Kassen uit de crisis Over het toekomstperspectief voor de

glastuinbouw in Zuid-Holland

Krijn Poppe l Lid PAL / senior econoom LEI Wageningen UR

Inleiding

Crisis? What Crisis?

● Langjarige ontwikkeling in de glastuinbouw

● De financiële situatie van de glastuinbouwbedrijven

● Achtergrond van de “boom” en de omslag

● Ontwikkeling in de keten

Never let a good crisis go to waste

● Kunnen we consumenten beter bedienen ?

● Kunnen we inspelen op ketenontwikkelingen ?

● Kunnen we niet beter elders ook produceren en hier regisseren ?

● De rol van de overheid als crisismanager

2

3

Figuur dalend glasareal met gem. grootte

4

Structuur glasgroenten, bloemen, potplanten

5

2014

Areaal in Zuid-Holland (ha)

2184 1270 1054

Aandeel NL (%) 45% 59% 62%

Gem. oppervlakte (ha) per bedrijf - NL

3,35 ha 1,75 ha

% bedrijven met meer dan 5 ha - NL

20% 7 %

Totaal aantal glastuinbouwbedrijven Z.Holland: 2134

6

Ca 40% van glastuinbouwers heeft forse financiële problemen

7

8

RESULTATENREKENING 2013 Glasgroente-

bedrijven

Glasnijbloemen-

bedrijven

Pot- en

perkplanten-

bedrijven

Totaal opbrengsten 2.187.800 1.312.100 1.968.000

w.v. inkomenstoeslagen en subsidies 15.400 400 0

w.v. energiehandel en -verkoop 335.500 46.100 44.400

w.v. werk voor derden 102.400 6.300 3.600

w.v. verhuur van activa 9.600 1.600 3.600

Betaalde kosten en afschrijving

Totaal betaalde kosten en afschrijving 2.080.400 1.220.300 1.841.100

Dierlijke en plantaardige activa 362.100 382.300 827.600

Energie 663.100 322.600 246.100

Materiele activa 415.800 193.100 242.300

Betaalde arbeid 390.100 203.600 374.700

Werk door derden 52.500 20.700 19.100

Financieringslasten 112.000 48.500 61.400

Algemene kosten 84.800 49.600 70.000

Resultaat

Inkomen uit normale bedrijfsvoering 107.400 91.700 126.900

Buitengewone baten en lasten -3.300 -11.400 6.700

Inkomen uit bedrijf 104.100 80.300 133.500

Inkomen uit bedrijf per onbetaalde aje 62.500 47.900 79.000

Standaardfout van het inkomen uit bedrijf 44.900 18.400 32.200

Geëxplodeerde leningen worden afgelost

(index langlopende schulden / m2 glas, 2001/05=100)

9

Bron: LEI Bedrijven InformatieNet

Factoren achter de “boom” en de omslag

Nieuwe business modellen (met name bij groente)

● Buiten veiling om direct naar retail: grotere bedrijven

● GMO met geïndividualiseerde subsidies verving doordraaien

● Energieverkopen (WKK)

● Industriële ecologie: restwarmte (serverparken e.d.)

● Nieuwe financieringsconstructies (lease & sale back)

Opbrengst verkoop oud-glas voor woningbouw (onroerend goedmotor) werkte tot de crisis

Verzadigde markt en sommige producten ook gevoelig voor stagnerende inkomens van consumenten

10

Glastuinbouwcluster

Veredeling

Productie

Zakelijke

dienstverlenin

g

Logistiek

Toeleveranciers

Onderzoek

& advies

Handel &

verwerking

Ketenorganisatie verandert (©Gereffi et al., 2005)

Gro

ndsto

f

Ein

dpro

duct

PRIJS

Groenteboer Volledige

Integratie Leidende onderneming

Leidende onderneming

Turnkey leverancier

Relatie leverancier

Markt Modulair Relationeel Gevangen Hierarchie

Laag Mate van coördinatie en machtsverschillen Hoog

Leidende onderneming

Boeren

Ontwikkeling van bedrijfssystemen

n.t.w. / ha

Tijd

Agr. Familie-onderneming (mkb) –ag. family firm Gezins-

bedrijf (family farm)

Plantageslatifundia,kolchoze

Keuter-boeren (subsis-tence farm)

Landb beleid

AKIS.gov

AgriFood Netwerken

3rd gen. uni

Stads-landbouw

Hobby-boeren

Metro

polita

n a

gric

ultu

re

12,5% agrarische export buiten EU zijn

productiemiddelen

Export zaaigoed: € 1,1 miljard

binnen EU buiten EU

Export productiemiddelen (totaal): € 3,1 miljard

binnen EU buiten EU

Kassen buiten de EU door Nederland geleverd

80 %

14

50

%

50

%

55

%

45

Deel 2 Never let a good crisis go to waste

Saneren: financiers nemen verlies, vermindert niet de capaciteit, bedreiging voor wankelende bedrijven; moet de overheid helpen met versneld vergroenen in RO ?

Innoveren:

Kan sector de consumenten beter bedienen ?

● Duurzaamheid beter communiceren?

● Groente & Fruit deficit helpen oplossen? Met ICT?

Kan sector beter inspelen op ketenontwikkelingen ?

● Veranderend retaillandschap

● Kunnen meeliften op trend naar meer lokale productie ?

● Ketens efficiënter maken, minder waste – agrologistiek en ict.

15

Duurzame productie: energie-efficiëntie en

CO2-emissie

16

Holland: zuinig met water (liter/kg tomaat)

17 Source: Stanghellini, 2014. Acta Horticulturae, 1034:25-32

Consumentengedrag en -houding tav duurzaamheid

Consumenten verkiezen altruïstische waarden zoals gelijkheid, vrede en rechtvaardigheid boven natuurwaarden (vervuiling, in balans met natuur) en egoïstische waarden (macht rijkdom, gezag)

15% van de mensen kiest eerst voor maatschappelijke waarden als dierenwelzijn, milieu en rechtvaardigheid

Gezondheid, prijs en smaak belangrijkste voedselkwaliteits-waarden

Backus et al. (2011). Voedselbalans 2011. LEI-WUR.

Voedselconsumptie ten opzichte van

richtlijnen, 2007 – 2010 (bron: PBL)

19

Big Data for Smart Food and Health Services

Life style

Health

Food

20

Veranderend retaillandschap

Retailers met breed assortiment (in rand van de stad) hebben het lastig

Discounters kennen kunstje ook

Specialty retailers in duurzaam

Webshops bezorgen thuis

Out-of-home groeit ook (trends: fast casual, food truck etc.)

21

Local4Local: het productieland voorbij?

Er is een trend naar lokale productie (want: “duurzaam”, vers, regio als reactie op globalisering, geopolitiek) en landen als Spanje en Marokko worden concurrerender

Kansen om elders capaciteit op te helpen bouwen?

of

Toch liever export van eigen bodem?

of

Gaan beide strategieën prima samen –

met de Nederlandse primaire productie

als innovatielaboratorium en showroom?

22

Kennis is tot waarde te brengen met ICT

23

Machines, installaties en kassen worden steeds meer voorzien van sensoren: Internet of Things

Nu nog vooral voor machineonderhoud en service

Maar zullen ook steeds meer gebruikt worden voor gericht advies op basis van Big Data

Vereist wel een overgang van machineleverancier naar serviceprovider

Ook kratten en producten worden steeds meer herkenbaar met RFID-tags, bar-codes etc.

Nederland Regieland is niet alleen logistieke draaischijf maar ook beheersen van datastromen

Datastromen: virtualisatie mogelijk

Logistics Intelligence

Logistics Connectivity

Real-time Virtualization

5.0

5.5

6.0

6.5

7.0

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Glycongen concn. (µmol glucose equiv./g)

Ult

imate

pH

DFD

normal

normal or PSE

acid

Simulated screens to demonstrate the concept

Cloud Event Management System Cloud Event Management System

Location A Location B

Virtual

Plant

Virtual

Location A

Virtual

Location B

Environment

update Plant

location update

Environment

update

• Historic quality

trajectory based on measurements

• Simulated quality based on decay models

• Alarms for expected quality problems

• Advices for interventions

Mock-up quality simulation screen

Van insights naar intelligence

28

Concluderende samenvatting

Ja er is een crisis:

● Althans voor een fors aantal bedrijven

● Niet door mr. Poetin maar door het einde van de “boom” en de veranderende ketenstructuur

Hoe komen we er uit:

● Saneren en innoveren via verschillende sporen

● Niet alle kassen moeten blijven maar het tuinbouw-complex moet zich heruitvinden

● Dat is een collectief belang van de sector en regio

● En vraagt dus om een faciliterende overheid, vooral op innoveren, niet (alleen) op saneren

● Zorg voor cross-overs: nieuwe combinaties. Met goed onderwijs. En goede R.O.

29

Dank voor uw

aandacht -

tijd voor debat

krijn.poppe@wur.nl

wageningenUR.nl/lei

Straks op website PAL

en op Slideshare

31

Nederland Regieland is niet alleen logistieke

draaischijf maar ook beheersen datastromen

App store

Services

sensors actuators data sources (‘Internet of Things’)

Local Information systems

Spraying Advisory Services

Meteorological Service

State and Policy Information Service

Consumer Food safety service

E-agriculturist Service for spraying potatoes

Machine Breakdown Service

User’s devices

Other sources

Cloud Information

systems