Uit:InspiratieverslagvandelerendenetwerkenKleinekinderen,grotekansen.Hefbomennaarrijkekansen.Deleraarénlerarenopleidermakenhetverschil.

KwaliteitsvolleInteracties

Rijketaal!Hefboom‘taalontwikkelendeinteractievaardigheden’

Taaliskapitaal,cultureelensymbolisch.Wanneerkinderenuitgedaagdwordenominéénofzelfsmeerderetalenhungedachtentevormenentecommuniceren,danhebbenzijeenbelangrijkinstrumentinhandenomtegroeien,teleren.Hierkunnengezinscontextenkinderopvang/kleuteronderwijselkaarperfectaanvullenenversterken.Deuitdagingenzijnnietmin:hoegajealsprofessionalenalsteamommetmeertaligheid?Hoeprikkelje28kleuterstottaligeinteractiewanneerjeeralleenvoorstaat?Hoegajeommetdeheeldiversethuistalendiekinderenenhunoudersspreken?Hoezettenweonscommunicatie-entaalbeleidzoopdatiederebetrokkenezichgerespecteerdengewaardeerdvoelt?Hetiseenbeetjeartificieelomdezetaal-hefboomtescheidenvandeandere.Erisomtebeginneneenonbreekbarelinkmetdehefboom‘denk-enonderzoekstimulerendeinteracties’.Taaliserookomrelatiesvormtegeven.Positiefomgaanmetdeveletaalrepertoiresvandekinderenengezinnenmaaktdeeluitvanjebasishouding.Enjeuitenviakunstencreatievewerkvormenisooktaal,toch?Wehoudendushetbeststeedsdeverbindingenmetdieanderehefbomenvoorogen.

Uit:InspiratieverslagvandelerendenetwerkenKleinekinderen,grotekansen.Hefbomennaarrijkekansen.Deleraarénlerarenopleidermakenhetverschil.

1–Vééltaal!Kinderenwillenspreken,willenlerenspreken,willenuitgedaagdwordenominwoordenhunemoties,verlangensenmeninguittespreken.Voorelkeouder,opvoederofprofessionalisditdeevidentiezelve.Maarhoeverlopendeprocessenvantaalverwervingprecies?Watkunnenwelerenuittaalonderzoek?Hoezetjedatalsprofessionalindedagelijksepraktijkom?Enwatmetmeertaligheidendeplaatsvandethuistaalalsdieverschiltvandeinstructietaal?Bijprocessenvantaal-entweedetaalverwervingblijken,zobesluitinternationaalonderzoek,devolgendeconceptensteedsterugtekeren:taalinput,taaloutput,taligeinteractie,feedbackenhypothese.Met‘hypothese’wordtbedoelddatkinderenuitproberenenoefenen,enzodoordetaalinputdiezekrijgenzichdetaalstructuren(impliciet)eigengaanmaken.Hetsamenspelvandezevieringrediëntenmakenvaneentaalomgevingeenkwaliteitsvolleenrijketaalomgeving.

Hetgaatzowelomhettaalverwervingsprocesindekleuterklasalsindekinderopvang:“Hetisbelangrijkdatje[alsprofessional]hierbijeenrijkeengevarieerdetaalgebruikt,dekinderenveelspreekkansengeeftengoedinspeeltopdetaaluitingenvandekinderen.”(MeMoQ,deelovertaalbij‘dimensie4-educatieveondersteuning’1).Wekunnendeonderzoeksresultatenen-aanbevelingenalsvolgtsamenvatten:

1-Véélvanalles!Taalaanbod+spreekkansen+feedbackvormensamendeingrediëntenvankwaliteitsvolleinteractie.2-Taallerenverlooptvolgensgrilligepatronenennietuniformvoorelkkind.Datzorgtvoorindividueleverschillen,teneersteomdatkinderenopvlakvanvoorkennis,anderetaalkennis,geheugencapaciteit,enz.verschillen,ententweedeomdatzijonbewustopzoekgaanompatronenenverbindingenteleggenmeteerderverworvenconceptenentaalkennis.Metanderewoorden,iederkindmoetopzijneigenmanier,patroonentempotaal-gestimuleerdworden.Daarommoetjealsprofessionalniettesnelontgoocheldzijndat–alsmenzichuitslooftmetsuperrijketaal,gevenvanveelspreekkansenenprachtigefeedback–bepaaldekinderentoch(nog)nietdirectvooruitgangblijkenteboeken.Taalverwervingiseengrilligproces,ennietallekinderenzijnophetzelfdemomentbezigmethetverfijnenvandezelfdehypotheses.3–Hetverwervenvaneentweedetaalverschiltnietergmetdeprocessenvande‘eerste’-taal-verwerving.Ookhiergaathetdusomdezelfdeaandachtspunten.

1Hetzelfevaluatie-instrumentMeMoQkwamtotstandinopdrachtvanKindenGezin.Onderzoeksleiding:prof.MichelVandenbroeck,VakgroepSociaalWerkenSocialePedagogiek,UGent,enprof.FerreLaevers,ExpertisecentrumErvaringsgerichtOnderwijsKULeuven.

Uit:InspiratieverslagvandelerendenetwerkenKleinekinderen,grotekansen.Hefbomennaarrijkekansen.Deleraarénlerarenopleidermakenhetverschil.

4–Enerzijnbovendienvelelinkenmetdeanderehefbomen:taalalsmotorvoordenkenenonderzoeken,desocialeenrelatie-drijfveerdietaallerenaanzwengelt2,enz.

KLASSE:FILM-Indereeks‘DeklasvanjufJelke’Rijketaalindekleuterklas:hoewerkjeeraan?Hoemaakjealsleraarhetverschilvoorkwetsbarekindereninjeklas?TaaldocentMarliesAlgoetenprof.PietVanAvermaetzoekenhetuitindeklasvanjufJelke.Hoewerktzijaaneenrijketaalomgevinginhaarkleuterklas?Enwatdoetdatmetdekinderen?MarliesenPietkijkenencoachen.BekijkhetopKlasse.www.klasse.be

2–Focusopkansengroepen:nógmeerinteractienodigOnderzoektoontaandatkinderenmeteenlagesocio-economischestatus(SES)dthuis(veel)mindertaalgroeimiddelenaangebodenkrijgen.GezinnenmeteenlageSEShanterenandereinteractiepatronenenbogenbijvoorbeeldmeeropmondelingeoverdracht.Dezekinderenhebbendusweleentaalrepertoire,maardatisniethettaalrepertoiredathetbestmatchtmetenvoorbereidtopdatvandeschool.Bovendienkrijgendezetaalgroeimiddelenbijdezekinderenvaakminderaandacht.Dezekinderenbeginnendusineennadeligepositie.

Hoekunnenwekinderenuitmaatschappelijkkwetsbaregezinnenopnemeningelijkwaardigeenzinvollegroei-enleerprocessen?Onderzoekwijstnamelijkuitdatergroteverschillenzijntussenpeutersenkleutersdieineentaalrijkedanweltaalarmeomgevingopgroeien.Hetgaatomstudiesdiezowelpeilennaardegroeivandehersenenalsnaardewoordenschatdiedekinderenbeheersen.EenbelangrijkonderzoekinditverbandisdatvanBrechtPeleman3,medewerkerbijVBJK(VernieuwingindeBasisvoorzieningenvoorJongeKinderen)endeVakgroepSociaalWerkenSocialePedagogiek,UGent:“Watkunnenweviadedagelijkseervaringenvaninstappendekleutersuitkansengroepenlerenover(on)gelijkeleerkansenvanbijdeaanvangvandekleuterschool?”Debevindingenenresultatenvanzijnonderzoek4stemmentotnadenkenoverhoeweinstapklassen–enbijuitbreidingkleuterklassen–taalrijkerkunnenmaken.

2Zieook“TaalLeren.Vankleuterstotvolwassenen”.KoenJaspaertenCarolienFrijns.LannooCampus,2017.3LerendNetwerk,9februari2017en18januari2018.4Promotorenprof.PietVanAvermaet–SteunpuntDiversiteit&Lerenenprof.MichelVandenbroeck–VakgroepSociaalWerkenSocialePedagogiek,beideUniversiteitGent.Financiering:Kinderarmoedefondsi.s.m.Fondsvoor

Uit:InspiratieverslagvandelerendenetwerkenKleinekinderen,grotekansen.Hefbomennaarrijkekansen.Deleraarénlerarenopleidermakenhetverschil.

Uitgangspuntis–zoalsdegrafiek‘GroeivanWoordenschat,dedrieeerstejaren’verduidelijkt–dateentaalrijkeenkwaliteitsvolleinteractieindekinderopvang-enschoolcontextvoorondermeerkinderenuitgezinnenmetlagesocio-economischestatusnodigisomtecompenserenwatzeindeomgevingscontextmissen.HetonderzoekvanPelemanrichttezichopdeeersteschoolervaringenvanachtkinderenmeteenmaatschappelijkkwetsbareachtergrondinvierVlaamsekleuter-instapklassen.Overeenperiodevantienmaandenfilmdenhijenzijncollega-onderzoekersvanuittweecamerastandpuntenverschillendemomentenvandedag.Defocusvandevideo-observatieslagophetwelbevinden,deinteractiesendeleerkansenvandekinderen.PelemanpubliceerdezijnbevindingeninKIDDO(2018,nr.1,p.20-22).Enkeleparagrafenhieruit.

“Wefilmdenkringmomenten,momentenwaaropkinderenhunjasaan-enuitdoenenhunboekentasmaken,koek-enfruitmomenten,vrijespelmomentenindespeelzonesindeklas,speeltijdenopdespeelplaatsenmiddagpauzes.Weziendatkwaliteitsvolleindividueleinteractiesnietzovaakvoorkomen.TaaltussendrukteenlawaaiKleuterleerkrachtenzijnenormbegaanmetallesingoedebanenleiden.Vankringgesprektotkoek,vanjasaantrekkentotspeeltijd,vannogietsdrinkentotboekentasmaken…Hetvraagttelkensdenodigeorganisatie.Datuitzichindetaal.Kinderenwordenaangespoordom‘sneldoortedoen’,omstiltezijnentewachtentotdeanderekinderenklaarzijn.Drukteenlawaaizorgentijdensdezemomentenvoormeerinstructietaal.‘Jassenaan!’‘Doeeensvoort’.Naarmatededruktetoeneemt,wordendeinteractiesvinniger.Erheersteenopgejaagdesfeereniedereenmoetvoortmaken:ditmomentmoetzosnelmogelijkvoorbijzijn,zodatdeklasaanhetvolgendekanbeginnen.

WetenschappelijkOnderzoek(FWO)

Uit:InspiratieverslagvandelerendenetwerkenKleinekinderen,grotekansen.Hefbomennaarrijkekansen.Deleraarénlerarenopleidermakenhetverschil.

InteractiesonderdrukKinderendieverbaalsterkzijn,slagenersomsinombovendedrukteuittekomen.Zijeisenalshetwaretaalrijkeinteractiemetdekleuterleerkrachtop.Kinderendiemeerteruggetrokkenofonzekerzijnofverbaalmindersterk,slagendaarnietin.Ookopanderemomentenhebbenmondigekinderendemeestekansopindividueleinteractiemetdeleerkracht.Tijdenseenrustigkoek-offruitmomentslagenzijerbijvoorbeeldinomdestilte-regeltedoorbrekenenpositieveaandachtvandeleerkrachttekrijgen.Zijkennenhetgedragdatdekleuterleerkrachtwaardeertenkunnendusnogeenkeerindividueelininteractie,krijgenopdiemanierextraleerkansen.Omgekeerdisermeer‘negatievetaal’(zoalsberispingenofsturendetaal)voorkinderendiegedragstellendatdeleerkrachtnietwaardeert.Hetzijnvaakkinderendie,bijvoorbeeldomwillevandetaal,nietbegrijpenwatertijdenseenbepaalderoutinevanhenverwachtwordt.”

DezebevindingenliggenindelijnvanwatMarliesAlgoet5vaststelde:ooktijdensmomentenvanroutineenovergangzijnermogelijkhedenvoortaligeinteractie.Deuitdagingisdus:hoemakenwevandezemomentenookzinnige‘leertijd’?Eengroteuitdagingvoorhetkleuteronderwijsligtuiteraardinhetstructurelekarakter:hoekomjemetkleuterstotkwaliteitsvolleindividueleinteractiesineencontextvangrotegroepen,dieinvelesituatiesookeencontextisvangrotetaaldiversiteit?“Deklemtoonkomthaastvanzelfteliggenoporganiserenenroutine”,schrijftPeleman.“Kinderenuitmaatschappelijkkwetsbaregezinnenenmeteenanderetaalachtergrondwordendaardoorveelminderindividueelaangesproken.”Isvoordeprofessionalderuimtetothandelenbeperktzolangaandiestructurelecontextnietsverandert?Wellicht,maardatbeletnietdatdebeschikbaretijdenruimtebestzo‘talig’mogelijkwordtingevuld.Pelemandraagtenigeideeënaan:“Belangrijkisalvastdatwemetz’nallenhetperspectiefvandejongekleutersinnemen.Vanuitkinderogenenopkindhoogtekunnenwegaannadenkenoverdeorganisatievaneenschooldag,metaandachtvoordeverschillendetussenmomenten.Hoekunnenwedeindividueleinteractiesmetkinderenzokwalitatiefentaalrijkmogelijkmaken?Wathebbenmedewerkershiervoornodig?Enhoekunnenweditdoenvoorelkkind?”3–TaalLeren:échtegesprekkenvoerenSchoolsevsauthentiekegesprekkenEenanderaspectbijhettaalleerprocesinmeertaligecontextiswatCarolienFrijns6,doctorindeTaalkunde(KULeuven,CentrumvoorTaalenOnderwijs)enlerarenopleider(Arteveldehogeschool),‘echte’authentiekegesprekkennoemt.“Kleutersboekenmeervooruitgangmetechte,authentiekegesprekkenindeklasdanmet‘schoolse’gesprekken”,steltzevast7.

EenjaarlangvolgdeFrijns11lerarenen109Turksekleutersindederdekleuterklas.Zefilmdedegesprekkentussendelerarenendekleutersenbrachtdetaalontwikkelingvandekindereninkaart.Zeanalyseerdedeinteractieindeklasenkoppeldedieaandetaalvaardigheidsgroeivandekleuters.

5“MaximaalMegataal”,p.11-13.Zieookhefboom“denkenenonderzoeken”,p.[xxx]6Frijnsdeed,onderbegeleidingvanprof.dr.KoenJaspaertenprof.dr.KrisVandenBranden,onderzoeknaarderelatietussenintersubjectievefactorenentaallerenbijanderstaligekinderen.Zieook“Taalleren.Vankleuterstotvolwassenen”.Jaspaert,K.enFrijns,C.Tielt,LannooCampus,2017.Deillustratiesindezetekst:SophieWillems,o.c.p.49.7LerendNetwerk,18januari2018.CitatenuithetinterviewinKlasse.

Uit:InspiratieverslagvandelerendenetwerkenKleinekinderen,grotekansen.Hefbomennaarrijkekansen.Deleraarénlerarenopleidermakenhetverschil.

“Anderstaligekleutersdieindeklasaanechtegesprekkendeelnemen,lerenmeer[deNederlandse]taaldankinderendievooralaan‘schoolse’gesprekkendeelnemen”,besluitFrijns.“Bijschoolsegesprekkensteltdeleraareenvraagenmoethetkinddaarhetjuisteantwoordopgeven,engeenander.Bij‘echte’gesprekkenzorgjevoorveeleigeninbrengenideeën.Jesteltopenvragenwaaropnietaltijdeenjuistantwoordmogelijkis.Bijdatsoortvangesprekkenmakendekleutersdegrootstetaalvaardigheidsgroei.”Kinderendieveelopenvragenbeantwoordenenveelruimtekrijgenomeigenideeënintebrengen,makendegrootstetaalvaardigheidsgroei.Ditinvergelijkingmetkinderendievoornamelijkaantypischschoolsegesprekkendeelnemen.

Zelfs‘afluisteren’istoegestaan!Frijns’onderzoektoontaandatkinderendienietaanauthentiekegesprekkendeelnemen,maarweldemogelijkheidhebbenomdiegesprekkentussendeleerkrachtenanderekinderen‘afteluisteren’,zoalsvaakinhoekenwerkindekleuterklashetgevalis,eveneenstaalleren.

TijdensgesprekkenmetlerarenvielhetFrijnsopdatslechtseenminderheidvandelerarenveel‘echte’gesprekkenvoertindeklas.“Lerarenmeteenmeer‘controlerende’stijlgelovendatkinderenpreciesdoormeersturingviaschoolsegesprekkenookmeertaalleren.”EnkeletipsFrijnsbesluitdatlerarennietbanghoeventezijnomhun‘controlerende’stijllostelatenendatweopschoolzoveelmogelijkmoetenaansluitenbijdesocialeengroepsgebondendrijfveervantaalleren,metnamehetzogenaamdeinteractieveinstinctdatmenseninzichdragen.“Alsjeechtvooruitwilkomenmetanderstaligeenvaakkwetsbarekinderen”,zegtFrijns,“moetjekijkennaarwatzijnodighebben.Hoekanjediekinderendoengroeien?Echtegesprekkenineenemotioneelveiligeleeromgevingkunnendaarbijhelpen.”

Uit:InspiratieverslagvandelerendenetwerkenKleinekinderen,grotekansen.Hefbomennaarrijkekansen.Deleraarénlerarenopleidermakenhetverschil.

- “Brengauthentiekegesprekkennaardeklasengeefkinderenveelvertelruimte.Kinderendieaanauthentiekegesprekkenmogendeelnemenvoelenzichgehoordengezien.Zijboekendemeestevooruitgangophetvlakvantaalvaardigheid.”8

- “Maakvanelkeklaseenexperimenteerkwartier,eenveiligehavenwaarin(anderstalige)kinderenvolopmogenexperimenterenenparticiperenomsamenNederlandsteleren.”

- “Devertelhoekkrijgthetbesteencentraleplaatsindekleuterklas.Zokunnenkinderendieverderopaanhetspelenzijneenauthentiekgesprektussendeleerkrachtenanderekleutersafluisteren.Ookdaaruitlerenkleutersnieuwewoorden.”

- “Schotelkindereneenverhaalofeenbetekenisvolletaakvoor.Zorgdatjehenmotiveertenlokveelinteractieuit.Ondersteundatverhaalofdietaakvisueel,bijvoorbeeldmetverhaalprentenen/ofhandpoppen.”

‘Echte’gesprekkenhelpenkleutersNederlandslerenWelksoortgesprekkenmoetjevoerenomanderstaligekleuterszogoedmogelijktehelpenNederlandsleren?DatonderzochtCarolienFrijns(KULeuven)inhaardoctoraat.“Kleutersboekenmeervooruitgangmetechte,authentiekegesprekkenindeklasdanmet‘schoolse’gesprekken”,steltzevast.LeeshetinKlasse.www.klasse.be

4–Thuistaalenmeertaligheid:positiefbenaderenNaasthetkennenenuitwerkenvandezeprincipesinzaketaalverwerving,ishethele‘klimaat’datdeprofessionalenzijnteamopzetvancruciaalbelang.Eencultuurwaarbijoudersenkinderenverplichtwordenhun‘anderetaaldanhetNederlands’aanhethekofdedeurachtertelaten,isnietbevorderlijkvoorwelbevindenenbetrokkenheid,nochvandeouders,nochvandekinderen.Talensensibiliseringbetekent:nadenkenoverhoejeelkethuistaalindekinderopvangenkleuterklaspraktijkeenwarme,zicht-enhoorbareplaatskangeven,enoverhoejemetdekinderenmetmeertaligheidaandeslagkan.CarolienFrijnsbrachtophetLerendNetwerkvan18januari2018,enkelebelangrijkeaspectenhiervanin.FrijnsdeedonderzoeknaarhoejeanderstaligekleuterszogoedmogelijkkunthelpenNederlandsteleren.Talensensibilisering9draaitvolgensFrijnsindeeersteplaatsomsocialerelaties.

“Dewegwaarbijweonsineersteinstantienietoptaalrichtenmaarophetuitbouwenvansocialerelaties.Schoolisdaneenplaatswaarkinderen(enhunouders)zichmetelkaarverbondenmogenvoelen,waarruimteisvoorhunvolledigeidentiteitenwaardenadrukligtopsamendingendoen.Bijdieweghoorteenflexibelehoudingtenopzichtevanalletalen.Ofhet

8Deeerstedriecitatenkomenuit:Frijns,C.(2017).“‘Echte’gesprekkenstimulerenanderstaligekleuters”.EOSWetenschap.Onlineraadpleegbaarviawww.eoswetenschap.eu.HetlaatstecitaatkomtuitheteerdergeciteerdeinterviewverscheneninKlasse.9Vooreenuitgebreidebeschrijvingvan‘talensensibilisering,ziepublicatievandeVLOR,https://www.vlor.be/publicaties/praktijkgericht-onderzoek/die-taal-van-ver-van-hier

Uit:InspiratieverslagvandelerendenetwerkenKleinekinderen,grotekansen.Hefbomennaarrijkekansen.Deleraarénlerarenopleidermakenhetverschil.

nuStandaardnederlands,LimburgsofTurksis.Vanuiteendoorleefdtalensensibiliserendperspectief.(…)Talensensibiliserendlesgevengaatoverhetuitdragenvaneenpositievebasishouding,eenhoudingwaarbijwemeertaligheidalseenjokerzienendiejokerdurvenintezettenindeklas.”(inBasis,3oktober2015,Schoolwijzer,p.22-24,onlineraadpleegbaarviawww.cteno.be)

HetideedatdeinzetvaneenanderetaaldanhetNederlandsvoorpeutersenkleuterseenstruikelblokisomtekunnengroeienenleren,kloptdusniet.Hoegoedbedoeldenhardnekkigdemytheookleeft:dethuistaalverbiedendraagtnietbijaanhetbeterlerenbeheersenvanhetNederlands.Integendeel,dethuistaalkaneenopstapzijnindatleerprocesenzorgtvooreenpositiefgevoelenwelbevinden.Detaalvandekinderenissterkdidactischkapitaaldatjekuntbenuttenindeopstapnaarnieuwekennis.Diverseonderzoeken,zoalshetGentseThuistaalproject10,concluderendat,wanneerscholendemeertaligediversiteitvandeleerlingerkenneneninzetten,zijdaardoorhunschoolloopbaansucceskunnenversterken.Hetbelangrijksteaspecthierbijisdeerkenningvandemeertaligediversiteitalseen‘meerwaarde’eneen‘leerbron’,eerderdaneen‘probleem’of‘deficit’.Erisondertussenalveelmateriaaluitgewerkthoejeineenmeertaligecontextdethuistaaleenplaatsinhetleerprocesvankinderenkuntgeven11.

10Project‘Thuistaalinonderwijs’(2009-2012),maart2013.OnderzoekinopdrachtvanhetDepartementOnderwijsenOpvoedingvandeStadGent.Zieookhttp://www.cteno.be/assets/downloads/cteno/nieuwsbrief/15/nieuwsbrief_15_powerpoint_thuistaalproject.pdf11www.meertaligheid.be,www.metrotaal.be,www.cteno.be,…