DocumentatieUtiliteitsbouw

12

Ateliers NDSM Kunststad AmsterdamDynamo Architecten, Utrecht

ArchitectuurNL #01 / 2008

1 Doorzicht door de diagonale straat, met op

de voorgrond nog niet ingevulde casco’s

2 Het terrein van de NDSM in 1938

3 Huidige situatie NDSM loods

4 Het tweelaagse zwarte cascoframe wordt

op zeer diverse wijzen ingevuld. Erboven

zijn links de oranje lift en in het midden twee

dakopbouwen zichtbaar.

1

2 3

0_ar01 21-01-2008 14:22 Pagina 12

In 1984 kwam een einde aan de decennialange bloeitijd van de scheeps-werf de Nederlandsche Droogdok en Scheepsbouw Maatschappij (NDSM).Het bedrijf liet een uitgestrekt terrein aan het IJ in Amsterdam-Noord achter,dat met behulp van een prijsvraag is herbestemd. Het winnende plan vanstichting Kinetisch Noord, een initiatief van ex-krakers, kunstenaars, skatersen architecten, omvat een centrum voor kunst en cultuur, waar betaalbareateliers en werkruimtes worden gecombineerd met culturele activiteiten.

Mascha van Damme

De voormalige scheepsbouwloods kreeg daarin de rol van cultuurhal. Dezeoverdekte productiestraat van 160 bij 125 meter, bestaat uit een deels Duitsevakwerk staalconstructie met geklonken verbindingen uit 1920. Grote vak-werkkolommen dragen zware kraanbaanliggers en een lichte dakconstructie.De hal is voorzien van zeven lichtstraten die een zee van daglicht binnenlatenop de kraanstraten die dwars door de hal lopen. Het interieur is een praktischononderbroken ruimte met een hoogte van 15 meter en een vloeroppervlakvan ca. 20.000 m2. Westelijk in de hal hangt een door de stichting Sk8parkgerealiseerde skatebaan (zie BOUW #04 2006). In het oostelijke deel van deloods werden, 12 hoge ateliers met vides ondergebracht, bedoeld voor locatie-en decorbouwers en kunstenaars die groot werk vervaardigen. De grotegaragedeuren aan de buitenzijde kunnen helemaal worden opengeklapt. Omook in gesloten toestand genoeg licht binnen te laten, zijn de deuren opgevatals ramen en uitgevoerd in transparant materiaal met heldere doorkijkjes.Vanuit de loods komt het daglicht binnen door ruimbemeten bovenlichten. Derest van deze wanden zijn door de huurders afgebouwd en desgewenst vanmeer ramen voorzien.

Stratenpatroon kunststadCentraal in de loods is de Kunststad gerealiseerd, een casco-inbouw waar-binnen culturele ondernemingen hun eigen werkplaats kunnen realiseren. Deloods heeft een rijksmonumentale status, wat onder andere inhoudt dat hetvroegere productieproces zichtbaar moet blijven. Deze eis was van invloed opde indeling van de Kunststad. Er werd gebruik gemaakt van de drie belangrijke‘stedenbouwkundige’ elementen die de hal bood. Zo bepalen de rails metlichtstraten de oost-westoriëntering van de atelierblokken, die gescheidenworden door straten, die het patroon van de lichtstraten volgen. Kleinere vannoord naar zuid lopende stegen houden delen van de dragende constructie vrij.Een diagonale verbinding tussen de zuidelijke en oostelijke entree vormt eenstedelijke hoofdstraat tussen de atelierblokken. Verder is ruimte vrij gehoudenvoor een openbaar plein. Door alle doorsnijdingen is elk bouwblok uniek.De monumentale status houdt ook in dat alle industriële relicten zichtbaar enin hun oorspronkelijke context behouden moeten blijven. Nagelvaste zakenzoals kranen, haken en een kraancabine werden in het plan betrokken of vak-kundig omzeild. Om aan de strikte veiligheidseisen van de gemeente enbrandweer te voldoen werden hangende scheidingswanden (zeilen) van brand-werende stof aangebracht en beweegbare glazen delen in de lichtstraten, die bij brand openen om de loods rookvrij te houden.

Cascoframe brengt orde in de chaosHet cascoframe van Dynamo architecten waarbinnen de werkruimtes kunnenworden afgebouwd, heeft een eenduidig uiterlijk dat voor herkenbaarheid zorgtin de oogverblindende chaos van de loods. Het is een uitwendig staalskelet meteen eigentijdse staalconstructie van kokerprofielen met gemoffelde en verzinkteafwerking, en geboute verbindingen. De zwarte kleur van het frame wijkt af van deoverwegend groene, bestaande constructie. Het zwarte staal is een knipoognaar de schepen die hier gefabriceerd werden. Hier en daar zijn opvallendeaccenten aangebracht in signaalkleuren die deel uit maken van de oorspronke-lijke taal van de hal, zoals een heloranje lift en de gele, fragiele stabiliteits-verbanden. Het cascoframe bestaat uit twee bouwlagen. De hogere bouwlaagop de begane grond biedt plaats aan bedrijfjes met een werkplaatsachtigkarakter. Huurders op de tweede bouwlaag hebben de mogelijkheid om door tebouwen op het derde niveau. De trapgaten zijn daartoe al uitgespaard in deverdiepingsvloeren. De ateliers worden op de verdieping verbonden door trans-

13 ArchitectuurNL #01 / 2008

4

0_ar01 21-01-2008 14:22 Pagina 13

parante vloeren van persroosterplaten, die daglicht doorlaten op het niveau er-onder en door hun brede opzet ruimte bieden voor ontmoetingen en exposities.Vloeren, plafonds en de aansluiting op basisvoorzieningen moeten door dehuurders worden geregeld. De meeste voorzieningen zijn via een plug-in systeem toegankelijk. De rode keteltjes onder de straten bijvoorbeeld leverende verwarming. Het is fascinerend om te zien hoe de Kunststad langzaam oporganische wijze vorm begint te krijgen. Fantasievolle creaties in gipsplaatworden afgewisseld door dichtgemetselde degelijkheid zonder franje. Hetproject heeft een looptijd van 20 jaar. De transformatie van de ateliers is dusnog in volle gang. De transformerende stad is in werking gesteld.

Ontwerp en directievoering Dynamo Architecten, UtrechtOpdrachtgever Stichting Kinetisch NoordConstructeur Konstruktieburo Boerkoel, UtrechtAdviseur Brandveiligheid TAC brandveiligheid, BenthuizenAdviseur W-installaties Tolsteeg adviesburo, UtrechtAdviseur E-installaties Nieuwenhuijs & Prins, ZaandamAdviseur Koude-warmteopslag Techneco energiesystemen, DelftHoofdaannemer MVB-bouw, AmsterdamProgramma 7500 m2 casco-ateliergebouwen, inclusief technische infra-structuur en brandveiligheid Start bouw Oktober 2005Oplevering Juli 2006Bouwkosten € 1.650.000 excl. installaties (€ 1.325.000) en BTWFoto’s Frank Hanswijk, Dynamo (3), Beeldbank Stadsarchief Amsterdam (2)

Documentatie 14 ArchitectuurNL #01 / 2008

5 Plattegrond eerste verdieping en door-

sneden 1:2000

1 kunststad

2 noordvleugel

3 oostvleugel

4 zuidstrook/vrije kavels

5 sectie 04

6 kantoren

7 transformatorhuis

8 ingang skatepark

9 hoofdingang

10 expeditie

11 skatepark

6 De straten volgen de richting van de rails,

dwars daarop houden stegen delen van de

oude dragende constructie vrij

7 De transparante vloeren van persrooster-

platen laten daglicht door op het niveau

eronder en bieden ruimte voor ontmoetingen

en exposities.

5

6

7

22

5

5

4 4

3

10

8

11

966

3

0_ar01 21-01-2008 14:23 Pagina 14