Landschap, geschiedenis en cultuurhistorie in informatie & communicatie vanuit lokaal...

Landschap, geschiedenis en cultuurhistoriein

informatie & communicatie vanuit

lokaal perspectief

Nijverdal - Duivecate en omgeving

Sophie Visser

26 april 2013HOVO-cursus Filosofie, landschap en wandelen + lokale mensen

Landschap

Landschapsgeschiedenis Kennen, ervaren, …..

Wandeling

Wandeling en presentatie (1)

Informatie vanuit vroeger (1)

www.stilus.nl

Filosofie, landschap en wandelen …… en (te) veel praten?!

http://www.stilus.nl

Landschap


Wandeling


Bekend maken,waarderingPresentatie – I-oude kaarten -lokale info

Lokale interesse, behoeften,kennis, waarden, etc.

Lokale landschapsgeschiedenis

Informatie vanuit vroeger (1)Informatie vanuit vroeger (2)

Pauze

Landschap


Informatie vanuit vroeger (1)Informatie vanuit vroeger (2)

Cultuurhistorie/erfgoed-van vroeger én waardevol -experts & overheden i.v.m. RO

Wandeling


Bekend maken,waarderen

‘Cultuurhistorische informatie’Discussie

Presentatie – II-overheidsinfo

Presentatie – I-oude kaarten-lokale info

Beleid,Plannen,Etc.

Pauze

Discussie:

1. Duivecate : wel/niet een landgoed?!

2. Duivecate en omgeving in CH informatie en Ruimtelijke Ordening:

-Volledige, juiste, gewenste,…… informatie op lokaal niveau?

-Gevolgen/doorwerking in landschap & ruimte?

Informatie & communicatie:

-Wie, wat, waarom => altijd resultaat van keuzes en handelen:-Wat, door wie, voor wie, hoe, met welk doel?-Gewenste doelen, gewenste effecten?-Juiste wie, adequate kennis, geaccepteerde waarden?

-Hoe => representaties en beelden via informatievormen en –media:-elk heeft mogelijkheden en beperkingen combinaties!

-Wat kan met teksten – of niet?-Wat kan met foto’s – of niet?-Wat kan met (topografische) kaarten – of niet?-Wat kan met Geografische InformatieSystemen (GIS) – of niet?-Wat kan met websites – of niet?

-Waar => oa gebieds- , schaal- en bestuurlijk niveau-‘plekken’, lokaal, provinciaal, nationaal, etc.

-Wanneer => ‘de tijdgeest’ waart ook in dit alles rond!

I – Informatie van vroeger (2) - ondergrond

Geomorfologische kaart Actuele Hoogtekaart Nederland (AHN)

-paden, hoge plekken, veen/drassig gebied-boerderijen-m.n. bomen bij Duivecate?

Duivecate

Erf Gagelman

Erf NahuisErf Koerse

- landgebruik- suggestie van nauwkeurigheid, maar …..

kaart Hottinger ca. 1785 Kaart Huegenin 1824

Gagelmansveentje

Koeveen ‘belt’

I – Informatie van vroeger (2) - wat er kwam

‘cultuurlijke’ objecten van vóór 1800Markegrens Hellendoorn-NoetseleEiken op markegrens(250-300 resp. 150-200 jaar oud)

kaart Hottinger ca. 1785 Kadastrale kaart 1832 in HisGis 2011

Duivecate

Erf Gagelman

Erf NahuisErf Koerse

Gagelmansveentje

Koeveen ‘belt’

-Grondgebruik, -bezit en –waarde => hoeveel en wat had Duivecate?

-Digitale kaarten + info in HisGis => foutjes!-Digitale kadastrale DVD Overijssel => controle!


-Nijverdal gesticht + N.H.M. (1836) -spoorlijn Zwolle-Almelo 1890 -Markeverdeling Koeveen (1836) -1e kanalisatieproject Regge ca. 1900 -Straatweg Zwolle-Almelo (1831) -bosaanplant en (meer of duidelijker) paden

Topo-kaart 1848 (1: 50.000) Topo-kaart 1910 (1:25.000)

I – Informatie van vroeger (2) - wat er kwam c.q. er nog is

1913

Boom bij Duivecate

Begin 20e eeuw

Topo-kaart 1910 Topokaart 1914

-Spoorlijn Hellendoorn-Neede + rangeerlijn -Oranjestraat naast spoorlijn-Oprijlaan Duivecate doorgetrokken-Begin 20e eeuw grondaankopen door Duivecate


Topo –kaart 1914 Topo-kaart 1935

-volgende kanalisatie Regge + zwembad-turfwinning in veentje-bebouwing linksonder-aparte boerderij Duivecate


-Landhuis = landgoed?-‘eeuwenoud’ etc. ? => huis uit 1864!-‘havezathe’? => nee Overgenomen uit Engels huizenboek ….

Pastoor Rientjes begin jaren ‘30 voor een krant:

”De schitterende omgeving maakt Duivecate tot een van de mooiste punten binnen de Gemeente Hellendoorn. …… komt elke bezoeker onder de indruk van deze bosrijke omgeving …. nog bekoorlijker door de heerlijke oude beukenlanen ….. lommerrijke dreven …. De zware wagensporen naast kronkelende paden die de hoogte op- en afslingeren, maken deze innig vredige omgeving wel tot een gewild wandeloord, tot een der mooist uitgekozen plekjes van Hellendoorn. Zie dat fietspad daar eens, hoe lieflijk kronkelt het in ‘t voorjaar langs het frisse roggegroen op de akkers naast de doffe eikenbossen van akkermaalshout! Daar spiegelt en blikkert ‘Gagelmans Vennegien’ voor u op, en (etc.)

“Daar lag Duivecate. Geen adellijk kasteel in grachten, geen sterkte met tinnen of torens, maar wel een lief landelijk buitenhuis, eenmaal gegroeid uit ……(…) Het heeft zijn schilderachtige ligging met dat begroeide vijvertje behouden en de oude allee van Hagedoorn [begin 18e eeuw] bestond nog jaren. (etc.)”

“…’Doeskotter Fieje’, die als laatste uit het geslacht in het jaar 1863 werd vermoord onder zonderlinge omstandigheden, welke ‘n romantisch verhaal vormen, dat vroeger al eens is beschreven. (etc.)”

Uit A.E. Rientjes, “Op wandel”, 2005, HKHN

Meester Ponsteen in 1970 over Duivecate en Gagelmans veentje[1] :

“Duivecate is een klein, vriendelijk landgoed, dat ligt aan de oude binnenweg van Nijverdal naar Hellendoorn. Daar het moderne verkeer er zijwaarts voorbij gaat, ligt het daar nog rustig, ik zou haast zeggen enigszins vergeten. Wat gingen we als kinderen op zondagmiddag graag met vader en moeder te ´kuieren´ naar ´dokters bos´.(…) langs de mooie lanen en de kronkelende paadjes, over de met dennen en loofhout begroeide heuveltjes. Daar kwam nog bij de geheimzinnige sfeer van het verleden, …..”.

“…. Gagelmans veentje, een klein natuurreservaat. In onze jeugd [ca. 1910] hebben we het gekend als een boomloos met veenmos begroeid moeras. Niet zonder levensgevaar trokken we als jongens er over, waarbij we terdege moesten oppassen niet in de weke bodem weg te zakken“ .

[1] Ponsteen (1970) ´het Kerkdorp Hellendoorn in vroeger eeuwen, p 247-248

NB – Beschikbare historische informatie, foto’s én aandacht ongelijk verdeeld:-Duivecate : veel-’t Veentje : weinig-boerderijen, paden, etc. : vrij weinig-Regge : veel

Uit recente boeken:

Smit & Webbink (2012, p 65-67) over de (vroegere) kastelen en landhuizen langs de Regge: “De van Durens behoorden tot het regentenpatriciaat van Deventer. Duivecate was hun zomerverblijf” […] Duivecate is idyllisch gelegen aan de Regge, midden in het Dokters Bos. Het natuurgebied is zeer geliefd bij wandelaars, mede door het moerassige Gagelmans Veentje (’t Vennegie) en de oude Reggearm, plaatselijk bekend staand als het ‘oale zwembad’.”[Andere benamingen voor Duivecate: “van het tot landhuis gepromoveerde boerderijtje’, ‘buitenhuis’, ‘villa’ ]

Johan Alferink in ‘Natuurlijk Nijverdal’ in boek “Nijverdal, verleden, heden, toekomst’ (2011,p 214): ‘Duivecate is evenals de Eversberg ooit een uitgestrekt landgoed geweest. Het ligt tussen Nijverdal en Hellendoorn. Kenmerkend voor dit gebied zijn de zandduinen die ooit ontstonden als rivierduinen langs de Regge en het restant van een klein hoogveengebiedje: het Gagelmansveentje. In de volksmond wordt dat veentje wel ‘ ’t Vennegie’ genoemd. Duivecate is populair bij sporters en bij mensen die er hun hond uitlaten. “ Verder wordt Duivecate hier genoemd als belangrijk paddestoelengebied, als prachtig vogelgebied, en als plek met zeldzame planten.

… hoewel in onze jeugd (jaren ’50’/60) Duivecate alleen een mooi huis op een mooie plek met een bijzonder verleden was. Het ging vooral om het Doktersbos en het Veentje …..

Vergelijk de actieprent uit 1986 vanwege een geplande rondweg!

II - Cultuurhistorische informatie - wat er nog is van vóór 1940

??

??

Topo-kaart 2005 Cultuurhistorische referentiekaart

Gebieds- en schaalniveaus Wat en hoe t.a.v. (officiële) cultuurhistorie:

Rijk

Provincie

Gemeente

‘Deelgebied,plek’

Zeer Selectief

Minst selectief

Selectiviteit Benadering Proces

II. CH informatie bij overheden

Gebieds- en schaalniveaus Wat en hoe t.a.v. CH landschap:

Rijk

Provincie

Gemeente

‘Deelgebied,plek’

Zeer Selectief

Minst selectief

Selectiviteit

II. CH informatie bij overheden

KICH-objecten op nationaal niveau- sinds 2010 ook provinciale(uit 2007!) + MIP-objecten (1988)

-sinds 1-1-2013 uit de lucht

CH Atlas -objecten op provinciaal niveau-2002 => 2007 => 2010 => 2013-2011 Landgoederen apart

LBP 2000 (+ BP Buitengebied 2009) -objecten op gemeentelijk niveau-2000 + evt. latere -+ Archeologie, Monumenten, …

BP Duivecate-Reggedal 2011-Niet-formeel: Toelichting-Formeel: Verbeelding + Regels

II. CH landschapsinformatie bij het Rijk (tot 2013)

??

??

=> Kaartbeeld vs. inhoud!!-Alle objecten als punticonen op de kaart => lijnen en vlakken evt. buiten kaartbeeld -Voornamelijk puntobjecten => - vooral MIP-objecten (‘monumenten’ 1850-1940)

- enkel Rijksmonument (schoorsteen K.S.B.)

Eerste indruk bij KICH: CH Referentiekaart

??

III - CH landschapsinformatie bij het Rijk (tot 2013)

Duivecate e.o. en landgoederen (1): landgoederen

Landgoederen? => ‘provinciaal niveau’, maar daar niet aanwezig Duivecate: alleen als MIP-object,geen landgoed


‘Kampontginningen’ in KICH vorm?! ‘kampen’ in HisGis 1832

??

+ ‘op provinciaal niveau’ , maar daar niet meer aanwezig

II. CH informatie bij het Rijk (tot 2013)

Koeveen?! => problemen met vorm, ´droogmakerij´ en ‘tuindorp’

Moet Koeveen zijn …… …. maar blijkt niet uit informatie


KICH => Lijnobjecten: Regge en spoorlijn Zwolle-Almelo

Regge-loop < 2005 + oude geul

Maar: -status? => ´beschermd´? => ‘provinciaal niveau’-als status => hoe bij veranderingen?

Spoorlijn Zwolle Almelo:

Maar:-status? => beschermd? => ‘regionaal niveau’-niet de straatweg Zwolle-Almelo?-overige oude wegen e.d.?


Alleen informatie bij Rijks- en archeologische monumenten biedt meer (1)


Alleen informatie bij Rijks- en Archeologische monumenten biedt meer (2)

II. CH landschapsinformatie in de CH Atlas van de Provincie > 2010

??

??

Kaart CH Atlas Referentiekaart

NB. Niets van Duivecate!

Foute ligging?



Watererfgoed: ijsbaan

Geen foto of toelichting aanwezig

(1) Waarom zo? Waarom niet ook oude zwembad? (2) Waarom niet als turfwinningsplas?

=> is geen categorie in de CH Atlas (i.t.t. ‘kleigat’) !!

II. CH informatie – Duivecate en ‘Landgoederen’ bij de provincie > 2011

Overzichtskaart “Historische landgoederen in Overijssel” 2012


http://gisopenbaar.overijssel.nl/website/atlasoverijssel/atlasoverijssel.html

http://gisopenbaar.overijssel.nl/website/atlasoverijssel/atlasoverijssel.html

KICH: oude provinciale informatie

Provincie: landgoederen ‘Duivecate’ 2011 Feitelijke situatie > 1995/2011

Schenking aanGemeente jr. ‘70


Verkocht aanGemeente 1995 (begraafplaats)

Van status‘landgoed’afgezien

Grondbezitbegin 20e

eeuw

II. CH informatie bij de Gemeente - Landschapsbeleidsplan 2000 *

-Restanten van vroegere bewoning : archeologie (p 7)

-Bijzondere elementen in de ontsluiting: ley- of dodenwegen (Bijl. 1)

-Omgeving Regge: - oude landschappen van essen en kampen i.s.m. reliëf beekdal Regge, landgoederen (oa Duivecate) (p 15/17)

- routestructuren, bossen, bosjes, houtwallen

-‘Landgoedkarakter’: landschap, recreatie, natuur, historie (p 23)=> versterking laanstructuur en behoud van kleine bosjes

*Actualisatie van Landschapsbeleidsplan uit 1989

II. CH informatie bij de Gemeente - Landschapsbeleidsplan 2000

Inventarisatie landschapselementen

Nummer Type Boom-soort

Cat.

12471 bos divers vlak

12472 Solitair,bomengroep

beuk punt


divers punt


divers punt


eik punt

12476 poel/ven/dobbe

berk punt

II. CH informatie bij de Gemeente - Landschapsbeleidsplan 2000

Onderkende essen en kampenin het ‘oude landschap’

??

Landschapskwaliteiten Visie

bos Landgoederen Beekdal Regge -ecol. zone

=> niet/nauwelijks cultuurhistorische objecten, en zeker niet bij Duivecate e.o.

BP Duivecate-Reggedal 2011

II. CH informatie bij de Gemeente - BP Duivecate-Reggedal 2011

In de Toelichting :

-als ´voormalige landgoed´ op ´duidelijk herkenbare uitlopers van de stuwwal => ´beleving en karakter´ van het landschap´ en ´bodem en reliëf nog goed bewaard´

--als ´landgoed´ i.v.m. ´herkenbare (lanen)structuren´, boselementen, beplanting langs zandwegen, hoogstam boomgaarden, (herstel) oude Reggearmen’ => ´verder ontwikkeling nodig’

-als ´bosgebied Duivecate´ => ´vele aantrekkelijke kleinere wegen en paden, met veelal een cultuurhistorische betekenis´ (p ..)

=> “Behoud van cultuurhistorische en landschappelijke waarden […] is een belangrijk uitgangspunt voor de planvorming”.

+ inhoudelijke informatie over Duivecate

Niets over Gagelmans veentje


Verbeelding en Regels => ‘formele vastlegging’ !!

- onverharde wegen genoemd en beschermd, enkele aangegeven => rest dus niet!- geen specificatie van overige ´cultuurhistorische waarden´ (m.u.v. monumenten, MIP,

archeologie)

Foto (verharde) Duivecatelaan bij uitleg …..

… maar niet beschermd?!


‘Toelichting’ : MIP-rapport uit 1988 als informatiebasis voor Cultuurhistorische beschrijving=> geen adequate en meer recente ‘basisbeschrijving’ aanwezig?!

In Regel o.a.: -landschappelijke waarden-sloten, meanders, etc.-bestaande onverharde wegen

In Regel o.a. - ´daaraan eigen waarden´, `zoals geomorfologische, bodemkundige, landschapsvisuele, cultuurhistorischeen ecologische waarden´

‘MIP-object’

Indicatie +++ ontbreekt in Legenda?

Verbeelding en CH in Regels:


Fout aangegeven op KICH-kaart?

??

??

Cultuurhistorie bij de gemeente Wat er zoal is aan cultuurhistorie

x x

NB welke onverharde paden? + archeologie: checken met kaart VO-BP Cq wat via ‘natuur’ en ‘agrarische waarden’ ?!

Niet-groen landschapselement in LBP 2000 (Leyweg; overige laan-/routestructuren?)Niet-groene (beschermde) objecten Bestemmingsplannen

II. CH informatie bij de Gemeente - wat is onderkend en/of beschermd

1. Duivecate wel/niet landgoed (en wat, waar, wanneer)?

….. volgens welk(e) definitie, type, uitgangspunt, ….?-´geheel van landerijen, landhuis of kasteel, met tuin en/of park, paden en lanen´?-´gebied van 5 hectare met minimaal 30% natuur´?-Wat een registratie aangeeft als landgoed?

… volgens belang(en) en betekenis(sen): van wie voor wat?

2. Landschapsinformatie cultuurhistorische informatie?

-’Landschap’ bij gemeente = vormen + gehelen aan cultuurlandschap, bos + ‘groen’ ….… niet in bos/natuur en bebouwde kom + weinig overige CH elementen?!

- via ’Regels’ wel o.a. ‘Cultuurhistorische waarden’, maar ….. …. ’cultuurhistorie’ bij gemeente = vooral archeologie en monumenten?!

- oude uitgangspunten leidend: LBP 2000 is actualisatie van LBP uit 1989- oude informatie leidend : tekst MIP-rapport 1988 als basis voor recente BP’s

=> Gevolgen voor ruimtelijke inrichting?=> Meer? Anders?

Discussie, vragen, ……

Landschap, geschiedenis en cultuurhistorie in informatie & communicatie vanuit lokaal...

Environment

Transcript of Landschap, geschiedenis en cultuurhistorie in informatie & communicatie vanuit lokaal...