Komeet 17P/Holmes nabij Iota Perseikometen.nl/wp-content/uploads/2010/08/KN109.pdf · 2012. 2....

Nummer 109 februari 2008

Komeet 17P/Holmes nabij Iota Persei.Gefotografeerd op 29 november 2007 tussen 19h17m en 19h27m UT door Albert vanDuin. De komeet is van ongeveer de 3e grootte en duidelijk is de grotecomadiameter van ongeveer 1 graad zichtbaar. Aan de zonzijde is de coma scherp be-grensd. De foto is samengesteld uit 4 opnamen (2 x 60 sec en 2 x 180 seconden) op800 ISO met de 8" F2.75 ASA Astrograph.met gebruik van LPS filter.

Colofon Kometen Nieuwsbrief is een uitgave van de Nederlandse Kometen Vereniging. Bestuur Nederlandse Kometen Vereniging Voorzitter: A.H. Scholten, Kraaiheide 48, 6961 PD Eerbeek 0313-656700 e-mail : [email protected] Secretaris: H. Rietveld, Nijlstroom 18, 2721 CA Zoetermeer 079-3318491 e-mail : [email protected] Penningmeester: Jan Maarten Winkel, Benedendorpsstraat 18, 7038 BC Zeddam 0314-652476 e-mail : [email protected] Lid: H. Rietveld, Nijlstroom 18, 2721 CA Zoetermeer 079-3318491 e-mail : [email protected] Waarnemingscommissie: A.H. Scholten (waarnemingscoördinator)

E.P. Bus H. Rietveld R.L.W. van de Weg

Redactie: H. Rietveld Ontwerp voorblad: E.P. Bus Vermenigvuldiging: J.M. Winkel Homepage NKV: www.kometen.nl Postbanknummer: 746.42.02 t.n.v. Nederlandse Kometen Vereniging te Zeddam Contributie: € 15,- per jaar De Nederlandse Kometen Vereniging staat ingeschreven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Drenthe onder nummer 40049049.

Contributie Nederlandse Kometen Vereniging De leden wordt verzocht hun contributie van € 15,- per jaar over te maken op gironummer 746.42.02 ten name van de Nederlandse Kometen Vereniging te Zeddam. Buitenlandse leden wordt verzocht rekening te houden met eventuele kosten die voor de overboeking in rekening worden gebracht!

Bezoek de homepage van de Nederlandse Kometen Vereniging onder het adres:

WWW.KOMETEN.NL

KN 109 : 1

UITNODIGING

voor de

KOMETENDAG 2008 van de

NEDERLANDSE KOMETEN VERENIGING Datum : zondag 30 maart 2008 Plaats : Volkssterrenwacht Bussloo , Bussloselaan 4 te Bussloo (Voorst) PROGRAMMA 10.00 ONTVANGST 10.20 OPENING DOOR DE VOORZITTER 10.30 JAARVERGADERING N.K.V. (zie separate agenda op blz. 3) 11.30 " KOMEETVERSCHIJNINGEN IN 2008 EN 2009 " een vooruitblik op de komeetverschijningen in de komende jaren door Alex Scholten 12.15 PAUZE 13.00 " DE UITBARSTING VAN KOMEET 17P/HOLMES " een terugblik op de spectaculaire uitbarsting van komeet 17P/Holmes in oktober

2007 en een vergelijking met de uitbarsting in 1892 door Peter Bus 13.45 " KOMEETFOTOGRAFIE IN HET DIGITALE TIJDPERK " een presentatie over de actuele stand van zaken op het gebied van astrofotografie

(en in het bijzonder komeetfotografie) door Jaap van ’t Leven

Oproep: neem eigen fraaie fotografische resultaten mee !! na afloop en in de pauze is er gelegenheid voor een ieder om actuele fotografische resultaten (bijv. 17P/Holmes of 8P/Tuttle) te presenteren (bij voorkeur door een selectie van de fraaiste opnamen op een USB-stick o.i.d. te zetten) (eventueel is ook een diaprojector beschikbaar)

14.30 PAUZE 15.15 " DE SPECTACULAIRE STAARTONTWIKKELING VAN KOMEET Mc NAUGHT " een analyse van de ontwikkeling van de spectaculaire komeet C/2006 P1

(McNaught) in januari 2007 door Rob van de Weg 16.00 “ KOMETEN EN HET ONTSTAAN VAN ONS ZONNESTELSEL “

over de prille geschiedenis van ons zonnestelsel en de rol van kometen hierin door gastspreker Carsten Dominik (Sterrenkundig Instituut Anton Pannekoek Amsterdam en universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam)

17.00 SLUITING, eventueel gevolgd door een gezamenlijk bezoek aan de Chinees te Deventer (nabij het station)

KN 109 : 2

Zowel leden van de Nederlandse Kometen Vereniging als belangstellenden zijn van harte welkom. Meer informatie: Alex Scholten, Kraaiheide 48, 6961 PD EERBEEK (0313-656700 of 06-20606498), [email protected]; www.kometen.nl Aanvang : ontvangst vanaf 10.00 uur Kosten : geen, behalve eigen consumptie ; eigen lunch s.v.p. meenemen; koffie en soep tegen vergoeding verkrijgbaar. Bereikbaarheid : de Volkssterrenwacht Bussloo bevindt zich in de gerestaureerde boerderij 'De

Wijnbergenshof' aan het Recreatiegebied Bussloo (Voorst), in de driehoek Apeldoorn-Deventer-Zutphen niet ver van de afrit 'Twello' (afrit nr 22 van A1) ; (zie kaartje) ; er is ruime (kostenloze) parkeergelegenheid aanwezig ; diegenen die per openbaar vervoer willen komen kunnen het beste van tevoren even con-tact opnemen met Alex Scholten (0313-656700 of 06-20606498) voor het maken van een 'afhaal-afspraak'.

KN 109 : 3

JAARVERGADERING

30 maart 2008 om 10.30 uur. Plaats: Volkssterrenwacht Bussloo , Bussloselaan 4 te Bussloo (Voorst)

De Jaarvergadering van de Nederlandse Kometen Vereniging zal in 2008 plaatsvinden tijdens de Kometendag op 30 maart te Bussloo. Het bestuur nodigt alle leden uit om deze vergadering bij te wonen. Agenda: 1. Opening 2. Vaststelling agenda 3. Correspondentie en mededelingen 4. Besluitenlijst jaarvergadering 21 april 2007 5. Jaarverslag 2007 secretaris / financieel jaarverslag 2007 penningmeester 6. Verslag kascommissie over 2007 7. Begroting 2008 8. Verkiezing kascommissie 2008 9. Afvaardiging Verenigingsraad 10. Verslag waarnemingscommissie 11. Rondvraag 12. Sluiting

Het bestuur. Rooster van Aftreden Bestuur:

Voorzitter Alex Scholten 2011 Secretaris Hermanus Rietveld 2009 Penningmeester Jan Maarten Winkel 2011

KN 109 : 4

De spectaculaire uitbarstingen van komeet Holmes Peter Bus

English summary Preliminary results are discussed here for the violent outburst on October 24 2007 of comet 17P/Holmes, with maximum brightness amplitude of about 14 magnitudes. The comet reached a maximum brightness of about magnitude +2.5 on October 25th, and this is about two magnitudes brighter than after a similar outburst in 1892. The variation in total brightness during the months after the outburst follows the expected variation in brightness due to the reflected light of the sun on the expanding dust cloud. A linear expansion velocity at the ‘latus rectum’ in the period October 25 – December 1, 2007 is determined at 476 ± 9 m/s. Also linear expansion velocities at the minor axis of the dust cloud in the same period were determined at 544 ± 14 m/s for the visual estimations and 547 ± 9 m/s for the photographical measurements. This is a factor 1.8 faster than determined for the outbursts of 1892 and 1893. The difference in linear expansion velocities between the measurements at the ‘latus rectum’ and at the minor axis is probably due to the radiation pressure of sunlight and solar wind interactions. Spectra show a very strong continuum due to reflected sunlight on dust particles. Also the emission line of CN and the typical C2 Swan bands are clearly present in the observations. Similarities in appearances during different revolutions are probably a normal nature for comets because the periodic comets 1P/Halley and 109P/Swift-Tuttle show repeatedly their particular characteristics during different appearances and revolutions. 9,10,11 Also the appearance of the outburst of comet Holmes in 2007 shows striking similarities with the outburst in 1892. In both occasions sharp edges of the dust cloud at the sun directed side were visible and after a couple of days the development of a diffuse irregular tail side started. Also the irregular plasma tail structures have the same look and by chance a disconnected event is photographed both in 1892 as well as in 2007. But most striking are the similarities between the structures (streamers) in 1892 and 2007 in the dust coma starting from the nucleus. Probably the same area on the nucleus is active and/or the same, yet unknown, source causes these outbursts in 1892/1893 and 2007. A collision with a companion satellite or another chunk of debris is very unlikely. Other causes like crystallisation of amorphous ice followed by a sudden pressure release of high amounts of trapped gas under very high pressure and dust is one of the possibilities.13 All observations were carried out by members of the Dutch Comet Section of the Royal Netherlands Association for Meteorology and Astronomy. Inleiding Normaal gesproken trekt de periodieke komeet 17P/Holmes iedere zeven jaar onopvallend zijn baantje om de zon. Op 4 mei 2007 bereikte hij zijn perihelium, het punt in de baan dat op een afstand van 2,05 AE het dichtst bij de zon is gelegen om als een object van de 15e à 16e grootte aan de volgende ronde te beginnen. Daarbij werd zijn afstand tot de zon langzaam groter en nam in de tweede helft van oktober zijn helderheid af tot magnitude 17. Op 24 oktober meldde de Spaanse amateur-astronoom Juan Antonio Henríquez Santana dat op een opname die hij die dag om 2h15m UT had gemaakt, te zien was dat de komeet ongeveer zeven magnituden in helderheid was toegenomen. In de daarop volgende uren werd het object nog helderder en op 25 oktober werd magnitude +2,5 bereikt. Komeet Holmes was nu te zien als een heldere ster in het sterrenbeeld Perseus. Er had een uitbarsting van de komeet plaatsgevonden en daarbij waren grote hoeveelheden stof en gas vrijgekomen, die zich van de komeetkern verwijderden. Daarbij bereikte het gas een veel grotere snelheid dan het stof. In de eerste dagen na de uitbarsting vertoonde het binnenste deel van de coma zich als een geel getinte schijf, bestaande uit stofdeeltjes. Om deze stofcoma heen was de blauw getinte gascoma te zien. Dit blauwe schijnsel was afkomstig van gasmoleculen die door ultraviolette zonnestraling tot lichten (fluorescentie) werden gebracht. In de dagen en weken na de uitbarsting namen de stof- en gascoma steeds verder in omvang toe, waarbij de stofcoma vrijwel kleurloos werd. Halverwege november was de stofcoma schijnbaar net zo groot als de maan. Een spectaculair verschijnsel, maar het was niet de eerste keer dat komeet Holmes dit kunstje liet zien. In 1892 had een soortgelijke uitbarsting tot zijn ontdekking geleid. De ontdekking door Edwin Holmes Rond 1892 keek de Britse sterrenkundige Edwin Holmes bij elke gelegenheid of er in de omgeving van de Andromedanevel iets bijzonders te zien was, omdat in voorgaande jaren in deze nevel een nova was verschenen (wellicht betrof het de supernova van 1885).

KN 109 : 5

Toen hij op zondag 6 november 1892 rond 23h30m UT op het punt stond de waarneemsessie van die avond te beëindigen en met zijn telescoop de omgeving van de ster β Andromedae afzocht, zag Holmes een nevelachtig object. In eerste instantie dacht hij dat het M31 betrof, maar door het oculair van zijn 12,5-inch telescoop zag hij dat het iets geheel anders was. Hij realiseerde zich dat hij een komeet had ontdekt. Met een micrometer bepaalde hij dat de diameter van het object bijna vijf boogminuten bedroeg. Hij kon ook een eerste positie bepalen en meldde deze aan de Astronomer Royal, de Britse hofastronoom Sir William Christie. Deze had grote twijfels omtrent de waarneming, omdat M31 zich in de buurt bevond, maar op maandagavond werd de ontdekking door een vriend van Edwin Holmes, een zekere Mr. Kidd, bevestigd.1 Vanwege de comadiameter van 5 boogminuten is het is aannemelijk dat de komeet al enkele dagen in uitbarsting was, toen hij door Edwin Holmes werd ontdekt. De eigenlijke uitbarsting heeft waarschijnlijk rond 2 november 1892 plaatsgevonden. Wereldwijd werden verschillende waarnemingen verricht – de visuele helderheid en comadiameter werden gemeten, spectra opgenomen, foto’s en tekeningen gemaakt. Tot verbazing van de waarnemers vond er op 16 januari 1893 nog een uitbarsting plaats. Helderheden van beide uitbarstingen en metingen van de comadiameter van de tweede uitbarsting werden door Nicholas Theodore Bobrovnikoff verzameld.2 Het verloop van de helderheid van beide uitbarstingen is in figuur 1 weergegeven. Omdat aan het einde van de 19e eeuw de huidige waarneemtechniek voor het bepalen van de helderheid van uitgebreide nevelige objecten zoals kometen nog niet volledig was ontwikkeld, lijkt het aannemelijker dat het helderheidsverloop eerder volgens de streepjeslijn is verlopen dan volgens de doorgetrokken lijn in figuur 1.

Figuur 1. De variatie in de helderheid van komeet 17P/Holmes in de periode 9 november 1892 tot 16 maart 1893. De stippen vertegenwoordigen de totale helderheid en de open cirkels de helderheid van de ‘valse’ kern. (De valse kern is in feite een dichte gas- en stofmassa in de directe nabijheid van de eigenlijke kern). Het verloop van de totale helderheid is met een doorgetrokken lijn aangegeven en dat van de ‘valse’ kern met een stippellijn. De bovenste rechte streepjeslijn geeft het verwachte helderheidsverloop weer ten gevolge van gereflecteerd zonlicht. Rond 9-12 november 1892 werd een maximale helderheid van ongeveer magnitude 4,5 bereikt en bij de tweede uitbarsting rond 16 januari 1893 ongeveer magnitude 6,0. (Grafiek: Bobrovnikoff 2) Uit de toenmalige bepalingen van de comadiameter kan worden afgeleid hoe snel (in m/s) deze materie destijds is uitgedijd. Omdat op een afstand van 1 Astronomische Eenheid (AE) één boogminuut aan de hemel overeenkomt met 43.516 kilometer, laat zich vervolgens eenvoudig de werkelijke diameter berekenen mits de afstand van de komeet tot de aarde op het moment van de waarneming bekend is. Bij voldoende waarnemingen kan ten slotte de radiële expansiesnelheid van de coma worden afgeleid. Bij de eerste uitbarsting van Holmes kon deze auteur uit de visuele waarnemingen van de diameter van de stofcoma voor de periode 6 november tot 9 december 18923 een gemiddelde radiële expansiesnelheid van 319 ± 21 m/s bepalen (zie figuur 2). Bij de uitbarsting van 1893 vond Bobrovnikoff een gemiddelde radiële expansiesnelheid van 270 ± 10 m/s.2 Bij soortgelijke uitbarstingen van andere kometen zijn radiële expansiesnelheden van 100 tot 500 m/s gemeten.4

KN 109 : 6

Figuur 2. De expansie van de stofcoma van komeet 17P/Holmes bij de eerste uitbarsting in november 1892, bepaald uit metingen van de comadiameter in de periode 6 november – 9 december 1892, zoals die door verschillende waarnemers zijn gerapporteerd.3 De vierkantjes zijn wellicht waarnemingen van de gascoma. Merk op dat de uitdijing erg gelijkmatig is verlopen.

Figuur 3. De expansie van de stofcoma van komeet 17P/Holmes van de tweede uitbarsting in de periode 16 januari tot 23 januari 1893. De punten zijn waarnemingen van E.E. Barnard, de bolletjes zijn die van anderen. Merk op dat de uitdijing ook hier regelmatig is verlopen. (Grafiek: Bobrovnikoff 2)

17P/Holmes

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

4-nov 9-nov 14-nov 19-nov 24-nov 29-nov 4-dec 9-dec 14-dec

1892

com

adia

met

er (x

100

0 km

)

KN 109 : 7

Foto’s van komeet Holmes in 1892 Kort na de ontdekking in 1892 lukte het Edward Emerson Barnard de komeet op drie verschillende nachten te fotograferen met een 6 inch F/5,16 Willard Portrait Lens van de Lick Sterrenwacht. Deze foto’s zijn te vinden in een publicatie van het Lick Observatory5 en zijn ook hier afgebeeld (zie fig. 4 t/m 7). Belichtingstijden van meer dan een uur waren toen geen uitzondering. Met de huidige digitale camera’s kan tegenwoordig in enkele minuten hetzelfde resultaat worden bereikt.

Figuur 4. Plaat 102 van E.E. Barnard van 10 november 1892 om 7h45m P.S.T. met een belichtingstijd van 3h00m. Het helderste deel (stofcoma) is 8' in diameter met een buitenring met een diameter van 19' (wellicht wordt met de buitenring de gascoma bedoeld).

KN 109 : 8

Figuur 5. Plaat 103 van E.E. Barnard van 10 november 1892 om 7h45m P.S.T. met een belichtingstijd van 3h00m. De plaat is een uitvergroting van Plaat 102. Vanwege de grillige vorm van de gasstaart heeft er zeer waarschijnlijk een ontkoppelingsverschijnsel (disconnection-event) zich voorgedaan.

KN 109 : 9

Figuur 6. Plaat 104 van E.E. Barnard van 21 november 1892 om 9h32m P.S.T. met een belichtingstijd van 1h15m. De komeet is 19' in diameter.

Figuur 7. Plaat 105 van E.E. Barnard van 8 december 1892 om 6h57m P.S.T. met een belichtingstijd van 1h15m. De stofcoma is 25' in diameter.

KN 109 : 10

Het spectrum van komeet Holmes Op 8 november 1892 heeft William Wallace Campbell de spleet van een spectrograaf op het meest gecondenseerde deel van de komeet gezet.6 Daarbij stelde hij vast dat behalve het continu spectrum (bestaande uit door stofdeeltjes weerkaatst zonlicht) ook een spoortje van een groene band rond een golflengte van 514 nm te zien was. Dit zijn de emissielijnen van het koolstofmolecuul C2 dat naast het watermolecuul het meest voorkomt in kometen. Deze emissielijnen geven de coma van kometen op foto’s vaak de typische blauwgroene kleur. Om er zeker van te zijn dat dit niet verbeelding maar reëel verschijnsel was, liet Campbell zich de volgende nacht assisteren door Sidney Townley, die nog nooit een spectrum had gezien of wist waar de typische spectrale komeetbanden moesten liggen. Campbell liet Townley het hele spectrum afzoeken en moest dan de micrometer op dat deel zetten van het spectrum dat iets helderder was dan het gedeelte ervoor of erna. Townley zette de micrometer precies tussen 514 en 516 nm. Ook op 24 november werd deze spectraalband van koolstof waargenomen. De waarnemingen in 2007 Wereldwijd werden na het bekend worden van de uitbarsting op 24 oktober 2007, net als in 1892 en 1893, diverse waarnemingen verricht. Hieronder worden enkele voorlopige resultaten gegeven. De uitbarsting van 17P/Holmes is visueel waargenomen door komeetwaarnemers van diverse nationaliteiten, onder wie leden van de bij de KNVWS aangesloten Nederlandse Kometen Vereniging (NKV). Deze waarnemingen zijn verricht vanaf 24 oktober 2007 en gepubliceerd op de website van de International Comet Quarterly (ICQ).7 De visuele waarnemingen van de NKV beginnen pas op 29 oktober 2007 vanwege het zware wolkendek dat de hemel vanaf 24 oktober bedekte. De waarnemingen in figuur 8 laten zien dat de komeet binnen ruwweg 24 uur na de uitbarsting zijn maximale helderheid van rond magnitude +2,5 bereikte. Dit is ongeveer 2 magnituden helderder dan tijdens de uitbarsting in 1892. Er was dus sprake van een helderheidstoename van ongeveer 14 magnituden! Helderheidsuitbarstingen komen vaker voor bij kometen maar doorgaans is de helderheidstoename 2 à 3 magnituden. Slechts in zeldzame gevallen is de toename meer dan 6 magnituden zoals in 1973 bij komeet 41P/Tuttle-Giacobini-Kresák, die meer dan 9 magnituden helderder werd. Ook komeet 29P/Schwassmann-Wachmann is bekend om zijn vele uitbarstingen. Van deze komeet zijn meer dan 100 uitbarstingen waargenomen waarbij soms de helderheid met meer dan 7 magnituden toenam. Zeer sporadisch treden uitbarstingen in paren op. Bij 41P/Tuttle-Giacobini-Kresák en 29P/Schwassmann-Wachmann traden uitbarstingen op met intervallen van ongeveer 30 en 40 dagen en bij 17P/Holmes volgde 71 dagen na zijn ontdekking een tweede uitbarsting. Echter, dit zijn grote uitzonderingen en dus is er geen garantie dat dit bij komeet Holmes nog eens een keer zal plaatsvinden. Het helderheidsverloop Kort na de uitbarsting werd de zichtbaarheid van de stofcoma grotendeels veroorzaakt door het gereflecteerde licht van de zon. Uit figuur 8 kan worden opgemaakt dat de helderheid van de komeet vrijwel direct na het bereiken van de maximale helderheid geleidelijk begon af te nemen. Het is vrijwel zeker dat dit voornamelijk wordt veroorzaakt door de veranderende afstand van de komeet tot de aarde en de zon. Nader onderzoek moet uitwijzen in hoeverre eventuele andere zaken hierbij nog een rol hebben gespeeld, zoals het steeds groter worden van de stofcoma. Het schatten van objecten met een grote schijnbare diameters is namelijk veel lastiger dan het bepalen van de helderheid van objecten met een schijnbare diameter van 2 boogminuten of kleiner. De diameter van de stofcoma In figuur 9 zijn de visuele en fotografische bepalingen van de comadiameter van de uiterste zichtbare rand van de stofcoma (of stofwolk) in de periode 25 oktober tot en met 1 december 2007 omgerekend naar de werkelijke diameter in kilometers. Ondermeer door het ijler worden van stofcoma zijn de visuele en fotografische comadiameter metingen na 1 december te onnauwkeurig geworden. Er zijn twee typen metingen verricht voor het bepalen van de radiële expansiesnelheid van de stofcoma. De eerste methode heeft betrekking op de maximale diameter haaks op de lange as van de stofcoma (zie linker afbeelding in figuur 10). De cirkeltjes in figuur 9 vertegenwoordigen deze metingen van de visuele waarnemingen en de vierkantjes die van de fotografische waarnemingen. Bij het andere type metingen is de lengte bepaald van het ‘latus rectum’, een denkbeeldige lijn die door de ‘valse’ kern loopt, eveneens loodrecht op de lange as van de coma (rechter afbeelding in figuur 10). Deze metingen uit fotografische waarnemingen zijn in figuur 9 weergegeven als driehoekjes.

KN 109 : 11

Figuur 8. Het visuele helderheidsverloop van komeet 17P/Holmes bepaald uit meer dan 800 visuele waarnemingen waarvan 190 door leden van het NKV van de uitbarsting van 17P/Holmes in de periode 24 oktober 2007 t/m 26 januari 2008. De gesloten driehoekjes geven de gemiddelde helderheid aan van de ‘valse’ kern van de komeet op 22 en 23 oktober voor de uitbarsting.8 De witte bolletjes vertegenwoordigen de waarnemingen van de ICQ7 en de rode bolletjes de waarnemingen van leden van de Nederlandse Kometen Vereniging. De streepjeslijn geeft het theoretische helderheidsverloop van gereflecteerd zonlicht op de stofcoma weer waarbij rekening is gehouden met de veranderende afstand van de komeet tot de aarde en de zon. In de grafiek is te zien dat het maanlicht rond de volle maan op 24 november veel meer de waarnemingen heeft beïnvloed vanwege het steeds doorschijnender en groter worden van de stofcoma dan rond volle maan op 26 oktober toen de coma nog klein en compact was. Rond de volle maan op 24 december en 22 januari 2008, is dit minder duidelijk zichtbaar door de kleinere aantallen waarnemingen.

Figuur 9. De expansie van de coma van komeet 17P/Holmes tijdens de uitbarsting in de periode 25 oktober t/m 1 december 2007, bepaald uit metingen van diverse waarnemers. De cirkeltjes geven de expansie van de stofcoma weer volgens de visuele waarnemingen en de vierkantjes (en streepjeslijn) volgens fotografische diameterbepalingen gemeten ter hoogte van de korte as van de stofcoma. De driehoekjes vertegenwoordigen de expansie ter hoogte van de ‘latus rectum’ van de stofcoma. Alle waarnemingen zijn verricht door leden van de Nederlandse Kometen Vereniging. Op de y-as is de comadiameter maal 1000 kilometer gegeven en op de x-as de waarnemingsdatum.

17P/Holmes

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

24-okt 29-okt 3-nov 8-nov 13-nov 18-nov 23-nov 28-nov 3-dec

2007 (UT)

com

adia

met

er [

stof

schi

jf ] x

100

0km

17P/Holmes0

2

4

6

8

10

12

14

16

1822-okt 1-nov 11-nov 21-nov 1-dec 11-dec 21-dec 31-dec 10-jan 20-jan 30-jan

2007 2008

m1

(hel

derh

eid

stof

schi

jf)

KN 109 : 12

Figuur 10. De twee methoden van comadiameter bepalingen. Links is aangegeven hoe de metingen worden verricht van de comadiameter van de maximale diameter haaks op de lange as van de coma. Rechts is aangegeven hoe de lengte bepaald wordt van het ‘latus rectum’, een denkbeeldige lijn die door de ‘valse’ kern loopt, eveneens loodrecht op de lange as van de coma. De richting van de zon is op beide afbeeldingen aangegeven. Uit 41 fotografische metingen werd voor de radiële expansiesnelheid van de stofcoma langs de korte as een waarde van 547 ± 9 m/s gevonden en uit 34 visuele schattingen kon een waarde van 544 ± 14 m/s worden afgeleid. De 21 fotografische metingen langs de ‘latus rectum’ leidden tot een radiële expansiesnelheid van 476 ± 10 m/s. De visuele bepalingen van comadiameter van de stofcoma zijn per definitie onnauwkeuriger dan de metingen van fotografische opnames. Bij de visuele schattingen vergelijken de waarnemers de comadiameter met de afstand tussen twee sterren, die al gauw een afwijking van vijf procent of meer geeft. Bij zowel visuele als fotografische metingen speelt ook de hemelachtergrond een cruciale rol: des te donkerder de hemel, des te groter is de waargenomen comadiameter. Het verschil in snelheid tussen de metingen langs de ‘latus rectum’ en langs de maximale diameter haaks op de lange as wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door de zonnewind. De stofdeeltjes werden eerst meegesleurd door het gas dat gewelddadig vrijkwam uit de komeetkern. Op een gegeven moment was het gas zo ijl geworden dat de stofdeeltjes niet meer werden versneld. Vanaf dat moment zijn de stralingsdruk en de aantrekkingskracht van de zon de belangrijkste krachten die het deeltje ondervindt. Hierna kwamen de stofdeeltjes onder invloed van de stralingsdruk van de zon die ze steeds verder van de komeetkern weggedrukte waardoor ze zich steeds verder verwijderden van de komeetkern. Alleen de zeer zware stofdeeltjes bleven relatief dicht bij de komeetkern. Dit is dan ook de hoofdreden dat komeet Holmes in de dagen na de uitbarsting vrijwel cirkelvormig was en in de loop van dagen en weken steeds langwerpiger werd. Uit de metingen blijkt dat de expansiesnelheid langs de korte as bij de recente uitbarsting een factor 1,8 groter is dan bij de uitbarstingen van 1892/1893. Slechts 21 dagen na het begin van de uitbarsting bereikte komeet Holmes al de diameter van 2 miljoen kilometer – bijna anderhalf maal de diameter van de zon! In 1892 werd deze waarde pas na 38 dagen bereikt. Op 21 december 2007, op 58 dagen na het begin van de uitbarsting was de diameter verder toegenomen tot meer dan 5 miljoen kilometer. Uiteindelijk zullen de stofdeeltjes voornamelijk door de stralingsdruk nog verder van de komeetkern in alle richtingen worden weggeduwd. De stofcoma wordt daardoor steeds ijler en zal na verloop van tijd vanaf de aarde niet langer waarneembaar zijn.

KN 109 : 13

Het spectrum Het spectrum van komeet Holmes is gefotografeerd door o.a. Jan Teule en laat – net als het spectrum van 1892 - een helder continu spectrum van door stofdeeltjes gereflecteerd zonlicht zien, met daarin de bekende Swan-banden van het koolstofmolecuul C2 en een band van het cyanidemolecuul CN (zie figuur 11).

Figuur 11. Spectra van de kometen C/2004 Q4 (Machholz) (1 januari 2005; boven) en 17P/Holmes (30 oktober 2007; onder). De heldere strepen die min of meer van boven naar beneden lopen, zijn de emissieband van het CN-molecuul op 388,3 en de Swan-emissiebanden het van koolstofmolecuul C2. Ook duidelijk zichtbaar is de lijn van natrium (Na), die van aardse oorsprong is. Deze emissiebanden liggen boven op het continu spectrum van door stof gereflecteerd zonlicht en loopt van de blauwviolette (links beginnend bij 388,3 nm) naar de rode kant van het spectrum. Merk op dat het continu spectrum van Holmes veel duidelijker zichtbaar is dan op de opname van komeet Machholz, terwijl de emissiebanden vrijwel van dezelfde helderheid zijn. De donkere en witte horizontale strepen zijn het gevolg van kleine stofjes of oneffenheden op de randen van de beide scheermeshelften, die de spleet van de spectroscoop vormen. De spleet bedekt bij beide opnamen vrijwel de hele komeetkop met gasomhulsel. (Spectra: Jan Teule, Zutphen) Overeenkomsten en verschillen tussen 1892 en 2007 Van een aantal kometen is bekend dat zij bij opeenvolgende verschijningen grote uiterlijke overeenkomsten vertonen. Uitstroompatronen nabij de ‘valse’ kern maar ook patronen in de staart bij ondermeer de kometen 1P/Halley, bij de verschijningen van 1835, 1910 en 1986,9 en 109P/Swift-Tuttle bij zijn verschijningen in 1862.10, 11 Ook komeet 17P/Holmes blijkt een vast gedragspatroon te vertonen. De opnamen die Klaas Jobse op 29 oktober en Freddy Nauta op 11 november jl. hebben gemaakt, lijken bijvoorbeeld sterk op de schetsen van William Frederick Denning van 9 en 16 november 1892 (zie fig. 12). De indruk bestaat dat de evolutie van vorm en uiterlijk van de uitstroompatronen in 1892 en 2007 vrijwel volgens hetzelfde scenario is verlopen (zie ook fig. 13 t/m 15). We kunnen dus stellen dat de spectaculaire uitbarstingen van komeet Holmes in 1892 en 2007 grote overeenkomsten met elkaar vertonen. Maar ook enkele verschillen. Het grootste verschil is dat bij de laatste uitbarsting in 2007 de komeet circa 2 magnituden helderder was dan in 1892. De oorzaak kan zijn dat er in 2007 meer materie is vrijgekomen en dat dit met een grotere kracht gepaard is gegaan dan in 1892. Dit vermoeden wordt versterkt door de gemeten radiële expansiesnelheid van de stofcoma, die in 2007 ruwweg 1,8 keer groter was dan in 1892 en 1893.

KN 109 : 14

Figuur 12. De negatief gemaakte opnamen van Klaas Jobse (29 oktober 2007) en Freddy Nauta (11 november 2007) boven de tekeningen van W.F. Denning op 9 en 16 november 1892. De overeenkomsten tussen de opnamen uit 2007 en de schetsen uit 1892 zijn opmerkelijk. Tekst behorende bij de tekeningen van W.F. Denning uit Bristol: “De komeet ontdekt door Mr. Holmes op 6 november is hier waargenomen op 9 november om 5h50m (17h50m) als een zeer heldere ronde nevel met een centrale condensatie. De diameter van de komeet was 5’ 41”. Er werd opnieuw waargenomen op 16 november om 10h45m (22h45m) en het uiterlijk bleek totaal van gedaante te zijn veranderd. De diameter was toegenomen tot 10’ 33” en het uiterlijk werd diffuser en onregelmatiger van vorm. De kern heeft nu de vorm van een heldere band en werd omhuld

door een grote vage coma. Een sterretje is waargenomen net ten N(oorden) van het W(estelijke) uiteinde van de (valse)kern, waarbij de (valse) kern leek te bestaan uit nevelachtige verdichtingen”.12

Figuur 13. Een schitterende, maar wel een toevallige overeenkomst tussen de opname van 10 november 1892 van E.E. Barnard (links) en de opname van Klaas Jobse op 8 november 2007 rond 21h UT. Het betreft hier een ontkoppelingsverschijnsel ("disconnection-event") van de gasstaart. Door interactie met de door de zonnewind meegevoerde magnetische velden kunnen golfvormige of kurkentrekkerachtige patronen in de staartstralen ontstaan. Een zeer heftige verstoring in de zonnewind kan er aanleiding voor zijn dat een komeet ogenschijnlijk zijn plasmastaart verliest. Tegelijkertijd ontstaat door het samenvouwen van nieuwe stralen een nieuwe staart. Deze ontkoppelingsgebeurtenis ("disconnection-event") speelt zich binnen een dag af en vindt zijn oorzaak in omkering in polariteit van de magnetische velden meegevoerd door de zonnewind. De frequentie waarop een ontkoppelingsgebeurtenis plaatsvindt, is ongeveer eens per week. De opnamen zijn individueel geschaald en geroteerd naar de grootte en oriëntatie van de komeet. (De linker opname is een uitvergroting van de platen 102 en 103 in de figuren 4 resp. 5).

Figuur 14. Ook hier weer een fraaie overeenkomst van het uiterlijk van komeet Holmes op opnamen van 21 november 1892 van E.E. Barnard (links) en 11 november 2007 rond 20h15m UT van Albert van Duin op (rechts). Op beide plaatjes is de scherpe rand (linkerkant van de stofcoma op beide opnamen) naar de zon toegekeerd en de staartkant is de diffusere rechterrand van de komeet. De opnamen zijn individueel geschaald en geroteerd naar de grootte en oriëntatie van de komeet. (De linker opname is een uitvergroting van de plaat 104 in figuur 6).

KN 109 : 15

Figuur 15. Deze beide opnamen lijken op elkaar te vanwege het diffuser worden van de stofcoma, waardoor het uitstroompatroon in het centrum van de coma duidelijker zichtbaar begint te worden. De linkeropname is op 8 december 1892, 32 dagen na de ontdekking door E.E. Barnard. Op de rechter opname, daterend van 14 november 2007 (22 dagen na het begin van de meest recente uitbarsting) en genomen door de auteur, heeft de stofcoma ruwweg een diameter van 26 boogminuten. De opnamen zijn individueel geschaald en geroteerd naar de grootte en oriëntatie van de komeet. (De linker opname is een uitvergroting van de plaat 105 in figuur 7). De uiterlijke overeenkomsten tussen 1892 en 2007 kunnen erop duiden dat hetzelfde gebied op de kern actief is en/of hetzelfde fenomeen de oorzaak van deze uitbarstingen is. Het is denkbaar dat onder het oppervlak van de komeet gelegen gasvolumes met veel geweld zijn uitgebroken. Een andere mogelijkheid is dat gasbellen met reactieve gassen met elkaar in contact zijn komen waardoor de inwendige druk steeds hoger werd om vervolgens door het komeetoppervlakte heen te barsten. Meer recent is ook kristallisatie van amorf ijs aangewezen als mogelijke oorzaak van komeetuitbarstingen. Bij ijs in een zeer koude omgeving bewegen de watermoleculen zo traag dat ze veel tijd nodig hebben om nette kristallen te vormen: hun rangschikking is ongeordend (amorf). Uit onderzoek blijkt dat bij kristallisatie van amorf ijs zoveel druk wordt opgebouwd, dat deze zelfs van een diepte van 10 tot 200 meter door het komeetoppervlak heen kan breken.13 De botsing met een eventuele kleine begeleider van de komeet of met een ander stuk ruimtepuin, waarmee komeetuitbarstingen vaak worden verklaard, lijkt erg onwaarschijnlijk. Het betreft immers een on(regelmatig) terugkerend verschijnsel, terwijl kometen relatief schaarse en erg kleine doelwitten zijn. Ten slotte Bij geen enkele andere komeet die een grote uitbarsting heeft ondergaan zoals 29P/Schwassmann-Wachmann en zelfs niet bij 41P/Tuttle-Giacobini-Kresak zijn deze verschijnselen op zo’n grote schaal waargenomen. We kunnen hier dan ook terecht concluderen dat we getuige zijn geweest van een wel heel erg zeldzaam fenomeen die komeet 17P/Holmes nu zo uniek maakt. Alleen door een onderzoek ter plekke kunnen we achter het mechanisme komen die deze uitbarstingen heeft veroorzaakt. Maar een bezoekje van een kometensonde zal er voorlopig wel niet inzitten; wellicht is er nog ergens een komeetsonde in slaaptoestand die door middel van een koerscorrectie hiervoor in aanmerking kan komen. Tot dan kan men over de oorzaken van dit type uitbarstingen alleen maar speculeren.

KN 109 : 16

Baanelementen 17P/Holmes voor 1892 (2000.0) T = 1892 juni 13,9509 argument perihelium ω = 14,2809° q = 2,140564 AE lengte klim. knoop Ω = 333,2214° e = 0,409522 inclinatie ι = 20,8053° Deze baan is berekend uit 46 waarnemingen in de periode 1892-1906.14 Baanelementen 17P/Holmes voor 2007 (epoche 20,0 mei 2007 TT = JDT 2454240,5). (2000.0) T = 2007 mei 4,4995 TT argument perihelium ω = 24,2585° q = 2,053169 AE lengte klim. knoop Ω = 326,8675° e = 0,432429 inclinatie ι = 19,1132° Deze baan is berekend uit 139 waarnemingen in de periode 1964-2001 met een gemiddelde afwijking van 0,7” (bron: MPC 51822). Dankwoord Mijn dank gaat uit naar Albert van Duin, Klaas Jobse, Emiel Kempen, Jaap van ’t Leven en Koen Miskotte voor het beschikbaar stellen van hun opnamen voor de comadiameter bepalingen en Alex Scholten voor het beschikbaar stellen van de waarnemingen van de Nederlandse Kometen Vereniging aangesloten bij de KNVWS en naar Jan Teule voor het spectrum van Holmes. Ook wil ik Ton Schoenmaker en Rob van der Weg bedanken voor hun bijdragen. Bronnen [1] Holmes, E., Discovery of a new comet in Andromeda, The Observatory, vol. 15, pp. 441-443, (1892). [2] Bobrovnikoff, N.T., Popular Astronomy, vol. 51, pp. 542-551, (1943). [3] Denning, W.F., The Observatory, vol. 16, pp. 142-144 (1893). [4] Kresak, L., The outbursts of periodic comet Tuttle-Giacobini-Kresak, Astronomical Institute of Czechoslovakia, Bulletin, vol. 25, no. 5, pp. 293-304 (1974). [5] Publications of the Lick Obs. 11 (1913) plates 102-105, (Deze opnames zijn gescand en beschikbaar gesteld door James McGaha, MS, FRAS Director, Grasslands Observatory, Tucson, Arizona.) [6] Campbell, W.W., PASP, vol. 5, no. 29, pp. 99-100 (1893). [7] Green, D.W.A., International Comet Quarterly, http://cfa-www.harvard.edu/icq/CometMags.html. [8] M.P.E.C. 2007-U93, Observations of Comets, (2007 Oct. 30). [9] Rahe, J., Donn, B., Wurm, K., Atlas of Cometary Forms, Structures Near the Nucleus, NASA SP-198, (1969). [10] Bus, E.P., CCD Images of P/Swift-Tuttle 1992 XXVIII, International Comet Quarterly, nr. 92, vol. 16, No. 4, pp. 138-139 (1994). [11] Winnecke, A., Mem. Acad. Imp. Sci. St. Petersburg (Ser.7) No. 7, (1864). [12] Nature Vol XLVII, Nov 3rd 1892 – Apr 27th 1893. Bron Internet: Norman Lockyer Observatory. [13] Prialnik, D., Bar-Nun, A., The Astrophisical Journal, 363, pp. 274-282 (1990). [14] Marsden, B.G. en G.V. Williams, Catalogue of Cometary Orbits, 13th edition, IAU/CBAC/MPC (1999).

KN 109 : 17

Links : Komeet 17P/Holmes op 30 oktober 2007. Gefotografeerd door Rembert Melman (Dieren) met een 400mm/2.8 (10x30s belicht). Onder : 17P/Holmes nabij Alpha Persei op 16 november 2007 (23h06m UT) door Jaap van ’t Leven (Almere). Hij gebruikte een Megrez 110 ED (f = 525mm) (10x30s plus 9x45s op 1600 ISO).

KN 109 : 18

Komeet 8P/Tuttle nabij het sterrenstelsel M33 (Driehoek) op 30 december 2007. Gefotografeerd door Freddy Nauta (Vorden) met een 300mm/5.6 (2x7 minuten op 800 ISO).

KN 109 : 19

Waarneembare Kometen Alex Scholten De vorige Kometen Nieuwsbrief was nog maar nauwelijks uitgekomen of we werden verrast door de uitbarsting van komeet 17P/Holmes. Binnen enkele uren werd magnitude 2½ bereikt en – door de weersomstandigheden – vanaf eind oktober konden we deze komeet waarnemen en fotograferen. Talrijke fraaie foto’s zijn te vinden op de fotopagina van www.kometen.nl. Tegen het einde van het jaar konden ook nog diverse waarnemingen en foto’s gemaakt worden van komeet 8P/Tuttle. Deze hield zich vrij goed aan de verwachting (zie figuur 1).

Komeet 8P/Tuttle4

6

8

10

12

1430-10 9-11 19-11 29-11 9-12 19-12 29-12 8-1 18-1 28-1

datum 2007/8

waa

rgen

omen

ong

ecor

rigee

rde

vi

suel

e he

lder

heid

Fig.1: Het helderheidsverloop van 8P/Tuttle volgens waarnemingen door leden van de Nederlandse Kometen Vereniging. De grijze lijn geeft de helderheidsverwachting volgens de formule m = 8,1 + 5 log ∆ + 10,5 log r ; zoals gevonden door Peter Bus uit de analyse van de waarnemingen tijdens de periheliumpassage van 1980 (zie KN108). Duidelijk is dat het waargenomen helderheidsverloop vrij goed met de verwachting in overeenstemming is. De ‘onderschattingen’ in het eerste deel van de waarnemingsperiode zijn vooral toe te schrijven aan de vrij grote comadiameter in relatie tot de gebruikte instrumenten. Hierdoor zijn veelal zwakkere buitendelen van de coma niet waargenomen. Inmiddels is de verschijning van 8P/Tuttle ten einde. Hoe lang we 17P/Holmes nog kunnen waarnemen is onduidelijk: half januari was hij nog steeds met het blote oog zichtbaar als een grote diffuse vlek (meer dan 1 graad in diameter) van ongeveer magnitude 3½, maar met een verdere toename van de coma en afname van de helderheid zal hij geleidelijk aan in de hemelachtergrond ‘oplossen’. Bij het artikel van Peter Bus is nog een kaart voor de komende periode te vinden en indien noodzakelijk zal kaartmateriaal voor de helderheidsschattingen beschikbaar komen via www.kometen.nl Komeet 46P/Wirtanen is ondertussen ook een aantal malen waargenomen. Hij staat aan de avondhemel in het sterrenbeeld Ram en is van ongeveer de 9e grootte.

KN 109 : 20

46P/Wirtanen Baanelementen: (epoch 15.0 Jan 2008) T = 2008 Feb 2.4958 TT Argument perihelium = 356.3476 ° (2000.0) q = 1.057487 AU Lengte Klim.knoop = 82.1749 ° e = 0.658130 Inclinatie = 11.7393 ° P = 5.44 jaar MPC 60466 m = 8 + 5 log ∆ + 27 log r

Datum (UT) 2008

R.A. h m

Decl. ° '

Elong. °

R (AE)

Delta (AE)

Magn. Avond h az

10-feb 1 42 11 53 68 1.06 0.92 8.5 40 232 15-feb 2 03 15 11 68 1.07 0.92 8.6 42 237 20-feb 2 24 18 24 69 1.08 0.92 8.8 43 241 25-feb 2 46 21 30 70 1.10 0.92 8.9 45 245 1-mrt 3 10 24 24 71 1.12 0.93 9.2 47 249 6-mrt 3 35 27 01 72 1.14 0.95 9.5 48 252 11-mrt 4 00 29 20 73 1.17 0.97 9.8 49 255 16-mrt 4 26 31 16 74 1.20 0.99 10.1 50 258 21-mrt 4 53 32 49 75 1.23 1.02 10.5 51 261 26-mrt 5 19 33 58 76 1.27 1.06 10.9 51 263 31-mrt 5 45 34 43 77 1.30 1.10 11.3 50 265

Rechte klimming en declinatie geldig voor 0h UT en in 2000.0 coördinaten; hoogte en azimut aan de avondhemel bij zonshoogte -18° (voor 52° NB / 6° OL).

KN 109 : 21

Voor de komende periode is verder hooguit komeet C/2007 W1 (Boattini) nog vermeldenswaardig. Deze komeet is nu nog van ongeveer de 16e grootte, maar bereikt op 24 juni op 0,85 AE van de zon zijn perihelium. Daarbij nadert hij de aarde tot op ongeveer 0,21 AE. De maximale helderheid kan mogelijk rond de 6e grootte komen, maar helaas volgt de komeet voor waarnemers op het noordelijk halfrond een ongunstige koers. Vanuit Nederland kan de komeet alleen in april/mei laag aan de avondhemel worden waargenomen. Aangezien de helderheid dan vermoedelijk nog slechts van de 9e à 8e grootte is zal het een lastig object wezen. Volledigheidshalve hieronder de efemeriden. De komeet bevindt zich in de sterrenbeelden Raaf en Beker.

C/2007 W1 (Boattini) Baanelementen: T = 2008 Jun 24.9055 TT Argument perihelium = 306.5481 ° (2000.0) q = 0.849817 AU Lengte Klim.knoop = 334.5294 ° e = 1.0 Inclinatie = 9.8880 ° MPEC 2008-A61 m = 9.5 + 5 log ∆ + 10 log r

Datum (UT) 2008

R.A. h m

Decl. ° '

Elong. °

R (AE)

Delta (AE)

Magn. Avond h az

0h UT h az

31-mrt 12 17 -17 13 166 1.70 0.71 11.1 10 136 20 191 5-apr 12 07 -17 55 163 1.63 0.65 10.7 14 146 18 198 10-apr 11 56 -18 37 158 1.57 0.59 10.3 16 156 16 205 15-apr 11 43 -19 19 152 1.50 0.54 9.9 18 167 13 213 20-apr 11 29 -20 01 145 1.44 0.50 9.6 18 179 9 219 25-apr 11 13 -20 42 137 1.37 0.45 9.2 16 192 5 227 30-apr 10 56 -21 24 129 1.31 0.42 8.8 13 204 5-mei 10 38 -22 07 121 1.25 0.38 8.4 8 217 10-mei 10 17 -22 52 112 1.19 0.35 8.0 1 229

Rechte klimming en declinatie geldig voor 0h UT en in 2000.0 coördinaten; hoogte en azimut aan de avondhemel bij zonshoogte -18° (voor 52° NB / 6° OL).

Waargenomen Kometen stand per 1 februari 2008

Datum Tijd Magn. * Instrument Coma DC h Grenshelderh. LU Obs (UT) ' ° C Z T

C/2007F1 (LONEOS)

(2007) 4-okt 18,8 S 7,2 TK 21 x 100 B ~5 5 8 4,0 10,0 1 BUS01 5-okt 3,9 S 8,0 TK 10 x 50 B 2,5 7 10 4,0 6,0 LOO 7-okt 18,4 S 7,3 TK 10 x 50 B 2 8 10 3,0 6,2 LOO

13-okt 18,3 S 6,7 TK 15 x 80 B ~4 7 11 4,5 8,0 1 SCH04 13-okt 18,5 S 6,4 TK 15 x 80 B 5 7 10 4,5 6,3 10,0 1 RIE

compact bolletje met enigszins geel/groene kleur; heel zwak staartje 0,2° in PA=350° 14-okt 18,2 S 6,5 TK 15 x 80 B ~4 7 11 5,0 9,0 1 SCH04 14-okt 18,3 S 6,3 TK 21 x 100 B ~4 6/ 11 4,0 10,5 1 BUS01

gasstaartje >0,8° in PA~350° 17-okt 17,8 S 7,0 TK 14 x 100 B 1 8 14 2,5 4,8 LOO 17-okt 18,2 S 6,1 TK 10 x 56 B ~4 7 10,5 4,0 9,0 1 BUS01 17-okt 18,4 S 6,3 TK 15 x 80 B ~4 7 8 4,5 9,5 1 SCH04

KN 109 : 22


18-okt 17,8 S 7,0 TK 14 x 100 B 1 8 13 2,2 4,5 LOO 19-okt 17,9 S 6,5 TK 14 x 100 B 2,5 8 12 2,7 5,8 LOO 19-okt 18,2 S 5,7 TK 10 x 56 B ~4 7 10 4,0 9,0 1 BUS01

gasstaartje in PA~350° 19-okt 18,3 S 5,7 TK 10 x 50 B ~4 6/ 9 4,0 7,5 2/ SCH04 20-okt 18,2 S 5,5 TK 15 x 80 B 4 7 10 4,7 10 1 RIE

duidelijk gasstaartje 0.7° in PA~355° 22-okt 17,9 S 5,5 TK 10 x 56 B ~3 7/ 10 4,0 9,0 1 BUS01 22-okt 18,2 S 5,6 TK 15 x 80 B ~4 6/ 7 4,7 8,5 1/ SCH04

indruk zwak gasstaartje in PA~20° 23-okt 17,8 S 6,1 TK 14 x 100 B 1,5 8 15 2,0 5,1 3 LOO

17P/Holmes

(2007) 29-okt 17,2 S 2,5 : TK 6,5 x 44 B 8 30 3 BUS01 29-okt 18,6 I 2,5 TK NE ~5 8 30 4,5 5,5 1/ RIE 29-okt 18,7 S 2,4 TK 8 x 40 B 8 7 30 4,5 5,5 9,5 1/ RIE 29-okt 20,9 S 2,3 TK 6,5 x 44 B ~8 8 55 4,8 2/ BUS01 29-okt 21,0 I 2,4 TK NE 8/ 55 4,8 2/ BUS01 29-okt 21,3 I 2,6 TK NE 1 9 60 GIL01 29-okt 23,5 I 2,4 TK NE ~8 8 75 5,5 1/ SCH04

in 15x80B centr.condensatie ~2’; gele binnencoma ~8’ en zeer zwakke buitencoma ~20’ 30-okt 1,3 I 2,8 TK NE 9 85 COM

in 117x305T centr.condensatie m2~9,5 en brede jetachtige fan; cirkelvormige coma 30-okt 2,5 I 2,4 TK NE ~8 8 75 5,9 1/ SCH04

in 42x200L valse kern met ‘fan’ ~2.5’; gele binnencoma ~8’ (scherp aan zonzijde; meer diffuus aan tegenovergestelde zijde) en zeer zwakke buitencoma ~20’

30-okt 3,4 S 2,5 TK 10 x 50 B 8 8 80 5,0 5,0 9,5 2/ LOO ronde bol; scherp begrenst en gelig/groen

30-okt 17,8 S 2,1 TK 10 x 50 B 24 6 45 4,5 4,5 2 ZAN01 30-okt 17,8 S 2,4 TK 10 x 50 B 9 8 45 5,0 5,1 2 LOO

m2 = 8,6 ; ronde coma 30-okt 17,8 M 2,2 TK NE 9 8 45 5,0 5,1 2 LOO 30-okt 18,3 I 2,5 TK NE 10 8 35 GIL01 30-okt 18,3 S 2,5 TK 10 x 50 B 12 7 35 GIL01 30-okt 18,4 I 2,5 TK NE ~10 7 30 5,0 6,0 1 RIE 30-okt 18,9 S 2,3 TK 6,5 x 44 B ~9 8 40 5,3 1 BUS01 30-okt 18,9 I 2,4 TK NE ~10 7/ 40 6,0 1 SCH04

in 39x300L valse kern (m2~8.0) met ‘fan’ ~2.5’; gele binnencoma ~10’ (scherp aan zonzijde; meer diffuus aan tegenovergestelde zijde) en zeer zwakke buitencoma ~20’

30-okt 19,0 I 2,4 TK NE 8/ 35 5,3 1 BUS01 30-okt 20,4 S 21 x 100 B ~18 50 5,3 1 BUS01

m2 = 7,9 ; binnencoma (geel) ~9’; zwakke buitencoma (halo) ~18’ 3-nov 17,0 S 2,4 TK 6,5 x 44 B ~15 6 30 3,5 2/ BUS01

in schemering; coma groter en diffuser dan voorgaande dagen 3-nov 19,8 I 2,6 TK NE 12 7 50 GIL01 3-nov 19,9 S 2,3 TK 6,5 x 44 B ~15 5/ 60 5,5 1 BUS01 3-nov 20,0 I 2,3 TK NE 8 60 5,5 1 BUS01 3-nov 20,1 S 21 x 100 B <26 5 60 5,5 1 BUS01

scherp begrensde binnencoma (~15’) aan westkant rafelig; donkere band in binnencoma; zwakke buitencoma 3-nov 20,2 S 2,2 TK 8 x 40 B 16 6/ 50 5,5 9,5 1 RIE

zwakke diffusse buitencoma ~25’ 3-nov 20,3 I 2,3 TK NE ~13 7 50 5,5 1 RIE 3 nov 20,6 M 2,6 TK NE 17 8 55 5,1 5,2 2 LOO 3-nov 22,0 S 2,2 TK 10 x 50 B 32 6 80 5,5 5,5 1/ ZAN01

KN 109 : 23


3-nov 22,5 I 2,5 TK NE ~20 7 75 5,7 1/ SCH04 in 10x50 binnencoma ~20’ en zwakke buitencoma ~50’; in 42x200L valse kern (m2~9) met centr. cond. ~5’;

binnencoma ~15’ (scherp aan zonzijde (met donkere band); meer diffuus aan staartzijde) 4-nov 21,6 M 2,7 TK NE ~20 7/ 65 COM 5-nov 22,0 S 2,7 TK 10 x 50 B 24 6 80 4,8 4,8 2 ZAN01 5-nov 22,6 S 2,3 TK 2,5 x 30 B ~18 6 75 6,0 1 BUS01 5-nov 22,6 S 2,4 TK 6,5 x 44 B ~18 5 75 6,0 1 BUS01 5-nov 22,8 I 2,4 TK NE 8 75 6,0 1 BUS01 6-nov 0,3 I 2,5 TK NE ~25 6/ 90 6,0 6,0 1 SCH04 in 10x50 binnencoma ~25’ (geen buitencoma zichtbaar); in 42x200L diffuse zwakke valse kern met centr. cond.

~5’; grote coma ~25’ met zeer zwakke staartjes (?) (~0.6° in PA~205° en ~0.4° in PA~180°) 6-nov 18,0 S 2,4 TK 6,5 x 44 B ~20 5 35 5,0 1 BUS01 6-nov 18,5 I 2,5 TK NE ~20 6 40 GIL01

in 10x50B coma ~24’; in 20x60 idem doch met perifeer grotere buitencoma 6-nov 18,8 I 2,5 TK NE ~20 6/ 40 6,0 1 RIE 6-nov 19,0 S 2,4 TK 4 x 30 B 22 6 40 6,0 9,0 1 RIE

in 15x80B komeet als een ‘kwal’ ; coma met brede sliertvormige staart (max. 0.7° in PA~215-290°) 6-nov 20,0 I 2,3 TK NE 8 60 5,5 1 BUS01 6-nov 20,1 S 21 x 100 B <26 5 60 5,5 1 BUS01

scherp begrensde binnencoma (~15’) aan westkant rafelig; donkere band in binnencoma; zwakke buitencoma 6-nov 20,5 S 2,6 TK 10 x 50 B 24 6 70 5,0 5,0 1/ ZAN01 6 nov 21,0 S 2,6 TK 10 x 50 B 12 6 60 5,5 5,5 2 LOO 6 nov 21,0 M 2,7 TK NE 60 5,5 5,5 2 LOO 7-nov 20,3 I 2,5 TK NE ~20 6 50 GIL01

in 10x50B coma ~24’; in 20x60 idem met deel gasstaart in PA=210° 7-nov 22,4 S 2,4 TK 6,5 x 44 B ~21 4/ 75 6,0 1 BUS01 7-nov 22,5 I 2,5 TK NE 7/ 75 6,0 1 BUS01 7-nov 22,6 S 2,4 TK 2,5 x 30 B ~21 5/ 75 6,0 1 BUS01 7 nov 23,9 M 2,9 TK NE 90 6,0 6,0 2 LOO 8-nov 0,4 I 2,5 TK NE ~25 6/ 90 6,0 6,0 1 SCH04

in 10x50 binnencoma ~25’ (geen buitencoma zichtbaar) en zwak staartje (~0.6° in PA~200°); in 39x300L is valse kern vrijwel verdwenen en een meer langgerekte centrale condensatie zichtbaar

7-nov 18,5 I 2,6 TK NE ~20 6/ 50 5,5 1 RIE 7-nov 19,6 S 2,4 TK 4 x 30 B 22 6 50 5,5 8,5 1 RIE 8-nov 21,9 S 2,4 TK 6,5 x 44 B ~22 4/ 70 5,5 1/ BUS01 8-nov 22,0 I 2,6 TK NE 7/ 70 5,5 1/ BUS01 8-nov 22,1 S 2,4 TK 2,5 x 30 B ~21 5/ 70 6,0 1/ BUS01 8-nov 23,3 S 3,2 TK 10 x 50 B 32 6 85 5,0 5,0 1/ ZAN01 9-nov 1,6 I 2,7 TK NE 6/ 75 5,5 1/ SCH04 9-nov 17,3 TK 10 x 56 B ~23 4/ 35 4,0 2 BUS01 9-nov 19,9 I 2,7 TK NE ~23 6/ 50 5,8 1 SCH04 9-nov 20,3 S 3,2 TK 10 x 50 B 32 6 60 4,5 4,5 2 ZAN01

10-nov 17,5 S 2,4 TK 2,5 x 30 B ~24 5/ 35 4,5 1/ BUS01 10-nov 17,6 S 2,5 TK 6,5 x 44 B ~25 4/ 70 4,5 1/ BUS01 11-nov 17,8 S 3,5 TK 10 x 50 B 32 3 40 5,0 5,0 1/ ZAN01 11-nov 17,9 S 2,5 TK 6,5 x 44 B ~26 4/ 40 5,8 1 BUS01 11 nov 18,9 S 2,8 TK 8 x 30 B 19 6 45 5,8 5,9 1/ LOO 11-nov 18,9 I 2,6 TK NE ~22 6 45 5,2 2 GIL01

in 20x60 coma langwerpig met nog steeds een heldere vlek van ca. 8’ ruwweg in PA=215° 11-nov 19,3 I 2,6 TK NE ~30 6 50 6,0 1 RIE 11-nov 19,3 S 2,5 TK 4 x 30 B 24 5/ 50 6,0 9,0 1 RIE

in 8x40B zwakke waaiervormige staart (~0.5° in PA~205-240°) 11-nov 19,5 I 2,6 TK NE ~30 5 50 5,8 6,0 1 SCH04

in 42x200L iets langwerpige coma (~30’) met zeer zwake valse kern (m2~11); twee zeer zwakke staartjes (l~0.5° in PA=190° en 1~0.6° in PA=210°)

11-nov 20,0 S 2,4 TK 2,5 x 30 B ~26 5 55 5,8 1 BUS01

KN 109 : 24


11-nov 20,0 I 2,6 TK NE 7 55 5,8 1 BUS01 12-nov 4,8 S 2,8 TK 8 x 30 B 20 6 45 6,2 6,2 1/ LOO 12-nov 5,2 S 2,5 TK NE ~24 6 45 1/ GIL01 12-nov 17,2 S 2,7 TK 8 x 30 B 16 6 50 4,8 5,1 2 LOO 12-nov 19,7 S 3,5 TK 10 x 50 B 48 4 55 5,5 5,5 1/ ZAN01 12-nov 19,8 I 2,6 TK NE ~35 5 45 5,8 6,0 1/ SCH04

in 10x50B (~35’) met zeer zwak staartje (l~0.8° in PA=200°) 12-nov 20,8 I 2,6 TK NE ~30 6 60 6,2 1 RIE 12-nov 20,8 S 2,5 TK 4 x 30 B 26 5 60 6,2 9,0 1 RIE 12-nov 22,8 10 x 56 B ~27 4 80 6,0 1 BUS01 13-nov 4,9 I 2,6 TK NE ~26 5 45 5,6 1/ GIL01 13-nov 22,3 10 x 56 B ~29 4 80 6,0 1 BUS01 13-nov 23,4 I 2,6 TK NE 6/ 90 6,0 1 BUS01 13-nov 23,5 S 2,5 TK 2,5 x 30 B ~30 4/ 90 6,0 1 BUS01 14-nov 0,8 S 3,6 TK 10 x 50 B 48 3 80 5,5 5,5 1/ ZAN01 14-nov 4,1 I 2,7 TK NE ~26 5 50 5,6 1/ GIL01

in 10x50B en 20x80 coma ~38’ ; geen staart zichtbaar 14-nov 17,8 S 3,5 TK 10 x 50 B 48 3 40 5,5 5,5 1/ ZAN01 14-nov 19,0 I 2,7 TK NE ~33 5/ 50 5,8 1 RIE 14-nov 19,1 S 2,6 TK 4 x 30 B 29 4 60 5,8 9,0 1 RIE 14-nov 21,8 I 2,7 TK NE ~35 5 75 5,8 6,0 1 SCH04

in 10x50B (~35’) geen staartje ; in 42x200L coma 27’ met fanachtige condensatie in PA=175-210° 14-nov 22,1 S 3,1 TK 8 x 30 B 20 4 75 4,9 5,4 2 LOO 14-nov 23,1 10 x 56 B ~30 4 85 6,0 1 BUS01 14-nov 23,2 I 2,6 TK NE 6 85 6,0 1 BUS01 14-nov 23,3 S 2,5 TK 2,5 x 30 B >30 4/ 85 6,0 1 BUS01 15-nov 0,8 S 3,5 TK 10 x 50 B 48 3 80 6,0 6,0 1 ZAN01 15-nov 5,2 I 2,8 TK NE ~30 5 40 5,6 1/ GIL01 15-nov 17,5 S 3,6 TK 10 x 50 B 48 3 40 4,5 4,5 2 ZAN01 15-nov 23,7 10 x 56 B ~31 4 85 5,8 1 BUS01 15-nov 23,8 I 2,7 TK NE 5/ 85 5,8 1 BUS01 15-nov 23,8 S 2,5 TK 2,5 x 30 B >30 4/ 85 5,8 1 BUS01 16-nov 4,3 I 3,0 TK NE ~34 5 50 5,0 2 GIL01 16-nov 5,5 S 3,1 TK 8 x 30 B 21 4 35 4,8 5,2 2 LOO 16-nov 17,8 S 2,6 TK 2,5 x 30 B >30 4/ 40 5,0 1 BUS01 16-nov 18,0 10 x 56 B ~32 4 45 4,8 1 BUS01 16-nov 19,3 S 3,6 TK 10 x 50 B 48 3 50 5,5 5,5 1/ ZAN01 16-nov 20,0 I 2,8 TK NE ~30 4 60 5,5 1/ SCH04

in 42x200L coma 24’ 17-nov 0,2 I 2,9 TK NE ~34 5 85 5,5 1/ GIL01 18-nov 17,2 S 3,0 TK 8 x 30 B 21 4 45 4,8 5,2 2 LOO 17-nov 20,8 S 3,7 TK 10 x 50 B 48 3 65 5,5 5,5 1/ ZAN01 17-nov 21,5 I 2,8 TK NE ~33 4/ 75 6,0 6,0 1 SCH04

in 42x200L coma 28’ met fanachtige condensatie in PA=190-210° 18-nov 5,5 S 3,0 TK 8 x 30 B 22 5 35 4,7 5,5 2 LOO 18-nov 19,7 S 3,0 TK 10 x 40 R 20 4 60 5,0 5,0 maan 2/ LOO 18-nov 19,8 10 x 56 B >34 4 60 4,5 maan 2 BUS01 18-nov 22,3 S 3,7 TK 10 x 50 B 48 3 80 5,0 5,0 1/ ZAN01 20-nov 20,3 S 3,7 TK 10 x 50 B 48 2 65 4,0 4,0 maan 2/ ZAN01 21-nov 23,0 S 3,7 TK 10 x 50 B 48 2 90 4,0 4,0 maan 2/ ZAN01 22-nov 4,5 S 3,4 TK 10 x 40 R 21 4 40 5,3 5,8 2 LOO 22-nov 5,2 I 3,3 TK NE >30 4 35 4,5 5,0 2 GIL01

in 10x50B coma 40x30’ (PA=220°) 22-nov 5,2 I 3,2 TK NE ~35 2/ 35 5,5 1/ SCH04

in 15x80B ovale coma in PA=200°

KN 109 : 25


22-nov 18,0 S 3,7 TK 10 x 50 B 48 2 45 2,0 2,0 maan 3 ZAN01 25-nov 18,4 S 4,0 TK 10 x 50 B 48 2 50 3,5 3,5 maan 3 ZAN01 26-nov 4,5 S 3,2 TK 10 x 40 R 19 4 35 3,1 4,8 2 LOO 26-nov 19,1 10 x 56 B ~44 4 60 3,5 maan 2 BUS01 26-nov 22,3 I 3,3 : TK NE >40 2/ 85 4,5 4,5 maan 2/ GIL01

in 10x50B coma 47x30’ 27-nov 0,3 S 4,0 TK 10 x 50 B 48 2 75 4,0 4,0 maan 2/ ZAN01 27-nov 17,6 S 2,9 TK 2,5 x 30 B ~45 3/ 45 4,5 1/ BUS01 27-nov 17,6 10 x 56 B ~45 4 45 4,5 1/ BUS01 27-nov 18,8 I 3,2 : TK NE >40 2/ 55 5,7 1/ SCH04

in 15x80B ronde coma ~40’ met langwerpige centrale condensatie (PA~200°) 29-nov 17,7 S 3,2 TK 10 x 50 B ~50 2/ 50 COM 29-nov 17,8 S 2,9 TK 2,5 x 30 B 3 50 5,5 1 BUS01 29-nov 17,9 TK 10 x 56 B ~47 4 50 5,5 1 BUS01 29-nov 19,3 I 3,3 TK NE ~60 2/ 60 5,0 5,0 1/ GIL01

in 10x50B coma 60x40’ 29-nov 20,1 S 2,9 TK 2 x 15 R ~50 3 70 5,8 1/ SCH04

in 42x200L coma ~36x42’ (PA~170°) met zwakke valse kern en langwerpige centrale condensatie 29-nov 20,7 S 4,0 TK 10 x 50 B 48 2 75 5,0 5,0 1/ ZAN01

langgerekte centrale condensatie 1-dec 16,9 S 3,1 TK 2 x 15 R ~50 2/ 40 5,8 5,8 1/ SCH04

aan einde nautische schemering 1-dec 17,3 S 3,3 TK 10 x 50 B ~50 2 45 COM 1-dec 17,5 S 2,9 TK 2,5 x 30 B 3 50 5,5 1 BUS01 1-dec 17,6 TK 10 x 56 B ~50 3/ 50 5,5 1 BUS01 1-dec 20,3 I 2,9 TK NE ~50 2 85 6,0 1 BUS01 2-dec 19,2 I 3,4 TK NE ~60 2 60 5,0 5,0 1/ GIL01

in 10x50B coma 64x40’ 2-dec 20,4 S 3,0 TK 2 x 15 R ~55 3 75 6,2 6,2 1 SCH04

in 42x200L coma ~40x50’ (PA~170°) met zwakke valse kern en langwerpige centrale condensatie 2-dec 20,5 S 3,2 TK 10 x 40 R 22 4 75 4,7 5,0 2 LOO 3-dec 20,8 TK 10 x 56 B ~52 3 80 5,5 1/ BUS01 3-dec 20,8 S 3,0 TK 2,5 x 30 B 2/ 80 5,5 1/ BUS01 3-dec 22,2 S 4,0 TK 10 x 50 B 48 2 85 5,0 5,0 1/ ZAN01

langgerekte centrale condensatie 3-dec 22,4 I 3,3 TK NE ~60 2 85 5,5 5,5 1/ GIL01

in 10x50B en 20x60B coma 64x40’ met langwerpige centrale condensatie 3-dec 22,9 S 3,7 TK 10 x 50 B ~60 1 80 COM 4-dec 2,7 S 3,1 TK 2 x 15 R ~60 2/ 45 5,5 1/ SCH04 5-dec 20,2 S 3,2 TK 2 x 15 R ~60 2/ 75 5,8 2 SCH04 5-dec 20,7 TK 10 x 56 B ~55 2/ 80 6,0 1/ BUS01 5-dec 22,6 S 3,0 TK 2,5 x 30 B 2/ 80 6,0 1/ BUS01 5-dec 23,8 S 4,0 TK 10 x 50 B 48 2 70 5,5 5,5 1/ ZAN01

langgerekte centrale condensatie 7-dec 17,6 S 3,0 TK 2,5 x 30 B 2/ 50 5,5 1/ BUS01 7-dec 17,7 TK 10 x 56 B ~57 2/ 55 5,5 1/ BUS01 7-dec 21,1 S 3,0 TK 2 x 15 R ~60 2/ 75 6,0 6,0 1/ SCH04 7-dec 22,9 I 3,1 TK NE 1/ 75 6,0 1 BUS01 8-dec 2,8 S 3,6 : TK 10 x 50 B >60 1 40 COM 9-dec 16,5 S 4,0 TK 10 x 50 B 48 2 45 4,5 4,5 2/ ZAN01

langgerekte centrale condensatie 9-dec 17,6 S 3,0 TK 2,5 x 30 B 2/ 55 5,5 1 BUS01 9-dec 17,7 TK 10 x 56 B ~56 2/ 55 5,5 1 BUS01

10-dec 21,2 S 3,0 TK 2 x 15 R ~60 2/ 85 6,0 6,0 1 SCH04 in 15x80B nagenoeg ronde coma met langwerpige centrale condensatie; staartje?

KN 109 : 26


11-dec 18,3 S 3,3 TK 10 x 40 R 30 3 60 5,2 5,2 2 LOO kwalvormig en centrale condensatie met zwakke valse kern

11-dec 18,5 S 3,0 TK 2 x 15 R ~60 2/ 65 5,8 5,8 1/ SCH04 in 15x80B coma met langwerpige centrale condensatie; staartje?

11-dec 19,4 S 3,1 TK 2,5 x 30 B 2 70 6,0 1 BUS01 11-dec 19,5 TK 10 x 56 B ~58 2/ 70 6,0 1 BUS01 11-dec 21,3 S 3,5 : TK 10 x 50 B >60 1/ 85 COM 11-dec 21,5 I 3,0 TK NE >60 2/ 85 6,3 1 RIE 11-dec 21,6 S 3,0 TK 4 x 30 B 60x75 2 85 6,3 9,5 1 RIE 11-dec 21,6 I 3,2 TK NE ~70 2 80 5,5 5,5 1/ GIL01

in 20x60B coma ongeveer 75x60’ met langwerpige centrale condensatie 12-dec 17,4 S 4,3 TK 10 x 50 B 48 2 55 5,0 5,0 1/ ZAN01 12-dec 19,8 S 3,2 TK 2,5 x 30 B 2 75 6,0 1 BUS01 12-dec 19,9 TK 6,5 x 44 B ~57x70 2/ 75 6,0 1 BUS01 12-dec 19,9 I 3,2 TK NE 2 75 6,0 1 BUS01 12-dec 21,3 S 3,5 : TK 10 x 50 B >60 2 85 COM 12-dec 22,6 S 3,2 TK 2 x 15 R ~60 2/ 75 5,5 5,5 2 SCH04 13-dec 22,3 S 4,3 TK 10 x 50 B 48 1 80 6,0 6,0 1 ZAN01 14-dec 22,3 S 3,1 TK 2 x 15 R >70 2 80 6,0 6,0 1 SCH04 15-dec 1,5 S 3,4 TK 10 x 40 R 33 2 50 5,6 6,0 2 LOO

kwalvormig 15-dec 18,8 S 4,5 TK 10 x 50 B 60 1 70 4,5 4,5 2/ ZAN01 15-dec 18,8 S 3,1 TK 2 x 15 R ~70 2 70 5,8 5,8 1/ SCH04 15-dec 21,0 S 3,3 TK x E >60 1/ 85 COM 15-dec 21,7 S 3,2 TK 2,5 x 30 B 2 80 6,0 1 BUS01 15-dec 21,8 I 3,2 TK NE 2 80 6,0 1 BUS01 15-dec 21,8 TK 6,5 x 44 B ~60x75 2 80 6,0 1 BUS01 15-dec 22,6 I 3,4 TK NE ~70 1 75 5,5 5,5 1/ GIL01 16-dec 17,3 S 3,3 TK 10 x 40 R 30 2 55 4,4 4,8 maan 2 LOO 16-dec 21,8 S 3,2 TK 2 x 15 R >70 2 80 5,8 5,8 1 SCH04 17-dec 20,8 S 3,3 TK 2,5 x 30 B 2 85 5,7 maan 1/ BUS01 17-dec 20,9 TK 6,5 x 44 B ~60x70 2 80 5,7 maan 1/ BUS01 18-dec 1,8 S 3,2 TK 2 x 15 R >60 1 45 5,5 2 SCH04 22-dec 17,5 S 4,0 TK 2,5 x 30 B >50 1/ 60 4,5 maan 2/ BUS01 28-dec 17,8 S 4,6 TK 10 x 40 R 63 1/ 65 4,8 4,8 2 LOO 28-dec 17,9 S 3,3 TK 2 x 15 R ~85 2 65 6,0 1 SCH04

in 15x80B coma ongeveer 1.2x1.6° met langwerpige centrale condensatie ~1° in PA=160° 29-dec 18,3 S 4,8 TK 10 x 50 B 72 1 70 5,0 5,0 1/ ZAN01 29-dec 18,8 TK 6,5 x 44 B ~65x80 1/ 75 >6,0 1 BUS01 29-dec 18,9 S 3,3 TK 2,5 x 30 B 1 75 >6,0 1 BUS01 29-dec 19,0 S 3,4 TK 2 x 15 R ~85 2 75 6,1 1 SCH04 30-dec 18,3 S 4,8 TK 10 x 50 B 72 1 75 4,8 4,8 2 ZAN01 30-dec 18,8 S 3,4 TK 2,5 x 30 B 1 75 >6,0 1 BUS01 30-dec 18,9 S 3,3 TK 2 x 15 R ~85 2 75 6,0 1 SCH04 31-dec 18,8 S 3,4 TK 2,5 x 30 B 1 75 6,0 1/ BUS01 31-dec 20,2 S 4,1 TK 10 x 50 B 96 1 80 5,5 5,5 1/ ZAN01 (2008)

1-jan 22,5 S 3,4 TK 2,5 x 30 B 1 65 6,0 1 BUS01 1-jan 23,2 S 3,4 TK 2 x 15 R ~80 1/ 55 5,8 1/ SCH04 2-jan 17,3 S 3,5 TK 2 x 15 R ~70 1/ 65 5,8 1 SCH04 2-jan 19,2 I 3,3 TK x NE ~70 2 80 6,2 1 RIE 2-jan 19,3 S 3,3 TK 4 x 30 B 70x85 1/ 80 6,2 9,5 1 RIE 5-jan 19,9 S 3,5 TK 2,5 x 30 B ~70x85 1 80 5,5 2 BUS01 6-jan 18,3 I 3,4 TK x NE ~75 2 75 6,0 1 RIE 6-jan 18,8 S 3,5 TK 2 x 15 R ~80 1/ 80 6,0 6,0 1 SCH04

KN 109 : 27


6-jan 19,6 S 3,5 TK 2,5 x 30 B ~70x85 1 80 >6,0 1 BUS01 6-jan 21,3 S 4,5 TK 10 x 50 B 48 1 70 6,0 6,0 1/ ZAN01

stofstaartje van 1° zichtbaar (langgerekte coma) 7-jan 18,5 S 4,5 TK 10 x 50 B 48 1 75 5,0 5,0 1/ ZAN01

stofstaartje van 1° in PA=145° zichtbaar (langgerekte coma) 7-jan 18,6 S 3,6 TK 2,5 x 30 B 1 80 6,0 6,0 1/ BUS01 7-jan 19,5 S TK 6,5 x 44 B ~70x80 0/ 80 6,0 6,0 1 BUS01 7-jan 21,0 S 3,8 : TK x E ~90 1/ 75 COM 8-jan 18,8 S 3,5 TK 2 x 15 R ~70 1 80 5,8 5,8 1 SCH04 9-jan 18,3 S 4,0 : TK x E ~80 1/ 75 COM 9-jan 18,2 S 3,5 TK 2 x 15 R ~85 1 75 6,0 6,0 1 SCH04 9-jan 19,3 S 3,6 TK 2,5 x 30 B 1 80 6,0 6,0 1 BUS01

12-jan 18,1 I 3,7 TK x NE ~90 1 75 6,0 6,5 1/ GIL01 12-jan 18,3 S 4,5 TK 10 x 50 B 48 1 75 5,5 5,5 1/ ZAN01

stofstaartje van 1° in PA=145° zichtbaar (langgerekte coma) 12-jan 19,3 S 3,5 TK 2 x 15 R ~80 1 80 6,0 6,0 1/ SCH04 12-jan 19,5 S 3,6 TK 2,5 x 30 B 1 80 6,0 6,0 1 BUS01 13-jan 18,7 S 3,6 TK 2 x 15 R ~80 1 80 5,5 5,5 maan 2 SCH04 13-jan 20,8 S 4,5 TK 10 x 50 B 48 1 70 5,0 5,0 1/ ZAN01

stofstaartje van 1° in PA=145° zichtbaar (langgerekte coma) 13-jan 21,5 S 4,2 : TK x E ~100 1 65 COM

zeer langgerekte coma; lastige schatting i.v.m. nabijheid Algol en wat stadslicht (Kongens Lyngby - Denemarken) 14-jan 18,2 S 4,5 TK 10 x 50 B 48 1 75 4,5 4,5 maan 2 ZAN01

stofstaartje van 1° in PA=145° zichtbaar (langgerekte coma) 25-jan 19,2 S 4,0 TK 2,5 x 30 B >70x75 1 75 5,8 5,8 1/ BUS01

Algol kan waarneming hebben beïnvloed; komeet vanwege Algol alleen perifeer met blote oog zichtbaar 30-jan 23,6 S 4,2 TK 2 x 15 R ~70 1 35 5,7 6,0 1 SCH04

zeer diffuus object; lastige schatting; komeet nog zeer zwak met blote oog zichtbaar

8P/Tuttle

(2007) 11-nov 19,4 S 10,6 TK 42 x 200 L ~6 0/ 50 5,8 6,0 13,0 1 SCH04 11-nov 20,4 S 10,5 : TK 21 x 100 B ~5 0/ 50 6,0 1 BUS01 12-noc 4,0 S 12,0 TK 53 x 250 L 0,5 3 50 5,5 5,9 LOO 14-nov 21,7 S 10,5 TK 42 x 200 L ~6 0/ 50 5,8 6,0 13,0 1 SCH04 16-nov 23,8 S 10,2 TK 26 x 127 R 6 2 50 5,0 5,5 1/ GIL01 29-nov 21,6 S 9,6 TK 42 x 200 L ~6 2 50 5,8 6,0 13,0 1 SCH04

2-dec 20,7 S 9,3 TK 42 x 200 L ~8 2 55 6,0 6,2 13,0 1 SCH04 ook zwak zichtbaar in 15x80B

3-dec 22,7 S 8,9 TK 21 x 100 B ~8 2/ 50 6,0 1 BUS01 7-dec 21,3 S 8,8 TK 15 x 80 B ~9 2 60 6,0 6,0 10,5 1/ SCH04 8-dec 3,0 S 9,0 : TK 56 x 305 T ~5 1/ 45 COM 9-dec 18,7 S 8,4 TK 21 x 100 B >10 2/ 65 6,0 1 BUS01

10-dec 22,3 S 8,8 TK 15 x 80 B ~10 1/ 60 6,0 6,0 11,0 1 SCH04 komeet nabij ster m=8.3

11-dec 18,0 S 8,1 TK 21 x 100 B >12 2/ 65 6,0 1 BUS01 11-dec 19,0 S 8,5 TK 15 x 80 B ~10 1/ 65 5,8 5,8 10,5 1/ SCH04 11-dec 20,0 S 8,5 TK 56 x 305 T ~9 2 65 COM 11-dec 21,1 S 8,3 TK 53 x 250 L 2 3 60 5,1 5,8 12,9 LOO 11-dec 21,9 S 8,2 TK 39 x 127 R 8 3 55 5,5 5,5 1/ GIL01 15-dec 19,3 S 7,4 TK 10 x 50 B ~15 2 70 5,8 5,8 9 1/ SCH04 15-dec 21,0 S 8,2 TK 56 x 305 T 7,5 3 65 COM 15-dec 21,5 S 7,3 TK 10 x 56 B ~14 2 60 6,0 1 BUS01 15-dec 22,9 S 7,6 TK 16 x 80 R 12 4 55 5,5 5,5 1/ GIL01

KN 109 : 28


16-dec 19,0 S 7,7 TK 53 x 250 L 9 2 70 5,0 5,5 maan 2 LOO 16-dec 21,9 S 7,2 TK 10 x 50 B ~15 2 60 5,8 5,8 9 1 SCH04 19-dec 5,5 S 7,4 TK 53 x 250 L 5 2 30 5,0 5,5 2 LOO 28-dec 17,5 S 7,2 TK 10 x 40 R 12 3 75 4,8 4,8 2 LOO 28-dec 18,1 S 6,5 TK 8 x 40 B ~20 4 75 6,0 6,0 9 1 SCH04 29-dec 18,5 S 5,6 TK 10 x 50 B 36 2 75 5,0 5,0 1/ ZAN01 29-dec 18,5 S 5,9 TK 10 x 56 B ~17 2 70 >6,0 1 BUS01 29-dec 18,7 S 5,7 TK 6,5 x 44 B ~20 1/ 70 >6,0 1 BUS01 29-dec 19,2 S 5,8 TK 2 x 15 R ~30 2 70 6,1 1 SCH04 29-dec 19,2 I 5,8 TK x NE ~30 2 70 6,1 1 SCH04 30-dec 18,5 S 5,7 TK 10 x 50 B 36 1 70 4,8 4,8 2 ZAN01 30-dec 18,5 S 5,6 TK 6.5 x 44 B ~25 1/ 70 6,0 1 BUS01 30-dec 18,6 S 5,8 TK 10 x 56 B ~20 2 70 >6,0 1 BUS01 30-dec 19,1 S 5,6 TK 2 x 15 R ~30 2 70 6,0 1 SCH04

in 15x80B coma ~25’ DC=4/; komeet dichtbij M33 (komeet helderder en ronder) 31-dec 18,6 S 5,6 TK 6.5 x 44 B ~24 1/ 65 6,0 1/ BUS01 31-dec 20,3 S 5,6 TK 10 x 50 B 50 2 60 5,5 5,5 1/ ZAN01 (2008)

1-jan 22,3 S 5,7 TK 6.5 x 44 B ~20 2 35 5,5 1 BUS01 1-jan 23,3 S 5,8 TK 8 x 40 B ~25 2 30 5,5 8 1/ SCH04 2-jan 17,8 S 5,7 TK 8 x 40 B ~30 3 55 5,8 9 1 SCH04 2-jan 19,4 I 5,6 TK x NE ~20 2/ 55 6,0 1 RIE 2-jan 19,5 S 5,7 TK 4 x 30 B >20 2/ 55 6,0 9,0 1 RIE 6-jan 18,4 S 5,5 TK 4 x 30 B ~25 2/ 40 5,5 6,0 9,0 1 RIE 6-jan 18,4 S 5,6 TK 6.5 x 44 B ~23 3 40 5,5 1 BUS01 6-jan 18,5 S 5,7 TK 10 x 50 B ~18 3/ 40 5,5 1 BUS01 6-jan 19,0 S 5,8 TK 8 x 40 B ~20 3 40 5,5 6,0 8,5 1 SCH04 7-jan 18,4 S 5,9 TK 10 x 50 B 40 2 35 4,5 5,0 1/ ZAN01 7-jan 18,4 S 5,6 TK 6.5 x 44 B ~22 3 35 5,3 1/ BUS01 7-jan 18,6 S 5,7 TK 10 x 56 B ~18 3/ 35 5,3 6,0 1/ BUS01 7-jan 20,9 S 5,8 TK 10 x 50 B ~20 3/ 30 COM 8-jan 19,0 S 5,8 TK 8 x 40 B ~20 3 25 5,5 6,0 8,5 1/ SCH04 9-jan 18,1 S 5,7 TK 8 x 40 B ~20 3 30 5,7 6,0 8,5 1 SCH04 9-jan 18,2 S 5,9 TK 10 x 50 B ~20 3 30 COM

12-jan 18,0 S 6,2 TK 8 x 40 B ~18 2 25 5,2 8,5 1/ SCH04

93P/Lovas

(2007) 16-dec 19,1 S 13,1 : TA 128 x 368 L 1,2 4 65 4,5 5,0 14,5 2 GIL01

46P/Wirtanen

(2008) 6-jan 18,7 S 9,3 TK 42 x 200 L ~4 2 20 5,0 6,0 12 1 SCH04 9-jan 18,3 S 8,8 TK 42 x 200 L ~5 2 25 5,5 6,0 12,5 1 SCH04

KN 109 : 29

Waarneembare kometen t/m magnitude 14

Komeet Magn. R.K. Decl. Const. Elong. Mo/Ev 1 maart 2008 Boattini (C/2007 W1) 13,2 12h46m13.62s -13 01' 35.8" Crv 144,3 Mo Broughton (C/2006 OF2) 13,8 22h55m44.77s +07 25' 45.9" Psc 15,1 Ev P/Grigg-Skjellerup (26P) 13,5 16h28m28.16s -37 45' 23.4" Sco 89,3 Mo Hill (C/2006 S5) 14,0 07h38m32.04s +14 51' 37.0" Gem 132,9 Ev P/Holmes (17P) 5 ? 03h50m26.82s +37 59' 52.8" Per 83,4 Ev McNaught (C/2006 Q1) 11,8 09h30m37.51s -48 09' 30.3" Vel 121,7 Ev McNaught (C/2007 T1) 13,0 05h56m17.58s -41 10' 53.4" Col 97,5 Ev McNaught (C/2008 A1) 13,9 05h22m49.29s -41 53' 42.7" Col 91,2 Ev NEAT (C/2006 K4) 13,9 20h57m42.40s -83 47' 21.8" Oct 76,9 Mo Skiff (C/2007 B2) 13,4 12h44m32.45s +06 25' 00.9" Vir 151,2 Mo P/Tuttle (8P) 8,6 03h35m41.91s -54 09' 11.5" Ret 73,2 Ev P/Wirtanen (46P) 9,2 03h09m58.24s +24 23' 19.4" Ari 71,2 Ev 1 april 2008 Boattini (C/2007 W1) 11,0 12h15m00.85s -17 21' 06.7" Crv 165,6 Ev P/Borrelly (19P) 13,4 00h45m11.45s -16 18' 11.7" Cet 20,9 Ev P/Brooks (16P) 13,7 00h42m44.94s +03 09' 34.6" Psc 1,4 Ev Broughton (C/2006 OF2) 13,4 23h38m33.15s +14 11' 19.6" Peg 18,4 Mo P/Grigg-Skjellerup (26P) 12,8 18h59m41.59s -14 44' 36.8" Sgr 87,0 Mo P/Holmes (17P) 6 ? 04h35m59.84s +36 46' 52.3" Per 62,2 Ev LINEAR (C/2007 G1) 13,6 18h21m03.63s -05 40' 23.3" Ser 95,7 Mo McNaught (C/2006 Q1) 11,5 09h26m24.00s -38 16' 56.5" Vel 124,2 Ev McNaught (C/2008 A1) 13,3 05h11m58.80s -37 32' 10.5" Col 75,2 Ev NEAT (C/2006 K4) 13,9 05h28m34.55s -79 46' 11.7" Men 91,3 Ev Skiff (C/2007 B2) 13,0 12h23m38.45s +04 35' 26.0" Vir 169,7 Ev P/Tuttle (8P) 10,0 04h49m29.99s -60 22' 36.5" Dor 80,6 Ev P/Wirtanen (46P) 11,4 05h49m59.60s +34 48' 56.7" Aur 76,7 Ev 1 mei 2008 Boattini (C/2007 W1) 8,7 10h52m27.09s -21 32' 42.3" Hya 127,3 Ev P/Borrelly (19P) 12,0 01h59m28.12s -06 09' 13.6" Cet 22,9 Mo P/Brooks (16P) 13,8 02h14m40.29s +11 23' 14.9" Ari 6,0 Mo Broughton (C/2006 OF2) 12,9 00h24m23.55s +21 45' 57.2" And 31,4 Mo P/Finlay (15P) 13,8 23h11m47.10s -11 08' 55.3" Aqr 56,5 Mo P/Holmes (17P) 6½ ? 05h24m06.44s +35 50' 04.0" Aur 43,2 Ev LINEAR (C/2007 G1) 12,9 18h10m03.74s -09 49' 08.0" Ser 127,1 Mo McNaught (C/2006 Q1) 11,4 09h44m16.19s -25 56' 47.5" Ant 112,1 Ev McNaught (C/2008 A1) 12,6 05h25m27.35s -34 22' 58.2" Col 64,1 Ev Skiff (C/2007 B2) 12,9 12h03m50.18s +01 40' 06.3" Vir 139,3 Ev P/Tuttle (8P) 11,2 06h59m08.08s -63 35' 22.0" Car 93,5 Ev P/Wirtanen (46P) 14,0 08h04m32.34s +32 44' 47.4" Gem 75,9 Ev 1 juni 2008 Boattini (C/2007 W1) 6,2 08h06m24.26s -25 22' 50.5" Pup 69,5 Ev P/Borrelly (19P) 10,6 03h23m16.89s +05 03' 10.3" Cet 24,6 Mo Broughton (C/2006 OF2) 12,5 01h17m22.30s +30 23' 53.9" Psc 45,1 Mo P/Finlay (15P) 12,8 01h26m12.25s +05 24' 51.3" Psc 48,9 Mo P/Holmes (17P) 7 ? 06h14m27.40s +34 36' 31.3" Aur 24,8 Ev

KN 109 : 30

Komeet Magn. R.K. Decl. Const. Elong. Mo/Ev LINEAR (C/2007 G1) 12,3 17h29m23.94s -17 16' 06.8" Oph 166,7 Mo Lulin (C/2007 N3) 13,9 21h43m39.85s -12 36' 19.0" Cap 106,8 Mo McNaught (C/2006 Q1) 11,5 10h19m29.78s -15 04' 49.6" Hya 91,7 Ev McNaught (C/2008 A1) 11,7 06h00m10.50s -33 46' 24.6" Col 59,3 Ev Siding Spring (C/2007 K3) 14,0 22h02m41.19s +02 14' 55.0" Aqr 97,0 Mo Skiff (C/2007 B2) 13,0 11h59m20.70s -02 40' 10.3" Vir 110,1 Ev 1 juli 2008 Boattini (C/2007 W1) 6,1 03h46m17.71s -01 13' 29.2" Eri 49,0 Mo P/Borrelly (19P) 9,8 04h53m37.00s +15 19' 26.7" Ori 26,5 Mo Broughton (C/2006 OF2) 12,0 02h15m58.99s +39 02' 12.9" And 57,7 Mo P/Finlay (15P) 12,8 03h39m27.47s +19 25' 34.3" Tau 42,3 Mo P/Holmes (17P) 7½ ? 07h01m22.01s +33 01' 00.5" Gem 10,9 Ev LINEAR (C/2007 G1) 12,0 16h27m40.83s -26 08' 20.5" Sco 149,6 Ev Lulin (C/2007 N3) 12,8 20h59m36.25s -15 36' 48.6" Cap 146,5 Mo McNaught (C/2006 Q1) 11,8 11h02m03.46s -08 15' 47.3" Crt 71,1 Ev McNaught (C/2008 A1) 10,4 06h58m54.22s -36 53' 00.4" Pup 60,1 Ev Siding Spring (C/2007 K3) 14,0 22h25m24.01s +10 29' 29.8" Peg 115,7 Mo Skiff (C/2007 B2) 13,2 12h12m57.28s -07 49' 01.9" Vir 86,7 Ev P/d'Arrest (6P) 12,5 19h30m16.74s +12 57' 16.3" Aql 142,0 Mo

Baangegevens kometen (bron: Minor Planet Center) stand per 17-01-2008 Komeet Datum perihelium q e incl. arg.per. knoop H n bron P/d'Arrest (6P) 15.0259 8 2008 1.353307 0.612704 19.5141 178.1395 138.9423 7.5 16.0 MPC 54169 P/Pons-Winnecke (7P) 26.6251 9 2008 1.253563 0.634864 22.3105 172.3099 93.4241 10.0 6.0 MPC 54170 P/Tuttle (8P) 27.0173 1 2008 1.027126 0.819808 54.9829 207.5072 270.3417 8.1 4.2 MPEC 2008-A21 P/Finlay (15P) 22.5397 6 2008 0.969583 0.721506 6.8162 347.4727 13.8494 12.0 4.0 MPC 54169 P/Brooks (16P) 12.5713 4 2008 1.466694 0.562791 4.2580 219.4535 159.3788 7.5 10.0 MPC 54168 P/Holmes (17P) 4.5277 5 2007 2.053218 0.432564 19.1126 24.2712 326.8646 10.0 6.0 MPC 51822 P/Borrelly (19P) 22.3323 7 2008 1.355000 0.624395 30.3248 353.3672 75.4466 4.5 10.0 MPC 60665 P/Grigg-Skjellerup (26P) 23.6868 3 2008 1.116754 0.633030 22.3563 1.7075 211.7078 12.0 16.0 MPC 54168 P/Reinmuth (44P) 18.2282 2 2008 2.106409 0.428460 5.9047 58.0589 286.6004 8.3 6.0 MPC 60465 P/Wirtanen (46P) 2.4964 2 2008 1.057487 0.658126 11.7393 356.3480 82.1749 8.0 10.8 MPC 60466 P/Ashbrook-Jackson (47P) 31.2266 1 2009 2.797812 0.321391 13.0369 357.3824 357.2022 1.0 11.2 MPC 56802 P/Arend (50P) 1.1859 11 2007 1.924347 0.529246 19.1550 49.0424 355.3357 9.5 6.0 MPC 60466 P/Shajn-Schaldach (61P) 5.9072 9 2008 2.108644 0.426777 6.0071 221.5377 163.1320 6.0 10.0 MPC 54170 P/Kojima (70P) 5.9328 10 2007 2.011912 0.453212 6.5956 2.1073 119.2590 11.0 6.0 MPC 51823 P/du Toit-Hartley (79P) 28.4133 5 2008 1.230536 0.594075 2.8932 253.2669 307.8404 16.0 4.0 MPC 61438 P/Wild (86P) 20.0346 5 2008 2.301179 0.365687 15.4487 179.1612 72.5823 11.0 6.0 MPC 54168 P/Bus (87P) 7.2537 7 2007 2.173327 0.376614 2.5767 24.2515 182.1829 7.2 10.0 MPC 51823 P/Lovas (93P) 17.3478 12 2007 1.704736 0.611751 12.2182 74.6668 339.9248 9.5 6.0 MPC 51824 P/Ciffreo (108P) 18.0399 7 2007 1.719112 0.541590 13.0779 357.9733 53.7384 8.0 12.0 MPC 51823 P/Hartley (110P) 3.5044 2 2008 2.488448 0.312539 11.6793 167.8047 287.7463 1.0 12.0 MPC 54167 P/Spitaler (113P) 23.4279 3 2008 2.128497 0.422947 5.7757 49.8528 14.4750 13.5 4.0 MPC 54168 P/Mrkos (124P) 27.2016 4 2008 1.468596 0.542406 31.3397 181.3616 1.3552 13.5 2.8 MPC 54168 P/Spacewatch (125P) 10.7346 8 2007 1.523564 0.512696 9.9859 87.3353 153.1954 13.0 6.0 MPC 59320 P/Mueller (136P) 22.1963 10 2007 2.960636 0.292963 9.4274 224.8589 137.5609 11.0 4.0 MPC 60282 P/Vaisala-Oterma (139P) 19.4451 4 2008 3.402760 0.246329 2.3297 165.5383 242.4522 9.5 4.0 MPC 60666 P/Shoemaker-LINEAR (146P) 21.3404 5 2008 1.417530 0.648200 23.0822 316.8066 53.5806 15.0 4.0 MPC 54168 P/Anderson-LINEAR (148P) 22.7822 5 2008 1.702690 0.537830 3.6784 6.6943 89.8036 16.0 2.0 MPC 60927 P/LONEOS (150P) 26.0107 11 2008 1.767286 0.545986 18.5007 245.6901 272.4309 13.5 4.0 MPC 54170 P/Yeung (172P) 12.7055 10 2008 2.240714 0.362016 11.5172 178.9489 40.0957 13.0 4.0 MPC 54825 P/Mueller (173P) 18.7340 5 2008 4.214384 0.261314 16.4959 29.8627 100.5699 7.5 4.0 MPC 54987 P/LINEAR (176P) 17.9275 10 2005 2.579132 0.192655 0.2379 36.0424 346.5395 15.0 2.0 MPO 87922 P/Jedicke (179P) 2.9772 12 2007 4.086886 0.307837 19.8745 295.4598 115.8523 2.5 8.0 MPC 57949 P/NEAT (180P) 26.6620 5 2008 2.468733 0.357830 16.9135 94.9006 84.7549 11.0 4.0 MPC 57949 P/Korlevic-Juric (183P) 9.0927 5 2008 3.893972 0.136113 18.7276 161.6701 5.8486 12.5 2.0 MPC 58540 P/Garradd (186P) 19.8952 3 2008 4.263554 0.117864 28.8437 278.6549 327.8722 7.5 4.0 MPC 59045 P/LINEAR (187P) 5.6592 10 2008 3.693696 0.170142 13.7323 131.8539 112.0033 9.0 4.0 MPC 59597 P/LINEAR-Mueller (188P) 16.1396 12 2007 2.552137 0.415858 10.5463 26.4349 359.1501 11.5 4.0 MPC 60099 P/Mueller (190P) 8.2051 7 2007 2.031918 0.520767 2.1899 49.7346 336.1176 13.0 4.0 MPC 60282

KN 109 : 31

Komeet Datum perihelium q e incl. arg.per. knoop H n bron P/McNaught (191P) 13.1020 9 2007 2.047920 0.420103 8.7611 274.1686 106.5279 13.0 4.0 MPC 60666 P/Shoemaker-Levy (192P) 17.3351 12 2007 1.460073 0.773603 24.5611 312.8429 51.6504 15.0 4.0 MPC 60927 P/LINEAR-NEAT (193P) 20.4642 2 2008 2.155772 0.396097 10.7033 8.2744 335.2586 14.0 4.0 MPC 60928 P/LINEAR (194P) 26.1935 2 2008 1.708743 0.574230 11.1179 130.6385 352.0682 16.0 4.0 MPC 61438 P/Hill (195P) 21.4701 1 2009 4.438078 0.315110 36.3684 249.6596 243.2618 8.5 4.0 MPC 61438 Larsen (P/1997 V1) 27.0932 8 2008 3.272531 0.333482 12.1218 133.7182 234.8211 9.0 4.0 MPC 54170 LINEAR (P/1998 VS24) 24.7694 5 2008 3.422534 0.241915 5.0267 244.3856 159.1891 13.0 2.0 MPC 54169 Catalina (P/1999 XN120) 13.0255 11 2008 3.303687 0.210503 5.0263 161.6993 285.4512 13.5 2.0 MPC 54170 LINEAR (P/2000 B3) 26.0329 2 2008 1.708733 0.574217 11.1178 130.6385 352.0686 16.0 4.0 MPC 54167 Tichy (P/2000 U6) 7.3216 2 2008 2.137900 0.433785 19.3794 11.7166 24.3424 13.5 4.0 MPC 54167 LINEAR (P/2001 CV8) 11.3809 10 2008 2.159697 0.444315 9.0356 151.6117 359.9031 13.0 4.0 MPC 54170 LONEOS (P/2001 R1) 5.1638 8 2008 1.345441 0.611636 7.0324 24.9229 35.3128 14.0 4.0 MPC 54169 LINEAR (P/2003 KV2) 18.2472 5 2008 1.060517 0.629913 25.5532 188.7844 66.3929 16.5 2.0 MPC 56801 LONEOS (P/2004 A1) 7.5807 9 2004 5.483319 0.311536 10.5507 21.9577 124.9813 6.5 4.0 MPC 60921 McNaught (C/2005 L3) 15.7891 1 2008 5.593348 1.000719 139.4448 47.0708 288.7334 4.0 4.0 MPC 59596 LINEAR (C/2005 Q1) 24.7778 8 2005 6.407315 1.002683 105.1957 44.6491 87.7476 6.0 4.0 MPC 61436 McNaught (C/2005 S4) 18.8518 7 2007 5.850160 0.998953 107.9596 31.4744 318.2909 5.0 4.0 MPC 60464 Kowalski (P/2006 F1) 19.2950 2 2008 4.119464 0.121490 21.2627 186.8013 124.7579 8.0 4.0 MPC 60465 McNaught (C/2006 K1) 20.5802 7 2007 4.425491 1.001681 53.8765 296.4456 72.1158 7.5 4.0 MPC 59042 McNaught (C/2006 K3) 13.3461 3 2007 2.501357 1.000925 92.6164 328.0686 49.4020 8.0 4.0 MPC 61436 NEAT (C/2006 K4) 29.3278 11 2007 3.188571 0.998055 111.3435 233.6117 116.6024 6.0 4.0 MPC 59875 Broughton (C/2006 OF2) 15.7002 9 2008 2.431667 1.000599 30.1700 95.6068 318.5095 5.5 4.0 MPC 59875 McNaught (C/2006 Q1) 3.8155 7 2008 2.763723 0.999975 59.0437 344.3696 199.5504 5.0 4.0 MPC 59596 LONEOS (C/2006 S3) 17.3240 4 2012 5.146154 0.999700 166.0332 139.9791 38.3464 2.0 4.0 MPC 60922 Hill (C/2006 S5) 9.7518 12 2007 2.630421 0.973017 10.1314 182.1101 281.5630 8.0 4.0 MPC 60465 Spacewatch (C/2006 U6) 5.4600 6 2008 2.498368 0.998721 84.8793 276.5945 180.1877 8.0 4.0 MPC 60465 Catalina (C/2006 V1) 26.5533 11 2007 2.674926 0.989543 31.1193 253.4092 335.7234 8.0 4.0 MPC 59319 LINEAR (C/2006 VZ13) 10.8896 8 2007 1.015240 1.000249 134.7932 174.1144 66.0275 10.5 4.0 MPC 60097 Christensen (C/2006 W3) 6.4687 7 2009 3.127068 1.000349 127.0715 133.4758 113.5662 5.0 4.0 MPC 61436 LINEAR (C/2006 XA1) 21.9018 7 2007 1.804364 0.992627 30.6306 187.4207 318.6624 10.0 4.0 MPC 60280 Skiff (C/2007 B2) 20.8108 8 2008 2.975122 0.996070 27.4931 205.9856 14.8721 6.0 4.0 MPC 61178 Catalina (P/2007 C2) 4.6339 9 2007 3.779471 0.462311 8.6745 179.4645 276.1182 10.0 4.0 MPC 60922 LINEAR (C/2007 D1) 19.4187 6 2007 8.793610 1.001488 41.4653 340.1622 171.0921 3.5 4.0 MPC 61436 LINEAR (C/2007 D3) 27.6980 5 2007 5.208973 0.991974 45.9198 309.0937 148.4297 7.5 4.0 MPC 61436 LONEOS (C/2007 F1) 28.7593 10 2007 0.402402 1.000065 116.0851 153.7062 172.8884 10.0 4.0 MPC 61178 LINEAR (C/2007 G1) 16.5169 11 2008 2.645728 1.001135 88.3626 224.0428 78.9894 5.5 4.0 MPC 60664 McNaught (P/2007 H1) 17.6619 8 2007 2.281031 0.378107 11.8740 202.6169 144.3758 10.0 4.0 MPC 60664 Garradd (P/2007 H3) 15.3000 8 2007 1.829276 0.477522 25.2163 350.1332 263.6575 14.0 4.0 MPC 60280 Siding Spring (C/2007 K3) 21.7677 4 2008 2.050713 1.000740 16.3003 23.6034 263.2575 9.5 4.0 MPC 60665 Gibbs (C/2007 K4) 3.4810 5 2007 3.527055 1.002154 98.5998 162.3658 68.5160 10.5 4.0 MPC 60281 McNaught (C/2007 K6) 1.4999 7 2007 3.433021 0.984856 105.0720 337.1444 298.0741 11.0 4.0 MPC 60465 McNaught (C/2007 M1) 11.0727 8 2008 7.474036 0.998111 139.7253 52.6060 326.8069 6.0 4.0 MPC 60465 Catalina (C/2007 M2) 8.5730 12 2008 3.541015 0.999232 80.9379 220.6695 357.2845 8.0 4.0 MPC 61437 LINEAR (C/2007 M3) 4.5320 9 2007 3.468731 0.980415 161.7553 125.7383 41.6411 9.5 4.0 MPC 60465 Lulin (C/2007 N3) 10.6577 1 2009 1.209265 0.999581 178.3704 136.9164 338.4791 6.5 4.0 MPC 60665 Gilmore (P/2007 Q2) 23.8862 8 2007 1.839028 0.671227 10.2384 163.1530 172.2491 16.0 4.0 MPC 60925 Siding Spring (C/2007 Q3) 7.3765 10 2009 2.250336 0.999771 65.6527 2.1312 149.4364 4.5 4.0 MPC 61437 Larson (P/2007 R1) 25.7344 8 2007 4.351241 0.277833 7.8717 175.3821 181.6663 8.0 4.0 MPC 61178 Gibbs (P/2007 R2) 26.6748 8 2007 1.465824 0.573760 1.4340 353.0475 8.8227 17.0 4.0 MPC 61178 Gibbs (P/2007 R3) 6.2928 7 2007 2.500088 0.416270 3.8033 312.0987 30.0726 13.5 4.0 MPC 61178 Garradd (P/2007 R4) 27.2947 9 2007 1.921387 0.671432 20.2260 282.8762 87.5010 14.5 4.0 MPC 61437 Zhao (P/2007 S1) 6.7033 12 2007 2.494380 0.343312 5.9725 245.3891 141.6164 13.0 4.0 MPC 60927 Lemmon (C/2007 S2) 14.9833 9 2008 5.557517 0.556912 16.8631 210.4781 296.2527 6.5 4.0 MPC 61437 McNaught (C/2007 T1) 12.5306 12 2007 0.968471 0.999700 117.6425 233.7574 111.4342 10.5 4.0 MPEC 2008-A49 Kowalski (P/2007 T2) 19.0229 9 2007 0.695882 0.774849 9.8952 358.5527 3.9964 18.5 4.0 MPC 61437 Gibbs (P/2007 T4) 20.7473 7 2007 2.009004 0.617649 23.8720 42.5264 37.2335 13.0 4.0 MPEC 2008-A27 Gibbs (C/2007 T5) 24.2131 5 2008 4.049258 0.913664 45.6144 34.4134 109.8427 8.0 4.0 MPC 61437 Catalina (P/2007 T6) 19.6577 8 2007 2.232266 0.503074 22.1511 335.8654 102.6340 12.5 4.0 MPC 61437 LINEAR (C/2007 U1) 7.2512 8 2008 3.329068 0.999654 157.7858 0.9573 50.0516 9.0 4.0 MPC 61437 Larson (P/2007 V1) 8.5058 12 2007 2.676639 0.461148 10.7895 51.4505 8.1869 12.0 4.0 MPC 61437 Hill (P/2007 V2) 30.9544 7 2007 2.774824 0.317855 2.4707 278.5338 99.8674 13.0 4.0 MPC 61437 Boattini (C/2007 W1) 24.9055 6 2008 0.849817 1.000000 9.8880 306.5481 334.5294 9.5 4.0 MPEC 2008-A61 LINEAR (C/2007 W3) 2.8036 6 2008 1.776371 1.000000 78.6690 112.6364 73.0660 12.0 4.0 MPEC 2008-A62 LINEAR (C/2007 Y1) 19.128 3 2008 3.34145 1.00000 110.172 357.077 133.094 10.5 4.0 MPEC 2008-A63 McNaught (C/2007 Y2) 11.179 4 2008 4.20669 1.00000 98.534 258.161 303.528 9.0 4.0 MPEC 2008-A64 McNaught (C/2008 A1) 25.846 9 2008 1.04110 1.00000 81.853 349.414 276.975 6.5 4.0 MPEC 2008-A65 Vermeld zijn de baanelementen van periodieke kometen met perihelium in de 2e helft 2007 of 2008, de sinds de vorige KN nieuw ontdekte kometen en de reeds ontdekte kometen waarvan nieuwe gegevens gepubliceerd zijn (vanaf MPC 60666). De werkelijke waarden H en n en daarmee de verwachte helderheden kunnen aanzienlijk afwijken van de gegeven waarden.

KN 109 : 32

Kort Nieuws Doel van verlengde Deep Impact missie gewijzigd Het Amerikaanse ruimtevaarorganisatie NASA heeft de bestemming voor de verlengde missie van de ruimtesonde Deep Impact gewijzigd. Aanvankelijk zou hij op 8 december 2008 langs komeet 85P/Boethin vliegen (zie KN108), maar tot nu toe was het niet mogelijk gebleken om deze komeet terug te vinden. NASA sluit niet uit dat deze kleine komeet uiteengevallen en mogelijk verdampt is! Zekerheidshalve heeft men daarom nu voor een missie naar komeet 103P/Hartley 2 gekozen. De passage zal pas op 11 oktober 2010 plaatsvinden. Eind december heeft hiervoor de noodzakelijke koerswijziging plaatsgevonden dankzij een scheervlucht langs de aarde. (bron: JPL Press Release 13 december 2007) Komeet C/1995 O1 (Hale-Bopp) nog waargenomen In oktober 2007 hebben K. Sarneczky en L. Kiss enkele pogingen ondernomen om ruim 10 jaar ná periheliumpassage komeet C/1995 O1 (Hale-Bopp) nog te detecteren. Met behulp van de 2,3m-reflector van Siding Spring kon de komeet op opnamen van 20, 21 en 22 oktober teruggevonden worden als een object van ongeveer de 21e grootte! Vermeldenswaardig is dat de oudste bekende (pre-discovery) opname van komeet Hale-Bopp ook vanaf Siding Spring (met de 1m UK Schmidt-telescoop) gemaakt was en wel op 27 april 1993, dus 14½ jaar eerder! Volgens de meest recente baananalyse gaat komeet Hale-Bopp overigens pas over 2.380 jaar weer door zijn perihelium. De huidige afstand tot de zon bedraagt ongeveer 26 AE ofwel 3,9 miljard kilometer (dus bijna ter hoogte van Neptunus). (bron: MPEC 2007-Y12, 17 december 2007) Komeetstof komt deels uit de binnenste delen van ons zonnestelsel Onderzoek van het kometenstof, afkomstig van komeet 81P/Wild, dat vier jaar geleden op aarde afgeleverd is dankzij de succesvolle Stardust-missie heeft nieuw licht geworpen op de ontstaansgeschiedenis van komeetmateriaal. Analyse van de in deze stofdeeltjes opgesloten edelgassen helium en neon doet vermoeden dat de stofdeeltjes niet ver van de nog jonge zon moeten zijn ontstaan. De deeltjes moeten indertijd aan intense straling van de zon hebben blootgestaan, alvorens ze naar de meer ijsachtige regionen nabij Neptunus, de Kuipergordel, getransporteerd werden. Geschat wordt dat de komeet voor ongeveer tien procent bestaat uit materiaal dat uit de binnenste delen van het zonnestelsel afkomstig is. De vraag is nu hoe de stofdeeltjes deze vele miljoenen kilometers overbrugd hebben, aldus prof. Pepin en zijn collega’s. (bron: Press Release University of Minnesota, 3 januari 2008 ; Science, 4 januari 2008)

KN 109 : 33

Verslag Jaarvergadering NKV 21 april 2007 te Roden Aanwezig : 5 personen; te weten 2 bestuursleden (voorzitter en penningmeester) en 3 leden (Boelie Boelens, Georg Comello en Gauke Kuipers), . Afwezig met kennisgeving: Bas van Beek, Brechje van Beek, Guus Gilein en Hermanus Rietveld.

1. Om 13.05 uur opent voorzitter Alex Scholten de vergadering. Hij feliciteert namens de vergadering Hermanus en Ellen Rietveld met de geboorte van hun zoon Stijn Pieter.

2. Agenda akkoord.

3. Correspondentie en mededelingen. Op 2 december 2006 was het Werkgroepenoverleg in

Bussloo. Deze werd kort besproken.

4. De besluitenlijst van de jaarvergadering op 26 februari 2006 wordt door de vergadering akkoord bevonden, onder dankzegging aan de notulist Hermanus Rietveld.

5. Over het secretarieel jaarverslag zijn geen opmerkingen. Het jaarverslag wordt goedgekeurd en

kan worden doorgestuurd naar Jan de Boer (KNVWS). Er wordt naar aanleiding van wel een vraag gesteld betreffende het vinden van een bestuurslid. Dit heeft de aandacht van het bestuur. Het financieel jaarverslag wordt toegelicht door Jan Maarten Winkel. De NKV heeft in 2006 een batig saldo van 71,75 euro gerealiseerd. Dit kwam door de goedkopere drukker en de overstap van de webpage naar mijndomein. Het verslag wordt goedgekeurd. Er wordt wel naar aanleiding van een vraag gesteld betreft het TWS. Dit wordt afgeschaft.

6. De kascommissie (Bas en Brechje van Beek) heeft de stukken van 2006 gecontroleerd en

akkoord bevonden. Op hun voorstel verleent de vergadering het bestuur décharge voor het boekjaar 2006.

7. De begroting voor het jaar 2007 wordt na een korte toelichting goedgekeurd door de

vergadering. 8. De kascommissie voor het jaar 2007 zal opnieuw bestaan uit Bas en Brechje van Beek. Als

reserve wordt Georg Comello weer aangewezen.

9. Bij de bestuursmutaties zijn dit keer voorzitter Alex Scholten en penningmeester Jan Maarten Winkel aftredend en herkiesbaar. Beiden worden herkozen voor een nieuwe termijn van 4 jaar.

10. De afvaardiging voor de Verenigingsraad zal dit jaar opnieuw bestaan uit Alex Scholten en

Hermanus Rietveld.

11. Voor het verslag van de waarnemingscommissie kan grotendeels worden verwezen naar het jaarverslag en KN 106 (komeet C/2006 P1 (McNaught)). Voor de komende periode is vooral de verschijning van C/2007 E2 (Lovejoy) interessant. Verder wordt een volgend Report voorbereid en vindt er minimaal 1 keer per jaar een bijeenkomst plaats.

12. Tijdens de rondvraag vraagt Georg Comello of de agenda van de jaarvergadering voortaan ook

op de webpage geplaatst kan worden. Het bestuur neemt dit mee.

13. Om 13.28 uur sluit voorzitter Alex Scholten de vergadering. Notulist: Jan Maarten Winkel.

NEDERLANDSE KOMETEN VERENIGING

Stand 31 december 2007

B A L A N S

Debet Credit2007 2006 | 2007 2006

Giro (reknr. 7464202) 1936,36 2012,14 | TWS 0,00 49,47Vooruitbetaalde posten 0,00 0,00 | Te betalen posten 0,00 169,20

Nog te ontv. contributies 0,00 0,00 | Vooruitontv. contributie 165,00 311,00Inventaris p.m. p.m. | Eigen vermogen 1771,36 1482,47

-------- -------- | --------- ---------Totaal 1936,36 2012,14 | Totaal 1936,36 2012,14

WINST- EN VERLIES-REKENING Baten 2007 Lasten

2007 2006 begr 2007 | 2007 2006 begr 2007Contributies (62 leden) 932,50 927,50 930,00 | KN (106 t/m 108) 639,37 582,81 800,00

Verkopen (KN) 0,00 0,00 | Bestuurskosten 0,00 0,00 30,00Rente 6,41 5,49 | Webpage 29,00 29,00 30,00Overige baten 52,57 8,00 | KvK 21,62 21,62 30,00

| Kometendag 0,00 40,99 0,00

| Foto-archief 0,00 0,00 0,00| Diversen 12,60 194,82 40,00

Nadelig saldo | Batig saldo 288,89 71,75-------- -------- -------- | --------- --------- ---------

Totaal 991,48 940,99 930,00 | Totaal 991,48 940,99 930,00

*) Kometen-Nieuwsbrief - KN 106 93,45

- KN 107 55,97 - KN 108 93,45 - KN 106 t/m 108, verzending 396,50

---------

639,37

*) Diversen - bankkosten 0,10

- representatie 12,50---------

12,60

*) Overige batenbij: baten - extra bijdragen/giften 3,10

- TWS 49,47---------

52,57

Vermogens-vergelijking : Vermogen 31 december 2006 1482,47

Batig saldo 288,89---------

Vermogen 31 december 2007 1771,36

PUBLICATIE-FONDS : Saldo per 31 december 2007 1183,06

NEDERLANDSE KOMETEN VERENIGING

B E G R O T I N G 2008

Baten (CONCEPT) LastenContributies (62 x 15,00) 930,00 | Kometen-Nieuwsbrief 800,00Rente 5,00 | Bestuurskosten 20,00

| Webpage 30,00

| KvK 25,00| Kometendag 40,00| Diversen 20,00

-------- | ---------

Totaal 935,00 | Totaal 935,00

JAARVERSLAG 2007 NEDERLANDSE KOMETEN VERENIGING BESTUUR Per 31 december bestond het bestuur uit de volgende leden:

Alex Scholten Voorzitter Hermanus Rietveld Secretaris/redactie KN Jan Maarten Winkel Penningmeester

De jaarvergadering werd dit jaar op 21 april te Roden gehouden. WAARNEMINGSCOMMISSIE Het jaar 2007 kende diverse onverwachte hoogtepunten. In januari was er de verschijning van komeet C/2006 P1 (McNaught). Door de slechte weersomstandigheden en ongunstige stand laag aan de avondhemel konden slechts enkele waarnemingen worden verricht, maar sommige waarnemers slaagden er op 14 januari in om de komeet nabij de zon in het daglicht te kunnen waarnemen. Na perihelium ontwikkelde deze komeet zich tot een zeer indrukwekkend object; helaas was dat slechts zichtbaar vanaf het zuidelijk halfrond. In de zomermaanden vormde komeet C/2006 VZ13 (LINEAR) nog een aardige verschijning. Op 24 oktober ondervond komeet 17P/Holmes een onverwachte helderheidsuitbarsting waarna hij tot het einde van het jaar met het blote oog kon worden waargenomen. Talrijke waarnemingen en foto’s waren het resultaat. Ook de kort-periodieke komeet 8P/Tuttle had rond de jaarwisseling een gunstige verschijning. Vooral de samenstand met het sterrenstelsel M33 in de nacht 30/31 december leverde leuke foto’s op. Tussen de aktiviteiten rond de diverse komeetverschijningen door werd er verder gewerkt aan de voorbereiding van een volgend report, dat over een aantal periodieke kometen zal gaan die gedurende meerdere omlopen zijn waargenomen. Zoals gewoonlijk werden tevens enkele artikelen gepubliceerd in verschillende daartoe bestemde bladen (zoals Zenit en e-Radiant) en werd ook dit jaar weer een bijdrage geleverd aan de Sterrengids van Stichting De Koepel. Alex Scholten verzorgde in 2007 presentaties in onder andere Bussloo, Eindhoven, Heesch, Roden en Tilburg. De leden van de waarnemingscommissie zijn: Alex Scholten (waarnemingsleider), Peter Bus, Hermanus Rietveld en Rob van de Weg. LEDEN Het aantal leden per 31 december bedroeg 62. KOMETEN NIEUWSBRIEF Deze periodiek verscheen in 2007 drie maal, te weten de nummers 106 t/m 108. Hierin veel aandacht voor de kometen die in 2007 zichtbaar waren, zowel in de vorm van waarnemingsoproepen en kaartmateriaal vooraf, als middels helderheidsanalyses en waarnemings- en fotoresultaten achteraf. De druk werd verzorgd door Jan Maarten Winkel. HOMEPAGE De homepage www.kometen.nl werd in 2007 bijna 8.200 maal geraadpleegd (door zo’n 5.000 verschillende bezoekers), tegen 5.700 keer in 2006. Vooral rond de daglichtverschijning van C/2006 P1 (McNaught) werd de site enkele dagen meer dan 100 maal per dag geraadpleegd. Ook de eerste periode na de uitbarsting van komeet 17P/Holmes leverde veel raadplegingen op. De drukste dag was 30 oktober met 114 maal.

De webmasters (Brechje en Bas van Beek) hebben in samenspraak met de waarnemingsleider ook in 2007 geprobeerd om de site zo actueel mogelijk te houden. Actuele berichten, waarnemingsoproepen, waarnemingsresultaten en een groot aantal foto’s zijn op de site te vinden. Sinds het begin van de homepage (augustus 2002) is de website bijna 30.000 maal bezocht. Zoals verwacht mag worden van een Nederlandstalige site komt 83% van de bezoekers uit Nederland, gevolgd door 9% uit België, 3% uit de Verenigde Staten, 1% uit Duitsland en 4% uit vele overige landen. WAARNEMINGSRESULTATEN Het jaar 2007 was wat komeetwaarnemingen betreft uitstekend te noemen. Bijzonder was de verschijning van C/2006 P1 (McNaught) die op 14 januari zelfs in het daglicht nabij de zon kon worden waargenomen (helderheid -5!). Helaas waren de weersomstandigheden in de daaraan voorafgaande periode slecht en verdween de komeet na half januari snel richting zuidelijke breedten waar hij voor waarnemers op het zuidelijk halfrond een schitterende show vertoonde met een ongekend gedetailleerde staartstructuur. In het voorjaar konden nog de kometen C/2007 E1 (Garradd) en C/2007 E2 (Lovejoy) met een maximale helderheid van de 9e resp. 8e grootte. Komeet C/2006 VZ13 (LINEAR) vormde in juli een aardige verschijning (magnitude 7) en in oktober kon laag boven de horizon komeet C/2007 F1 (LONEOS) nog worden waargenomen (maximaal magnitude 5½). Hoogtepunt van 2007 was zonder meer de onverwachte uitbarsting van komeet 17P/Holmes tot magnitude 2½ op 24 oktober. In november en december kon de ontwikkeling van deze komeet goed worden gevolgd. De helderheid nam slechts langzaam af (eind december nog magnitude 3½), maar de comadiameter groeide snel van een bijna stervormig object uit tot een grote zeer diffuse vlek van ruim 1 graad diameter! Vanaf half november kon ook de kort-periodieke komeet 8P/Tuttle worden waargenomen. Eind december bereikte deze een maximale helderheid van ongeveer magnitude 5½. Met name de fotografen hebben gedurende het jaar ook nog een aantal zwakkere kometen kunnen vastleggen. Met een totaal aantal helderheidsschattingen van 303 is 2007 een bovengemiddeld jaar geworden (2006: 263 schattingen). Alleen de jaren 1997 (komeet C/1995 O1 (Hale-Bopp)), 1985 (komeet 1P/Halley) en 1982 (komeet C/1982 M1 (Austin)) leverden in de ruim 30 jarige geschiedenis van de NKV meer helderheidschattingen op. OVERZICHT HELDERHEIDSCHATTINGEN Waarmemer C/2006 VZ13 C/2006 P1 C/2007 E1 C/2007 E2 C/20 07 F1 8P 17P 93P 96P Totaal

LINEAR McNaught Garradd Lovejoy LONEOS Tuttle Holmes Lovas Machholz

Henk Bril (Nieuwstadt) 1 1Peter Bus (Groningen) 3 2 6 5 5 10 45 76Georg Comello (Roden) 4 3 9 16Guus Gilein (Noordwijk) 1 3 2 4 4 21 1 36Marco Langbroek (Leiden) 1 1Frans van Loo (Genk) 6 1 2 3 6 5 21 1 45Hermanus Rietveld (Den Haag) 5 1 2 2 17 27Alex Scholten (Eerbeek) 10 2 7 5 13 31 1 69Wim Zanstra (Appingedam) 3 29 32

9 waarnemers - 9 kometen 24 13 13 21 18 38 173 1 2 303 Het Bestuur

OVERZICHT FOTOGRAFISCHE RESULTATEN Fotograaf 2003 2006 2006 P1 2006 2007 E1 2007 E2 2007 F1 20 07 T1 2007 T2 8P 17P 29P 50P 93P 96P 110P Totaal

WT42 VZ13 S5 Mach LINEAR LINEAR McNaught Hill Garradd Lovejoy LONEOS McNaugh t Kowalski Tuttle Holmes S-W Arend Lovas holz Hartley

Jan Adelaar (Arnhem) 4 4Eric Barnard (Amsterdam) (*) 1 1Bas van Beek (Haarlem) 1 1Marcel Berveling (Veenendaal) 2 2Jasper Boerma (Almoharin, Spa) 1 1Henk van Boeijen (Den Helder) 2 2Boelie Boelens (Zuid-Afrika) 3 3Ton Börger (Amersfoort) (*) 1 1Henk Bril (Nieuwstadt) 1 1Peter Bus (Groningen) 1 14 15Albert van Duin (Beilen) 1 1 5 3 9 18Fred Hissink (Laag Soeren) (*) 1 1Klaas Jobse (Oostkapelle) 1 3 3 1 3 1 1 3 12 1 1 1 2 1 30Robbert Koornwinder (Lekkerkerk) 1 1 2Tido van der Laan (Bellingwolde) 1 1Jaap van't Leven (Almere) 1 2 13 16Frans van Loo (Genk) 1 3 4Rembert Melman (Dieren) 5 5Koen Miskotte (Ermelo) 4 1 2 4 1 12Henk Munsterman (Meppel) 1 1Fred Nauta (Kranenburg) 3 3Alex Scholten (Eerbeek) 1 4 5Edwin van der Sijde (Huissen) 3 7 10Jaap van der Wal (-) 1 1

24 fotografen - 16 kometen 1 4 9 2 4 6 5 1 1 17 88 1 1 1 3 1 140

(*) = tekeningPer fotograaf is het aantal nachten dat een komeet is gefotografeerd opgenomen (omdat meestal per nacht vele - digitale - opnamen worden gemaakt, is er geen telling gemaakt van het aantal foto's)

Komeet 17P/Holmes nabij Iota Perseikometen.nl/wp-content/uploads/2010/08/KN109.pdf · 2012. 2....

Documents

Transcript of Komeet 17P/Holmes nabij Iota Perseikometen.nl/wp-content/uploads/2010/08/KN109.pdf · 2012. 2....