Ruimtelijke Structuurvisie Stein 2015 – 2025

2

Voorwoord

Voor u ligt de nieuwe ruimtelijke structuurvisie van de gemeente Stein.

Met deze nieuwe ruimtelijke structuurvisie spreken we als gemeente de ambitie uit om de komende jaren aan de ruimtelijke kwaliteit van de gemeente te blijven werken.

Opgaven

De belangrijkste ruimtelijke ontwikkeling voor de komende jaren is de verandering van de samenstelling van onze bevolking: Stein vergrijst en ontgroent. Met deze structuurvisie willen we in spelen op deze ontwikkeling door:

- Te investeren in onze lokale economie en daarmee voldoende werkgelegenheid te behouden;

- Te investeren in de kwaliteit en leefbaarheid van onze dorpen;

- Ons buitengebied nog aantrekkelijker te maken voor onze eigen inwoners en voor bezoekers van Stein.

Samen

Deze structuurvisie is tot stand gekomen door de inbreng van vele mensen die het zij vanuit hun werk, hetzij vanuit hun rol als inwoner of ondernemer in onze gemeente te maken hebben met de ruimtelijke ontwikkeling van onze gemeente. Meer dan ooit zal de komende jaren de verdere ruimtelijke ontwikkeling van Stein een samenspel moeten worden tussen bewoners, ondernemers en andere belanghebbenden en natuurlijk de gemeente. Luisteren naar signalen van ondernemers en inwoners en hen faciliteren bij initiatieven die de kwaliteit onze woon- en werkomgeving verbeteren is onze rol voor de komende jaren.

Dank

Ik spreek hierbij mijn dank uit aan alle mensen die een bijdrage hebben geleverd de afgelopen twee jaar aan de totstandkoming van deze nieuwe ruimtelijke structuurvisie. Ik spreek de wens uit dat we de komende periode samen de schouders onder de ruimtelijke ontwikkeling van Stein gaan zetten. Ik wil graag hierbij benadrukken dat mijn collega’s in het college van B en W en ik nadrukkelijk de hand reiken naar een ieder die wil investeren in de kwaliteit van onze gemeente, dit onder het motto van de strategische toekomstvisie van Stein:

Stein… wil je zien!

Ing. D.M.M. Hendrix, wethouder fysiek domein gemeente Stein, Stein, februari 2015

3

0. Inhoudsopgave

Inhoud 0. Inhoudsopgave ......................................................................................................................................................................................................................... 3

1. Inleiding .................................................................................................................................................................................................................................... 7

1.1 Aanleiding .............................................................................................................................................................................................................................. 7

1.2 Doel ........................................................................................................................................................................................................................................ 8

1.3. Status .................................................................................................................................................................................................................................. 10

1.4 Plangebied ............................................................................................................................................................................................................................ 11

1.5 Totstandkoming ................................................................................................................................................................................................................... 11

Wie is bij de totstandkoming betrokken? .............................................................................................................................................................................. 11

Fasering .................................................................................................................................................................................................................................. 13

1.6 Onze ambitie voor Stein 2014 – 2024 .................................................................................................................................................................................. 15

1.7 Relaties met overig beleid ................................................................................................................................................................................................... 16

1.8 Plan-Milieu Effect Rapportage ............................................................................................................................................................................................. 17

1.9 Opzet structuurvisie en leeswijzer ....................................................................................................................................................................................... 17

2. Ruimtelijke analyse volgens de lagenbenadering .................................................................................................................................................................. 19

2.1 Inleiding ................................................................................................................................................................................................................................ 19

2.2 Ondergrondlaag ................................................................................................................................................................................................................... 20

2.2.1 Geomorfologie .............................................................................................................................................................................................................. 20

2.2.3 Reliëf ............................................................................................................................................................................................................................. 21

2.2.4 Bodem ........................................................................................................................................................................................................................... 22

2.2.5 Watersysteem ............................................................................................................................................................................................................... 22

2.2.6 Archeologisch bodemarchief ........................................................................................................................................................................................ 23

4

2.2.7 (Cultuur)historische ontwikkeling ................................................................................................................................................................................. 23

2.3 Netwerklaag ......................................................................................................................................................................................................................... 27

2.3.1 Verkeersnetwerken ....................................................................................................................................................................................................... 27

2.3.2. Groene netwerken ....................................................................................................................................................................................................... 28

2.3.3. Energienetwerken ........................................................................................................................................................................................................ 29

2.4. Occupatielaag ...................................................................................................................................................................................................................... 29

2.4.1 Woonlocaties ................................................................................................................................................................................................................ 29

2.4.2 Stedenbouwkundige beschrijving van de dorpen, wijken en gehuchten van van de gemeente Stein ........................................................................ 30

2.4.3. Bedrijventerreinen ...................................................................................................................................................................................................... 36

2.4.2 A2-zone ......................................................................................................................................................................................................................... 39

2.4.3 Detailhandel en winkels ................................................................................................................................................................................................ 40

2.4.4 Accommodaties en voorzieningen ................................................................................................................................................................................ 41

2.4.5 Land- en tuinbouw ........................................................................................................................................................................................................ 42

2.4.6 Recreatie- en toerisme .................................................................................................................................................................................................. 43

2.5 Conclusies analyse lagenbenadering ................................................................................................................................................................................... 45

3. Visie per thema ...................................................................................................................................................................................................................... 47

3.1. Inleiding ............................................................................................................................................................................................................................... 47

3.2 Economie ............................................................................................................................................................................................................................. 47

3.3 Wonen en leefbaarheid ....................................................................................................................................................................................................... 56

3.4 Recreatie en toerisme ......................................................................................................................................................................................................... 60

Dagrecreatie ........................................................................................................................................................................................................................... 61

Verblijfsrecreatie .................................................................................................................................................................................................................... 62

3.5. Infrastructuur ..................................................................................................................................................................................................................... 62

3.6. Landschap en cultuurhistorie .............................................................................................................................................................................................. 63

5

3.7. Natuur en water .................................................................................................................................................................................................................. 66

3.8. Land- en tuinbouw .............................................................................................................................................................................................................. 68

4. Integrale visie per zone: Het Stein van morgen ..................................................................................................................................................................... 71

4.1 Inleiding ................................................................................................................................................................................................................................ 71

4.2 Het Stein van morgen .......................................................................................................................................................................................................... 71

1. Participatie ......................................................................................................................................................................................................................... 72

2. Gebiedsgerichte aanpak: dorpsontwikkelproces ............................................................................................................................................................... 73

3. Regionale context benutten............................................................................................................................................................................................... 74

4.Ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid .............................................................................................................................................................................. 75

4.3. Stein 3 zones ....................................................................................................................................................................................................................... 77

5. Uitvoeringsparagraaf ............................................................................................................................................................................................................. 79

5.1. Aanleiding ........................................................................................................................................................................................................................... 79

5.2. Grondhouding en instrumenten ......................................................................................................................................................................................... 79

5.2.1. Grondhouding .............................................................................................................................................................................................................. 79

5.2.2 Keuze van de gemeente Stein ....................................................................................................................................................................................... 81

5.3. Projecten en financiën ........................................................................................................................................................................................................ 81

5.4. Gemeentelijk kwaliteitsmenu ............................................................................................................................................................................................. 82

Randvoorwaarden toepassing gemeentelijk kwaliteitsbeleid ............................................................................................................................................... 83

Overzicht bijlagen .......................................................................................................................................................................................................................... 90

- Uitvoeringsprogramma ruimtelijke structuurvisie Stein 2014-2024 ..................................................................................................................................... 90

- Bijlage instrumenten grondexploitatiewet ............................................................................................................................................................................ 90

- Bijlage beschrijving modules gemeentelijk kwaliteitsmenu .................................................................................................................................................. 90

- Bijlage uitwerking duurzame speerpunten Stein ................................................................................................................................................................... 90

- Structuurvisiekaart en kaarten drie zones ............................................................................................................................................................................. 90

6

- Kaarten lagenbenadering: ...................................................................................................................................................................................................... 90

- Projectenkaart........................................................................................................................................................................................................................ 91

- Beleidskaart (provinciaal beleid POL 2014) ........................................................................................................................................................................... 91

7

1. Inleiding

1.1 Aanleiding De raad van de gemeente Stein heeft op 15 september 2011 de strategische toekomstvisie ‘Het Stein van morgen’ 2011-2021 van de gemeente Stein vastgesteld. Met de vaststelling van deze visie heeft de raad zich gecommitteerd om een koers voor het ruimtelijk beleid uit te zetten voor de komende 10 jaar. De ambities uit de strategische toekomstvisie vragen om een ruimtelijke (door)vertaling. In een structuurvisie geeft de gemeente de hoofdlijnen van de voorgenomen ontwikkelingen en het door de gemeente te voeren beleid aan. De structuurvisie gaat ook in op de wijze waarop de gemeente van plan is de voorgenomen ontwikkeling te realiseren.

Anno 2014 is er sprake van een geheel andere tijdsgeest dan de periode van de vorige 2 structuurvisies/structuurschetsen. De jaren ’90 en begin 2000 kenmerkten zich door een enorme economische groei. Dit kwam tot uiting in een toename van het aantal woningen, woningbouwplannen en bedrijventerreinen. Omstreeks 2008 trad een kentering op in deze groei. De recessie deed zijn intrede in Nederland. Deze recessie heeft, in combinatie met demografische ontwikkelingen als krimp, vergrijzing en ontgroening directe gevolgen voor de ruimtelijke ontwikkelingen in onze gemeente. Waar in de jaren ‘90 nog de focus lag op uitbreiding staat nu de borging van ruimtelijke kwaliteit voorop. Het gaat dan met name om de kwaliteitsborging voor herstructurerings- en inbreidingslocaties (woonkernen en bestaande bedrijventerreinen), alsmede de afbouw van de randen van dorpskernen. Dit betekent concreet een omslag van een groei- naar kwaliteitsdenken.

Naast stedelijke ontwikkelingen is ook het buitengebied van de gemeente volop in beweging. Denk aan de ontwikkeling van het Rivierpark Maasvallei1, de afname van het aantal agrarische bedrijven, de grotere behoefte om vrije tijd door te brengen in het buitengebied en de toenemende vraag om zorgvuldig om te gaan met onze ruimte. De structuurvisie vormt tevens de basis om nieuwe ontwikkelingen in het buitengebied mogelijk te maken en tegelijkertijd randvoorwaarden te stellen om de kwaliteit van het buitengebied te versterken. Dit is in de lijn met het Limburgs Kwaliteitsmenu2 dat wij met deze nieuwe ruimtelijke structuurvisie hebben overgenomen van de provincie Limburg. Het Limburgs Kwaliteits Menu is in deze structuurvisie vertaald voor de specifieke Steinse situatie en vormt de basis voor het vragen van een kwaliteitsbijdrage voor ruimtelijke ontwikkelingen in het buitengebied.

De verplichting uit de Wet Ruimtelijke Ordening (Wro), de uitwerking van ambities uit de strategische toekomstvisie, alsmede een veranderende tijdgeest vormen de directe aanleiding om een nieuwe ruimtelijke structuurvisie op te stellen voor de gemeente Stein.

1 Rivierpark Maasvallei: Grensmaas gebied waarin Belgische en Nederlandse gemeenten samenwerken om doelen op het gebied van hoogwaterbescherming, natuur en recreatie gezamenlijk

te realiseren

2 Limburgs Kwaliteitsmenu: beleidsinstrument op grond waarvan ruimtelijke ontwikkelingen in het buitengebied landschappelijk moeten worden ingepast en bij moeten dragen aan de kwaliteit van de omgeving

8

1.2 Doel Deze structuurvisie geeft, losstaand van de wettelijke verplichtingen die voortvloeien uit de Wro, de hoofdlijnen aan van ruimtelijke ontwikkeling en inrichting van de gemeente Stein voor de komende 10 jaar. Een structuurvisie legt niet vast waar welke functie of ruimtelijke ontwikkeling gerealiseerd wordt. Dit is voorbehouden aan de juridisch – planologische status van een bestemmingsplan. De structuurvisie geeft ambitie, richting en koers aan de mogelijke ruimtelijke inrichting van de gemeente voor de nabije toekomst. Deze koers is gebaseerd op demografische, sociaal en economische trends en ontwikkelingen. Concreet betekent dit dat ontwikkelingen welke niet juridisch – planologisch inpasbaar zijn in een bestemmingsplan primair getoetst worden aan deze structuurvisie. De structuurvisie benoemt tevens de wijze waarop de gemeente invulling denkt te geven aan de verwezenlijking van de ambitie en beleidskoers. In die context wordt aan de structuurvisie een uitvoeringsprogramma gekoppeld met projecten. Gedurende de looptijd van deze structuurvisie (10 jaar) willen wij tweejaarlijks het uitvoeringsprogramma actualiseren. Op die manier hebben we de mogelijkheid om bij de realisatie van de doelen uit deze structuurvisie steeds in te spelen op meest gewenste en kansrijke projecten.

Concreet heeft de structuurvisie de navolgende doelen:

a. Voldoen aan de Wet Ruimtelijke Ordening. De structuurvisie is een inhoudelijk richtinggevend document voor de ruimtelijke ontwikkeling. Gemeenten in Nederland zijn verplicht om in het kader van een goede ruimtelijke ordening voor hun grondgebied één of meer structuurvisies vast te stellen. Het bevat de hoofdlijnen van het ruimtelijk beleid voor het gemeentelijke grondgebied. De structuurvisie geeft ook aan hoe men verwacht dat beleid uit te voeren. De gemeenteraad stelt de structuurvisie voor de gemeente vast.

b. Toetsingskader ten behoeve van ruimtelijke ontwikkelingen,die niet passen binnen de geldende bestemmingsplannen. Deze visie biedt in die gevallen het primaire toetsings- en afwegingskader voor college en raad om medewerking te verlenen aan een projectbesluit of aan een herziening van het geldende bestemmingsplan.

c. Actualiseren van het ruimtelijke beleid van de gemeente Stein. Het huidige ruimtelijke beleid van Stein is gebaseerd op de structuurschets ‘Stein op weg naar 2015’ uit 2001. Deze structuurschets is opgesteld in een periode dat er nog sprake was van uitbreiding van woon- en werklocaties. Inmiddels is in Stein sprake van een dalende en vergrijzende bevolking en heeft Nederland al een tijd te maken met een economische crisis, waardoor er ook geen vraag meer is naar uitbreiding van bedrijventerreinen. Dat maakt dat de opgaven in deze structuurvisie totaal anders zijn dan die in 2001. Waar toen nog sprake was van kwantitatieve opgaven (uitbreiding van woon- en werkgebieden) gaat het in 2014 met name om toename van de ruimtelijke en functionele kwaliteit van zowel de woon- en werkgebieden, als het buitengebied van Stein.

d. Uitwerken van de thema’s van de Strategische Toekomstvisie en de programmabegroting. In 2011 heeft de gemeenteraad van Stein de Strategische Toekomstvisie ‘Het Stein van morgen’ vastgesteld. In deze toekomstvisie heeft de gemeente 5 thema’s vastgesteld: 1. een samenleving met sociale en vitale kernen;

2. een gemeente met een aantrekkelijke woonomgeving;

3. een bereikbare en bedrijvige gemeente;

9

4. een dienstverlenende gemeente;

5. een samenleving die trots en bewust is van haar eigen kwaliteit.

In de strategische toekomstvisie is als actie opgenomen: de gemeente stelt een nieuwe ruimtelijke structuurvisie op, waarin de ambities voor sociale vitale kernen, een aantrekkelijke woon- en leefomgeving en een bereikbare en bedrijvige gemeente uit de strategische visie verder uitgewerkt worden.

e. Op grond van de structuurvisie kunnen financiële bijdragen worden gevraagd ten behoeve van kwaliteitsverbeterende maatregelen in het buitengebied.

f. Kader bieden voor het voeren van grondbeleid. Een wettelijke verplichting is dat de structuurvisie wordt voorzien van een uitvoeringsparagraaf. Het doel hiervan is om een te hoog ambitieniveau te voorkomen en een realistische en haalbare visie neer te leggen.

10

Figuur 1 beleidsschema ruimtelijke structuurvisie in relatie tot strategische toekomstvisie, begroting, coalitieakkoord

1.3. Status De structuurvisie is zelfbindend voor de gemeente, in die zin dat de visie de koers en het beleid weergeeft die de gemeente voor de komende 10 jaar wenst te voeren. De visie vormt als het ware de leidraad voor zowel de gemeenteraad als het college van burgemeester en wethouders bij toekomstige ruimtelijke beslissingen. Binnen de kaders van de structuurvisie kan het college maatwerk leveren. Voor de burger is de structuurvisie niet rechtstreeks bindend. Wel kunnen burgers en externe organisaties de raad en het college houden aan de koers en het beleid zoals dit is vastgesteld in de structuurvisie. Vanuit die optiek biedt de structuurvisie een basis voor rechtszekerheid. Voor de burger is uitsluitend het bestemmingsplan rechtstreeks juridisch bindend.

EIGEN KRACHT VAN BURGERS EN ONDERNEMERS

11

Met deze structuurvisie nodigen wij burgers, ondernemers, initiatiefnemers, en investeerders uit om met ons actief aan de ruimtelijke kwaliteiten van Stein werken. De gemeente neemt bij elk initiatief een positieve grondhouding in.

1.4 Plangebied De structuurvisie omvat het gehele grondgebied van de gemeente Stein, zowel de bebouwde kom als het buitengebied. Het hele plangebied is aangeduid op kaart 1 (begrenzing plangebied).

1.5 Totstandkoming Deze structuurvisie is tot stand gekomen via een gefaseerde, projectmatige aanpak. Hierbij speelde de interne voorbereiding met een projectgroep, het voorleggen van keuzes en aandachtsgebieden voor een voor het project ingestelde stuurgroep, en bijeenkomsten met betrokken burgers, ondernemers, met commissies Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en Openbare Werken en Milieu, en de gemeenteraad van Stein, een belangrijke rol.

Wie is bij de totstandkoming betrokken?

De ambtelijke projectgroep begeleidde het proces van de totstandkoming van de ruimtelijke structuurvisie zowel inhoudelijk als procesmatig. Dit team bestond uit de projectleider en direct betrokken ambtenaren (ruimtelijke ordening, wonen, recreatie, stedenbouw, accommodaties, leefbaarheid, verkeer, groen en landschap en communicatie). De stuurgroep gaf instemming op ingeslagen koersen en maakte keuzes voor het te volgen proces. De stuurgroep bestond uit een aantal managementleden en uit de wethouders Heuvelmans (portefeuillehouder ruimtelijke ordening en economie) en Hendrix (portefeuillehouder groen, landschap, voorzieningen en accommodaties). Voor de diverse thema’s zijn door de projectgroep werkateliers georganiseerd (detailhandel, buitengebied, natuur / toerisme en recreatie, bedrijventerreinen, agrariërs). In deze werkateliers is met de betreffende stakeholders de discussie gevoerd over de speerpunten, ambities en kansen voor de ruimtelijke structuurvisie.

Voor de samenstelling van de deelnemers aan de werkateliers is zorgvuldig gekeken naar de belangenbehartiging en/of betrokkenheid voor de ontwikkelingen van de ruimtelijke structuurvisie. Bij ieder werkatelier is altijd één van de portefeuillehouders aanwezig geweest. Onderstaand is de samenstelling van de werkateliers inzichtelijk gemaakt.

Werkateliers Deelnemers

Detailhandel & Horeca - Diverse detailhandelondernemers

- Diverse horecaondernemers

Voor elke kern zijn ondernemers benaderd.

Buitengebied (incl. Natuurontwikkeling en recreatie) - Graetheidecomité

- Limburgse Land en Tuinbouw Bond (LLTB)

12

- Toeristische werkgroep Maaskentj

- Staatsbosbeheer

- IVN Stein / IVN Elsloo

- Limburgs Landschap

- VVV

- Waterschap Roer en Overmaas

- Rijkswaterstaat Maaswerken

- NV Theodora (vennootschap voor exploitatie landgoed kasteel Elsloo)

- Landschapspark De Graven

- Dorpsontwikkelingsplan Meers (vertegenwoordiging van de werkgroep Uitstraling en

Profilering).

Bedrijventerreinen Diverse ondernemers van de bedrijventerreinen:

- Haven

- Paalweg

- Kerensheide

- Businesspark Stein

- Schutterstraat.

Land- en tuinbouw - Alle agrariërs binnen de gemeente Stein

- Agrariërs met gronden binnen de gemeente Stein

- LLTB.

Burgers - 5 eigenkrachtbijeenkomsten3 in de dorpen Stein. Esloo, Urmond, Berg aan de Maas en Meers.

Deze bijeenkomsten zijn in principe zonder agenda geweest en burgers bepaalden zelf welke onderwerpen ze in wilden brengen in het kader van de leefbaarheid van hun dorp. De ruimtelijke onderwerpen uit die bijeenkomsten, alsmede het algemene uitgangspunt om dorpsgericht te gaan werken, hebben we in deze structuurvisie overgenomen, Zie uitvoeringsprogramma.

Figuur 2 overzicht betrokken partijen

Voor de commissie- en raadsleden zijn drie informele bijeenkomsten georganiseerd. Doel van deze bijeenkomsten was om de raad mee te nemen in de totstandkoming van de ruimtelijke structuurvisie. Enerzijds door aan te geven hoe de gemeente er nu ruimtelijk voor staat en anderzijds om de raad keuzes te laten maken over de inhoud, uitgangspunten en het detailniveau van de ruimtelijke structuurvisie en het daaraan gekoppelde kaartmateriaal.

Tenslotte is in de voorbereiding voor deze structuurvisie gesproken met zowel de Steinse Jongeren Advies Raad (SJAR) als de Steinse Wet Maatschappelijke Ondersteuning raad (WMOraad).

3 Eigenkrachtbijeenkomsten: door gemeente Stein georganiseerde bijeenkomsten in de dorpen van Stein (januari 2014) om met bewoners over de leefbaarheid en toekomst van het dorp van gedachten te wisselen

13

Al deze bijeenkomsten hebben geleid tot een gedegen input, die als basis diende voor deze ruimtelijke structuurvisie.

Fasering

Het opstellen van een structuurvisie is een interactief proces waar veel belanghebbenden bij zijn betrokken. Het proces is daarom opgedeeld in 3 fasen. In onderstaand figuur zijn deze fasen inzichtelijk gemaakt.

Figuur 3 Fasering planproces

Fase 1

Aan de voorkant van het gehele proces is de projectgroep gestart met een analyse van de huidige ruimtelijke situatie van de gemeente Stein. Daarbij is gebruik gemaakt van de zogenaamde lagenbenadering. De lagenbenadering geeft inzicht in de ruimtelijke opbouw van de gemeente door natuurlijke, geomorfologische ontstaansgeschiedenis alsmede de menselijke invloed daarop. In hoofdstuk 2 wordt nader ingegaan op de lagenbenadering en conclusies getrokken over de ruimtelijke kwaliteiten van Stein, die de basis vormen voor de ruimtelijke visie voor de komende jaren.

14

Figuur 4 Kaart met drie herkenbare ruimtelijke zones Stein

Fase 2

Deze fase is gestart met een eerste opiniërende bijeenkomst van de commissie en raadsleden in juni 2013. Met hen is gediscussieerd over de speerpunten, ambities en kansen voor de ruimtelijke ontwikkeling van Stein de komende 10 jaar. Als kapstok is gebruik gemaakt van een indeling van Stein in drie zones:

- Buitengebied zone (Rivierpark Maasvallei, grensmaas);

- Woonkernen zone (Noord/Zuid de woonkerken van Stein);

- A2/economische zone (Bedrijventerreinen langs de A2 en de

verbinding met het Chemelotterrein en logistiek knooppunt Zuid

Limburg).

In de zomer en het najaar van 2013 hebben diverse werkateliers plaatsgevonden waarbij stakeholders zijn geconsulteerd en een constructieve inbreng hebben gehad om de aandachtspunten, kansen en ambities te bepalen.

In november 2013 vond een tweede commissie/raadsbijeenkomst plaats waarbij de commissie- en raadsleden zijn geïnformeerd over de aandachtspunten die uit de werkateliers zijn voortgekomen. Ook is besproken wat met de inbreng van de raads- en commissieleden uit de eerste raadsbijeenkomst is gedaan. De inbreng uit de werksessies en eerste raadsbijeenkomst is door de projectgroep ruimtelijk vertaald in concept kaarten. Deze kaarten van de hierboven beschreven drie zones zijn uitgebreid besproken met de raads- en commissieleden. Expliciet is de vraag voorgelegd of het kaartmateriaal voldeed aan de verwachtingen van de raad, specifiek ook voor wat betreft het detailniveau van de kaarten. Tenslotte heeft er een aparte bijeenkomst plaatsgevonden met de raadscommissies Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Openbare Werken en Milieu over hoe het thema duurzaamheid in de ruimtelijke structuurvisie verwerkt moest worden.

15

Fase 3

De output van fase 1 en fase 2 vormde de basis voor het opstellen van deze ruimtelijke structuurvisie. De concept structuurvisie is in de periode 22 september 2014 tot en met 30 oktober 2014 ter inzage gelegd voor de inspraak. Gedurende de termijn van ter inzage legging is een inloopavond georganiseerd om belangstellenden te informeren. Na verwerking van de inspraak is begin 2015 de structuurvisie door de gemeenteraad vastgesteld.

1.6 Onze ambitie voor Stein 2014 – 2024 In de strategische toekomstvisie van Stein hebben wij de opgaven geschetst waar we de komende jaren voor staan: aan de ene kant om op lokaal niveau de identiteit en kwaliteiten van haar dorpen zoveel mogelijk te behouden, versterken en te vernieuwen. Aan de andere kant om op (eu)regionaal niveau actief mee te doen met de intergemeentelijke samenwerking, economische ontwikkeling (o.a. Chemelotcampus en Brainport 2020 = de toptechnologieregio van Zuid Oost Nederland met bedrijven, kennis – en researchinstellingen. Stein ligt midden in die regio.). Tenslotte moet Stein in spelen op demografische ontwikkelingen. Daarbij stelde onze gemeenteraad de volgende missie voor de gemeente Stein vast:

‘in dat (refererend aan de hierboven geschetste opgaven) krachtenveld kiest de gemeente positie, stelt zich actief en onderscheidend op met een duidelijke boodschap. Stein zet doelbewust in op de eigenheid en sociale samenhang van haar dorpen en de streek. Ook in de toekomst is Stein dan die attractieve, prettige en groene woongemeente, die bewoners bindt en nieuwe bewoners aantrekt. Dit doet ze, door zich regionaal nadrukkelijk te profileren als ‘een eigenzinnige gemeente in de Zuid Limburgse Maasvallei, waar het lekker dorps wonen is met kwalitatief hoogwaardige voorzieningen en ruimte voor ondernemerschap en particulier initiatief’.

Om deze missie te realiseren hebben we volgende doelstellingen voor Stein geformuleerd:

1. Stein investeert in een solidaire, ondernemende en gevarieerde samenleving door:

a. Ontmoetingsplekken in de dorpen te behouden en te creëren, zowel fysiek als digitaal.

b. Mogelijkheden te bieden om jong en oud goed samen te laten leven in de dorpen.

c. Samenwerking tussen burgers, ondernemers, verenigingen en maatschappelijke partijen in en tussen dorpen stimuleren.

d. Actief eigenaarschap van burgers en ondernemers te stimuleren.

e. Een actief faciliterende overheid te zijn, die lokale initiatieven ondersteunt.

2. Stein investeert in kwaliteit van wonen en voorzieningen in de gemeente door:

a. De woonmilieus in de gemeente af te stemmen op toekomstige samenstelling bevolking.

b. De omgevingskwaliteit, bestaande uit groen, water, cultuurhistorie, en de openbare ruimte, te versterken.

c. Aan te haken bij de verdere ontwikkeling van de Chemelotcampus als onderdeel van Brainport 2020 en economische kansen die dit

oplevert te verzilveren.

d. Het voorzieningenniveau te sturen op kwaliteit en op kwantiteit vanuit toekomstige behoefte, economisch en maatschappelijk draagvlak,

en regionaal aanbod.

16

e. Te verkennen hoe Stein ruimtelijk en qua energiegebruik duurzame keuzes kan maken.

3. Stein investeert in het versterken en verbreden van het economisch profiel door een beter gebruik van de toeristisch recreatieve potenties rondom

natuur, landschap, cultuur en cultuurhistorie, sport en evenementen, door:

a. De volgende economische speerpunten aan te wijzen:

De haven en logistieke sector.

Het Midden- en Klein Bedrijf.

De Chemelotcampus.

Recreatie en toerisme.

Evenementen.

b. Vrijetijdseconomie en recreatie en toerisme als een nieuwe economische motor te zien

c. Bezoek aan Stein te stimuleren door de entree te verbeteren en de A2-zone aan te pakken.

d. De economische slagkracht te vergroten door samenwerking tussen en met ondernemers te stimuleren.

e. Een ondernemende en faciliterende gemeente te zijn.

Met deze nieuwe ruimtelijke structuurvisie geven wij invulling aan de ambities uit de onze strategische toekomstvisie. Met deze nieuwe ruimtelijke

structuurvisie: - Gaat de gemeente werken aan leefbare dorpen, een attractief buitengebied en sterke bedrijventerreinen. Burgers en ondernemers denken en doen

actief mee;

- Legt de gemeente Stein een verbinding tussen opgaven in het sociaal domein (vergrijzing en ontgroening en meer burgerparticipatie, leefbaarheid van de dorpen) en het ruimtelijk domein;

- Heeft de gemeente Stein een actueel, op ontwikkelingen van de komende jaren inspelend ruimtelijk beleid, dat ook past binnen het nieuwe Provinciaal Omgevingsplan Limburg.

1.7 Relaties met overig beleid Deze structuurvisie is opgesteld met inachtneming van het geldende rijks-, provinciaal, regionaal en gemeentelijk beleid. Belangrijke bouwstenen voor de ruimtelijke structuurvisie zijn de structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (Ministerie van Infrastructuur en Milieu), het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL 2014),en de beleidsregel ‘Limburgs Kwaliteitsmenu’. Op regionaal niveau biedt met name de structuurvisie Wonen Westelijke Mijnstreek de kaders.

Het gemeentelijke beleid dat als basis heeft gediend voor de ruimtelijke structuurvisie, is met name de strategische toekomstvisie “Het Stein van morgen”, het gemeentelijk verkeers- en vervoersplan, recente bestemmingsplannen en het Dorpsontwikkelingsplan Meers. Parallel aan het traject van de totstandkoming van de ruimtelijke structuurvisie is een Eigenkrachtvisie opgesteld. In de Eigenkrachtvisie hebben wij de invloed van bevolkingsafname,

17

vergrijzing en ontgroening op onze dorpen onderzocht. Daarnaast is met inwoners samen gekeken naar de leefbaarheid en de toekomst van de dorpen en de rol die inwoners zelf (eigen kracht) hierin kunnen vervullen. Belangrijk inzicht dat de Eigenkrachtvisie ons heeft opgeleverd, is dat de opgaven op het gebied van leefbaarheid en toekomst van de dorpen Stein, leidend zijn voor de wijze waarop we naar de ruimtelijke inrichting van onze dorpen moeten kijken.

Bestemmingsplannen geven exact de juridisch – planologische mogelijkheden weer. Dit betekent dat aan de hand van de planregels en de bijbehorende verbeelding burgers exact kunnen zien welke functie ze op een perceel mogen uitoefenen en welke bebouwingsmogelijkheden er zijn. De ruimtelijke structuurvisie kent een dergelijk detailniveau niet, ze geeft wel de kaders van het toekomstige beleid weer. Dit houdt dan ook meteen in dat de structuurvisie tevens het toetsingskader vormt voor (principe)-aanvragen die niet passen binnen het juridisch – planologisch kader van een bestemmingsplan.

1.8 Plan-Milieu Effect Rapportage Een plan-Milieu Effect Rapportage-plicht vloeit voort uit het Besluit Milieu Effectrapportage. De plicht geldt voor wettelijk of bestuursrechtelijk voorgeschreven plannen of programma’s die kaderstellend zijn voor toekomstige m.e.r.beoordelingsplichtige activiteiten of die een passende beoordeling behoeven in het kader van de Natuurbeschermingswet. Beoordelingsplichtige activiteiten zijn bijvoorbeeld ontwikkelingsmogelijkheden in de landbouw en de intensieve veehouderij die effect hebben op natuur en milieu. In deze structuurvisie wordt met name het bestaande beleid in beeld gebracht. De visie bevat nagenoeg weinig tot geen nieuwe ontwikkelingen of beleidswijzigingen die van negatieve invloed zijn op de milieukwaliteit.

Bij deze structuurvisie is het daarom niet nodig om een PLAN MER procedure te doorlopen.

1.9 Opzet structuurvisie en leeswijzer Deze structuurvisie is als volgt opgebouwd:

- Hoofdstuk 1 geeft naast een inleiding een toelichting op de belangrijkste ambities van de gemeente Stein voor de komende jaren.

- Hoofdstuk 2 bevat de ruimtelijke analyse van Stein op basis van de lagenbenadering. Het omvat daarmee de beschrijving van de belangrijkste ruimtelijke kwaliteiten. Deze vormen de basis voor de ruimtelijke visie per thema en per zones.

- Hoofdstuk 3 gaat in op de diverse thema’s die spelen binnen het grondgebied van de gemeente Stein, zowel op landelijk als op stedelijk gebied. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de thema’s economie, verkeer vervoer en mobiliteit, woon- en leefomgeving, landschap en cultuurhistorie, natuur en water, landbouw, recreatie. Per thema is aangeduid welke visie de gemeente de komende jaren heeft.

- Hoofdstuk 4 bevat de integrale visie gegeven voor drie ruimtelijke binnen de gemeente herkenbare zones. Te weten de buitengebiedzone, de woonzone en de A2-zone.

18

- Hoofdstuk 5 bevat de uitvoeringsparagraaf.

19

2. Ruimtelijke analyse volgens de lagenbenadering

2.1 Inleiding Bij het bepalen van een toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente is het van belang om te weten hoe de huidige ruimtelijke inrichting is ontstaan en welke afweging daaraan ten grondslag ligt. De lagenbenadering biedt inzicht in de mogelijkheden en de beperkingen van een gebied voor ruimtelijke ontwikkelingen. De lagenbenadering maakt duidelijk hoe natuurlijke systemen, functies en sectoren met elkaar samenhangen: binnen een laag en tussen de lagen onderling. Door de ruimtelijke analyse op te bouwen volgens de lagenbenadering krijgen we het vizier scherp hoe de gemeente er ruimtelijk voorstaat. Hoe is de gemeente opgebouwd, hoe is dat zo gekomen, welke kwaliteiten heeft de gemeente? Het is daarmee een belangrijke bouwsteen voor de opbouw van deze integrale structuurvisie. Achterin dit hoofdstuk is een samenvattende tabel opgenomen van de aanwezige kwaliteiten. Bij de ruimtelijke afweging van nieuwe ontwikkelingen binnen de gemeente Stein dient met deze kwaliteiten rekening gehouden te worden (zie daarvoor ook hoofdstuk 4).

Figuur 5 Lagenbenadering (bron: Dauvellier Planadvies www.dauvellier.nl)

De huidige ruimtelijke opbouw van de gemeente Stein is ontstaan vanuit een wisselwerking tussen abiotische, biotische en menselijke factoren.

Ondergrondlaag De abiotische omstandigheden zijn factoren die geen biologische oorsprong hebben, maar wel van invloed zijn op levende organismen in een ecosysteem. Dit zijn factoren als geomorfologie, het reliëf, de bodem en het water die samen de basis vormen voor het huidige cultuurlandschap. Deze aspecten vormen de ondergrondlaag. In deze ondergrondlaag resteren ook deels zichtbaar maar ook onzichtbare restanten van de ontwikkeling van het menselijke grondgebruik uit het verleden. Bij de ondergrondlaag beschrijven we daarom naast het archeologisch bodemarchief ook de cultuurhistorische ontwikkeling van verleden tot heden.

Netwerklaag Op de ondergrondlaag heeft de mens zichtbare en onzichtbare netwerken ontwikkeld zoals verkeers- en energienetwerken. Deze netwerken bepalen de aanwezige ruimte voor de biotische factoren. Dit zijn invloeden die uitgaan van de levende omgeving van organismen zoals natuurnetwerken en beken.

Occupatielaag De occupatielaag is ontstaan door het huidige menselijke grondgebruik. Het occupatiepatroon heeft zich ontwikkeld op de ondergrond- en de netwerklaag, die samen met de occupatielaag de huidige verschijningsvorm van de gemeente Stein weergeeft. De occupatielaag omvat de huidige ruimtegebruiksfuncties inclusief de sociaal-maatschappelijke,die van belang zijn voor sociale vitale kernen.

20

2.2 Ondergrondlaag

2.2.1 Geomorfologie

Op hoofdlijnen bestaat de gemeente Stein geomorfologisch gezien van west naar oost uit het Maasdal (laagterras) met daarin de kleine kern Meers en het gehucht Maasband. Dit laagterras gaat via een scherpe begrenzing door een veelal beboste terrasrand over in een middenterras. Langs deze rand liggen de historische delen van de kernen Berg, Urmond, Stein en Elsloo (zie kaart 2 geomorfologie).

Figuur 6 Terrasrand bij de Scharberg, foto Ton Lenssen Figuur 7 Plateaus Zuid Limburg (bron Landschapsvisie Zuid Limburg)

21

Aan en op de terrasrand bevinden zich uitzichtpunten over het Maasdal maar ook beplanting en gebouwen welke de overgang van beide terrassen in het landschap minder ervaarbaar en markant maken. Het middenterras, bekend als het Graetheide plateau, wordt doorsneden door enkele droogdalen die ontstaan zijn door de afvoer van water vanaf de plateaus. Aan de zuidkant van de gemeente bevinden zich de uitlopers van het Heuvelland met fraai reliëf, graften en holle wegen. Dit zuidelijk deel van de gemeente Stein valt voor een klein deel nog binnen het plateau van Schimmert. Het plateau van Schimmert is ook een middenterras met daarop gelegen het gehucht Catsop. Kaart 2 ‘geomorfologie’ geeft de ruimtelijke duiding van de geomorfologische hoofdstructuur van de gemeente en omliggende regio weer.

2.2.3 Reliëf

Binnen de gemeente Stein is er sprake van aanzienlijke hoogteverschillen die zichtbaar gemaakt zijn op de kaart 3 reliëf. Binnen de gemeente komen dan ook diverse reliëfvormen voor als plateaus, dalen, hellingen, tussenterrassen en lösglooiingen, dalvlakterrassen en geïsoleerde heuvels.

Figuur 8 Geomorfologie gebaseerd op Algemeen Hoogte Bestand

Het patroon van hooggelegen plateaus, laaggelegen dalen en tussenliggende hellingen en terrassen is ook bepalend geweest voor het oorspronkelijk grondgebruik. Bouwland op de lössplateaus en de flauwe lösshellingen, natte graslanden in de dalen, woeste gronden en bos op de steile hellingen en dorpen omgeven door beweide boomgaarden. Het traditionele agrarisch cultuurlandschap wordt gekenmerkt door een sterk contrast tussen besloten delen (de diepe dalen, de gordels van boomgaarden rond de dorpen, de holle wegen) en zeer open delen met weidse uitzichten (de open akkers op de plateaus en de plateauranden). De reliëfvormen zijn weergegeven op de (vereenvoudigde) op het algemene hoogtebestand (AHN) gebaseerde geomorfologische figuur 8.

22

2.2.4 Bodem

Op hoofdlijnen komen 2 typen bodems voor binnen Stein. Van oost naar west de beek- en rivierkleigronden (zand en grind) in het Maasdal daterend uit het holoceen.

Figuur 9 Vereenvoudigde Bodemkaart (bron: Vleeshouwer, J.J., Damoiseaux, J.H., 1990)

2.2.5 Watersysteem

De meest beeldbepalende watersystemen binnen de gemeente Stein zijn het Julianakanaal en de Maas. Het Julianakanaal is in 1934 gerealiseerd en loopt min of meer verticaal en parallel aan de Maas. Daarnaast zijn er diverse continue watervoerende beken. De belangrijkste zijn de Hemelbeek, Hussebeek, Slakbeek, Ur en Kingbeek. Deze beken ontspringen bij door regenwater gevoede bronnen en vormen een belangrijke kapstok voor de groene dooradering van de gemeente. Op de beken sluiten diverse (droge) dalen aan waarbij plaatselijk kleine poeltjes voorkomen op de hellingen. Bijna de gehele Maasvallei in de gemeente Stein betreft stroomvoerend of waterbergend winterbed. Het stroomvoerend winterbed betreft de gronden die bij extreem hoge afvoer

Dit is de huidige relatief warme tijdperiode welke ca. 10000 jaar gelden begonnen is. In het oosten van Stein de lössgronden en lössafzettingen die in het Pleistoceen (laatste ijstijd) over de Maasterrassen zijn afgezet en (bron vereenvoudigde bodemkaart van Nederland, Vleeshouder, J.J., Damoisseaux, J.H. 1990. Op lagenbenadering kaart 4: ‘bodem’ zijn de riverierkleigronden- en lössgronden nader gespecificeerd (zie ook figuur 9 hieronder).

Met name de lössafzettingen zijn landelijk bekend als zeer vruchtbare bodems. Het moge dan ook niet verbazen dat de oudst bekende landbouwcultuur in Nederland, de bandkeramiek, in Stein en omgeving ontstaan is.

23

van de rivier de Maas onder water staan en die een stroomvoerende functie vervullen. Deze gronden worden begrensd door het zomerbed van het Grensmaas gebied. Het waterbergend winterbed van de Maas betreft de gronden die primair een waterbergende functie vervullen eveneens bij extreem hoge afvoersituaties. Ter hoogte van Meers en Maasband wordt de Maas begrensd door een waterkering. Op kaart 5 lagenbenadering ‘water’ zijn de genoemde watersystemen opgenomen.

2.2.6 Archeologisch bodemarchief

De bodem van Stein zit vol met oudheden. De lange bewoningsgeschiedenis, die terug gaat tot het midden van de oude steentijd, heeft een rijk en gevarieerd erfgoed nagelaten. Dit erfgoed is nauwelijks vergelijkbaar met de rest van Nederland. Deze uitzonderlijkheid hangt nauw samen met de hiervoor beschreven abiotische factoren. De aanwezigheid van vuursteen en kalksteen, het vruchtbare lossdek en de overvloed van stromend water waren aantrekkelijk voor mensen om zich er te vestigen. Deze invloed komt tot uitdrukking in het veelal onzichtbare archeologisch bodemarchief uit de Prehistorie en de Romeinse tijd.

Er zijn veel opgravingen binnen het gemeentelijke grondgebied uitgevoerd. Sommige daarvan hebben resten aan het licht gebracht die internationaal bekend zijn geworden. Beroemd is het Bandkeramisch grafveld van Elsloo. Dit grafveld staat in vele handboeken over de prehistorie van Europa. De grafkelder van Stein heeft zelfs een groep mensen uit de Nieuwe Steentijd van een naam voorzien: de Stein-groep. Ter plekke is het archeologisch museum van Stein gebouwd. Een inzicht in het rijke archeologische bodemarchief van de gemeente Stein geeft de lagenbenadering kaart 6 archeologie aan. Hierop zijn de binnen gemeente Stein vele aanwezige archeologische vindplaatsen weergegeven en de terreinen met archeologische waarden. Duidelijk te zien is dat veel archeologische waarnemingen zich bevinden daar waar van oudsher water beschikbaar was. Dat wil zeggen in de nabijheid van de beek- en de droogdalen. In overige gebieden binnen de gemeente is veel archeologisch materiaal weggespoeld door de invloed van onder andere de Maas. Zo zijn er in het maasdal veel minder waarnemingen gedaan.

2.2.7 (Cultuur)historische ontwikkeling

Steentijd (3000-8800 voor Christus)

Het grondgebied van Stein was al in de Oude Steentijd bewoond (300.000-8800 voor Christus), al zijn daarvan niet veel details bekend. Dat geldt ook voor de Midden-Steentijd (8800-5200 voor Christus). In die tijden leefden de mensen als jagers, vissers en verzamelaars. Zij lieten sporen na in de vorm van vuurstenen werktuigen. In deze periode zijn de eerste grote boerderijen in de gemeente Stein gebouwd,die tot de cultuur horen de die we Bandkeramiek noemen.

Vermoedelijk werden de eerste akkers in Nederland aangelegd op het grondgebied van de gemeente Stein, in het bos dat na de IJstijd was ontstaan en voor de aanleg van akkers gekapt werd. Rond 5250 v. Chr. werden op het grondgebied van de huidige gemeenten Stein en Sittard-Geleen, door boerenimmigranten uit Midden-Duitsland, enkele kleine gehuchten gesticht aan de rand van het Graetheide. De gehuchten telden aanvankelijk ieder zo’n drie tot vijf boerderijen maar groeiden in de loop van de generaties uit, zodat vooral de westrand van het Graetheidegebied langs de Maas en de Ur dicht bewoond raakte.

24

Koper, brons en ijzertijd (2500-0)

Tussen 2500 en 2000 v. Chr. wordt een belangrijke technologische ontwikkeling in onze streken geïntroduceerd. Veel werktuigen die de mens in het dagelijkse bestaan nodig had, werden al duizenden jaren lang gemaakt van (vuur)steen, bot of hout. Nu kwamen daar koper en brons en nog later ijzer bij. Zwaarden en bijlen uit deze periode worden af en toe bij baggerwerkzaamheden in de Maas naar boven gehaald, zoals een bronzen zwaard bij Meers. Een andere toepassing zijn urnen waarin de gecremeerde resten van een lichaam gedaan werden. Deze urnen werden begraven op grote grafvelden, de urnenvelden. In Stein hebben in ieder geval twee urnenvelden gelegen rond de Mauritsweg en rond de Keerenderkerkweg. Een derde urnenveld ligt vermoedelijk in Elsloo.

Romeinse tijd (50 v Chr.- circa 500 n Chr.)

Rond het begin van onze jaartelling veroverden de Romeinen zuidelijk Nederland. Stein kwam toen in het Romeinse Rijk te liggen en de nieuwe situatie ging niet ongemerkt aan deze plek voorbij. Er werden tenminste één en mogelijk meer Romeinse villas gebouwd.

Middeleeuwen (500-1500 n Chr.)

De val van het Romeinse Rijk werd ingeleid door Germaanse troepen, die in steeds grotere aantallen de Rijn overstaken. De perioden na de val van het Romeinse Rijk worden genoemd naar de Koninklijke families van de Franken, de Merovingische en de Karolingische periode. Vlakbij het Kasteel van Stein is er uit deze periode op de Grote Bongerd een Merovingisch grafveld te vinden.

In de Karolingische periode duikt voor het eerst een plaatsnaam uit de gemeente op nameljjk, Elsloo. Na het jaar 1000 worden de kerken en kastelen gebouwd, waarmee nu vaak de oudste plekken van dorpen geduid kunnen worden. Stein en Elsloo kregen beiden een kasteel als kern van twee Heerlijkheden4 die lange tijd hun zelfstandigheid wisten te behouden. Het oude kasteel van de heren van Stein staat nu nog steeds overeind (zie kaart 6 lagenbenadering). Het kasteel van Elsloo is samen met een deel van de oude dorpskern bij verschillende verplaatsingen van de Maas tussen de 15e en 17e eeuw door de rivier verzwolgen.

Rondom het middeleeuwse Stein en de daaromheen gelegen akkers liggen de ‘wallen van Stein’ (zie kaart 7). Deze deels nog in het landschap zichtbare wallen zijn waarschijnlijk in de late middeleeuwen aangelegd om dorp en akkers tegen roverbendes, maar ook om tegen het graan opetend vee van de Graetheide te beschermen.

De geschiedenis van Urmond in de middeleeuwen is anders. Het was een Guliks havenstadje. Hierover vond transport over land naar de rest van het hertogdom plaats. Via karrenpaden dwars over de Graetheide werden de goederen naar steden als Sittard en Jülich gebracht. Om de haven te beschermen was het dorp door wallen omgeven. Op één van de bastions van die omwalling is later de Joodse begraafplaats aangelegd.

4 Heerlijkheden: een bestuursvorm in de Middeleeuwen

25

1800-1900

In deze periode was het huidige grondgebied van de gemeente Stein bijna geheel (circa 90%) in agrarisch gebruik voor akkerbouw. Woningbouw was beperkt tot de oude kernen en directe nabijheid daarvan. Op de kaart 7 zijn deze historische kernen aangegeven. Bij deze kernen lagen moestuinen en boomgaarden voor eigen gebruik. Kaartmateriaal aan het begin van de 18e eeuw (zie kaart 8) toont een agrarisch landschap met gelijkmatige spreiding van cluster- en lintbebouwing aan hoofdwegen rondom monumentale objecten. Rondom kasteel Elsloo en Stein kwam loofbos voor. Overige opgaande beplanting was met name te vinden in het Maasdal (populierenweiden voor gebruikshout). Langs de holle wegen en graften waren er houtsingels en langs de terrasrand was er loofbos. Dit hout en bos stond vrijwel geheel in het teken van brandhoutvoorziening dat daarom regelmatig werd teruggezet. Enkele bomen werden gespaard voor timmerhout. Desondanks zijn toch veel beplantingselementen verdwenen, onder andere rondom Catsop. Wat betreft vee was er beperkte weidegrond voorhanden. Er werd dan ook maar beperkt vee gehouden in de vorm van een enkele koe, wat paarden, een enkel varken en enkele kippen.

Belangrijk voor de structuur van Stein is dat Stein sinds 1815 onderdeel uitmaakt van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Dat was de tijd dat Nederland en België een korte tijd één natie vormden onder Koning Willem 1 van 1813-1839. Dit werd vanaf 1839 het Koninkrijk der Nederlanden. Dit jaar is van belang omdat op dat moment de Maas een grensrivier werd. Formele contacten tussen Nederland en België werden daarmee bemoeilijkt. Uiteraard bestonden er, tot aan de aanleg van het Julianakanaal wel familie- vriendschapsbanden tussen de dorpen aan weerszijden van de Maas, en waren er meerdere mogelijkheden om via voetveren over de Maas aan de andere zijde van de grens te komen.

Om de opname van het Limburgse deel van Nederland in staatsverband te bevorderen, werd er in 1840 een rijksweg aangelegd van Nijmegen naar Maastricht. In 1865 werd de spoorlijn Venlo-Maastricht aangelegd met vanaf het begin een halteplaats bij het huidige station Beek-Elsloo. De spoorlijn wordt gezien als afbakening van de bebouwing van Elsloo en markeert aan de zuidkant de overgang naar het buitengebied met het daarin gelegen Catsop.

1900-heden

Vanaf 1900 vond er een sterke industrialisatie plaats van de Westelijke Mijnstreek. Nadat in 1900 reeds eerste boringen verricht waren naar ontginbare lagen steenkool ging Staatsmijn Maurits in 1926 in bedrijf. Kaart 9 geeft nog een goed beeld van de gemeente net voor de ruimtelijks transformatie als gevolg van de industrialisatie. De komst van de mijnen de daaruit voortvloeiende chemische bedrijvigheid van het stikstofbindingsbedrijf in 1929 veranderde echter volledig het karakter van het dunbevolkte landbouwlandschap. De ontwikkeling van het grote industrieel complex thans in beheer van DSM en Sabic met de daaraan gekoppelde sprongsgewijze woningbouw, bedrijventerreinenontwikkeling, overslag (havenontwikkeling) en transport heeft beslag gelegd op iets meer dan de helft van het totale grondgebied van de gemeente. Zo heeft de snelle expansie van de mijnindustrie vanaf de jaren 20 geleid tot uitbreiding van de oude dorpslinten, op veel grotere schaal dan de reeds gerealiseerde bebouwing. Deze snel gerealiseerde uitbreidingen hebben een beperkte binding met de bestaande zeer kleinschalige structuren.

26

Figuur 10 Aanleg Julianakanaal 1934 (bron: fotoarchief gemeente Stein)

Een ontwikkeling die volgde en samenhing met de aanleg van het Julianakanaal was de ontwikkeling van de haven van Stein. Zowel het DSM-deel van de haven als de gemeentehaven zijn in 1948 in gebruik genomen. De functie van de haven was toen nog de overslag van kolen uit de staatsmijnen Maurits en Beatrix. In 1967 zijn de mijnen gesloten na een eerdere aankondiging daarvan in 1965 door minister van Economische Zaken Joop den Uyl. Vanaf die tijd ging DSM zich volledig richten op chemische industrie en de DSM haven op de daarmee samenhangende overslag van kunstmest, gassen en water. Het resterende deel van de haven (gemeentehaven) is geprivatiseerd in 1987. Sindsdien wordt deze benut voor de overslag van bulkgoederen en containers. Zoals de aanleg van het kanaal de gemeente Stein verticaal gezien in een westelijk en oostelijk deel opdeelde, deelde de aanleg van de A76 (geopend in 1937 toen nog enkelbaans Rijksweg) de gemeente in een noordelijk en zuidelijk deel. De aanleg van A2 (midden jaren 60) vormde een fysieke barrière ten opzichte van Sittard-Geleen.

Ook de aanleg van het Julianakanaal dat gereed kwam in 1934 en de aanleg van A76 heeft naast de aanleg van de A2 grote invloed gehad op de samenhang en verschijningsvorm van het landschap.

Het Julianakanaal in gebruik genomen in 1935 (gereed in 1934) doorkruist met de bijbehorende dijklichamen de terrasrand en het Middenterras. Dat had grote gevolgen voor het landschap (doorsnijding van historische structuren en relaties). Het kanaal vormt daarmee een grote fysieke barriere tussen enerzijds Urmond en Oud-Urmond, Urmond en Berg a/d Maas/Nattenhoven en Stein en Meers/Maasband. Kortom tussen de kernen in het Maasdal enerzijds en de kernen op het middenterras anderzijds. Om deze barrièrewerking te beperken zijn er tegelijkertijd met de aanleg van het kanaal bruggen over het kanaal aangelegd ter hoogte van de haven van Stein, ter hoogte van Urmond/Oud Urmond en ter hoogte van Berg aan de Maas/gebied de Bramert. De brug ter hoogte van Oud Elsloo is aangelegd voor de verbinding tussen Elsloo en Bunde.

27

Figuur 11 Aanleg A76 Scharbergbrug 1973 (bron fotoarchief gemeente Stein)

Echter gegeven blijft dat door de aanleg van de genoemde weg- spoor en waterwegen (zie kaart 10) de oorspronkelijke relaties tussen de kernen onderling en het landelijke gebied verdwenen. Tezamen met de steilrand en waterlopen delen deze wegen de gemeente Stein in kleinere afzonderlijke sectoren. Het landelijke gebied buiten het Maasdal is versmald tot agrarische en groene bufferzones tussen de verschillende kernen in. Ten behoeve van de afscherming van woon- en industriegebieden, natuurontwikkeling en recreatie is daar wel de hoeveelheid loofbos toegenomen. Daar staat tegenover dat hoogstamboomgaarden grotendeels verdwenen zijn of slecht een hobbymatige functie hebben. Ook komen agrarische gronden van enige omvang (akkerbouw) alleen nog voor ten zuiden van Catsop en ten noorden van Urmond. In het Maasdal is minder invloed geweest van de industrialisatie en heeft het gebied naast natuurontwikkeling nog enigszins een agrarische functie. Deze huidige ruimtelijke verschijningsvorm van de gemeente is zichtbaar op de kaart huidige topografie.

2.3 Netwerklaag

2.3.1 Verkeersnetwerken

Op kaart 10 zijn de belangrijkste rail, weg- en waterverbindingen aangegeven en belangrijke overslagpunten voor goederentransport als de havens van Stein, Born en vliegveld Maastricht-Aachen airport. De externe ontsluiting van het gebied voor het autoverkeer vindt in noord-zuid richting plaats via de

Door de A76 werden de relaties tussen Stein en Nieuwdorp en Stein en Elsloo fysiek doorsneden. De aanleg van de A2 en A76 heeft daarentegen wel langs deze snelwegen geconcentreerde ontwikkeling van bedrijvigheid bevorderd (met name logistiek) waarbij in 1966 de over Graetheide geprojecteerde A2 een aansluiting kreeg op de A76. Dit punt staat bekend als knooppunt Kerensheide. Voor de economische ontwikkeling langs deze vervoersassen is ook van belang dat de west-zuidelijke- oostelijke richting georienteerde autosnelweg A76 in 1970 een aansluiting kreeg op de Duitse A4 naar Aken en Keulen en in 1973 op de uit België komende E314 met de opening van de Scharbergbrug. Daarvoor was de enige vaste oeververbinding naar Belgie bij Maastricht of Maaseik. De enorme omvang van het chemische industriecomplex DSM ten oosten van de A2 heeft ervoor gezorgd dat slechts in het noorden en zuiden relaties zijn met het landelijke gebied ten oosten van deze A2. Aan de andere kant heeft de aanleg van het kanaal naast de functie voor watertransport ook landschappelijk iets opgeleverd in de zin dat er extra hoogteverschillen ontstaan zijn wat het landschap qua reliëf zeer verscheiden maakt.

28

rijksweg A2 en in oost-west richting via de A76. Op lager schaalniveau zijn met name de gebiedsontsluitingswegen van belang waarvan een aantal aanhaken op wegen met een regionale functie. Daarnaast vormen het Julianakanaal en het spoor Sittard-Maastricht belangrijke vervoersaders. Voor langzaam verkeer zijn de belangrijkste gemeentegrens overschrijdende fietsroutes aangegeven waaronder de routedelen die deel uitmaken van regionale en landelijke fietsroutes. Deze verkeersnetwerken brengen ook beperkingen met zich mee voor het ruimte gebruik. De belangrijkste risicocontouren zijn de contouren die samenhangen met het transport van gevaarlijke stoffen en goederen via het spoor en de rijkswegen. Deze zijn ruimtelijk geduid op de kaart 11 netwerklaag externe veiligheid. De belangrijkste geluidcontouren zijn opgenomen op kaart 12. Rondom de A2 is de geldende wettelijke geluidzone ruimtelijk geduid. Deze betreft 600 meter aan Steinse kant van de weg. Voor de A76 zijn de wettelijke geluidscontouren van 400 meter aan weerszijden van de weg weergegeven. De wettelijke geluidcontour voor de provinciale Bergerweg is deels over de kern van Urmond gelegen. De genoemde wettelijke contouren zijn afhankelijk van de maximum snelheid ter plaatse. Tot slot zijn aandachtsgebieden voor geluid opgenomen op kaart 12. Binnen het spoor zijn deze afhankelijk van de intensiteit van het aantal treinen. De aandachtsgebieden van wegen zijn afhankelijk van de maximum snelheid ter plaatse. Voor Stein zijn de aandachtsgebieden voor de 80, 60 en 50 km wegen weergegeven. Deze aandachtsgebieden zijn zo opgesteld dat het buiten deze gebieden meestal volstaat om conform het bouwbesluit te bouwen om binnen de geluidsnormen te werken. Binnen de aandachtsgebieden moet in elk geval onderzoek plaatsvinden naar maatregelen die getroffen moeten worden om aan de normen te voldoen.

2.3.2. Groene netwerken

Nationaal natuurnetwerk

Binnen de gemeente Stein zijn diverse belangrijke natuurgebieden,die onderdeel vormen van het nationaal natuurnetwerk (voorheen bekend als de Ecologische Hoofdstructuur). Het gaat daarbij onder andere om het hellingbos tussen Elsloo en Geulle en het Grensmaasgebied. Sommige van deze gebieden vallen onder een internationaal beschermingsregime door een aanwijzing als Natura 2000-gebied. Natura 2000 is de benaming voor een Europees netwerk van natuurgebieden waarin belangrijke flora en fauna voorkomen, gezien vanuit een Europees perspectief. Met Natura 2000 wordt deze flora en fauna duurzaam beschermend. In het Provinciaal Omgevingsplan 2014 zijn deze gebieden aangewezen als goud-groene natuurzone (zie de beleidskaart bij deze structuurvisie). Daarnaast zijn er meer parkachtige groengebieden binnen de gemeente aanwezig zoals het recreatiepark Steinerbos, het Molenpark en het Heidekamppark. Deze zijn weergegeven op kaart 13. Tot slot zijn er ook meer lijnvormige groenstructuren aanwezig zoals langs de autosnelwegen A2/A76, de groenstructuur langs de terrasrand van het laagterras van het maasdal en de groenstructuren langs oude verdedigingslinies/landweren als de “wallen van Stein”.

29

Natuurgebieden die geen onderdeel uitmaken van het nationaal natuurnetwerk

Voor de structuurvisie zijn met name de doorgaande structuren en verbindingen van belang. Door de oogharen vanuit de lucht naar de gemeente kijkend is zichtbaar dat min of meer een groene ring aanwezig is rond Stein. Deze wordt gevormd door de aaneenschakeling van de gebieden Urdal (hierboven omschreven), Scharberg, de groenstroken bij het bedrijventerrein Haven/Paalweg, het Heidekampark, de groenzone langs de A2 en A76, Steinerbos en het beschermd Rijksmonument de ‘Wallen van Stein’.

Een belangrijk gebied voor de natuur is de Scharberg. De Scharberg is ongeveer 20 meter hoog ten opzichte van het maaiveld en ligt aan de oostoever van het Julianakanaal op restanten van het hoogterras van Sint Pieter. Het gebied maakt deel uit van een ecologische verbindingszone het die Bunderbosch-complex verbindt met het Urdal. Andere belangrijk groenstructuren zijn de groenstructuren langs de steilrand ter hoogte van Oud Urmond en Berg aan de Maas, de groenstructuren langs beide kanten van het Juliananakanaal en rondom de rioolzuiveringsinstallatie van de gemeenteen DSM. Tot slot de groenzone in het gebied de Bramert langs de Bergerweg en de Oude Postbaan.

2.3.3. Energienetwerken

In en op de ondergrond zijn energienetwerken ontwikkeld. De belangrijkste energienetwerken in de vorm van een hoge drukgasleiding, brandstofleiding en hoogspanningsverbindingen zijn op genomen op de kaart 11. In de gemeente Stein moet bij ruimtelijke planvorming betreffende het aspect externe veiligheid rekening worden gehouden met de risicobronnen bij inrichtingen en transport van gevaarlijke stoffen via weg, spoor, water en buisleidingnetwerken. De voor deze structuurvisie relevante netwerken (bronnen) zijn tevens weergegeven op kaart 11.

2.4. Occupatielaag De occupatielaag omvat de ruimtelijke patronen als gevolg van het huidige menselijk gebruik op het grondgebied van Stein. Het zijn de functies zoals die nu zichtbaar zijn in het landschap zoals wonen, bedrijvigheid, voorzieningen en accommodaties, recreatie en landbouw. Aan de hand van deze functies is de occupatielaag beschreven.

2.4.1 Woonlocaties

De huidige gemeente Stein bestaat uit vijf dorpen. Het inwonertal van gemeente Stein loopt de komende jaren terug. In 2013 heeft Stein 25.434 inwoners. Uitgaande van prognoses van Etil5 zijn dit er in 2020 zo’n 1.000 minder en tussen 2020 en 2030 neemt het aantal met nog eens 1.500 af. Deze inwoners wonen per 31 december 2012 verspreid over 11.421 woningen in de gemeente Stein (16% van de woningvoorraad in de Westelijke Mijnstreek). De woningvoorraad bestaat voor 31% uit huurwoningen (26% sociale huur en 5% particuliere huur) en 69% koopwoningen (Westelijke Mijnstreek: 39% huur, 60% koop en 1% onbekend). Het aandeel appartementen ligt onder het regionale gemiddelde: 14% (Westelijke Mijnstreek: 24%). De leegstand is in de gemeente Stein relatief laag: 3,0% tegen 4,0% in de gehele Westelijke Mijnstreek. In 2012 bedroeg de plancapaciteit 1.466 woningen, waar tegenover een geplande sloop van 132 woningen staat. Daarmee kent Stein de grootste geplande relatieve toename van de woningvoorraad in de Westelijke Mijnstreek, namelijk 8,1% (gehele regio: 4,5%). In absolute zin gaat het om 921 woningen. De plancapaciteit ligt vooral in het stedelijke gebied. Overigens is maar 28% harde plancapaciteit (288 woningen, waarvan 123 afgegeven bouwvergunningen). De 69% koopwoningen is een aanzienlijk groter deel dan in de rest van 5 Etil: Economisch Technologisch Instituut Limburg, sociaal economisch onderzoeksbureau

30

de Westelijke Mijnstreek en in (Zuid) Limburg. Voornamelijk in de kleine gehuchten zijn er relatief veel koopwoningen. Maar ook in Urmond is 84% van de woningen een koopwoning. Daarentegen hebben de kernen van Stein en Berg aan de Maas de meeste huurwoningen (Bron: Public Result 2014).

Gezien het grote aandeel van de koopwoningen in de woningvoorraad is het niet verwonderlijk dat in de gemeente Stein relatief veel vrijstaande woningen en twee- onder één kapwoningen zijn en juist relatief weinig appartementen.

Woonmilieus

In de regionale Woonmilieuvisie Westelijke Mijnstreek (2011) worden vijf verschillende woonmilieus onderscheiden, waarvan er drie voorkomen in Stein. Het betreft de woonmilieus ‘suburbaan wonen’, het woonmilieu ‘dorps wonen’ en het woonmilieu ‘landelijk wonen’. Elk woonmilieu heeft andere kenmerken en trekt vanwege deze kenmerken verschillende groepen mensen aan:

- Suburbaan wonen: de suburbane woonmilieus, die in Elsloo, Stein en Urmond voorkomen, staan los van de stad, hebben eigen voorzieningen en ligging nabij de industrie. Dit woonmilieu zit letterlijk tussen stad en platteland in.

- Dorps wonen: Bij de dorpse woonmilieus (Meers, , Berg aan de Maas, Nattenhoven, Catsop) zijn de oude dorpsstructuren nog goed herkenbaar en is het aantal voorzieningen beperkt.

- Landelijk wonen: het landelijk woonmilieu ( Maasband) wordt gekenmerkt door gehuchten en verspreid wonen in het groen, waarbij de omvang van de clusters vaak niet meer dan 500 mensen is.

2.4.2 Stedenbouwkundige beschrijving van de dorpen, wijken en gehuchten van van de gemeente Stein

Elsloo6

Het Maasdorp Elsloo is als een historische structuur ontstaan op een zandrug aan de Maas, waarvan de kern wordt gevormd door de Maasberg. Deze oude kern is aangewezen als beschermd dorpsgezicht. De steilrand van het kanaal is zeer markant, evenals de hoogteverschillen bij de Maasberg. Prominent onderdeel van de oude dorpskern van Elsloo is de historische buitenplaats rondom Kasteel Elsloo en het kasteel zelf, zie kaart lagenbenadering cultuurhistorie. Waardevol zijn de samenhang tussen het beschermd dorpsgezicht, de gaafheid van de historische parkaanleg in Engelse landschapsstijl en de aanwezigheid van het hellingbos.

6 Bronnen: website toeristische werkgroep Stein (Maaskentj), http://www.maaskentj.nl/, visie Welstandbeleid rayon Beek-Meerssen-Stein-Schinnen, januari 2003, Stichting Ruimtelijke

Kwaliteit Limburg, http://stein.gemeentedocumenten.nl/Web/Visie%20welstandbeleid%20rayon%20Beek-Meerssen-Stein-Schinnen.pdf

31

Figuur 12 Kasteel Elsloo en park.

Figuur 13 Dorine Verschureplein Elsloo

De aanleg van het Julianakanaal in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw betekende voor Elsloo een forse ingreep in de structuur van het dorp. De oude kern met een aantal woningen, het gemeentehuis en de school moest worden afgebroken. De parochiekerk kwam geheel aan de rand van het oude Elsloo te liggen. Vanaf die tijd breidde het nieuwe Elsloo zich uit naar het oosten.

Typerend voor de structuur van Elsloo is de barrière-werking van de spoorlijn Maastricht-Eindhoven (met station Beek-Elsloo), de A2 met bedrijvenzone (Businesspark Stein) en het Julianakanaal. Aan de noordelijke randen liggen buurten uit de jaren tachtig en negentig met hoge dichtheid in de vorm van woonerven. Het middelste gedeelte van het gebied is ruim van opzet met bebouwing uit de jaren vijftig en zestig. Aan de noordzijde van de Burgemeester Maenenstraat neemt de dichtheid toe met typische jaren zeventig bebouwing. Markant is het Dorine Verschureplein in Elsloo.

32

De laatste uitbreidingen van woongebieden in Elsloo worden gevormd door het Elserveld ten noorden van de kern Elsloo en Meeldert ten zuiden van de kern Stein. Ze worden van elkaar gescheiden door het Urdal dat waardevolle landschappelijke en natuurlijke kwaliteiten bezit.

Catsop7

Catsop is ontstaan als gehucht van Elsloo. Het is een ontginningsnederzetting, een zogenaamd laathof (een hoeve/boerderij, met een aantal landerijen voor zowel de heer zelf als voor pachters (laten) met boerderijen langs een doorgaande weg.

De vroegst bekende vermelding van Catsop dateert uit 1367. De stedenbouwkundige structuur van Catsop bestaat uit kronkelende wegen (vooral richting het plateau van Schimmert), met smalle straatprofielen en historische bebouwing aan de rand van de weg. De oude wegen en structuren zijn nog goed te zien. Het omringende landschap heeft nog steeds een kleinschalige beeldvorm van percelen, hagen en boomgaarden die aansluit en versterkend werkt op de ruimtelijke beleving van de kleinschalige kernen. Een markante ruimte is het pleintje Op den Dries met veel oudere bebouwing en doorzichten naar het omringende landschap. Een belangrijk markeringspunt is de kapel op het kruispunt Het Einde met de Daalstraat en de Veestraat.

In de 20e eeuw is Catsop, net als de overige kernen van Stein, beïnvloed door de industrialisering. De aanleg van de autosnelweg A2 en de spoorlijn Maastricht Sittard hadden een verminderde toegankelijkheid en ontsnippering van het gebied tot gevolg. Ook de stedelijke ontwikkeling van het dorp heeft geleid dat de oorspronkelijke kern minder contact maakt met het omliggende landschap. Uitbreidingen van de kern hebben vooral plaats gevonden binnen het historisch wegpatroon en aan uitwaaiers daarvan, zoals Kempken en Mergelakker. De spoorlijn vormt een duidelijke barrière en zorgt voor een restzone tussen Catsop en de zuidgrens van de kern Elsloo: hier is in de loop van de tijd een grillig patroon van woningen en bedrijven ontstaan.

Stein8

Stein is één van de oudst bewoonde plaatsen van Nederland. Vanaf het stenen tijdperk heeft de strook langs de Maas een vaste bewoning gekend. In dit gebied van de huidige kernen Stein en Elsloo lag een grote nederzetting van de Bandkeramiekers, genoemd naar de versiering op het gevonden aardewerk van deze bewoners. Deze leefden in Stein ca 5300 voor Christus en zijn het eerste landbouwersvolk van het huidige Nederland en België. Later kwamen opeenvolgende volkeren naar Stein en uiteindelijk de Romeinen, waarvan sporen bij de aanleg van het Julianakanaal zijn gevonden. De Franken tenslotte legden de basis voor het middeleeuwse Stein, waaruit de huidige oude kern is ontstaan.

Voor ontwikkeling van de huidige kern Stein is het kasteel van Stein essentieel. Dit kasteel is waarschijnlijk rond 1300 gebouwd en was in eigendom van de Heren van Stein. Stein was in die tijd een Heerlijkheid, dat omringd werd door de Heerlijkheid Elsloo, in het zuiden en het zuidwesten, en in het noorden door de Vrijheid Urmond. De westelijke grens werd gevormd door de Maasdijk, terwijl aan de oostzijde de Graetheide lag.

7 Bronnen: website www.elsloo.info; Landschapsplan IP Catsop, 2010, http://www.steinslandschap.nl/public/steinslandschap/media/file/ipcastsop/Landschapsplan-Ip-Catsop-tekst.pdf; visie Welstandbeleid rayon Beek-Meerssen-Stein-Schinnen, januari 2003, Stichting Ruimtelijke Kwaliteit Limburg, 8 Bronnen: website toeristische werkgroep Maaskentj www.maaskentj.nl; visie Welstandbeleid rayon Beek-Meerssen-Stein-Schinnen, januari 2003, Stichting Ruimtelijke Kwaliteit Limburg,

33

De eigenlijke dorpskern van Oud Stein heeft zich vanuit het kasteel via de Kruisstraat tot aan het Wilhelminaplein ontwikkeld (historisch lint, zie kaart 7 lagenbenadering). Aan het Wilhelminaplein ligt de Sint Martinuskerk waarvan het oudste deel (de toren) uit de 14e eeuw stamt. Het dorp Oud Stein had, met zijn kasteel, kerk en verspreide boerderijen in zijn grondvorm het karakter van een zwerm- of verzameldorp. Dit vanwege de geconcentreerde groepering van de woningen zonder herkenbaar verband. Smalle en langgerekte straten met aaneengesloten bebouwing met er omheen de weilanden en het akkerland, bepaalden het beeld van Stein. Rondom de oude dorpskern zijn in de Middeleeuwen de Wallen van Stein opgeworpen, een landweer [zie kaart 7 lagenbenadering Wallen van Stein].

Vanuit Oud Stein heeft de kern Stein zich de laatste eeuw ontwikkeld in noord oostelijke richting. Als gevolg van de ontwikkelingen in de mijnindustrie hebben vanaf de jaren vijftig van de twintigste eeuw uitbreidingen plaatsgevonden. De kern Stein wordt tegenwoordig gescheiden van de Maas door het havengebied en het Julianakanaal. Opvallend is de harde begrenzing van het gebied richting de haven (ontbreken van zichtrelaties).

In de jaren zestig van de twintigste eeuw volgde de ontwikkeling van een nieuw winkelcentrum. Typerend voor dit nieuwe Stein is de centrale ruimte met commerciële en woonvoorzieningen midden in de kern. Het centrumgebied wordt begrensd door de Stadhouderslaan/Halstraat, Heerstraat-Noord en Heerstraat-Centrum en de Dross J. van Kesselstraat. De ruimtelijke opbouw is min of meer typerend voor de jaren zestig en zeventig waarin deze buurt tot stand kwam. Een nieuwe opzet van grootschalige voorzieningen en gebouwen. Stedenbouwkundig is de schaalorde ten opzichte van de omringende context sterk verschillend.

De hoofdstructuur van Stein is opgebouwd aan de bestaande, historische wegen. Vanuit de Stadhouderslaan en de Heerstraat-Centrum is een krachtige beeldvorm ontstaan van brede lanen met hoogbouw. De aangrenzende woonbuurten van blokpatronen (zogenoemde ‘stempelplannen’ uit de jaren zestig) met bouwstroken in twee lagen versterken dit beeld.

In 2009 vond een grote brand plaats in het winkelcentrum van Stein. Als gevolg daarvan werd het oude winkelcentrum gesloopt, en zijn plannen gemaakt voor de ontwikkeling van een nieuwe winkelcentrum Hart van Stein. De nieuwbouw omvat, naast een nieuw winkel hart, ook een nieuwe multifunctionele accommodatie (ontmoetingsplek voor kern Stein) en levensloopbestendige appartementen (anticiperend op demografische ontwikkeling).

Nieuwdorp9

Nieuwdorp is een wijk aan de zuidoostkant van Stein en wordt fysiek gescheiden van de kern Stein door de autoweg A76. Nieuwdorp is ontstaan na de tweede wereldoorlog. De Limburgse Steenkoolmijnen speelden een belangrijke rol bij de wederopbouw van Nederland (steenkool als bron van energie). De mijnindustrie had veel mijnwerkers nodig die uit heel Nederland kwamen. Op initiatief van de Staatsmijn 'Maurits' werd een nieuwe woonwijk gepland, dicht bij de staatsmijn Maurits, in de Steinder Kamp. Dit werd de wijk Nieuwdorp. Naast woningen, ontstond, zoals gebruikelijk in die tijd, ook als snel een parochie met kerk, school, parochiehuis en bijbehorend verenigingsleven.

9 Bron: website parochie OLV der Christenen, Nieuwdorp Stein, http://www.olvhulpderchristenen.rkkerkenstein.nl/index.php/geschiedenis

34

Het huidige Nieuwdorp is een op zichzelf staande woonbuurt. De bouwblokken bestaan uit blokjes van twee woningen in één laag met lage kap, aan één straatzijde met een vloeiende rooilijn en aan de overzijde met een specifieke vertanding. Aan de rand van de wijk liggen het sportcomplex het Hetjen, de scholengemeenschap Groenewald en de grote sporthal Groenewald.

Kerensheide10

Rond 1900 bestond de Kerensheide, voornamelijk uit bos, weiden en akkerland. Net als de wijk Nieuwdorp ontstond de wijk Kerensheide als gevolg van de ontwikkeling van de mijnbouw, en meer specifiek de staatsmijn Maurits. De wijk Nieuwdorp werd gebouwd voor met name de mijnwerkers zelf, de wijk Kerensheide voor de beambten van de mijn Maurits. Ook hier ontwikkelt de wijk zich en al snel was behoefte aan een eigen parochie. De bouw van de kerk in Kerensheide startte in 1940 en werd in 1943 in gebruik genomen.

Het recreatiepark Steinerbos met het daarbinnen gesitueerde woongebied ligt aan de oostzijde van de gemeente, aan de rand van de wijk Kerensheide, en wordt aan de noordzijde fysiek begrensd door de Mauritsweg en aan de zuid-oostzijde door de Stadhouderslaan. Het oorspronkelijk bosgebied Steinerbos is van historische betekenis. Het was eigendom van de voormalige staatsmijn Maurits. De van oorsprong houten dienstwoningen hebben ook toebehoord aan deze mijn. Naast het Steinerbos werd in 2006 het nieuwe gemeentehuis van Stein geopend.

Urmond

Uit archeologische vondsten in de Graetheide is bekend dat de Bandkeramiekers circa zevenduizend jaar geleden ook in de omgeving van Urmond hebben gewoond. Ook Urmond is net als Stein en Elsloo steeds bewoond geweest. De oudste schriftelijke vermelding van Urmond dateert van 14 juni 1153. Bijna vier eeuwen hoorden Urmond en het dorp Berg aan de Maas tot het hertogdom Gulik (tot aan de inval van de Fransen in 1794).

Urmond ontleent zijn charme aan de monumentale gebouwen uit de 16e eeuw toen Urmond een bloeiende havenplaats was. Kenmerkend voor oud Urmond zijn de kronkelende straten met smalle straatprofielen, gesloten straatwanden en plaatselijk markante doorzichten. De historische structuur is in een aantal straten goed bewaard gebleven. De aanleg van het Julianakanaal in de jaren dertig van de vorige eeuw doorsnijdt de gehele gemeente Urmond. De Maasdorpen Urmond en Berg werden in een keer geheel afgesloten van alle achterland.

Vanwege de mijnverzakkingen en de hiermee gepaard gaande wateroverlast in Oud-Urmond werden plannen ontwikkeld voor een nieuwe kern oostelijk van Urmond aan de andere kant van het Julianakanaal. Urmond was in de loop der tijd ten gevolge van de mijnbouw zeven meter gezakt, waardoor het lager gelegen gedeelte een aantal keren per jaar in het Maaswater kwam te staan. Dit lager gedeelte werd daarom gesloopt. In het nieuwe Urmond ten oosten van het Julianakanaal kwam een nieuwe klooster en een woonwijk, inclusief een klein winkelcentrum.

Urmond ten oosten van het Julianakanaal is een verzameling woonbuurten die in de jaren ’60, ’70 en ’80 (na oorlogs) aan de Mauritsweg en de brug over de Maas naar Oud-Urmond. In de zone langs de A2 is de woonbuurt afgeschermd door een gebouwencomplex in meerdere bouwlagen, kantoor van DSM en

10 Bron: website parochie Sint Jozef Kerensheide, Stein, http://www.hjozef.rkkerkenstein.nl/index.php/geschiedenis

35

Motel Van der Valk, zonder relatie met de woonbuurt. De noordgrens van de kern wordt gevormd door het sportcomplex van voetbalvereniging Urmondia en het Molenpark met daarin de molen

Figuur 14 Molen Urmond

Meers11en Maasband

Het kerkdorp Meers, gelegen in het landelijke gebied in het westen van de gemeente Stein tussen Julianakanaal en grensrivier de Maas, is ontstaan door twee aan elkaar gegroeide woonkernen in de bocht van de Maas. Het betreft de woonkernen Meers en Elsloo. De verplaatsingen van de Maas hadden tot gevolg dat Meers uiteindelijk vrijwel afgescheiden raakte van Elsloo. Meers zelf bestond uit 2 gehuchten (Groot en Klein Meers). Ten tijde van de Franse overheersing (1813) werd besloten Klein Meers toe te voegen aan Stein. Stein kreeg eveneens de Maasband toebedeeld, die tot dan deels tot Eisden en Leuth behoorde, alsmede de Weert (Weerd), dat tot Mechelen behoorde. Groot Meers bleef deel uitmaken van Elsloo tot de herindeling van 1981 daar een eind aan maakte en Elsloo bij Stein werd gevoegd. De inwoners leefden er in hoofdzaak van de opbrengst van het wei-en hooiland, mandenvlechten en visvangst. De ontwikkeling van kern in de twintigste eeuw heeft plaatsgevonden rondom de Sint Jozefkerk die in 1910 opgeleverd werd.

Meers ligt midden in het landelijk grensgebied met België, tussen het Julianakanaal en in de bocht van de Maas. De Maas heeft veel invloed op het dorp. Naast het water, het landelijke karakter met de hoogstamboomgaarden, zijn de twee bruggen over het Julianakanaal en de Maas en de brug richting Elsloo belangrijke landschapselementen. Ze ontsluiten het dorp met de rest van gemeente Stein en het Belgisch achterland (snelweg E314 richting Genk). De historische uitstraling van het dorp is terug te zien in het stratenpatroon; smalle straten en soms onoverzichtelijke kruispunten.

11 Bronnen: Website toeristische werkgroep Maaskentj, Welstandnota, Dorpsontwikkelingsplan Meers (2013)

Algemeen is sprake van vrijstaande en twee-onder-één-kap-woningen uit jaren zestig tot en met tachtig.

De kernen Oud-Urmond, Berg en Nattenhoven zijn aaneengegroeid zodat een lang lint van bebouwing langs het kanaal is ontstaan. De laatste toevoegingen aan de kern Urmond zijn de nieuwbouwplannen Overmunthe (grenzend aan de authentieke dorpskern van Oud-Urmond, woningen en appartementen) en Kanaalboulevard. De laatste potentiële uitbreidingslocatie is het plangebied Bramert-Noord te Urmond. De locatie is globaal gelegen tussen de Molenweg-Zuid, de Louisegroeveweg, de snelweg A2 en de kern Urmond-Oost. Voor de gronden is een bestemmingsplan vastgesteld. Momenteel is nog geen fase in ontwikkeling gebracht.

36

Oudere en historische bouwstructuren bevinden zich met name aan de Grotestraat, de Kerkstraat, Koeweide, Meersereindstraat, Meerserkoestraat en de Zwarte Laakstraat. Bij de oudere delen is sprake van zeer smalle straatprofielen en gesloten straatwanden. Zie ook kaart 7. Door de Maas is in de loop der eeuwen grind afgezet in het gebied rondom Meers. Als gevolg daarvan is er al jarenlang sprake van grindwinning in het gebied nabij Meers/Maasband en in het huidige Grensmaasgebied.

Maasband 12

Maasband is een gehucht in het buitengebied rondom Meers. De Maasband gaat terug op een eiland in de Maas en heette niet Maasband maar bamp (beemd). Volgens de overlevering is het gehucht ontstaan toen rond 1600 de protestante kasteelheer van Leuth, zijn eveneens protestantse bedienden toestemming gaf hier te gaan wonen.

Berg aan de Maas en Nattenhoven

Berg aan de Maas dankt zijn naam aan zijn ligging op de hoge rechter Maasoever met zijn typische dorpsstructuur, een lintvormige hoofdstraat, parallel lopend met de Maas. De eerste schriftelijke vermelding stamt uit het jaar 1296. Tijdens de Franse overheersing werden Urmond en Berg aan de Maas in 1800 samengevoegd tot één nieuwe gemeente Urmond. Van te voren hadden ze onder de Gulikse periode ieder een apart bestuur.

Berg is een typisch Maasdorp, bestaande uit historisch patroon van bebouwingslinten. De oude kern ligt op een zandrug aan de Maas aanmerkelijk hoger dan het Maasstroomgebied, op het niveau van het Julianakanaal.

De aanleg van het Julianakanaal in de jaren dertig van de vorige eeuw doorsneed de gehele gemeente Urmond. Met Urmond werd Berg in een keer geheel afgesloten van het achterland.

De eerste grootschalige woningbouw in Berg vond plaats in 1953. Toen kwamen er 36 woningen langs het Julianakanaal en ontstond de buurt Soestdijk. Later volgde de buurt Nederheide en werd ook het voormalige voetbalveld op de Koningsberg volgebouwd. De centrale ruimte van het Beatrixplein in Berg aan de Maas heeft geen duidelijk geordende structuur, met name door de hoogteverschillen in de aansluitende wegen. Het Julianakanaal vormt een fysieke begrenzing van de woonbuurt, een barrière die het historische wegenpatroon hard doorsnijdt. De nieuwe woonbuurten uit de jaren ’70 en ’80 liggen pal tegen het Julianakanaal met uitzicht op het water, maar hebben een minimale ruimtelijke binding met het aanwezige water.

2.4.3. Bedrijventerreinen

De occupatielaag wordt, naast de functie wonen en voorzieningen, ook bepaald door de ruimtelijke economische functies. Denk hierbij met name aan bedrijventerreinen (zie kaart 14) en detailhandel/winkelvoorzieningen (zie kaart 15). In deze paragraaf beschrijven we met name de bedrijventerreinen en de logistieke ontsluiting hiervan. Detailhandel en winkelvoorzieningen dragen bij aan de leefbaarheid van een kern. Vanuit die optiek worden de detailhandel en winkelvoorzieningen in deze paragraaf als in paragraaf 2.4.4. accommodaties en voorzieningen besproken.

12 www.elsloo.info

37

Uitstekende ligging De ruimtelijk economische structuur van de gemeente Stein wordt met name bepaald door de huidige uitstekende logistieke ontsluiting en ligging van de gemeente Stein:

- De twee autowegen A2 en A76. - Het Julianakanaal en de Maas. - De spoorwegen van de haven van Stein naar het Chemelot terrrein (goederenvervoer) en de spoorweg van Maastricht naar Eindhoven en verder

(met station Beek Elsloo) voor het personenvervoer. Naast de twee autowegen, spoorlijn Maastricht - Amsterdam en haven Stein, zijn voor de logistieke ontsluiting ook relevant de haven van Born en het vliegveld Maastricht. Daarnaast is de ligging in de Westelijke Mijnstreek voor de ruimtelijke economische structuur van de gemeente Stein ook relevant. De ruimtelijke economische ontwikkeling is hier bepaald door de mijnbouw die in dit gebied heeft plaatsgevonden. De mijnen zijn gesloten maar daarvoor in de plaats is er een groot chemisch bedrijventerrein gekomen langs de A2 met onder andere DSM en SABIC als grote bedrijven. Inmiddels wordt dit bedrijventerrein Chemelot ook door veel andere bedrijven gebruikt. Voor dit bedrijventerrein wordt ook nog een flinke groei verwacht de komende jaren door de ontwikkeling van de Chemelotcampus (zie hoofdstuk 4).

Vijf bedrijventerreinen De gemeente Stein kent vijf bedrijventerreinen te weten Businesspark Stein, bedrijventerrein Schutterstraat, bedrijventerrein Haven/Paalweg, bedrijventerrein Kerensheide en kantoor DSM Urmond (zie kaart 14). Op de belangrijkste drie bedrijventerreinen, Businesspark Stein, haven Stein en bedrijventerrein Kerensheide zijn veel bedrijven gevestigd, die een sterke binding hebben met de grote industriële organisaties in Sittard-Geleen en met name met Chemelot. De economische activiteit in de gemeente Stein is dan ook sterk afhankelijk van de activiteiten elders in de Westelijke Mijnstreek. De bedrijventerreinen worden gekenmerkt door een goede ontsluiting via de autosnelwegen of via het kanaal en zijn hierna verder beschreven.

Businesspark Stein

Dit bedrijventerrein is ontwikkeld eind jaren ’90. Het bedrijventerrein was oorspronkelijk bedoeld voor bedrijven op het gebied van transport, logistiek en distributie. Het huidige bedrijventerrein bevat, naast de hierboven genoemde bedrijfssectoren, ook andere bedrijven. Bijvoorbeeld bouwgerelateerde bedrijven, een sportschool en een verkeersschool. Het bedrijventerrein is grotendeels gevuld, er zijn nog enkele private kavels over. Her en der verspreid zijn ook nog enkele woningen te vinden op dit bedrijventerrein. Het bedrijventerrein wordt gekenmerkt door zijn ligging langs de A2 en grenzend aan de Chemelotsite. Het bedrijventerrein is, naast ontsluiting vanaf de A2 ook ontsloten via rail door de treinverbinding Maastricht – Eindhoven met station Beek-Elsloo.

Haven Stein en Paalweg

Het bedrijventerrein haven Stein en Paalweg kent zijn oorsprong in de aanleg van het Julianakanaal in de jaren ’30 van de 20e eeuw (zie ook beschrijving netwerklaag). De haven van Stein werd geopend in 1948 en bestond uit twee delen, een gemeentehaven en een staatsmijnenhaven. Deze DSM haven werd gebruikt voor de overslag van kolen. Na de sluiting van de mijnen in de jaren ’60 werd de DSM haven gebruikt voor de overslag van kunstmest, gassen en

38

water. Het gemeente ‘deel’ van de haven werd in 1987 geprivatiseerd. De nieuwe eigenaar, Haven Stein b.v. gebruikt de haven voor overslag van bulk zoals zand en grind. Daarnaast heeft de haven sinds 2004 een containerterminal. In 1996 vond het project granddesign plaats. De haven kreeg nieuwe ontsluitingswegen en er vond een herverkaveling plaats waardoor de zwaarste activiteiten in de haven zo ver mogelijk van de bewoonde omgeving plaatsvonden. Gevolg is wel dat de haven in zijn huidige vorm in zich zelf gekeerd is en weinig verbinding kent met het omringend woongebied. Het haventerrein kent nog enkele vrije percelen die in eigendom zijn van Chemelot. Het huidige havengebied van Stein (ontsluiting via water, weg en spoor) is, met meer dan 3,5 miljoen ton overslag per jaar, één van de grootste binnenhavens van Nederland. Voor het vervoer en de overslag van bulkgoederen is de haven van Stein de grootste van Limburg. De haven van Stein is doorvoerhaven die de zeehavens van Rotterdam, Amsterdam en Antwerpen verbindt met Zuid Limburg, Aken en het Duitse achterland. Het achterland is goed en snel bereikbaar vooral door de ligging op korte afstand van het snelwegknooppunt Kerensheide. De haven van Stein heeft een directe relatie met Chemelot/DSM, die veel gebruik maken van haven Stein. Ontwikkelingen rondom Chemelot en de grote chemische bedrijven op Chemelot zijn direct van invloed op de overslag in de haven Stein.

Figuur 15 Haven van Stein (bron: Wessem Port Services)

Het bedrijventerrein Paalweg grenst aan het bedrijventerrein haven en stamt uit eind jaren ’50, begin jaren ’60. Het terrein is de verbinding tussen de kernen Stein en Urmond. Het totale gebied van de haven en de Paalweg wordt in zijn huidige vorm gekenmerkt door zijn multimodale ontsluiting: de weg (via Heidekampweg rechtstreekse aansluiting op de A2), het water (Julianakanaal) en per spoor (goederenspoorverbinding van de haven rechtstreeks naar het Chemelotterrein). Daarnaast lopen ook een aantal buisleidingen vanuit de haven rechtstreeks naar het Chemelotterrein.

Ruimtelijk gezien hoort de waterzuiveringsinstallatie aan de overzijde van het Julianakanaal ook tot dit bedrijventerrein. Op de bedrijventerreinen Haven en Paalweg zitten een aantal grote spelers op het gebied van logistieke dienstverlening, die gebruik maken van de multimodale ontsluiting. Op beide terreinen zijn ook bedrijven te vinden die niet direct gebruik maken van de multimodale ontsluiting, zoals bijvoorbeeld de supermarkt Jumbo op het bedrijventerrein Paalweg.

39

Het bedrijventerrein Haven Stein/Paalweg is het enige geluidgezoneerde bedrijventerrein binnen de gemeente Stein. Echter het in de buurgemeente gelegen DSM-complex is ook een geluidgezoneerd bedrijventerrein, waarvan de geluidscontouren geprojecteerd zijn over een groot deel van de gemeente Stein. Op de kaart 12 zijn de bij deze bedrijventerreinen behorende wettelijke geluidscontouren (50 dB(A) en 55 dB(A) contour) aangegeven. Deze contouren zijn voor deze analyse van belang omdat deze inzicht geven in beperkingen voor ruimtelijke ontwikkelingen of omgekeerd mogelijkheden. Zo mogen binnen de 55 dB(A) contour in principe geen geluidgevoelige gebouwen gebouwd worden zoals bijvoorbeeld woningen,onderwijsgebouwen en verpleeghuizen.

Kerensheide

Bedrijventerrein Kerensheide dat van oorsprong een agrarisch gebruik kent is in de jaren ’60 en ’70 van de 20e eeuw ontwikkeld. Begin jaren ’80 werd het terrein aangevuld met de komst van de asfaltcentrale die nu beeldbepalend is voor de entree van Stein vanaf de noordzijde. Het bedrijventerrein grenst aan de zuidwest kant rechtstreeks aan de woonwijk Kerensheide. Aan de noordkant grens het terrein aan de voormalige gipsdeponie van DSM (nu Heidekamppark). Ook dit bedrijventerrein wordt gekenmerkt door een goede ontsluiting door zijn directe ligging aan de A2 met aan de overzijde de Chemelotcampus. Op dit bedrijventerrein is sprake van gemengde bedrijvigheid. Het noordelijk deel van dit bedrijventerrein is in de jaren ’90 gerevitaliseerd. Voor het zuidellijk deel heeft de gemeente Stein in 2014 een masterplan ontwikkeld. Dit masterplan vormt de basis voor herontwikkeling van dit deelgebied, dat met het vertrek van Superconfex in de jaren ’90 al langere tijd leegstand kent.

Schutterstraat

Het bedrijventerrein Schutterstraat is ontstaan begin jaren ’80 toen, op verzoek van provincie Limburg, een autospuiterij werd gevestigd aan de Schutterstraat. Vanuit deze autospuiterij is het bedrijventerrein organisch gegroeid. Dit bedrijventerrein ligt deels op Steins, deels op Beeks grondgebied. De ontsluiting zowel via Beekse als Steinse zijde is niet optimaal. Het bedrijventerrein wordt gekenmerkt door de ligging langs de spoorlijn Maastricht – Eindhoven en dichtbij station Beek – Elsloo. Een ander kenmerk is dat dit bedrijventerrein rechtstreeks grenst aan het buitengebied dat onderdeel is van Zuidlimburgse Heuvelland.

2.4.2 A2-zone

Met de A2-bedrijventerreinen zone bedoelen wij de zone aan weerszijden van de A2 van zuid naar noord. De hierboven beschreven bedrijventerreinen van Stein liggen voor het grootste deel in deze zone. Daarnaast grenst de Chemelotcampus direct aan de A2 en de gemeentegrens van Stein. Rondom het gebied van Chemelotcampus spelen anno 2014 zowel aan Steinse als Sittardse zijde diverse ontwikkelingen waar meerdere publieke en private partijen betrokken zijn: - Verbreding van de A2 van twee- naar driebaans snelweg vanaf 2022. Hiermee wordt de bereikbaarheid van Zuid Limburg verbeterd. - Verdere ontwikkeling/groei van de Chemelotcampus (meer bedrijvigheid, werkgelegenheid) en de nieuwe ontsluiting van dit gebied (realisatie van

fysieke voorzieningen zoals netwerkplaza, parken, pleinen, parkeerfaciliteiten, realisatie van zachte infrastructuur, zoals begeleiding van starters en MKB, research en development).

40

Figuur 16 Chemelotcampus (Foto: Annemiek Mommers)

Zoals hierboven aangegeven is de uitstekende logistieke ligging en bereikbaarheid kenmerkend voor de lokale economie van Stein. Dit geldt niet alleen voor de gemeente Stein, maar voor de gehele regio Westelijke Mijnstreek. Naast de twee autowegen, spoorlijn Maastricht - Amsterdam en haven Stein, zijn voor de logistieke ontsluiting ook de haven van Born en het vliegveld Maastricht relevant.

2.4.3 Detailhandel en winkels

De detailhandel in Stein telt in totaal bijna 25.000 vierkante meter winkelvloeroppervlak (wvo). Het belangrijkste aanbod van winkels bevindt zich in de kern Stein (15.000 m2). Daarnaast vinden we concentraties van winkels in Oud Stein, in Nieuwdorp. Tenslotte ligt nog een aantal winkels verspreid over Stein, zoals bijvoorbeeld de supermarkten Jan Linders en Lidl. Ook Elsloo kent nog een relatief hoog aantal m2 winkelvloeroppervlak in meerdere segmenten. Dit wordt mede veroorzaakt door de aanwezigheid van Businesspark Stein, waar naast bedrijvigheid ook in aanbod van winkels wordt voorzien (bijvoorbeeld voor bouwmaterialen).

Het aanbod winkels in de overige kernen Meers, Urmond, Berg aan de Maas en Nattenhoven is beperkt en loopt, overigens net als in de hele gemeente, terug. Met de name de kleinste kernen worden het hardst getroffen omdat het aantal winkels daar toch al beperkt is.

- Ontwikkelingen in en rondom de kern Urmond: - Ontwikkeling van woningbouwlokatie Bramert Noord tot uniek

woonmilieu bijvoorbeeld voor kenniswerkers van Chemelotcampus. - Vrijkomen DSM kantoor Urmond en vinden van nieuwe invulling. - Uitbreidingswensen motel Van der Valk Urmond. - Verbinding Chemelotterrein met haven Stein. - Herstructurering Anthoniusplein en omgeving. - Ontwikkeling Heidekamppark - Carpoolplek nabij Van der Valk Urmond

- De aanleg van een ecoduct bij Graetheide - De invulling van de voormalige superconfexlokatie op het bedrijventerrein

Kerensheide - Ontwikkeling Nedcarterrein - Steinerbos: verdere ontwikkeling recreatiepark - Stationsontwikkeling Beek/Elsloo

41

De opbouw van de winkelstructuur is redelijk gefragmenteerd. Ongeveer een derde van het wvo is in gebruik door de dagelijkse sector (levensmiddelen en persoonlijke verzorging). De branchering van de detailhandel in Stein wijkt af van andere weinig stedelijke gemeenten. Vooral het grote belang van de branchegroep ‘dagelijks’ valt op. Ook de schaalgrootte van de winkelvoorzieningen wijkt af van het gemiddelde. Winkels in Stein zijn gemiddeld kleiner, wat vooral geldt voor de branchegroepen ‘in en om het huis’ en ‘vrije tijd’. Als het totale wvo wordt afgezet tegen de bevolkingsomvang van Stein, blijkt dat de gemeente een relatief klein winkelaanbod heeft. Vooral de drie branchegroepen ‘in en om het huis’, ‘mode en luxe’ en ‘vrije tijd’ zijn naar verhouding klein. Gezien de nabijheid van het stadscentrum van Sittard en winkelcentrum Makado in Beek is dat op zich niet verwonderlijk (bron: BRO Adviseurs, Distributie Planologisch Onderzoek Stein, 2010).

De koopkrachtbinding13 in Stein is met 60 procent lager dan gemiddeld in weinig stedelijke gemeenten. Dit geldt alleen niet voor de branchegroep ‘dagelijks’. Voor de overige branchegroepen vloeit een relatief groot deel van de bestedingen af naar andere gemeenten. Uit recent onderzoek van de Rabobank (Koopstromenonderzoek Westelijke Mijnstreek, 2013) blijkt dat niet alleen de direct aangrenzende gemeenten profiteren van de bestedingen van de inwoners van Stein. Vooral voor aankopen in de branchegroep ‘mode en luxe’ is een substantieel deel van de consumenten bereid een grotere afstand af te leggen. Van de bestedingen van inwoners van Stein komt 60 procent terecht in Stein zelf. Voor wat betreft koopkrachtafvloeiing is Sittard-Geleen de belangrijkste bestemming. Hier komt 16 procent van de totale bestedingen terechtkomt. Op de tweede plaats staat Beek, met 9 procent, en ook Maastricht (3,7 procent), Heerlen (2,4 procent) en Meerssen (1,8 procent) zijn noemenswaardig.

De koopkrachttoevloeiing in Stein is voor een belangrijk deel afkomstig van inwoners uit de directe omgeving van Stein. De branches ‘in en om het huis’ en ‘vrije tijd’ hebben het grootste verzorgingsgebied. Van de totale bestedingen in die branches komt respectievelijk 11 en 10 procent van consumenten die op een afstand van meer dan 10 kilometer wonen. Het belang van koopkrachttoevloeiing voor de totale detailhandel ligt lager dan gemiddeld in niet stedelijke gemeenten. Driekwart van de bestedingen komt van de inwoners van Stein zelf. De overige bestedingen zijn afkomstig van inwoners uit de omliggende regio. De belangrijkste herkomstgemeenten zijn Sittard-Geleen (10 procent) en in mindere mate Beek (5,6 procent), Meerssen (2,5 procent) en Maastricht (1,2 procent). De ontwikkelingen in de detailhandelsector hebben hun weerslag gehad op het koopgedrag van de consument. Voor Stein geldt dat de oriëntatie van consumenten uit Stein op het eigen winkelapparaat iets is afgenomen van 62 procent in 2009 naar 60 procent in 2011.

Ook voor de detailhandel geldt dat de ligging in de Westelijke Mijnstreek relevant is. De gemeente Stein ligt op korte afstand van enkele grotere plaatsen en winkelgebieden. Zo liggen Beek (MAKADO), Geleen en Sittard op minder dan 10 km afstand van Stein. De detailhandelsconcentratie Gardenz ligt slechts enkele kilometers afstand van de gemeente Stein. Ook de grote verzorgingscentra als Maastricht en Heerlen zijn relatief dichtbij. Vanuit België reikt met name de invloedssfeer van Maasmechelen tot Stein.

2.4.4 Accommodaties en voorzieningen

Als laatste in deze analyse van de occupatie van de gemeente Stein staan we stil bij de aanwezige voorzieningen van Stein(zie ook kaart 15 lagenbenadering voorzieningen en accommodaties).

13 De mate waarin de inwoners van een gemeente hun bestedingen in de eigen gemeente doen, wordt uitgedrukt in koopkrachtbinding. De koopkrachtbinding neemt over het algemeen toe naarmate een gemeente meer stedelijk is.

42

Kinderopvang en onderwijs

De kern Stein kent drie basisscholen, Elsloo vier basisscholen, Urmond beschikt nog (2015) over twee basisscholen en in Meers en Berg ligt één basisschool. Vanwege het dalend aantal geboorten is er sprake van overcapaciteit. Deze overcapaciteit neemt de komende jaren toe14.

Naast de basisscholen zijn er zeventien kinderopvangcentra, waarvan negen peuterspeelzalen. Deze liggen verspreid over de hele gemeente. Meer dan de helft van de kinderopvangcentra (negen) bevinden zich in de kern Stein. Ook voor de kinderopvangcentra geldt dat door de daling van het aantal kinderen van 0-4 jaar er meer ruimte vrijkomt bij de opvangcentra, mits het huidige aantal centra gehandhaafd blijft.

Naast deze voorzieningen voor kinderen tot en met twaalf jaar is er in de kern Stein ook nog een school voor voortgezet onderwijs, ‘Groenewald’ (atheneum, havo en vmbo). Deze school heeft een verzorgingsgebied groter dan alleen de gemeente Stein. Ook vanuit de gemeenten Beek en Sittard komen leerlingen naar deze instelling.

(Para)medische en zorgvoorzieningen

De gemeente Stein beschikt over drie zorgcentra, die in de drie grootste kernen zijn gevestigd. Het gaat om het woonzorgcentrum Aelserhof in Elsloo met vlakbij “La Famille”, een verpleeghuis met zorgwoningen en een gezondheidscentrum, woonzorgcentrum Moutheuvel in Stein en woonzorgcentrum Urmonderhof in Urmond. Daarnaast is er een dagopvang voor meervoudig en/of verstandelijk beperkte jonge kinderen (het Steyntje) en een dagopvang voor verstandelijke beperkte ouderen kinderen (Gastenhof Urmond)en zijn er enkele vestigingen van de thuiszorgsector in de gemeente Stein.

De gemeente Stein beschikt over een sporthal (Merode), twee sportzalen (in Urmond en Elsloo) en vijf gymzalen. De binnensportaccommodaties liggen goed verspreid over de gemeente. De sporthal ligt in de grootste kern, terwijl de middelgrote kernen over een sportzaal beschikken. De gymzalen zijn gelegen in de diverse kernen. De wijk Nieuwdorp heeft naast een sporthal ook een gymzaal. Daarnaast beschikt de gemeente over meerdere buitensportaccommodaties. Alle dorpen (Stein (incl. Nieuwdorp), Elsloo (incl. Catsop), Meers (incl. Maasband), Urmond, Berg aan de Maas (incl. Nattenhoven) beschikken over een voetbalaccommodatie. Tennisvelden zijn te vinden in Elsloo, Stein en Urmond. De kern Stein heeft zowel een buiten- als een binnenzwembad. Het binnenzwembad wordt vernieuwd en in 2015 opgeleverd.

Het aanbod aan sociaal culturele accommodaties is ruim. Onder deze noemer vinden we in zowel Berg aan de Maas als in Stein en Elsloo een multifunctioneel centrum (Stein in aanbouw). Daarnaast kent de gemeente in elke kern gemeenschapshuizen en fanfarezalen.

2.4.5 Land- en tuinbouw

Binnen de gemeente Stein zijn er bij het Centraal Bureau voor Statistiek (Statline 2012, d.d. 11-03-2012) 30 agrarische bedrijven geregistreerd, zie ook kaart 16. Het aantal vigerende agrarische bouwkavels in de vigerende bestemmingsplannen van de gemeente komen hier mee overeen. Wel merken wij op dat veel van deze bedrijven niet meer over een volwaardig agrarisch bedrijfsinkomen beschikken. Een deel van deze bedrijven kent thans een hobbymatig karakter. De 31 bedrijven bewerken tezamen 1067 ha agrarische cultuurgrond. Daarmee is 47% van het grondgebied van de gemeente Stein in gebruik als

14 bron: Stichting Kindante, 2013

43

agrarische cultuurgrond (totale oppervlakte gemeente is 2280 ha) wat gemiddeld landelijk relatief een laag percentage is. Zo is het gemiddelde areaal landbouwgrond in Nederland circa 67%. Dit wordt verklaard door het verstedelijkte karakter van de gemeente Stein. Slecht 63 personen waren volgens het vestigingsregister Limburg in 2012 in de land- en tuinbouwsector werkzaam. Dat is nog niet 1% van het aantal werkzame personen in deze gemeente (totaal aantal werkzame personen 2012 is 9070). Daar staat tegenover dat de agrarische sector wel een groot deel van de gemeente in gebruik heeft en beheert (1067 ha) als agrarische cultuurgrond. Het merendeel van deze grond is in gebruik voor de akkerbouw (507 ha). Er worden op deze akkerbouwgronden met name aardappels, granen en suikerbieten verbouwd. Daarnaast is 375 ha van het agrarische areaal in gebruik als grasland. Het resterende agrarische grondgebied wordt hoofdzakelijk gebruikt voor de teelt van groenvoedergewassen. Het grondgebruik ziet men ook terugkomen in de verdeling van het type bedrijven. Zo betreffen 23 van de 31 bedrijven akkerbouwbedrijven of bedrijven met een tak akkerbouw en zijn er 8 bedrijven met melkvee- en of fokvee. Slechts zes bedrijven houden hokdieren.

2.4.6 Recreatie- en toerisme

Recreatie en toerisme binnen de gemeente Stein wordt met name gekenmerkt door extensieve recreatiemogelijkheden en kleinschaligere dagrecreatieve voorzieningen. De belangrijkste (dag)recreatieve voorzieningen betreffen het Steinerbos, de kasteelparken Elsloo en Stein en het Molenpark en Heidekampgebied met park. Deze voorzieningen zijn allen gelegen aan de randen van de stedelijke omgeving met dagrecreatieve voorzieningen. De gemeente Stein wordt ook gekenmerkt door de historische kernen. De gemeente Stein kent twee musea, het Archeologiemuseum Dokter Beckers – Pater Munsters in Stein en het Streekmuseum Schippersbeurs in Elsloo. Het landelijke gebied en Rivierpark Maasvallei wordt met name benut voor extensief recreatief medegebruik, bijvoorbeeld wandel- en fietsroutes.

Figuur 17 Steinerbos

Het Steinerbos is een recreatiepark van 35 ha waarvan 13 ha voor intensief gebruik in de vorm van een binnen- en buitenbad met bijbehorende ligweiden, speeltuinen, diverse attracties, educatieve zaken als een IVN-heemtuin en een kinderboerderij.

44

Het kasteelpark Elsloo bestaat naast het kasteel uit 1835 met omliggend in Engelse landschapsstijl aangelegd park uit een botanische tuin en een oude watermolen uit 1552 (“De Slakmolen”). In 1885 is het kasteel door een brand vrijwel geheel verwoest. De kasteeltoren, de boerderij en de stallen werden gerestaureerd. In het kasteel is nu een restaurant en een hotel gevestigd. Het kasteelpark grenst aan de zuidkant aan het Bunderbos.

Het kasteelpark Stein ligt op een eiland met daarop de ruïne van kasteel Stein. Het waterkasteel dateert uit de 13e eeuw. Het ligt op een hoogte in het dal van de Ur. Door de eeuwen heen is er veel aangepast en bijgebouwd. Van het oudste gedeelte is nu nog slechts een imposante ruïne overgebleven.

Het Molenpark in Urmond vormt de noordelijke grens van Urmond. De standerdmolen vormt het middelpunt van het park. Het park bevat een fietsroute(onderdeel van de regionale molenroute) en een aantal wandelpaden.

Het Heidekampgebied tussen de kern van Urmond en Stein van 42 ha omvat het Heidekamppark van circa 28 ha. Dit betreft de voormalige gipsdeponie van DSM, die verhoogd gelegen tussen Urmond en Stein getransformeerd is tot een groen park dat aansluit op de omgeving. In het park zijn wandel- en fietspaden aangelegd. Cultuurhistorische landschappelijke structuren in de vorm van twee wallen van Stein uit de 13e en 14e eeuw zijn nog prominent in het gebied aanwezig en zijn behouden en versterkt. Om het park te verbinden met de omgeving wordt er een nieuwe recreatieve brugverbinding (2014) tussen de Mauritslaan en de voormalige gipsdeponie aangelegd. Deze brugverbinding verschaft de bewoners van Urmond en de bezoekers en medewerkers van het Motel Urmond en de Chemelot Campus vrije toegang tot het gebied.

De historische kernen van Elsloo en Stein en in mindere mate Berg en Urmond kenmerken zich door grote hoogteverschillen tussen de Maasvallei en de kern en zijn gelegen aan de steilrand van het maasdal. Een deel van de historische kern van Elsloo en Oud Urmond zijn aangewezen als beschermd stads- en dorpsgezicht. In Stein bevindt zich een archeologiemuseum en in Elsloo een streekmuseum.

Een uniek gebied voor recreatief medegebruik van het landelijk gebied en het meest beeldbepalend in het landelijk gebied van Stein is het in ontwikkeling zijnde Rivierpark Maasvallei met daarin centraal gelegen de Maas. (zie voor beschrijving kopje natuur onder ondergrondlaag). Binnen de gemeente Stein worden meerdere (grensmaas)projecten uitgevoerd, die deels in uitvoering zijn en deels nog worden opgestart. Nu al zijn plantensoorten teruggekeerd die typerend zijn voor het rijke rivierecosysteem. Als recreatieve verbinding naar het Belgische deel van het Rivierpark vervult de Veerpont bij Berg aan de Maas naar Meeswijk (België) een belangrijke functie. Dit pont is geschikt voor het overvaren van fietsers, wandelaars en automobilisten naar het Belgische Meeswijk.

Op de overgang van de maasvallei naar het middenterras bevindt zich aan de zuidwestkant van Elsloo het Bunder –en Elsloerbos. Een bijzonder wandelgebied omdat het voor ons land uniek hellingbos betreft met een bijzondere flora en fauna. Ten oosten van dit boscomplex bevindt zich het Catsopperveld dat bijzonder landschappelijk fraai zich bevindt op de uitlopers van het middenterras van Schimmert.

Tot slot constateren wij dat ondanks het ruim aanwezige potentieel voor recreatie en toerisme de omvang van verblijfsaccommodaties zeer beperkt is met één camping, één pension, één motel en drie hotels.

45

2.5 Conclusies analyse lagenbenadering Op basis van bovenstaande uitvoerige analyse van de lagen van Stein trekken we de volgende conclusies:

Ondergrondlaag: Kenmerkend voor Stein zijn de hoge archeologische waarden in de ondergrond, het landschap met zijn hoogteverschillen en de ligging aan de rivier de Maas. De loop van de geschiedenis van Stein heeft landschappelijke kenmerken opgeleverd zijn die het waard zijn om te behouden en die als inspiratie kunnen dienen voor nieuwe ontwikkelingen (bijvoorbeeld de wallen rondom Stein als inspiratie voor de groene gordel rondom Stein). Netwerklaag: De ontsluiting van de gemeente door autowegen, spoorwegen en water is goed. De opgave voor de toekomst is om dit goede netwerk ook optimaal te gebruiken voor die functies die daarom vragen: bijvoorbeeld de functie logistiek. Het verkeersnetwerk is tegelijkertijd ook een beperking door de gevolgen er van voor de leefbaarheid, met name vanwege geluidsoverlast en luchtkwaliteit. Daarnaast brengt het verkeersnetwerk risico’s met zich mee vanwege het vervoer van gevaarlijke stoffen. Het is zaak om de komende jaren te proberen die risico’s zoveel mogelijk te beperken.

Het groene netwerk van natuurgebieden biedt de basis voor functies als wonen, recreatie en toerisme. Kansen zitten in het buitengebied dat als onderdeel van het Rivierpark Maasvallei de komende jaren een metamorfose zal ondergaan. Vergroening van de woonkernen is een opgave die we de komende jaren verder vorm moeten geven in combinatie met herstructurering van woongebieden. Verbinding van het Rivierpark met de kernen en de toegangen van de gemeente Stein vanaf de snelwegen A2 en A76 is daarnaast ook de opgave.

Occupatielaag: De historische woonkernen van Stein zijn het waard om te behouden en verder te ontwikkelen. De verbinding met de nieuwere naoorlogse buurten verdiend aandacht. Qua voorzieningen (gemeentelijke accommodaties) zit de gemeente in een te ruime jas als we kijken naar de ontwikkeling (daling) van de bevolking.

De bedrijventerreinen van Stein liggen over het algemeen gunstig qua ontsluiting (behalve Schutterstraat). De economische potentie van de gemeente zit in het gebied rondom de A2 zone. Het aantal vierkante meters detailhandel is relatief (ten opzicht van buurgemeenten) beperkt en er is dus beperkt ruimte voor uitbreiding.

Horeca en recreatie is beperkt te vinden in de gemeente en bieden mogelijkheden tot groei, gezien de aanwezige cultuurhistorische en groene waarden.

Wij concluderen op basis van de analyse van de lagenbenadering van Stein dat de kansen voor de gemeente liggen in de goede ontsluiting van de gemeente (met kansen voor logistiek) en het buitengebied waar de komende jaren de kwaliteit van landschap, natuur en recreatieve ontsluiting zal verbeteren.

Kansen voor de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente zitten met name in de ontwikkeling van de direct aan de gemeente gelegen grote chemische site welke een ontwikkeling doormaakt naar een hightech campus (de Chemelotcampus). Het ligt in de verwachting dat, door ontwikkelingen als veiligere productieprocessen en de aanpassing van het bestemmingsplan Chemelot, de beperkingen vanuit externe veiligheid afnemen.

46

Daarnaast ontsluit de aanwezige infrastructuur de gemeente Stein goed, maar tegelijkertijd levert zij ook barrières op in de verbinding tussen de woonkernen (bijvoorbeeld het Julianakanaal). Gezien de verandering van de samenstelling van de bevolking (bevolkingsafname, ontgroening en vergrijzing) zal het een opgave zijn om de woonkernen met hun voorzieningen tijdig aan te passen op de nieuwe samenstelling van inwoners van die kernen.

Ruimtelijke kwaliteiten gemeente Stein

Ondergrondlaag Holle wegen, droogdalen, terras/steilranden, relief, plateaus, uitzichtpunten, openheid, contrast open/besloten, archeologische vindplaatsen en waarden (zie kaarten 2, 3, 4, 5 en 6)

Occupatielaag Historische kernen en cultuurhistorische waarden (zie kaart 7)

Netwerklaag Beek- en rivier(dalen) van de Ur, Slakkbeek, Hussebeek, Kingbeek en Grensmaas (kaart 5)

Bestaande groenstructuur (kaart 13)

Figuur 18 schema ruimtelijke kwaliteiten van Stein

47

3. Visie per thema

3.1. Inleiding In dit hoofdstuk wordt de gemeentelijke visie ten aanzien van de meest van belang zijnde thema’s gegeven. Deze thema’s lopen dwars door de 3 herkenbare zones van de gemeente (zie figuur 4).

3.2 Economie Een goed woonklimaat wordt ondersteund door voorzieningen en in de directe nabijheid van werkgelegenheid. De goed ontsloten ligging van onze gemeente aan de A2/A76, de spoorlijn en het kanaal, biedt daartoe volop kansen. Een vitale economie is van levensbelang voor een gezonde aantrekkelijke gemeente. Immers, een regio met voldoende werkgelegenheid blijft aantrekkelijk voor bewoners en voor nieuwkomers.

Werkgelegenheid op

bedrijventerreinen 2009 2010 2011 2012 2013

Haven Stein/ Paalweg 371 442 445 427 456

Business Park Stein 3.665 3.435 3.498 3.517 3.599

Kerensheide 521 521 499 499 441

Schuttersstraat 45 46 48 52 43

Overige locaties 4.084 4.267 4.450 4.573 4.575

Totaal 8.686 8.711 8.940 9.068 9.114

Figuur 19 Werkgelegenheid op bedrijventerreinen Stein, bron: Etil, 2013/2014

Het begrip economie beschouwen wij in een breed perspectief. Van bedrijventerrein tot de aan huis gebonden bedrijvigheid. De behoefte aan uitbreiding is de afgelopen 8 jaar verschoven naar herontwikkelingsopgaven, duurzame versterking alsmede kwaliteitsopgaven. De komende 10 jaar willen wij actief werken aan het faciliteren en stimuleren van economische ontwikkelingen. Daarbij stellen wij de volgende doelen:

1. Versterken van huidige bedrijventerreinen; 2. Aansluiten en meeliften met de economische ontwikkelingen rondom de A2 zone (Chemelot Campus); 3. Positioneren en optimaliseren van de ligging in het logistieke knooppunt Zuid –Limburg; 4. Faciliteren aan huis gebonden bedrijvigheid;

48

5. Detailhandelsstructuur verbeteren.

Naast deze doelen is het stimuleren van recreatie- en toerisme van belang. Dit doel komt uitgebreid aan bod in paragraaf 3.4. Hieronder lichten wij bovenstaande doelen toe.

1. Bestaande bedrijventerreinen duurzaam versterken

De bedrijvigheid en economische ontwikkeling van de gemeente zijn van essentieel economisch belang voor de gemeente. Hoewel er (regionaal gezien) geen behoefte meer is aan nieuwe bedrijventerreinen hanteren wij als uitgangspunt dat de kwaliteit van de bestaande bedrijventerreinen (Businesspark Stein, Schutterstraat, Haven/Paalweg, Kerensheide) moet worden behouden en versterkt. Dit om de kwaliteit en de aantrekkelijkheid van de bedrijventerrein te behouden en daarmee ook werkgelegenheid.

Dit vraagt blijvende aandacht de komende 10 jaar. Voor alle bedrijventerreinen (zie ook kaart 14) geldt:

- Dat er regelmatig en structureel overleg moet zijn tussen gemeente en ondernemers; - Dat er sprake moet zijn van een structurele vorm van beheer, bijvoorbeeld door Parkmanagement of een andere vorm van beheer; - Dat er gekeken moet worden naar duurzaam beheer en onderhoud (bijv. energiebesparing, duurzame energieopwekking).

Daarnaast kent elk bedrijventerrein een specifieke opgave:

- Bedrijventerrein Kerensheide dient gerevitaliseerd en geherstructureerd te worden. De ontwikkeling van de Poort van Stein (voormalige Superconfexterrein en omgeving) dient verder vorm te worden gegeven. Functiemenging (met als belangrijkste doel de kwaliteit van de bestaande voorraad te versterken en de economische potentie van het terreinen te vergroten) moet specifiek voor bedrijventerrein Kerensheide mogelijk zijn vanuit een regionale/ gemeentegrensoverschrijdende visie op de A2. Dit biedt de mogelijkheid om dergelijke terreinen als serviceboulevard voor de Chemelotsite te laten dienen voor functies waarvan uit het oogpunt van externe veiligheid geen plek op de site zelf kan worden gevonden (zoals bijv. kinderopvang, kleinschalige winkels, etc.);

- Het is wenselijk dat het bedrijventerrein aan de Schutterstraat kwalitatief wordt verbeterd door een landschappelijke inpassing om een betere

overgang tussen dit bedrijventerrein en het heuvelland te bereiken. De relatie van het bedrijventerrein met de stationsomgeving Beek-Elsloo,

alsmede de ontsluiting van dit bedrijventerrein willen wij verbeteren omdat de huidige ontsluiting niet voldoet;

- Businesspark Stein is, gezien van de A2 een belangrijke entree voor onze gemeente. Het is daarom van belang dat wij de beeld- en de ruimtelijke

kwaliteit bewaken. De toenemende leegstand alsmede de parkeerproblematiek op het bedrijventerrein heeft onze aandacht. Ook hier speelt de

relatie met de stationsomgeving Beek-Elsloo een belangrijke rol, alsmede de verkeersveiligheid voor alle weggebruikers;

- De haven van Stein en het bedrijventerrein aan de Paalweg zijn belangrijk voor onze toekomst. Zowel vanuit economisch als logistiek oogpunt.

Vervoer over water wordt steeds belangrijker. Met name vanwege de groei van containervervoer vanuit de zeehavens en duurzaam transport;

49

- Een blijvend goede ontsluiting met de A2 en het handhaven van het goederenspoor vanaf de Chemelotcampus vinden wij dan ook noodzakelijk.

Deze locatie is tevens bij uitstek geschikt voor het stimuleren van watergebonden bedrijvigheid. Wij willen onderzoeken of op langere termijn om

een duidelijke profilering en segmentering gerelateerd aan water het bedrijventerrein aan de Paalweg kan versterken. Wij vinden het belangrijk dat

de aspecten akoestiek en fijnstof gemonitord worden in relatie tot nabij gelegen woonbebouwing.

2. Regionale samenwerking: aansluiten bij ontwikkelingen A2 zone In het gebied rondom Chemelot en meer specifiek de Chemelotcampus spelen diverse ontwikkelingen, waarbij meerdere publieke en private partijen, kennisinstellingen en andere stakeholders betrokken zijn. Door de samenhang tussen de ontwikkelingen te zoeken kunnen we meer inzicht verkrijgen, en kan adequate afstemming en synergie ontstaan tussen diverse ontwikkelingen. Hiermee komen ook nieuwe oplossingen binnen bereik.

Aan beide zijden van de A2 vinden de komende jaren de volgende ontwikkelingen plaats:

- Ontwikkeling en ontsluiting van de Chemelotcampus; - Ontwikkeling en invulling Poort van Stein; - Herontwikkeling kantoorlocatie DSM Urmond; - Ontwikkeling stationsgebied Beek/Elsloo; - Verbreding van de A2 in noordelijke richting vanaf 2018; - Ontwikkelingen vliegveld Maastricht Aachen Airport en bedrijventerrein Aviation Valley ; - Omgeving Steinerbos en Heidekamppark en voltooiing van de groene gordel rondom Stein.

50

Figuur 20 Ontwikkeling Chemelot campus: betekenis voor Stein (bron www.chemelot.nl)

Chemelot Campus

De Chemelot Campus is één van de zes open innovatiecampussen van nationaal belang. De focus ligt op de ontwikkeling van high performance materials, biobased materials, biotechnologie/biosynthese, biomedical materials en R&D enabling technologies. Op de campus is sprake van een intensieve samenwerking tussen bedrijfsleven, onderwijs en overheden. Door deze gezamenlijke aanpak ontwikkelt zich een sterke groeimotor voor de economie van Zuid-Limburg en van Nederland.

Chemelot Industrial Park

De Chemelot Campus maakt onderdeel uit van Chemelot Industrial Park, een van de grootste industriële parken van Europa met wereldspelers uit de chemische industrie zoals Lanxess, OCI, SABIC en DSM. Er is sprake van een sterke bundeling van kennis en kunde in chemie, materialen en procestechnologie. De koppeling met een sterke logistieke propositie maakt dit gebied de ideale locatie voor bedrijven in Chemie en Materialen. Dit industriepark, waar circa 56 fabrieken staan, is maar liefst 800 ha groot en vergelijkbaar met 1500 voetbalvelden. Elke dag worden er ongeveer 2800 ton kunststoffen geproduceerd. Voor de aan- en afvoer van grondstoffen en producten is Chemelot aangesloten op een vijftal pijpleidingen. Voor de afvoer van producten verlaten dagelijks 4 binnenschepen, 100 spoorwagons en 800 vrachtwagens de locatie. Chemelot heeft een eigen haven (in Stein!), 60km spoorrails en 52 km wegennet en beschikt over een uitgebreide interne pijpleidingen infrastructuur.

Elk jaar 250 patenten

Op de Chemelot Campus worden vele uitvindingen gedaan. Door multinationals, maar ook door het MKB. Jaarlijks levert dat zo’n 250 nieuwe patenten op. De open innovatiecultuur die de Campus kenmerkt en de intensieve samenwerking tussen bedrijven, en kennis- en onderwijsinstellingen, zorgt ervoor dat een optimaal klimaat is ontstaan voor uitwisseling en valorisatie van kennis. Iedereen is lid van de Chemelot Community waarvan het motto luidt: kennis delen is successen delen.

Verwachte groei

De ambitie is om Chemelot Campus te ontwikkelen tot dé Euregionale vestigingsplaats voor bedrijven en onderwijs- en onderzoeksorganisaties op het gebied van chemie en materialen. Een locatie waar ondernemers en toponderzoekers graag willen werken en waar studenten met enthousiasme hun eerste praktische ervaring opdoen. Een campus van nationaal belang.

Deze ontwikkeling moet leiden tot een groei tot 2.900 arbeidsplaatsen in 2023 (begin 2014: 1.350). Tegelijkertijd zal het aantal studenten groeien naar 1.000 (begin 2014: 250). Ook wordt een doorgroei van startende ondernemingen, een toename van octrooien en een positief effect op kennisinstellingen verwacht.

Betekenis voor Stein

De Chemelotcampus biedt werkgelegenheid ook voor inwoners van Stein. Daarnaast levert de toename aan primaire bedrijvigheid ook extra afgeleide werkgelegenheid op. Tenslotte biedt de ontwikkeling van de Chemelotcampus, en de (financiele) steun van Rijk en Provincie hierin kansen om verbindingen te leggen met projecten aan de Steinse zijde van de A2, bijvoorbeeld de invulling van de Poort van Stein (voormalige Superconfexlokatie).

51

Tot nu toe werden deze initiatieven min of meer afzonderlijk van elkaar, zonder samenhangende visie, opgepakt door beide gemeenten. Inmiddels is onder leiding van de gemeente Sittard Geleen, gestart met het opstellen van een plan van aanpak voor een gezamenlijke visie van de gemeenten Beek, Stein en Sittard Geleen. Het doel van deze integrale gebiedsvisie Chemelot e.o. is om de groeikansen rond het cluster Chemelot en de Chemelot campus nog beter te benutten (de kennis-as) in balans met de leefbaarheid, mobiliteit en andere economische/ruimtelijke functies in de omgeving (quality of life); dit door het opstellen van een gezamenlijk door de betrokken publieke en private partijen, kennisinstellingen en overige stakeholders gedragen visie.

Als buurgemeente van Sittard – Geleen en zijnde direct gelegen langs de A2 wil de gemeente Stein meeliften in de ontwikkelingen rondom de Chemelotcampus. Wij zien kansen om de genoemde projecten met elkaar in verbinding te brengen en een synergie te ontwikkelen om de binnen de gemeente Stein gelegen projecten beter te positioneren. Derhalve willen wij de visie die voor de A2 wordt ontwikkeld inzetten voor de volgende doeleinden:

- Daar waar deze zijn, duidelijke relaties te leggen met diverse ontwikkelingen aan de andere kant van de A2 (1+1 is meer dan de som de delen);

- De projecten aan Steinse kant hierin positioneren en daarbij duidelijk markeren vanuit een totaalvisie welke ruimtelijke ontwikkelingen, die

samenhangen met de campus, in Stein kunnen landen (bijvoorbeeld vestiging kenniswerkers);

- Duurzaamheid een duidelijke plek geven in deze gebiedsvisie.

De projecten die voortvloeien uit de gebiedsvisie van de A2 moeten een plek krijgen in het bij deze ruimtelijke structuurvisie behorende uitvoeringsprogramma. 3. Optimaliseren ligging in logistiek knooppunt De gemeente Stein kent een uitermate gunstige logistieke ligging door de aanwezigheid van de twee autowegen, zowel goederen- als personenvervoer over spoor, en het vervoer over water via haven Stein en het Julianakanaal. Onze gemeente profiteert komende jaren nog van een verbetering van de logistieke ligging door:

- Verbreding van de A2 vanaf knooppunt Kerensheide in noordelijke richting; - Opwaardering van de Maasroute, onder andere door verbreding van het Julianakanaal, 24 uurs bediening van de sluizen op de Maasroute; - Vergroting van de sluis van Ternaaien waardoor de achterlandverbinding met de havens van Luik en Antwerpen sterk verbetert.

Zuid-Limburg is door de provincie Limburg aangewezen als logistiek knooppunt waarin multimodale vervoersvoorzieningen zijn geconcentreerd.

52

Figuur 21 Stein als onderdeel van logistiek knooppunt Zuid Limburg

Logistiek Limburg

De sector logistiek is van strategisch belang voor de economie van Limburg en is aangewezen als één van de topsectoren in Limburg. Ook op nationaal niveau is de logistiek aangewezen als topsector. Via investeringen in kennis en innovatie binnen de logistiek wil de provincie Limburg de logistieke toppositie van Limburg bestendigen en uitbouwen tot een zelfstandige cluster. Daarbij is het enerzijds van belang dat de fysieke infrastructuur op orde is, dat wil zeggen de verbindingen en knooppunten. Daarnaast is het essentieel dat het vervoerend bedrijfsleven erop gericht is, en zo nodig hiertoe wordt verleid, om de beschikbare transportfaciliteiten zo slim mogelijk te gebruiken. Tenslotte kan door meer samenwerking in het bedrijfsleven en door voortschrijdende innovatie de organisatie van het vervoer worden geoptimaliseerd.

Haven Stein en logistiek

Noord-Limburg (Venlo-Venray en omstreken) en Zuid-Limburg (regio Westelijke Mijnstreek) vormen de twee belangrijke logistieke knooppunten van de provincie Limburg. Gemeente Stein is, met zijn unieke ligging én ontsluiting via meerdere transportwegen en –middelen, onderdeel van het Logistiek Knooppunt Zuid Limburg. Een logistiek knooppunt wordt gedefinieerd als: een complex van industrieën en logistieke bedrijventerreinen, ondersteund door een netwerk van havens (containerterminals en overslaghavens) en belangrijke verbindingsassen voor weg, water en spoor (Havennetwerkvisie, provincie Limburg, 2012).

Samen met de gemeenten Sittard-Geleen en Beek omvat het Logistiek Knooppunt Zuid Limburg een zeer omvangrijk areaal aan logistieke warehouses en dienstverleners en beschikt over diverse moderne rail- en bargeterminals (haven Stein, haven Born, railterminal Chemelot terrein). De bedrijvigheid in deze regio heeft de laatste jaren een sterk logistiek accent gekregen, wat blijkt uit de vestiging van grote, internationaal opererende bedrijven, die goederen via meerdere modaliteiten aan- en afvoeren. De regio Zuid-Limburg is meer dan uitstekend ontsloten (A2, A76, spoorlijnen en Maas/Julianakanaal). De havens van Stein en Born vormen hierin multimodale schakels, in het bijzonder voor de binnenvaart.

De logistieke functie van Zuid-Limburg is momenteel voornamelijk gericht op de ondersteuning van de aanwezige (vooral chemische en medische) bedrijvigheid en in mindere mate op het internationaal goederenvervoer. Echter, met de aanwezigheid van de in luchtvracht gespecialiseerde luchthavens van Maastricht en Luik en met de gerealiseerde aanleg van een railterminal op het Chemelotterrein heeft Zuid-Limburg uitstekende logistieke faciliteiten om toekomstige groei mogelijk te maken.

53

Figuur 22 Logistiek Netwerk provincie Limburg

De gemeente Stein maakt onderdeel uit van logistiek knooppunt Zuid Limburg. Het logistieke knooppunt Zuid Limburg omvat de havens en railterminals in Stein, Born en op het Chemelotterrein. Wij vinden het van belang om bij te dragen, samen met het bedrijfsleven, aan de verdere ontwikkeling van dit knooppunt. Dit willen wij bewerkstelligen door:

- De haven van Stein optimaal te faciliteren in haar ontwikkeling; - Het stimuleren van watergebonden bedrijvigheid in en nabij de

haven; - Aandacht besteden aan veilig parkeren voor vrachtwagens in de

gemeente Stein.

Op onderstaande figuur is de positie van onze gemeente op Limburgs schaal zichtbaar in relatie tot weg-, water- en railverkeer.

54

4. Faciliteren aan huis gebonden bedrijvigheid

Het midden en klein bedrijf is in onze gemeente sterk vertegenwoordigt. Ook kent Stein veel kleine zelfstandigen.

Figuur 23 Vestigingen en grootte klasse bedrijven gemeente Stein

Vestigingen naar grootteklasse

Grootteklasse 2008 2009 2010 2011 2012

1 77 652 739 844 992

2-4 256 285 287 305 311

5-9 106 105 123 119 116

10-19 58 68 65 61 64

20-49 31 32 34 36 35

50-99 19 20 21 19 19

100-199 11 10 10 9 10

200 en meer * 7 6 5 6 6

Totaal 1.065 1.178 1.284 1.399 1.553

* waarvan 1 bedrijf groter is dan 500 werkzame personen DSM)

In 2012 waren er in de gemeente Stein ruim 1.550 bedrijven en instellingen gevestigd

Het aantal vestigingen in de gemeente Stein is toegenomen met circa 490 in de periode 2008-2012

De groei van het aantal vestigingen is met name toe te schrijven aan een toename van het aantal eenmanszaken (+72%). In Limburg nam het aantal eenmanszaken ook het sterkst toe (42%).

Ongeveer 60% van de Steinse bedrijven is een eenmanszaak.

55

De gemeente Stein wil de komende jaren kleinschalige bedrijvigheid in de kernen stimuleren. Vanuit de intentie om de kleine zelfstandige te faciliteren, maar ook om een bijdrage te leveren aan de leefbaarheid en levendigheid in de dorpen van Stein.

Binnen het beleid van onze gemeente kunnen er twee soorten “werken in de woonomgeving” worden onderscheiden: “aan huis verbonden beroepen” en “aan huis verbonden bedrijven”. Gewoonlijk wordt bij “vrije beroepen” gedacht aan de medische- en paramedische beroepen van arts, tandarts, fysiotherapeut en dierenarts, en aan de juridisch-administratieve beroepen van notaris, advocaat en procureur, accountant en makelaar (of daaraan gelijk te stellen beroepen). De praktijk leert echter dat woningen niet alleen voor de uitoefening van de traditionele vrije beroepen worden aangewend, maar ook in toenemende voor andere beroeps- en bedrijfsmatige activiteiten. Hierbij kan worden gedacht aan: opticiens, verzekeringsadviseurs, kap-, schoonheid- en massagesalons, internetwinkels, kleinschalige horeca.

De huidige trend is dat sinds de economische teruggang in 2008, mensen die hun baan verloren zijn, als zelfstandige beginnen en hierbij hun woning als kantoorlocatie cq. vestigingsplek benutten. Soms passen initiatieven niet binnen het reguliere beleid. Wij willen als gemeente de creativiteit van mensen stimuleren en faciliteren om vanuit huis te kunnen werken cq een bedrijf aan huis te kunnen vestigen. De randvoorwaarden waarbinnen dit kan, zullen wij in een beleidsnotitie huisgebonden bedrijvigheid verder uit werken (zie uitvoeringsprogramma, projectenlijst).

5. Duidelijke detailhandelsstructuur

Ten aanzien van detailhandel geldt dat als gevolg van de toename van internetwinkelen en de demografische ontwikkelingen (ontgroening, vergrijzing) de inzet er op gericht is om leegstand te beperken en tegen te gaan. Van belang is de vergrijzing als kans te zien door nieuwe concepten te ontwikkelen. Wij denken hierbij aan toespitsen van detailhandel op het aspect ‘beleving’ (bijvoorbeeld theetuin, tearoom in het buitengebied, zorgboerderij, herbestemming van kerkgebouwen die aan de eredienst onttrokken worden enz.), de combinaties van horeca en detailhandel (bijvoorbeeld bakkerij met lunchroom), en het versterken van de samenwerking van winkeliers (bijvoorbeeld samenwerking ondernemers rondom Dorine Verschurenplein in Elsloo).

De rol van de gemeente hierin is het zorg dragen voor een sterke en duidelijke detailhandelsstructuur binnen de gemeente Stein door:

- In te zetten op behoud en versterking van de winkelcentra in de kernen van Stein en Elsloo. Geen nieuwe solitaire of verspreid gelegen

winkelgebieden te ontwikkelen behoudens de Poort van Stein;

- Geen verdere detailhandel toe te staan op bedrijventerreinen behoudens de Poort van Stein (m.u.v. volumineuze goederen of formules die naar

aard, omvang en uitstraling in centra niet wenselijk zijn);

- De relatie tussen het winkelgebied in Oud Stein en het centrumplan/Omphaliusplein te versterken door het stimuleren van samenwerking maar ook

qua ruimtelijke inrichting en fysiek verbinding van deze centra;

- Maatwerk met betrekking tot de invulling van leegkomende gebouwen in de overige kernen is wel mogelijk (bijv. in toekomst Anthoniusplein in

Urmond), alsmede de invulling van de Poort van Stein (voormalige Superconfexlokatie);

56

- Een verbeterde inrichting van het Dorine Verschurenplein en omgeving in Elsloo (groeninrichting, parkeren, winkelgebied).

3.3 Wonen en leefbaarheid

Huidige situatie woningvoorraad

In de kernen van Stein is de ontwikkeling van de samenstelling en omvang van de bevolking de komende jaren leidend voor de ruimtelijke ontwikkeling. De bevolking van Stein neemt de komende jaren af en de groep ouderen wordt groter. De huidige situatie in de woningvoorraad is zo dat per 31 december 2012 de gemeente Stein 11.421 woningen telde, waarvan 31% huurwoningen (26% sociale huur en 5% particuliere huur) en 69% koopwoningen. Momenteel bedraagt de leegstand 3%, dat is lager dan het gemiddelde in de Westelijke Mijnstreek (4%), maar hoger dan de normale frictieleegstand15 van 2% die nodig is om verhuizingen mogelijk te maken. De WOZ-waarde van de woningen ligt met € 194.800 boven het regionale gemiddelde (€ 187.200).

Eind 2012 bedroeg de planlijst van nieuwbouwwoningen ruim 1.400 woningen, ca. een kwart hiervan is in een vergevorderd juridisch stadium (bijv. bouwvergunning is afgegeven). Tegenover de nieuwbouwplannen staat een geplande sloop van ongeveer 130 woningen. In deze aantallen zit ook de Bramert Noord met 400 woningen. Daarmee kent Stein de grootste geplande procentuele toename van de woningvoorraad in de Westelijke Mijnstreek, namelijk 8,1% (gehele regio: 4,5%). Afgezet tegen de verwachte huishoudensontwikkeling tot en met 2025 in de gemeente Stein betekent dit dat er een planoverschot is van ca. 250 woningen. De gemeente heeft daarom in 2014 in haar nieuwe coalitieakkoord een pas op de plaats gemaakt met de directe ontwikkeling van de reeds regionaal afgestemde woningbouwlocatie Bramert Noord. In het nieuwe coalitieakkoord wordt met name ingezet op een goede afronding van lopende projecten als Kattekop en Kanaalboulevard gelet op onderstaande ontwikkelingen.

Ontwikkelingen

Naar verwachting zal met name het aantal eenpersoonshuishoudens in de gemeente Stein op de korte termijn stijgen, maar vervolgens vanaf 2017 dalen. Er is dus nog beperkt ruimte om de planvoorraad op korte termijn te realiseren op basis van de vraag, maar op de lange termijn zou dit kunnen bijdragen aan de leegstand. Ook is de vraag in hoeverre de harde planvoorraad voldoet aan de toenemende vraag naar aangepaste woningen en zorgwoningen, aangezien een aanzienlijk deel particuliere kavels betreft waar moeilijk op is te sturen door de overheid.

Deze demografische ontwikkelingen als vergrijzing, ontgroening, krimp, huishoudensverdunning,maar ook maatschappelijke ontwikkelingen, zorgen er voor dat er druk komt op voorzieningen, accommodaties etc. Het proberen te behouden van een netwerk van maatschappelijke voorzieningen om een aanbod van dezelfde voorzieningen op peil te houden over de gehele gemeente is op termijn niet houdbaar. Ontwikkelingen als individualisering, schaalvergroting, vergrote mobiliteit van de bevolking en de genoemde demografische ontwikkelingen nopen ertoe dat de reeds ingezette opschaling van bepaalde voorzieningen, steeds meer nodig om een verantwoorde kwaliteit, exploitatie en functionaliteit te behouden van accommodaties. Hierbij zijn als tegenhanger van deze opschaling van voorzieningen lokale voorzieningen die als ontmoetingsplek functioneren, nodig voor de sociale vitaliteit, burgerparticipatie en sociale vitaliteit.

15 Frictieleegstand: De frictieleegstand wordt gevormd door woningen die tijdelijk leegstaan als gevolg van verhuis, verkoop of verbouwing.

57

De ruimtelijke ontwikkeling van de kernen wordt door deze processen beïnvloed; bijv. omdat de woningmarkt vast is gelopen, accommodaties niet voldoende benut worden, winkel- en horecapanden maar ook woningen leeg komen te staan. Daarbij komt dat het bebouwde gebied van Stein weinig groen heeft en de gemeente meer dan in het verleden duurzaamheid een plek wil geven in bestaande en/of nieuwe woningen en accommodaties.

De opgave voor de komende jaren is om een prettige woongemeente te blijven. Daarvoor moet de gemeente Stein zowel kwantitatief als kwalitatief haar woningvoorraad toekomstbestendig maken, dit in samenhang met het accommodatiebeleid maar ook met ontwikkelingen op het gebied van welzijn en zorg. De decentralisaties van taken van het Rijk naar gemeenten en verschuiving Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten naar de Wet Maatschappelijke Ondersteuning vragen om steunstructuren op dorps en wijkniveau. Met de Structuurvisie Wonen Westelijke Mijnstreek zijn hiertoe eerste belangrijke impulsen gegeven.

Structuurvisie wonen westelijke mijnstreek 2011

Met de vaststelling van de structuurvisie wonen 2011 is door gemeenten samen met hun partners in de regio afgesproken om samen te werken aan de noodzakelijke kwaliteitsopgave op de regionale woningmarkt. De hoofduitgangspunten uit deze structuurvisie wonen houden we ook vast voor deze structuurvisie. Deze zijn:

- Het ruimte bieden aan ontwikkelingen die bijdragen aan een goed woon- en leefklimaat in de Westelijke Mijnstreek; - De regio draagt zorg voor een kwalitatieve en kwantitieve evenwichtige regionale woningmarkt; - De regio werkt hieraan via een gebiedsgerichte benadering een integrale aanpak.

Het afwegingskader hierbij omvat een “kwaliteitszeef” met een viertal criteria waaraan ruimtelijke plannen getoetst kunnen worden:

1. Versterken woonmilieus door concentratie (of verdichtingsgebieden)-, verdunnings-, en consolidatiegebieden (in deze gebieden streeft de gemeente naar een verbetering van leefbaarheid, ruimtelijke kwaliteit en woonkwaliteit) aan te wijzen;

2. Gewenste woningbouwprogramma waarbij toevoegingen van nultredehuur, ruime eensgezinswoningen en koopwoningen gewenst zijn; 3. Inbreiding voor uitbreiding gaat gericht op versterken van de kwaliteit van de bestaande woongebieden; 4. Wonen met zorg en levensloopgeschikt wonen in woonservicezones.

Hierbij is zowel een transformatie in de particuliere voorraad als de sociale voorraad noodzakelijk via een gebiedsgerichte aanpak omdat sectorale vraagstukken op het vlak van zorg, voorzieningen, ruimtelijke opgaven en woningbouw(transformatie) en beste gebiedsgericht aangepakt kunnen worden. Ook geldt dat voor de dorpen deze gebiedsgerichte aanpak het beste via een samenhangend cluster van kernen aangepakt kan worden vanwege de genoemde economische schaalvergroting. Dit is ook terug te lezen in het uitvoeringsprogramma bij deze structuurvisie.

Voor nog niet vastgestelde plannen en nieuwe initiatieven hanteren in de structuurvisie Wonen de nee, tenzij benadering. Hiermee bedoelen we dat ontwikkeling alleen mogelijk is als compensatie buiten verdunningsgebieden wordt gevonden en plannen kwalitatief volledig passend zijn. Wij nemen dit principe over in deze structuurvisie.

58

In de structuurvisie Wonen Westelijke Mijnstreek worden vijf verschillende woonmilieus onderscheiden, waarvan er drie voorkomen in de gemeente Stein. Het betreft het woonmilieu ‘suburbaan wonen’, het woonmilieu ‘dorps wonen’ en het woonmilieu ‘landelijk wonen’. Elk woonmilieu heeft andere kenmerken en trekt vanwege deze kenmerken verschillende groepen mensen aan. De indeling in woonmilieus is bepaald aan de hand van de mate van verstedelijking en kenmerken van een gebied. Aan de hand van deze indeling in woonmilieus kan het karakter van een gebied versterkt worden, waarmee de kwaliteit van de woonomgeving wordt versterkt. De woonmilieu-indeling gebruiken we in de nieuwe ruimtelijke structuurvisie om de kwaliteit van de woningvoorraad de komende jaren te verbeteren en aan te passen aan de toekomstige vraag. In het Provinciaal Omgevingsplan Limburg 2014 is de lijn van woonmilieus zoals gehanteerd in de regionale woonvisie westelijke mijnstreek doorgezet.

Provinciaal Omgevingsplan Limburg 2014 (POL) en Omgevingsverordening Limburg 2014.

Het POL gaat uit van de volgende woonmilieus (zie ook bijlagen, beleidskaart ruimtelijke structuurvisie):

Centrumstedelijk woonmilieu (bijvoorbeeld het centrum van Sittard);

Suburbaan woon- en werkmilieu (Stein, Elsloo, Urmond);

Dorps woon- en werkmilieu (Meers, Berg aan de Maas, Nattenhoven, Catsop);

Landelijk wonen (buitengebied van Stein).

Wij onderschrijven deze woonmilieu-indeling als gemeente en gebruiken deze ook om de kwaliteit van de woningvoorraad de komende jaren te verbeteren en aan te passen aan de toekomstige vraag. In een nieuwe regionale woonvisie Zuid-Limburg en een actualisatie van de regionale woonvisie westelijke mijnstreek welke de komende 2 jaren worden uitgewerkt door de regio geldt de genoemde indeling als uitgangspunt.

Meer concreet houdt deze indeling in dat vanuit het principe “meer stad, meer land” met woningbouw in de centra van de grotere steden en de suburbane woonmilieus ruimte is om te verdichten. Daar de meeste ontwikkelingen nog mogelijk zijn in het centrumstedelijke woonmilieu vinden wij in het kader van het opgestarte regioproces van belang dat er voldoende instrumenten en middelen beschikbaar komen voor de transformatiegebieden die zich in het suburbaan woonmilieu bevinden. Op gemeentelijk schaalniveau willen wij een zelfde principe hanteren met name door te verdichten in de centra van de kernen van Stein en Elsloo en te verdunnen en vergroenen in de wijken verder van deze centra af maar ook in de historische Maasdorpen. De kwantitatieve opgave ligt vooral in het onttrekken van incourante particuliere woningen, het omvangrijk genoeg houden en maken van huurwoningen en het niet uitbreiden van woonmilieus waaraan voldoende aanbod is. De kwaliteitsopgave is nog uitdagender en omvat de ambitie van een toekomstig bestendige woningvoorraad met in onze gemeente speciale aandacht voor ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid als leidende principes hierbij (zie ook hoofdstuk 4 visie op de zones van Stein).

59

Figuur 24 Kaart structuurvisie Wonen verdichten en verdunnen Stein

In het uitvoeringsprogramma bij deze structuurvisie zijn de aandachtspunten per dorp voor wat betreft de gebiedsgerichte en integrale aanpak beschreven.

Gelet op de huidige woningvoorraad, de genoemde ontwikkelingen en de beleidskaders op regionaal niveau hanteren wij de volgende criteria om invulling te geven aan een toekomstbestendige ontwikkeling van de kernen van Stein (zie ook uitvoeringsprogramma):

- aandacht voor duurzaamheid van nieuw en bestaand vastgoed (niet alleen aandacht voor de energieprestatie en gebruik tijdens de hele levenscyclus van vastgoed maar ook bij hergebruik en sloop van materialen;

- flexibiliteit in functie en gebruiksmogelijkheden van nieuw en bestaand vastgoed;

- aandacht voor gebruikskwaliteiten gedurende de levensloop van gebruikers;

- de juiste woning op de juiste locatie: focussen op de randvoorwaarden voor een hoogwaardig woonklimaat op die plaatsen waar goede condities voor een hoogwaardig woonklimaat op lange termijn aanwezig zijn;

- combinaties van voorzieningen stimuleren; - ontmoetingsplekken stimuleren. - vergroenen van de woonkernen; - het goed zwaluwstaarten van de ontwikkelingen op het

ruimtelijke fysieke domein en het sociaal maatschappelijke domein waar wij een integrale gebiedsgerichte aanpak een goed instrument voor achten.

60

3.4 Recreatie en toerisme De gemeente Stein is door zijn ligging aan de Maas, de nabijheid van België en het Rivierpark Maasvallei uiterst aantrekkelijk voor extensieve recreatie, met name wandel- en fiets toerisme. Daarnaast begint aan de zuidkant van de gemeente het heuvellandschap van het nationaal landschap Zuid-Limburg (zie beleidskaart). Deze aantrekkelijkheid ten behoeve van het toerisme draagt bij aan de leefbaarheid van het buitengebied. De bewoners van de gemeente zelf hebben de mogelijkheid om in hun directe woonomgeving te recreëren, maar ook worden bezoekers aangetrokken. Deze laatste groep toeristen zorgt voor een economische impuls.

De toeristische kernkwaliteiten van de gemeente Stein vinden we terug in de ligging aan de Maas en de historische maasdorpen die voor de fietser en de wandelaar een verbinding leggen met de cultuurstad Maastricht. De ontwikkeling van Rivierpark Maasvallei is een unieke grensoverschrijdende samenwerking die leidt tot een ecologische meerwaarde maar ook tot een economische meerwaarde. Rivierpark Maasvallei behelst een project om het overstromingsgevaar te beperken door te ontgronden en de Maas meer ruimte te bieden voor de afvoer van water. Naast de ontgrondingen wordt ingezet op natuurontwikkeling en het optimaal benutten van het gebied ten behoeve van extensieve toeristisch recreatieve activiteiten. De Maasvallei is een uitzonderlijk natuurpark met de grillige Maas in de hoofdrol. De komende jaren moet het Rivierpark Maasvallei uitgroeien tot een uniek ecosysteem van 2500 ha.

Deze ontwikkeling vormt een unieke kans om onze gemeente vanuit toeristisch recreatief oogpunt op de kaart te zetten. Recreatie vormt dan ook niet langer meer een ondergeschikte rol voor het buitengebied, maar zien wij als belangrijke economische drager van het buitengebied die net zo belangrijk is als natuur en landbouw.

De maasdorpen zijn van cultuurhistorische waarde. De historische kernen en de authentieke sfeer die de kernen uitstralen (zie kaart 7) zijn van grote recreatieve waarde. Wij willen dan ook het aspect cultuurhistorie een meer prominentere rol geven en de aanwezige waarden koesteren en beschermen. Dat doen we door:

- nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen in de historische kernen bij voorkeur een plek geven in leegstaande of leegkomende (beeldbepalende) panden;

Mocht dit niet mogelijk zijn dan is incidenteel nieuw/herbouw mogelijk mits rekening houdend met de samenhangende beeldkwaliteit en

kernkwaliteiten van de betreffende oude kern;

- recreatie en horeca initiatieven met name faciliteren in de oude historische kernen van de Maasdorpen. Concreet denken we bijvoorbeeld aan het

mogelijk maken van camperplekken binnen de gemeente;

- een databank met leegstaande beeldbepalende, monumentale panden op te stellen en eventueel een gemeentelijke monumentenlijst op te stellen.

De ontwikkeling van Rivierpark Maasvallei leidt tot een toename van de routestructuren. Met name routes langs de Maas die door van Eijsden tot aan de Noordzee voeren zijn populair. Momenteel wordt een Maasroute ontwikkeld die start in Frankrijk bij de bron van de Maas en voert tot de Noordzee. Niet alleen dagrecreatie zal gaan toenemen, maar ook verblijfsrecreatie. De gemeente staat positief tegenover initiatieven die hierop inspelen. Dergelijke

61

recreatie past bij ons en levert een belangrijke bijdrage aan ons plattelandstoerisme. Wij staan open voor en willen ruimte bieden aan vormen van recreatie die gelieerd zijn aan het buitengebied.

Voor het realiseren van recreatieve dag- en verblijfsvoorzieningen willen wij gebruik maken van bestaande bebouwing in het buitengebied. Wij willen in principe geen toevoeging van nieuwe bebouwing aan het buitengebied. Ontwikkelingen moeten kleinschalig van aard zijn. Dit soort nieuwe initiatieven kunnen bijvoorbeeld gevestigd worden in vrijkomende agrarische bebouwing (VAB), als vorm van verbrede landbouw (nevenactiviteit bij een bestaand agrarisch bedrijf) of in een burgerwoning. Inpassing in de omgeving vormt een vereiste. Ook mogen omliggende natuur en agrarische functies geen hinder ondervinden. Doorgroei van nevenactiviteit tot hoofdactiviteit is alleen mogelijk als het initiatief zijn kleinschalige karakter behoudt. Verdere uitwerking van criteria zullen wij via bestemmingsplannen doen.

Dagrecreatie

Voor dagrecratie biedt de gemeente Stein volgende mogelijkheden:

- Steinerbos: het Steinerbos is een recreatiepark van 35 ha waarvan 13 ha voor intensief gebruik in de vorm van een binnen- en buitenbad met bijbehorende ligweiden, speeltuinen, diverse attracties, educatieve zaken als een IVN-heemtuin en een kinderboerderij en 22 ha meer natuurlijk beheerd parkbosterrein met open plekken en mantel- en zoomvegetaties. Steinerbos is van oudsher onze dagrecreatieve trekker. Dit recreatiepark wensen wij, mede vanuit het historisch aspect, verder te ontwikkelen;

- Kasteel Elsloo: het kasteelpark Elsloo bestaat naast het kasteel uit 1835 met omliggend in Engelse landschapsstijl aangelegd park uit een botanische tuin en een oude watermolen uit 1552 (“De Slakmolen”). In 1885 is het kasteel door een brand vrijwel geheel verwoest. De kasteeltoren, de boerderij en de stallen werden gerestaureerd. In het kasteel is nu een restaurant en een hotel gevestigd. Het kasteelpark grenst aan de zuidkant aan het Bunderbos.

We willen het aantal (dag)recreanten in onze gemeente vergroten. Dit doen we door:

- actief mee te liften in de ontwikkeling van Rivierpark Maasvallei; - dit ook te doen bij de ontwikkeling van het nationaal landschap Zuid-Limburg;

- het koesteren en promoten van de cultuurhistorie welke verbonden is aan de maasdorpen; - de samenwerking met België versterken. Rivierpark Maasvallei biedt kansen om de grensoverschrijdende natuurontwikkeling te benutten om

nieuwe routestructuren te ontwikkelen en bestaande routestructuren te optimaliseren.

Ook nodigt Rivierpark Maasvallei uit tot het ontwikkelen van nieuwe en aanvullende toeristische recreatieve concepten om de natuurbeleving, de beleving van de Maas alsmede het karakter van grensgemeente te promoten. Voor de recreatieve beleving van de inwoners van de gemeente is het belangrijk dat ‘ommetjes’ ontwikkeld worden. En tevens komen er meer mogelijkheden voor het realiseren en faciliteren van voorzieningen langs de routes en ommetjes, zoals rust- en picknickplaatsen en kleinschalige horecagelegenheden en terrasuitspanningen bij agrariërs, burgerwoningen of vrijkomende agrarische

62

bebouwingen. De realisatie van recreatieve poorten juichen wij toe. Deze poorten bieden voorzieningen voor het parkeren van de auto en voorzien meteen een aansluiting op een routenetwerk.

Verblijfsrecreatie

Wij hebben een positieve grondhouding ten opzichte van de ontwikkeling van kleinschalige verblijfsrecreatie bij agrarische bedrijven. Kamperen bij de boer moet wel een kleinschalige nevenfunctie blijven.

Ook de ontwikkeling van een Bed & Breakfast of een klein pension vinden wij wenselijk zo niet noodzakelijk om in voldoende verblijfsrecreatie te kunnen voorzien. De ontwikkeling van een Bed & Breakfast of een pension is zowel binnen de kernen als in het buitengebied mogelijk.

De realisatie van grootschaligere verblijfsaccommodaties vinden wij niet passend bij ons buitengebied. In de A2 zone willen wij, mits regionaal afgestemd, een ontwikkeling van grootschaligere verblijfsaccommodaties wel faciliteren. .

De ruimtelijke randvoorwaarden voor recreatie en toerisme zijn verder uitgewerkt in de module recreatie en toerisme van het gemeentelijke

kwaliteitsmenu zoals opgenomen in bijlage 10.

3.5. Infrastructuur De gemeente Stein is goed ontsloten middels de verkeersaders van de snelwegen A2 en A76. Zowel in noord-zuid richting als oost-west richting. Daarmee vormt de gemeente Stein het centrale punt van het kruispunt van de beide snelwegen. Zowel binnen de regio westelijke mijnstreek als de euregionale regio ligt Stein zeer centraal en is uitstekend bereikbaar. Onze inzet op het gebied logistiek hebben wij beschreven in paragraaf 3.2. onder het thema economie.

Het Julianakanaal vormt een belangrijk onderdeel van de Maasroute (scheepvaartroute die de haven van Rotterdam verbindt met België en Frankrijk). In samenwerking met provincie Limburg en Rijkswaterstaat werken wij aan verbetering van die scheepvaartroute.

Uit de actualisatie van het gemeentelijk verkeers- en vervoersplan blijkt dat de bestaande wegenstructuur voldoet. De aanleg van nieuwe infrastructurele verbindingen binnen de gemeente wordt niet voorgestaan.

Wel bestaat een duidelijke behoefte aan meer parkeercapaciteit voor carpoolers en vrachtauto’s. Het is van belang de carpoolcapaciteit langs de A2 uit te breiden. In de studie met betrekking tot de inrichting van de A2 zal dit aspect uitdrukkelijk worden meegenomen. Een kans daarbij is ook het ontwikkelen van een locatie voor het parkeren van vrachtauto’s met overnachtingsmogelijkheden voor chauffeurs. Het parkeren van vrachtauto’s op de bedrijventerreinen zoals dit in de huidige situatie gebeurd kan dan worden beperkt.

Wij streven ernaar om de kwaliteit van bestaande wegen waar nodig te verbeteren, met name vanuit het oogpunt van verkeersveiligheid voor alle weggebruikers. Als voorzieningen in de toekomst geclusterd moeten worden (en daardoor de schoolweg voor kinderen bijvoorbeeld langer wordt) willen wij de routes die dan nieuw ontstaan inrichten om de verkeersveiligheid te waarborgen en te garanderen.

63

In het kader van verkeersveiligheid streven wij er naar zo veel mogelijk het doorgaande verkeer buiten de kernen te houden door deze bij voorkeur via de kamstructuur (parallel aan de A2) af te wikkelen. Verbeteren van verkeersveiligheid betekent ook aandacht voor verlichting, inpassing en inrichting van het openbaar gebied. Bereikbaarheid van hulpdiensten en voldoende parkeergelegenheid heeft ook onze aandacht.

Met de OV aanbieders blijven wij in contact om de kernen in de gemeente Stein middels OV bereikbaar te houden. De verbindingen tussen de kernen en met Sittard en Beek worden vanuit het voorzieningenaanbod en de ligging van Stein waardevol geacht.

Het aandeel in langzaam verkeer is afgelopen jaar flink gestegen en zal komende jaren nog in een stijgende lijn zitten. Met name het wandel- en fietsverkeer is groeiende. Wij streven ernaar om deze weggebruikers maximaal te faciliteren en met het oog op toerisme en recreatie in te zetten op een veelzijdige routestructuur. In het kader van Rivierpark Maasvallei worden tal van nieuwe routestructuren ontwikkeld. Het ontwikkelen van ommetjes en wandelroutes is ook onze wens. Tevens is het van belang dat duidelijke toegangspoorten naar het Rivierpark Maasvallei worden gerealiseerd. Een toegangspoort faciliteert in parkeergelegenheid met een rechtstreekse ontsluiting op de wandel- en fiets routestructuren. Dergelijke transferia worden beoogd bij de kanaalbruggen. Een duidelijke bewegwijzering en inrichting van de toegangsroutes naar de toegangspoorten is een pré.

3.6. Landschap en cultuurhistorie Het landschap binnen de gemeente Stein is gebaseerd op de geomorfologie en de daarmee samenhangende hydrologische en bodemkundige omstandigheden waarover zich een historisch occupatiepatroon geënt heeft. Het landschap weerspiegelt in zijn geschiedenis en verschijningsvorm het snijvlak van verleden en toekomst en vormt de grondslag voor toekomstige ontwikkelingen. In de ruimtelijke analyse volgens de lagenbenadering zijn onder de laag ‘ondergrond’ de belangrijkste bepalende factoren voor het thema landschap en cultuurhistorie beschreven. Voor landschap zijn dat de abiotische factoren als de geomorfologie, het reliëf, de bodem en de daarop ontwikkelde natuur- en groen gebieden.

Grofweg zijn er (zie ook figuur lagenbenadering) landschappelijk gezien 2 grote landschappelijke eenheden waar de gemeente Stein gedeeltelijk in is gelegen: het Maasdal (laagterras) met daarin de kernen van Meers en Maasband en het middenterras met de plateaus van Graetheide en Schimmert (zie ook figuur 7). Daarbij is de stedelijke bebouwing van Stein en Urmond gelegen op het plateau van Graetheide en op de rand van dit plateau van Schimmert op de overgangszone naar het Maasdal zijn Oud Urmond, Berg aan de Maas en Nattenhoven gelegen. Elsloo is gelegen aan de noordrand van het plateau van Schimmert. Bij Catsop en Ter Hagen begint de overgang naar het heuvellandschap van Zuid-Limburg wat zich manifesteert in de vorm van de uitlopers van droogdalen,steile hellingen en graften. Dit deel van het gemeentelijke grondgebied is daarmee gelegen binnen het Nationaal Landschap Zuid-Limburg (zie beleidskaart).

Zowel het Maasdal alsook het Nationaal Landschap Zuid-Limburg zijn gebieden waar de provincie Limburg haar focus legt op haar landschapsaanpak. In het nieuwe Provinciaal Omgevingsplan Limburg (2014) zijn de deze gebieden als landschappen van provinciaal belang genoemd. In deze gebieden is sprake van een gezamenlijke regie van Provincie en gemeenten. Dat geldt ook voor de goedgroene en zilvergroene natuurzones , de bronsgroene landschapzone en

64

beken die aangeduid zijn als natuurbeek16. Concreet houdt dit in dat er in de genoemde gebieden die een groot deel van de gemeente Stein omvatten (zie de beleidskaart) rekening gehouden moet worden met hetgeen ten aanzien van deze zones is opgenomen in het Provinciaal Omgevingsplan en de Omgevingsverordening Limburg in het bijzonder. Voor het grondgebied van de gemeente dat gelegen is binnen het Nationaal Landschap Zuid-Limburg betekent dit dat er rekening gehouden moet worden met de 4 kernkwaliteiten van dit landschap zijnde het reliëf, het open-besloten karakter, het groene karakter en het cultuurhistorisch erfgoed. In de Omgevingsverordening is een motiveringsplicht opgenomen die van de gemeenten vraagt om in de toelichting van nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen aan te geven dient te worden hoe met de bescherming en versterking van de kernkwaliteiten op de locatie en in het betreffende gebied wordt omgegaan. Hetzelfde geldt voor de kwaliteiten van de bronsgroene zone waar voor ruimtelijke ontwikkelingen een ja,mits afweging geldt. Dat wil zeggen ruimtelijke ontwikkelingen zijn toegestaan mist geen aantasting van de specifieke kwaliteiten. Voor dit nationale landschap wordt samen met de Zuid-Limburgse gemeenten een regionale visie uitgewerkt in het kader van het provinciaal omgevingsplan Limburg. Voor de goudgroene natuurzone geldt een nee, tenzij bescherming van de goudgroene natuurzones krijgt vorm door een nee-tenzijbescherming op grond van de ligging binnen het nationaal natuurnetwerk (voorheen beter bekend als de Ecologische Hoofdstructuur). Deze nee, tenzij bescherming is nader uitgeschreven in het Provinciaal Omgevingsplan Limburg 0 en de Omgevingsverordening Limburg. De bescherming van de zilvergroene zones is niet opgenomen in de Omgevingsverordening Limburg. Echter hier geldt tevens dat de zilvergroene zones in Stein tevens gelegen zijn in het beschermingsgebied van het Nationaal landschap Zuid-Limburg waar de genoemde motiveringsplicht voor geldt. In de zilvergroene natuurzone staat het benutten van kansen voor de natuur centraal. Voor het Maasdal geldt dat er als gevolg van de ontwikkeling van het Rivierpark Maasvallei de komende 10 jaar landschappelijk een belangrijke ruimtelijke transformatie zal plaatsvinden door de uitvoering van de diverse Grensmaasprojecten. Niet alleen om aan het wettelijke veiligheidsniveau te voldoen (beschermingsniveau 1:250 jaar) maar ook om te anticiperen op klimaatverandering (klimaatadaptie). Een landschap dat zich zal kenmerken door de realisatie van riviergebonden natuur wat een prima uitloopgebied is voor de bevolking in het stedelijk gebied van Stein. Als gemeente zetten wij daarbij in het bieden van:

- mogelijkheden voor kleinschalige vormen van recreatie en toerisme; mogelijkheden voor extensieve en verbrede vormen van land en tuinbouw (bijvoorbeeld landbouw als vierde terreinbeherende organisatie en kamperen bij de boer).

- behoud en versterking van de historische Maasdorpen en goede toegankelijkheid en bewegwijzering van dit landschap door een uitgebreide, grensoverschrijdende infrastructuur voor wandelaars en fietsers.

16 Provinciaal Omgevingsplan Limburg, 2014

65

Figuur 25 Grensmaasprojecten

Voor het thema cultuurhistorie is in de lagenbenadering de cultuurhistorische ontwikkeling beschreven waarvan restanten uit bepaalde tijdsperioden onderdeel vormen van het archeologisch bodemarchief van de gemeente. Deze factoren bevatten allemaal kwaliteiten die niet alleen tegenwicht kunnen bieden aan voortgaande ontwikkelingen in het buitengebied en het suburbane gebied maar ook als inspiratiebron daarvoor kunnen dienen. Als gemeente richten wij ons erop om de expressie van de duurzame componenten van het landschap en cultuurhistorie te versterken door:

- bij de ruimtelijke onderbouwing en afweging van toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen expliciet te betrekken hoe omgegaan wordt met de kwaliteiten, zoals beschreven onder de ruimtelijke analyse van de lagenbenadering;

- specifieke projecten op te pakken ten aanzien van de thema’s landschap en cultuurhistorie die opgenomen worden in het uitvoeringsprogramma bij deze structuurvisie. Bijvoorbeeld het ontkluizen van de Slakbeek; het afronden van de groene ring rondom Stein, het inventariseren van beeldbepalende objecten; actualiseren van het welstandbeleid in relatie tot ruimtelijke structuurvisie;

- Ter behoud van monumentale en beeldbepalende objecten te duiden welke nieuwe ruimtelijke functies wel of niet wenselijk zijn in het geval van leegstand en daar als gemeente voldoende ruimtelijke mogelijkheden voor te bieden in bestemmingsplannen. Verder willen wij hierin een meedenkende houding naar initiatiefnemers laten zien (onder welke voorwaarden kan een herbestemming gerealiseerd worden);

De overgang van het Maasdal wordt gemarkeerd door een steilrand die op een aantal plekken prachtige uitzichten biedt op het Maasdal maar waar ook op een aantal plekken het zicht onttrokken is door opgaande beplanting of realisatie van bebouwing. Daar waar mogelijk willen de kwaliteiten van en uitzichten vanaf deze steilrand verbeteren of versterken.

66

- Beeldbepalende gebouwen en/of monumenten pas te slopen indien hergebruik of gedeeltelijk sloop geen soelaas biedt. Wij zien sloop daarbij als laatste optie en zullen, in gesprek met de betreffende eigenaar, stimuleren om een gebouw in ieder geval in stand te houden.

- Het met name bieden van ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden voor horeca en recreatie en toerisme in de historische delen van de kernen.

3.7. Natuur en water Binnen de gemeente Stein is er een aantal belangrijke natuurgebieden dat onderdeel vormt van de Goudgroene Natuurzone uit het Provinciaal Omgevingsplan Limburg en daarmee onderdeel uit maken van het nationaal natuurnetwerk (voorheen ook bekend als de Ecologische Hoofdstructuur). Als “blauw/groene”ruggengraat is er de Grensmaas met bijbehorende natuurontwikkelingsprojecten, het Bunder en Elsloerbos, het bronbos van de Kingbeek, het vochtige weidegebied van de Pasveersloot, het moerassig gebied bij het Broek en het Urdal. Deze gebieden zijn uiteraard van groot belang voor de aantrekkelijkheid van de gemeente en hebben ook een functie als stedelijk uitloopgebied. In de goudgroene natuurzones die deel uitmaken van de Natura2000gebieden vragen de bijzondere instandhoudingsdoelstellingen voor deze gebieden om de inzet van extra instrumenten. Centraal staat de uitvoering van de beheerplannen voor de Natura2000-gebieden en daarmee samenhangende programmatische aanpakken zoals voor stikstof (PAS). Daarnaast zal er vanuit de provincie - gerichter dan voorheen - erop gestuurd worden dat het agrarisch natuurbeheer door collectieven van agrariërs in en rondom de Natura2000-gebieden een stevige bijdrage leveren aan het verbeteren van de waterkwaliteit en -kwantiteit in de aangrenzende natuurgebieden. Uit de informele raadsbijeenkomsten en de werksessie buitengebied is met name naar voren gekomen dat het van belang is de Flora en Fauna onderling te verbinden (ook in regionaal verband) en het verstedelijkte gebied te vergroenen. Meer specifiek richten wij ons op: - Het verbinden van flora en fauna uit het Rivierpark Maasvallei met andere groengebieden; - Agrariërs een rol te laten vervullen als 4e terreinbeherende instantie in het Rivierpark Maasvallei; - In (grensoverschrijdende) Nationale Parken de samenwerking bevorderen tussen terreinbeheerders, burgers, bedrijven en maatschappelijke

organisaties; - het uitvoeren van de niet afgeronde onderdelen uit het Integraal Project Catsop (gebiedsgericht project uit regio Westelijke Mijnstreek 2010-2014); - Het complementeren van de “groene ring” rondom Stein; - Het vergroenen van de stedelijke woonomgeving en de recreatieve routes; - Het vergroenen van de bestaande pleinen; - Verbindingen tussen kernen accentueren met groen; - Het actualiseren van het gemeentelijk natuur- en landschapsbeleid zowel voor het stedelijk als het buitengebied, uiteraard in onderlinge

samenhang. Voor wat betreft de gebieden met de status zilveren natuur verwijzen wij naar het nieuwe Provinciaal Omgevingsplan. Voor het thema water geldt dat naast de uitvoering van de Grensmaasprojecten ten behoeve van hoogwaterbescherming en natuurontwikkeling, de beken en droogdalen (zie kaart 2) binnen de gemeente Stein belangrijk zijn als drager van het landschap. Ze hebben een belangrijke functie voor de afvoer en retentie van hemelwater en klimaatadaptie. Als gemeente:

67

- Richten we ons door projecten op het verbeteren van de landschappelijke inrichting van deze dalen onder andere ook van belang vanwege de kaderrichtlijn water;

- Streven we naar het veiligstellen van afvoer van hemelwater; ook van de piekbuien na klimaatverandering. Om verdroging tegen te gaan zoveel mogelijk infiltratie en natuurlijke afvoer via beken. In combinatie hiermee wordt de omgeving van de beken verfraaid en biodiversiteit rond beken bevorderd;

- Afvoer van water uit bebouwd gebied wordt beperkt door het afkoppelen en vervolgens laten infiltreren van regenwater. Bij nieuwbouw en herstructurering zetten we in op 100% afkoppeling en bij bestaande bebouwing ‘maximale afkoppeling binnen grenzen van doelmatigheid’ als beleidslijn te hanteren. Doelmatigheid door het afkoppelen bij bestaande bebouwingen uit te voeren wanneer het eenvoudig te realiseren is (bijvoorbeeld veel achterzijden van woningen met een tuin) of te combineren is met andere werkzaamheden in de stedelijke inrichting, zoals riool- en wegenrenovaties;

- Uitgangspunt is zoveel mogelijk vasthouden/infiltreren, als dat niet kan bergen en pas als laatste optie het afvoeren van het gescheiden regenwater;

- We zetten in op het afkoppelen, en daar waar mogelijk gescheiden afvoeren van schoon hemelwater binnen het gehele stedelijk gebied van de gemeente. Om verdroging tegen te gaan, kan waar mogelijk zoveel mogelijk water worden afgevoerd door infiltratie en natuurlijke afvoer via beken;

- De natuurbeken (inclusief herinrichtingsstroken en meanderzones) en grondwaterafhankelijke natuurgebieden zoals opgenomen in het Provinciaal Omgevingsplan Limburg zijn onderdeel van het natuurnetwerk; inrichting en beheer zijn op de natuurfunctie afgestemd. De waterkwaliteit en de grondwaterstanden in en rondom de natuurbeken en de grondwaterafhankelijke natuurgebieden zijn toereikend voor een duurzame instandhouding van de aanwezige en te ontwikkelen natuurwaarden;

- Het aantal en omvang van riooloverstorten binnen de gemeente wordt sterk teruggedrongen, waardoor de waterkwaliteit flink verbeterd wordt. Door een adequate bescherming zijn er goede omstandigheden voor een duurzame drinkwatervoorziening.

Voor de inzameling, transport en zuivering van afvalwater is de gemeente samen met het Waterschap Roer en Overmaas verantwoordelijk. Binnen de Westelijke Mijnstreek wordt in dat kader steeds meer samengewerkt, met het oog op kostenreductie, kwaliteitsverbetering en vermindering van kwetsbaarheid. De basis daarvoor vormt de komende jaren het gemeentelijk rioleringsplan 2015-2020.

68

3.8. Land- en tuinbouw Binnen de gemeente Stein zijn nog slechts 30 agrarische bedrijven. De verwachting is dat dit aantal de komende 10 jaar nog verder afneemt. Daar staat tegenover dat een groot deel van de grondoppervlakte van de gemeente Stein (circa 46%) nog in beheer is van agrarische ondernemers. Als gemeente willen we dan ook onder voorwaarden inzetten op het bieden van ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden voor duurzaam concurrerende en innovatieve bedrijven op bestaande locaties (door uitbreiding van bestaande bedrijven op bestaande locaties). Daarnaast willen we ruimte bieden voor verbrede vormen van land- en tuinbouw, zoals aan het buitengebied gebonden vormen van kleinschalige recreatie- en toerisme (bijvoorbeeld kleinschalige horeca, kamperen bij de boer, vakantieappartementen, ondergeschikte detailhandel aan huis) maar ook aan bedrijven die in willen zetten op duurzaamheid. Wat betreft duurzaamheid willen we bedrijven die hun eigen mest willen verwerken/bewerken en/of dat van omliggende agrarische bedrijven waarmee het bedrijf een relatie onderhoudt de ruimte hiervoor bieden. Onder de voorwaarde dat deze activiteit qua economische omvang niet doorgroeit tot de hoofdactiviteit van het bedrijf dan wel een industrieel karakter krijgt. Wel geldt daarbij dat qua landschap en infrastructuur een goede inpassing mogelijk moet zijn en er geen onevenredige milieuhinder zal op treden.

Figuur 26 Natuurbeheer in Heidekamppark, foto Annemiek Mommers DD Limburger

69

Als een bedrijf zich niet op een bestaande locatie kan verder ontwikkelen en overtuigend aangetoond is dat er geen vrijkomende andere agrarische bedrijfslocatie benut kan worden, dan wordt ruimte geboden voor een nieuwe bedrijfslocatie na een goede ruimtelijke afweging. Hierbij geldt als uitgangspunt dat rekening gehouden dient te worden met de (kern)kwaliteiten van het landschap en volgen we het credo “het juiste bedrijf op de juiste plek”. Dat wil zeggen dat het bedrijf qua locatie, omvang, schaal en maat moet passen in het landschap ter plekke. Verder gelden de volgende randvoorwaarden:

- de gekozen locatie belemmert de in deze structuurvisie aangegeven gewenste te realiseren groene verbindingen niet; - de kaders die de provincie in haar provinciaal omgevingsplan (POL) heeft gesteld zijn leidend. Dat wil zeggen geen ruimte voor nieuwe

bedrijfslocaties in de “gouden natuur” gebieden (zie de beleidskaart) en geen ruimte voor nieuwe intensieve veehouderij locaties in de gemeente. Uiteraard kunnen bestaande intensieve veehouderij bedrijven onder voorwaarden doorontwikkelen op de bestaande locatie.

- de ontwikkeling toont respect voor milieu en aanwezige natuurlijke, cultuurhistorische en landschappelijke waarden welke o.a. beschreven zijn in hoofdstuk 2: lagenbenadering.

Als een vrijkomende agrarische bedrijfslocatie niet geschikt is voor hergebruik ten behoeve van de agrarische sector dan willen we als gemeente mogelijkheden geven voor functieverandering. Per geval zal maatwerk nodig zijn om te beoordelen welke functie past op de specifieke locatie en hoort bij het type gebied. De functie zal met name moeten passen bij de visie van de betreffende zone (zie hoofdstuk 4).

Om bovenstaande ruimtelijke ontwikkelingen mogelijk te maken nemen wij als gemeente Stein de module land- en tuinbouw en de module “kamperen bij de boer” over in ons eigen gemeentelijk kwaliteitmenu. Betreffende modules zijn afkomstig uit de beleidsregel “Limburgs Kwaliteitsmenu” en kenden hun basis in de POL-aanvulling Verstedelijking, Gebiedsontwikkeling en Kwaliteitsverbetering (2009). Dat betekent dat alle agrarische bedrijfsontwikkelingen landschappelijk ingepast dienen te worden. Ook moeten voorzieningen getroffenen te worden voor de infiltratie dan wel retentie van hemelwater en is er eventueel een zogenaamde kwaliteitsverbeterende maatregel aan de orde. Daarnaast hebben we aanvullend op het Limburgse Kwaliteitsmenu een aparte module voor vrijkomende agrarische bedrijfsbebouwing opgenomen. Dit is verder uitgewerkt in paragraaf 5.4.

Een specifiek onderwerp in de land- en tuinbouw zijn teeltondersteunende voorzieningen. Dit zijn voorzieningen/constructies inclusief containervelden met als doel het gewas te forceren tot meer groei en of de oogst te spreiden. Het gaat daarbij om zowel het vervroegen als het verlaten van de teelt ten opzichte van de normale open teelt en/of het beschermen van het gewas tegen weersinvloeden, ziekten en plagen hetgeen leidt tot een beter kwaliteit van het product. De teeltondersteunende voorzieningen dienen ter ondersteuning van de teelt in de volle grond. Teeltondersteunende voorzieningen worden in toenemende mate gebruikt in de opengrondstuinbouw, fruitteelt en de boomteelt en zijn van belang voor het behoud van een duurzame en concurrerende land- en tuinbouw en de toegevoegde waarde van deze sector zowel financieel als qua arbeidsplaatsen. Daarnaast kent het gebruik van dergelijke voorzieningen milieuhygiënische en arbotechnische voordelen.

In de agrarische sector neemt de vraag naar deze voorzieningen als gevolg van intensivering van teelten toe, net als de diverse typen teeltondersteunende voorzieningen. Indien zich binnen de gemeente Stein aanvragen voordoen voor teeltondersteunende voorzieningen, dan willen wij deze niet op voorhand

70

verbieden vanwege het economisch agrarisch bedrijfsbelang dat deze voorzieningen kunnen hebben. Via maatwerk op basis van de module “Agrarische vestiging en uitbreiding” zal er in het geval van een initiatief op dat moment per situatie een ruimtelijke afweging gemaakt worden. Hierbij gelden de volgende randvoorwaarden:

- er dient rekening gehouden te worden met de kwaliteiten zoals beschreven onder de lagenbenadering; - indien de locatie gelegen is in de brons-groene landschapszone of het nationaal landschap Zuid-Limburg, dien er rekening gehouden te worden met

de ruimtelijke kwaliteiten zoals beschreven in de Omgevingsverordening Limburg; - er dient geen aantasting van bovengenoemde kwaliteiten plaats te vinden; - de voorzieningen zijn uitgesloten in de goud-groene natuurgebieden uit het POL 2014; - de voorzieningen dienen landschappelijk ingepast te worden; - permanente voorzieningen, d.w.z. voorzieningen die al dan niet in een aaneengesloten periode meer dan 6 maanden aanwezig zijn dienen binnen het bouwvlak van de bestemming agrarisch bedrijf opgericht te worden.

Naast het publiekrechtelijk bieden van ruimte in deze structuurvisie voor agrarische bedrijfsontwikkeling hechten wij als gemeente veel waarde aan een goede dialoog en verstandhouding met de agrarische sector en tussen de agrarische sector en haar directe omgeving.

Hierbij geldt dat het goed is om op initiatief van de sector halfjaarlijks met vertegenwoordigers van de agrarische sector kennis en informatie uit te wisselen. Wij vragen aan agrarische ondernemers om hun gewenste bedrijfsontwikkeling in een vroegtijdig stadium kenbaar te maken bij de gemeente. De gemeente hanteert een positieve, uitnodigende houding door bij de behandeling van initiatieven een ” ja, mits” benadering uit te stralen.

Gelet op de grote ruimtelijke transformatie die de komende 10 jaar plaatsvindt in het Maasdal in het kader van de hoogwaterbeveiliging en natuurontwikkeling hechten we er belang aan dat agrarische ondernemers een rol kunnen vervullen in natuur- en landschapsbeheer in deze zone. Hoewel het primair een verantwoordelijkheid is van de agrarische sector om hierover in constante dialoog te gaan met onder andere de terreinbeherende instanties, wil de gemeente indien nodig hierin ambtelijk en bestuurlijk ondersteunen.

71

4. Integrale visie per zone: Het Stein van morgen

4.1 Inleiding

4.2 Het Stein van morgen In de vorige hoofdstukken is beschreven hoe de gemeente Stein zich heeft ontwikkeld tot wat zij nu is.

- Een gemeente met een aantal dorpen die vergrijzen en ontgroenen, maar waar het prettig wonen is; - Een gemeente met een buitengebied dat in ontwikkeling is; - Een gemeente met een sterk logistieke ligging en bedrijventerreinen die een goede ligging hebben; - Een gemeente met een rijk bodemarchief met archeologische waarden; - Een gemeente in een industriële regio waarbij de aanwezige industrie de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente beinvloedt.

In de strategische toekomstvisie uit 2011 stelden we al vast dat toekomstige ontwikkelingen de kwaliteiten van Stein onder druk zetten.

Figuur 27 Ontwikkeling inwonertal Stein (bron Public Result 2014)

85,0

90,0

95,0

100,0

105,0

110,0

Ontwikkeling inwonertal (2010=100) (E,til en CBS 2013)

Stein

Zuid-Limburg

Nederland

72

‘De samenleving, de fysieke omgeving, het bestuurlijk krachtenveld en de identiteit van de gemeente gaat veranderen. Dat komt onder andere door de demografische ontwikkeling, die zich niet alleen vertaalt in een bevolkingsdaling (naar circa 19.000 inwoners in 2040), maar ook in een relatieve toename van het aantal ouderen en een gelijktijdige afname van het aantal jongeren. Met name dit laatste brengt wezenlijke veranderingen met zich mee. Het kan onder andere leiden tot een toenemende zorgvraag, andere woningbehoefte, ander bestedingspatroon, andere vraag naar voorzieningen, maar ook een tekort op de arbeidsmarkt, dalende ledenaantallen bij (sport)verenigingen, minder leerlingen, vrijkomende accommodaties, leegstand, andere vormen van vrijetijdseconomie en dergelijke. Het bedrijfsleven is dynamisch, innoveert en speelt in op veranderende omstandigheden. De individualisering en mondigheid van burgers neemt toe, maar tegelijkertijd ook de behoefte om onderdeel uit te maken van nieuwe (digitale) sociale netwerken. Multimediale en technologische ontwikkelingen beïnvloeden het dagelijkse leven. Daarnaast bezinnen overheden zich nog meer op hun kerntaken, gaan bezuinigingen door, krijgt (eu)regionale samenwerking verder gestalte en zal de gemeente haar positie daarin moeten vinden. Tegelijkertijd moet de gemeente haar (e)dienstverlening verbeteren en op peil houden als hét (digitaal) overheidsloket voor de burger’(Strategische toekomstvisie Stein, 2011).

Stein staat daarom de komende jaren voor drie opgaven: aan de ene kant om op lokaal niveau de identiteit en kwaliteiten van haar kernen zoveel mogelijk te behouden, versterken en te vernieuwen. Aan de andere kant om op (eu)regionaal niveau actief mee te doen met de intergemeentelijke samenwerking, economische ontwikkeling (o.a. Chemelotcampus en Brainport 2020 = de toptechnologieregio van Zuid Oost Nederland met bedrijven, kennis – en researchinstellingen. Stein ligt midden in die regio.). Tenslotte moet Stein inspelen op demografische ontwikkelingen.

Missie

In dat krachtenveld kiest de gemeente positie, stelt zich actief en onderscheidend op met een duidelijke boodschap. Stein zet doelbewust in op de eigenheid en sociale samenhang van haar kernen en de streek. Ook in de toekomst is Stein dan die attractieve, prettige en groene woongemeente, die bewoners bindt en nieuwe bewoners aantrekt. Dit doet ze, door zich regionaal nadrukkelijk te profileren als ‘een eigenzinnige gemeente in de Zuid Limburgse Maasvallei, waar het mogelijk is om dorps te wonen in een verstedelijkt gebied, met kwalitatief hoogwaardige voorzieningen en ruimte voor ondernemerschap en particulier initiatief.

Figuur 28 Strategische toekomstvisie gemeente Stein, 2011

In deze ruimtelijke structuurvisie maken wij concreter wat wij, burgers, bedrijven en gemeente zelf, moeten doen om deze missie te realiseren. Daarvoor hebben wij 4 algemene uitgangspunten benoemd:

1. Participatie

De rol van de overheid, en zeker specifiek de rol van gemeenten is aan het veranderen. De gemeente is vaak niet de enige partner in het realiseren van maatschappelijke doelen. Dat betekent dat we als gemeente een open houding moeten hebben en partijen die een belang hebben bij de realisatie van een bepaald doel, tijdig moeten betrekken en serieus nemen. In die veranderende tijd moeten wij ons opnieuw realiseren wat precies ons domein is en wat de verantwoordelijkheden zijn van anderen (zie ook Spoorboekje In(ter)Actie in de gemeente Stein, vastgesteld door de gemeenteraad van Stein in 2010).

73

Waarom willen we dit?

De doelen uit onze ruimtelijke structuurvisie kunnen we niet alleen realiseren, maar juist door samenwerking tussen overheid, ondernemers en burgers.

Wat is daarvoor nodig?

- Dat partijen, zowel burgers, als ondernemers, als gemeente elkaar en andere belanghebbenden belanghebbenden informeren over voorgenomen initiatieven;

- Dat partijen, zowel burgers, als ondernemers, als gemeente actie zetten op krijgen van acceptatie/draagvlak voor een initiatief bij belanghebbende partijen.

2. Gebiedsgerichte aanpak: dorpsontwikkelproces

In de structuurschets uit 2001 is het gebiedsgerichte werken al opgenomen. Dit vertalen wij naar het dorpsontwikkelingsproces, afgeleid van de dorpsontwikkelingsplannen. Waarom proces in plaats van plan? Omdat een plan maken niet ons doel is: het gaat om het proces met tussentijdse project ideeën en resultaten waarin burgers, gemeente en andere partijen commercieel of (semi)publiek, een rol hebben. Het proces is nooit af en evolueert mee met de maatschappelijke, economische en ruimtelijke veranderingen. Centraal staat samenwerking tussen inwoners, de gemeente en haar partners in een bepaald gebied, voor die producten en/of diensten die het individuele belang overstijgen en waarvoor een samenhangende aanpak in een dorp of wijk een meerwaarde heeft.

Het houdt ook in dat binnen de gemeente intern tussen verschillende disciplines over de diverse afdelingen en clusters heen projectmatig gewerkt wordt volgens een daartoe opgesteld projectplan. Input en draagvlak vanuit burgers is een voorwaarde om het dorpsontwikkelingsproces te laten slagen. Overigens kunnen gemeente en overige partners ook deelgenoot worden in een project dat het dorp zelf trekt (denk aan het overnemen van een gemeenschapsaccommodatie).

Waarom willen we dit?

- Omdat we een aanpak met draagvlak willen gericht op een duurzaam resultaat;

- Om een integrale aanpak te realiseren waarin meerdere belanghebbende partijen effectiever kunnen samenwerken (door slim combineren van

zaken/acties kan 1 + 1 in een keer 3 worden!).;

- Omdat het aansluit bij de ingezette lijn vanuit de Structuurvisie Wonen Westelijke Mijnstreek.

Wat is daarvoor nodig?

Dat we als gemeente projectmatig werken en actief communiceren over gebiedsgerichte aanpak.

74

3. Regionale context benutten

Stein is onderdeel van de regio Westelijke Mijnstreek maar heeft van oudsher ook een belangrijke relatie met België (Grensmaas, veerpont, A76, haven etc.). De ligging in de regio, maar ook de aard van veel opgaven waar de gemeente voor staat (denk aan demografische veranderingen) maakt dat Stein als gemeente niet solitair beleid kan maken, maar juist in samenwerking met andere overheden en bedrijfsleven in de regio Westelijke Mijnstreek, Zuid Limburg en de Euregio.

Waarom willen we dit?

Trends en ontwikkelingen in het economische, sociale en demografische domein trekken zich niks aan van gemeentegrenzen. Hetzelfde geldt voor de analyse aan de hand van de lagenbenadering. Afhankelijk van het thema en onderwerp wordt de samenwerking gezocht met buurgemeenten. Dat geldt niet alleen voor bijvoorbeeld economische thema’s (bijvoorbeeld het opstellen van een gebiedsvisie A2 zone en retailstructuurvisie Zuid Limburg) maar ook voor een thema als het realiseren van ecologische verbindingszones of doorgaande fietsroutes.

Figuur 29 Structuurvisiekaart Maasmechelen ((bron: Gemeentelijk Ruimtelijke Structuurplan gemeente Maasmechelen, 2009)

Wat is daar voor nodig?

Dat wij als gemeente zowel bestuurlijk als ambtelijk investeren in het netwerk met onze buurgemeenten aan Nederlandse en Belgische zijde.

75

4.Ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid

Waarom willen we dit?

De versterking van de ruimtelijk-economische structuur van de gemeente Stein is gebaat met een goede ruimtelijke kwaliteit. In strategische toekomstvisie heeft de gemeente het belang van een aantrekkelijke woonomgeving en goede werklandschappen aangegeven. Een aantrekkelijk woonmilieu en aantrekkelijk vestigingsklimaat zorgen er voor dat huidige bewoners blijven en nieuwe bewoners en bedrijvigheid blijven komen. Het is daarom van belang om ruimtelijke kwaliteit een structurele plek te geven in ruimtelijke afwegingsprocessen.

Figuur 30 Ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid

We hanteren daarbij de definitie dat ruimtelijke kwaliteit niet alleen gaat om ‘mooi’, maar ook om ‘goed’ functioneel en toekomstbestendig. Het gaat daarbij niet alleen over de vraag of er een ruimtelijke ingreep plaats moet vinden, maar ook hoe deze het beste ingepast kan worden en vooral waar. Een goed gebouw op een slechte plek levert immers geen ruimtelijke kwaliteit. We zien ruimtelijke kwaliteit dan ook als: de juiste functie op de juiste plek op de juiste manier ingepast. Dat kan overigens ook de (her)invulling van een bestaande locatie/gebouw zijn of de herstructurering van een wijk met participatieve inbreng van bewoners. Streven zou moeten zijn dat iedere ruimtelijke ingreep een kwaliteitsverbetering ter plaatse is, waarbij van geval tot geval maatwerk moet worden geleverd.

Het begrip “ruimtelijke kwaliteit” wordt vaak op verschillende manieren gebruikt, zodat gemakkelijk verwarring kan ontstaan. Het begrip valt uiteen in drie, met elkaar samenhangende onderdelen:

- de gebruikswaarde; het efficiënte antwoord van de (on-)gebouwde ruimte op de gewenste gebruiksmogelijkheden;

- de culturele waarde; de oorspronkelijkheid, zeggingskracht, de cultuurhistorische waarde;

- de toekomstwaarde; de duurzaamheid en flexibiliteit.

Architectonische kwaliteit; d.w.z. de kwaliteit van “het gebouwde” is een aspect van het bredere begrip ruimtelijke kwaliteit. Deze 3 waarden koppelen wij aan de definitie van duurzaamheid volgens de 3 p’s: people, planet en profit. Duurzaamheid zien we daarbij als een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder daarbij de behoeften van de toekomstige generaties in gevaar te brengen.

76

De opdracht van de gemeenteraad om het thema duurzaamheid een plek te geven in de ruimtelijke structuurvisie laten we meeliften met de gewenste

ruimtelijke ontwikkelingen voor de komende 10 jaar. Ook bij de projecten in de projectenlijst bij de structuurvisie willen we steeds expliciet aandacht

besteden aan het thema duurzaamheid. Dit doen we aan de hand van een aantal geformuleerde duurzame ruimtelijke uitgangspunten.

Figuur 31 Ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid (bron: IVAM, Uitwerking duurzame speerpunten voor ruimtelijke structuurvisie Stein, 2013)

77

Bij Planet gaat het om het behoud van een schoon milieu in de gemeente zelf en de planeet als geheel, met thema’s als klimaatbestendigheid, biodiversiteit

en het sluiten van kringlopen. Voor de sociale aspecten (People) gaat het om lokale thema's als burgerparticipatie, gezondheid, maatschappelijke

samenhang en cultuurhistorische identiteit. Voor economische aspecten gaat het om de vitaliteit van de lokale economie op langere termijn, zorgvuldig

ruimtegebruik en regionale profilering. In een duurzame ruimtelijke structuurvisie zijn People, Planet en Profit in evenwicht, en worden duurzame principes

toegepast in de gehele gemeente, van dorpskernen tot buitengebied.

Na vaststelling van de nieuwe ruimtelijke structuurvisie besteden we bij elk nieuw project aandacht aan deze 4 uitgangspunten. In het

uitvoeringsprogramma in hoofdstuk 5 hebben ook, voor zover mogelijk, bij elk project aandacht besteed aan deze 4 uitgangspunten.

Wat is daar voor nodig?

Dat initiatiefnemers aantonen dat een voorgenomen initiatief op duurzame wijze (volgens de hierboven genoemde drie p’s) gerealiseerd wordt;

Het vanuit het initiatief bijdragen aan het versterken van de omgevingskwaliteit;

Het vanuit het initiatief bijdragen aan de leefbaarheid van wijk of buurt;

Het adequaat compenseren van eventuele negatieve effecten.

4.3. Stein 3 zones De gemeente Stein wordt ruimtelijk gezien gekenmerkt door haar langgerekte noord zuid ligging. De gemeente kan in 3 ruimtelijk herkenbare zones ontleed worden:

1. Aan de oostzijde langs de A2 een economische zone met bedrijventerreinen en snelweg. De haven van Stein is ook een belangrijk onderdeel van de economische zone; 2. Een middenzone met kernen en voorzieningen; 3. Aan de westzijde een groene zone langs de Grensmaas met buitengebied en kleine landelijke woonkernen. Deze drie zones gebruiken wij als uitgangspunt voor onze ruimtelijke visie voor de komende 10 jaar.

78

Zone A2 economische zone Woonkernenzone Rivierpark Maasvallei

Ontwikkeling en verbinding met andere zones

Ontwikkeling Chemelotcampus

Verbreding A2

Verbinding met andere zones:

Behoud en ontwikkeling werkgelegenheid is belangrijke vestigingsplaatsfactor voor huidige én nieuwe inwoners

Bevolkingsdaling

Vergrijzing

Ontgroening

Verbinding met andere zones:

Buitengebied verbinden met groen in de kernen

Werkgelegenheid in de kern stimuleren (waaronder horeca)

Realisatie hoogwaterbescherming waardoor buitengebied van Stein aantrekkelijker wordt

Verbinding met andere zones:

Recreatie en toerisme zijn ook een economische drager

Woonkernen zijn aantrekkelijker om je er te vestigen gezien groene buitengebied er om heen

Ambitie Verbeteren kwaliteit bedrijventerreinen

Ontwikkeling toegangspoorten vanaf A2 en A76

Bijdrage ontwikkeling en ontsluiting Chemelotcampus

Bijdrage logistiek knooppunt

Woningmarkt kwantitatief en kwalitatief aan laten sluiten op toekomst

Historische kernen behouden en ontwikkelen

Aanbod gemeentelijke voorzieningen kwalitatief en kwantitatief aan laten sluiten op toekomst

Leefbaarheid en betrokkenheid inwoners bij hun eigen leefomgeving stimuleren

Buitengebied nog aantrekkelijker maken voor kleinschalige recreatie, wandelen en fietsen

Analyse lagenbenadering; kansen en bedreigingen

Kans: Optimale ontsluiting als kans voor verdere ontwikkeling en focus op sector logistiek

Kans: Archeologische waarden, cultuurhistorische waarden en landschappelijke waarden als inspiratiebron gebruiken

Bedreiging:geluidsoverlast, luchtkwaliteit, externe veiligheid als gevolg van aanwezige infrastructuur en industrie

Kans: verbinden historische kernen met nieuwere wijken en buitengebied

Kans: Archeologische waarden, cultuurhistorische waarden en landschappelijke waarden als inspiratiebron gebruiken

Kans: Nieuwe natuur in het Rivierpark Maasvallei verbinden met woonkernen en toegang vanaf snelwegen A2 en A76

Duurzame realisatie ambitie Samenwerking met ondernemers intensiveren Samen met burgers en ondernemers dorpsgerichte integrale projectmatige aanpak

Samen burgers en ondernemers in het Rivierpark Maasvallei (samenwerking Nederlandse en Belgische overheid

Figuur 32 Overzicht visie drie zones

79

5. Uitvoeringsparagraaf

5.1. Aanleiding Artikel 2.1. van de Wet ruimtelijke ordening (Wro) vereist dat de gemeente bij een structuurvisie een uitvoeringsparagraaf opstelt. Artikel 2.1 Wro: De structuurvisie bevat de hoofdlijnen van de voorgenomen ontwikkeling van dat gebied, alsmede de hoofdzaken van het door de gemeente te voeren ruimtelijk beleid. De structuurvisie gaat tevens in op de wijze waarop de raad zich voorstelt die voorgenomen ontwikkeling te verwezenlijken.

De economische uitvoerbaarheid zelf hoeft pas in de fase van een bestemmingsplan aangetoond te worden. Er worden met het vaststellen van de structuurvisie dan ook geen financiële verplichtingen aangegaan. Ook zijn er geen wettelijke eisen ten aanzien van de gedetailleerdheid van de uitvoeringsparagraaf. Toch streeft de gemeente ernaar om in deze structuurvisie benoemde ambities vorm te geven door de uitvoering van projecten die door particulieren zelf of samen met de overheid gerealiseerd worden.

In paragraaf 5.2. gaan wij verder in op de grondhouding die we hierbij hanteren en de instrumenten die de ruimtelijke wetgeving biedt om tot economisch uitvoerbare plannen te komen. De gemeente kan gewenste ruimtelijke ontwikkelingen realiseren door passief, faciliterend grondbeleid te voeren met de inzet van publiekrechtelijke instrumenten, of door actief grond aan te kopen om zo zelf de gewenste bestemming te realiseren.

Het is van wezenlijk belang dat de in deze structuurvisie genoemde projecten (zie projectenkaart) waar mogelijk in samenhang en balans worden gerealiseerd. De projecten zijn daarom gegroepeerd per zone. In paragraaf 5.3 wordt nader ingegaan op de uitvoeringsfilosofie ten aanzien van deze projecten.

Naast deze projecten zijn er voor het merendeel (kleinschalige) ontwikkelingen. In het stedelijk gebied geldt daarbij dat deze ontwikkelingen worden opgepakt in het kader van een gebiedsgerichte aanpak (zie hoofdstuk 4.1 en 5.3). In het buitengebied is het gemeentelijk kwaliteitsmenu van toepassing. In paragraaf 5.4 wordt dit menu nader toegelicht.

5.2. Grondhouding en instrumenten

5.2.1. Grondhouding

We willen de ambities uit deze structuurvisie realiseren door, binnen duidelijk gestelde kaders, ruimte te bieden aan initiatiefnemers om te investeren in (nieuwe) concepten, programma’s en ontwikkelingen. Initiatieven die bijdragen aan de genoemde ambities in deze structuurvisie omarmen we. De structuurvisie dient daarbij als gespreksagenda, kader en stip op de horizon. In deze structuurvisie zijn de minimale kwaliteitskaders aangegeven per thema en zone die we aan de voorkant in het vooroverleg met initiatiefnemers meegeven.

In hoofdstuk 2 zijn daarvoor de diverse kwaliteiten van de gemeente beschreven aan de hand van de lagenbenadering. In hoofdstuk 3 zijn kaders en streefbeelden per functie geduid en in hoofdstuk 4 de algemene uitgangspunten en streefbeelden per zone.

80

Grote ruimtelijke ontwikkelingen (hier wordt specifiek bedoeld: grootschalige ontwikkelingen waarbij grondtransacties plaatsvinden waarbij de gemeente inkomsten ontvangt die weer ingezet kunnen worden voor gemeentelijke doelen) worden komend decennium niet meer verwacht, mede gelet op de economische trends en ontwikkelingen. Er is voldoende bestaand dan wel programmatisch aanbod in Stein aan bedrijventerreinen, woningen etc. Momenteel vindt een verandering plaats van het denken en acteren in groei van ontwikkelingen (kwantiteit) naar de juiste en gewenste kwaliteit in het stedelijke en landelijke gebied. Daarvoor is een uitnodigende open houding nodig om mee te denken met kansrijke ideeën en initiatieven. Uiteraard gelden daarbij kaders (zie ook hoofdstuk 4). Echter veel meer dan in het verleden is het van belang verantwoordelijkheid en ruimte te geven aan initiatiefnemers en per initiatief en project te bezien wat de rol van de gemeente is. Hierbij wordt per initiatief bekeken of en hoe de gemeente kan bijdragen waarbij vooral gestuurd wordt op het realiseren van doelstellingen uit deze structuurvisie. Wij, de gemeente, moeten actief met de initiatiefnemer in gesprek om initiatieven op haalbaarheid te toetsen. Niet enkel een toets aan het geldende bestemmingsplan dient hieraan ten grondslag te liggen. Het gaat veel meer om het samen in dialoog kijken met een initiatiefnemer hoe en waar een initiatief wel gerealiseerd kan worden.

Wij streven daarbij ernaar om in de toekomst kansen te benutten om te komen tot een verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van ons buitengebied en van ons stedelijk gebied. Voor het buitengebied passen we het gemeentelijk kwaliteitsmenu toe (zie paragraaf 5.4). Een aantal belangrijke inkomstenbronnen van de gemeente loopt echter terug. Denk hierbij aan de korting op rijksbudgetten en bevolkingsafname.

Om de in de structuurvisie beschreven plannen en projecten te realiseren zijn financiële middelen nodig. Belangrijke instrumenten daartoe zijn opgenomen in de Grondexploitatiewet (Grexwet). Met de instrumenten uit deze wet kan gestuurd worden op de gewenste ruimtelijke kwaliteit. De structuurvisie vormt daarbij de grondslag voor de gewenste bijdragen van initiatiefnemers om maatregelen ter verbetering van de ruimtelijke kwaliteit (elders) binnen de gemeente te laten uitvoeren. Specifiek biedt de structuurvisie een grondslag voor de bijdragen op basis van het Limburgs Kwaliteitsmenu (LKM) dat op gemeentelijk niveau in het Gemeentelijk Kwaliteitsmenu (GKM) is vertaald. Dit is nader uiteengezet in paragraaf 5.4.

De volgende instrumenten kunnen wij als gemeente inzetten om projecten te realiseren:

- Exploitatieplan;

- Anterieure overeenkomst;

- Bovenwijkse voorziening;

- Bijdrage aan de ruimtelijke ontwikkeling;

- Sloopfonds.

Voor een toelichting op deze instrumenten verwijzen wij naar bijlage 9.

81

5.2.2 Keuze van de gemeente Stein

Gelet op de huidige demografische en economische trends willen we nieuwe initiatieven vooral inzetten om de kwaliteitsslag door middel van hergebruik, transformatie en herstructureringsopgave waar we als gemeente voor aan de lat staan te realiseren. We willen daarbij geen extra financiële bijdrage aan ruimtelijke ontwikkelingen vragen anders dan de binnenplanse kosten en bovenwijkse voorzieningen. De kosten voor herstructurering van een woonwijk, bedrijventerrein of hergebruik van een vrijkomend beeldbepalend pand liggen namelijk in het algemeen hoger dan bij nieuwbouw. Daarnaast zijn er in de huidige economische tijdsgeest relatief weinig nieuwe initiatieven. Het past dan ook niet bij de uitnodigende open houding die we als gemeente nastreven om, op het moment dat zich nieuwe initiatieven voordoen, kosten te verhalen op basis van 6.24 Wro. Enige uitzondering hierop zijn de minimale bijdrage die gelden op grond van de Limburgse Kwaliteitsmodules “bedrijventerreinen en niet gebiedseigen recreatie- en toerisme”. Bij de toepassing van deze modules zijn we gebonden aan de minimale drempelbedragen die de provincie Limburg ons middels de beleidsregel “Limburgs Kwaliteitsmenu” oplegt. Deze modules vragen om een financiële kwaliteitsbijdrage buiten het bestaande stedelijke gebied (zie hoofdstuk 5.4 gemeentelijk kwaliteitsmenu).

Op de hiervoor genoemde uitzondering na, kiezen wij als gemeente niet om kosten te verhalen door het vragen van een bijdrage aan een ruimtelijke ontwikkeling. In het verlengde hiervan kiezen wij ook niet voor verevening van bovenplanse kosten (artikel 6.13 lid 7 Wro). Deze bovenplanse kosten zijn niet in de wet gedefinieerd. Echter in het algemeen wordt er vanuit gegaan dat bij verevening de exploitatiewinst van een locatie verevend wordt met het exploitatieverlies van een andere locatie. Deze locaties dienen dan wel functioneel en ruimtelijk aan elkaar gerelateerd te zijn, wat tot uitdrukking moet komen in de structuurvisie. Naar huidige inzichten is er geen zicht op dergelijke locaties binnen de gemeente waarop het instrument kan worden ingezet.

Dat neemt niet weg dat het kostenverhaal van zogenaamde binnenplanse kosten en bovenwijkse voorzieningen nog altijd aan de orde is en blijft op grond van de wettelijke verplichting om deze kosten te verhalen op realiserende partije(en). Het gaat dan om de kosten die direct gerelateerd zijn en geheel ten dienste staan aan de ontwikkeling van een plangebied zoals de kosten voor het gemeentelijke apparaat, de ruimtelijke procedure en de kosten genoemd in de kostensoortenlijst artikel 6.24a Bro. Te denken valt bijvoorbeeld aan het vragen van een bijdrage voor het realiseren van parkeerplekken in de kernen van Stein aan initiatiefnemers die in de betreffende kern een plan willen ontwikkelen.

Het is niet uitgesloten dat de komende 10 jaar zodanige economische veranderingen en ontwikkelingen voordoen, die zodanig zijn dat er wel een goede financiële basis is voor kostenverhaal. Op dat moment kan alsnog door de herijking van het gemeentelijke grondbeleid of door bijvoorbeeld het opstellen van een specifieke structuurvisie voor een bepaald gebied of zone (bijvoorbeeld de A2-zone) de bewuste keuze gemaakt en geregeld worden om kosten te verhalen.

5.3. Projecten en financiën Er zullen zich gedurende de looptijd van deze structuurvisie (10 jaar)naar verwachting geen grote, nieuwe nog niet bekende, ruimtelijke ontwikkelingen binnen de gemeente voordoen (anders dan de afronding van lopende (woningbouw)projecten). Veelal zal de rol van de gemeente zijn het stimuleren, verbinden en binnen kaders ruimte geven aan nieuwe kleinschalige initiatieven die passen binnen het toekomstbeeld dat we met de uitvoering van deze structuurvisie voor ogen hebben. De gemeente wil dan graag zo goed als mogelijk alle kansen die zich de komende 10 jaar voordoen aan initiatieven, die bijdragen aan de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van de 3 zones uit deze structuurvisie, verzilveren. Veelal zal dit een soort accupunctuurplanning

82

zijn. Dat wil zeggen via relatief kleine ruimtelijke ingrepen in het bestaande stedelijke gebied en buitengebied, ernaar streven een kwaliteitsverbetering te bewerkstellingen. Hierbij geldt voor een aantal specifieke ingrepen in het buitengebied dat daarbij voldaan dient te worden aan het gestelde in het gemeentelijke kwaliteitsmenu (zie paragraaf 5.4).

De financiële middelen van de gemeente om bij te dragen aan projecten zijn echter beperkt. Daarbij komt dat gelet op de demografische en economische tijdgeest en de bezuinigingen vanuit het Rijk, de inkomstenbronnen van de gemeente niet zullen toenemen. Op basis van de bij deze structuurvisie opgenomen projectenlijst zal naast het inzetten op een meerjarenbegroting voor belangrijke projecten uit de structuurvisie, bij de jaarlijkse vaststelling van de begroting steeds bekeken moeten worden of er middelen gereserveerd kunnen worden voor projecten die op dat moment zodanig hoog van prioriteit zijn, dat de gemeenteraad de uitvoering daarvan wenselijk acht.

Daarnaast zal de gemeente, nog meer dan voorheen, samen moeten gaan werken met initiatiefnemers van particuliere initiatieven (zie hoofdstuk 4). Waar mogelijk dragen bewoners zelf door participatie bij aan de realisatie van projecten. Tot slot is het ook van belang om zo goed als mogelijk (subsidie)regelingen, investeringsmiddelen van provincie en Rijk te benutten. Het is daarbij van belang ambtelijk en bestuurlijk in te zetten op goede contacten bij de andere overheden.

Het projectenoverzicht (zie bijlage) is een vertaling van de ambities uit deze structuurvisie opgenomen. In het overzicht is een programma per zone te weten de Rivierpark Zone, Woonzone en A2-zone, weergegeven. Idealiter vullen we dit 2 jaarlijks aan met projecten die voortvloeien uit de Eigen Kracht Visie van de gemeente. Het overzicht is geen statisch document. Het is een leidraad voor de planning van projecten. Afhankelijk van de marktvraag, particuliere initiatieven en dergelijke kan de wens ontstaan de projectenlijst aan te passen. Het is de bedoeling dat in het kader van de uitvoering van deze structuurvisie het projectenoverzicht 2 jaarlijks geactualiseerd en geëvalueerd wordt met het oog op een onderlinge goede afstemming en prioritering tussen projecten. Waar mogelijk pakken we meerdere projecten projectmatig in samenhang op via een wijk (bijvoorbeeld Urmond en Nieuwdorp) of zone gerichte aanpak (bijvoorbeeld A2 Zone). De achterliggende gedachte hierbij is dat een integrale aanpak via 1+1 is 3 meer oplevert dan alleen een afzonderlijke benadering van projecten.

De visie per zone is opgenomen in hoofdstuk 4. In het projectenoverzicht is naast een projectbeschrijving aangegeven de prioriteit die wij als gemeente aan het project toekennen (realisatie wenselijk op korte, middellange of langere termijn), de betrekken actoren, de rol van de gemeente daarbij en thans beschikbare middelen. Bij elk project worden de mogelijkheden bezien hoe dit project kan bijdragen aan de ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheidsambities van deze gemeente.

5.4. Gemeentelijk kwaliteitsmenu Op 12 januari 2010 is door de provincie Limburg de beleidsregel Limburgs Kwaliteitsmenu (LKM) vastgesteld. Dit instrumentarium voorziet erin om bij aanvaardbare ontwikkelingen in het buitengebied het verlies aan omgevingskwaliteit te doen compenseren. De provincie Limburg heeft de Limburgse gemeenten gevraagd dit kwaliteitsbeleid te vertalen naar de specifieke gemeentelijke situatie. Dit kan door het LKM een plek te geven in de gemeentelijke structuurvisies. Het dient daarbij te gaan om ontwikkelingen waarop het LKM van toepassing is. Het LKM onderscheidt hiervoor een aantal modules met

83

specifieke criteria en voorwaarden. Gemeenten hebben de beleidsvrijheid deze modules geheel of gedeeltelijk over te nemen. Hier mogen eventueel eigen criteria en modules aan toegevoegd worden. Gemeenten zijn ook vrij om alleen op specifieke delen van hun gemeente modules van toepassing te verklaren. Gemeenten ontwikkelen hiermee een eigen gemeentelijke kwaliteitsbeleid. Omgekeerd geldt ook dat indien de gemeente bewust kiest om een bepaalde module niet over te nemen, de gemeente aan de betreffende ontwikkeling geen medewerking kan/mag verlenen.

Dit kwaliteitsbeleid is van toepassing op ,vanuit ruimtelijk functioneel oogpunt aanvaardbare ruimtelijke ontwikkelingen, waarvoor een bestemmingsplanwijziging/herziening of een projectbesluit nodig is. Kenmerkend is dat voor de bedoelde ontwikkelingen het veelal nieuwe functies zijn met een nieuw ruimtebeslag in het buitengebied met het daaraan verbonden ruimtelijke effect op de omgeving. Het toepassingsgebied is daarmee het buitengebied van de gemeente. Dit is het gebied binnen de gemeente Stein voor zover gelegen buiten de legenda eenheden ‘bestaand stedelijk gebied, landelijke kern en bedrijventerrein’.

De gemeente Stein neemt de volgende LKM modules in haar structuurvisie over:

- gebiedseigen recreatie; - niet gebiedseigen recreatie en toerisme; - agrarische nieuwvestiging en uitbreiding; - uitbreiding bedrijventerreinen.

Als gemeente voegen wij daar zelf een module “nieuwe economische dragers” aan toe. Deze modules lichtten we in de bijlage nader toe.

Randvoorwaarden toepassing gemeentelijk kwaliteitsbeleid

Kwaliteitsverbetering

Het uitgangspunt van het Limburgs Kwaliteitsmenu en daarmee ook het gemeentelijk kwaliteitsmenu is dat de negatieve gevolgen van een ruimtelijke ontwikkeling in het buitengebied gecompenseerd worden door een tegenprestatie in de vorm van zogenaamde kwaliteitsverbeterende maatregelen. Het instrument heeft daarmee het karakter van een “voor wat hoort wat” principe. Een ondernemer moet daarmee zijn ontwikkelingsruimte verdienen. Hij/zij krijgt ontwikkelingsruimte mits dit samengaat met een ruimtelijke kwaliteitsverbetering. Deze kwaliteitsverbetering dient bij voorkeur tegelijkertijd met het initiatief uitgevoerd te worden ter plekke danwel bij voorkeur in de nabije omgeving van de ruimtelijke ingreep.

De kwaliteitsverbetering op basis van het gemeentelijk kwaliteitsmenu kan plaatsvinden door een feitelijke compensatie, liefst uit te voeren door de initiatiefnemer zelf. Hier kan men denken aan bijvoorbeeld de aanleg van landschapselementen, het opknappen van cultuurhistorische elementen, de realisatie van een wandelpad over zijn bedrijfsgronden of de sloop van ontsierende bebouwing. Het dient daarbij te gaan om maatregelen die fysiek, ruimtelijk van aard zijn en gerealiseerd worden in hetzelfde buitengebied omdat daar ook de ruimtelijke ingreep plaats vindt.

84

Pas als fysiek (feitelijk) compenseren niet mogelijk of gewenst is bij de ruimtelijke ingreep kan een financiële bijdrage worden gestort in het kwaliteitsfonds (zie ook uitvoeringsparagraaf). Dit gemeentelijk fonds geeft de gemeente de mogelijkheid om compenserend maatregelen uit te voeren. Een dergelijk kwaliteitsfonds is een doelfonds, gericht op de verbetering van de kwaliteit van het buitengebied. Op die manier wordt de causaliteit tussen ingreep en kwaliteitsverbetering bewaakt. Een dergelijk fonds dient transparant te zijn in de inkomsten en uitgaven van de bijdragen. Bij het fonds hoort een projectenlijst met hierin de gewenste kwaliteitsverbeteringen.

Naar verwachting is het aantal jaarlijkse aanvragen waarop het gemeentelijke kwaliteitsmenu van de gemeente Stein van toepassing zal zijn beperkt. Voor aanvragen waarvoor een kwaliteitsbijdrage van toepassing is welke in financiële normen is uitgedrukt, biedt een fonds een aantal voordelen. Dit betreft de mogelijkheid om kwaliteitsbijdragen op te sparen en gebundeld in te zetten. Ook kan het een uitkomst bieden voor initiatiefnemers die geen mogelijkheden zien om zelf kwaliteitsverbeterende maatregelen uit te voeren. Echter als gemeente Stein nemen wij slechts 2 modules uit het LKM over waarvoor een financiële bijdrage geldt. Naar verwachting zal een financiële bijdrage dan ook niet vaak aan de orde zijn. Mocht dit wel het geval zijn dan zal de bijdrage fysiek 1:1 zoveel gekoppeld uitgevoerd worden samen met de ruimtelijke ontwikkeling, bij voorkeur met een voorwaardelijke bestemming.

Voor de kwaliteitsverbetering gelden de volgende randvoorwaarden:

a. de kwaliteitsverbetering is fysiek ruimtelijk van aard en komt ten goede van de verbetering van de kwaliteit van het buitengebied; b. het betreft additionele verbeteringen. Zaken waarvoor al middelen gereserveerd zijn komen daarom niet in aanmerking; c. in tijd en plaats dient er een verband te bestaan met de ingreep/ontwikkelingen; d. de kwaliteitsverbetering moet kwantificeerbaar zijn.

De aard en omvang van de kwaliteitsbijdragen verschilt per module. Wij nemen alleen die modules over van het Limburgs Kwaliteitsmenu voor die functies waar wij in het buitengebied van Stein nog ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden aan willen bieden. Modules als bijvoorbeeld uitleglocaties woningbouw, solitaire woningbouw en glastuinbouw nemen wij bijvoorbeeld niet over uit het provinciaal beleid. Zo is er vanuit de kwalitatieve en kwantitatieve regionale woningbouwopgave geen ruimte meer voor nieuwe uitleglocaties woningbouw. Ook is in het POL 2014 en de Omgevingsverordening Limburg 2014 de bouw van nieuwe uitleglocaties en (solitaire) woningen in het buitengebied inmiddels niet meer toegestaan, vanwege de krimpopgave in Zuid-Limburg. De ontwikkeling van glastuinbouw is beleidsmatig ook niet toegestaan in Limburg en daarom niet van toepassing op onze gemeente.

Een deel van de LKM- modules hebben wij specifiek toegepast op het toekomstbeeld dat wij binnen de gemeente Stein voor ogen hebben.

Als gemeente willen wij bijvoorbeeld alleen kleinschalige vormen van recreatie en toerisme toelaten in ons buitengebied. De betreffende modules met bijbehorende kwaliteitsbijdragen en randvoorwaarden die wij als gemeente willen toepassen zijn beschreven in bijlage 10 . De begrippen ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid staan daarbij centraal.

85

Ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid

Ruimtelijke kwaliteit Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen in het buitengebied zal een afweging moeten plaatsvinden of sprake is van een goede ruimtelijke ordening. Primair staat de ruimtelijke afweging steeds centraal. Pas als sprake is van een positieve ruimtelijke afweging dan komt het gemeentelijke kwaliteitsmenu aan bod. Deze volgorde is van belang om te voorkomen dat het gemeentelijke kwaliteitsmenu daarmee als een afkoopinstrument c.q. betaalplanologie gezien wordt. Bij de ruimtelijke afweging staan een aantal deelvragen centraal. De eerste vraag is of het initiatief past binnen het beleid zoals opgenomen in de structuurvisie. Bijvoorbeeld, achten wij als gemeente de betreffende functie in het buitengebied van onze gemeente toelaatbaar? Met andere woorden, past de beoogde functies in één van de modules die we als gemeente overgenomen hebben? Voor de niet gebiedseigen functies (zie volgende paragraaf) geldt bovendien dat de functie ter plekke toelaatbaar moet zijn op grond van het doorlopen van de “Ladder voor Duurzame Verstedelijking”. In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte van het Rijk is deze ladder geïntroduceerd. Per 1 oktober 2012 is deze ladder als motiveringseis in het Besluit ruimtelijke ordening opgenomen. De ladder voor duurzame verstedelijking is ingericht voor een zorgvuldige en transparante besluitvorming bij alle ruimtelijke en infrastructurele besluiten met als doel de ruimte in stedelijke gebieden optimaal te benutten. De tweede vraag is, gelet op de kernkwaliteiten van de gemeente Stein, of de voorgenomen ontwikkeling de juiste functie op de juiste plaats is, gelet op de kernkwaliteiten van de gemeente Stein. Deze kwaliteiten zijn beschreven onder de lagenbenadering in hoofdstuk 2 waarbij de vraag beantwoord dient te worden of de functie qua schaal, massa en verschijningsvorm op de voorgelegde plek past. Voor zover een initiatief gelegen is binnen het nationaal landschap Zuid-Limburg of de brons groene landschapszone zoals ruimtelijk geduid in het POL 2014 geldt dat naast de kwaliteiten zoals beschreven in de lagenbenadering minimaal rekening gehouden moet worden met de kernwaarden van deze zones zoals opgenomen in de bijlage van de omgevingsverordening Limburg. Deze zones zijn opgenomen op de beleidskaart bij deze structuurvisie. De derde vraag is of er ter plekke landschappelijke inpassing op een goede wijze kan plaatsvinden en een eventuele aan de orde zijnde kwaliteitsverbeterende maatregel die aan het buitengebied ten goede komt, realiseerbaar is. Is dit het geval, dan moet worden gekeken of de initiatiefnemer zelf in staat is om een tegenprestatie te realiseren in de zin van kwaliteitsbevorderende maatregelen die aan het buitengebied ten goede komen. Is dat niet mogelijk dan kan de initiatiefnemer daarover afspraken maken met derden, bijvoorbeeld een IKL of particuliere grondeigenaar. Als de ruimtelijke ontwikkeling op basis van genoemde overwegingen niet toelaatbaar wordt geacht, dient hieraan geen medewerking te worden verleend. Indien dit wel het geval is, dan wordt op basis van de voorwaarden zoals opgenomen in dit gemeentelijk kwaliteitsmenu gekeken welke kwaliteitsbijdrage hiermee overeenkomt. De door de initiatiefnemer zelf te realiseren inpassing ter plekke en compensatie in de vorm van eventuele kwaliteitsverbeteringen maatregelen maken daarmee onlosmakelijk onderdeel uit van de ruimtelijke afweging. De ruimtelijke afweging zal moeten uitwijzen of de ontwikkeling en de te realiseren kwaliteitsverbetering samen voldoende ruimtelijke kwaliteit opleveren.

86

Duurzaamheid Bij elk nieuw initiatief hebben wij de ambitie als gemeente om, aanvullend op de eisen die gesteld worden in het gemeentelijke kwaliteitsmenu, samen met de initiatiefnemer te bezien of duurzaam gebouwd kan worden. Deze ambitie vloeit mede voort uit het coalitieakkoord 2014-2018: Besturen met creativiteit , improvisatie en innovatie. De belangrijkste duurzame speerpunten voor de komende jaren zijn:

Duurzaam speerpunten voor de structuurvisie van Stein

P

L

A

N

E

T

1 Stimuleren van vermindering energieverbruik, gebruik maken van duurzame

energiebronnen (vooral zonne-energie),en het gebruik van duurzame materialen in de

gebouwde omgeving en het buitengebied (prioriteit coalitieakkoord)

2 Veiligstellen afvoer van hemelwater; ook van de piekbuien na klimaatverandering. Om

verdroging tegen te gaan zoveel mogelijk infiltratie en natuurlijke afvoer via beken. In

combinatie hiermee wordt de omgeving van de beken verfraaid en biodiversiteit rond

beken bevorderd.

3 (Her)invulling van lege plekken die ontstaan in bebouwd gebied en lege gebouwen als

gevolg van veranderingen in de zorg, krimp van bevolkingsomvang en leegstand op

bedrijventerreinen (prioriteit coalitieakkoord)

4 Actualiseren van beleid voor beheer natuur, groen(structuren) en landschap

P

E

O

P

L

E

5 Verscheidenheid in “DNA” van kernen in Stein behouden, inclusief dialecten, samen met

oude wegenstructuur en omliggend landschap.

6 Participatie en eigen initiatief van bewoners bij beleidsvorming en uitvoering van

maatregelen vergroten. Vergroten interactie tussen gemeente, burgers, ondernemers en

verenigingen (prioriteit coalitieakkoord).

7 Ontmoetingsplekken creëren in alle kernen, met de meest noodzakelijke voorzieningen.

Bewoners hebben een prominente rol bij het meedenken welke voorzieningen het meest

essentieel zijn voor de langere termijn (prioriteit coalitieakkoord)

8 Aandacht voor onderwijs en educatie bij jongeren over het thema duurzaamheid

P 9 Aanpassing kwalitatief en kwantitatief van de woningvoorraad aan de toekomstige

87

R

O

F

I

T

(gekrompen en vergrijsde) samenstelling van de bevolking. De woningvoorraad van de

gemeente Stein toekomstbestendig maken (type, segment, omvang, indeling etc.). het

betreft hier zowel bestaande woningen als nieuwbouw.

10 Intensieve samenwerking bij de ontwikkeling van de A2 zone (Chemelot, intergmeentelijk,

provincie etc.) , bijvoorbeeld rond de Superconfexlokatie, in combinatie met de

werkgebieden aan de andere zijde van de A2 en de haven.

11 Meer (kleinschalige) dagtoerisme verbonden aan de historische kwaliteiten van de

gemeente.

12 Aantal (langzaam) verkeer verbindingen tussen (versnipperde) gebieden, over of onder

transportassen A2, A76, spoor en Julianakanaal, vergroten, inclusief de verbindingen met

België. Waar mogelijk proberen op te heffen van het scheidende/versnipperde effect van

de transportassen die de gemeente doorsnijden

13 Leefbaarheid in kernen vergroten door afname transport met vrachtwagens door de

kernen heen. En stimuleren van het vervoeren van vracht over water (Julianakanaal en

haven).

14 Locaties voor kleinschalige bedrijven (met beperkte milieuhinder) als tussenvorm tussen

werken/bedrijf aan huis en bedrijven op (grootschalige) bedrijventerreinen. Hiervoor lenen

zich de overgangsgebieden tussen woonbuurten en grootschalige bedrijventerreinen.

Plekken voor solitaire bedrijven mogelijk maken als mogelijkheid naast werken aan huis en

een bedrijf op een bedrijventerrein.

15 (Duurzame) herstructurering en toekomstbestendig maken van bestaande

bedrijventerreinen.

Figuur 33 Duurzame speerpunten Stein (geel gearceerde speerpunten hebben prioriteit vanuit het coalitieakkoord 2014-2018)

Borging kwaliteitsverbeterendemaatregelen

De realisatie van de ruimtelijke ontwikkeling en de kwaliteitsverbeterende maatregelen moeten zo veel mogelijk aan elkaar gekoppeld te zijn. De uitvoering van de kwaliteitsverbeterende maatregelen dient zeker te worden gesteld. De Wro kent geen mogelijkheden om de realisatie van een bestemming af te dwingen. Via het bestemmingsplan kan bijvoorbeeld wel de nieuwe natuur beschermd worden middels een passende bestemming of de herbouw van gesloopte bebouwing worden voorkomen. Ook kan gewerkt worden met een voorwaardelijke bestemming. Via het bestemmingsplan kan niet de realisatie van nieuw groen of de sloop van bebouwing worden afgedwongen. Daarom dient er voor de realisatie van de kwaliteitsverbetering aanvullend via

88

privaatrechtelijke weg een anterieure overeenkomst o.b.v. artikel 6.24 Wro te worden afgesloten tussen gemeente en initiatiefnemer. Er is een combinatie nodig van een bestemmingsplanwijziging voor de ontwikkeling en voor de kwaliteitsverbetering en een privaatrechtelijke overeenkomst voor realisering en instandhouding van de kwaliteitsverbetering. Voor alle ontwikkelingen op grond van het gemeentelijk kwaliteitsmenu geldt dat een initiatiefnemer een plan opstelt voor de landschappelijke inpassing van het initiatief.

Ter zekerheidstelling kan de gemeente vragen dat de waarde van de compensatie wordt gegarandeerd. Bijvoorbeeld door vooraf een bankgarantie te verlangen of een bedrag vooruit te laten storten. Uiteraard wordt een boete overeengekomen als blijkt dat de compensatie niet, niet tijdig of onvoldoende wordt uitgevoerd.

Uitvoering, kwaliteitscommissie, monitoring en handhaving gemeentelijk kwaliteitsmenu

Uitvoering Een verzoek om nieuwe bebouwing in het buitengebied (uitbreiding bestaande bebouwing dan wel nieuwbouw) op te richten doorloopt de volgende stappen: • Voldoet het verzoek aan het geldende bestemmingsplan? o Ja: afhandelen op basis van het bestemmingsplan. o Nee: toetsen aan deze structuurvisie. • Is de nieuwe bebouwing toelaatbaar op basis van de structuurvisie? o Ja: verdere stappen volgen. o Nee: verzoek afwijzen. • Ruimtelijke afweging? o Positief: verdere stappen volgen. o Negatief: verzoek afwijzen. • Duurzaamheid o Is duurzaam bouwen een optie? • Afspraken maken over landschappelijke inpassing en kwaliteitsbijdrage. • Invullen bedrijfsontwikkelingsplan (indien van toepassing). • Concept-plan voorleggen aan de gemeentelijke kwaliteitscommissie. • Uitvoeren onderzoeken. • Afsluiten privaatrechtelijke overeenkomst • Procedure wijziging bestemmingsplan of projectbesluit.

89

Kwaliteitscommissie

Het kwaliteitsmenu draait om ruimtelijke kwaliteit dat op lokaal niveau invulling krijgt. De ervaring leert dat kwaliteit niet in regels vastgelegd kan worden. Als voorwaarde voor het overnemen van het LKM heeft de provincie daarom met de Limburgse gemeente afgesproken dat de initiatieven die vallen onder het gemeentelijk kwaliteitsmenu, voorgelegd moeten worden aan een onafhankelijke kwaliteitscommissie die adviseert over de beoogde kwaliteit in relatie tot de ruimtelijke ontwikkeling. Deze commissie adviseert bij voorkeur vroeg in het planvormingsproces op basis van bestaande documenten als bijvoorbeeld deze structuurvisie, het POL, de omgevingsverordening Limburg, de Landschapsvisie Zuid-Limburg en gemeentelijke plannen als een groenstructuurvisie. Als gemeente Stein stellen wij gelijktijdig met het vaststellen van deze structuurvisie tegelijkertijd een gemeentelijke commissie ruimtelijke kwaliteit in.

Monitoring en handhaving

De provincie Limburg stelde als voorwaarden voor het overnemen van haar Limburgs Kwaliteitsmenu in een gemeentelijk kwaliteitsmenu dat o.a. de minimale kwaliteitsbijdragen per module (functies) worden overgenomen en dat er jaarlijks aan de provincie gerapporteerd wordt over de uitvoering. Voor de rapportage heeft de provincie het provinciale monitoringsysteem ”ruimtelijk inzicht” opgesteld welke beschikbaar gesteld is voor gemeenten. Als gemeente gaan we me dit systeem de uitvoering van het Limburgs Kwaliteitsmenu registreren, de afgesproken kwaliteitsbijdrages monitoren en voorzien in de jaarlijkse rapportage aan de provincie Limburg.

90

Overzicht bijlagen

- Uitvoeringsprogramma ruimtelijke structuurvisie Stein 2014-2024

- Bijlage instrumenten grondexploitatiewet

- Bijlage beschrijving modules gemeentelijk kwaliteitsmenu

- Bijlage uitwerking duurzame speerpunten Stein

- Structuurvisiekaart en kaarten drie zones

- Kaarten lagenbenadering:

Kaart 1 Begrenzing plangebied

Kaart 2 Geomorfologie

Kaart 3 Relief

Kaart 4 Bodem

Kaart 5 Water

Kaart 6 Archeologie

Kaart 7 Cultuurhistorie

Kaart 8 Stein rond 1830

91

Kaart 9 Stein rond 1920

Kaart 10 Infrastructuur

Kaart 11 Externe veiligheid

Kaart 12 Geluidscontouren

Kaart 13 Bestaande groenstructuur

Kaart 14 Wonen en werken

Kaart 15 Voorzieningen en accommodaties

Kaart 16 Agrarische vestigingen gemeente Stein 2014

- Projectenkaart

- Beleidskaart (provinciaal beleid POL 2014)