Een liturgischesnoepwinkel

GeloofsgetuigeJohn WesleyHet consistoriegebed

eandeweiJaargang 25 - nummer 10

vrijdag 25 mei 2018Editie Leeuwarden e.o.

KERKBLADG

De gevolgen van de Europese privacywet

ALGEMEEN

KERKBLAD GEANDEWEI

2

Tien jaar geleden betrad ik voor het eerst eenklooster, met een groep mede-theologiestu-denten. Begin twintig twintig was ik. Er gingeen liturgische snoepwinkel voor me open.Het gezwaai met wijwaterkwasten en wie-rookvaten, knielen-opstaan-kruisjesslaan, ge-blader in mysterieuze bundels met gregori-aans notenschrift, het Latijn, de psalmenresponsoriaal gezongen. Het was nog eenswat anders dan psalmen, gezangen en een ste-vige preek. Een studiegenoot, die er eerder was geweest,was ontroerd door het gegeven dat de lofzangin het klooster altijd doorgaat. In de tussen-liggende tijd, een jaar of twee, had hij vanalles gedaan. Het klooster had op hem ge-wacht. Geduldig. Het maakt zich niet druk.Het gedijt op de rustige grond van het getij-dengebed. Terwijl zijn en mijn leven wasvoortgeraasd, was hier iets blijvends aan degang gehouden. Het relativeerde onze drukte,het gaf ruimte, dit besef dat er op ons was ge-wacht.

VerbazingKort geleden bezocht ik met de jeugdgroepvan onze gemeente het Liobaklooster in Eg-mond. Het was voor ons als groep de tweedekeer. Meerdere groepsleden spraken hun ver-bazing uit over dat het een jaar geleden pre-cies zo ging als vorig jaar. ‘En dat hebben zedan dus élke dag gedaan!’ Bij het krieken van de dag, voor het ontbijtnaar de kapel, een uur lang psalmen bidden.Elke dag de eucharistie, dezelfde tien men-sen, dezelfde cither die de psalmen begeleidt,dezelfde wierrookgeur. Hoeveel uren zijn erniet aan heengegaan? Hoeveel ECTS (studie-punten, red.) had je in die tijd niet kunnen

halen? Hoeveel rondjes had je kunnen hard-lopen? Hoeveel andere mensen had je kun-nen ontmoeten, hoeveel andere plekken hadje kunnen bezoeken? Ineens kwam het dage-lijkse kloosterritme mij ook vreemd voor,door de verbaasde blikken in de groep. Welkdoel dient het nou eigenlijk, dat gaande hou-den van de lofzang, dat dagelijks getijdenge-bed?

Een beetje gekHet zijn twee gevoelens. Enerzijds het gevoelvan rust, ruimte en ontroering. Anderszijdseen gevoel van ongeduld en bevreemding, omde manier van leven in een klooster. Natuur-lijk zei een zuster ons dat het ‘bid én werk’ is,dus er moet ook wat worden gedaan. Maarvoor ons, gewone stervelingen, was om halfzeven een uurlang psalmen zingen iets bui-tengewoons. Niemand durfde het hardop tezeggen, maar ik zelf dacht in elk geval stie-kem: ‘zijn ze hier niet gewoon een beetje gekgeworden?’ De opluchting was dan ook groottoen we in enkele gesprekken de ‘gewoon’menselijke kant van de zusters te zien kregen. Ik weet nu dat de snoepwinkel ook snoepjesverkoopt waar ik niet zo van houd. En dat hetvoor mij niet de bedoeling is om ‘te verblijvenin het huis van de Heer, tot in lengte vandagen’. Ik moet de drempel over, heen enweer. En of ze echt gek zijn in het klooster? Chester-ton zei dat de gek dichter bij God staat. De gekhoudt het normale een pijnlijke spiegel voor.Want hé, waarom zou je ECTS halen, overwer-ken, hardlopen, als je ook kunt gaan medite-ren?

ds. Jan-Jaap Stegeman is predikant van wijkgemeente ‘de Jacobijner’ in Leeuwarden

MeditatieKloosters‘Ik zal verblijven in het huis van de Heer, tot in lengte van dagen’ (Psalm 23:6) door ds. Jan-Jaap Stegeman

Leesrooster

Week 23, 3 t/m 9 junizondag Job 1:1-12maandag Job 1:13-22dinsdag Job 2:1-13woensdag Job 3:1-26donderdag Psalm 12vrijdag Marcus 3:7-19zaterdag Marcus 3:20-35

Week 22, 27 mei t/m 2 junizondag Romeinen 12:9-21maandag Romeinen 13:1-7dinsdag Romeinen 13:8-14woensdag Psalm 11donderdag Marcus 2:1-12vrijdag Marcus 2:13-22zaterdag Marcus 2:23–3:6

Wojtek enEmad, 2018

Wat kan er veel ge-beuren in drie dagen.Vrijdag 13 april, 20.30uur. Wij zitten bij Lostin the greenhouse. Hetgaat over Wojtek, een

Pool, 23 jaar. Wojtek was ict’er en grafischontwerper. In zijn land was geen werk.Daarom ging hij naar Nederland. Op zondag,15 december 2013 vond de caissière van eenpompstation in Franeker zijn lichaam in desloot. Het incident viel nauwelijks op; drie re-gels in de krant van de maandag erna. Vrijdag 13 april, 23.30 uur. Als ik thuiskom iser een appje: ‘Om 22.00 uur wordt over de hele we-reld gebeden/gemediteerd/een kaars aangestokenvoor vrede in Syrië. Doe je mee?’ Ik ben te laat.Jammer.Zaterdag 14 april, 8.00 uur. Afgelopen nachthebben de Verenigde Staten, Frankrijk en En-geland luchtaanvallen uitgevoerd in Syrië.Vergelding voor de gifgasaanval van het Syri-sche leger twee weken eerder.Zaterdag 14 april 10.00 uur. Ik lees de krant:Trouw. Stijn Fens vertelt over Emad: ‘Op inter-net zocht ik naar foto’s van de gifgasaanvalin Syrië en zag hoe Emad van vijf in een lakenwerd ingepakt voor zijn begrafenis. Gebakerdvoor de dood.’ Op de tv Trump, May en Frank-rijk die de aanval van afgelopen nacht verde-digen. Poetin is woest.Zaterdag 14 april, 12.00 uur. Voor de cursusmoet ik een verhaal schrijven. Thema: Zeilenop de levenszee. Van zeilen heb ik geen ver-stand. Van zee wel. We woonden vroeger vierkm. bij de zee vandaan. We hebben de oer-krachten van wind en water ervaren. Wewaren bang: zou de dijk het houden? Nuweten we dat de zee in de Bijbel net zo’n oer-kracht van het kwaad is. Je kunt verzuipen enhet water kan je tot aan de lippen kankomen.Zondag 15 april, 11.00 uur. Dienst in de GroteKerk in Drachten. Voorganger is ds. Dick vanVeen uit Assen. Thema: De droom van Petrus.Het gaat over de tijd na Jezus’ dood. Hij ver-schijnt aan het meer. Zijn vrienden zijn aanhet vissen. Jezus zegt hen - ze hebben niets ge-vangen - om het ‘over de andere boeg tegooien’. De netten raken vol. Petrus springtoverboord. Hij waadt door het water naar deoever waar Jezus is. Op de wal volgt een angst-wekkende stilte. Wie zal als eerste het woordnemen? De spanning, de stilte is in de kerk voelbaar.Wie durft na gedane zaken als eerste openingvan zaken te geven?De gebeurtenissen hebben bovenstaande in-gehaald, maar de vraag blijft hetzelfde: Wiedurft na gedane zaken als eerste iets te zeg-gen over Wojtek, over Emad, over Trump,Poetin of Assad? Over Petrus? In het verhaal in de bijbel neemt Jezus alseerste het woord.Wat kan er veel gebeuren in drie dagen.

ColumnAukje de Bildt

Wesbite/app

Sons of Korah

Het Nederlands Bijbelgenootschapen de band Sons of Korah biedeneen psalmenleesplan: zeven psal-men in zeven dagen. Via een vloggeeft leadsinger Matthew Jacoby(tevens theollog en filosoof) eentoelichting bij de psalm van de dag.Aan de orde komen onder meer depsalmen 27, 77 en 119. Wie zichaanmeldt, krijgt vanaf de volgendedag zeven dagen lang een link.

debijbel.nl/beleefdepsalmen

KERKBLAD GEANDEWEI

ALGEMEEN 3

Algemene Verordening GegevensbeschermingPrivacywet maakt kerkzijn heus niet onmogelijk

‘Er mogen geen verjaardagen meer in het kerkblad!’ – ‘We mogen bij de voorbeden de namen van de zieken niet meer noemen!’ Paniekverhalengenoeg de laatste tijd als het ging over de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), die vandaag ingaat. Maar welke gevolgen heeftde nieuwe privacywetgeving echt? door Arjen Bakker

Als het goed is, hebben kerkenraden zich daarde afgelopen maanden grondig in verdiept enhebben ze beleid gemaakt voor de verwerkingvan persoonsgegevens van hun gemeenteledenen bezoekers. Zo niet, dan is er werk aan dewinkel, want iedere organisatie binnen de Eu-ropese Unie moet voortaan kunnen aantonendat ze bewust en zorgvuldig met de privacyomgaat.

Alle ruimteIn de definitie van de Dienstenorganisatie vande Protestantse Kerk – die hem weer aan deAVG ontleent – is sprake van het verwerkenvan persoonsgegevens als je ‘een handelingpleegt die betrekking heeft op een (te identifi-ceren) persoon of personen.’ In een kerkelijkesetting kun je daarbij denken aan het sturenvan mails aan gemeenteleden, het opnemenvan verjaardagen in het kerkblad, de registra-tie en uitzending van kerkdiensten in beeld ofgeluid, het noemen van zieken op een zon-dagsbrief, maar ook het maken van aanteke-ningen tijdens een pastoraal gesprek, als diedaarna in een dossier terechtkomen. Het is niet zo dat dit allemaal niet meer mag.Kerken en andere organisaties krijgen van deAVG alle ruimte om gegevens te gebruiken omzo hun taak te kunnen vervullen. Ze moetenalleen wel goed omschrijven waarom ze gege-vens nodig hebben en waarborgen inbouwenvoor een veilig gebruik daarvan. En daarnaastaan iedereen die met de kerk te maken heeft,bekendmaken welke gegevens worden opgesla-gen en wat daarmee wordt gedaan.

PrivacystatementDat is geen sinecure, maar gelukkig heeft delandelijke kerk veel voorwerk gedaan. Op desite protestantsekerk.nl/privacy staat naast een

uitleg en een pagina met veelgestelde vrageneen model-privacystatement dat gemeentenkunnen aanpassen naar hun plaatselijke situ-atie. Daarin conformeert de gemeente zichonder meer aan het recht van mensen om hunpersoonsgegevens in te zien en eventueel aante vullen of te verbeteren, maar ook aan hunrecht om eventueel een klacht in te dienen bijde Autoriteit Persoonsgegevens. Daarna volgt een hele batterij ‘situaties’ diezich in vrijwel iedere gemeente wel voordoen.Het bijhouden van een ledenadministratie ui-teraard, maar bijvoorbeeld ook de verrkiezingvan ambtsdragers. Daar horen lijsten bij vanverkiesbare personen… Persoonsgegevens dus!Ook kan worden vastgelegd of er mail-nieuws-brieven worden verstuurd en welke gegevensdaarvoor worden verzameld, of in die nieuws-brief gegevens van zieke personen worden ver-meld, maar ook of tijdens de dienst ‘in gebedof anderszins’ namen van gemeenteleden wor-den genoemd. Dit valt volgens het statement onder ‘de ge-rechtvaardigde activiteiten’ van de kerk, name-lijk ‘haar gerechtvaardigd belang om een ge-meentschap te zijn waarin leden naar elkaaromzien en hen op te dragen aan God.’

HandelenDoor op (papieren en digitale) formulieren teverwijzen naar het privacystatement en dit ge-makkelijk toegankelijk te maken (bijvoorbeeldop de website) voldoet een gemeente aan de in-formatieplicht. Maar uiteraard is het wel vanbelang ook echt te handelen naar de waarbor-gen die in dit document zijn vastgelegd. Alsdaarin staat ‘de gemeente heeft toestemmingverkregen van de op de foto duidelijk herken-bare personen om deze op de website te plaat-sen’, dan moet je dat wel echt gevraagd heb-

ben. Hetzelfde geldt uiteraard voor het vermel-den van de naam van iemand die in het zieken-huis ligt (de meeste predikanten en ambtsdra-gers zullen dat nu ook niet ongevraagd doen). Er zullen vast gemeenten zijn die uit voorzorgnu alle foto’s met personen erop van de siteverwijderen, maar dat lijkt een beetje overdre-ven. De gemeenteleden op die foto’s haddenvermoedelijk al lang om verwijdering ge-vraagd als ze niet op de site wilden. Bovendienkun je ook nog expliciet aanbieden om (oude)foto’s op eerste aanvraag weg te halen. Hetmoet raar lopen wil dan nog iemand eenklacht indienen bij de Autoriteit Persoonsgege-vens, en nog raarder als die meteen een dikkeboete oplegt. Voorzitter Aleid Wolfsen zei on-langs nog bij Nieuwsuur dat organisaties dieniet moedwillig de regels overtreden, eerst dekans krijgen hun zaken op orde te brengen. Deautoriteit geeft bij controles op eigen initiatiefprioriteit aan grote organisaties en organisa-ties die met bijzondere persoonsgegevens wer-ken, of die in data handelen.

KerktelefoonIn datzelfde Nieuwsuur verklaarde privacydes-kundige dat het na 25 mei niet langer is toege-staan om kerkdiensten uit te zenden, als in diedienst namen worden genoemd van mensendie ziek of overleden zijn – en in welke kerk ge-beurt dat nu niet? Iris Koetsenruiter: ‘De toe-zichthouder heeft gezegd dat dit in principeeigenlijk niet mag. De enige uitzonderinghierop is als je voor de leden van de kerk eenaparte afgeschermde pagina op internetmaakt die alleen toegankelijk is via inlog enwachtwoord.’ De kerktelefoon via een kastje lijkt hiermeebuiten schot – die kastjes staan immers alleenbij leden. Maar de uitzendingen via sites alskerkdienstgemist.nl en kerkomroep.nl zullendus afgeschermd moeten worden. Beide sitesbieden die mogelijkheid wel, maar de meestegemeenten hebben momenteel alle bestandenopenbaar. Vreemd genoeg reppen ze – op hetmoment van schrijven van dit artikel - op hunsites beide met geen woord over de AVG.

BeveiligingDe gegevens die (ook) onder de AVG nog welverzameld mogen worden, moeten standaardgoed beveiligd zijn. Gemeenten moeten inbeeld hebben wie welke gegevens heeft en zebuiten bereik van anderen houden: letterlijkdoor een slot op de archiefkast te zetten, maarbijvoorbeeld ook door niet met gezamenlijkeinlogcodes en wachtwoorden te werken, maar‘bevoegden’ elk een eigen account te geven.Ook moet u erop toezien dat gegevens niet lan-ger worden bewaard dan noodzakelijk.

www.protestantsekerk.nl/privacyhttps://www.steunpuntkerkenwerk.nl/avgDe AVG gaat niet alleen over de bescherming van digitale gegevens. Het is bijvoorbeeld ook zaak om de

archiefkast of -ruimte van de gemeente goed af te sluiten en niet iedereen er zomaar in te laten.

ALGEMEEN

KERKBLAD GEANDEWEI

4

MimeringenAchter fierten

Achter fierten

Stadich gean ik de wrâld útnei in lânskip achter fierten.En wat ik wie en bin en wat ik bliuw,giet mei my mei yn alle rêstnei in lân dat gjin fuotprint ken.

Stadich ferdwyn ik út de tidennei in takomst fierder as de stjerren.En wat ik wie en bin en bliuw, giet mei my mei yn alle rêst.As wie ik net en hie ik nea bestien.

nei Hans Sahl

Mimeringen is in rige gedichten fan Willem Abma mei foto’s fan Willem Wilstra

De gezamenlijke studiegroepen Earnewâldster Rûnte en Rotonde hebben hun programmavoor het winterseizoen 2018-2019 klaar. De lezingen staan in het teken van het thema ‘Scherven en bouwstenen’.

Earnewâldster Rûnte/Rotonde‘Scherven en bouwstenen’

‘Freerk Kamma, de witte Papoea’ terug in Wierum

Freerk Kamma (1906-1987) was een dorpsjon-gen uit Wierum die na zijn eerste baantjes alsmatroos en bakkersknecht zich schoolt tot ge-diplomeerd zendeling en met zijn gezinwoont en werkt op het toenmalige Neder-lands Nieuw-Guinea. Naderhand studeert enpromoveert hij in Leiden en werkt als cultu-reel antropoloog. Hij zal zich zijn leven langinzetten voor de cultuur en de belangen vande oorspronkelijke bevolking van Nieuw-Gui-nea. Tegelijkertijd blijft hij zich sterk verbon-den voelen met Wierum. In het kader vanLeeuwarden-Fryslân 2018 is nu in de Museum-kerk van Wierum een tentoonstelling inge-richt over de veelzijdigheid van dr. F.C.Kamma. De opening is zaterdagmiddag 2juni, gevolgd door een groot multicultureelspectakel van zang, dans en toneel op hetKerkplein. Daarna is de expositie open opvrijdag, zaterdag, zondag, 13 – 17 uur, voorhet laatst op 15 september. Door het seizoenheen zijn er verder onder meer nog lezingenen een themakerkdienst. Alle activiteiten zijnrolstoeltoegankelijk. Meer informatie opmuseumkerk.nl of dorpwierum.nl  

Diversen

Wei wurde yn de dize

De titel, aldus de werkgroepen, sluit aan bijde menselijke oerervaring dat wij leven in eenwereld die niet ‘goed’ te noemen is, zoals ‘inden beginne’ (Genesis 1). De wereld is geen pa-radijs. Dagelijks ervaren wij dat het kwaad talvan gezichten heeft en overal kan opduiken.Soms op een tergende en alles verduisterendewijze. Het mens-zijn is paradoxaal en vol te-genstrijdigheden. Er is het besef van een te-kort: enerzijds geworpen zijn in een onbegrij-pelijke wereld, zonder daarvoor te hebbengekozen en anderzijds vrij zijn, keuzes makenen de daarvoor de verantwoordelijkheid dra-gen, maar zonder de gevolgen daarvan te kun-nen overzien.

Riskant bestaanHet menselijk bestaan is dan ook een riskantbestaan. Weliswaar is er de opdracht om, zijhet met vallen en opstaan, te bouwen aan eenleefbare wereld, maar door de macht van hetkwaad kunnen goede bedoelingen leiden tothet tegendeel. Zo leven wij ons bestaan zowelmet scherven als met bouwstenen.

Die paradox is het thema van de lezingency-clus voor het komende seizoen. Een zestalsprekers zal op een eigen wijze en vanuit eeneigen invalshoek een of meer aspecten van hetthema belichten.De serie begint op 18 september met colum-nist, schrijver en journalist (Trouw) Stevo Ak-kerman met de lezing ‘ Geen ontsnappenaan’, gevolgd op 23 oktober door prof. dr.Matthias Smalbrugge (‘Scherven brengengeluk, de bouwstenen van het ik’) en prof. dr.Paul van Tongeren op 20 november (‘ Hetkwaad en de vrije wil’). In het nieuwe jaar gaat de serie verder metdrs. Jan Greven (8 januari): ‘Over oud wordenen het goede leven’, drs. Cees Glashouwer (5februari) ‘ Tussen determinisme en vrijheid’en tenslotte op 5 maart prof. Rik Torfs: ‘Geluklaat zich niet zoeken.’ De lezingen zijn steeds in de Eben Haëzerkerkin Earnewâld, deelname kost 35 euro per sei-zoen.

Meer informatie over het programma en intekening staat op www.er-rotonde.nl

ALGEMEEN

KERKBLAD GEANDEWEI

5

Geloofsgetuige

Op 24 mei 1738, ’s avonds om kwart voornegen gebeurde het. Eigenlijk had John We-sley geen zin gehad in de bijeenkomst aan deAldersgate in Londen, maar hij was tochmaar gegaan. Hij hoorde iemand de inlei-ding voorlezen die Maarten Luther ooit hadgeschreven op de Brief van Paulus aan de Ro-meinen. ‘Geloof is een goddelijk werk in ons,dat ons verandert en laat wedergeboren wor-den’. Wesley: ‘Er kwam voor het eerst eenvreemd warm gevoel van binnen. Ik voeldedat ik werkelijk vertrouwde op Christus’. Dit geldt als het geboortemoment van hetMethodisme. John Wesley en zijn muzikalebroer Charles werden samen met John Whi-tefield de stichters van deze tak van het pro-testantisme. Momenteel zijn er wereldwijdzo’n 70 miljoen methodisten. Ook het Legerdes Heils komt er uit voort. Methodistenstonden en staan vaak vooraan in de strijdtegen slavernij en schending van anderemensenrechten. Vanaf het begin kwam erveel aanhang uit arbeiders, gestraften en sla-ven. Niet dat John Wesley vòòr die avond geendiepgelovig christen was. Het clubje vrien-den waarmee hij als student in Oxford bijbel-studie deed werd al spottend ‘methodisten’genoemd. John was een Anglicaans geeste-lijke, kende de boeken van grote mystieke au-teurs en leefde zijn hele leven uiterst sober.Hij was al in Amerika geweest voor zendings-werk onder de Indianen. Maar tot dan waszijn geloof ‘meer dat van een slaaf dan vaneen zoon’.De broers werden opwekkingspredikers. Dewereld werd Johns parochie. In een halveeeuw reisde hij meer dan een kwart miljoenkilometer en hield hij 40.000 preken. Veeltoehoorders hadden ter plekke indrukwek-kende bekeringservaringen. Ze werden geor-ganiseerd in klassen en kringen om in weke-lijkse ontmoetingen te werken aan iedersgroei in heiligheid. John deelde ‘tickets’ uitom de vordering bij te houden. Er werdenboeken en tractaten gedistribueerd en eigenliedbundels. Ondanks tegenwerking blevende Wesley’s verbonden aan de Kerk van En-geland. Wel maakte John de Amerikaansetak onafhankelijk. Het methodisme borduurde voort op het pië-tisme van de achttiende eeuw. Maar de na-druk op innerlijke heiliging was een nieuwaccent en het methodisch nastreven van per-fectie een nogal modern trekje. Het pastdaarbij dat John zich ontpopte als Armini-aan wat betreft de leer van de volharding envrije wil. Toen dat discussie gaf met White-field lieten ze het uiteindelijk bij de conclu-sie dat ze het erover eens waren dat ze hetoneens bleven. ‘We agree to disagree’. Ze zijnde eersten van wie deze uitspraak bekend is.

Harmen Jansen

John Wesley

‘Er werd mij een verzekeringgegeven’

*17 juni 1703, Epworth (GB) † 2 maart 1791, Londen

Twee eerdere artikelen gingen over de voorbereiding op de kerkdienst thuis en in de kerk,voor de dienst begint (Geandewei 7 en 8). Parallel daaraan is er nog een derde vorm van voor-bereiding op de dienst. Die vindt plaats in de ‘consistorie’ ofwel kerkenraadskamer.

door Riemer Roukema

Daar verzamelen zich de dienstdoende ouder-lingen en diakenen, de voorganger, en somsook de leiding van de kindernevendienst (of‘kinderkerk’) en collectanten. Als gastvoorgan-ger overkomt het mij regelmatig dat er in hetkwartier voor de dienst nog van alles te rege-len is. Zo kan er gevraagd worden of ik voor-bede wil doen voor een broeder of zuster diein het ziekenhuis is opgenomen, en of ik wildanken voor een geboorte. Soms heb ik noggeen contact met de leiding van de kinderne-vendienst gehad en vraag ik welk verhaal eraan de kinderen verteld wordt. En soms krijgik te horen dat er in de dienst een kinderliedwordt gezongen of voor de kinderen een film-pje wordt vertoond. Van sommige zaken denkik: ‘dat zou ik liever wat eerder hebben ge-hoord’, maar ik begrijp dat niet alles van tevoren aan een voorganger doorgegeven kanworden.

Zegen over de dienstEn dan: als alles geregeld is en de dienst bijnakan beginnen, gaat eerst een ouderling voorin gebed, om God te vragen om een zegen overde dienst. Dat noemt men het consistoriege-bed. De ouderling dankt bijvoorbeeld voor devrijheid en vrede waarin wij samen kunnenkomen, en bidt voor wie in de kerkdienst eentaak hebben, in het bijzonder de voorganger,maar ook voor de hele gemeente die bijeenge-komen is; dat alles wat er gebeurt zal zijn totGods eer, dat in de prediking het evangelie zalklinken, dat onze harten erdoor geraakt zul-len worden, en dat, als het avondmaal gevierdwordt, het tot zegen zal zijn. De bewoordin-gen van het gebed kunnen variëren, maar zoongeveer gaat het meestal. Enkele voorbeeld-gebeden staan in het Dienstboek van 1998, blz.766-769. Van dat consistoriegebed kunnen we ons - netals van ons persoonlijke gebed voorafgaandeaan de kerkdienst - afvragen of dat nu nodigis. Zou God de dienst niet willen zegenen ener niet met zijn Geest aanwezig willen zijn, alswe dat gebed achterwege zouden laten? Datkunnen we zo niet stellen. In verscheidene an-dere Europese landen heb ik het als voorgan-ger meegemaakt dat er voor de dienst geenconsistoriegebed was. Die kerkdiensten verlie-pen ook goed, voor zover ik dat kon beoorde-len. Waarom doen we het in Nederland dan

wel? Waar komt die gewoonte vandaan?Er wordt wel gedacht dat het consistoriegebedis ontstaan in de tijd van de Afscheiding in denegentiende eeuw, toen de kerkdiensten vande afgescheiden gereformeerden door de over-heid verstoord konden worden. Maar dat zoudan betekenen dat de toenmalige Nederduitsehervormde gemeenten het consistoriegebedniet kenden, en bij mijn weten was het ookdaar bekend. In ieder geval was dit gebed inlatere hervormde gemeenten net zo gebruike-lijk.

OnwaardigEigenlijk ligt het, vanuit gelovig gezichtspunt,voor de hand dat degenen die verantwoorde-lijkheid voor de kerkdienst dragen daaraanvoorafgaande eerst om een zegen bidden. Inhet Romeinse Missaal van 1570 staan al gebe-den die de priester ter voorbereiding op de eu-charistieviering zou moeten bidden. De strek-king daarvan is, dat de priester van zichzelfonwaardig is om in de viering van de verlos-sing door Christus’ offer voor te gaan; als zon-daar heeft hij voor die taak Gods genadenodig. Ook in protestantse kerken geldt dat je alsvoorganger het leiden van een dienst niet zo-maar even doet, zelfs al heb je al jaren erva-ring. Je raakt er aan het heilige, je neemtwoorden in de mond die soms boven je eigengeloof en weten uitgaan, maar waarvan jetoch hoopt en gelooft dat er kracht en troostvan uitgaan. Heel gepast is het dan, dat juisteen ouderling dat besef van gezamenlijke af-hankelijkheid in een gebed verwoordt, niet al-leen voor de voorganger maar voor allen diein de dienst een taak hebben, en voor heel degemeente. In een gebed concentreren we ons– zo is de bedoeling – op het wezenlijke vanhet geloof. Niet God heeft dat gebed nodig,maar het doet onszelf iets als wij God aanroe-pen. Het gebed drukt onze relatie met Goduit, het besef van ons eigen tekort en van onsvertrouwen. Een treffend consistoriegebedvan een ouderling sterkt hen die een taak inde dienst hebben, en zo wordt het meteen ver-hoord.

Dr. R. Roukema is hoogleraar aan de ProtestantseTheologische Universiteit, vestiging Groningen,

en medewerker van Geandewei

De kerkdienst (3)De voorbereiding vóór de dienst

ALGEMEEN

KERKBLAD GE ANDE WE I

6

Een windwijzer die onwillekeurig aan het paasverhaal doet den-

Vorig jaar verscheen in Geandewei een serie artikelen van mijn hand over de gevolgen van de Reformatie voor het kerkinterieur. Ik voeger nu nog een aflevering aan toe. De reden is dat enkele weken geleden het boek Koper in kerken. Geelgieters en hun werk in Nederlandse kerkge-bouwen van de drukpersen rolde. door dr. Jan Dirk Wassenaar

Het is een uitgave van de Vereniging van Be-heerders van Monumentale Kerkgebouwen inNederland en de Stichting tot Behoud van hetOud Hollands Gietersambacht. De publicatieis een vervolg op De Kunst van het Geelgieten, datin 2011 verscheen van de hand van DorotaGazy en Jan Tolboom. Hun teksten zijn geac-tualiseerd en uitgebreid met onder anderepennenvruchten van drs. Marco Blokhuis, erf-goedspecialist voor het protestantisme bij deafdeling Erfgoed in Kerken en Kloosters vanMuseum Catharijneconvent in Utrecht.In het eerste hoofdstuk van Koper in kerkenwordt over de opkomst, de neergang en deherleving van geelkoper in ons land verteld.In de volgende hoofdstukken, waar het mij indeze bijdrage om te doen is, wordt aandachtbesteed aan laatmiddeleeuws en katholiek ko-perwerk, aan protestants koperwerk, aandoopbogen en aan kroonluchters. In de laatstehoofdstukken wordt de blik gericht op de geel-gieter als ambachtsman, op de techniek vanhet geelkoper maken en gieten en op het ge-bruik en het onderhoud van geelkoper.Bij het koperwerk van voor de Reformatie –eerst uitgevoerd in de stijl van de gotiek, later

in die van de renaissance – moeten we denkenaan koorhekken, doopvonten, koorlezenaars,grafplaten op zerken en tombes, kroon- enwandluchters, kandelaars en liturgisch gerei,zoals wasbekkens, altaarschellen, wierookva-ten, wierookschepjes en godslampen. De ver-vaardiging van katholiek koperwerk stoptedoor de Reformatie, maar niet definitief. Deproductie werd na enige tijd hervat voor leve-ring aan de kleinere schuilkerken, waar de ka-tholieke vieringen werden voortgezet. In denegentiende eeuw werd in katholieke kerkenin de stijl van de neogotiek teruggegrepen opdie van de gotiek. Dat had direct te makenmet de breuk die de Reformatie veroorzaakthad.

Protestantse kerkenIn de zeventiende en de achttiende eeuw wer-den talrijke kostbare voorwerpen van geelko-per vervaardigd voor de inrichting van de ‘ge-reformeerde’ kerkgebouwen, zowel voor demiddeleeuwse stads- en dorpskerken die menvan de katholieken ‘overgenomen’ had alsvoor de nieuw gebouwde kerken. Sommige

nieuwe objecten verschilden niet wezenlijkvan die van voor de Reformatie. Zo zijn er ookin de zeventiende en de achttiende eeuw koor-hekken voor protestantse kerken gemaakt.Ook koperen grafplaten kwamen na de Refor-matie nog lange tijd voor, al werden nu vakeralleen de inscriptie en het familiewapen op destenen zerk in koper uitgevoerd. De overledenpersoon werd niet meer ‘afgebeeld’. Veel geldwerd besteed aan de aanschaf van kroonluch-ters, ook aan koperwerk aan de preekstoel enhet doophek, aan lezenaars en aan traphek-ken en leuningen.

DoopbogenEen bijzonder onderdeel van het protestantsekerkinterieur is de doopboog boven de toe-gangsdeur(en) tot de dooptuin, de ruimte diedoor het doophek omsloten wordt. Gedurendede zeventiende en de achttiende eeuw en ooknog daarna zijn er vele vervaardigd. In de da-tabase van Nederlands kerkelijk erfgoed, be-heerd door Museum Catharijneconvent, zijn152 kerken met doopbogen geregistreerd.In protestantse kerken uit de negentiendeeeuw - met een vaak sobere uitstraling - is min-der koperwerk te vinden, al is het nooit hele-maal uit de gratie geraakt. Doopschalen zijnvaak van ander materiaal dan koper en zand-lopers komen we ook niet meer tegen. Kronenuit die tijd zijn vaak van ijzer en hebben devorm van een hoepel met olielampjes, laterwerden het petroleumlampen. Pas na de intro-ductie van gasverlichting werden ook weer ko-peren kronen gemaakt, die een beetje lekenop de vroegere kaarsenkronen.Ook voor nieuw ontworpen kerkelijke voor-werpen is en wordt wel koper toegepast. In desobere Thomaskerk in Amsterdam uit 1966staat een koperen kandelaar voor de paas-kaars, een bewuste keuze voor een opvallendelement in het betonnen interieur. De litur-gietafel in de Westerkerk in Amsterdam heefteen nieuwe voet, in de vorm van een geelko-peren wereldbol, voor de oude lezenaar dievroeger op het doophek stond, alsmede eenstrak belijnde kandelaar op bolvoeten, even-eens van glanzend geelkoper.Het is wel duidelijk: koperwerk dateert niet al-leen uit de katholieke middeleeuwen. Ook nade Reformatie is er heel veel vervaardigd, endat gebeurt nog steeds. Het glanzende mate-riaal heeft zijn aantrekkingskracht kennelijknog steeds niet verloren. Het is goed dat Koperin kerken, een toegankelijk geschreven boekvan de hand van deskundige auteurs, datonder de aandacht brengt. De in A4-formaatuitgevoerd publicatie telt bijna 80 bladzijdenen is voorzien van vele schitterende foto’s.Samen geven die een prachtig beeld van koperin Nederlandse kerkgebouwen. Het boek isvoor 12,50 euro te bestellen bij het bureau vande VBMK, info@vbmk.nl.

Het kerkinterieur op de schop (extra aflevering)Koperwerk in soorten en maten

De toegang tot de grafkapel van de familie Van Haren (1686) in de kerk van Sint-Annaparochie. De gieter van het koperwerk is onbekend. Foto: Arjan Bronkorst

ALGEMEEN

KERKBLAD GEANDEWEI

Gelovigen moeten niet alleen ‘de daad bij het woord voegen’, maar vooral ook 'het woord bij de daad'. Het is de hoogste tijd om ons te be-kwamen in het geloofsgesprek door ds. René de Reuver

Als kind ben ik opgevoed onder de rook vanRotterdam. Mijn middelbare school stond opeen steenworp afstand van het Feijenoordsta-dion. Elke dag fietste ik langs De Kuip. De Feij-enoordleus ‘geen woorden maar daden’ her-kende ik van huis uit. Hoewel mijn vader eenman van het woord was, hield mijn moedervan aanpakken. Voor haar geldt nog steeds:niet kletsen, maar doen. Of in plat Rotter-dams: ‘niet lullen, maar poetsen’. Er moet ge-werkt worden. De daad moet bij het woord ge-voegd worden…

Hete hoofden en koude hartenDeze instelling heeft ook in de kerk haar dui-zenden verslagen. Lezen we al niet in de Bijbeldat het geloof moet blijken uit de werken? Derecente geschiedenis heeft aan deze instellingzeker ook volop bijgedragen. Wat is er voor enna de Tweede Wereldoorlog niet eindeloos ge-praat over het geloof. Alsof het geloof in slui-tende redeneringen gevangen en op formulegebracht moest worden. Het leidde doorgaanstot hete hoofden en koudehartendiscussies. Uherinnert het zich misschien nog wel. Jij her-kent het misschien wel uit verhalen van je opaof oma.

Veel daden spreken van geloofDeze woordenstrijd was geen reclame voor het

geloof. Sommigen verloren er zelfs hun geloofdoor. Velen kozen voor ‘geen woorden, maardaden’. Zij pasten voor al het gediscussieer enkozen voor concreet geloven. Soms binnen,soms buiten de kerk. Concreet door zich in tezetten voor mensenrechten, wereldvrede,zorg om zieke en kwetsbare mensen, enz. Voorgeloof dat blijkt uit daden (zie: Jakobus 2:18).Tot op de dag van vandaag spreken daden vanveel gelovigen. Het is algemeen bekend dat‘kerkmensen’ zich meer dan gemiddeld inzet-ten voor een zorgzame en vreedzame samen-leving. Prachtig. Veel daden spreken van ge-loof.

Geloofstaal leren sprekenAlleen, om in daden geloof te kunnen horen,moet je vertrouwd zijn met geloofstaal. Enhier zit de kneep in onze huidige samenle-ving. De bekendheid met het christelijk geloofis aan het verdampen. Bijbelverhalen zijnsteeds minder bekend. Kerk en geloof wordengezien als iets voor liefhebbers. Privé, voorachter de voordeur. Geloofstaal wordt nauwe-lijks nog verstaan, terwijl deze taal onmisbaaris om door daden heen geloof te horen.Taal is nodig om daden te kunnen duiden.Taal die woorden geeft aan daden. Geen uiteen boekje geleerde formules, maar taal dieuit het hart komt. Die soms stamelend, soms

vurig iets verwoordt van wat een mens tendiepste drijft, gaande houdt, inspireert. Vanwat, dieper: van Wie je draagt.

Decennia lang moest de daad bij het woord ge-voegd worden om als gelovige niet in goed-koop en wereldvreemd gepraat te verzanden.De uitdaging waar we nu voorstaan is preciesomgekeerd. Om de hartenklop van Gods liefdeachter daden te kunnen verstaan, moet hetwoord bij de daad gevoegd worden. Dit is nogniet zo eenvoudig. Spreken van elke taal, ookvan deze vraagt om oefening. Persoonlijk enmet elkaar. De praktijk waar deze taal geleerdwordt is het geloofsgesprek.

Doe mee!Ik nodig u van harte uit om mee te doen metdit geloofsgesprek. Om in de vertrouwdheidvan een kleine groep, met elkaar te delen watu troost en bemoedigt. Om geloofstaal te oe-fenen en authentieke woorden te vinden dieuw leven glans geven. Om woorden te vindendie anderen helpen uw leven te horen als eengetuigenis.

Ds. René de Reuver is scriba van de generale sy-node van de Protestantse Kerk.

In de rubriekb Protestants Perspectief bespreekt hij zo nu en dan de actualiteit

Protestants PerspectiefGeloofsgesprek: het woord bij de daad

Praktische les voor het verzorgen van ouderen. Het is algemeen bekend dat ‘kerkmensen’ zich meer dan gemiddeld inzetten voor een zorgzame en vreedzame samenleving, steltscriba René de Reuver. ‘ Prachtig. Veel daden spreken van geloof. Echter, om in daden geloof te kunnen horen, moet je vertrouwd zijn met geloofstaal.’ Foto: Willem Wilstra

VOLGENDE KEER

ea

nd

ewe

iG

in

Nije eagen

‘Laten we de wéderkomst vergeten’

‘Om de safolle tiid ris ferhúzjehat sa syn bekoaring’