2011

Kyoto in ’t Pajottenland Covergisting van bermmaaisel op een

bestaande landbouwvergister

Pro Natura sociale economie

agro|aanneming

agro|bedrijfshulp

GroeneStroomLievens

Valvan baling systems

Dit onderzoek valt binnen het grotere leader-project van

Pajottenland+: “Kyoto in het Pajottenland”.

Pagina 2 van 15

1 Inleiding

Als we in Vlaanderen de 20-20-20 doelstellingen willen halen (20% van onze energie uit hernieuwbare bronnen

tegen 2020), is vergisting van biomassa een veelbelovende piste. In Vlaanderen wordt jaarlijks zo’n 400.000 ton

bermmaaisel afgevoerd; een afvalstroom die veel geld kost om op reglementaire wijze te verwerken (tussen 30 en

60 €/ton, exclusief transport). Op dit ogenblik kan in Vlaanderen maar een fractie van het aanwezige bermmaaisel

duurzaam verwerkt worden. Als dit bermmaaisel zou benut worden als grondstof voor elektriciteitsproductie, dan

zou dit voldoende stroom opleveren om in totaal 40.000 gezinnen een heel jaar lang van elektriciteit te voorzien.

Een bijkomend gegeven is dat het bermmaaisel vaak heel het land doorkruist om op een correcte manier verwerkt te

worden. Als het maaisel lokaal afgevoerd zou worden, vallen de transportkosten deels weg, kunnen de gemeentes

hiermee uitpakken, en wordt het een duurzame oplossing met toekomst. De mogelijkheid om gras te gaan vergisten

is reeds meerdere malen aangetoond (Duitsland, Nederland, …). Bij bermgras is er echter een bijkomend probleem:

zwerfvuil. Met dit alles in het achterhoofd wordt in dit onderzoek een mogelijke oplossing getest waarbij

bermmaaisel, na het te zuiveren van zwerfvuil, lokaal vergist wordt in een landbouwvergister op de grens van Halle

en Pepingen.

2 Doel

- Onderzoeken of het mogelijk is om in de praktijk bermmaaisel lokaal te gaan covergisten. Ook de bijhorende

logistieke organisatie is van groot belang. Het is niet de bedoeling om de vergisting zelf in detail te gaan

opvolgen.

- Inzetten van een reinigingsstraat die het bermmaaisel zuivert van zwerfvuil en zand.

- Prijsberekening: Tegen welke prijs kan bermmaaisel verwerkt worden.

- Creëren van kansen voor sociale economie en draagvlakverbreding binnen de landbouw.

Pagina 3 van 15

3 Proefopstelling

Afstemming van leveringen bermmaaisel

Omdat deze proef uitgevoerd wordt in de projectomgeving van het leadergebied Pajottenland+; dient het

bermmaaisel voornamelijk uit de Pajotse gemeentes te komen. Omdat er nog ruimte is in de planning en in de

hoeveelheid beschikbare maaisel, worden ook enkele naburige gemeentes aangesproken. Bij een eerste contact

komen al verschillende zaken naar boven: sommige gemeentes maaien zelf, anderen werken met een aannemer;

sommige gemeentes maaien heel de tijd door, anderen hebben een piekmoment van 1 à 2 weken, … Het blijkt dus

zeker nodig om de planning continu bij te sturen om enerzijds zoveel mogelijk maaisel binnen te krijgen en om

anderzijds een eerlijke verdeling tussen de gemeentes te bekomen.

Registratie van de gewichten

Wanneer het maaisel op de site toekomt, rijdt de maai-zuigwagen over de weegbrug. Het gewicht wordt

automatisch geregistreerd in de computer. Ook bij het buiten rijden moet de wagen over de weegbrug. Het verschil

van de 2 registraties is dan de hoeveelheid geleverd bermmaaisel.

Om verlies van gewichten door computerproblemen te voorkomen, wordt de chauffeurs ook gevraagd om de

gewichten te noteren op een papiertje.

Reinigingsstraat

De opslag van het maaisel en de voorbehandelingen gebeuren in een leegstaande maïssilo.

Om zwerfvuil, stenen en zand uit het maaisel te halen, gebeurt een voorbehandeling met een prototype

reinigingsstraat, ontworpen door de firma Valvan baling systems. Het maaisel wordt door een bedrijfsverzorger van

agro|diensten (agro|aanneming, agro|bedrijfshulp) met een verreiker in de vergaarbak van de reinigingsstraat

gebracht, vervolgens wordt het met een nagelband naar boven gebracht op een sorteerband waar 1 à 2 arbeiders

van de sociale werkplaats Pro Natura manueel het zwerfvuil uitrapen. Nadien valt het maaisel in een soort bezinkbak

waar stenen en zand naar de bodem zinken. Vervolgens wordt het gezuiverde maaisel door een opvoerband

uitgeperst. Na het maaisel op een hoop te laten uitlekken, wordt het versneden en opgemengd met haverkaf om

een structuur te bekomen die tenslotte in de vergaarbak van de vergister kan gaan.

Het gras is maar een klein gedeelte van de “voeding” van de vergister die voornamelijk draait op energiemaïs, mest

en industriële afvalproducten.

Pagina 4 van 15

Bijkomende metingen

Uiteraard wordt de vergister zelf continu gemonitord; maar deze resultaten worden niet verder in dit onderzoek

opgenomen.

Ook de kiemkracht van de onkruidzaden die onvermijdelijk vanuit het maaisel in de dikke fractie terecht komen,

wordt onderzocht.

Tenslotte wordt ook een kleine test gedaan op het inkuilen van gezuiverd maaisel. Hiervoor worden ook enkele

monsters genomen om het vergistingspotentieel na te gaan.

Pagina 5 van 15

4 Resultaten

4.1 Voorjaar

4.1.1 Verwerkte maaisel voorjaar

Pagina 6 van 15

4.1.2 Overzicht van de kosten voorjaar

Pagina 7 van 15

4.1.3 Overzicht Voorjaar

Pagina 8 van 15

4.2 Najaar

4.2.1 Verwerkte maaisel najaar

Pagina 9 van 15

4.2.2 Overzicht van de kosten najaar

Pagina 10 van 15

4.2.3 Overzicht Najaar

Pagina 11 van 15

4.3 Totaal

4.3.1 Overzicht van de totale kosten

Pagina 12 van 15

4.3.2 Overzicht Totaal

Pagina 13 van 15

5 Bespreking resultaten

Maaisel

De gemeentes die hun maaisel (of een gedeelte ervan) bij ons verwerkt hebben zijn: Gooik, Galmaarden, Pepingen,

Herne, Lennik, Roosdaal, Beersel, Sint-Pieters-Leeuw en Londerzeel (via een aannemer uit Oudenaken, Sint-Pieters-

Leeuw).

Ervaring toonde aan dat het maaisel enkel vlot kon verwerkt worden wanneer het rechtstreeks met de afzuigwagen

op de site gelost werd. Leveringen uit containers toonden meer vervuiling met snoeiafval, stenen, …

In totaal werd er 461,35 ton bermmaaisel ontdaan van zwerfvuil en vergist waarvan 329,14 ton in het voorjaar en

132,20 ton in het najaar. In het 2e maaiseizoen is er beduidend minder bermgras verwerkt; dit komt omdat de

vergistingsinstallatie vanaf oktober klaar moest zijn om energiemaïs op te slaan. Er moet ook bij vermeld worden dat

2011 geen representatief jaar is wat betreft de grasproductie; het voorjaar was enorm droog waardoor het gras niet

het normale volume had. De regen in de zomer heeft het gras wel een tweede kans gegeven om goed uit te groeien,

maar op jaarbasis kwam er vermoedelijk minder maaisel van de bermen af.

In de vergistingsinstallatie werd er per dag gemiddeld gezien 74 ton verwerkt; hiervan is 35 ton vloeibaar en 39 ton

vast materiaal. Van het vaste materiaal werd er gemiddeld gezien 8,5 ton gras vergist. Het aandeel gras/vaste

materialen was dan 22 % en het aandeel gras t.o.v. de volledige input bedroeg 11 %.

Kosten

De kosten zijn op te delen in:

- de arbeid geleverd door de mensen van Pro Natura sociale economie: uitrapen zwerfvuil

- de arbeid van de bedrijfsverzorger van agro|bedrijfshulp: bediening reinigingsstraat & verreiker

- de arbeid van vennoten van agro|aanneming: bediening reinigingsstraat & verreiker, uitrapen zwerfvuil

- het afvoeren van het uitgeraapte zwerfvuil

- de machinekost voor het versnijden en opmengen van het gras (trekker, brandstof, voedermengwagen)

- de machinekost (incl. brandstof) van de verreiker

Omdat het om een prototype reiniginsstraat gaat die nog continu bijgestuurd werd, was het ongekend wat hiervoor

door te rekenen is. Deze kost, evenals extra slijtagekosten werden in de berekeningen niet meegeteld. Verder moet

men er ook rekening mee houden dat het om een prototype gaat; doordat dergelijke machine los staat van de

uiteindelijke vergister, zijn er enkele bijkomende handelingen nodig (met de verreiker het maaisel verleggen en

invoeren in de vergaarbak van de vergister). De resultaten rond kostprijsberekening dienen dus zeker genuanceerd

te worden als men dit vergelijkt met andere commerciële afzetmogelijkheden.

Pagina 14 van 15

Het totaal van deze kosten in het eerste maaiseizoen bedroeg 16.535 euro. Als de prijs voor de vervanging maïs met

eenzelfde biogasproductie in mindering gebracht wordt, komt dit op 12.647 euro. Per ton berekend is de kost dan

38,42 euro/ton.

Voor het tweede maaiseizoen werden enkele besparende acties ondernomen: oa. meer gaan groeperen van het te

verwerken maaisel en de inzet van slecht 1 arbeider van Pro Natura i.p.v. 2. Het totaal van de kosten bedroeg in deze

kortere tweede periode 5.683 euro. Als de prijs voor de vervanging maïs met eenzelfde biogasproductie ook hier in

mindering gebracht wordt, komt dit op 4.121 euro. Per ton wordt dit dan 31,17 euro/ton.

De totale kost van beide verwerkingsperiodes bedroeg 22.219 euro. Met de kost van de vervanging van maïs met

eenzelfde biogasproductie in mindering gebracht, wordt dit 16.768 euro; of omgerekend 36,35 euro/ton.

Andere

De biogasproductie tijdens onze test bleef niet op hetzelfde continue niveau zoals het doorgaans met maïs gebeurd.

Volgens de ontwikkelaar van de vergistingsinstallatie is dit slechts deels te verklaren doordat er de kleine

hoeveelheid gras (11 %) met fluctuerend biogaspotentieel mee opgemengd werd.

De dikke restfractie die uit de vergister komt, wordt doorgaands uitgereden op landbouwpercelen. Er was dan ook

een vrees voor opslag van onkruidzaden die onvermijdelijk met het maaisel meekomen. Staalname toonde aan dat

er effectief onkruidzaden aanwezig waren, maar dat de kiemkracht hiervan te verwaarlozen is.

Zoals reeds aangehaald, werden ook inkuilmogelijkheden onderzocht. Omdat enkel niet gecompacteerd maaisel vlot

in de reinigingsstraat ingevoerd kan worden; werd er gekozen voor het inkuilen na zuiveren van zwerfvuil, zand en

stenen. De meest interessante, betaalbare piste was om het gereinigde gras in een open silo te brengen en af te

dekken met dikke fractie. Uit staalnames bleek dat er uit de gestabiliseerde kuil al teveel gas uit het maaisel

verdwenen was. Er werd dan ook snel afgestapt van deze piste.

Pagina 15 van 15

6 Kort besluit

- Uit het project is gebleken dat het mogelijk is om bermmaaisel lokaal te gaan covergisten; er werd 330 ton

van de eerste en 132 ton van de kortere tweede maaibeurt verwerkt. In totaal dus werd er dus 460 ton

bermmaaisel gezuiverd van zwerfvuil en vergist. De aanpak zoals in dit project getest is, is nog te

optimaliseren. Er zijn verschillende moeilijkheden, aandachtspunten en werkpunten naar boven gekomen.

Het meest cruciale punt is dat de bezinkbak (die het zand uit het maaisel moet halen) niet werkt zoals

voorzien; er is veel zand in de centrifuges van de vergistingsinstallatie terecht gekomen waardoor de

onderhoudskosten verhoogden. Dit gedeelte van de reinigingsstraat moet zeker nog verbeterd worden.

- Wat planning en logistiek betreft, is het een groot werk, maar de gemeentes toonden over het algemeen

een grote interesse en een flexibele medewerking. Een nadeel aan de opzet is dat het gras dagvers moet zijn

en dat maar een bepaald tonnage per dag verwerkt kan worden.

- De resultaten van de kostprijsberekening moeten genuanceerd worden; moet men er rekening houden dat

het hier om een prototype gaat. Er zijn nog verschillende tussenhandelingen met de verreiker nodig die in

een meer definitieve reinigingsstraat kunnen wegvallen. Ook werd de kost van de reinigingsstraat en de

herstellingskost niet meegenomen in de berekeningen. Wanneer de prijs voor de vervanging van maïs met

eenzelfde biogasproductie in mindering gebracht wordt, komt de totale kost in het voorjaar op 12.647 euro

en 4.121 euro in het najaar; opgeteld geeft dit 16.768 euro. Er werd een kost berekend van 38,42 euro/ton

in het voorjaar en 31,17 euro in het najaar; over het hele jaar wordt dit 36,35 euro/ton. De kostprijs per ton

die in deze proefomstandigheden gehaald werd is 31,17 euro/ton.

- Na de evaluatie van de 1e maaiperiode zijn er een aantal aanpassingen doorgevoerd: 1 arbeider van Pro

Natura inzetten ipv. 2, de planning meer gaan groeperen, ... Uit het algemene evaluatie bleek dat dit nog

onvoldoende was.

In een commerciële uitvoering van dergelijke reinigingsstraat dienen zeker enkele zaken geautomatiseerd en achter

elkaar geplaatst te worden, zodat het telkens verleggen van het bermmaaisel overbodig wordt. De machine zou

eveneens bediend moeten worden door 1 operator die alles in het oog houdt, het gras sorteert en die met de

verreiker kan werken. De reinigingsstraat kan aangepast worden met automatisch uitrapen van zwerfvuil, op die

manier kan per dag ook meer maaisel verwerkt worden.

Algemeen kan besloten worden dat het een zeer interessant project was met een groot potentieel maar dat er nog

enkele cruciale veranderingen dienen te gebeuren alvorens het echt commercieel uitgewerkt kan worden.