DE KLE INE ALK 1

Jaargang 31

nummer 3

2013

DE KLEINE ALKcontactorgaan VogelwerkgroepAlkmaar en omstreken

verschijnt vier maal per jaar

RedactieTom DammMiranda Zutt-van der Made

Vaste medewerkersPierre van der WielenErwin van SaaneEvert MaarschallWim ScholsWim Bart Stoop

VormgevingPeter van Brandwijk (072) 515 84 96

BeeldredactieJan Stok (072) 511 65 20

RedactieadresTom Damm (06) 42 12 26 10 tomdamm@zonnet.nl

VerspreidingJannie Nijman (072) 561 56 05Conny Wubbels

BestuurVoorzitterHarry Smit (072) 511 51 37 smit51@telfort.nlSecretarisMiranda Zutt-van der Made (0226) 32 02 01zuttmade@quicknet.nlDijk 6, 1721 AE Broek op LangedijkPenningmeester, ledenadministratieAuke Burrie (072) 572 96 94 Acacialaan 1, 1702 ST Heerhugowaard aburrie@hotmail.comLidPaul de Jong (072) 564 40 29Cees de Haan (072) 533 73 37

Voorplaat: kleine alk, Frits-Jan Maas

IJsvogelwerkgroepcontactpersoon Rutger Polder,1815JK232@hetnet.nl, (072) 511 99 39Roofvogelwerkgroepcontactpersoon Dook Vlugt,d.vlugt@quicknet.nl, (072) 589 77 78

Lid wordenHet lidmaatschap van onze verenigingbedraagt slechts € 15,00 per jaar. Hiervoorontvangt u viermaal per jaar ons blad DeKleine Alk en bent u van harte welkom opde door ons georganiseerde activiteiten,waaronder lezingen en excursies. Als wel-komstgeschenk ontvangt u tevens hetboek ‘Alkmaar heeft vleugels’ (t.w.v. € 9,95 ).

Lid wordt u door € 15,00 over te maken opGironummer 2197346 t.n.v. VWG Alkmaar e.o.en door tevens een mail te sturen naarAuke Burrie, aburrie@hotmail.com, met uw naam,adres, telefoonnummer en e-mailadres.

Ook adreswijzigingen kunt u doorgevenaan Auke.

2 DE KLE INE ALK

in dit nummerpagina 3

�Vooraf: Zwarte kraai Miranda Zutt-van der Madepagina 4

�Loflied op de poëzie Hans Dorrestijn�Wel en wee van de Patrijs in Noord-Holland in de afgelopen vijftig jaar Kees Roselaar

pagina 16�De in Alkmaar broedende meeuwen in 2013 opnieuw geteld Harry Smit

pagina 22�Raadselvogel van Wim Wim Schols

pagina 23�Gezenderde Grutto’s in en rond ons werkgebied Miranda Zutt-van der Made

pagina 28�Excursie Texel 12 mei 2013 Véronique De Cat

pagina 31�Excursie nieuwe leden Miranda Zutt-van der Made

pagina 32�Inventarisatie Oudorperhout 2013 Hans Schouten & Dirk van der Made

pagina 34�Communicatie & Actualiteiten�Van het bestuur Het Bestuur

pagina 37�Cursus broedvogels inventariseren Harry Smit

pagina 38�Lezingen Harm Niesen & Wilbert Kerkhof

pagina 41�Excursienieuws Erwin van Saane

pagina 42�Buitencentrum Schoorlse Duinen

pagina 43�Waarnemingen mei t/m juli 2013 Pierre van der Wielen

pagina 47�Ogrut 33: Gezien, (mij) niet gezien Wim Bart Stoop

Kopijsluitingsdatum nr. 4: 1 november 2013

Vooraf: Zwarte kraai

Kraaien, ik heb er wat mee. Die prachtige glans in het zonlicht, de pientere oogjes dieje wantrouwend aankijken. Terecht wantrouwend zoals je op de foto wel kan zien. Eenbewoner van de Groeneweg in Alkmaar vond het nodig om er twee dood te schietenen op te hangen in zijn boomgaard. Een hobby boomgaard met jonge fruitboompjesmet een gemiddelde opbrengst van 5-10 vruchten.

De dode kraaien moeten soortgenoten weghouden uit de boomgaard. Een oud boe-rengebruik, allang achterhaald. Een stuk zwart stof heeft hetzelfde ‘effect’. En wat isdat effect? Kraaiachtigen zijn nieuwsgierig en de kans is dus groot dat het juist kraaienaantrekt. Wat bezielt mensen toch om zo te blijven hangen in zo’n ‘achterlijk’ gebruik.We doen toch ook niet meer aan aderlaten en uithuwelijken en voor de dorpsomroe-per hebben we ook allang iets beters uitgevonden?Die zwarte rakkers – maar ook Kauwen en Eksters – zijn nu eenmaal niet populair.Zelfs niet bij alle vogelaars, waaronder weidevogelbeschermers. Ze pikken namelijk weleens een jong vogeltje mee in hun dieet. Maar wat is dat anders dan dat wij lamsracksen kalfsvlees eten? En mensen die dat doen schieten we toch ook niet dood waarna weze weken lang laten rotten aan een boom?Dat Zwarte kraaien ook heel nuttig voor de boer zijn, omdat ze heel wat schadelijkeemelten weg eten uit landbouwgebieden, wordt voor het gemak maar even vergeten.Ik koester ‘mijn’ Zwarte kraaien die mij altijd begroeten als ik aan de Groeneweg bijmijn IJslandse paard kom. Ze weten dat ik ze altijd wel een broodje toegooi of een

DE KLE INE ALK 3

Zwarte kraai als uithangbord. Foto: Miranda Zutt-van der Made

handje paardenvoer vol granen. Dat ze, in hun territoriumdrift, mijn auto bekrast heb-ben heb ik ze allang vergeven.De meneer van de boomgaard wens ik een wolk Spreeuwen toe die zijn zeer beschei-den oogst binnen 10 minuten zal verorberen.

Miranda Zutt-van der Made

LOFLIED OP DE POËZIE

Hoor!De Grasmus knarst

zo zoet als hooiPoëzie is altijd mooi!

Hans Dorrestijn

Wel en wee van de Patrijs in Noord-Holland in de afgelopen vijftig jaar

Kees (C.S.) Roselaar

InleidingHet jaar 2013 is door Sovon uitgeroepen tot het Jaar van de Patrijs. Er wordt dit jaarextra aandacht geschonken aan verspreiding van deze soort en het hoe en waarom vanzijn afname. Jammer genoeg gaan de trenddata van Sovon niet verder terug dan hetbegin van de jaren ’70, toen het veldwerk werd uitgevoerd voor de eerste Atlas van deNederlandse Broedvogels 1973-77 (Teixeira 1979). Zelf houd ik al vanaf 1 januari1962 elke dag bij welke vogels ik gezien heb, waarbij ik de aantallen noteer van dezeldzamere soorten en ‘wel gezien’ of ‘niet gezien’ voor algemenere soorten. Op diemanier heb ik een ‘spreadsheet’ opgebouwd met verticaal 410 kolommen met vogel-soorten die ik in Nederland gezien heb, en als horizontale regels de 18738 dagen diesindsdien verlopen zijn (1 januari 1962 tot 30 april 2013), waarbij in elk vakje hetaantal per dag staat of alleen een kruisje (indien ‘gezien’) of plusje (‘veel gezien’).Daarnaast houd ik in een dagboek elke dag het weer bij, de afgelegde route, het ver-voermiddel en de exacte waarnemingsplaatsen van de minder algemene vogelsoorten.Het ‘spreadsheet’ staat van oorsprong alleen in schriftjes, maar de waarnemingen vaneerste 25 jaren en alle afgelegde routes zijn inmiddels in een elektronische Excel-data-base overgezet en aan de rest wordt gewerkt. In het kader van het Jaar van de Patrijs

4 DE KLE INE ALK

heb ik de waarnemingen van deze soort alvast uitgewerkt, en ik ben van plan om datvoor veel meer soorten te gaan doen. Eerder gebruikte ik mijn database al om de ach-teruitgang van de Zomertaling aan te tonen, in de jaren ’60 de gewoonste zwemeendin Noord-Holland na de Wilde eend (Roselaar 1979a), en om variaties in aantallenvan Nederlandse Krombekstrandlopers en Rotganzen te correleren aan lemmingfluctu-aties in Siberië (Roselaar 1979b), de ‘Hypothesis of Roselaar’ (Dhondt 1987), wat zelfshet gerenommeerde tijdschrift Nature haalde (Greenwood 1987).

MethodiekDe database en het dagboek worden sinds 1 januari 1962 elke avond bijgehouden,op basis van aantekeningen die ik in de loop van de dag in een notitieboek maak of dieik meteen na afloop van een excursie noteer. Omdat ik uitsluitend de trends van voor-komen in Noord-Holland wil beschrijven vallen 523 van de 18738 dagen in de data-base af omdat ze doorgebracht zijn in het buitenland en 1129 dagen omdat ik buitenNoord-Holland op excursie was. Wel reken ik reizen per trein in Noord-Holland opweg naar het werk mee: ik zit in de trein met een boekje op schoot om de vogels per

traject tussen twee stations te noteren (dus bijvoorbeeld Heiloo-Castricum, Castricum-Uitgeest, etc). In de praktijk is het ‘aantekenboekje’ in de trein overigens meestal demarge van de Spits of een puzzelboekje. Bij treinreizen naar het werk zorg ik ervoordat ik ’s winters in ieder geval op de heenweg daglicht heb; in verband met de standvan de zon kijk ik ’s morgens aan de westzijde, ’s avonds aan de oostzijde. Van de

DE KLE INE ALK 5

Patrijzen in een ruig hoekje van de polder, 18 oktober 2007, Vereenigde Harger- enPettemerpolder. Foto: Jan Stok

6 DE KLE INE ALK

17086 dagen met waarnemingen in Noord-Holland waren er 6660 per trein en 950per auto (ik had alleen in 1966-1970 een auto). Op 1066 dagen bleef ik thuis (vaakwel op tuinvogels gelet) en op alle overige ging ik op de fiets op excursie.

ExcursiegebiedenTot september 1971 woonde ik in Hoorn, vanaf juli 1975 in Alkmaar, daartussenwoonde ik 4 jaar in Amersfoort. Van september 1966 tot juni 2011 werkte ik inAmsterdam, vanaf juli 2011 in Leiden. Gedurende de periode in Amersfoort (1971-1975) ben ik minder vaak op excursie in Noord-Holland geweest, maar ook toen gingik er geregeld op uit in het weekend in Hoorn of op Texel. Mijn fietsexcursies vanuitHoorn en Alkmaar waren altijd in Noord-Holland boven het Noordzeekanaal, maarde treinreizen Hoorn-Amsterdam (1966-1971), Alkmaar-Amsterdam (1975-2011) en

Alkmaar-Haarlem (vanaf juli 2011) gingen voor een klein deel zuid van hetNoordzeekanaal, zuid tot aan de stations Haarlem en Sloterdijk (52°23’NB, ofAmersfoort coördinaat 489). De treinreizen Amersfoort-Amsterdam en Haarlem-Leiden heb ik bij de analyses buiten beschouwing gelaten.Mijn fietsexcursies zijn doorgaans aan weinig variatie onderhevig geweest. Hoorn wasindertijd tamelijk boomloos, afgezien van de oude iepen langs de singels (835 waarne-mingsdagen met Bosuil!) en wat jonge parken als Zeepark en Wilhelminapark. Hetaantrekkelijkst was de IJsselmeerkust met waterwild langs de dijken, dus de excursiesgingen vaak zuidwaarts over de grindweg richting Schardam, Etersheim of Warder, ofnoordoost richting Venhuizen, Enkhuizen of vuurtoren De Ven (4 km noord vanEnkhuizen). Twee keer per maand telde ik gedurende 1963-1971 van eind augustustot eind april langs deze routes waterwild voor het toenmalige Itbon. Eens in de

Een ouderwets beeld, groep van 14 Patrijzen, 31 oktober 2008, Vereenigde Harger- enPettemerpolder. Foto: Jan Stok

maand fietsten we met de NJN naar Wieringen (route Medemblik-Oude Zeug-Robbenoord-Den Oever-Normer-De Haukes-Slootdorp-Middenmeer) en naar zee bijSint Maartenszee of Callantsoog (route AC de Graafweg-Verlaat-Zijdewind-Dirkshorn-St Maartenszee/Callantsoog-strand-Hondsbossche-Schoorlse bos-Alkmaar).Sinds ik in Alkmaar woon fiets ik gemiddeld twee keer per week naar deHondsbossche (inclusief bezoek aan bos Schoorl, De Putten, Abtskolk en Petten), naarde Kleimeer, naar het PWN-terrein bij Bergen en naar de duinen en/of het infiltratie-gebied van Castricum. In de polders oost van Alkmaar (bijvoorbeeld de Schermer)kom ik zelden, maar Egmondermeer, Bergermeer, de polders achter Schoorl en achterde Hondsbossche en de zuidelijke Zijpe worden op de excursiedoelen ‘Hondsbossche’en ‘Castricum’ stelselmatig bezocht. Als het weer wat tegen zit (regen, sneeuw) kom ikoverigens per fiets niet veel verder dan Rekerhout, Westerhout, Egmonderhout,Oudorperhout en/of Heilooër Bos. Ook op Texel, waar mijn schoonouders aan derand van De Dennen woonden en waar ik nu nog steeds regelmatig verblijf, heb ikvaste fietsroutes: de ‘kortere routes’ bos-Slufter-vuurtoren-Schorren-Bol-Waalenburg-bos, bos-Den Burg-Oudeschild-waddendijk-Bol-Oosterend-bos, en bos-Grote Vlak-Geul (inclusief Mokbaai en Horsmeertjes)-De Petten-Den Hoorn-bos, en de ‘langeroute’ het eiland rond.In totaal bezocht ik gedurende 1962-2013 op 604 dagen de Hondsbossche en omge-ving, op 1120 dagen het bos bij Schoorl (Bokkeweitjes, Ganzenveld, enzovoort, viaGroene Weg), 406 maal de dijk Hoorn-Schardam/Etersheim/Warder, 216 maal de dijkHoorn-Enkhuizen, 193 maal ging ik naar Wieringen, 259 maal naar de Kleimeer, 540maal naar Castricum, en 2153 maal naar, op, of van Texel. Dat ik Texel bij de rest vanNoord-Holland betrek heeft ook een logistieke reden: meestal ga ik een lang weekendnaar Texel (vrijdag heen, zondag terug), en van Patrijzen op vrijdag en zondag is hetvaak niet duidelijk of ze onderweg vanuit de trein gezien werden of dat ze op Texelwerden waargenomen: vooral vòòr 1984 waren ze zo algemeen dat ik in mijn dagboe-ken geen exacte plaatsen noteerde.

PatrijsdagenEigenlijk moet je voor analyse van waarnemingen van Patrijzen steeds dezelfde routesover de jaren heen met elkaar vergelijken. In de praktijk is dat lastig, omdat ik in deHoornse periode andere excursieroutes gebruikte dan in de Alkmaarse. Toch wil ikgraag de Hoornse periode gebruiken omdat Sovon amper gegevens van vóór 1973heeft. Daarnaast combineer ik vaak verschillende bestemmingen op één dag, door bij-voorbeeld via de Kleimeer naar de Hondsbossche te fietsen, of, als het in Castricumtegenvalt met de vogels, nog even de Hondsbossche en omgeving mee te pikken.Daarnaast ga op een ‘treinreisdag’ (een werkdag met de trein van Hoorn of Alkmaarnaar Amsterdam of Leiden) in de namiddag soms gelijk door met de trein naar Texelof ga ik ’s avonds op de fiets nog naar Kleimeer, Bergerbos of Schoorl. Daarom heb ikalle dagen in mijn bestand als volgt gerubriceerd:(1) hele dag thuis gebleven (in Hoorn, Alkmaar, of op Texel; alleen tuinvogels gezien,minder kans op weide- en watervogels),(2) alleen de stad bezocht (Hoorn of Alkmaar; kans op watervogels in de singels),

DE KLE INE ALK 7

(3) alleen een park bezocht (Zeepark of Wilhelminapark in Hoorn, Rekerhout,Westerhout, en Egmonderhout in Alkmaar: kans op tuin-, bos- en enkele soortenwatervogels, maar minder op weidevogels; ik reken het Heilooërbos onder de parkenomdat er geen open veld op de route ligt, maar de Oudorperhout onder de volgendecategorie omdat daar wel weidevogels gescoord kunnen worden),(4) Noord-Hollandse velddagen: dagen dat ik ergens in het open veld geweest ben, alwas het maar onderweg naar bos of park; ook alle treinreisdagen vallen hieronder,(5) thuis-, stad-, park- en velddagen buiten Noord-Holland of in het buitenland.Voor de analyse van het voorkomen van de Patrijs gebruik ik alleen categorie 4,inclusief de treinreizen (ongeveer de helft van alle patrijswaarnemingen was vanuit detrein). Voor eventuele analyses van andere soorten zal ik misschien andere categorieëngebruiken (zangvogels zijn bijvoorbeeld lastig vanuit de trein, zeker nu de ramen nietmeer open kunnen; vroeger hoorde je bijvoorbeeld de Bosrietzanger in de ruigte opstation Purmerend en wemelde het van de Grasmussen in het braamstruweel langs hethele traject Uitgeest-Amsterdam, speciaal op het talud van de Hembrug). Ik gebruikvoor het onderzoeken van de trends uitsluitend eigen waarnemingen, niet die vananderen uit tijdschriften of kaartenbakken, omdat daar alleen de positieve waarnemin-gen instaan en niet de negatieve; voor de verspreiding gebruik ik ook gegevens vananderen voor zover gedeponeerd in waarneming.nl.

8 DE KLE INE ALK

Patrijs in de duinen, mei 2009, Schoorl aan Zee. Foto: Erwin van Saane

Resultaat en discussie

Trend in aantal waarnemingen per jaarHet aantal dagen dat ik Patrijzen gezien heb, uitgedrukt in percentage van het aantaldagen dat ik ten dele of volledig doorbracht in het open veld toont een opvallend verloop:een redelijk aantal waarnemingsdagen in 1962, sterke afname in 1963, daarna een gelei-delijke toename tot 1972, vervolgens dalend tot 1983 en sindsdien een vrij constant aan-tal op een zeer laag niveau (figuur 1). Het begin van de curve lijkt sterk beïnvloed door dezeer strenge winter van 1962/1963, gekenmerkt door 3 maanden continue bedekking van

de akkersmet eendikke laagsneeuw. In1962 zagik op eenkwart vanalle veld-dagenPatrijzen,maar in1963 nogmaar op 1van de 10dagen.Vanaf1963 her-stelde destand zichgeleidelijkweer, meteen kleineterugval

na de koude winter van 1969/70, om een piek te bereiken in 1972, toen ik op meer dan 8van de 10 velddagen tenminste één Patrijs zag. Ondanks de lange reeks van zachte wintersdie daarna volgde daalde het aantal waarnemingsdagen gestaag, met een extra dipje na destrenge winter van 1979. Van 1989 tot en met 2012 zag ik nog maar op 1-9 dagen perjaar een Patrijs (op 0,3-3,1% van de velddagen). Ook bij voorlopige analyse van een aan-tal andere standvogels in mijn gegevensbestand zie ik een sterke dip meteen na de wintervan 1962/63. In 1963 was bijvoorbeeld de Groene specht ineens uit West-Friesland verd-wenen, en landelijk gezien waren er bijvoorbeeld sterke afnamen in broedparen vanBlauwe reiger (Blok & Dybbro 1980) en Kerkuil (De Jong 2002). Als we de situatie van1971-1973 als normaal beschouwen (236 patrijsdagen op 333 velddagen: aanwezig op71% der velddagen) en dat vergelijken met de huidige stand (1990-2013: 131 patrijsda-gen op 6429 velddagen – 2%) dan wijst dat op een aanzienlijke achteruitgang.

DE KLE INE ALK 9

Figuur 1. Percentage dagen met patrijswaarnemingen op het totaal aantaldagen in het veld in Noord-Holland, 1961-2013. Het aantal velddagen perjaar in Noord-Holland varieert tussen 150 en 306, behalve in de periode1972-1974 (38-73), in 1962 (128) en 2013 (98).

Hoewel ik weet dat er in 2013 nog een klein aantal Patrijzen langs de SchoorlseZeedijk, in de buitenduinen van Schoorl en Egmond aan Zee, in de bollenvelden rondEgmond-Binnen en in de Noordkop moet zitten heb ik ze in 2013 ondanks 8 bezoe-ken aan de polder Koegras, 2 aan de Wieringermeer, 6 aan het buitenduin vanSchoorl, 10 aan Egmond-Binnen en 14 aan de Schoorlse Zeedijk nog niet kunnenvinden. Wel was ik soms dichtbij (“Een half uur geleden zaten ze hier nog!”).

Verandering in verspreidingIk heb al mijn waarnemingen van Patrijs ingevoerd in Waarneming.nl omdat dit de mak-kelijkste manier lijkt om een verspreidingskaart te genereren. Van de 1252 dagen dat ik in1962-2013 een Patrijs zag bleken er slechts 391 geschikt om in te voeren: vóór 1985 wasde Patrijs zo gewoon dat ik niet van elk exemplaar de exacte plek noteerde. Van deze‘patrijsdagen’ weet ik wel de door mij afgelegde route en soms het aantal (‘50 exx Hoorn-Den Oever’), maar dit valt niet op een kaart weer te geven. Mijn oudste ingevoerde waar-neming van Patrijs betreft de vondst van een nest met een verlaten 15-legsel zuid van hetGerritslanderdijkje op Texel op 29 juli 1959, wat tegelijk het begin vormde van mijn verza-

10 DE KLE INE ALK

Figuur 2. Verandering in verspreiding van de Patrijs in noordelijk Noord-Holland.Gegevens van 1959 tot 30 april 2012 (links) vergeleken met die van 1 mei 2012 tot 30april 2013 (rechts), gebaseerd op waarnemingen uit Waarneming.nl. De linkerkaart isinclusief 391 waarnemingen van de auteur.

melactiviteiten voor een museum (het nest was maar 150 meter verwijderd van het huisvan mijn toen 8-jarige aanstaande echtgenote, maar dat wist ik toen nog niet).Bij het genereren van een kaart uit Waarneming.nl bleek dat ook anderen al veel oudeNoord-Hollandse gegevens hebben ingevoerd, met name Nick van der Ham, Co Dooms,Aart Vink en de VWG’s van Zaanstreek en Den Helder. Alleen al van 1960-2000 zitten er2136 Patrijs-gegevens in het bestand. Een deel van die gegevens heeft overigens betrekkingop zuidelijk Noord-Holland, inclusief het Gooi, buiten het door mij beschouwde gebied.Figuur 2 toont alle ingevoerde waarnemingen op Waarneming.nl van 1 jan. 1959 tot 30april 2012 (N=5632 in heel Noord-Holland), vergeleken met die van het laatste volle jaar,1 mei 2012-30 april 2013 (N=675).In 1959-2012 waren 778 van de 2233 1x1 km-hokken met land binnen het kaartjebezet (34,8%), in 2012-2013 197 hokken (8,8%), ofwel driekwart van de verspreiding isverloren gegaan. Als ik alleen mijn eigen gegevens had gebruikt had ik vooral een indrukgekregen van mijn eigen excursiepatroon en niet van de verspreiding van de Patrijs. Ookhet kaartje van 1959-2012 uit Waarneming.nl heeft waarschijnlijk een bias door hetgeringe aantal waarnemers dat waarnemingen van vóór 2005 heeft ingevoerd.Waarschijnlijk kwam de Patrijs vóór 1980 over heel Noord-Holland voor, zoals ook hetkaartje over 1973-1977 in Teixeira (1979) aangeeft (zeker of waarschijnlijk broedend in95% van de hokken), maar de hokken in Teixeira’s atlas zijn veel groter dan die inWaarneming.nl (5x5 i.p.v. 1x1 km) en daardoor niet goed vergelijkbaar. Mijn kaart voor1959-2012 lijkt enigszins op die in de Noord-Hollandse atlas van Ruitenbeek e.a. (1990),gebaseerd op inventarisaties in 1981-1989 en waarin ook 1x1 km-vakken gebruikt wor-den. Ruitenbeek e.a. (1990) geven voor 433 hokken (19,4% van het oppervlak) mogelijkof zeker broeden aan, dus de verspreiding was toen nog ruim twee keer zo groot als in2012-2013. Thans bevinden aaneengesloten gebieden waar Patrijzen voorkomen zichalleen in het noordwesten van de Noordkop. De Patrijs is geheel of vrijwel geheel verdwe-nen van Texel en uit het zuiden en oosten van de provincie.

Aantal exemplaren per dag door het jaar heenVan sommige vogelsoorten laat toe- of afname zich niet alleen aantonen aan het aantaldagen dat ze waargenomen zijn, maar ook aan het aantal dat per dag gezien is. Helaas hebik langere reeksen van dit type gegevens alleen van soorten die vroeger zeldzaam waren ennu algemener. Toen bijvoorbeeld Krakeend, Grauwe gans en Nijlgans nog zeldzaam warennoteerde ik steeds het aantal per dag, en nu ze algemener zijn heb ik dat vrijwel steeds braafvolgehouden. Voor beesten die afnemen zoals Bonte kraai, Grutto en Patrijs is dat helaasniet gebeurd: de laatste 20-30 jaar tel ik ze wel, maar voor die tijd was dat klaarblijkelijkonbegonnen werk want meestal staat er in mijn dagboek niet meer dan ‘veel’, ‘talrijk’, ‘over-al’ of ‘diverse groepen’. Als er al een exact aantal bij staat komt dat omdat een vogelsoort opdie dag juist opvallend weinig gezien werd (‘slechts 2’, ‘niet meer dan 4’, etc).Voor de Patrijs blijft het dus vaak bij opmerkingen als ‘veel Patrijzen’ bij een wandelingrond Camperduin (12 mei 1962), ‘talrijk rondom Robbenoord’ (16 mei 1965), ‘veel in deWieringermeer’ (22 april 1967, route dijkweg Medemblik-Den Oever), ‘overal talrijk’(langs route Hoorn-Medemblik-Wieringen-Oudesluis-Winkel-Niedorp-Hoorn, 7 mei1966), ‘veel in Eijerland’ (route Slufter-vuurtoren-De Bol op Texel, 8 april 1968).

DE KLE INE ALK 11

Meer gedetailleerde opmerkingen van een groter aantal zijn zeldzaam, bijvoorbeeld: ‘20 exxop wandeling Schoorl aan Zee-Hargen’ (3 feb. 1963 – tijdens de strenge winter!), ‘16 op devlakte rond de zendmast van het Robbenoord’ (6 juli 1963, en dat ondanks de daar broe-dende Grauwe kiekendieven!), ‘45 op de route Hoorn-Medemblik-Den Oever’ (26 jan.1964), ‘20 op het braakliggend terrein zuid van havens Enkhuizen’ (30 okt. 1966), ‘7 opnoordwestelijk talud Hembrug, Zaandam’ (24 dec. 1968), ‘20 in de Zijpe langs CampingDe Lepelaar’ (29 jan. 1969), ‘15 Hippolytushoeverpolder’ (23 nov. 1969), en ‘overal volopbalts’ (route De Koog-vuurtoren-De Bol, Texel, 7 feb. 1971).Pas vanaf 1985 heb ik bij vrijwel alle waarnemingen van Patrijs het aantal per dag geno-teerd. Dat aantal varieert sindsdien tussen 1 en 32 vogels per dag. Door de jaren heen lijkter een kleine toename te zijn van het aantal Patrijzen dat ik gemiddeld op een patrijsdagzie, hoewel het aantal patrijsdagen per jaar afneemt (tabel 1). Het aantal per patrijsdagwaargenomen hangt echter veel meer van het seizoen af: zie ik toevallig Patrijzen in herfstof winter, dan is het dagaantal groter dan wanneer ik ze in maart-juni zie (tabel 2): er zijnmeer observaties in april-mei, maar de aantallen zijn per dag kleiner, en er zijn er minder inseptember-januari, maar de aantallen zijn dan gemiddeld groter dan in april-mei. Hetgrootste aantal op een dag gezien sinds 1985 was een groep van 32 exx die vlak voor mijnvoorwiel de weg over renden en vlogen, op de Zanddijk/Duinweg in Egmond-Binnen om06:30 uur op 6 aug. 2006.Volgens figuur 3 is beste periode om Patrijzen te inventariseren het tijdvak van de derdedecade van maart tot de laatste decade van mei. Dat gold voor de periode dat de Patrijs

nog alge-meen was(1961-1983),toen dekans ophet scorenvan zo’nbeest opeen wille-keurigevelddagregelmatigboven de40% lag,en datgeldt nogsteedsvoor demeerrecenteperiodevan 1984-

12 DE KLE INE ALK

Figuur 3. Percentage dagen met patrijswaarnemingen op het totaal aantaldagen in het veld in Noord-Holland, gerangschikt per decade. Reeks 1:1961-1983, d.w.z. jaren met op meer dan 10% der velddagen een patrijs-waarneming (aantal velddagen per decade 85-144); reeks 2: 1984-2013,d.w.z. jaren met op minder dan 10% der velddagen een patrijswaarne-ming (aantal velddagen per decade 175-258).

2013, al wordt het zien veel moeizamer. Gedurende deze goede periode vindt de baltsplaats, waarbij het kraaien van het haantje de aanwezigheid van de soort makkelijker ver-raadt. In die periode leeft de soort paarsgewijs en verspreid, dus vandaar de grotere trefkansmaar de lagere aantallen per dag in deze periode. Vanaf juni neemt de trefkans geleidelijk af,maar de waargenomen groepen worden groter omdat de paren jongen hebben en meer gezin-nen bij elkaar aansluiting vinden.

Tabel 1. Gemiddeld aantal Patrijzen gezien op één dag op dagen dat Patrijs gezien is in5-jaarlijkse perioden vanaf 1985. *Merk op: deze periode is 33% korter dan de andere.

periode Gemiddeld Aantal Min-maxaantal op patrijsdagen aantal exx op

een patrijsdag in deze periode een patrijsdag1985-1989 3.9 57 1-201990-1994 3.1 35 1-121995-1999 4.8 37 1-182000-2004 3.3 20 1-92005-2009 6.7 26 1-322010-apr 2013 * 4.7 13* 1-15

Tabel 2. Gemiddeld aantal Patrijzen gezien op één dag op dagen dat Patrijs gezien is permaand over de periode 1985 tot april 2013.

maand Gemiddeld Standaard Aantal Min-maxaantal op deviatie patrijsdagen aantal op

een patrijsdag in deze periode een patrijsdagjan 8,1 4,29 14 2-16feb 4,4 4,96 11 1-12mar 2,0 0,68 14 1-4apr 1,8 0,97 38 1-6mei 2,8 2,61 50 1-18jun 1,4 0,63 15 1-3jul 3,2 4,46 8 1-19aug 6,2 7,95 15 1-32sep 5,6 4,72 5 1-12okt 8,4 6,15 19 1-21nov 6,5 0,71 2 6-7dec 6,6 5,41 7 2-18

Het waarom van de achteruitgangBij het plotten van mijn waarnemingen in Waarneming.nl viel het me op dat ik relatiefveel gegevens had uit gebieden die thans ongeschikt zijn, omdat ze volledig zijn omge-vormd tot bijvoorbeeld industrieterrein, woonwijk of bos. Ik zag tot 1971 bijvoorbeeldveel Patrijzen op een buitendijks terrein zuid van de Spoorhaven van Enkhuizen (sinds

DE KLE INE ALK 13

1972 omgevormd tot industrieterrein, sluizen en Markerwaarddijk), tot 1976 regelmatigoost en west van de Hembrug in Zaandam en tot 1985 aan de weerszijden van het zui-delijke talud zuid van de Hembrug of Hemtunnel in Amsterdam-West (dat alles is nuhavens en bebouwd industrieterrein). De waarnemingen in de Grote Waal in Hoornstopten toen de polder werd opgespoten in 1965-1966 ten behoeve van de aanleg vaneen woonwijk, de observaties in de weilanden aan weerszijden van de spoorlijn tussenKwadijk en Purmerland liepen ten einde door de enorme uitbreiding van de bebouwingvan Purmerend (laatste waarneming daar in 1981), en de Patrijs verdween rond 1980 uithet Guisveld toen Zaandijk in het zuidelijke deel van het veld huizen ging bouwen.Akkers en open land binnen het Robbenoordbos, in de omgeving van het Dijkgat entussen De Hulk en Scharwoude (onder Hoorn) raakten geleidelijk bebost of werden inpark omgezet en werden daarmee ongeschikt voor Patrijs. Misschien is het geen toevaldat Patrijzen juist op dit soort terreinen te vinden waren: onder invloed van bestem-mingsplannen werden terreinen hier verwaarloosd in afwachting van verdere ontwikke-lingen en daarmee aantrekkelijker voor Patrijs die onkruidzaden en insecten eet, terwijlde overige akkers en weilanden ondertussen tot steriele agrarische productie-eenhedenmet monocultures werden omgevormd. Wat staat ons nog te wachten met terreinen inde omgeving van Alkmaar waar de Patrijs nu nog voorkomt, zoals de omgeving van deKleimeer, de Sneepweg en de Boekelermeer? Te vrezen valt dat bij stabilisatie van dedefinitieve bestemming van deze gebieden de soort hier ook verdwijnt. Anderzijds, er ligtin de Noordkop nog veel gepland industrieterrein braak. Biedt dat potentie voor dePatrijs of worden de terreinen tè netjes onderhouden om gegadigden niet af te schrikken?

14 DE KLE INE ALK

Patrijs (in de rui) met grote jongen, 29 september 2009, Vereenigde Harger- enPettemerpolder. Foto: Jan Stok

Het zwaartepunt van de verspreiding van de Patrijs in Noord-Holland ligt thans op ter-reinen waar akkers grenzen aan halfnatuurlijke open vegetaties zoals heidevelden enkwelders of andere terreinen met zoutvegetaties. Klaarblijkelijk kan de Patrijs door fre-quente verplaatsing tussen deze biotopen alleen hier jaarrond nog genoeg voedsel vinden.Dergelijke plekken zijn lokaal nog te vinden langs de binnenduinrand tussen Castricumen Camperduin en van Petten tot Den Helder (mits hei en akker niet te veel door huizenof bos van elkaar gescheiden zijn) en langs de randen van het Balgzand in poldersKoegras, Anna Paulowna en op Wieringen. Daarnaast is er nog een aantal paren dat zichin het open buitenduin weet te handhaven voor zover het terrein niet te veel vergrast is.Ook komt de soort lokaal nog in bloembollenpercelen in het midden van de polderKoegras en in het noordoostelijke deel van de Zijpe voor, verder weg van duin en kwel-der, hoewel ik ze zelf sinds 2009 ondanks frequente treinreizen door dit gebied niet meergezien heb. Met zekerheid verdwenen is de soort van Texel, waar de Patrijs in de jaren’70-’80 talrijk voorkwam, en waar in 1987 nog ca 151 paren broedden: de laatste zicht-waarnemingen zijn uit 2009 (Stork 2009, Dijksen 2013). Volgens eigen observaties in2000-2003 woonden ook hier de laatste paren vooral langs de grens van open duin encultuurland. Waarom de Patrijs van Texel verdween blijft een raadsel, want de plekkenwaar ik ze het laatst zag zijn op het oog sindsdien niet sterk veranderd. Mogelijk spelenook onzichtbare factoren een rol, zoals gewasbeschermingsmiddelen of behandeling vanzaaigoed waardoor de insectenstand achteruitgaat.

VerwijzingenBlok AA & T Dybbro 1980. De Blauwe Reiger. Kosmos, Amsterdam.De Jong J 2002. Kerkuil Tyto alba. Pp 272-273 in: SOVON Vogelonderzoek Nederland 2002. Atlas van de Nederlandse Broedvogels 1998-2000 - NederlandseFauna 5. Naturalis/KNNV/EIS-Nederland, Leiden.Dijksen AJ 2013. De Patrijs, vogel van het jaar 2013. Skor 32 (2): 29-32.Dhondt AA 1987. Cyclus of lemmings and Brent Geese Branta b. bernicla: a comment on the hypothesis of Roselaar and Summers. Bird Study 34: 151-154.Doude van Troostwijk WJ 1968. Das Rebhuhn in den Niederlanden.Zeitschr. Jagdwissensch. 14: 1-12.Greenwood JJD 1987. Three-year cycles of lemmings and arctic geese explained.Nature 328L: 577.Roselaar CS 1979a. Het voorkomen van enkele zwemeendsoorten in Noord-Holland aan de hand van presentiepercentages.Watervogels 4: 147-156.Roselaar CS 1979b. Fluctuaties in aantallen Krombekstrandlopers Calidris ferruginea.Watervogels 4: 202-210.Ruitenbeek W, CJG Scharringa & PJ Zomerdijk (red) 1990. Broedvogels van Noord-Holland. SVN/Provincie Noord-Holland, Haarlem.Stork V 2009. Ornithologisch Jaarverslag Texel 2008. VWG Texel, De Cocksdorp.Teixeira RM (red.) 1979. Atlas van de Nederlandse Broedvogels. Natuurmonumenten, ’s-Graveland.

Kees (C.S.) Roselaar, roselaar@xs4all.nl

DE KLE INE ALK 15

16 DE KLE INE ALK

De in Alkmaar broedende meeuwen in 2013 opnieuw geteld

Harry Smit

InleidingMet de komst van de Vos in het duin zijn de daar broedende meeuwen uitgewekennaar steden als Alkmaar, Haarlem, Leiden en Den Haag. Daar broeden ze op daken,met name op bedrijventerreinen. Lokaal worden ze ook op de grond broedend aange-troffen. In steden broedende meeuwen behoren echter niet tot de meest populairevogels. Uitwerpselen, lawaai en opengescheurde vuilniszakken zijn zaken waar mensenzich aan ergeren.De in het stedelijk gebied van Alkmaar broedende meeuwen zijn regelmatig geïnven-tariseerd. In 1994 verscheen een publicatie over meeuwen in de kop van Noord-Holland (Woutersen 1994), waarin ook de in 1993 in Alkmaar broedende meeuwenzijn vermeld. Daarna zijn er inventarisaties geweest in 1994, 2004 en 2009 (Smit e.a.1995, 2005; Roobeek 2009). In het kader van het vogelatlasproject van SOVON(Schekkerman e.a. 2012) is besloten de in Alkmaar broedende meeuwen te inventari-seren. Dit betrof de atlasblokken 19-22, 19-23 en 19-33. In dit artikel worden deresultaten besproken van de inventarisaties in het stedelijk gebied van Alkmaar.Daarbij is de begrenzing aangehouden uit de stadsvogelinventarisatie van 2004 (Smite.a. 2005). Buiten dit stedelijk gebied broedt overigens in de hiervoor genoemde atlas-

blokkenslechts eenzeer kleinaantal meeu-wen.

MethodiekBroedendemeeuwenwerden ophet nestgeteld in deperiode 18mei 2013 en9 juni 2013.Enkele gebie-den zijn tweekeer geteld:de bedrijven-terreinenHuiswaard,De Kleine mantelmeeuw is sinds 2009 gelijk gebleven.

Foto: Miranda Zutt-van der Made

Boekelermeer en Beverkoog. Vanuit hoge flats werden kolonies in de wijken Overdie,Kooimeer en Oudorp (Waalstraat e.o.) geteld alsmede het bedrijventerrein Huiswaard.De omgeving van het station Alkmaar is vanuit de watertoren geteld. De bedrijventerrei-nen Beverkoog en Boekelermeer (inclusief Laanenderweg) werden grotendeels vanaf degrond geteld. Een klein deel van de Beverkoog is wel vanuit een hoog bedrijfsgebouwgeteld. Op veel plaatsen broeden meeuwen op de grond, en zijn dan makkelijk te tellen(hoewel ze soms in vreemde hoeken en gaten kunnen zitten). Lastiger zijn bedrijventer-reinen als de Beverkoog en Boekelermeer, waar veel meeuwen op onbereikbare dakenbroeden. Daar is een schatting gemaakt door ervan uit te gaan dat er een meeuw broedten de ander vaak langs de rand van het dak op wacht staat. De broedende meeuw is vaakniet te zien, maar de op wacht staande meeuw wel.Een bijzonder geval is het bedrijventerrein Oudorp. Daar broedden veel (vooralStorm)meeuwen op de grond, maar een grote kolonie bevond zich op het dak van eenbedrijf. Door toeval liep de teller een illegaal opererende gemeentelijke ambtenaar tegenhet lijf, die eieren aan het verwisselen was door nepeieren. Deze ambtenaar had juist dedag ervoor de grote kolonie verwisseld, en kon vertellen dat het 102 Stormmeeuwenbetrof en 20 grote meeuwen. De laatste bleken Kleine mantelmeeuwen te zijn. Degemeente is overigens direct gestopt met het wisselen van eieren toen aan het licht kwamdat het ministerie de door Alkmaar aangevraagde ontheffing niet verleend had. Acties vanmensen die illegaal eieren verwijderd hebben, zullen de resultaten op kleine schaal negatiefbeïnvloed hebben. Ook werden hier en daar doodgeschoten meeuwen aangetroffen.De methode van tellen is nagenoeg gelijk aan die van de telling van 2009. Alleen istoen voor de bedrijventerreinen Huiswaard en Oudorp gebruik gemaakt van een hogeladder van de brandweer. Dit keer lukte dat helaas niet. Deze methode kent echter ookz’n nadelen: bij het uitschuiven van de ladder vlogen de meeuwen in paniek op, en zijndan lastig te tellen. Het tellen van het bedrijventerrein Huiswaard is nu veel nauwkeuri-ger geteld vanuit een hoge flat aldaar.

ResultatenIn Tabel 1 wordt een overzicht gegeven van de in 2013 in Alkmaar broedende meeuwen.Het bedrijventerrein Alkmaar-NW betreft het gebied Viaanse Molen en rond de JamesWattstraat, het spoor betreft gebieden direct aan weerszijden van de spoorlijn ten zuidenvan het NS-station Alkmaar Centraal. PCC Vondelstraat is deels boven een school, deelsboven nabijgelegen winkels en flats. De tweede telling rond 1 juni, die in enkele gebiedengedaan is, leverde steevast hogere aantallen op dan de telling rond 20 mei.Op een vijftal bedrijventerreinen is het grootste deel van de broedende meeuwen tevinden. Dat zijn Oudorp, Alkmaar-NW, Huiswaard, Beverkoog en Overdie. Hierbroedde bijna driekwart van alle meeuwen in Alkmaar. Opvallend is dat op het bedrij-venterrein Boekelermeer de aantallen meeuwen flink zijn afgenomen. In 2004 broed-den hier nog 125 Stormmeeuwen, 15 Zilvermeeuwen en 25 Kleine mantelmeeuwen(Smit e.a. 2005), nu is dat aantal teruggelopen tot slechts 29. Een groot deel van demeeuwen broedde op de Boekelermeer binnen een omheind terrein van een gasopslag-installatie, maar door uitgebreide werkzaamheden zijn ze daar nagenoeg verdwenen.Van de Zwartkopmeeuw zijn in Alkmaar geen nesten gevonden. De (kleine) aantallen

DE KLE INE ALK 17

18 DE KLE INE ALK

zijn gebaseerd op een bij meeuwenkolonies aanwezig exemplaar (bedrijventerreinOudorp) of paar (bedrijventerrein Boekelermeer, twee waarnemingen en Beverkoog,één waarneming). Door de ontoegankelijkheid van de kolonies kon niet vastgesteldworden of Zwartkopmeeuwen daadwerkelijk broedden.Een ander opvallend resultaat is dat de meeuwen zich over een veel groter gebied ver-spreid hebben. Meeuwen zijn van nature koloniebroeders, maar nu worden veel meeu-wen solitair broedend aangetroffen. Dit zien we vooral bij de Stormmeeuw en in min-dere mate bij de Kleine mantelmeeuw.

Vergelijking met eerdere inventarisatiesIn tabel 2 zijn de resultaten weergegeven van inventarisaties uit 1984, 1994, 2004 en2009. De enige soort die sterk achteruit gegaan is, is de Zilvermeeuw. Ten opzichtevan 2009 is het aantal met bijna 55 % afgenomen. Landelijk vertoont de Zilvermeeuwook een achteruitgang, zei het dat deze minder sterk is dan in Alkmaar (Boele e.a.2013). Het aantal Kleine mantelmeeuwen is gelijk gebleven in vergelijking met 2009,terwijl de Stormmeeuw licht is toegenomen. Landelijk is de Kleine mantelmeeuw sterktoegenomen tussen 1990 en 2011; de Stormmeeuw is in deze periode landelijk sterkafgenomen (Boele e.a. 2013).

NestplaatskeuzeMet name Stormmeeuwen bleken zeer inventief in het vinden van nestplaatsen. Erzijn nesten gevonden in een aanhangwagentje, in een fietsenstalling, in bloembakken,op knotwilgen, op hagen van een halve meter hoog en op een raamkozijn. De grotere

Paartje Zilvermeeuw op zoek naar wormen. Foto: Jan Stok

meeuwen (Zilvermeeuw en Kleine mantelmeeuw) zochten in het algemeen een hogerenestplaats, hoewel hier ook uitzonderingen op waren. Maar het kan nog gekker. InEngeland is waargenomen dat een Kleine mantelmeeuw op het dak van een geparkeer-de auto tussen 7 en 9 uur ’s morgens een nest bouwde, en rond 10 uur daar een ei inhad gelegd (Rock 2005).

DiscussieUit de hier gepresenteerde resultaten kan een aantal conclusies getrokken worden. Eenvan de belangrijkste is dat de meeuwen veel verspreider en meer solitair zijn gaan broe-den. Op het gasopslagterrein in de Boekelermeer was altijd een grote kolonieStormmeeuwen aanwezig. Nu deze kolonie door werkzaamheden vrijwel verlaten is,

heeft dat niet geleid tot een afname van de Stormmeeuw in Alkmaar. Ook illegale ver-volgingsacties, die overal geconstateerd werden, en waarvan aangenomen mag wordendat deze in voorgaande jaren ook hebben plaatsgevonden, hebben niet geleid tot afna-me van deze soort. De gemeente Alkmaar is van plan op bepaalde locaties eieren terapen en te vervangen door nepeieren. Uit Franse gegevens is bekend dat dit plaatselijktot een afname leidde, maar dat de populatie als geheel niet afneemt (Rock 2005). Meteen dergelijk verschijnsel hebben we dus ook in Alkmaar te maken. We zien datStormmeeuwen zeer verspreid zijn gaan broeden in Alkmaar, op vaak moeilijk bereikba-re locaties. De reden hiervan is ons niet precies bekend, maar zou verband kunnen hou-den met lokale (illegale) bestrijdingsacties, zoals het rapen of stuk maken van eieren.Door een grotere verspreiding zal de overlast zich in een groter gebied voordoen.

DE KLE INE ALK 19

Stormmeeuw met pul in Alkmaar. Natuur in de stad om van te genieten. Foto: Jan Stok

Andere (kostbare) maatregelen zijn het spannen van een net over het dak. Een bedrijfhad het dak beschermd door een net, maar doordat de maaswijdte te groot was, kwa-men de Stormmeeuwen onder het net terecht en konden daar niet meer uit. Als zij nietverwijderd zouden worden (wat door de dierenambulance wel gebeurd is), zouden zijeen langzame hongerdood sterven. Ook gaan de meeuwen naast de rand van het netbroeden, zodat jonge vogels ook onder het net terecht komen. Het spannen van een netover en dak is lokaal een adequate maatregel, mits de juiste maaswijdte gebruikt wordt,maar lost het (eventuele) probleem van meeuwenoverlast niet op. De meeuwen gaangewoon bij de buren broeden. Vermoedelijk is er niet één maatregel die afdoende is. AlsVogelwerkgroep Alkmaar e.o. hebben we de gemeente geadviseerd een braakliggend ter-rein aan de rand van de stad geschikt te maken voor meeuwen. Het zal helpen als vuil-niszakken in ondergrondse containers worden gedaan. In het openen van vuilniszakkengespecialiseerde meeuwen zullen dan elders hun kostje moeten zoeken. Dat zal demeeuwen zeker lukken, opportunistisch als ze zijn. We zullen moeten wennen aan broe-dende meeuwen in de stad. Diverse maatregelen dienen in samenhang genomen te wor-den. Eén maatregel daarvan uitvoeren, zoals het verwisselen van eieren, zal niet helpen.Maar de belangrijkste knop waar we aan moeten draaien zit tussen onze oren.

DankzeggingAan de inventarisatie werkten naast de auteur de volgende personen mee: Arie Baas,Dries Olsthoorn, Maarten Platteeuw, Rutger Polder, Kees Roobeek en Jeroen vanWetten. Niko Hoebe zorgde voor een mooi uitzicht vanaf de watertoren. Allen harte-lijk bedankt.

LiteratuurBoele A, J van Bruggen, AJ van Dijk, F Hustings, JW Vergeer, L Ballering & CL Plate 2013. Broedvogels in Nederland in 2001. Sovon-rapport 2013/01. SOVONVogelonderzoek Nederland, Nijmegen.Rock P 2005. Urban gulls: problems and solutions. British Birds 98: 338-355.Roobeek CF 2009. Meeuweninventarisatie in het stedelijk gebied van Alkmaar in 2009.De Kleine Alk 27(3): 4-10.

Schekkerman H, C van Turnhout, A van Kleunen, H van Diek & J Altenburg 2012. Naar een nieuwe vogelatlas: achtergronden van de veldwerkopzet. Limosa 85: 133-141.Smit H, CF Roobeek & M Platteeuw 1995. De broedvogels van Alkmaar in 1994. Bijzondere uitgave van De Kleine Alk – Vogelwerkgroep Alkmaar e.o., 115 pp.Smit H, CF Roobeek & T Damm 2005. De broedvogels van Alkmaar in 2001-2004.Bijzondere uitgave van De Kleine Alk – Vogelwerkgroep Alkmaar e.o., 115 pp.Woutersen K 1995. Heden, verleden en toekomst van de meeuwen in de Kop van Noord-Holland. De Kleine Alk 12(1): 1-42, I-IX, De Windbreker extra nummer, DeGraspieper 14(2): 1-42, I-IX.

20 DE KLE INE ALK

DE KLE INE ALK 21

Tabel 1. Overzicht van in Alkmaar broedende meeuwen in 2013.Bd = bedrijventerrein; Ww = woonwijk/winkels; A-noord = Alkmaar-Noord

Zwart- KleineStorm- kop- Zilver- mantel-meeuw meeuw meeuw meeuw Totaal

Bd Oudorp 155 1 25 31 212Bd Beverkoog 76 1 10 13 100Ww Binnenstad 3 10 13Bd Huiswaard 11 36 50 97Ww Oudorp 4 6 35 45Bd station A-noord 6 1 2 9Bd Alkmaar-NW 82 22 18 122Bd ZW van Koedijker Vlotbrug 1 1Zwembad Hoornse Vaart en omgeving 7 4 3 14Ww Horn Zuid 1 1Ww Hoefplan 4 3 1 8Ww spoor 4 3 6 13Helderseweg tussen spoor enHuiswaarderbrug 6 9 8 23Kruising spoor en NH kanaal O-zijdekanaal, op grond (afgerasterd stuk) 7 7Ww PCC Vondelstraat 18 6 14 38IJsbaan 5 2 1 8Hockeyvelden 11 3 1 15Bd Boekelermeer 19 1 4 5 29Bd Laanenderweg 11 4 2 17Ww Kooimeer 5 1 1 7Vroonermeer 1 1Bd Overdie 46 15 23 84Ww Overdie 9 1 10

Totaal 491 3 159 238 891

Tabel 2. Overzicht van in Alkmaar broedende meeuwen tussen 1984 en 2013.

1984 1994 2004 2009 2013Stormmeeuw 0 258 533 463 491Zwartkopmeeuw 0 0 0 1 3Zilvermeeuw 0 68 228 353 159Kleine mantelmeeuw 0 13 138 240 238

Totaal 0 339 899 1057 891

Harry Smit, Emmastraat 43a, 1814 DM Alkmaar, Smit51@telfort.nl

22 DE KLE INE ALK

De raadselvogel van Wim. Illustratie: Wim Schols

Gezenderde Grutto’s in en rond ons werkgebied

Samengesteld door Miranda Zutt-van der Made

In de eerste week van februari 2013 werden veertien Grutto’s nabij Santa Amalia in deSpaanse Extremadura door onderzoekers van de universiteiten van Groningen enExtremadura en het Alaska Science Center van een satellietzender voorzien. DezeGrutto’s werden naar (hoofd)steden langs de trekroute vernoemd. Een aantal van dezegezenderde Grutto’s blijkt in en rond ons werkgebied te hebben gebroed.

Waarom worden Grutto’s gezenderd? (Theunis Piersma, 8 maart 2013)De Grutto staat sinds 2006 op de Wereldlijst van Bedreigde Soorten van de IUCN.Op deze lijst komen in totaal 2005 vogelsoorten voor. Dat is meer dan een vijfde deelvan alle vogels die op de wereld leven. Voor de bescherming is kennis essentieel. Weweten al veel over Grutto’s in het broedseizoen maar er zijn nog veel vragen over detrek van Grutto’s:

- Waar verblijven Grutto’s voor we ze in Nederland terug zien? Frankrijk, Italië enMarokko waren lange tijd tijdens de voorjaarstrek belangrijke pleisterplaatsen vooronze broedvogels. Die betekenis lijkt afgenomen terwijl Spanje en Portugal steedsbelangrijker zijn geworden. Hoewel ze daarvandaan in één dag naar Nederland kun-nen vliegen, zijn veel Grutto’s circa vier weken onvindbaar. Het is belangrijk om allepleisterplaatsen langs de trekroute te kennen om deze veilig te kunnen stellen.

DE KLE INE ALK 23

Joop van der Velden bij het nest van Grutto Nouakchott. Foto: Wim Tijsen

24 DE KLE INE ALK

- Het is ook belangrijk deze voorjaarspleisterplaatsen te kennen, omdat deze eenbelangrijke rol spelen om een voldoende conditie te bereiken om eieren te leggen c.q.naar het broedkleed te ruien. Ook kan deze nieuwe informatie ons helpen te begrijpenwaarom Grutto’s niet vroeger gaan broeden terwijl veel andere graslandbroeders datwel doen.- De jacht in Frankrijk is tijdelijk gesloten in de periode van 2008-2012. Het is vanbelang om te weten te komen wat de huidige betekenis van Frankrijk is voor trekkendeGrutto’s uit Nederland en de omringende landen.

Broedsucces (Wim Tijsen en Jos Hooijmeijer)Vier van de gezenderde Grutto’s bezochten Noord-Holland.Nouakchott heeft op het veeopfokbedrijf van Joep van der Velden in de Egmondermeergebroed, net achter het benzinestation langs de Hoeverweg. Het was de eerste gezender-

de Grutto die woensdag 15mei haar kuikens kon begroe-ten. Samen met maar liefstnog zo’n 20 paartjes broed-den ze op het bedrijf ten wes-ten van Alkmaar. Het ishelaas niet gelukt om de pul-len van Nouakchott te ringen.Bissau was als een van de

laatste vogels naar Nederlandgekomen. Via enkele kortestops langs de Franse west-kust, pleisterde ze noodge-dwongen door de koudenoordoostenwind, bijna eenweek in West-Vlaanderen.Pas op 7 april arriveerde ze inhet gebied tussen Egmonden Alkmaar. Uit de peilingenvan de zender leek het eropdat ze in het gebied rond het

Egmondermeer misschien heel kortstondig een nest gehad heeft, maar waarschijnlijkeris dat ze helemaal niet tot broeden is gekomen. Ze trok een beetje van hot naar her enleek zoekende naar een geschikte broedplaats.Pas op 21 mei werd ze ontdekt op een kruidenrijk perceel van agrariër Joep van derVelden. Welke boer in Nederland kan zeggen dat ie maar liefst twee gezenderde Grutto’sop zijn land heeft?! En hoe groot is de kans op zoiets? Ongelooflijk maar waar. Bissau was duidelijk gepaard en het leek erop of ze zich daar wilde vestigen. Joep vander Velden besloot dan ook om dat perceel nog niet te maaien, mede omdat er ook eengruttopaar met kuikens rondliep. Maar een week later was wel duidelijk dat Bissau eenbroedpoging had opgegeven. Ze stond samen met haar man in het zonnetje op een

Figuur 1: Bewegingen van Nouakchott tijdens de kuikenperiode.

kade naast een brede sloot,terwijl Joep haar gadesloeg.De wandelaars van de

Wandelvierdaagse vanAlkmaar hebben vorig jaarruim € 8.000 beschikbaargesteld voor weidevogeldoe-len van Landschap Noord-Holland. Een deel van ditgeld is besteed aan het uitstel-len van het maaien tot na 15juni op de 9 hectare graslandvan Joep van der Velden. Inzo’n laat voorjaar is dat echtnodig om weidevogelkuikensvliegvlug te krijgen.Zowel Bissau als

Nouakchott maakten in hetbegin van het seizoengebruik van de door Taqa

nieuw aangelegde slaapplaats achter Karperton aan de Groeneweg.Op 17 mei kon Lisboa twee kuikens begroeten in het Wormer- en Jisperveld. Haar

andere twee eitjes waren ookiets aangepikt, maar aange-zien de twee kuikens al bijnaeen dag oud waren, koos zeer waarschijnlijk voor ommet het kroost te gaan foera-geren en deze te bewaken.Altijd een dilemma voor wei-devogels bij het broeden, alser één of twee eitjes achterlopen in de ontwikkeling.Kies je er als vogel voor omnog langer op het nest teblijven zitten om ook hetlaatste ei uit te broeden (watmeestal een zwakker kuikenis), of ga je aan de wandelmet je kroost… Het is geluktde twee pullen te ringen.Maar niet alle gezenderde

Grutto’s hebben succesvolgebroed. Zo bleek Badajoz

DE KLE INE ALK 25

Figuur 2: Nadat de kuikens vliegvlug zijn bezoektNouakchott verschillende bollenlandjes in de noordkop.

Figuur 3: Na het uitkomen van de eieren maakte Lisboasteeds grotere uitstapjes in het Wormer- en Jisperveldnaar plekken in o.a. de Wijdewormer om te foeragerenop gemaaide landerijen.

26 DE KLE INE ALK

zich op te houden in de weilanden ten noordwesten van West-Graftdijk maar verplaatsteze zich soms naar de Eilandspolder. Dat maakt het niet makkelijk om de vogel terug tevinden. Het perceel waar ze het laatst gepeild was, bleek net te zijn gemaaid en er hingennog wat zenuwachtig alarmerende Grutto’s boven wat, tot voor kort, hun nest of kuikenswaren geweest. Ze was inderdaad haar nest en eieren kwijt.Niet alleen in Noord-Holland werd gebroed. Zendergrutto Amsterdam broedde opAmeland, zendergrutto Madrid broedde in Duitsland ten noorden van Oldenburg. De ‘per ongeluk’ gezenderde IJslandse grutto Rotterdam heeft waarschijnlijk succesvolgebroed in Noord-IJsland gezien haar lange verblijf in de weilanden aldaar.

Op weg naar het zuiden (Wim Tijsen, Vogelbescherming Nederland)Vogels zonder broedsucces vertrekken dikwijls al weer snel naar het zuiden, er isimmers geen reden om hier te blijven. Op donderdag 6 juni liep Bissau in een groepjete foerageren op een gemaaid perceel in de Egmondermeer. Volwassen Grutto’s zag jemassaal foerageren op emelten op gemaaide percelen om zich klaar te maken voor deterugreis. Op zaterdag 8 juni is Bissau in de vroege avond vertrokken naar het warmezuiden en maandag 10 juni arriveerde na 1700 km vliegen in de Cota Doñana bijSevilla, waar ze drie maanden daarvoor ook zat. Vanuit Zuid-Spanje stak zij eenmaand later de eerste nacht een stuk zee en daarna het westelijke deel van hetAtlasgebergte in Marokko over. De volgende dag trotseerde ze de hitte van de westelij-ke Sahara, gevolgd door een nacht en een dag over de droogten van Mauritanië. Nanog een nacht vliegen boven Senegal, arriveerde ze in de loop van de vierde dag (nadrie etmalen onafgebroken vliegen) in de rijstvelden van Zuid-Senegal en Guinée-Bissau. Op slechts 100 km van haar eindbestemming maakte ze nog een tussenstop inZuid-Senegal. Gemiddeld vloog Bissau 70 km/u tijdens haar reis van zo’n 3000 km.

Grutto Nouakchott verbetert Nederlands afstandsrecord (GerritGerritsen, Vogelbescherming Nederland & Theunis Piersma, Kening fan ’e Greide)Na succesvol broeden en opvetten in Noord-Holland en een tussenstop in CotoDoñana (Spanje) vertrok Nouakchott al op 14 juli 2013 uit Zuid-Spanje. Op 15 juliwerd ze gepeild boven de zuidgrens van Marokko. Net als veel andere Grutto’s maakteze, na het passeren van de Sahara, een tussenstop in de wetlands in Noord-Senegal. Zebleef daar ongeveer drie dagen en werd op 23 juli gepeild boven Nouakchott, deMauretaanse hoofdstad waaraan ze haar naam te danken heeft. Op 27 juli landde ze inde Yawri Bay, aan de westkust van Sierra Leone. De Yawri-baai is een deel van hetRamsar-gebied Sierra Leone River Estuary. Dit wetland is bijna 300.000 ha groot envoor acht vogelsoorten van internationale betekenis: Strandplevier, Bontbekplevier,Drieteenstrandloper, Krombekstrandloper, Regenwulp, Groenpootruiter, Tureluur enWestelijke rifreiger. Ook is het een belangrijk gebied voor sterns, waaronder de zeldza-me Bengaalse stern.Het komt zelden voor dat in Nederland broedende Grutto’s zo zuidelijk gaan. Pieter

Coehoorn van het Vogeltrekstation meldt dat er maar vier ringmeldingen uit SierraLeone zijn. Nouakchott is dus de vijfde en de meest zuidelijke. Dit is een nieuw

afstandsrecord voor een in Nederland broedende Grutto. Ze foerageert momenteel(begin augustus) op de wadvlaktes bij de monding van de Bumpe-rivier; een afstandvan 5400 km van haar broedplek in de Egmondermeer.

Groot succes (Leeuwarder Courant van 13 juli 2013)Volgens projectleider Piersma is het zenderproject een doorslaand succes. “DeGrutto’s die begin februari 2013 in de Spaanse Extremadura werden uitgerust met rug-zakzenders, gedragen zich volkomen normaal en lijken op geen enkele manier last tehebben van de zenders. Omdat we verwachten dat de zenders, die worden opgeladendoor zonnepaneeltjes, blijven functioneren, zullen we de Grutto’s die overleven ook de

komende jarenkunnen volgen”,aldus de onder-zoeker van deRijksuniversiteitGroningen enhet GlobalFlyway Networkdie actief is bin-nen Kening fan’e Greide.“Met de zen-

ders verzamelenwe belangrijkegegevens”, gaatPiersma verder.“Zo is de con-statering dat deGrutto’s veeltussenstopsmaken inFrankrijk, voorde Franse vogel-beschermingcruciale infor-

matie om het jachtmoratorium op Grutto’s voort te zetten. Mooi meegenomen is dathet grote publiek de kans heeft om de trek mee te beleven. Als we de financiering rondkrijgen, hopen we de komende winter opnieuw een aantal Grutto’s te zenderen. Zovoorkomen we dat we deze effectieve ‘vliegende waakhonden’ langs de trekroute kwijt-raken.”

Meer informatie over dit project is te vinden op www.keningfanegreide.nl.

DE KLE INE ALK 27

Grutto Lisboa met zender die werkt op zonnepanelen.Foto: Leo Acquoy van Jisp

28 DE KLE INE ALK

Excursie Texel 12 mei 2013

Moederdag! Aan de grootte van de groep te zien, 17 mensen, was dat geen probleem.Mijn moeder was tevreden met een telefoontje de avond ervoor en vond het voor mijvooral leuk en goed om te ontspannen in de natuur. Als alleenstaande, werkende moe-der kom ik tijd te kort en is het erg druk. Mijn dochter belde mij halverwege de och-tend op, ik stond net naar twee Ooievaars te kijken bij Dijkmanshuizen, en wenste mijvooral een fijne moeder- en vogeldag toe met dikke knuffels en veel plezier. Wat wil jenog meer! Heerlijk!Wij vertrokken vroeg met vijf auto’s om met de boot van 8.30 uur de oversteek naarTexel te maken. De weersvoorspellingen waren niet heel erg goed, maar dat weerhieldons niet. Uiteindelijk hebben wij een hele mooie dag gehad. Geen regen! De zon lietzich regelmatig zien en als dat gebeurde voelde ik mij net een hagedis, snel de warmteervan opnemen met een gelukkig gevoel die door het lijf stroomt. Want de harde windwas wel fris. Regelmatig hoorde ik dat het spijtig was dat men geen handschoenen hadmeegenomen. Iedereen was gelukkig verder wel warm genoeg gekleed.En wat hebben wij veel moois gezien! Ik durf het bijna niet te zeggen maar Texel ismij onbekend. Het was voor mij een grote ontdekkingsreis, het eiland en de vogels.Marco Witte, onze excursieleider, is geboren Texelaar, blindelings bracht hij ons vanhet ene vogelgebied naar het andere.

Kolonie Grote sterns in Ottersaat. Foto: Jan Stok

DE KLE INE ALK 29

Waal en Burg en hotlineBij onze eerste stop Waal en Burg werden wij verwelkomd door de Veldleeuwerik inde lucht. Dat geluid heb ik nog maar één keer eerder gehoord! Ik vogel wel al een aan-tal jaren maar door spaarzame vrije tijd ben ik niet veel verder gekomen dan vooral deomgeving van Alkmaar, een aantal keren de Oostvaardersplassen en de Veluwe. Nu, alsnieuw lid van de vogelwerkgroep, wachten mij tal van avonturen in nieuwe “verre”gebieden. Hier zat ook de Casarca, voor mij een nieuwe soort.Pierre van der Wielen heeft een “hotline” met de vogels. Dat bleek erg handig. Zohebben wij bij Krassekeet de Kuifduiker in zomerkleed mogen bewonderen. De Bontekraai bij Burger-Nieuwland werd ook ontdekt. Zo ook een stuk of 8-10Morinelplevieren bij Eierland-Bern. Wij hadden de zoektocht bijna opgegeven toen wijze zagen aan komen vliegen. De akker waar zij neerstreken was zodanig omgeploegddat het wel een kiekeboe-spelletje werd om ze te zien, dat hield het spannend. Meestal

waren alleen de kopjes met de witte streep te zien, af en toe hoorde je “oooh” en “aaah”als zij wat hoger kwamen waardoor hun mooie kleed zichtbaar werd. Snel werd er danvan personen gewisseld achter de telescopen zodat iedereen ze goed heeft kunnen zien.

Kennis delenDit is ook een groot voordeel van de vogelwerkgroep, degene die in het gelukkigebezit zijn van een mooie telescoop delen deze graag met anderen zodat je vogels krijgtte zien die je met een verrekijker niet zult ontdekken. Ook kun je de vogels die welwat dichterbij zijn nog mooier op details bestuderen. Erg plezierig!Een ander groot voordeel van de vogelwerkgroep is de kennis die gedeeld wordt. TomDamm zat in mijn auto en tijdens de ritjes en wandelingen vertelde hij honderduit

Plotseling kwamen de Morinellen aanvliegen. Foto: Jan Gerhardus

30 DE KLE INE ALK

over de vogels, wat de verschillen zijn in kleed en over hun baltsgedrag, daar wees hijmij ook op als het zichtbaar was. Dat is echt genieten dan! Ik ervaar dat ik mij tijdensexcursies niet zo bezwaard moet gaan voelen als ik wat vraag. Er is een soort angstomdat je tussen doorgewinterde vogelaars loopt, maar al zou je iets simpels vragen overeen mus, dan wordt daar serieus op gereageerd.Naast de “hotline” merk ik dat vogelaars elkaar vaak kennen en tips geven als wij zetegenkwamen. Zo troffen wij ook het onafscheidelijke stel Debby Doodeman enJasmijn Hulleman. Als het goed is hebben zij dankzij onze tips ook de Morinel -plevieren gezien. Leuk om te zien dat jonge dames ook zo fanatiek kunnen vogelen! Uiteenvallen van de groepRob en Gerda Monsees namen de boot van 16 uur terug i.v.m. een familiediner. Datbetekende dat Marco Witte nu bij mij in de auto kwam zitten en wij met vier auto’sverder gingen. Mijn verantwoordelijkheidsgevoel als auto die nu voorop reed, werdheel groot. Ik presteerde het om tot twee keer toe tijdens excursies de groep uit het oogte verliezen (ja ja, ik was het!) waardoor ik, zoals in de Amsterdamse WaterleidingDuinen, visioenen kreeg van ’s nachts eenzaam ronddolen in voor mij onbekendgebied, gelukkig kwam het goed. Maar het zal mij niet gebeuren dat ik de groep nietbij elkaar hou! Pas op het laatste moment vielen wij toch uiteen. Onderweg naar deboot reden er twee andere auto’s voorop. Wij zouden nog even stoppen bij De Petten.Deze twee eerste auto’s hadden al snel gezien dat er daar niets nieuws was en gingensnel vooruit. Een sms’je met het bericht dat zij op de boot van 17.30 uur zaten verrasteons. Bij het vertrek van Rob en Gerda was er getoetst of anderen de behoefte haddenom eerder of op een bepaalde tijd te vetrekken en werd er afgesproken om de boot van18.00 uur te nemen; wij wisten niet beter of er werd om het uur gevaren. Samen metJan Vrouwe, die ook bij mij in de auto zat, zijn wij het er over eens dat het toch weleen puntje van aandacht is voor de groep die op stap gaat, ook gezien de andere tweeavonturen waar ik zelf bij betrokken ben geweest.

Tot slotAl met al was het een zeer geslaagde dag! Ik deed mijn best om een lijstje bij te hou-den en kwam op een totaal van 95 soorten, inclusief ondersoorten, die wij gezien heb-ben en waarvan 14 soorten voor mij nieuw zijn. Overweldigend!Zeer opvallend vond ik de vele grote groepen Rotganzen die tot mijn schrik met kan-ongeluid of vuurwerklawaai verjaagd werden door de boeren. Dan zie je hoe de belan-gen uiteen lopen: wij vergapen ons aan mooie vogels die door anderen vervloekt wor-den. Toch hoorde ik uit de groep verontwaardigde geluiden gezien dit zich afspeeldebij een beschermd natuurgebiedje. Met veel moeite en dankzij de telescopen werd bijUtopia een Zwarte rotgans ontdekt, 12 Noordse sterns zorgden ervoor dat ik weer uitlegkreeg over de soms subtiele verschillen tussen vogels, de Noordse stern heeft een rodesnavel, het Visdiefje een rode snavel met een zwart puntje, leuk hoor! Het baltsgedragin vlucht kon ook mooi aanschouwd worden.Daarnaast op het hele eiland een grote hoeveelheid Rosse grutto’s en zeer verbazing-wekkend vond ik dat wij bij Ottersaat op zo’n afstand van wel 30 meter dichtbij de

DE KLE INE ALK 31

Grote sterns konden komen; voor je gevoel zit je dan midden tussen de vogels, gewel-dig! Twee Dwergsterns lieten zich daar ook bewonderen en bij Wagejot nog 7 Kanoetenen 4 Zilverplevieren in prachtig zomerkleed.Reuze enthousiast na een heerlijke dag buiten keerde ik ’s avonds weer naar huis enkijk uit naar komende excursies. Met dank aan onze excursieleider Marco Witte en degroep die mij er zo leuk bij betrok.

Véronique De Cat

Excursie nieuwe leden

Op 14 mei organiseerden we een excursie voor de 35 nieuwe leden van 2012/2013.Maar liefst 18 van hen kwamen deze avond naar de Kleimeer om samen met hetbestuur te kijken welke vogels hier voorkomen. Hoewel de buienradar regen aangaf,was het belangrijkste argument om de excursie toch door te laten gaan dat er nagenoeggeen wind was. We zouden vooral veel soorten gaan horen, dus dan is wind nadeligerdan regen. De regen viel echter erg mee.Al snel hoorden we de eerste Snor, Rietgors en Nachtegaal. Een man Bruine kiekendiefzeilde rustig langs. Ook de Roerdomp riep al snel en vloog even later ook nog even eenstukje. Tuinfluiter, Roodborst, Winterkoning en Zwartkop lieten zich achter ons in hetstruikgewas horen. Geen krijsende Waterral dit keer maar een subtiel roepje dat voorverschillende deelnemers ‘nieuw’ was. Een Koekoek liet zich eenmaal horen en Gele

Luisteren naar moerasvogels in de Kleimeer. Foto: Miranda Zutt-van der Made

kwikstaarten waren op weg naar hun slaapplaats in het riet. Helaas liet de Blauwborstzich niet zien, maar we genoten van zijn heldere, gevarieerde zang. De Bosrietzangerliet zich niet zien/horen, maar wel konden we goed het verschil tussen de zang vanSnor en Sprinkhaanzanger horen. De laatste liet zichzelf zelfs even zien. Op het verstepunt trakteerden we de deelnemers op drinken en wat te snoepen. We hebben wel dui-delijk gemaakt dat dit niet gebruikelijk is...Hoewel we het deze avond vooral van het geluid moesten hebben was iedereen aan-genaam verrast door de soortenrijkdom van dit gebied. We hopen iedereen snel op eenvan de reguliere excursies tegen te komen!

Miranda Zutt-van der Made, zuttmade@quicknet.nl

Inventarisatie Oudorperhout 2013

Dit voorjaar werd gekenmerkt door zijn langdurig koude perioden. Daarnaast ont-stond veel rumoer door hondenbezitters, over het los laten lopen van honden, watresulteerde in verbale agressie naar ons als tellers, in hun ogen de aanstichters vangemeentelijke handhavingsmaatregelen. Desalniettemin vonden er dit jaar 10 tellingenplaats in de periode van 15 maart t/m 14 juni. Het resultaat staat in de tabel.

32 DE KLE INE ALK

Er werden op 14 juni totaal 3 jonge Scholeksters gezien. Foto: Jan Stok

Grasland Bos en StruweelGrutto 10 Ekster 3Kievit 12 Grote bonte specht 1Scholekster 3 Houtduif 5Tureluur 4 Koolmees 7Totaal grasland 29 Merel 7

Pimpelmees 1Water en Moeras Roodborst 1Bergeend 2 Tjiftjaf 3Blauwborst 1 Tuinfluiter 1Canadese gans 1 Winterkoning 4Fuut 2 Zwarte kraai 2Grauwe gans 20 Zwartkop 2Kleine karekiet 10 Totaal bos en struweel 38Knobbelzwaan 1Krakeend 5 Erven en bebouwingKuifeend 6 Groenling 1Meerkoet 9 Huismus 9Nijlgans 2 Kauw 3Rietgors 1 Tot. erven en bebouwing 13Rietzanger 4Slobeend 4Waterhoen 4Wilde eend 4Wintertaling 1 Totaal aantal territoria 157Totaal water en moeras 77 Totaal aantal soorten 38

Soorten die de criteria niet haalden waren Boomkruiper, Bosrietzanger, Fitis, Gaai,Koekoek, Spotvogel, Spreeuw, Stormmeeuw, Vink, Watersnip, Witte kwikstaart enZanglijster.Onze eerste telling op 15 maart zorgde al voor een verrassing. Waarschijnlijk was dewitte Buizerd bij de skatebaan aangetrokken door de 78 Grutto’s die op een dun laagjeijs de nacht hadden doorgebracht. Ook het aantal foeragerende Grauwe ganzen namgestaag toe. De stormachtige omstandigheden bij onze volgende telling zorgde vooreen gevoelstemperatuur van min 10 graden. Twee Lepelaars hadden zich in de luwtevan een rietkraag geposteerd. Opvallend was ook de grote hoeveelheid Krakeenden.Begin april werden wij verrast door een jagende Sperwer, die het had voorzien op 5Kramsvogels. De temperatuur was ondertussen wat aangenamer geworden. Onze wei-devogels hadden hun territorium bepaald en er waren veel baltsactiviteiten. Als nieuwesoort konden wij op 25 april de Gele kwikstaart verwelkomen. De eerste 20 jongeGrauwe ganzen liepen toen al rond. Op 6 mei konden wij een nieuwe ganzensoortnoteren, namelijk de Brandgans. Het Visdiefje foerageerde toen ook al volop in het ter-rein. Daarentegen is de Stormmeeuw als broedvogel verdwenen.

DE KLE INE ALK 33

Op 11 mei vond de natuurdag in ons terrein plaats. Het weer werkte tot 12 uur ste-vig tegen, maar daarna konden wij leuke waarnemingen doen. Een jagende Torenvalken in het land twee Kleine plevieren. Ook de Huiszwaluw was aanwezig, maar maaktnog geen gebruik van de nestkastjes. De Gierzwaluw vloog ook rond en de volgendesoorten werden met jongen gezien: Canadese gans en Nijlgans beiden met 4 jongen,Fuut met 3 jongen en het aantal jonge Grauwe ganzen was tot 53 toegenomen. Op 16mei liet de Boomkruiper zich bij de school zien. De ronde op 27 mei begon met eenuitbundig zingende Spotvogel op het volkstuinencomplex. Ook de Lepelaar was weergedurende lange tijd foeragerend aanwezig. De door ons waargenomen jongen van deweidevogels waren toen: Kievit 11, Grutto 4, Scholekster 2 en Tureluur 2. Op 1 juniwerd een Slobeend met 10 jongen gezien. Bij onze volgende ronde op 6 juni werd deKoekoek weer gehoord en was er activiteit van Gierzwaluw en Torenvalk. De Grote bon-te specht heeft ook minimaal één jong. De meeste Meerkoeten zitten nog op het nest,want er worden weinig jongen gezien. Bij molen D begint zich een nieuwe populatieHuismussen te vestigen en ook een Holenduif kwam eens een kijkje nemen of er nogruimte was. De laatste ronde op 14 juni zorgde voor een aardig toetje. Hoewel de hogegrasgroei het waarnemen van jongen bemoeilijkt, gaf alarmering bij drie paar Grutto’sen een paartje Tureluur aan, dat die met jongen liepen. Bij de Kievit werden in iedergeval twee grote jongen waargenomen, wat ook het geval was bij de Scholekster waar-van één paar twee en een paar één groot jong had. Een zingende Bosrietzanger enBlauwborst zorgden voor een mooie afsluiting van onze tellingen.Minder mooi was de opstelling van de boer die, nota bene op de natuurdag, meendemet zijn hond de aanwezige ganzen te moeten verjagen. Nadat hij wat jong vee in deweide naast de Munnikenweg had gebracht, kon hij met ons constateren dat de ganzenweer teruggekeerd waren naar hun oorspronkelijke plek. Een nutteloze actie dus.Niet nutteloos was het herstellen van de drainage in het broedgebied, wat voor eenbetere in- en uitstroom van het water zorgde, waar onze weidevogels duidelijk blij meewaren. Resultaat: meer jongen dan vorig jaar waarvan wij hopen, dat die onze weide-vogelstand op peil kunnen houden.

Hans Schouten & Dirk van der Made, Broekerwaard 19, 1824 EP Alkmaar

Communicatie & Actualiteiten

Van het bestuur

MeeuwenDe meeuwen hielden ons weer lekker bezig. Zo werden in Alkmaar dit jaar de meeu-wen geteld. Bij Harry Smit was de verbazing groot toen hij tijdens het inventariserenvan meeuwen een man op een dak eieren zag omwisselen. Het bleek iemand van deongediertebestrijding (zo ziet de gemeente meeuwen dus) en volgens de meneer was er

34 DE KLE INE ALK

een ontheffing. Bij navraag bleek dit helemaal niet zo te zijn. De gemeente was illegaalbezig! Er werd toegezegd dat ze er niet mee verder zouden gaan. Johan Bos schreef eenaantal persberichten, waarvoor hartelijk dank! Het verslag van de telling is elders indeze uitgave te lezen.Op 17 mei was de rechtszitting tegen het bedrijf Liander en deze heeftFaunabescherming gewonnen. De Provincie werd op de vingers getikt voor het afgevenvan de vergunning. Begin juli bleek dat Liander zonnepanelen aan het plaatsen was.De AID werd ingeschakeld, maar gaf aan andere prioriteiten te hebben...Ook in de Alkmaarsche Courant moest weer regelmatig iets worden rechtgezet. Zozou wethouder Nagengast hebben gezegd dat de VWG en Animo zich niet kunnenvinden in de tijd en energie die in de meeuwen wordt gestoken door de gemeente. Ofde wethouder heeft zitten slapen of de krant heeft de wethouder fout geciteerd.

Open brief aan de gemeenteDe wethouders waren niet blij met de open brief naar de Raad. Maar als er keer opkeer in de uitvoering van alles fout gaat terwijl beterschap is beloofd dan kan je op eengegeven moment niet anders. Er is een gesprek geweest tussen de wethouders Van derVen en Nagengast, VWG, Animo en KNNV. In het najaar wordt verder gesproken.

Hondsbossche zeeweringOp zaterdag 25 mei was het officiële startsein voor de uitvoering van Kust op Krachtin Callantsoog. Langs het pad naar het strandpaviljoen hingen veel protestborden enook Arnold Gronert was aanwezig en deelde pamfletten uit.

DE KLE INE ALK 35

Protestactie bij de Hondsbossche Zeewering. Foto: Tim Zutt

Kees Stam (HHNK), Liz van Duin (Directeur Netontwikkeling Rijkswaterstaat) enJoke Geldhof (Gedeputeerde Provincie NH) waren aanwezig om te vertellen wat ditproject inhoudt en hoe het tot stand is gekomen. De actiegroep Zand over de Natuur,waarin ook de VWG is vertegenwoordigd, mocht vandaag de 852 handtekeningen vanonze petitie aanbieden. Dit werd gedaan door Miranda Zutt die daarbij vertelde waar-om het zand een slecht plan is en hoe groot de schade voor de natuur.Na afloop kwam het Burgercomité Kustveiligheid de Hondsbossche ten grave dragen. Erwerd een voorduin opgeworpen welke met emmers water weer werd weggespoeld. Dhr.Rijks van Waterstaat gooide 250 miljoen euro in de lucht, geld zat! Leden van de VWGwaren opgeroepen aan te sluiten bij dit protest, maar het animo om actie te voeren blijktonder onze leden erg laag. Wel werden een aantal steunbetuigingen per mail ontvangen.De zienswijze is inmiddels ingediend.

ZwaluwenAna Mul bericht ons dat er weer Gierzwaluwen broeden in de Remonstrantse kerk.Vorig jaar kwam zij samen met de VWG en de gemeente Alkmaar in actie tegen hetverloren gaan van deze broedlocatie door renovatie van het dak. Zeker twee van despeciale gierzwaluwdakpannen worden nu gebruikt, maar ook vliegen er vogels naarhun oude nesten, tussen de pannen.Dhr. Schooneman kon in juli ternauwernood voorkomen dat in Overdie twee nestenvan Huiszwaluwen, waaronder één kunstnest, werden verwijderd. Aan deze kant vanAlkmaar zijn het nog de enige overgebleven nesten van deze soort. Het bewuste pandwerd opnieuw geschilderd en als Dhr. Schooneman niet zo doortastend had opgetre-den waren ze verwijderd. Er is toegezegd dat het schilderwerk wordt afgemaakt als devogels zijn uitgevlogen.

36 DE KLE INE ALK

Gierzwaluw. Foto: Jan Stok

Waarneming.nlErwin van Saane is admin voor ons werkgebied voor waarneming.nl. Er staan in onswerkgebied een aantal soorten tussen die nu status ‘vrij algemeen’ hebben en deze zijnnu op ‘zeldzaam’ gezet aangezien ze in ons werkgebied niet vaak gezien worden. Hetgaat om de volgende soorten: IJseend, Purperreiger, Visarend, Rode wouw, Zwartewouw, Grauwe kiekendief, Reuzenstern,Velduil, Nachtzwaluw, Grauwe klauwier,Bonte kraai, Frater, Strandleeuwerik en de Paarse strandloper.

Melden overtredingen Flora- en faunawetAan Vogelbescherming Nederland hebben we gevraagd waar overtredingen van deFlora- en faunawet kunnen worden gemeld. Dit omdat daar onduidelijkheid overbestaat nu de AID er niet meer is.Bij overtreding van de Flora- en faunawet kan aangifte worden gedaan bij de NVWA,Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (voorheen AID, Algemene Inspectiedienst),die onze natuurwetten handhaaft. Hiervoor is het Klantcontactcentrum 24 uur perdag en 7 dagen per week bereikbaar op (0800) 0488.U kunt ook contact opnemen met de afdeling Flora- en faunawetgeving van het DR-loket: 0800 – 22 333 22 / ffwet-handhaving@minlnv.nl.Uiteraard kunt u ook altijd contact opnemen met de politie, maar soms zijn zij nietgeheel op de hoogte van de Flora- en faunawet.Sla deze gegevens op in uw telefoon of noteer ze ergens. Maak in ieder geval foto’sen/of filmpjes van een overtreding en noteer zoveel mogelijk gegevens!

Het Bestuur

Cursus broedvogels inventariseren

De vogelwerkgroep organiseert in oktober 2013 een cursus broedvogels inventariseren.We gaan uit van de BMP-kartering van Sovon. Enige basiskennis over de Nederlandsevogels is vereist, maar je hoeft geen hardcore vogelaar te zijn om mee te kunnen doen. Hetinventariseren van zangvogels gebeurt voor de meeste soorten aan de hand van de zang.Kennis van de zang van de algemenere soorten is wel een vereiste, al zal daar gedurende decursus ook nog wel op ingegaan worden. Sovon Vogelonderzoek Nederland heeft eenonline invoerprogramma ontwikkeld, waarmee de waarnemingen geclusterd kunnen wor-den. Ook dit zal op de cursus aan de orde komen.Data: 9 oktober en 30 oktober, van 20-22 uur in het buurthuis “De Eendracht”,Papaverstraat 9 te Alkmaar. In het (vroege) voorjaar zal een excursie gehouden worden omeen en ander aan de praktijk te toetsen. Er zijn geen kosten aan verbonden. Opgave bij:

Harry Smit, smit51@telfort.nl

DE KLE INE ALK 37

Lezingen

Woensdagavond 20.00 uur buurthuis “De Eendracht”, Papaverstraat 9 te Alkmaar.De KNNV-lezingen zijn chronologisch verwerkt in de overzichten en herkenbaar aan“[KNNV]”; deze vinden plaats in Wijkcentrum Overdie, Ruusbroechof 97 teAlkmaar. Woensdag 20.00 uur.

Parkeren BergerhofRondom de Eendracht mag tot 20.00 uur alleen geparkeerd worden met een specialevergunning. Je kan het best parkeren langs de Kruseman van Eltenweg en daar eenpaar centen in de meter gooien, want een boete is zonde van het geld.

Woensdag 18 september: Wildlife van Noord-Amerika door Phil KokenNoord-Amerika is vooral bekend vanwege de vele bekende locaties die we in films endocumentaires zien. Daarnaast herbergt ze een enorme verscheidenheid aan natuurmet zo’n 850 soorten vogels en tientallen soorten zoogdieren, in een grote verscheiden-heid van prachtige landschappen.Vanavond neem ik u twee uur mee op reis kris-kras door de Verenigde Staten en eenstukje Canada, van noord naar zuid, van oost naar west. Behalve de vele vogelsoorten,waarvan enkele alleen in de VS kunnen worden gezien, komen ook zoogdieren enandere fauna aan bod, afgewisseld met de fraaie landschappen.

[KNNV] Woensdag 25 september: Nachtvlinders van het NoordhollandsDuinreservaat door Luc KnijnsbergIn Nederland komen ongeveer 2200 soorten vlinders voor. Hiervan behoren er 78 totde dagvlinders en dus zo’n 2100 tot de nachtvlinders. Deze groep wordt onderverdeeldin macro’s (rond 750) en micro’s (rond 1300). In het Noordhollands Duinreservaatkomen zowel veel macro’s als micro’s voor.In de lezing komen verschillende families aan de orde waarbij vooral aandacht zalworden gegeven aan de duinspecifieke soorten. Zo wordt onder meer de groep derVedermotten besproken. Deze microvlinders zijn zeer kieskeurig in hun waardplantwaar de eitjes op worden afgezet en in het duin komen verschillende, vaak zeer zeldza-me soorten van deze interessante vlindergroep voor.Verder wordt er in de lezing aandacht besteed aan enkele bladmineerders. Deze vlin-ders zijn te vinden aan de hand van de vraatsporen, ook wel mijnen genoemd, die zein hun specifieke waardplant achterlaten. Deze mijnen zijn via een speciale website tedetermineren en zien er vaak zeer spectaculair uit. Determinatie gebeurt aan de handvan waardplant, rups, vraatspoor of pop.Luc Knijnsberg is boswachter bij het PWN en een zeer actieve waarnemer van degrote diversiteit aan natuur in en buiten de duinen. Zijn prachtig in foto’s vastgelegdesoortenlijsten weet hij altijd te voorzien van luisterrijke details uit het leven van deonderhavige planten en dieren.

38 DE KLE INE ALK

Woensdag 16 oktober: Antarctica door Steve GeelhoedIn de winter van 2011/2012 is de Haarlemse zeetrekgoeroe Steve Geelhoed aan boordvan het Duitse onderzoeksschip en ijsbreker RV Polarstern als walvisonderzoeker meegeweest naar Antarctica. In december 2011-januari 2012 voer de Polarstern vanKaapstad naar Atka Bay aan de zuidoostkant van de Weddellzee om het Duitse pool-station Neumayer te bevoorraden. Een vijftigtal onderzoekers verrichte onderwegdiverse metingen aan een breed scala aan onderwerpen. Het walvisonderzoek bestonduit tellingen vanuit het kraaiennest en vanuit een helikopter. Het weer en een helikop-terongeluk gooiden echter roet in het eten, zodat de walvisonderzoekers onverwachtveel vrije tijd hadden. Hierdoor was er meer tijd voor vogels: enerzijds door hetBelgische vogelteam te assisteren bij hun tellingen, anderzijds door te fotograferen. Indeze lezing geeft Steve een beeld van de trip naar Antarctica. De Polarstern bracht deonderzoekers zuidelijker dan de meeste commerciële touroperators die het Antarctischschiereiland in het noordwesten van de Weddellzee bezoeken. Zoals we van Stevegewend zijn, beperkt de lezing zich niet alleen tot plaatjes van het leven op en rond hetschip, maar komen resultaten van het onderzoek eveneens aan bod.

[KNNV] Woensdag 30 oktober: Grauwe klauwier door Marijn Nijsen, ecoloogStichting BargerveenTot het midden van deze eeuw was de Grauwe klauwier een broedvogel in Nederland.In het polderland was hij schaarser dan in de duinen, maar hij ontbrak bijna nergens.In totaal ging het om tenminste enige duizenden paren. Door zijn typische gedrag,met name het opspietsen van insecten, stond de vogel bekend onder tal van volksna-men als negendoder, bruine doorndraaier en bremspelder. Tegenwoordig ziet men dezebijzondere vogels vrijwel niet meer in Nederland. Stichting Bargerveen doet al velejaren onderzoek naar het hoe en waarom van deze achteruitgang en bekijkt dit vanuiteen breed landschappelijk perspectief.Marijn Nijssen is al twintig jaar betrokken bij onderzoek naar Grauwe klauwieren diein Nederland broeden en Klapeksters die hier overwinteren. Hij vertelt over de kansenen bedreigingen voor deze vogels. Zijn ze ten dode opgeschreven in Nederland of gaanze juist vooruit in aantal? En welk beheer helpt daarbij? Hoe zit dat nu met het makenvan een voorraadkast opgeprikte muizen, kikkers en kevers? En waarom zitten ze tochaltijd bovenin topjes van struiken en bomen? U krijgt alle antwoorden in een boeiendverhaal.

Woensdag 20 november: Pacific Odyssey door Laurens SteijnDe Western Pacific Odyssey is een schitterende expeditiecruise en biedt een unieke kansvoor zowel vogelaars als geïnteresseerden in walvissen om zeer tot de verbeelding spre-kende eilanden in de zuidelijke Stille Oceaan te bezoeken. Afgelegen archipels metunieke flora en fauna die de meeste natuurliefhebbers alleen maar uit de boeken ken-nen! Denk hierbij aan eigenaardige soorten als de Kagu (Nieuw-Caledonië), de recentherontdekte Beck’s Petrel (New Ireland, onderdeel van Papoea Nieuw-Guinea) of deendemen op de verschillende Solomon Eilanden. De cruise start op het zuidelijkeeiland van Nieuw-Zeeland waar we de eerste albatrossen al snel te zien zullen krijgen.

DE KLE INE ALK 39

We vervolgen onze reis langs de oostkust van Nieuw-Zeeland waarbij we onder anderede zeer vogelrijke ‘pelagic hotspot’ bij Kaikoura aandoen om vervolgens via de CookStrait de Tasman Zee te bereiken. De expeditie brengt ons vervolgens langs NorfolkIsland (Australië), Nieuw-Caledonië (Frans overzees gebied) en Rennel, Makira,Guadalcalnal en Kolombangara Island (alle onderdeel van de Solomon Eilanden). Dereis eindigt na 19 dagen varen in New Ireland, Papoea Nieuw-Guinea waar nog eenpost tour van enkele dagen op het programma stond.

[KNNV] Woensdag 27 november: Van Lammergieren en alpenweiden door KeesWoutersenVanavond neemt Kees Woutersen ons mee naar een gedeelte van de Spaanse Pyreneeën(Aragon en Huesca) en vertelt ons aan de hand van fraaie beelden over de enorm rijkeflora en fauna die in dit landschap van steile bergtoppen, diepe ravijnen, glooiendehellingen, uitgestrekte bossen, watervallen en valleien voorkomt. We zien onder meerLammergier en Rotskruiper, Vrouwenschoentje en Aangebrande orchis, Gems enAlpenmarmot. En dan zijn er nog de unieke steppen van de Ebrovallei met Dupontsleeuwerik, slangen, hagedissen …Dat het hier om een bijzonder gebied gaat, blijkt ook uit het feit dat 50% van deEuropese Lammergieren in dit deel van de Pyreneeën broedt en 80% van de EuropeseVale gieren. Het zou zo maar eens kunnen zijn dat u ’s avonds naar huis gaat met hetvoornemen om zelf te gaan zwerven in dit mooie deel van Europa. Kees Woutersen isook reis- en excursiebegeleider!

40 DE KLE INE ALK

Black-winged petrel. Foto: Laurens Steijn

Woensdag 18 december: Avondje Jan StokBijna vanzelfsprekend en volstrekt uniek! Wat Jan gaat laten zien is nog de vraag, maar eris een reis naar Spitsbergen geboekt. Verder gaat hij dit jaar ook richting Cap Gris-Nez en

vermoedelijk begin oktober weer naar Falsterbo. De gebruikelijke onderwerpen zoals‘rond het huis’, ‘vogelwerkgebied’, ‘roofvogelwerkgroep’ komen vast en zeker ook aan bod.

Harm Niesen, hh.niesen@quicknet.nl, (072) 589 42 19[KNNV] Wilbert Kerkhof, kerkhof01@hetnet.nl

Excursienieuws

Alle excursies vertrekken vanaf de parkeerplaats achter station Alkmaar, tenzij andersvermeld. De KNNV-excursies zijn deze keer niet vermeld, omdat er wat veranderingenhebben plaatsgevonden binnen de KNNV. Zie ook internet http://www.vwg-alk-maar.nl/ en http://www.knnv.nl/alkmaar/.

Zaterdag 14 september: vaartocht door de Biesbosch o.l.v. boswachterDeze excursie is volgeboekt.Vertrek: 7:00 uur. Duur: hele dag.

DE KLE INE ALK 41

Groeten uit Spitsbergen. Foto: Jan Stok

Zaterdag 12 oktober: Texel o.l.v. Marco WitteTja, als je als vogelwerkgroep zo dicht bij Texel zit, moet je je de kans niet laten ontne-men om wat vaker naar Texel te gaan! Juist in deze periode kan er massale trek van lijs-ters, vinkachtigen en piepers zijn en komen ook de eerste ganzen weer terug. En juistomdat het Texel is, hopen we stiekem ook op een leuke zeldzaamheid zoals eenBladkoning of ...?Vertrek: 7:15 uur, boot 8:30 uur. Duur: hele dag.

Zondag 16 november: Oostvaardersplassen o.l.v. Rutger PolderIn de winter bezoeken we de Oostvaardersplassen natuurlijk om op zoek te gaan naarroofvogels, ganzen, zwanen en veel, heel veel andere watervogels. Tijdens wandelingennaar de diverse hutten en uitkijkpunten zullen we natuurlijk ook de zangvogels nietvergeten, en Rutger heeft beloofd zijn uiterste best te doen om ons Zeearenden te latenzien. Dit wil je dus niet missen!Vertrek: 8 uur. Duur: hele dag.

Zaterdag 14 december: Friese Waddenkust o.l.v. Jan StokJe zou haast gaan denken dat we hier in de regio geen watervogels hebben. Weer gaanwe op zoek naar grote aantallen ganzen met in het verleden zelfs regelmatig waarne-mingen van Roodhalsganzen. Maar wat deze kust extra heeft zijn de grote aantallenroofvogels en typische kustzangvogels zoals Fraters en Strandleeuweriken.Vertrek: 8 uur. Duur: hele dag.

Het wordt op prijs gesteld als u zich uiterlijk drie dagen voor aanvang van de excursieaanmeldt, zodat tijdig de beschikbaarheid in de auto’s kan worden geregeld, zie onder.Er wordt voor de auto’s gerekend met een tarief van 20 cent per kilometer. We radende bestuurders aan in het bezit te zijn van een inzittendenverzekering.

Erwin van Saane, e.v.saane@versatel.nl of (072) 564 43 25 of (0623) 70 84 61

Buitencentrum Schoorlse Duinen

Openingstijden: dinsdag tot en met zondag van 10-17 uur. In het buitencentrumvindt u bosbrasserie IJgenweis. Daar kunt u genieten van biologische streekproducten.Voor alle excursies en activiteiten aanmelden op (072) 509 33 52 (ook voor inlichtin-gen), tenzij anders vermeld. Zie de website voor activiteiten voor groepen en kinderen.

Naar Buiten op Zondag Extra: voordelig met een groep op stap met de boswachter.Onderweg laat hij je zien wat je zelf over het hoofd ziet in de natuur, vertelt hij over dedieren en planten van het gebied en leer je wat er in elk seizoen te vinden is buiten.Zie verder het vorige nummer of de website.

42 DE KLE INE ALK

Datum: 29-9, 27-10, 24-11, 29-12.Aanvangstijd: 14.00 uur, eindtijd: 15.30 uur.

Workshop natuurfotografie bij Staatsbosbeheer. Professionele fotograferen leren jeanders kijken naar de natuur. Een compleet verzorgde dag. Zie verder het vorige num-mer of de website.Datum: 27-10, aanvangstijd: 10 uur, eindtijd: 17 uur.

http://www.staatsbosbeheer.nl/, Activiteiten, “Schoorl” of Natuurgebieden, “SchoorlseDuinen” (of klik op Noord-Holland en op Schoorlse Duinen)

Waarnemingenoverzicht mei t/m juli 2013

Gebiedsafkortingen:HbZ = Hondsbossche Zeewering TB = telpost Bergen aan ZeeNHD = Noord-Hollands Duinreservaat TC = telpost Camperduin

Deze periode werden 6017 waarnemingen ingevoerd; duidelijk minder dan de afgelo-pen perioden. Het einde van het voorjaar leek op dat van het eerste deel: koel, vrijsomber maar toch nog vrij droog. Pas in juli werd het zomer en schoot het aantal

DE KLE INE ALK 43

Juveniele Kwak, 26 juli 2013, Duinmanege Poelenburg, Aagtdorp. Foto: Tim Zutt

mooie dagen en de temperatuur omhoog wat uiteindelijk tot een hittegolf leidde.Na wat late trekkers half mei werd in juni slechts één Roodkeelduiker gemeld enwel op de 30e. In juli werden op maar liefst tien data één tot twee Roodkeelduikersgezien. De laatste Parelduiker werd op 26-5 gezien. Zowel op 17 als op 28-7 vloog ereen Roodhalsfuut naar noord. De enige Geoorde fuut zat op 31-7 voor de telpostvan Camperduin waar ook alle voorgaande waarnemingen werden gedaan. Op dezelf-de locatie werd op 28-7 eerst een Noordse pijlstormvogel en even later een Vale pijl-stormvogel gezien.De gehele periode werden regelmatig tot twee Roerdompen in de Kleimeer gezien.Ongebruikelijker was de vogel die op 3-7 in de Vereenigde Harger- en Pettemerpolderop gemaaid grasland liep. Nog een Roerdomp vloog op 24-7 rond bij de Abtskolk.Leuk is de onvolwassen Kwak die op 9 en 26-7 bij Aagtdorp werd gezien. Ondanks deforse klappen de laatste winters worden nog steeds regelmatig Kleine zilverreigersgezien. Op 17-5 zat er één in de Schermer. Nog één zat op 28-5 in de Kleimeer en indezelfde omgeving vloog er op 14-6 eentje over. Op 8-5 vloog ’s ochtend eenPurperreiger over Bergen en ’s avonds vloog er één over Oudorp. Op 21-7 vloog eréén over Camperduin naar het noorden.Op 19-5 kon een Zwarte ooievaar worden gevolgd vanaf het Buizerdvlak via deWimmenummerduinen en Rak Noord naar Koedijk. Op 12-6 werd er één op de tel-post Bergen aan Zee gezien. Ooievaars werd op acht data gemeld met tot drie stukssamen. De gehele periode werden af en toe Rotganzen gemeld met soms vogels langsde gebruikelijke telposten maar ook werden enkele waarnemingen in De Puttengedaan. Daar verbleef op 25 en 26-7 een Witbuikrotgans; één van de weinige zomer-waarnemingen in Nederland. Op 8-6 vlogen 4 Casarca’s over de Putten. EenWitoogeend zat op 18-5 in Heerhugowaard. Helaas in een gebied waar nogal wat een-den worden gehouden; dus wat de herkomst van deze vogel is? Vanaf 19-7 werdenweer regelmatig langstrekkende Brilduikers gezien met dagtotalen van 5 tot 7 stuks.Leuk, ook in de Lauwersmeer zagen we tijdens de excursie in juni meerdere groepenoverzomerende Brilduikers.Er werden vijf Zwarte wouwen gemeld. Op 5-5 vloog er één over het NHD. Op 7-5werden er daar twee gemeld en 28-5 en 12-6 telkens nog één. Rode wouwen dedenhet minder met drie waarnemingen: op 12-5 1 over Alkmaar, op 27-6 in nabij Heilooen de volgende dag (vast dezelfde vogel) één over de duinen bij Bergen. Op 9-5 vloogde laatste Blauwe kiekendief van het voorjaar over de telpost bij Bergen. Visarendenpiekten opvallend dit voorjaar: beide waarnemingen waren op 8-5... Er vloog er éénover de Beverkoog en er werd er één over de telpost in het Geestmerambacht gezien.Of zou het dezelfde geweest zijn? Het laatste Smelleken van het voorjaar vloog op 17-5 over Aagtdorp en een wel heel vroege werd op 18-7 door diverse waarnemers gezienlangs Camperduin.Op 15 en 16 juni zat een Kwartel te roepen in de Schermer. Op 18-6 zat er één inhet NHD en de laatste zat op 25-6 nabij Heiloo te roepen. Op 25 en 27-5 werd eenPorseleinhoen gehoord in de Wimmenummerduinen en op 29-5 werd er één in deAbtskolk gehoord. Niemand in de Kleimeer geweest of zaten ze er gewoon niet?Tijdens het uitlaten van vrouw en kind vond Fred Visscher op 30-6 een prachtige

44 DE KLE INE ALK

zomerkleed Amerikaanse goudplevier in De Putten. Later bleek dat de vogel de dagervoor al gezien maar niet herkend was. De vogel trok tot op 8-6 veel belangstelling.Tot maximaal 5 Temmincks strandlopers verbleven tot 23-5 bij Koedijk.Op 29-7 vloog een 2e kj Middelste jager langs Camperduin. Op 18-7 was daar ookal een Grote jager gezien. De enige Geelpootmeeuw werd op 12-5 voor de HbZgezien. Ook van de Pontische meeuw werd er maar één gezien, op 17-7 voorCamperduin. Op 24-6 vloog daar een Dougalls stern langs naar zuid. Dezelfde vogelwerd tot groot plezier van veel waarnemers de volgende dag in De Putten teruggevon-den. Op de 26e werd de vogel voor het laatst gezien.In de Schoorlse Duinen werden zes territoria van Nachtzwaluw vastgesteld. Mindergebruikelijk zijn de minimaal drie zangposten en zelfs een nestvondst in het NHD. Inde Beverkoog nog steeds waarnemingen van IJsvogels, waaronder zelfs één rondvlie-gend met een vis op 14-5. Toch een broedgeval in de buurt? Op 6-7 werd er één in hetNHD nabij de telpost gezien. Ook vrij kleurrijk maar gelukkig wel toenemend in aan-tal zijn Bijeneters. Op 19-5 werden er eerst een aantal gehoord over Camperduin eneven later werden er 8 gezien in het NHD. Deze vogels waren ’s ochtends ook al bijPetten gezien. Op 2-6 vlogen er twee over de Kerf.Op 4 mei zat nog een Engelse kwikstaart in de Bergermeerpolder. Op 2 mei zatenvier Beflijsters (samen met de laatste Kramsvogel van dit voorjaar) in het Hargergat.Op 7 mei vlogen er twee over het Geestmerambacht en nogal ongebruikelijk, op 5juni werd in het NHD een bijzonder laat mannetje gezien. Op 27 mei liet eenKrekelzanger zich meer niet dan wel horen aan de rand van het NHD bijSoeckebacker. De eerste voor ons werkgebied. Tot genoegen van de campinggasten

DE KLE INE ALK 45

Amerikaanse goudplevier, 5 juni 2013, De Putten Camperduin. Foto: Jan Stok

(die claimden ’s ochtends wakker te worden gehouden door de vogel) was de vogel devolgende ochtend pleite. Langs de hele kust van Noord-Holland werden meerWielewalen gemeld dan de laatste jaren gebruikelijk. Ook bij ons werden er watgezien. De eerste zat op 10 mei in het NHD. Op 19-5 vloog er 1 over de telpost in hetGeestmerambacht en op 8 juni zong er 1 op het Groot Ganzenveld in Schoorl.Op 25 mei zat er een man Grauwe klauwier in het NHD. De gehele periode werd

regelmatig een Bonte kraai of hybride Bonte x Zwarte kraai gemeld nabijWarmenhuizen. De overwinterende vogel of de hybride die voorheen wat noordelijkerzat? In de duinen werden weer eens her en der wat Kleine barmsijzen gemeld. Hetging vooral om paartjes en eenlingen in de Schoorlse Duinen en in het NHD. In dezezelfde gebieden werden leuke aantallen Kruisbekken gemeld met groepen tot 20 ofzelfs 50 stuks. Ook elders uit het land komen berichten over flinke aantallenKruisbekken.

Pierre van der Wielen, jocotoco@hotmail.com

46 DE KLE INE ALK

Grasmus. Foto: Roelof de Beer

33: Gezien, (mij) niet gezien

GEZIEN - In het schemerduister dook bij herhaling een klein vogeltje op, zo snelen wendbaar dat het oog het telkens moest loslaten om even later te ontdekken dathet er toch weer was. Zulke vogeltjes zijn helemaal geen vogels maar vleermuizen,die niet zelden vergezeld van een of meer soortgenoten achter de vliegen aan zit-ten. Het zijn niet alleen vogels die het luchtruim kiezen. Zo worden ook vliegtui-gen aangezien voor vogels. Een noodweer kan de oorzaak zijn maar ook komt hetvoor dat de waarnemer nog in het stenen tijdperk verkeert. Die wonen dan meest-

al in diepe oer-wouden maarvlak ook uwbuurman nietuit. Er zijn erzo velen dievogels zienwaar ze nietzijn. Mussen!Bijna niemandmerkt echt dater minder mus-sen zijn danvroeger. Als jeeen willekeurigpersoon vraagtof ie regelmatigmussen zietkrijg je eenbevestiging.Men heeft zelfniet door datbeelden op hetnetvlies jarenkunnen terug-grijpen: één

musje bij je appeltaart in 2011 doet alle niet waargenomen mussen op slag verge-ten. Wat Alkmaarders ook niet zien zijn bijvoorbeeld arenden. Maar heel watstadgenoten denken van wel. Niet veel, zullen ze eerlijk toegeven, maar dat komtomdat er niet elke week uitzendingen zijn over het Yellowstone park en aanver-wante natuurgebieden.

DE KLE INE ALK 47

NIET GEZIEN – Nog veel vaker worden vogels niet waargenomen die er wèl zijn.Ze verstoppen zich natuurlijk graag maar daarmee kun je niet alles verklaren.Het is in combinatie met de onoplettendheid van het gros der passanten dat deschuwheid van vogels leidt tot ontelbare aantallen niet-waarnemingen. Mensenzijn in staat om de ganzentrek of het neerstrijken van kolonies spreeuwen te mis-sen. Als je maar verstrooid of afgeleid genoeg bent. Zo moet het geen verbazingwekken dat groepjes staartmezen die wapperend van boom tot boom door deOosterhout kruisen vrijwel ongezien blijven. Over het hoofd gezien worden ook deblauwborsten. Mensen geloven je niet eens als je erover begint. “Blauw?”, zie je zedenken. Futen in de grachten dan? Voor de oorlog kwamen ze de stad niet in maarondertussen zijn het er heel wat. Zoveel stadgenoten zien geen duikers in Singel ofVerdronkenoord. Ze kijken zo slecht dat het net zo goed wilde – laat dat ‘wilde’ook maar weg – eenden hadden kunnen zijn. Op de vraag of er waterhoentjes inde stad leven geven mensen “nee” als antwoord, of: “dat weet ik niet”. Of: “nooitzo op gelet”. Zien ze dan de nesten niet? Nee, klaarblijkelijk zien ze die aan voorhet werk van verwarde kunstenaars, die ze niet zouden aarzelen ‘rare vogels’ tenoemen. Aalscholvers in de stad? Maar die zitten toch ver van de bebouwde kombij het Alkmaardermeer of bij het IJsselmeer? Zo kan ik nog wel een tijdje door-gaan. Als u serieus wilt weten welke soort vogel zich waar ophoudt is dat na tezien in “Alkmaar heeft vleugels”. – MIJ NIET GEZIEN – tenzij u het totaal nietinteressant vindt wat er aan gewone en bijzondere vogels in Alkmaar te vinden is.Dan let u gewoon op andere dingen, waar de gemiddelde vogelliefhebber wellichtmet zijn of haar oogkleppen op aan voorbijgaat. Het is niet zo dat we ons betervoelen – echnie.

48 DE KLE INE ALK

Oplossing pagina 22: Kakketoe