Landgoed Verwolde

landgoed Verwoldebeschrijving cultuurhistorische waarden

Lotte Zaaijer - Erfgoed en Ruimte

3

0. Inleiding 4

1. Gebiedsbeschrijving 4

2. Vorming van het landschap 52.1 Geologie, geomorfologie 52.2 Bodem 52.3 Water 5

3. Bewoningsgeschiedenis 63.1 Kampenlandschap 63.2 Enkenlandschap 63.3 Broekgebieden 63.4 Landgoed 73.5 Positie boerderijen, houtwallen 73.6 Heideontginningen 83.7 Toponiemen 9

4. Complex Historische Buitenplaats 104.1 Archeologie 104.2 ontworpen landschap: lanen, wandelingen, zichten 114.3 opstallen: boerderijen, bijgebouwen, personeelswoningen 14

5. Huis en tuin 165.1 Archeologie 165.2 Huis Verwolde 185.3 Tuin en park 19

6. Cultuurhistorische waarden 20

Noten 21

landgoed Verwoldebeschrijving cultuurhistorische waarden

boerderij Meijer

4

gemeente Verwolde (1832)landgoed Verwolde (NSW, 1935) Complex Historische Buitenplaats (2007)Huis Verwolde, met tuin en park (1776)

0. Inleiding

Een paar jaar geleden kochten mijn ouders op landgoed Verwolde de boerderij Bovenschutte met een paar hectare weide en bos. Zij kochten dit van de familie Van der Borch van Verwolde die sinds 1738 eigenaar van het landgoed is. Na de aankoop van hun nieuwe huis verzocht de baron hen om de groen-gele ruit op de luiken, de kleuren van Verwolde, over te schilderen. Het behoort nu namelijk niet meer tot het familiebezit. Omdat de boerderij in de jaren 70 herbouwd is is het niet beschermd als monument. Het werden vrolijke blauwe luiken met witte keper en gele stippen. Hoewel Bovenschutte historisch gezien onderdeel uitmaakt van landgoed Verwolde (het wordt op kaarten van 1850 genoemd), staat het nu op zich-zelf. Valt het landgoed door dit beleid uit elkaar? Wat bepaalt de identiteit van het landgoed? Wat zijn de cultuurhistorische waarden en waar zijn ze terug te vinden in het huidige landgoed?

In dit document beschrijf ik de cultuurhistorische waarden van landgoed Verwolde op verschillende schaalniveaus. De vorming van het landschap en de bewonings-geschiedenis (hoofdstuk 2 en 3) beschrijf ik op het schaalniveau van de voor-malige gemeente Verwolde en landgoed Verwolde. In de periode 1818 – 1854 is sprake van gemeente Verwolde, nadat de heerlijkheid Verwolde was opgehouden te bestaan. Op dit moment wordt een deel daarvan nog gerekend tot landgoed Verwolde. In hoofdstuk 4 en 5 zoom ik in op de cultuurhistorische waarden van de Complex Historische Buitenplaats en het Huis met tuin. Een deel van het landgoed is in 2007 aangewezen als Complex Historische Buitenplaats en wordt als zodanig beschermd. Huis Verwolde staat hierin centraal.

1. Gebiedsbeschrijving

Landgoed Verwolde maakt onderdeel uit van De Graafschap, de Ecologische Hoofdstructuur en een deel is aangewezen als Complex Historische buitenplaats. Het landgoed ligt ten noordoosten van het van oudsher boerendorp Laren en wordt aan noordwestzijde ontsloten door de provinciale weg N332 die Holten en Lochem verbindt. In het gebied zelf is de Markeloseweg (noordoost-zuidwest verbinding) de hoofdontsluiting. De omvang van het totale studiegebied (voormalige gemeente Verwolde) is ca. 1500 ha, landgoed Verwolde is ca. 560 ha. Centraal in het gebied ligt het Huis Verwolde met tuin.

18 19

2 Landgoed Verwolde2.1 Studiegebied

2.1.1 LiggingLandgoed Verwolde ligt ten noordoosten van het dorp Laren in de provincie Gelderland. Aan de westkant wordt het landgoed begrensd door de N332. De noord,- oost,- en zuidkant hebben een wat grilligere vorm, maar worden grofweg begrensd door de Voorste Beek in het Noorden en Oosten en de Boomkampseweg en de Verwoldse weg in het Zuiden (figuur 2.2). De grenzen van het landgoed geven tevens de grenzen van het studiegebied aan. De oppervlakte van het landgoed bedraagt circa 560 hectare Hiervan is circa 283 hectare in gebruik als landbouwgrond, circa 270 hectare als bos en natuurgebied en de overige hectares worden in beslag genomen door het huis en het park.

Figuur 2.2 Grenzen landgoed Verwolde in 2006

Figuur 2.1 Ligging Verwolde

2.1.2 GeologieOp het landgoed komen Pleistocene en Holocene afzettingen voor. In het Midden-Pleistoceen bevond zich in deze streek een groot stroomgebied van vlechtende rivierarmen van de Rijn, die plaatselijk dikke zand- en grindpakketten afzetten. Bij aanvang van het Saalien werd het land bedekt onder een dikke laag landijs. Na het afsmelten van deze ijsmassa bleef een diepe depressie achter. De depressie was voor een deel opgevuld met door het smeltwater meegevoerd zand en grind. Deze afzettingen zijn te vinden op dieper dan 1.20 m. beneden het maaiveld en worden fluvio-periglaciale afzettingen genoemd.

5

markeloseweg

Verwoldse Molenbeek

Voorste Beek

2. Vorming van het landschap

2.1 Geologie, geomorfologieHet gebied ligt op pleistoceen dekzand behorend tot de Formatie van Twente. Ten noorden van de Markeloseweg en ter plaatse van het huidige Huis Blankenborch zijn dekzandwelvingen. Ten zuiden zijn eilanden van dekzandruggen en – koppen met een esdek. Daartussen (oost –west richting) zijn natte beekdalen, laagten en depressies. De Markeloseweg volgt de grens tussen de lage dekzandwelvingen en hoge dekzandkoppen en natte beekdalen. Deze weg is hierdoor grillig van vorm.

2.2 Bodem Op de hoge dekzandkoppen ligt een donkere humuslaag, de enkeerdgrond. Enkeerdgronden zijn ontstaan op plaatsen waar de mens eeuwenlang akkerbouw heeft bedreven (en plaggen heeft opgebracht op het land), waar de bodem vol-doende droog was en enige natuurlijke vruchtbaarheid bezat. Ter plaatse van de beekdalen zijn beekeerdgronden. Ten noorden van de Markeloseweg en ter plaatse van Huis Blankenborch zijn veldpodzolgronden.

2.3 Water Verwolde is van oorsprong een nat gebied, dat blijkt ook uit de naam. In de eerste schriftelijke bron over Verwolde uit 1346 wordt gesproken over Derck van Keppel als eigenaar van ‘Varenwolde’. Verwolde was hoogst waarschijnlijk een jachtslot dat bij of in een met varens dichtbegroeide wildernis lag. Het vermoedelijke eerste huis is gesticht in een moerassige omgeving. Ook op de reliefkaart op pagina 6 is te zien dat het Huis Verwolde niet op de hoge dekzandkoppen ligt, maar juist in een lager gelegen gebied. Middeleeuwse vestigingen, zoals Verwolde, komen vaker voor op plekken die moeilijk te bereiken zijn. Waarschijnlijk zaten de kasteelheren met hun bezittingen tussen poelen en moerassen veiliger dan op de makkelijker te bereiken hooggelegen plaatsen. (1) In het huidige landschap is deze natte geschiedenis nog steeds zichtbaar in de vorm van beken, poelen, rabatten, natte laagtes (zie pagina 12).

Er is sprake van een natuurlijke waterscheiding die bepalend is voor de afwate-ring van het landgoed. Het deel ten zuiden van deze waterscheiding (het grootste gedeelte van het landgoed) watert af op de Verwoldse Molenbeek. Ten noorden van de waterscheiding watert het landgoed af op de Voorste Beek. Tussen 1930 - 1938 het Twentekanaal aangelegd, dat de waterhuishouding in het gebied flink verstoord heeft. Door de drainerende werking van het kanaal komt het grondwater nauwelijks tot het maaiveld. Dit gaat ten koste van bijvoorbeeld een monumentale boom, De Dikke Boom. (2)

enkeerdgrondenbeekeerdgrondenlaarpodzolgrondenveldpodzolgrondenpodzolgronden

natte beekdalen, laagten, depressiesdekzandrug en - kopdekzandwelvingen

6

3. Bewoningsgeschiedenis

De bewoningeschiedenis laat zich het beste beschrijven aan de hand van land-schapstypen. De zangronden worden waarschijnlijk al vanaf circa 2800 v. C. bewoond door min of meer sedentiaire boerengemeenschappen die akkerbouw en veeteelt bedreven. Op landgoed Verwolde zijn geen archeologische vondsten aangetroffen uit deze periode, maar wel in het aangrenzende landgoed Ampsen. Hier zijn scherven en vuurstenen uit het Mesolithicum of Neolithicum (tot 2000 v. C.), aangepunte stammentjes uit de Bronstijd (1100- 800 v. C.) en scherven uit de Romeinse tijd (12 v C – 450 n. C.) gevonden. Op landgoed Verwolde zijn archeo-logische vondsten gedaan uit de Late Middeleeuwen (1050 – 1500) en Nieuwe Tijd (1500-heden). In het volgende hoofdstuk ga ik nader in op de archeologische vondsten.

3.1 KampenlandschapIn gebieden waar dekzand aan de oppervlakte ligt worden vaak kampontginningen en essen aangetroffen. Ter plaatse van dekzandhoogten ontstond verspreide bewo-ning op kleine afgeperkte stukjes land (kampen). In Verwolde treffen we met name ten zuiden van en in het het huidige landgoed Verwolde een kampenlandschap aan. Het landschap wordt gekenmerkt door kleinschaligheid, eenmansessen (zie ook bij Allardhoeve, op kaart pag. 10), houtwallen, verspreide ligging van boerde-rijen, grillige wegenstructuur. De percelen worden gekenmerkt door een kleinscha-ligheid en onregelmatige vorm.

3.2 EnkenlandschapVanaf circa 1000 n.C. enken gevormd door ophoging met plaggenbemesting uit de potstal. Dit leverde dikke lagen humushoudende enkeerdgronden op. In Verwolde liggen de open akkers op de Larense Enk tussen Laren en Huis Verwolde. Het landschap wordt hier gekenmerkt door openheid, steilranden, houtwallen, grillige (zand)wegenstructuur, ligging boerderijen aan de rand van de es. Het verkavelings-patroon is voornamelijk grillig, maar zou op één plek aangeduid kunnen worden als ‘Gewann’ es (3) (zie gedetailleerde tekening op pagina 9).

3.3 BroekgebiedenIn 18de eeuwse tekeningen is te zien dat een helder onderscheid wordt gemaakt tussen ‘broeken’ (Loarnse Broek, Verwoldse Broek, Blankenbergse Broek, Bek-mans Broek) en ‘enken’ (Loarnse Enk). De broekgebieden liggen ten noordoosten van het gebied, op de schrale zandgronden. Oorspronkelijk lagen hier heidevelden

broekgebieden (open landschap, rechte wegen, sloten)kampenlandschap (kleinschalig, besloten landschap)essenlandschap (open landschap, grillig wegenpatroon)landgoed: boslandschap met kleinschalige open plekkenlandgoed: landschap met zichtlijnen naar Huis Verwoldelandgoed: Huis, tuin en park

7

22 23

podzolgronden voor. Zij hebben een humeus dek met een dikte tussen de 30 en 50 cm en zijn slecht ontwaterd. Het ven staat op de bodemkaart van 1975 nog ingetekend als wateroppervlakte, maar is inmiddels grotendeels verdroogd. 4

VaaggrondenNaast humuspodzolgronden en eerdgronden komen er nog zeer kleine stukjes duin- en vlakvaaggrond voor. Bij de vaaggronden heeft er nog geen bodemvormend proces plaats gevonden. Ze zijn ontstaan door het intensief afplaggen van de heide, vegetatie kreeg niet de kans te herstellen, waardoor er zandverstuivingen plaatsvonden.5

2.1.4 ReliëfHet landgoed ligt in het dal tussen de Lochemse Berg en de Holterberg. Deze twee stuwwallen zijn onderdeel van het macroreliëf van Oost-Geldeland. Macroreliëf betreft hoogteverschillen van enkele meters tot enkele tientallen meters over een korte afstand (10-100 meter). Het reliëf van het landgoed ligt tussen de 10 en 14 meter +NAP. Vanaf het landgoed neemt de hoogte af richting de IJssel, die op 0 tot 5 meter +NAP ligt.

Figuur 2.5 Hoogtekaart: Langs de langgerekte essen (bruin-geel) liggen de boerderijen, huis en park liggen in het lager gelegen gedeelte (groen-blauw) waar de beken van oost naar west stromen. (hoogtes 4x uitvergroot)

Het landgoed ligt in een zwak golvend dekzandlandschap, dat plaatselijk microreliëf vertoont. Onder microreliëf worden hoogteverschillen van enkele decimeters tot hoogstens meters over een korte afstand (10-100 meter) verstaan. Het microreliëf wordt gevormd door de essen. De essen zijn vaak opgehoogd door het opbrengen van plaggen, liggen op de dekzandkoppen en zijn duidelijk te herkennen in het landschap. Opvallend is dat de essen vaak een langgerekte vorm van zuidwest- naar noordoost-lopend vertonen (figuur 2.5). Dit ruggenpatroon dat in vele dekzandgebieden voorkomt, zou in verband kunnen staan met de heersende westenwinden in de tijd van de zandverstuivingen toen deze ruggen ontstaan zijn. De van oost naar west stromende beken liggen tussen de dekzandruggen in en hebben deze niet aangetast.

2

1

6

45

3

12 13

Kader 1.1 Bebossingen rondom landgoed Verwolde 1773-1955

Figuur 1.1 Landgoed Verwolde en omgeving in 1773: Bebossingen komen slechts voor rondom het landgoed en het dorp Laren.

Figuur 1.2 Landgoed Verwolde en omgeving in 1850: Wegen en randen van bouwen weilanden raken beplant en op het landgoed komen grotere aaneengesloten boscomplexen voor.

tekening uit 1647 van de Heerlijk-heid Verwolde. De eerste vestigin-gen zijn op de hoge gebieden.

reliefkaart 2006

tekening uit 1745, Verwolde volgens Hattinga. Tussen Laren en Verwolde is de Larense Enk met bouwlanden, daaromheen liggen de Broek-gebieden.

Legenda

1. Huis Verwolde2. Henrikahoeve (Knienenkamp)3. Blankenborch (+ Schultzhuis)4. Damhaar5. Polsvoort6. Larense Enk

1

1

6

3

2

3

45

met houtwallen. Nu worden de gebieden gekenmerkt door openheid (weinig be-planting), lange rechte wegen (dijken), sloten, jongere boerderijen (na ontginning in 1930) en een rechthoekige rationele verkaveling (zie kaart 1995).

3.4 LandgoedCentraal in het gebied ligt landgoed Verwolde met in het zuidwesten het Huis. Het landschap wordt gekenmerkt door de kleinschaligheid, bossen met daarin open plakken (weilanden) met solitairen, houtwallen, lanen, oude boerderijen (1878-1905) met eenzelfde bouwstijl en kleur luiken. In het volgende hoofdstuk wordt ingezoomd op een deel van dit gebied.

Het landschap in het huidige landgoed Verwolde is kleinschalig gebleven, ook na de ruilverkaveling. De ruilverkaveling (tweede helft van de twintigste eeuw) had als doel de afwatering van de landbouwgronden te verbeteren door perceelsvergroting en het economische meer rendabel maken van boerenbedrijven. Om te voorkomen dat hun landgoederen een verplichte ruilverkaveling kregen opgelegd, namen som-mige landgoedeigenaren plaats in lokale voorbereidingscommissies voor de ruilver-kaveling. Baron van der Borch van Verwolde vertegenwoordigde om deze reden bij de voorbereiding van de ruilverkaveling voor de gemeente Laren de landgoederen Ampsen, Oolde en Verwolde. Hij wist met succes de drie landgoederen voor een verplichting van ruilverkaveling te behoeden. (4)

3.5 Positie boerderijen, houtwallenDat de eerste nederzettingen langs het water en op de hoger gelegen gebieden ontstonden blijkt ook uit de kaart van 1647, als die vergeleken wordt met de hoog-tekaart. De eerste nederzettingen komen overeen met de hogere gebieden uit de huidige hoogtekaart. Huisplaats De Blankenborch (nabij de huidige boerderij Blankenborch), Conijnen Camp (huidige Henrikahoeve), boerderij Polsvoort (hui-dig Groot Polsvoort) en Dammers Camp (waarschijnlijk huidige Damhaar) liggen allemaal ter plaatse van hoge gebieden. Eén van de percelen bij Damhaar wordt ‘achter de bergen’ genoemd (toponiem). Op de ‘berg’ zijn meerdere kleinschalige kampen te vinden. De percelen van kampen zijn over het algemeen kleinschalig en onregelmatig van vorm (zie gedetailleerde tekening op pagina 9).

Op de grens van hoge enkeerdgronden (dekzandkoppen) naar de lage beekeerd-gronden (water) stonden oorspronkelijk de boerderijen. De bouwlanden lagen meestal in de directe omgeving van de boerderijen en de weilanden in de lager gelegen gebieden (langs het beekdal), iets verder van de boerderij af. De bouwen weilanden werden omgeven door houtwallen, die dienden om het wild en vee bui-ten de akkers te houden en de eigendomsgrenzen markeerden.

8

Op de kaart van 1850 is te zien dat veel kavels in Verwolde omzoomd waren door houtwallen. Op de kaart van 1995 is dit ‘coulissen landschap’ alleen nog te vinden binnen de contouren van het landgoed en in het kampenlandschap. Hier is de hoeveelheid bos toegenomen na de ontginningen. Met name in de broeklanden rond het landgoed (oa. Blankenbergse Broek) is de verkaveling weliswaar hetzelfde gebleven, maar is het landschap de afgelopen eeuw veranderd in een open wei-degebied met grote boerderijen. Dit is het gevolg van de heideontginningen (heide wordt weiland), ruilverkaveling (schaalvergroting) en de introductie van prikkeldraad als omheining van de weilanden (onzichtbare coulissen).

3.6 Heideontginningen Tot begin van de 20ste eeuw waren rond de enken met bouwlanden grote heide-velden te vinden, met name ten noorden van de Markeloseweg en in Kranengoor. Vanaf de vroege Middeleeuwen gebruikten boeren deze woeste gronden voor het weiden van het vee en het steken van plaggen. Ze hadden de gronden in gemeen-schappelijk bezit; dit werd georganiseerd vanuit de marke. Van 1500 tot en met 1880 was landgoed Verwolde vertegenwoordigd in de marke Verwolde, Laren en Oolde. (5) Een markegenootschap werd vertegenwoordigd door alle eigenaren van een boerderij of erf van een dorp of buurtschap en de markevergadering werd voorgezeten en gecontroleerd door de markerichter. In de marke Verwolde, Laren en Oolde was het erfmarkerichterschap verbonden aan het huis Verwolde en in handen van de heer van Verwolde. Tussen 1827 en 1833 werden de markegron-den verdeeld om het ontginnen van de grond te bespoedigen. Het grootste deel van de heide werd in Verwolde ontgonnen in de periodes 1800-1840 en 1875-1911. In die periode is de heide teruggebracht van ruim 50% naar 26%. (6) Het overige deel is de daar opvolgende decennia ontgonnen. In het landgoed Verwolde werden de ontgonnen gebieden bebost voor de bosbouw, de gebieden daaromheen werden weilanden (zie kaart 1995). Op dit moment is van de totale omvang van landgoed Verwolde (560 ha) circa 283 hectare in gebruik als landbouwgrond en circa 270 hectare als bos en natuurgebied. De overige hectares worden in beslag genomen door het huis met park. (7) De voormalige markegrenzen van de marke Verwolde, Laren en Oolde vormen nu de gemeentegrens van Laren.

ca. 1850 ca. 1930 ca. 1995

ca. 1850 ca. 1930 ca. 1995

topografische kaart 1850:Ten noorden van de Markelose-weg en ten zuiden van het huidige landgoed zijn heidevelden.

topografische kaart 1995:Het gebied binnen de contouren van het huidige landgoed werd na ontginning bebost, de drassige broek-gebieden werden weiland.

9

3.7 Toponiemen In ‘Boerderij- en veldnamen in Lochem’ (8) worden nog in de volksmond levende toponiemen, archiefstukken en verpondingskohieren (9) verklaard. De toponiemen zeggen iets over het bodemgebruik of het gebruik van de bouwlanden, graslanden, bossen of woeste grond. Hiervoor zijn al de opgehoogde enken genoemd, zoals de Loarnse Enk. De lagere gebieden, met lemige fijne zandgronden of beekeerd-grond, worden aangeduid met ‘broek’ (Bekmans Broek, Blankenbergse Broek) of ‘veld’ (Blankenbergse Veld). Daarbij is ‘veld’ is met heide begroeide ongeculti-veerde woeste grond en ‘broek’ moerrasland. De ‘broeken’ liggen met name ten noordoosten van het huidige landgoed Verwolde en worden ontsloten door hogere wegen (Dwarsdijk, Warfveendijk, Koebushorst). Ook worden woeste gronden wel aangeduid met ‘goor’ (Kranengoor, in zuidoosten van het landgoed). Bouwland wordt aangeduid als enk of kamp dat de benaming voor particuliere ontginningen (Scheperkamp, Schotkamp, Dengerinkskamp, Boomkamp, Pruimenkamp). Gras-land wordt vaak aangeduid als ‘weide’. Hierin zijn veel variaties te zien: Koeweide, Stierenweide, Kalverweide, Schapenweide, Hooiweide. De weiden liggen vaak ter plaatse van de lager gelegen gebieden. Bij ‘t Jagershuis ligt bijvoorbeeld Koeweide (laag) en Dengerinksheuvel (hoog). Het hoge gebied bij boerderij Henrikahoeve, ook wel Knienenkamp (op de kaart van 1647 aangeduid als Conijnen Camp), heet ’n Kamp en het lager gelegen gebied daarachter ’t Veld. Bij de boerderij Boven-schutte heet de lage zijde Bekkersveld (veldpodzolgrond) en de hoge zijde Sche-perkamp (enkeerdgrond).

2. Toponiemen ten zuiden van het Huis Verwolde, op en rond de Larense Enk. De verka-velingsstructuur lijkt op het patroon van de Gewann es.

1. Toponiemen rond de boerderij Damhaar. Opvallend is de onregelmatige patroon van kleine kavels (kampen). Deze liggen deels op de ‘berg’ achter Damhaar.

ca. 1850 ca. 1930 ca. 1995

1.

2.

10

4. Complex Historische Buitenplaats

Landgoed Verwolde behoort tot De Graafschap, één van de 20 Nationale Land-schappen, een klein deel daarvan is in 2007 aangewezen als Complex Historische Buitenplaats. Dit omvat zowel de historische buitenplaats Verwolde als de bijbe-horende historische parkaanleg. Op het gebied rond het Huis met tuin en park dat een visuele relatie met het huis heeft is de complex-bescherming van toepassing. Hieronder ga ik eerst in op cultuurhistorische elementen in het gebied in ruime zin en tot slot zoom ik in op buitenplaats Verwolde.

4.1 Archeologie

4.1.1. Huisplaats De BlankenborchTen noordoosten van het Complex Historische Buitenplaats is het Huis Blanken-borch (zie pagina 12). Het huidige huis staat er sinds de 17de eeuw, daarvoor stond een omgrachte ‘huisplaats De Blankenborch’ in het bosje ten westen van de huidige boerderij. RAAP heeft op deze plek inventarisrend archelogisch onderzoek verricht en concludeert in het rapport dat huis Blankenborg, dat uit de 16e eeuw stamt, hoogstwaarschijnlijk een circa 12,5 bij 12,5 m groot gebouw was dat op het zuidwestelijke deel van een circa 27 bij 30 m groot omgracht terrein stond. Het huis was zeer waarschijnlijk een versterkte (omgrachte) spieker. Een middeleeuwse oorsprong van het huis is goed mogelijk, hoewel hiervoor geen aanwijzingen zijn aangetroffen. Het gevonden materiaal wordt gedateerd op de periode 1450 -1525. (10)

In de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) is het omgrachte en op een pol gelegen huis, geplunderd en verbrand volgens een getuigenis uit 1660: “dat sy sellfs hett huys in synen essen met die optreckende touwbrugge als een edelmanshuys gesien hebbe en dat het in die quaede tyden is affgebrant worden, en nae den brandt ook die muyren en balkens lange jaeren daernae gesien hebbe”. (11) Na de plundering zou de ruïne nog jarenlang aanwezig zijn geweest. Op de kaart van 1647 (zie pagina 6) staat het omgrachte gebied nog aangegeven, maar zonder huisplaats.

In verband met een cultuurhistorische fietsroute (TRAP-route) is de archeologische vindplaats zichtbaar gemaakt door de grachten opnieuw uit te graven en de plek van de spieker te markeren met een zuil. Op de zuil staat de tekst ‘huisplaats De Blankenborch, spieker uit +/- 1200 vernield tijdens het beleg van Lochem in de 80 jarige oorlog 1568 -1648’. De datering is echter een zeer ruime interpretatie van de conclusies uit het RAAP Advies.

[1 1 ]

Onderzoeksgebied Huis Blankenborg te Verwolde, gemeente Lochem; een inventariserend

archeologisch onderzoek

RAAP-notitie 518 / eindversie 09-12-2003

224700 224750

469150

469150

469200

224750

469200

224700

foto 1

vermoedelijke ligging gracht

vermoedelijke ligging gebouw

grens onderzoeksgebied

overig

Huis Blankenborg

Resultaten archeologische begeleiding

ingrepen

opgeschoond

verdiept tot ca. 50cm -Mv

interpretatie

Gemeente Lochem

legenda

2003

252015

1:500

0

m

105

LOBA_notitie/WB/1

Figuur 2. Resultaten archeologische begeleiding.

[1 1 ]

Onderzoeksgebied Huis Blankenborg te Verwolde, gemeente Lochem; een inventariserend

archeologisch onderzoek

RAAP-notitie 518 / eindversie 09-12-2003

224700 224750

469150

469150

469200

224750

469200

224700

foto 1

vermoedelijke ligging gracht

vermoedelijke ligging gebouw


overig

Huis Blankenborg

Resultaten archeologische begeleiding

ingrepen

opgeschoond

verdiept tot ca. 50cm -Mv

interpretatie

Gemeente Lochem

legenda

2003

252015

1:500

0

m

105

LOBA_notitie/WB/1

Figuur 2. Resultaten archeologische begeleiding.

11

4.1.2. Schultzhuis, watermolenNaast Blankenborg stond een herenhuis, het Schultzhuis, dat tussen 1880 en 1888 is afgebroken. Het is onbekend wanneer dit herenhuis gebouwd is. Het is waarschijnlijk dat dit is gebeurd na de verwoesting van huisplaats De Blankenborg (1568-1648). (12) Op de kaart van 1647 staan naast het omgrachte perceel enkele gebouwen, ook op de plaats waar het Schultzhuis zou hebben gestaan. Deze vind-plaats is niet zichtbaar in het landschap.

Tegenover buitenplaats Verwolde is een archeologische vindplaats van een water-molen. De watermolen van kasteel Verwolde is voor het eerst in 1492 vermeld. De molen is nu verdwenen, maar de sloopdatum is onbekend. (13) Deze vindplaats ligt niet aan de Verwoldse Beek. Over de betekenis van de molen is verder niets bekend. De vindplaats is niet zichtbaar in het landschap.

4.2 ontworpen landschap: lanen, wandelingen, zichten

In de periode 1875 – 1911, toen Mr. Allard Philip Reinier Carel baron van der Borch van Verwolde (1842 – 1919) heer van Verwolde was, heeft het landschap een grote ontwikkeling doorgemaakt. Het ging deze heer van Verwolde niet alleen om functio-nele en technische verbeteringen (heideontginningen, vergroten van het bosareaal, uitbreiding grondbezit, vervangen van oude boerderijen), maar ook om de beleving van het landschap (zichtlijnen, wandelingen).

Dat hier meer aandacht voor kwam is te zien in de verplaatsing van de boerderij Meijer en de nieuwe boerderij Henrikahoeve. In de periode 1878-1905 zijn alle boerderijen op Verwolde gebouwd of verbouwd. De boerderij ‘Meijer’ werd afgebro-ken en bij herbouw een kleine twintig meter naar achter geplaatst, zodat de boerde-rij precies op een zichtlijn van het landgoed kwam te liggen. Waarschijnlijk heeft dit ook een rol gespeelt bij de bouw van de boerderij ‘Henrikahoeve’ aan het eind van een andere laan (zichtlijn) werd geplaatst.

Vanaf de lanen en paden zijn niet alleen de boerderijen te zien, maar ook de diver-siteit in het landschap (afwisseling open velden met solitairen, kleinschalige perce-len, rabat bossen, houtwallen, zicht op Huis Verwolde). Het Huis staat centraal in de beleving van het landschap.

In de tekening op pagina 12 zijn de volgende waardevolle lanen, wandelingen en zichten in het landschap in beeld gebracht (14, 15):• De twee 18de-eeuwse lanen die voor de korte oprit naar het huis samenkomen.

Eén loopt naar het zuiden (zichtlijn naar boerderij Meijer), de andere naar het noordwesten (zichtlijn naar Henrikahoeve).

• 18de / 19de eeuwse solitairen die de heer van Verwolde A.Ph.R.C. baron van

1850• Henrikahoeve is nog

niet gebouwd• boerderij Meijer ligt nog

niet op de zichtlijn• rond Huis Verwolde ligt

nog de Engelse tuin (ontwerp J.P. Posth)

1920• Henrikahoeve is gerea-

liseerd, op de zichtlijn• boerderij Meijer is 20

meter verplaatst, op de zichtlijn

1937• rond Huis Verwolde is

de Engelse tuin vervan-gen door een formele Franse tuin (ontwerp H.A.C. Poortman)

1

4

5

2

3C

A

B

toegangshekken/ - poortenlanen (bomenrij)solitairen (A. De Dikke Boom, B. Oom Frits, C. Vrijheidsboom)houtsingelbossingelpoel met klein historisch waterhistorische moestuinbos/ bosjebos op rabattenknotwilgenVerwoldse MolenbeekOpstallen (boerderijen, personeelswoning, bijgebouw)archeologie (1. heuvel met linde Spaanse Linie, 2. Blankenborch, 3. Schultzhuis, 4. watermolen, 5. Huis Verwolde)Huis Verwolde, met tuin en parksteilrand/ esopen veld

boerderij Allardhoeverijks + gemeentelijk monument

timmermanswoning Hofmeijerrijks + gemeentelijk monument

boswachterswoning Denneboomrijks + gemeentelijk monument

tuinmanswoning

boerderij Henrikahoeve(+ bakhuis, hooiberg)rijks + gemeentelijk monument

boerderij Meijer(+ bakhuis, 2 hooibergen)rijks + gemeentelijk monument

boerderij Blankenberg(+ bakhuis, schuur)rijksmonument

boerderij Hoentjengemeentelijk monument

jachtopzienerswoning‘t Jagershuis (+ hooiberg)rijks + gemeentelijk monument

Complex Historische Buitenplaats (2012)bijzondere landschappelijke, archeologische en bouwhistorische elementen

1

4

5

2

3C

A

B

zichtlijnen vanuit het Huislanen met zichtlijnen naar boerderijen (Henrikahoeve, Meijer)wandelingen met zicht op Huis Verwolde en omgevingwandeling met zicht op Dikke Boom, weilanden met solitairen, houtwallenwandeling door rabattenboskerkepad

10

1

3

6

7

8

9

11

12

4

5

2

Complex Historische Buitenplaats (2012)zichtlijnen en wandelingen

1.

3.

4.

5. 6. 7.

8. 9.

10.

2. 11. 12.

14

der Borch van Verwolde heeft aangeplant (Oom Frits, Vrijheidsboom, Dikke Boom).

• Voor het Huis aan de oostzijde bevindt zich een open weide in het landschap waarin een forse boomgroep staat en de eerder genoemde boerderij Meijer (1886).

• Ten zuiden hiervan loopt een wandeling die in oostelijke richting aftakt van de zuidlaan om een weiland met solitairen en een houtwal richting Dikke Boom (17de eeuw).

• Aan de zuidkant van de buitengracht en ten westen van de zuidlaan ligt een rabattenbos met slingerende lanen en waterlopen doorsneden, met doorzichten op het huis en op het open landschap aan de andere zijde (ca. 1900).

• Buiten de buitengracht is een wandeling met zichten op het Huis Verwolde en de omgeving

• Ten noordwesten is vanuit het huis zicht op een open weide waarin enige solitairen en boomgroepen. Dit terrein wordt afgesloten door een bomenrand waarin aan de noordkant boerderij Denneboom (1897) in een zichtas vanuit het huis is gelegen en aan de noordwestkant door de Allardhoeve (1882) en de dienstwoning Hofmeijer aan de Markeloseweg.

4.3 opstallen: boerderijen, bijgebouwen, personeelswoningen

Zoals hiervoor aangegeven zijn in de periode 1878-1905 alle boerderijen op Verwolde gebouwd of verbouwd. De meeste daarvan zijn gemeentelijk of rijksmo-nument. De boerderijen zijn ontworpen in eenzelfde bouwstijl met als specifieke onderlinge details de gepleisterde tekstband met de naam van de boerderij, kleine ruitvormige vensters en luiken in de kleuren van Verwolde, groen, zwart en geel. In enkele gevallen is de ruitvormige roedeverdeling van de vensters nog bewaard gebleven (Henrikahoeve, ‘t Jagershuis). (16) De namen van de boerderijen zijn afkomstig van families/ geslachten die op Verwolde hebben gewoond, soms aan-gevuld met Groot/ Klein/ Oud/ Nieuw. Sommige boerderijen hebben een directe visuele relatie met het Huis Verwolde (Allardhoeve, ‘t Jagershuis, Dennenkamp). In deze gevallen is de complex bescherming van toepassing.

De boerderijen in de provincie Gelderland worden gerekend tot de groep van de hallehuizen. Ook op Verwolde komen deze veel voor. Karakteristiek voor de hal-lehuisboerderij is de eenvoudige hoofdvorm met rechthoekige plattegrond, de lage zijgevels en het hoog opgaande steile zadeldak, dat in de meer open landschappen van wolfeinden werd voorzien (bijvoorbeeld Damhaar, Klein Dengerink). Hierdoor waren ze meer gestroomlijnd en minder kwetsbaar voor de harde wind. In de meer bosrijke streken en gebieden waar de traditie van een zeer intensieve erfbeplanting met windsingels bleef bestaan, bleven de hoge (houten) windgevoelige topgevels bestaan (bijvoorbeeld Meijer, Henrikahoeve). Het grote boerderijdak van het hal-

zicht over buitengracht naar Huis Verwolde, oranjerie en zuidtuin

zichtas naar boerderij Meijer

15

lehuis is vaak gedekt met riet of pannen of combinaties daarvan. In Verwolde is de bovenste helft van het dakschild over het algemeen bedekt met riet en de onderste helft met pannen. De sobere bakstenen gevels bezitten heel soms nog restanten van oudere vakwerkconstructies, maar op Verwolde heb ik dit niet gezien. Bij de meeste boerderijen bevindt zich nog een bakhuis (of kookhuis) en een hooiberg. Een bakhuis staat op enige afstand van de boerderij in verband met brandgevaar. (17)

Een voorbeeld van de hallehuisboerderij is de oude boerderij “Meijer”. Deze ligt op een zichtas en staat vrij dicht bij het Huis en is daarom ook wat rijker uitgedost dan de meeste andere boerderijen op het landgoed. Zo kreeg de voorgevel enkele bijzondere elementen, die we eerder zouden aantreffen bij grote landhuizen en stadse woonhuizen: het middendeel van de gevel springt wat naar voren en bena-drukt daarmee de voorname symmetrie van de gevel. Op de hoeken bevinden zich lisenen (iets uit de muur springende stroken) en er is veel gebruik gemaakt van siermetselwerkmotieven, onder andere in de bogen boven de vensters. Het dak bestaat voor deels uit pannen en deels met riet gedekt (bovenste helft). Baksteen gevels op gepleisterde plint. In de voorgevel, met in rode en gele baksteen uitge-voerde hoekpilasters, twee grote en twee kleine schuifvensters met luiken in de kleuren van Verwolde. De middelste twee, grote, vensters in een risaliserend (iets naar voren springend) deel waarvan de randen in gele baksteen zijn uitgevoerd. De strekken zijn in gele en rode baksteen uitgevoerd met in de strekken van de mid-delste vensters een sluitsteen. In de topgevel is een venster met luik en bovenlicht, met aan weerszijde een gepleisterd naamveld met ‘MEIJER’ en ‘1886’. Naast de boerderij Meijer zijn twee vierroedige hooibergen, gedekt door een rieten kap. Ze zijn beide van het vierroedige type. De met riet gedekte hoeden kunnen langs de vier roeden omhoog worden gebracht om zo tasruimte voor hooi te creë-ren. De westelijke berg heeft een verhoogde tasvloer, bestaande uit tegen de roe-den gespijkerde horizontale houten delen, waarover slieten zijn gelegd. De precieze ouderdom van deze hooibergen is niet bekend, maar waarschijnlijk stammen ze uit de 19de eeuw. Op het erf van de boerderij is een klein bakhuis op rechthoekige grondslag, voor-zien van een zadeldak met gesmoorde muldenpannen en gemetselde schoorsteen. De gevels zijn van baksteen in halfsteensverband en voorzien van een gepleisterde plint. In de naar de boerderij gekeerde voorgevel een kozijn met duivejager en een houten opgeklampte deur. In de geveltop een keperboogvenster met houten opge-klampt luik en gepleisterde lekdorpel. (18)

Op het landgoed Verwolde verrezen naast vele pachtboerderijen ook enkele dienstwoningen (jachtopzienerswoning, tuinmanswoning, timmermanswoning, bos-wachterswoning, ..). De voormalige boswachterswoning “Denneboom” is daar een voorbeeld van. Omdat de woning op een zichtlijn van het Huis lag en aan de Jonker Emilelaan kregen de voor- en achtergevel een vrij rijke uitstraling met gepleisterde

boerderij Meijer

boerderij Damhaar

Denneboom Denneboom Henrikahoeve

boerderij Groot Dengerink

16

hoekpilasters, gepleisterde plint en tandlijsten langs de schuine gevelbeëindigin-gen. Op de verdieping zijn aan beide zijden een keperboogvormig venster met luik en twee ruitvormige vensters met ruitvormige roedeverdeling. Helemaal in de top is een klein rond venster. In de zuidoost gevel (zijde Huis) zijn drie schuifven-sters met luiken in de kleuren van Verwolde en boven de vensters een eenvoudige geprofileerde stuclijst om de strekken heen. Om het keperboogvormige venster een halfrond naamveld met ‘18 DENNEBOOM 97’. In de noordwest gevel (gericht op de Jonker Emilelaan) is een brede deeldeur te zien die toegang biedt tot de deel met stallen. De zijgevels zijn eenvoudig met venster- en deuropeningen, sommige met luiken. (19) De gevel van de Henrikahoeve en ’t Jagershuis tonen veel overeen-komsten met de gevel van Denneboom.

5. Huis en tuin

In de complex historische buitenplaats staat het Huis met tuin en park centraal. De geschiedenis van het huis gaat terug tot in de 12de eeuw toen er mogelijk ter plaatse van het huidige huis, in een moerassige omgeving, een middeleeuws jacht-slot stond dat aan de heren van Keppel toebehoorde.

Het huidige huis is in 1776 gerealiseerd naar ontwerp van architect Philip Willem Schonck met daaromheen in eerste instantie een Engelse tuin, naar ontwerp van J.P. Posth (ca. 1800). In 1926 geeft het echtpaar Van der Borch-Voute aan de archi-tecten M.A. en J. van Nieukerken opdracht om het huis te restaureren en uit te brei-den. In diezelfde tijd wordt de Engelse tuin vervangen door een Franse tuin, naar ontwerp van Hugo Poortman. In het huidige huis zijn de verschillende perioden nog goed zichtbaar. Vanuit het huis zijn zichtassen naar de tuin en omgeving.

Het huis Verwolde was achtereenvolgens in het bezit van de volgende families: Keppel (1346-1546), Van Haeften (1546-1660), Ripperda (1660-1738), Van der Borch (1738-1977). In 1977 werden huis, tuin en park binnen de buitengracht over-gedragen aan de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen.

5.1 Archeologie

5.1.1 middeleeuws kasteel VerwoldeIn 1363 is er voor het eerst sprake van een huis Verwolde. In 1336 beloven Derk van Keppel (heer van Verwolde) en zijn zoon Derk de Hertog van Gelre geen na-deel te laten ondervinden van het huis te Verwolde. In 1505 werd het kasteel door Hertog Karel van Gelre bezet omdat de toenmalige eigenaar van het kasteel (Derk

26 27

verdedigingswerken rondom in orde werden gebracht. Deze verdedigingswerken bestonden uit ‘drie grote en diepe grachten ende drie wallen, alle met hagedoren bepoot, die seer hooge ende dikke waren.’12 Nog steeds zijn er delen van de drie grachten, die de vier en half hectare grote vesting omringde, terug te vinden. De immense verdedigingswerken konden niet voorkomen dat in 1510 het huis door Bisschop Frederik van Baden uit Deventer samen met Floris van Egmont en Jacob van Batenburg uit Anholt werd ingenomen en tot de grond toe werd afgebroken. De bisschop gaf tevens opdracht de wallen te slechten en de grachten te dempen om te voorkomen dat Verwolde in de toekomst als weerbare vesting dienst kon doen. In 1513 werd Derck van Keppel door de Hertog weer in genade aangenomen en in zijn oude rechten hersteld. Van Keppel heeft mogelijk vrij snel daarna opnieuw een huis laten bouwen op de plek van de voormalige vesting.13 Onder Frederick van Keppel werd Verwolde in 1572 een heerlijkheid.14

Twee generaties later, rond het midden van de zestiende eeuw, kwam Verwolde door huwelijk in het bezit van geslacht Van Haeften. Tijdens de Spaanse bezetting werd de toenmalige Heer van Verwolde Dirck van Haeften als vijand van de Spaanse koning Philip II in 1583 in Steenwijk gevangen gezet. Een Spaans garnizoen werd gelegerd op het huis. Dit zal het huis niet ten goede zijn gekomen. Latere eigenaren van het huis bewoonden het sinds het midden van de zeventiende eeuw praktisch niet meer, met als gevolg dat het geheel verviel. Een in 1741 verschenen deel van de provincie Gelderland van de ‘Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden” werd vermeld dat het oude Slot van Verwolde voor het grootste gedeelte was verdwenen en dat het adellijk huis Verwolde nog slechts de gedaante van een boerenwoning had. Verwolde was inmiddels door vererving in 1658 in bezit gekomen van George Ripperda. Diens kleinzoon verkocht het huis samen met eenderde van de grond, waar de heerlijke rechten van Verwolde golden, in 1738 aan Evert Jan Benjamin van Goltstein. Van Goltstein kocht Verwolde voor zijn dochter en schoonzoon Allard Philip van der Borch. Door het bezit van Verwolde kon Van der Borch zich in Gelderland vestigen, opgenomen

Figuur 2.8 Huis Verwolde omstreeks 1720, (naar een tekening van F. Berkhuis)

worden in de ridderschap en zodoende een ambt vererven. Het huis was op dat moment vrijwel onbewoonbaar en nog slechts drie boerderijen behoorden tot het landgoed. In 1766 overleed Van der Borch en erfde zijn zoon Frederik Willem Verwolde. De nieuwe heer van Verwolde verenigde de heerlijkheid in 1772 door de resterende tweederde van de grond met de bijbehorende heerlijke rechten aan te kopen. Daarnaast was Verwolde aanmerkelijk uitgebreid door de vererving van bezit van grootvader van Goltstein en van de Ripperda-goederen. Hij liet de architect P. W. Schonck een ontwerp maken voor een passend huis voor de heerlijkheid. In 1776 werd dit huis gerealiseerd en staat tot op de dag van vandaag op het landgoed. Frederik

tekening uit omstreek 1720, door F. Berkhuis

17

van Keppel) de zijde van de hertog, in strijd met de door hem afgelegde eed, had verlaten. In 1510 werd het kasteel belegerd en ingenomen door de Utrechtse Bis-schop Frederik van Baden. Uit de beschrijving van de belegering blijkt dat het een sterk kasteel was. Het kasteel bezat een driedubbele omgrachting en een driedub-bele omwalling met daarop meidoornstruiken. Er waren ‘4600’ man voor nodig om het kasteel te overmeesteren. Na de inname werd het kasteel geplunderd en tot ‘op de grond toe’ afgebroken. Bovendien werden de wallen geslecht en de grach-ten gedempt. In 1513 kreeg Derk van Keppel weer zeggenschap over zijn kasteel, waarna hij begon met de herbouw.

5.1.2 Spaanse bezettingRond het midden van de zestiende eeuw, kwam Verwolde door huwelijk (1546) in het bezit van geslacht Van Haeften. Tijdens de Spaanse bezetting (1568-1648) werd de toenmalige Heer van Verwolde Dirck van Haeften als vijand van de Spaan-se koning Philip II in 1583 in Steenwijk gevangen gezet. Een Spaans garnizoen werd gelegerd op het huis. Dit kwam het huis niet ten goede. De staat van het huis is rond 1600 door N. van Geelkerken weergegeven in een tekening. Deze tekening van de deels verwoeste ringmuur met kantelen en hoektorens voorzien van spitse daken berust waarschijnlijk meer op de fantasie van de tekenaar dan op de werke-lijkheid. Het binnen de ringmuur gelegen tweebeukige huis kan de opvolger zijn van het in 1510 verwoeste Verwolde. (20)

RAAP heeft op deze plek archeologisch onderzoek verricht en heeft resten van het middeleeuwse kasteel gevonden. Op basis van dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat het middeleeuwse kasteel Verwolde bestond uit een rechthoekige hoofdburcht van ca. 34 bij 37,5 m. Aan de oostzijde, iets uitspringend in de gracht, lag waarschijnlijk een poortgebouw (of poorttoren) met een omvang van ca. 4 bij 7,5 m. Aan de rand van de gracht lag een weermuur. Deze weermuur sloot aan op het poortgebouw. Ook zijn sporen gevonden van de driedubbele omgrachting. (21)De resten worden in de grond geconserveerd en zijn daarom niet terug te vinden in het landgoed. Vewacht wordt dat er in de grond nog veel te vinden is. Het gebied binnen de buitengracht is daarom aangewezen als archeologisch monument (enige op Verwolde).

Een restant van de Spaanse Linie is te vinden in een bosperceel nabij de Dikke Boom: een heuveltje met waterpartij. Het naastgelegen perceel is bekend als Spanjaards Steege. Hier kwamen omstreeks 1880 bij graafwerkzaamheden enkele zwaarden en stukken helm te voorschijn. Daarnaast zouden bij de bouw van het huidige huis in 1776 vondsten zijn aangetroffen, waaronder kanonskogels, geraam-ten, helmen en harnassen. (22) De vondsten maken onderdeel uit van de huidige collectie van Verwolde.

Archeologisch kastelenproject WCL-De Graafschap, provincie Gelderland

RAAP

[14

2]

RAA

P-rapport 962 / eindversie 27-05-2004

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

EEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE

FFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH


DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD

AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA

CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC

BBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB

GGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGG

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

JJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJJ

KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK



LLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLL

Jonker

Emilel

aan

70707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070

71717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171

69696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969

68686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868

18181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818

6565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656516161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616

17171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717

64646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464

63636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363

67676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767

13131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313

14141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414

15151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515

66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666

72727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272

73737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373

74747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474

1212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121261616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161

62626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262

1111111111111111111111111111111111111111111111111

2222222222222222222222222222222222222222222222222

75757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575

49494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949

50505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050

60606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060

333333333333333333333333333333333333333333333333311111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111

51515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151

59595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959

44444444444444444444444444444444444444444444444445555555555555555555555555555555555555555555555555

10101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010

666666666666666666666666666666666666666666666666677777777777777777777777777777777777777777777777779999999999999999999999999999999999999999999999999

54545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454

52525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252

53535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353

8888888888888888888888888888888888888888888888888

20202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020

19191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919

5555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555556565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656

57575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757

58585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858

2525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252532323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232

30303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030

31313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131

24242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424

21212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121

22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222

23232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323

40404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040

41414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141

42424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242

26262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626

2727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272728282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828

29292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929

43434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343

44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444

45454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545

33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333

34343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434

39393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939

46464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646

47474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747

48484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848

38383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838

35353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535

36363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636

37373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737

223750468500

223750223700

223700468550

4686004686

0046

8550

4685

00

223650

223650

Gemeente LochemHuis Verwolde

Resultaten en interpretatie

met verstoord natuurlijk bodemprofiel en/of weinig puin

12

recent verstoord

meetwaarden grondradar (tussen 1,0 en 1,5 m -Mv)

mogelijk begrenzing structuur

vermoedelijk begrenzing van de grachten


letter interpretatie

(mogelijk) locatie fundering

met grachtvulling

met veel puin

met zeer veel puin

met ondoordringbaar puin

boornummer

A

overig

hoge reflectie

boringen

legenda

lage reflectie

2002

1:750

30 400

m

10 20

graf3G_fig9/HA2

Figuur 60. Huis Verw

olde (nr. 79) - Resultaten en interpretatie.


RAAP

[14

2]

RAA


















Jonker

Emilel

aan

70707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070

71717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171

69696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969

68686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868

18181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818

6565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656516161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616

17171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717

64646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464

63636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363

67676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767

13131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313

14141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414

15151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515

66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666

72727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272

73737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373

74747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474

1212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121261616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161

62626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262

1111111111111111111111111111111111111111111111111

2222222222222222222222222222222222222222222222222

75757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575

49494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949

50505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050

60606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060

333333333333333333333333333333333333333333333333311111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111

51515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151

59595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959

44444444444444444444444444444444444444444444444445555555555555555555555555555555555555555555555555

10101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010

666666666666666666666666666666666666666666666666677777777777777777777777777777777777777777777777779999999999999999999999999999999999999999999999999

54545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454

52525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252

53535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353

8888888888888888888888888888888888888888888888888

20202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020

19191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919

5555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555556565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656

57575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757

58585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858

2525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252532323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232

30303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030

31313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131

24242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424

21212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121

22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222

23232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323

40404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040

41414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141

42424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242

26262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626

2727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272728282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828

29292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929

43434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343

44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444

45454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545

33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333

34343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434

39393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939

46464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646

47474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747

48484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848

38383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838

35353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535

36363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636

37373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737

223750

468500

223750223700

223700

46855046860046

8600

4685

5046

8500

223650

223650




12

recent verstoord







met grachtvulling

met veel puin

met zeer veel puin


boornummer

A

overig

hoge reflectie

boringen

legenda

lage reflectie

2002

1:750

30 400

m

10 20

graf3G_fig9/HA2




RAAP

[14

2]

RAA


















Jonker

Emilel

aan

70707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070

71717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171

69696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969

68686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868

18181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818

6565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656516161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616

17171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717

64646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464

63636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363

67676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767

13131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313

14141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414

15151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515

66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666

72727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272

73737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373

74747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474

1212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121261616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161

62626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262

1111111111111111111111111111111111111111111111111

2222222222222222222222222222222222222222222222222

75757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575

49494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949

50505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050

60606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060

333333333333333333333333333333333333333333333333311111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111

51515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151

59595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959

44444444444444444444444444444444444444444444444445555555555555555555555555555555555555555555555555

10101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010

666666666666666666666666666666666666666666666666677777777777777777777777777777777777777777777777779999999999999999999999999999999999999999999999999

54545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454

52525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252

53535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353

8888888888888888888888888888888888888888888888888

20202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020

19191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919

5555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555556565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656

57575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757

58585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858

2525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252532323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232

30303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030

31313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131

24242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424

21212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121

22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222

23232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323

40404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040

41414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141

42424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242

26262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626

2727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272728282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828

29292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929

43434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343

44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444

45454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545

33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333

34343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434

39393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939

46464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646

47474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747

48484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848

38383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838

35353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535

36363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636

37373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737

223750

468500

223750223700

223700

46855046860046

8600

4685

5046

8500

223650

223650




12

recent verstoord







met grachtvulling

met veel puin

met zeer veel puin


boornummer

A

overig

hoge reflectie

boringen

legenda

lage reflectie

2002

1:750

30 400

m

10 20

graf3G_fig9/HA2



18

Sinds het midden van de zeventiende eeuw (toen het Huis is het bezit was van de familie Ripperda) werd het huis praktisch niet meer bewoond, met als gevolg dat het geheel verviel. De staat van het huis is te zien op de tekening uit omstreeks 1720, getekend door F. Berkhuis. Dit beeld wordt bevestigd door een in 1741 verschenen deel van de provincie Gelderland van de ‘Tegenwoordige Staat der Ver-eenigde Nederlanden” waarin werd vermeld dat het oude Slot van Verwolde voor het grootste gedeelte was verdwenen en dat het adellijk huis Verwolde nog slechts de gedaante van een boerenwoning had. (23)

5.2 Huis Verwolde

In 1738 komt het Huis, wat er op dat moment van over is, in bezit van de familie van der Borch. Zij laten in 1776 een nieuw huis ontwerpen door Ph. W. Schonck in een Lodewijk XVI-stijl (eerste landhuis in deze stijl in Gelderland). Kenmerkend is de streng symmetrische voorgevel die bestaat uit vijf vensterassen met centraal een entreepartij. De gevel is opgetrokken uit baksteen met natuurstenen middenri-saliet, driehoekig fronton, festoenen (guirlandes) boven de vensters van de parterre en hoeklisenen. Het dak, een afgeplat schilddak, werd oorspronkelijk met pannen bedekt en bekroond door een dakruitertje met een klok. De plattegrond uit 1775 van de hoofdverdieping laat de oorspronkelijke functies van het huis zien: een centrale hal, anti-chambre, grote zaal, slaapkamer, toilet, provisiekamer, trap en eetzaal. In de anti-chambre (later Chinese kamer) zijn bijzondere behangsels te zien die zijn beschilderd met Chinese motieven (J.H. Troost van Groenendoelen, 1778). In de grote zaal zijn de Witjes (schilderij in wit en grijs dat een sculptuur suggereert) boven de deuren bijzondere elementen. De slaapkamer was een voorname ruimte en diende tot raadzaal in de periode dat Verwolde een zelfstandige gemeente was (1818-1854). In het souterrain, met ribloze kruisgewelven, zijn de dienstvertrekken, kelders en keuken, op de verdieping zijn slaapkamers.

In 1890 wordt het huis uitgebreid met een aanbouw aan zuidwest zijde, met dienst-trap voor het personeel. Waarschijnlijk werden toen de roedevensters vervangen door T-vensters waardoor het huis een meer 19de eeuws karakter kreeg. Dit is te zien op de tekening uit 1893.

In 1926 wordt het huis opnieuw vernieuwd, naar ontwerp van M.A. en J. van Nieukerken. Op de plaats van de aanbouw werd in neorenaissancestijl een hoge toren met tentdak gebouwd die de nodige extra ruimte bood en het huis bovendien een ‘kasteelachtig’ uiterlijk gaf. Dit ging ten koste van de strenge symmetrie van het huis, die de Lodewijk XVI kenmerkt. In de gevel worden de T-vensters uit 1890 weer vervangen door ramen met 18de eeuwse roedeverdeling en het dak wordt vernieuwd. De pannen werden daarbij vervangen door leien, het markante dakrui-tertje verdween en er werden drie dakraampjes toegevoegd. In die periode werd het huis tevens voorzien van modern comfort: stromend water, elektriciteit, cen- huidige Huis Verwolde

19

trale verwarming, telefoon en elektrische lift. Ook wijzigen de functies. Zo wordt de eetkamer een ‘herenkamer’, de anti-chambre wordt de ‘chinese kamer’. De grote zaal wordt een woonvertrek met openslaande deuren naar de tuin. De voorname slaapkamer (later raadzaal) wordt eetkamer. (24) In het huidige huis is gelaagd: het oorspronkelijke ontwerp uit 1776 en de daarop volgende aanpassingen in 1890 en 1926 zijn allemaal herkenbaar (meest herkenbaar is de toevoeging van de toren).

5.3 Tuin en park

In eerste instantie ontwerpt Ph.W. Schonck een bij het huis passende formele tuin. Rond 1800 krijgt J.P. Posth opdracht om een tuin te ontwerpen. Geinspireerd op de Engelse landschapstuinen legde Posth binnen de rechte lijnen van de 18de-eeuw-se structuur een park aan die bestond uit open (gazons) en gesloten (bos) ruimtes, doorsneden met rondlopende paden. De gracht rond het huis kreeg een slingerend beloop. De buitengracht vormde de afsluiting van het binnenpark. Van deze aanleg is de buitenschil nog aanwezig. Aan de tuin wordt in 1890 een koetshuis met paar-denstal (eclectische bouwstijl) en een oranjerie toegevoegd.

In 1926 kreeg Poortman de opdracht om binnen de bestaande buitengracht een nieuwe tuin te ontwerpen. Hij liet zich inspireren door de formele Franse tuinkunst uit de 18de eeuw. In het ontwerp van Posth was slechts één verbinding tussen huis en tuin: de voordeur. Poortman voegde daar aan een verbinding aan toe. Hij ge-bruikte in zijn ontwerp twee assen: een bestaande as die recht op de voorgevel aan liep, met vóór het huis een langwerpig grasveld met de oprijlaan daaromheen en een tweede as die op de linkerzijgevel (zuidoost) op het nieuwe terras was gericht. In dit deel van de tuin richtte hij verschillende geometrische vakken in die vanuit het huis goed zichtbaar waren. Het eerste van de drie vakken bestond uit gras met een buxusmonogram, daarna volgde een verdiept en ommuurd vak met buxusfiguren, geflankeerd door grasvelden en tenslotte een langgerekt grasveld dat eindigde met een barokke spiegelboogvorm. Aan de lange zijden van dit grasveld werden borders aangelegd, omgeven door een taxushaag met inhammen, bestemd voor beelden. Tussen deze geometrische tuin en de buitengracht lag de strook land-schapspark als overgangszone naar het omringende agrarische landschap. (25)

Tot 1976 was het huis bewoond door de familie van der Borch. Sinds 1977 is het huis eigendom van Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, sinds 1982 is het opengesteld voor publiek. Toen Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen het Huis, tuin en park binnen de buitengracht overnamen hebben zij de tuin laten res-taureren. De scherpe lijnen en plantenborders en de relatie met het Huis, dat door gebrekkig onderhoud was vervaagd, werden hierdoor weer hersteld. In de huidige situatie komt het ontwerp van Poortman goed tot uiting en zijn tevens sporen van het parkontwerp van Posth te zien, zoals de buitengracht en gebogen paden in de parkrand.

Parkontwerp door J.P. Posth, circa 1795

zuidtuin

Parkontwerp door Hugo A.C. Poortman, 19261. huis / 2. oranjerie / 3. koetshuis / 4. zuidtuin / 5. pinetum / 6. voortuin

1

2

3

4

5

6

20

6. Cultuurhistorische waarden

In deze tekst zijn de cultuurhistorische waarden per schaalniveau geinventariseerd en beschreven, van de omvang van de voormalige gemeente Verwolde tot en met het Huis. Opvallend is dat op ieder schaalniveau (deelgebied) andere cultuurhistori-sche waarden naar voren komen.

Het gebied binnen de buitengrachten, met het Huis en tuin, is een ontworpen eenheid. Niet alleen het Huis en tuin zijn ontworpen, ook de visuele relatie met de omgeving. Vanuit het Huis zijn zichtlijnen richting het landschap en boerderijen in de omgeving. De zichtlijnen reiken tot ver in het gebied (tot ’t Jagershuis). Samen met de parkrand rond de formele tuin zorgt dit voor een zachte overgang van het gebied binnen de buitengrachten naar het omliggende landschap. Het gebied dat direct betrekking heeft op het Huis (complex historische buitenplaats) is kleinscha-lig en divers: lanen, houtwallen, weiden met solitairen, onregelmatige verkaveling, doorzichten naar boerderijen, een eenheid in de architectuur van de bebouwing, en markeringen van archeologische vindplaatsen (o.a. Huisplaats Blankenborch). Dit gebied is niet begrensd, maar maakt weer onderdeel uit van het landgoed Ver-wolde. Het landschap rond de complex historische buitenplaats wordt gekenmerkt door bossen met daarbinnen kleinschalige open weiden. Dit landschap is met name functioneel van opzet: sinds begin 20ste eeuw wordt het gebied benut voor de bosbouw, daarvoor lagen er heidevelden voor de beweiding van vee en de bemes-ting van bouwland. Ook het open landschap rond het huidige landgoed, dat tot de voormalige gemeente Verwolde behoorde, was oorspronkelijk heide. Vanaf begin 20ste eeuw is dit gebied, laag moerassig gebied, in gebruik als weiland. Het wordt gekenmerkt door een rationele verkaveling, lange rechte wegen (dijken) en grote boerderijen.

Om terug te komen op de luiken van de boerderij Bovenschutte. Valt het landgoed uit elkaar door deze luiken een ander uiterlijk te geven dan de overige luiken op het landgoed? Bovenschutte ligt in het bosrijke gebied rond de historische buitenplaats. De cultuurhistorische waarden worden hier met name bepaald door het landschap, de opgaande bossen met daarin kleinschalige weiden. De boerderijen liggen in dit deelgebied verspreid over het landschap en tonen weinig onderlinge samen-hang, zoals bijvoorbeeld te zien is in de directe omgeving van het huis (complex historische buitenplaats). Om de cultuurhistorische waarden in dit deelgebied te behouden is het in dit geval van belang dat de bomenlaan naar de boerderij en landschappelijke kamer (door bos en houtwallen omzoomde weide) zelf in tact blijft. Het wijzigen van de kleuren van de luiken verraadt mijns inziens de versnipperde eigendomsverhouding, maar schaadt de cultuurhistorische waarden van dit deelge-bied niet.

Huis, tuin en park binnen de buitengrachten: een ontworpen eenheid

complex Historische Buitenplaats: visuele relatie vanuit omgeving (landschap, boerderijen) met het Huis Verwolde

landgoed Verwolde (gebied rond complex histori-sche buitenplaats): bosrijk met kleinschalige open plekken (weiden, vennen).

gebied rond landgoed Verwolde, behorend tot de voormalige gemeente Verwolde: open weide land-schap met rechte wegen (dijken).

21

Noten

1. Graaf, 1923, uit: F. Bakker (2006) Landgoed Verwolde, landschappelijke ont-wikkelingen in de 19de en 20ste eeuw (scriptie Wageningen Universiteit); N.M. Welle (2010), Achtergrond document Landgoedvisie Verwolde

2. N.M. Welle (2010), Achtergrond document Landgoedvisie Verwolde3. Groepen smalle strookvormige percelen waarvan de perceelrichtingen elkaar

kruisen, ze zijn gegroepeerd in herkenbare blokken. Uit: S. Barends et. al. (2010) Het Nederlandse landschap, een historisch-geografische benadering.

4. Mondelinge mededeling van baron, uit: F. Bakker (2006) Landgoed Verwolde, landschappelijke ontwikkelingen in de 19de en 20ste eeuw (scriptie Wagenin-gen Universiteit)

5. Beuzel (2000), De marke van Verwolde, Laren en Oolde6. F. Bakker (2006) Landgoed Verwolde, landschappelijke ontwikkelingen in de

19de en 20ste eeuw (scriptie Wageningen Universiteit)7. F. Bakker (2006) Landgoed Verwolde, landschappelijke ontwikkelingen in de

19de en 20ste eeuw (scriptie Wageningen Universiteit)8. J. Nengerman & B.J. Kok (2003), Boerderij- en veldnamen in Lochem9. Een belasting op alle onroerende goederen waaruit inkomsten werden verkre-

gen uit 1646/4710. Van Kempen (2002), RAAP notitie 156; Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed,

archeologische waarnemingen Verwolde11. idem12. Van Kempen (2002), RAAP notitie 15613. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, uitgebreide rapportage waarnemingen

Verwolde14. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, redengevende beschrijving Complex

Historische Buitenplaats Verwolde15. De informatie uit deze tekening zijn afkomstig van de inventarisatie van land-

schappelijke elementen van de familie Van der Borch van Verwolde.16. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, redengevende beschrijving Complex

Historische Buitenplaats Verwolde17. Historisch Genootschap Lochem18. Historisch Genootschap Lochem, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, reden-

gevende beschrijving Complex Historische Buitenplaats Verwolde19. idem20. S.A. Coene (2006), Verwolde, huis en tuin21. Lubberink (2004), RAAP rapport 962; Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed,

uitgebreide rapportage waarnemingen Verwolde

22. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, uitgebreide rapportage waarnemingen Verwolde

23. S.A. Coene (2006), Verwolde, huis en tuin24. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, redengevende beschrijving complex

historische buitenplaats; S.A. Coene (2006), Verwolde, huis en tuin25. idem

Lotte ZaaijerTil Brugmanplantsoen 492525 ZZ Den HaagT. 06 - 248 00 536E. [email protected]

Erfgoed en Ruimte (HU)april 2012

Landgoed Verwolde

Documents

Transcript of Landgoed Verwolde