KARMA - dbnlKARMA DOORHENRJ BOREL L. J. VEEN .. AMSTERDAM. KARMA . N FN (bln d hn. R DR HNR BRL L....

KARMADOOR HENRJ BOREL

L. J. VEEN .. AMSTERDAM

KWAN FIN(blanc de Chine)

KARMADOOR

HENRI BOREL

L. J. VEEN -- UITGEVER -- AMSTERDAM

Zij kwam iederen morgen en iederen avondschoon water halen, bij ons in het kleine land-huisje in het Geldersche, Gerda, het Zigeuner-kind uit het woonschip dichtbij, aan de Vaart.

Haar ouders en haar drie groote zustershadden vroeger in een woonwagen gewoond,maar later hadden ze een schip gekregen, enhet waren eigenlijk geen Zigéuners, al noemdenwij ze zoo, het waren alleen maar zwervers.die leefden van matten en stoelen vlechten,

Het was daar een wilde bende op het schip.De vader dronk, de moeder was een oudeslons en de drie groote dochters riepen opden weg de soldaten aan van het kampementin de buurt, schreeuwden er vuile taal tegenen verdwenen er soms mee in het dennenbosch.

En iederen morgen en iederen avond kwamzij schoon water bij ons halen, de kleine Gerda,die wel leek als de vrouwelijke aanminnigheid

6 KARMA.

en onschuld, in een kinder lichaampje geïncar-neerd, en als zij bij ons, binnen kwam was hetof de essence van de Lente om ons heen trilde.

Het was iets als de geur der dennen, hetkweelen van de fitis, het bloesemen van dekerselaren, het vlammen van de brem, hettreuren van vergeet mij niet, het tintelen dersterren en het jubelen der nachtegalen, allesdooreen uitgedrukt in haar schitterende oogen,en de zachtheid van haar bloode meisjes-gezicht, en haar broze vingeren, en de muziekvan haar steno......

En zij was in het leven gezet naast eenvloekenden vader en een vuile moeder, metdrie zinnelijke, verdorven zusters, in hetbenauwde ruim van een woonschip, een broze,frêle bloem in een poel van vuil en modder,en wij begrepen het niet......

Zij was pas dertien jaar, vertelde zij onseens, toen wij haar in de huiskamer haddengeroepen, en^haar koekjes gaven en chocolade.

Zij had toen een grootera ruiker veronica'sen boschviooltj es geplukt en hield ze tegen zich

KARMA. '7

aan, of ze die zacht tegen haar ziel wou drukken.Nog drie, vier jaar, en ze zou groot zijn, en

worden als die zusters, niet anders wetende,als haar zinnen ontwaakten als grimmigebeesten die honger hebben, en niemand zouer zijn om haar te beschermen.

Dit mooie, frêle, teere, het zou ondergaanen verderven, zooals ik zoo véél in 't harde levenheb zien ondergaan, genadeloos en bruut.....

Wij konden het haar niet zeggen, wij kondenook niet eens troosten waar nog niets tetroosten viel, konden alleen maar vriendelijktegen haar zijn en haar koekjes geven en choco-lade, en dan moesten wij haar weer loslatenen naar haar donkere toekomst laten gaan.Slechts even kwam zij over de grenzen vanons leven, waar het warm en vertrouwd enverzorgd was, en dan ging ze weer weg, metbloemen in haar kleine handjes, naar een woestvijandig land.

Het was zoo maar heel eenvoudig: een mooi,klein zwervers meisje uit een woonschip, datwater bij ons kwam halen, iederen morgen ex

8 KARMA.

iederen avond, meer niet, en dra weer weg,maar het was een bittere kwelling voor ons,en in mij haalde het oude wonden open eneen oud verwijt.

W1árom moest dit?Wt4rom kon dit gebeuren ?Waarom was dit teedere, breekbare wezentje

met haar lieve, dierbare aanminnigheid enhaar lente-lichte schoonheid in die harde sfeervan ontucht en boosheid gezet ? wááromging dit broze lichaampje, waarin een zachteziel gedaald was, zoo onherstelbaar genadeloozeellende en besmetting tegemoet, bloode envreezeloos gaande, ' met blauwe bloemen inde hand en een zoeten glimlach om delippen?....

Het was als vergalde het ons de lichte lente,waar wij samen waren, heerlijk buiten, waaralles stond - te bloesemen en te trillen vanjeugd en innigheid, en de nachten waren op-getogen van het hartbrekende lied der nachte-galen. Wij spraken er geheele dagen over, wijvergaten, het niet als wij roeiden in den avond-schemer door de stille plassen, waar gouden

KARMA. 9

regens om onze hoofden zegenden vanaf deoevers, en waar witte lelies roerloos op hetwater dreven, zoo plechtig, dat al het onbe-grepene er van open ging en alles goed werd.

Alleen dat ééne niet...... dat ééne konzelfs de witte waterlelie niet zeggen met haarstille openspreiden, en ook niet de roze avond-schemer, waar zooveel door verklaard wordtals een gouden ster daarin wenkt...

woonde dicht bij ons een dichter, dieveel in het Oosten had gereisd, en die nu endan bij ons piano kwam spelen. Hij speeldealtijd Bach, omdat hij niets anders meerspelen kon, zeide hij.

„Als je oud wordt", zoo legde hij ons eensuit, „dan kan je Chopin niet meer spelen,en Schumann niet, en Schubert niet, en zelfsBeethoven niet, den Groote, maar dan speelje Bach, omdat het boven alles uit is en allesachter zich gelaten heeft, en over al het diep-menschelijke heen in de goddelijke harmonieder sferen is gestegen".

10 KARMA.

Hij geide ook eens, glimlachende: „Er zijnmenschen, die als ze oud worden op een stokof staf leunen, maar ik steun op Bach, dankan mijn ziel nooit vallen".

En het was zeer plechtig, als het buitenheel stil was, en de boomenkruinen stondenroerloos van innigheid in den in rust statiggeconcentreerden manenacht, om hem danBach te hooren spelen, en de goddelijke har-monie der sferen te voelen, waarin alle sterrenen alle zielen en alle werelden besloten zijnen veilig geborgen.

En z66, op een laten avond, toen juist eenPraeludium verruischt, was en wij aandachtigondergingen wat de sterren en planeten bijeenhoudt, stond opeens het zwervende Meisje,liet zwervende zieltje, op den drempel, . metblauwe bloemen tegen haar hart gedrukt, enkwam iets vragen, wat weet ik niet meer,en de dichter uit het Oosten ontwaarde haaren zag haar sprakeloos aan......

Het was half donker in de kamer, waaralleen een schemerlampje op de piano brandde,

KARMA. 11

en buiten was bleek sterrenlicht, uit den stillenavond van Mei. Maar toen het zwervende zieltjedaar zoo op den drempel stond was het ofeen vreemd, bovenaardsch licht even om haarheen trilde, uit haar eigen wezen afgestraald.

En de harmonie der sferen, door Bach op-geroepen, trilde eindeloos om ons heen, enomsloot in één vast verband den lente-nacht,de roerlooze boomenkruinen, de ziel van hetvragende meisje en onze eigen zielen, dietoen begrepen......

En ik weet niet meer of de dichter het toenuitsprak, of wel dat het rustig in mij zelvenwerd uitgesproken, of misschien dat de zielvan het zwervende kind het tot ons gezegdhad, of dat vader Bach het reeds verzekerdhad in zijn plechtige Praeludium:

Er gaat niets verloren. Ook dit zwervendezieltje niet, dat door de Wet van Karmageïncarneerd is in een lichaam, te midden-van een omgeving, waar het de oorzaken het

12 KARMA.

beste uit kan werken, in vroegere levensgemaakt, oorzaken die even onvermijdelijk hungevolgen moeten hebben als de planeten hunkringloop om de zon volbrengen moeten. Wat.gij hier voor u ziet -- alzoo werd mij ver-zekerd is slechts de uiterlijke, tijdelijkeverschijning van een Wezen, dat reeds hon-derden eeuwen heeft geleefd, en nog honderdeneeuwen leven zal, en dat stellig nog veledroeve lessen heeft te leerera, en droeve gevolgenzal moeten uitwerken van oorzaken uit vroegerelevens. Dat het frêle, bloode wezentje, hierthans met bloemen aan het hart gedrukt vooru staande, in haar tegenwoordige omgeving vanslechtheid en hardheid is geboren, is omdathet hoogere, onzichtbare Wezen in haar ditnoodig heeft.

Het is om oude schulden af te doen, en zóóspoedig vrij te worden en voort te kunnenschrijden naar lichter sferen, naar vredigerwoning, als al het lagere, dat het nog aan-kleefde, gelouterd is in ellende.

Maar weet dit ééne wel, dat niets verloren

KARMA. 13

gaat, ook dit zwervende zieltje niet, en da talles, wat u in haar thans zoo ontroert, deangelieke blik van haar - oogen, het zoete berichtvan haar stem, het gevoelige gebaar van haarhandjes, van het dierbare Wezen in haar getuigt,dat door al de ellende, die haar nog wacht,nooit zal worden verdorven, maar enkel op-gestuwd tot hooger vlucht in volgende, blijderlevens......

Want wat gij, kleine menschen, voor jammeren onrecht houdt, is slechts gemeten in éénleven, maar de groote Wet meet met einde-boze maten. Een kort leven is een nietig trapjevan den oneindiger ladder die van het duisterder aarde naar het Eeuwige Licht stijgt, waaralle zielen in belanden, en niet één ziel gaatooit reddeloos verloren..... .

Het was nu rustiger in mij, toen ik hetzwervende Meisje weer aanzag, en alle moge-lijkheden van verleden en toekomst voor-gevoelde, die haar jonge leven bestemden.Zijn wij eigenlijk allen niet zulke zwervers, die

14 KARMA.

op den drempel van het leven komen vragen,en bloemen drukken aan 't hart ? En reizenwij niet allen in de woonwagens van onzetallooze geboorten het groote Licht tegemoet ?

Toen zag ik pas dat de dichter, die Bachlief had, de hand liefderijk op het hoofdje vanhet zwervende Meisje legde en haar zegende,zooals een vader zijn kind.

„Ik heb dit meisje méér ontmoet" zeide hijzacht, „ik herken haar"......

En wij voelden, dat het niet in dit levenwas gebeurd, maar dat hij een ander levenbedoelde, waar wij niet van zullen wetenvóór de droeve lange, reize is volbracht......

Buiten werd de stilte opeens verbroken dooreen nachtegaal, die de zaligheid van denmaanlicht-doorwemelden nacht niet meer inzwijgen kon verduren, en zijn hartbrekendgejubel aanhief van de Liefde die nooit ver-gaat, de Liefde, waar de sterren van brandenen waar de zielen van opstijgen, door eeuwenheen, tot het Groote Licht......

WAT DE BOEDDHA'S ZEIDEN

Van ver over de zeeën waren zij gekomen,de zacht glanzende blanc-de-Chine en donker-bronzen Boeddha's, van altaren uit schemerigebinnenhuizen en goudlicht-doordroomde tem-pels, die in het mysterieuze China staan.

Nu waren zij, met een verzameling vaasjesen wierookbakjes en allerlei fijne porseleinenen bronzen kunstvoorwerpen, tentoongesteldin een moderne Westersche kunstzaal zonderwijding, en zij zouden er àl te vreemd in ge-leken hebben als zij niet omsloten warendoor nissen en schrijnen, waarin ze hun eigensfeer om zich heen hielden, die onaantastbaarbleef. Toch waren er ook die géén nis hadden,en die stonden er wel heel ongelukkig en aanhun lot overgelaten; dat waren de mindermooie, die worden altijd het slechtste bedeeld

in de wereld.De menschen die kwamen kijken dachten

B0F EL, KARMA. 2

18 WAT DE BOEDHA'S ZEIDEN.

voor 't meerendeel dat het enkel maar durecuriositeiten en bibelots 'varen, en hadden geenidee, dat ieder ding van schoonheid iets vande ziel van zijn schepper, - in zich heeft. Erwaren ook zoogenaamde kunstkenners onder,die zich kunsthistoricus-aestheticus noemden,en die gingen voor de sereene ' Boeddha's enuit zuivere ' ziel gevormde vaasjes en wierook-Jbakjes staan met een air van: „ik weet precieshoe jullie zijn moeten" en. „ik zal jullie weleens even onder een dynastie thuisbrengen,mij zal je er niet in laten loopen". Als die roer-boze, rustige beelden menschen geweest waren,hadden ze stellig -hun lach niet kunnen inhou-den, omdat ze natuurlijk precies wisten wan-neer zij gemaakt waren, en dat was meestalin een heel andere periode dan die knappebolleboozen hadden vastgesteld.

De gewone bezoekers uit het publiek zeidengewone pdingen als: „wat 'rn rare ooren" of „die armenzijn veel te lang" of „dat gezicht bevalt meminder", net of die Boeddha's menschenmoesten voorstellen, die aan physieke anato-

WAT DE BOEDDHA'S Z EIDEN. 19

mische eischen moesten beantwoorden. Erwaren ook verslaggevers van couranten ge-komen, die in een notitieboekje aanteekeningenmaakten van wat hun wèl en wat hun nietbeviel. Al die menschen kwamen zoo uit hetrustelooze, zenuwachtig gejaagde leven, metallerlei onrustige trillingen nog om zich heen,en stonden dan opeens voor die statige beelden,die de wereld ver achter zich hadden gelaten.en geen spoor hadden van aardsche beslomme-ringen, verzonken als zij waren in tot het wezenvan Nirvana dóórdringende meditatie......

-Er waren veel blanke blanc-de-Chine beeldenonder, van de liefdevolle Boddhisattva der Ge-nade met dien zoeten, zangerigen naam KwanYin. Sommigen toonden haar zooals zij, inwuivend wit gewaad, kwam aanschrijden overde zee, zwevend zonder zwaarte, omdat zij,enkel geest is, met uitgestrekte hand, om delijdende menschheid te komen redden doorde magie van haar machtig mededoogen ;anderen stelden haar voor als de Prinses MiaoSjan, met den koninklijken diadeem op het

20 WAT DE BOEDDHA'S ZEIDEN.

nobele hoofd en rijke ornamenten onder haarplooienden mantel, weer anderen deden deMedelijdende zien in diep mediteeren ver-zonken, zittende met . een knie opgetrokken,het wiegende hoofd op een arm geleund, maaréén was er onder, die door alle meditatiereeds z66 ver was heen gezweefd dat zij Nirvanabereikt had, waarvan een afglans lichtte achterden blinden blik van haar geloken oogen. Geenvan allen waren zij dezelfde, ieder beeld waseen zielestaat van den kunstenaar die het instilte had geschapen, ieder was een suggestievan iets onzichtbaars, onzegbaars dat in denzichtbaren beeldvorm den toeschouwer vooroogen moet komen, om hem er door in hetonuitsprekelijke te doen verzinken. En deallerbesten waren, in het oneindige WilloozeSchouwen, der wereld reeds los geworden ender materie ontstegen, al was hun uiterlijkevorm, die enkel maar tijdelijk werktuig wasvan overgang naar het vormlooze, van watstof gemaakt. Wie in deze beelden magisch ver-zinken kan, en in hun wezen schouwen zonder

WAT DE BOEDDHA'S ZEIDEN. 21

zijn oogen, is vrij van alle banden, en los vanleed en geluk, van lijden en liefde......

Er was ook een groote bronzen Boeddha,in den plechtigen donkerglans van vieil-or,met mystische rossige en goudgroene reflexen,die hoog-onbewegelijk op zijn lotustroon zat,de beenen over elkaar gevouwen en eveneensde armen, in dien oppersten staat van con-templatie en intuïtief denken, dien de oudeWijzen Dhyani noemden, en waarvan de béatezaligheid met geen woord is te benaderen.

Maar één was er, een groote massale, gewel-dige speksteenen godheid, van dat zachte,smeeïge, gemarmerd bruine speksteen datgeen materie meer lijkt, die, log-zwaar vanlichaam en leden, met uitpuilenden buik enkwabbige wangen, maar niets deed dan lachen,lachen, lachen. Die lach glom over zijn dikkelippen heen, zette zich voort door de atmosfeerom hem heen als kringen in water, straalde vanhem af, en scheen de gansche tentoonstellings-zaal tevullen en over de hoofden van alle kijken-de menschen heen te gaan, maar nog véél, véél

WAT DE BOEDDHA'S ZEIDEN.

verder, over alles ging hij heen, over de huizenen de steden en de landen en de zeeën, overhet leven en den dood, over de geheele wereldging die breede lach, die stil was en zacht,

van een z66 subtiele spotternij, dat hij misschien

óók wel medelijden kon zijn.........En langs die geweldige Boeddha's, wier

vormen op den drempel zweven van het vor-melooze, wier wezen onzichtbaar en onzegbaarachter hun, uiterlijke verschijning trilt, voordie mysterieuze voertuigen naar den anderenoever van het leven, glijdend over waan endood heen, die onwerkelijke zee zijn van be-goocheling, langs die suggestieve seinen naarwat der wereld en het leven voor goed ont-stegen is, roerloos in Gods-rust, onaantastbaar

en ongenaakbaar van wezen, hadden den gan-schen dag drukke, zenuwachtige menschengeloopen, en hun aangezien met quasi-critischeof dom-verbaasde of waanwijze connaisseur-achtige gezichten, de hoofden en armen enoogen en ooren en beenen dier lichaamloozegoddelijkheden becritizeerend of het menschen


waren, en steeds maar babbelend en keuvelendover bizonderheden, die niets met hun wezenvan louter symbool te maken hadden. Erwaren er zelfs onder dat luidruchtig publiekdie gelachen hadden over „al die zotte ge-zichten en die lange beenen", en die wat blijwaren dat ze er zelf zooveel toonbaarder uit-zagen, en die waren eerlijker dan de zooge-naamde kenners, die het steeds maar overperiodes en dynastieën hadden waar zij voorsymbolen stonden van het tijdelooze, wierwezen niets met waan van aardschen duurte maken had.

Zoo was den ganschen dag een drukke menig-te van luidruchtige menschen langs die zwij-gende beelden gegaan, die roerloos-rustig warengebleven in hun glazen schrijnen en nissenwaar géén zenuwachtige trillingen in doordrongen, en die heilig waren van hun goddelijkreine uitstraling.........

24 WAT DE BOEDDIHA 3S ZEIDEN.

Toen het 's nachts twaalf uur had geslagenwas het wat de menschen noemen donker inde groote tentoonstellingszaal, en ook was hetgeluidloos stil voor wie alleen met ooren kunnenhooren.

Maar wie de stemmen der stilte kan ver-staan zou aanstonds hebben bemerkt, dat eriets bizonders aan de hand was, zoodra delaatste der twaalf klokkeslagen was verstomd.

Eerst klonk er een proestend lachen, uitbar-stend zooals iemand uitbarst die den geheelendag zijn lach heeft moeten inhouden, en wienhet nu te machtig werd. Dat was de speksteenenBoeddha, die zijn handen op zijn dikken buikhield.

„Jij lacht maar" zei toen een heel fijn stem-metje, „jij hebt gemakkelijk lachen. maardenk je dat het voor ons een pretje is zooaangegaapt te worden en al die nonsens aante hooren ?"

Het was een klein aardewerk Kwan Yinbeeldje dat zoo sprak, een dat niet al te bestgelukt was, omdat de maker nog niet ver genoeg


was geweest, al had hij gedaan wat hij kon,en er iets erg sierlijks en gracieus van gemaakt.Juist omdat zij zich zoo bevallig en aantrek-kelijk lief wist, kon het Kwan Yintj e nietuitstaan dat de menschen om haar lachtenof gekke dingen van haar zeiden. Zij had eenvriendelijk, aanminnig gezichtje, maar nietde ontzaggelijke Nirvanische rust van debeste uit de verzameling.

„Het is om uit j e vorm te springen" zei ze.„Zulke logge, domme, ijdele, zenuwachtigecreaturen, die alles nog moeten leeren en nogniet aan de allereerste dingen toe zijn, en diedan nog wat op je aan te merken hebben! Laatze maar liever naar hun eigen kijken. Ze vondenme niet oud genoeg, en ze willen zelf allemaaljonger schijnen dan ze zijn. En wat 'n akeligetrillingen hebben ze om zich heen! Ik woudat ik óók maar in een nis stond net als diedaar, maar ze hebben mij zoo maar op eentafeltje gezet en iedereen kan me met zijngrove handen aanpakken. Brrr !"

ja, j hebt gelijk," zei het houten herdertje


op een osje dat naast haar stond. „Die trillingenzijn afschuwelijk, en wat ruiken die menschenakelig! Zij hebben me wel driemaal opgenomenom me goed te, bekijken en een dikke juffrouwmet uitpuilend vleesch zei dat ik zoo'n raargezicht had, en vroeg waarom ik zoo fluitspeelde op den rug van mijn os en niet lieverop den grond ging zitten. Al had ik het gekund,ik zou haar toch nooit gezegd hebben dat ikde ziel ' verbeeld, die het dierlijke heeft getemden in bedwang heeft, en nu rustig haar zuiveremuziek doet klinken. Is 't niet om te huilen ?En die dikke Poei Lik') daar, zit maar te

lachen !.. ....... ''

Ja, hij lachte, hij proestte, en schaterde àlmaar door, de goede dikkert, dat zijn buik ervan schudde. En tusschen het daverendelachen door zeide hij : „Natuurlijk lach ik,kinderen...... Allereerst om wat de menschenvan mij gemaakt hebben. Want was ik nietoorspronkelijk Maitreya, de Deernisvolle, de

1) Poei Lik is de uitspraak in 't Amoy-chineesch van

Mei Lih (Maitreya).


Liefdevolle, de toekomstige Boeddha, die een-

maal verschijnen zal, als de tijden vol zijn,

om de Wereldleeraar te wezen en die nu nogrust in de onuitsprekelijk béate zaligheid van

Nirvana ? Doordat het onwetende menschdomdien hoogsten geestelijken bewustzijns-staat

niet beseffen kan, hebben zij van die gezegendezaligheid een stoffelijken genots-staat gemaakt,

en mij uitgebeeld als een oververzadigden,dikgegeten veelvraat die glanst en glimt vanwelgedaanheid en in Luilekkerland woont,waar vele heerlijke hapjes zijn en parelendedranken. Is dit dan niet om te lachen ? Ha!ha ! ha ! ha ! Maar ik lach ook nog om watanders hoor !"

„Nu wat dan ? " vroeg het maar half gelukteKwan Yintje. „Dat zou ik wel eens willen

weten."„Ik geloof niet, dat je 't begrijpen zou,"

antwoordde het dikke mannetje. „Je ziet ererg lief en bevallig uit, maar j e moet eerst

héélemaal goed uitgevallen zijn vóór je 't

begrijpen kunt. Ha! ha! ha !"

28 ""VllAT DE BOEDDHA'S ZEIDEN.

Toen hief de ernstige, mediteerende Kwan

Yin, die met een opgetrokken knie had ge

zeten en het hoofd diep gebogen had gehoudenover een Sutra die geheel blank Vias, zonder

eellig schrifteeken, zachtjes het hoofd op,

en vroeg met een geluidlooze stern, die niet

door de Iucht, maar enkel door den ijlstenether trilde:

"Lieve Poei Lik, zou je 't mij dan niet willen

zeggen 1 Ik zit nu al zoo lang te mediteeren,

en ik ben tach nog niet eens zoo ver dat ik ookzoo lachen kan."

Opeens hield het schateren van den dikken

Boeddha op, en de lach werd om zijn lippentot een glans van zacht licht, dat over zijn

gansche gelaat ging. En in rustige trillingen,

die door den ether vibreerden als onhoorbare

muziek, zeide hij :

,,0 ! Deernisvolle Boddhisattva van Genade,

weet je dan niet, dat mijn lachen eigenlijk geen

spot is, maar zoete vreugde ~ Voel je dan niet

dat ik over de dingen heenlach omdat ik weet

dat ze niet bestaan 1 Weet dan, o ! zuivere


ziel van medelijden, dat ik lach om den sluiervan Maya die de waarheid begoochelend omhult, dat ik lach om leven en dood, om hartstochten en begeerten, die evenmin bestaanals zeepbellen en bobbels op schuimend water,dat ik lach om die arme menschjes, die hetzich zoo druk maken en zoo bitter denken telijden om wat niets dan waan en voorbijgaandentoover is, dat ik lach om liefde en haat en woedeen wanhoop, om vreugde en geluk en hoop enverlangen, voel dan toch dat ik lach om diefantasmagorie die Ruimte en Tijd zijn, enals ge gansch verzonken zijt in meditatie, z60diep dat al die Maya-magie om u wegvalt alsnevelen voor de zon, voelt ge dan niet datmijn lach het licht van goddelijke zekerheid is, dat mij v66rlicht, over alles heen,op den ruimteloozen, tijdeloozen weg naarNirvana 1"

Toen dankte de blanke KwanYin hem, ietwatbeschaamd, met een blik die zeggen wou : o ldat ik het een oogenblik vergeten kon l enboog het statige hoofd weer diep over de 8fttra


zonder woorden, waar het onuitsprekelijke inte lezen is.

Maar het kleine, nog maar half gelukte KwanYintje, en het herdertje, en een bronzenBoeddhatje dat óók nog maar een zwakkepoging was, en nog een paar niet al te bestgeslaagde beeldjes, die wel mooi waren maarnog lang niet wijs en heilig, bleven aan 'tmopperen.

„Dat kan hij gemakkelijk zeggen" sputterdeer een „omdat hij nu eenmaal lachende ge-maakt is, maar wij die niet zoo geschapen zijn,kunnen het toch maar niet uitstaan dat al diemenschen ons zoo dom aankijken, en zulkemalle dingen van ons zeggen, en ons aanrakenmet hun vingers, en ons besmetten met hunuitstralingen, die ze niet eens weten dat zehebben. Ja, die kleine Kwan Yin heeft gelijk,waarom hebben zij ons óók niet in nissen gezet?'

Een wonder-zuiver wit vaasje, waarvan

elke lijn en elke ronding een stukje ziel vanden maker was, in zijn gaven eenvoud zoofijn als een bloem, zeide heel zachtjes: „wat


kan 't je schelen ? Wees blij dat je mooi bent,meer behoef je toch niet te zijn, en daar kunnende menschen toch niets aan veranderen."

„Ja, dat vind ik ook," zei een glanzendgaaf bronzen wierookbakje, dat met sierlijkezilveren chineesche karaktertjes geïncrusteerdwas, die een devoot vers vormden. „Je blijfttoch wat je bent en wat doet het er dan toewat ze van je zeggen ?"

Toen zei een luchtig, uit de materie opzwe-vend speksteenen beeldje van den dichter LiTai Poh - het had een wijnkelk in de handenen zijn oogen keken omhoog naar vage verten -„Ach, waarom je zoo druk te maken ? Hetleven is zoo kort, het is immers maar eendroom, laten we toch lachen en vroolijk zijn,straks is alles voorbij, óók die menschen."

En een heel klein, maar van milde genadestralend Kwan Yintje van zacht wilgenhoutfluisterde met een ijl stemmetje: „Als jeweet wat al die menschen van binnen eigenlijkzijn, kan je er toch onmogelijk boos op wezen.Het zijn allemaal stakkers als je eens goed


nagaat, tastend in het duister, met niets danvijf ongelukkige zintuigen en een nog veelongelukkiger verstand, hoe kan je daar nuiets van verwachten ? Daar stumperen ze meedoor de wereld van grove stof, de sferen vanfijnere stof kennen ze in 't geheel niet, en deonstoffelijke kunnen ze er nog véél mindermee waarnemen. Waarom zou je 't hun dankwalijk nemen als ze niet voelen wat eenBoeddha is ?"

„Best" antwoordde het maar half gelukteKwan Yintje van zooeven, „dat is zoo, maarbehoeven ze dan zoo'n drukte te hebbenzoo verwaand te zijn ? Vanmorgen waren ertwee aan 't kibbelen over de dynastie waar-onder ik gemaakt zou zijn, de een beweerdeYung Cheng, de ander zei smalend: hoogstensTao Kwang. Maar ik ben notabene pas twintigjaar oud en dus wat zij heelemaal nieuwnoemen! IHE ! IHi ! bi! de stommerikken !"

En het houten herdertje begon weer: „Hetergste vind ik dat die menschen ons koopenmoeten. Die het meeste geld hebben zijn


bijna altijd die met de meeste pretentie. En

waarom koopen ze ons? Omdat ze onze

zuiverheid en ons symbool voelen ? Neen,

natuurlijk niet. Omdat het voornaam en

mode is om een zoogenaamde collectie te

hebben. Hoe heeten die soort menschen ook

weer, ik kan nier op den naam komen......

„H ! hi ! hi !" lachte de groote speksteenen

dikkert, en zijn dikke gezicht glom, „snobs

heeten ze, snobs! En hun heele zoogenaamde

liefde voor ons is snobbisme."

„Ja, ja" zei het herdertje. „Maar nu weetik nog altijd niet, waarom wij hier heelemaaluit China over de zee moesten komen om ver-

kocht te worden. Zou die mooie Kwan Yinhet ons niet eens willen vertellen, die maar

altijd door in de Sistra zit te lezen ?" *)

Het stille, sereene beeld, dat weer in diepe

meditatie had gezeten, hief èven het mystieke

*) De „Sutra zonder woorden" uit oude chineesch-

boeddhistische legenden, waarvan de bladen onbeschreven

zijn, omdat het onuitsprekelijke alleen door meditatie te

doorleven is.

Bosz, KARMA. 3


ei-vormige hoofd op, en sprak ernstig, meteen stem als een zacht-zingende viool:

„Er gebeurt niets dat toevallig is in dewereld. Als er ooit één toeval zou kunnen ge-beuren, zonder oneindige reeksen oorzakener achter, zou de geheele schepping immersuit elkaar tuimelen. Toeval is alleen het nietweten van de oorzaken, niet kennen van hetverborgen verband, Wij zijn allemaal hiergekomen omdat wij hier moesten komen. Wijzijn boodschappers en zendelingen. Wij hebbenhier iets te volbrengen. Als die rijke snobsons koopen dan is dat, omdat wij iets bij hunte maken hebben, of bij hun vrouwen en kin-deren en vrienden, of omdat, ze ons later aaneen museum schenken zoodat iedereen onszien kan. Als wij één menschenziel gewekthebben, en den weg gewezen naar het goedePad, hebben wij onze zending al volbracht.Het doet er niets toe dat zij in ons enkel maarbeelden van stof zien, want onze geheimekrachten en uitstralingen halen ze toch metons binnen. Als we hier van zoo ver over de

WAT DE BOEDDIHA'S ZEIDEN. 35

zeeën aangeland zijn, dan is dat omdat er hierzielen onbewust om ons roepen en schreien,dan is dat omdat het barbaarsche, door in-tellect vergiftigde Westen onze leering noodigheeft, en omdat wij onze trillingen -moetenuitzenden in de ijle, astrale sferen hiep: Iedervan ons brengt toch heiligheid en wijsheid,de een wat meer, de ander wat minder, hetis de groote Meester van Wijsheid en Mededoo-gen, de Heer Maitreya, die ons heeft uitge-zonden, om werk te doen in Zijn Naam.........

Om het hoofd van den grooten speksteenenBoeddha, die nu plotseling niet meer grotesken potsierlijk leek, trilde bij deze woordeneen wonder zachte glans van licht, terwijlzijn lach was getransformeerd tot een mildezegening.

En de ernstige Kwan Yin zong voort, zooalseen vage viool „en sourdine" zingt in de stilte:g g,,Al dat koopen en tentoonstellen en verza-melen, het zijn maar middeltjes die in de

stoffelijke wereld zoo gewoon en begrijpelijklijken, maar het eigenlijke wezen er van blijft


verborgen, dàt weet de Meester alleen. Alsjullie sputteren en spotten om die arme mensch-j es en hun snobbish gedoe, is dat omdat julliezelf nog niet ver genoeg bent, en dan kan jehet goede werk ook niet doen. Kijk maar _eensnaar die smetteloos blanke Zuster van mij,daar, die ganschelijk in Nirvana verzonkenis gebleven, al kwamen al die domme of snoode..of verwaande menschengezichten voorbij haar,kijk ook maar eens naar dien ontzachelijkedonker-bronzen Amitabha wees gegroet,mijn allerheiligste Vader die Eindeloos Lichtzijt! hoe onaantastbaar verheerlijkt hij

,daar op zijn lotus troont ! Als ze het noodig•vonden, zouden ze wel eens iets van die men-schen kunnen vertellen, dat jullie eens heel,anderen kijk op hun zou geven......

De ontevreden, onrustige beeldjes keken,even met stil ontzag naar hun zooveel verdervolmaakte Zuster en Broeder, die in 't geheel.

-niet bleken aangedaan te zijn door wat hun,kleineren, zoo gehinderd en geërgerd had.

„Zou ze willen ?" vroeg het mopperende


Kwan Yintje. „Zij is in Nirvana verzonken,en dan neemt ze zeker de moeite niet om onsin te lichten. Ik zou het ten minste niet doenals ik zoo ver was.........

„Hi ! hi! hi !" lachte de glimmende dikzakvan speksteen, die nu weer heel gewoon ge-worden was en geen licht meer uitstraalde.

„Waarom lacht hij nu weer ?" vroeg hetKwan Yintje beleedigd.

En haar grootere zuster, die net een onbe-schreven blad van de Sutra omgeslagen hadomdat zij alles wat er niet op stond al in zichopgenomen had, antwoordde : Hij lacht omdatje weer zooiets mals zegt. Want het is immersjuist de ontzachlijke genade van Kwan Yin,die een Boddhisattva is, dat zij vrijwillig uitde volzalige béautitudo van Nirvana treedt,zoodra er ergens maar iets - te helpen is. Enals je haar heel deemoedig en nederig om ver-lichting vraagt zal ze je stellig niets weigeren."

Het sputterende, zenuwachtige Kwan Yintj e,en het herdertje, en het zwakke kleine bronzenBoeddhatje en nog een paar van die moppe-


rende, maar half gelukte beeldjes zagen nu,eerst een beetje angstig, toen allengs rustiger,en eindelijk blij-verwachtend naar de roerloos-reine blanc de Chine Kwan Yin, die met onderhet lichaam gevouwen beenen en in den schootover elkaar gelegde handen, met blinden blikvan toegeloken oogen in de oneindigheid vanhaar geestelijke wezen mediteerend ' staarde.Haar heiligheid was van de buitenwereld afge-sloten door een glazen nis, waarvan de achter-wand bekleed was met violette zijde. Smetteloosblank glansde het witte, transparante porseleinvan het beeld daar tegen, en het was of in dienis een centrum van magisch magnetismestralend vibreerde, zoó geweldig was haarvolheerlijke uitstraling.

„Groote liefde, groot Medelijden, o barm-hartige Boddhisattva van Genade, help ons"riepen de ontevreden beeldjes, „wij zoudenzoo graag wat van Uwe zalige rust hebbenom ons ellendig bestaan hier te kunnen dra-gen !"

Onhoorbaar schoof het raampje van de nis


naar boven open, en zulk een wondere trillingvibreerde uit het kleine heiligdom door dezaal, dat de onrustige beeldjes opeens kalmwerden en heel niet verdrietig meer keken.Het herdertje nam eerbiedig zijn strooienhoedje af, en vouwde toen de handjes totgebaar van aanbidding.

Het duurde een tijd eer de roerlooze KwanYin kon spreken, want zij kwam heelemailvan Nirvana, en wees maar verzekerd datdit een afstand is, waar tien millioen lichtjarenslechts een ondeelbaar oogenblikje bij zijn. Alsik nu zeg, dat zij eindelijk ging spreken, moetge vooral niet denken aan het geluid van eenmenschelijke stem, maar aan zooiets als hetbiddende trillen van een Stradivarius in eenaria van Bach, dat heeft er nog het meeste van.Het „verstaan" van deze spraak is als hetvoelen, diep in de ziel, van zulke muziek-taal.

„Foei !" vermaande de Genaderijke, „hoekunnen jelui zoo uit het wijze evenwichtworden gehaald door die schepselen, die hierkomen kijken! Zij zijn allen menschen, en

40 WAT DE BOEDDHA'S Z EIDEN.

daarom allen besloten in de deernis van onzengrooten Meester Maitreya. (Hier glansde hetgelaat van den grooten speksteenen Boeddha,dat niet meer lachte, maar opeens een uit-drukking had gekregen van machtig Mede-doogen, van een bovenaardsch Licht). Zijweten het zelf niet, maar moeizaam klimmenzij op, langs incarnatie na incarnatie, tot deBevrijding van hun onwetendheid die debron van allen waan is. De spot, de verwaand-heid, het snobbisme (hier grinnikte het her-dertje weer even, maar hield dadelijk verschriktop, vol schaamte), de verwatenheid, ook dedeftigheid en de hoogdoenerij en de pedanteskegeleerdheid, het zijn immers allemaal uitvloei-sels van onwetendheid, van onbekendheidmet de Wet, en mogen jelui hen daarom uit-lachen of boos op hen worden ? Dkárvoorheeft de Meester jelui toch niet hier heen ge-stuurd. Jelui moet juist helpen om die on-wetendheid te verdrijven, en hen in een hoogereklasse van leering te brengen. Al is één vanU wat beter gelukt dan de andere — het


waren immers menschen die U schiepen, alis het met het allerbeste uit hun ziel al isde een wat mooier dan de ander, allen hebtge iets dat de menschelijke ziel omhoog kanstuwen, en allen zijn jelui scheppingen vanlevenden geest, met eigen trillingen en eigenuitstralingen, al kent de zoogenaamd geleerdeempirische wetenschap de occulte kracht vanUw wezen niet. Zooals wij hier staan, schijnbaarenkel maar een tentoonstelling uitmakendvan wat Oostersche kunst, en voor wat demenschen noemen geld te koop, zijn we eenmachtig magnetisch centrum van die godde-lijke kracht, waarvan de geheele Kosmos isopgebouwd, en die de evolutie der menschheidonweerstaanbaar voortstuwt. Degenen onderjelui die het meeste mopperen, hebben nog teveel van het menschje dat hen schiep, en datwel een voorgevoel had van het groote, maartoch nog niet ver genoeg was. Jij, lief, kleinKwan Yintje, dat zoo aan het sputteren was,hebt, naast al je gratie en je aanminnige ge-zichtj e en je fijne handjes, nog te veel vrouwe-


lijks, daarom ben je wat jaloersch en licht-geraakt, en ook een beetje ijdel. Jij, aardigeherdertje, die daar zoo luchtig op je mooieosje zit, hebt het dier nog niet heelemaal in jemacht, anders zou je niet zoo opspelen omdatde menschen je niet bevallen. En zoo hebbenalle brommertjes en kruidje-roer-me-nietenonder jelui iets, dat ganschelijk niet past bi'J p Jeen Boeddha of een heilige, en mopperendevaasjes en wierookbakjes kunnen onmogelijkheelemaal gaaf en zuiver zijn, want volkomen-heid is volmaakt gelukkig in zich zelve en eengenade van den Meester.

Als ik jelui nu maar van enkele dier menschendie zoo jelui lachlust of boosheid of spotternijzoo hebben opgewekt, eens vertel hoe ze wer-keli*k zijn en wat dus hun eigenlijke wezen is,zal stellig iets van het milde Mededoogen van

den grootes Meester Maitreya al die leelijkegevoelens verdrijven, en er zal er niet één onderzijn voor wies ge geen deernis gevoelt. Ik zaler dus even een paar uitnemen. Hoor nu goed:

Die ééne meneer, met dat lintje in zijn


knoopsgat en dat zoogenaamde voornameuiterlijk, die president is van een uit eigelijkniets dan onbeduidende geldmannen bestaandeVereeniging tot Aankoop van Aziatische kunst

terwijl ze geen zwakste trilling van hetware wezen dier kunst ooit hebben opgevan-gen is niets dan een arme stakker. Heeldiep binnen in zijn hart weet hij maar al tegoed hoe leeg zijn leven is, hoe alles waan enschijn aan en in hem is, hoe hij met al zijn rijk-dom toch niets van het allerheiligste en schoon-ste zijn ziel binnen kan krijgen, en hij is tenprooi aan een in dit leven ongeneeslijke ver-

veling. Hij neemt tegenover de buitenwereldhet air aan van kunstbeschermer te zijn, enomdat Oostersche, vooral Chineesche kunstnu in de mode is, koopt hij mooie Chineeschebeelden en vazen en pullen, en heeft hij eenheeleboel dynastie-jaartallen uit zijn hoofdgeleerd, met wat verzamelaars-jargon. Is hetniet vreeselijk zóó te moeten leven, met diegapende leegte van binnen, en dat grijnzendeleugen-masker voor ? Moeten jullie, die zooveel


verder zijt, dien stumpert uitlachen? Doetliever je best, zóó innig en magisch iets vanhet Boeddha-wezen uit te stralen dat deBoeddha, die zich zelf in dien ongelukkigenstakkert vermomd heeft, opééns wakker wordten zijn vermomming afwerpt. Jelui weet toch,dat in àlles en àlles een Boeddha woont, alis hij begraven onder nog zooveel lagen vanonbewustheid en onwetendheid, en dat álles,van een rotsblok en een lotus en een zwaantot een moordenaar en een kluizenaar eneen dewa toe, ééns in Nirvana zal op-gaan ?....a

Het onrustige Iwan Yintje keek na dezewoorden wat beschaamd, het herdertje sloegverlegen zijn oogen neer, het kleine slechtgelukte bronzen Boeddhatje wist met zijnfiguur geen raad en keek gespannen-aandachtigmet zijn derde oog naar de spreekster, deontevreden vaasjes en wierookbakjes begonnenzachtjes glanzend te blozen, en de lach vanden grooten speksteenen Maitreya lichtte volvergeving en zegening.


Toen ging de genadevolle blanke Kwan Yindoor met hare milde oratie:

„Hebt ge dat oude, kleine, bleeke juffrouwtjegezien, dat zoo heel stil langs ons ging en zoozuur leek te kijken, alsof ze ons allemaal nietde moeite waard vond ? Dat is een arm we-zentje, dat in dit leven haar liefdeloosheidvan een vorige incarnatie uitboet, en daaromnooit de liefde heeft genoten. In die vorigeincarnatie was zij een volschoone, verrukkelijkevrouw, die door de edelste mannen is aange-beden en vereerd, en die zonder wroegingellende en dood heeft veroorzaakt aan wiehaar het innigste liefhadden, alleen dien mannenhaar lichaam gunnend, die haar de meesterijkdommen konden geven, en ze weer uit haarleven weg stootend als ze niets meer te gevenhadden. N'u is ze een leelijk, verschrompeldjuffertje, een beetje mismaakt, die de men-schen niet durft te toonen dat ze inwendigverteert en wegkwijnt van honger naar liefde.De incarnatie die zij nu doormaakt, is een hardeles voor haar, die zij hoog noodig had. Zij kijkt


angstig en om dit te verbergen onverschillig,en zelfs een beetje spottend naar ons, maaronze rust gaat toch al wat in haar over, enzal haar helpen, haar ellende te dragen. Zijgaat morgen haar spaarduit] es natellen,want ze is erg zuinig en gierig en heeft vanhaar armoede toch nog wat op zij kunnenleggen en koopt dan juist jou, klein, bevalligKwan Yintje met je lieve gezichtje, omdat je(maar dat weet ze in 't geheel niet) een beetjeop h u r gelijkt zooals ze in die vorige incarnatiewas. Doe nu je best, zusterke, toon haar eikendag al j e schoonheid, maar ook j e rust en j ereinheid, wikkel haar langzaam, ongemerktin je uitstraling, tril gedachten van genade enmededoogen om haar heen en help haar, hetslechte Karma van vorige geboorten uit tewerken en in de volgende incarnatie een betermensch te zijn. Daarom ben je van zoo verover de zee hier gekomen, zusterke, daar-voor heeft de Meester de hand van j eschepper, dien eenvoudigen, van zijn kunstonbewusten werkman in Zuid-China be-


stuurd, en je uitgezonden naar hier......Het was of het eerst zoo ontevreden, on-

rustige Kwan Yintje opeens een transformatieonderging. Haar kleine fijne vingertjes trilden,en zij bracht duim en wijsvinger van de linker-hand éven bij elkaar met een expressief ge-baartje, als teeken dat zij het volkomen be-grepen had.

„En ik ? waar zal ik terecht komen ?" vroeghet kleine bronzen Boeddhatje, dat wel nietheelemaal geslaagd was, maar toch iets vanden grooten vrede in den blinden blik vanzijn geloken oogen had, die het voorgevoel isvan Nirvana.

„Jij zult over drie maanden in de sterfkamerstaan van dien dikken, welgedanen,, opgebla-zen meneer, die je zoo boos maakte toen hijje even met zijn vettige vingers opnam," ant-woordde de wijze Kwan Yin. „Hij is o ! zoorijk, althans wat menschen rijk noemen, vanerg veel geld en bankpapier, allemaal verdiend

dat wil natuurlijk zeggen: niet verdiend -toen de verschrikkelijke oorlog woedde, dien

48 WAT DE BOEDDH&'S ZEIDEN

de hebzucht van de menschen heeft doenuitbarsten. Hij koopt je over een paar dagen,beste broeder, ofschoon hij je leelijk en pot-sierlijk vindt, omdat men hem gezegd heeft-dat het deftig staat en artistiek om een Boeddhain den salon te hebben. Hij weet niet, dat hijop 't punt is de beroerte te krijgen, die voorzijn evolutie noodig is, en dat hij precies van-daag over drie maanden en drie dagen be-graven wordt. De laatste dagen voor zijnsterven zal hij héél stil, alléén op een divanliggen, want hij zal verlamd zijn en zich nietmeer kunnen bewegen, en zij zullen hem tus-schen al den rijkdom van zijn salon op dierustbank leggen, schijnbaar toevallig, maarinderdaad omdat dit zoo voorbeschikt is,en dan zal opeens zijn blik op het Boeddhabeeldvallen, dat hij gekocht geeft hoewel, hij hetzoo mal vond. Doe dan je best, broeder, straal

ál het heilige uit dat je schepper uit zijn zielin je over heeft doen trillen, geeft dien rijken,armen stakker het Teeken dat hem den wegmoet wijzen naar het Pad, laat àl de rust van


je door een afglans van Nirvana gezegendegelaat in zijn ziel overgaan, en hij zal den staphebben gedaan, die beslissend is voor zijnvolgende incarnatie. In een helder oogenblik,kort voor zijn dood, zal hij je plotseling her-kennen immers je bent datgene wat altijd,diep verborgen en door dichte sluieren omhuld,als zijn innigste wezen in hem zelf onbewustgeleefd heeft en dit zal het begin van zijnBevrijding worden. Voel je nu waarvoor jein deze zaal te koop staat, zooals het lijkt,maar in waarheid welke zending je te vol-brengen hebt ? ......

Uit het derde oog in het voorhoofd van denkleinen bronzen Boeddha schoot opeens een,straal violet licht naar de wijze, oreerendeKwan Yin toe. Dat was zoo zijn manierom te zeggen, dat hij haar volkomen be-grepen had en zijn zending getrouw zou ver-vullen.

„En die bleeke jonge man," vroeg het kleinewitte vaasje van zooeven, gaaf en blank alsteen bloem, die op rank stengeltje omhoog

BouzL, KÂRMA. 4


rijst, en met een zacht ontplooiende openingals een kelk die haar geur opzendt in een.ochtendhemel vol kwijnende sterren, ,,diebleeke jonge man, in dat havelooze jasje,.die mij zóó zacht opnam dat het mij heelemaalgeen pijn deed, en mij met zijn fijne vingerszoo streelde, wat zal er met hèm ge--beuren ?"

„Die jongeling ' is een dichter," sprak dealwetende Kwan Yin, voor wie verleden enheden en toekomst één zelfde begoochelingvan Maya zijn, „en je schoonheid, je volkomen-heid zonder één fout ontroerden hem tot in.het diepst van zijn ziel. Ook heeft hij je herkend,al is hem dat niet bewust, omdat je in vroegereeeuwen, in zijn vorige incarnatie, in Hangchowop een tafeltje hebt gestaan, waaraan hijtoen zijn vage, suggestieve chineesche verzen.schreef. Een van die verzen roemde juist deblankheid en volmaaktheid van je vormen,,.die hij vergeleek met de schoonheid van zijn.geliefde vrouw. Hij zal in dit leven arm en.miskend moeten zijn, omdat hij in dat vorige,


leven zijn gaven niet genoeg waardeerde, zijnrijkdom verkwistte en prat ging op zijn roem,maar het diepe kunstgevoel voor het schooneheeft hij toch uit die vorige incarnatie mede-gekregen en zal hem troosten, en kracht V gevende ellende van dit armzalige stoffelijke bestaante dragen. Een rijke, getrouwde vrouw, diehaar kindje te lief heeft om haar man te ver-laten, maar die groote dierbaarheid en ookmenschelijken hartstocht voor dezen armendichter voelt, wiens verzen haar diepste wezenhebben geroerd, zal je koopen, jou blanke vol-maaktheidje ; op zijn verjaardag, vandaag

over acht dagen, zal zij je in een met zijdebekleed foudraal van sandelhout naar hemtoe sturen, en nooit zal hij weten dat zij hemkloppend hart bespied heeft toen hij je ineen hoekje van de zaal met bevende vingersstond te streelen, evenmin als zij weet dat zijin een vorige incarnatie een arme vrouw was,die door hem geholpen is in uiterste ellende,toen haar kindje van honger dreigde te sterven.En zóó zal je in een poover zolderkamertje


-de éénige rijkdom in zijn armoede zijn wantJe bent heel veel geld waard omdat je werkelijkmeer dan duizend jaar oud bent, jij dien de zoo-genaamde kunstkenners juist voor nieuw hou-,den - , je zult hem sis den idealen vormvan schoonheid en volkomenheid voor oogenhouden, en als hij sterft hij zal heel jongsterven, over drie jaar al zal zijn nagelaten,,Ode aan een Witte Vaas" onsterfelijk wezen,en hem opeens beroemd doen zijn voor de

komende geslachten......Het wonder-blanke vaasje bloosde van geluk

-toen het dit hoorde, en een bijna onmerkbarezacht-rose trilling, z66 vaag en subtiel als hetallereerste zonlicht-beven in heel vroegen mor-gen, waar alleen de vogelen het vage vibreerenvan voelen, ging door het crême-wit van zijnglanzende glazuur.. „En nu geloof ik dat ik jelui wel genoeggezegd heb" besloot de zoete Moeder vanGenade, die gezworen heeft nooit Nirvana voorgoed binnen te gaan zoolang nog één men-schelijk wezen smart lijdt door onwetendheid


„ik behoef nu zeker niet van al die menschenalle bizonderheden te vertellen, die jelui in-zicht geven in hun wezen en hun schijn. Alsje van al die menschen maar het Karma weet,is er geen enkel onder waar je boos op kuntzijn, of waar je zelfs maar over spotten kunt.Er vàlt niets de mopperen en niets telachen......

JE ! hi! hi !" klonk het opeens, en alleBoeddhatjes en vaasjes en wierookbakjes kekenverschrikt op, ontzet over de oneerbiedigheid.Het was de speeksteenen dikzak, die het weerniet laten kon, en zijn gullen lach deed uit-schateren uit zijn dikken smul-mond. ,,Ha!ha ! ha ! hi ! hi ! hi

Maar de alles begrijpende, genadevolle KwanYin, die het onvergankelijke aanschouwt achterden vergankelijken sluier der dingen, daarMaya's sluieren wegwijken voor den àl-ziendenblik van haar derde Oog, wist wel wat dit lachenbeteekende, en zelfs plooide zich even eenlachje om haar eigen lotus-lichten mond, alsofze zeggen wilde: „Dacht je dat ik den heiligen

54 WAT DE BOEDDHA'S Z EIDEN.

humor van alles, waar ik zoo even over ge-sproken heb, -niet kende, en dat ik zelf óókniet zalig lachen kan om het goddelijke spelvan Waan en Begoocheling, dat Boeddha'sHart der Wereld voor de menschen verborgenhoudt ?

En toen de glimmende dikzak naar welbe-hagen uitgegicheld had, zeide zij, zacht alshet zingen van een hemelsche viool: „Nu gaik weer heen, zusterkens en broederkens, naarhéél, héél ver en toch niet ver, daar Ruimteen Tijd er niet bestaan, maar zoodra jeluime noodig hebt zal ik weer komen, roep mijmaar gerust, ik wil Nirvana's zaligheid nietblijven genieten zoolang één menschelijk wezennog in het lijden van den Waan verkeert, datheb ik onzen machtigen Meester van Mede-doogen immers gezworen. Maar ik geloof nietdat jelui mij vooreerst noodig zullen hebben,dat zie ik wel aan jelui rustige uitstraling, zoohéél anders als zoo even, en aan jelui tevreden,begrijpende gezichtjes. Laten wij enkel nogsamen een Namu Amitabha zeggen ter eere


-van mijn Vader, die Eindeloos Licht is".')En heilig zacht klonk door de zaal, van alle

beelden en beeldjes, en vaasjes en bakjes en.kelkjes, een eerbiedig „Nama Amitabha !",als een devoot choraal van Bach.

Om het sereene hoofd van het groote don-ker -bronzen Amitabha-beeld, dat niet ge-sproken had, maar al de woorden van zijngeestelijke dochter Kwan Yin op mystiekewijze had geïnspireerd, glansde even een zóóbovenaardsch, ontzachlijk heilig licht, datover de gansche zaal met alle beelden endingen er in een viqlette glorie ging......

Toen schoof het glazen raampje van de nis,waar de àl-wijze Moeder van Genade in be-veiligd stond weer dicht, en weg was zij weer,de blanke, genadenrijke, millioenen en millioe-nen lichtjaren ver, opgenomen in Nirwana,

-boven alle woorden en begrip, waar alleen zij

1) Amitabha, de 4e Dhyani-Boeddha is de geestelijke

vader van Avalokiteshvara, de 4e Dhyani-Boddhisattva

die in China Kwan Yin heet. „Namu" is ongeveer gelijk

aan het Latijnsche „Ave".


van terugkomen op de aarde, die het offer vanMededoogen brengen aan de droeveMenschheid.

Alle beelden en vaasjes en bakjes warennu roerloos stil, als een menigte die pas hetMis-wonder over zich heeft voelen komen,geen enkele mopperde er meer, of voelde boos-heid en spot, maar allen waren diep verzonkenin -meditatie over de woorden, die de blanke,smettelooze Kwan Yin als hemelsche muziekover hen heen had doen trillen.........

En den volgenden dag kwamen er weer heelveel bezoekers, die met gewichtige, waanwijze,en ook wel met lichtelijk spottende gezichtendoor de tentoonstelling heenliepen, en gissingenmaakten omtrent dynastieën en perioden,en aanmerkingen ten beste gaven over telange ooren of te bolle gezichten of veel tegroote voeten..... ,

DE TIJD.

Van zijn moeizaam en zorgelijk weggelegde

(spaarpenningen had hij het gekocht, het kleine

witte beeldje. Het had al zoo lang hij student

was voor het étalageraam van een antiquair

gestaan, met een etiketje er bij: ,,gegarandeerd

'oud-chineesch Boeddhabeeldje", en het had

hem telkens als hij er v000rbijging als 't ware.,gewenkt en geroepen. Geroepen met een on-

hoorbare, zwijgende stem, en gewenkt met

het onbegrijpelijke gebaar van zijn linker-

handje, met duim en wijsvinger luchtigjes

-tegen elkaar gedrukt, en de drie andere vingers

naar achteren gebogen. Voor vijf en zeventig,gulden had hij het gekocht, en dat is een hééle

schat voor een arm studentje, dat niet eens

lid van 't Corps kon zijn omdat het veel teduur was. Hij studeerde in de oude Oostersche

-talen en godsdiensten, en liep college over

_Boeddhisme, bij een professor die vreeselijk

60 DE TIJD.

geleerd was, véél te geleerd om ooit zelf iets

waardevols van Boeddhisme te beleven.

0! Hoe gelukkig was hij met zijn beeldje,

en hoe trotsch was hij er heimelijk ook op!

Want het was oud, en een Boeddhabeeldj e

moet oud zijn, anders is het niet mooi. Het

way van porselein, en de antiquair had hem

gewaarborgd dat het uit de Ming-periode was..

In de bibliotheek van de Academie had het

studentje nagesnuffeld dat die periode van,1368 tot 1645 n. Ch. liep, en in een erg geleerd.

boek over Oostersche kunst had hij gelezen.

dat er maar heel weinig echte stukken uit

dien tijd bestonden. Zijn vrienden waren ererg jaloersch op, en begrepen niet hoe hij het

ooit had kunnen koopen. Hij vertelde er hun.

ook niet bij dat hij een jaar had „kromgelegen",..

en op zijn tóch al niet te overdadige eten had

bezuinigd om zooveel geld bij elkaar te krijgen..

Hij had nu geen cent meer op de spaarbank,..

daarvoor was hij nu echter in 't bezit van een„oud" Boeddhabeeld. Wat een luxe! Maar hijleerde er dan ook veel meer van dan van al de:

DE TIJD. 61

' ,-colleges, die de verschrikkelijk geleerde prof gaf.De ontzachelijke Rust, die van het sereene ge-laat afstraalde, de verheven Wijsheid achter de, geloken oogen, die niets van buiten, maar heteindelooze van binnen in de ziel zagen, deBevrijding van alles wat der wereld is, dieuit de roerlooze meditatie-houding zwijgendopjubelden, leerden den jongen, zoekenden,dichterlijken student méér dan alle geleerdeprofessoren van de wereld, verward in al teveel woorden uit boeken, ooit zouden kunnendoceeren van uit hun hoogleeraarlijke stoelen.

Uren lang kon hij er 's avonds, bij „stillamplicht en gepeinzen" naar zitten kijken,en dan kwam een wonder-zalige rust overhem. Alleen was er altijd iets in het subtielegebaar van duim en wijsvinger, dat hij maarniet vatten kon. Hij voelde wel dat het iets..zeggen wilde, maar wist niet wat. Het beefdetusschen die twee vingers, het zweefde er omheen, het weifelde en vibreerde, en draalde enwenkte, en dook weer weg, zooals een naam,

-waar je maar niet op kan komen, en die je

62 DE TIJD.

tóch éens geweten hebt, wel eens weg is gedokenin de herinnering. Een gebaar was het, dathet onuitsprekelijke wilde uiten en tóch nietuitte, juist omdat het onuitsprekelijk en onzeg-baar is...... Hij was zóó gelukkig met zijn „oude'beeldje, dat hij er wel eens mede geplaagd werd..

„Kom, kom, zei een jaargenoot eens tegenhem, „jij met je oud, wie zegt je dat het oud is,.het kan net zoo goed nieuw zijn !"

Hij veinsde er om te lachen, maar het deedhem inwendig pijn. Als het niet oud was zouhet immers ook niet „echt" zijn. Alleen oude;beelden waren „echt", had hij altijd gelezenen gehoord. En als het niet „oud" was zou hijzich al die rust en dat verhevene, dat hij er ,

bij gevoeld had, maar verbeeld hebben. Danwas hij ook leelijk bekocht voor zijn geld

Toen ging hij met zijn beeldje naar eenmeneer, die bekend was als „historicus-aesthe--ticus" en die in tijdschriften veel geschrevenJ ghad over Oostersche kunst, een, die algemeendoorging voor „deskundige" en studies hadgemaakt in alle musea van de wereld En het,

DE TIJD. 63:

was een verschrikkelijke slag voor hem, toendie meneer, die er bar en bar geleerd uitzag,het beeldje door zijn groote bril aan alle kantenbekeken had, en zelfs met een loupe geinspec-teerd, hem op stelligen toon verklaarde: „Menheeft U beet gehad, en U hebt er veel te veel_voor betaald, want het is beslist nieuw. Hetkan hoogstens 'n jaar of tien, twintig oud zijn.De markt is tegenwoordig vol van die din-gen......

'Met een gebroken hart, alsof de geheele-wereld hem ontzonken was, kwam de studentterug in zijn armoedig kamertje, drie hoogachter, waar het Boeddhabeeldje zijn éénige-luxe was geweest. Zijn illusie was weg, en zijn.geld was ook weg. Alles was eigenlijk weg. Hetwas nu immers niet „echt" zijn mooie, dierbare.beeldje.

Hij werd nog stiller en afgetrokkener danvroeger, en voelde zich van alles en allen ver-laten. Met niemand sprak hij er over, maar hijzette zijn vroeger zoo aangebeden en bedier-baarde beeldje achter in een kast, waar niemand.

44 DL TIJD.

.het zien kon. Aan zijn vrienden en kennissenzeide hij dat hij het verkocht had, met. winstnog wel. Wat had je eigenlijk aan zoo'n beeldje?Je kon het geld toch immers veel beters ge-bruiken? En ze vonden dat hij er heel ver-standig aan gedaan had.

Toen kwam er een influenza-epidemie in,de universiteitsstad. Het arme, teleurgesteldestudentje kreeg het ook te pakken, in lichtengraad. Hij voelde zich alleen maar een beetjeduizelig en koortsig. Toen hij wat in de kast ging.scharrelen om te zien of hij er niet nog een-f leschj e aspirine-tabletten in had staan, zag_hij opeens het beeldje weer, dat hij ing eenweken te voorschijn had gehaald.

Het was tegen den avond. Het licht wasnog niet op, en alle dingen in de kamer stondenvaag en vreemd in de schemering, die de sfeeris van de grenzen tusschen waarheid en droom.

Verdrietig nam het studentje het beeldjein zijn koortsig klamme handen, en zette hetfop een rooktafeltje, bij den éenigen gemakke-.lijken luierstoel, waarin hij altijd in het on-

DE TIJD. 65

waarschijnlijke half-uurtje váór de lamp aanging, wat zat te soezen. Hij voelde zich loomen slaperig, en bemerkte, hoe het al donkerder-en donkerder werd, maar zag nog even hoehet witte, glanzende beeldje het licht het laatstvan alle dingen in de kamer in zich vasthield.

„Je hebt me bedrogen, zeide hij in zich zelf,,,je was niet echt. En ik heb z66 op je vertrouwden z66 veel moois in je gezien dat er niet was...."

Toen gebeurde er iets wonderlijks. Hetbeeldje begon te praten. Of eigenlijk, niet hetbeeldje, met een stem, maar het gebaartje,_het nooit begrepen, vage, geheimzinnige ge-

baartj e van duim en wijsvinger begon opente gaan en zich te openbaren. Opeens onthuldehet alles, wat het altijd verborgen had gehou-den, en wat het studentje maar niet had kunnenvatten. En het nu heelemaal duidelijk e-J gworden gebaartje zeide:

„Jou dwaze jongen, hoe heb je nu zoo ver-drietig kunnen zijn om iets dat niet bestaat ?.....Hoe heb je nu zoo kunnen tobben om wat j ejaren noemt, zonder te weten wat je daarmee

B OZEL, KAEMe. 5

66 DE TIJD.

eigenlijk zeggen wilt ? ...... Hoe oud ben j ezelf wel ?......

„Een en twintig jaar" antwoordde hetstudentje werktuigelijk, in zijn sluimerendsoezen.

Het beeldje glimlachte, onmerkbaar. Hethad altijd geglimlacht, o! zoo onmerkbaaren onzichtbaar, zoodat het studentje het nooiteerder opgemerkt had. ' Het was een vaag,alleen in uiterst subtiele waarneming even te

voelen glimlachje om den zwijgenden mond,een lachje, boven alle dingen uit, dat alleBoeddhabeeldjes hebben, maar waarvan detrilling alleen op ' te vangen is in zeldzame mo-menten van uiterst ijle spanning. En hetgebaartje zeide

„Een en twintig jaar, jongen...... Dachtje dat je pas één en twintig jaar oud was?Je bent véél, véél ouder en veel, véél jonger.... .wat weet i e van je vroegere incarnaties af en.wàt van je , volgende ? ...... en wat is nu dievier, of vijfhonderd jaar van de Ming-dynastieaf tot wat je heden noemt ?. ....éénéén oogenblil

DE TIJD. 67

maar van dat niet-bestaande, dat de menschenTijd noemen...... de Tijd is een slak en eenpijl...... De Tijd is een flikkering en een eeuwig-heid...... heb je ooit één oogenblik Tijd gezienof gehoord ?. ....kijk eens op dat jammerlijkeding dat je j horloge noemt...... tien minutenvóor zeven denk je dat het is, maar als je 'tzegt is 't al niet meer zoo, dan is 't weer eenpaar seconden later...... nooit gebeurt er ietsop een zekeren, vasten tijd, het is altijd weereen andere...... er bestaan geen uren en geenminuten en geen seconden, je verbeeldt hetje alleen maar...... er is niets dat blijft en

hetzelfde is, ieder millioenste deel van eenoogenblikje is 't immers weer anders...... deTijd is een stukje van den sluier van Maya,waardoor je het Tijdelooze niet zien kunt.....arme jongen, je leeft, of beter je denkt te leven,in een voortdurende begoocheling, die uiteindelooze trillingen en flikkeringen bestaat......je voelt dat alleen in 't groot, maar wij, Boed-dha's, nemen het ook in 't allerkleinste waarals we willen...... Heb je nooit het tooverspel

68 DE TIJD.

van den Tijd in de jaargetijden gezien ?......,le knoppen ontluiken nog niet of ze zijn albloem...... de bloem bloeit niet of ze is alweerverwelkt...... de Lente, waar j e zoo door,ontroerd wordt, is maar één oogenblik, deWinter, die je zoo bedroeft óók...... en daneen zoogenaamdén menschenleeftijd !...... zóáwordt je geboren en zóó sterf je immers...... hetlijkt zestig, zeventig jaren, maar het is nietsmeer dan één seconde zoodra je buiten dezengoocheltoover staat...... dwaze jongen, hoezit je nog in Maya gevangen !...... heb jedan niets van mij geleerd ? ...... heb je dannooit gevoeld, dat wij, Boeddha's, die tooverijontstegen zijn, en in het Eeuwige wonen?Daar, waar onze blinde blik de onvergankelijkeschoonheid ziet, is geen Tijd meer, en is hetverleden het heden, zooals het heden de toe-komst is...... daar is geen jeugd, en geenwasdom, geen ouderdom en geen sterven......daar trilt en flikkert het niet, maar staatalles roerloos in het Tijdelooze, dat je j nietdenken kunt, omdat ook je denken nog

DE TIJD. 69

trilling is...... en wou je nu weten hoe oud ikben en óf ik wel oud ben ?...... als j e dat wetenwilt ben je nog niet aan de allereerste waar-heden van Boeddha's Leer toe.., wie ónsaanschouwt, al is 't maar in 't van stof gemaak-te symbool van een beeld, moet over héélandere dingen mediteeren dan over de nietig-heid, hoe oud dat stoffelijke voorwerp welkan zijn...... of wij zeshonderd jaren geledenzijn gemaakt of gisteren is precies hetzelfde,mijn jongen...... daar, waar de werkelijkheidvan ons symbool woont, is tien millioen eeuwenniet meer en niet minder dan het flikkerenvan één bliksemstraal, - en een vuurpijl is ereven oud als een rots, een eendagsvlieg evenjong als een olifant...... jij domme, goedejongen, de kus dien je ééns een meisje hebtgegeven duurt niet korter dan een geheelewereld van haar eerste formatie tot haar ver-nietiging, en de eerste kreet van een kindduurt even lang als het ruischen van eenoceaan...... alles wat je in den Tijd rekent isslechts toover en begoocheling. Dit is het dler-

70 DE TIJD.

eerste wat de groote Meester Boeddha aan demenschen heeft geleerd...... neem dit nuvoor alles in je op, en je zult eindelijk voelen,wat ik met dit ééne gebaartje tracht duidelijkte maken voor je geest...... "

Met een schok werd het studentje wakkeruit een diepen slaap. Het morgenlicht begon alte dagen, en in de schemering was hij ingedut.Het had een paar minuten geleken, en het wastien uur geweest.

De dingen in de kamer stonden weer evenvaag en onwaarschijnlijk als toen de avondbegon te vallen. Het beeldje stond nog ophet tafeltje, maar nu sprak het niet meer. Datbehoefde ook niet. Het studentje had gevoeld,wat het duimpje en wijsvingertje bedoelden.

Een paar maanden later kwam er eenchineesche student in Leiden studeeren, wiensvader een groote verzameling antiquiteitenhad, en die daardoor zoo een en ander vanoud porselein af wist.

DE TIJD. 71

„Wat 'n prachtig, oud beeldje," zeide dechinees, toen hij eens toevallig op de kamervan het studentje kwam om een dictaat vanhem te leenen, „ik geloof heusch dat het weluit de Ming-periode is."

„Zoo, denkt u ?" zei het studentje onver-schillig. „Het kan mij anders absoluut nietbommen, voor mijn part is het van gisteren."

DE LIEFDE, DIE VERZWEGEN BLIJFT...

Uit het Dagboek van een gestorven Vriend.

Ja, dit is wel de volheerlijkste liefde diebestaan kan tusschen man en vrouw, de liefde,-die verzwegen blijft, en een zoet geheimenis is.Als ik gestorven zal zijn, en men vindt dezebladen, dan zal men weten, hoe ik van devrouw, die ik het heiligste heb liefgehad, nogniet de vingertoppen gekust heb, en hoe toch

,onze zielen elkaar het goddelijk geheim hebbentoevertrouwd, in muziek. Ik weet nu ook, datmuziek de eenige taal is, waarin het aller-teederste van de ziel niet breken kan, en menmoest eigenlijk nooit van de liefde durven-spreken dan in muziek, die direct van zieltot ziel gaat.

Ik was getrouwd, en wat men noemt ge-:lukkig getrouwd. Ik had een lieve vrouw entwee mooie kinderen, met wie mijn leven rustigvoorbijging, in vrede en goedheid. De menschendenken, en ik dacht het ook, dat hiermede

76 DE LIEFDE, DIE VERZWEGEN BLIJFT...•••

alles gezegd is, en dat het leven van een maner mede afgebakend is.

Totdat opeens een vrouw verschijnt, of

een meisje, en God diep in Uw ziel brandt met

zijn vlammend Teeken .

Zij was een bleek, tenger meisje, van negen

tien jaar, met een wit gezichtje, mager en

onaanzienlijk, maar met twee blauwe oogen,

waarin het heilige vuur brandde, dat niet

van de aarde is. Van het oogenblik, dat zijmijn stille werkkamer binnenkwam, heeft

mijn ziel geen rust meer gekend en ben ikeen vreemde geweest in mijn huis,

Denk er om, dat deze bladen van een doode

zijn, en ik ze eerst geschreven heb. toen ik

wist dat ik niet lang meer op de aarde zou

wonen in mijn sterfelijke lichaam, Als ik U

dUB zeg dat hier geen schijn van zinnelijke

liefde in het spel was, zult ge mij gelooven. Ik

zeg U dus nog eens, zij was een tenger, onaan

zienlijk meisje, zonder zinnelijke bekoring,

Maar in haar wonderlijke, blonde haar gloeide

een vreemd licht, en in haar oogen brandde

J)E LIEFDE, DIE VERZWEGEN BLIJFT...... 77

het heilige vuur, dat God ontstoken heeft. En wie door dit vuur geschroeid is kan geen rust meer hebben op de aarde, want hij is gebrand met het Teeken, dat naar andere regionen wijst.

Ret was een zoete foltering, zooals aIleen de uitverkoren martelaren van de Liefde ondergaan, die niet van deze wereld is.

Zij kwam in mijn rustige woning als gast, schuldeloos en argeloos, vertroeteld door mijn vrouw, met kussen overladen door mijn kinderen, en zij zette mijn stille huis in brand, met een vuur, dat alles verwoestte.

Nacht na slapeloozen nacht heb ik opgezeten, in martelende ontsteltenis, en heb ik mij afgevraagd, wat dit beteekende. Ik was niet jong meer, veertig jaar, en had te veel van de menschelijke liefde geproefd, in velerlei openbatingen, om nog naief te zijn en niet de duistere onbewustheden te kennen onder de lichtende verrukkingen der liefde. Maar dit eene wist ik zeker : ik begeerde dit meisje niet. Ret was alzoo ganschelijk niet het begoochelende ver-

78 DE LIEFDE, DIE VERZWEGEN BLIJFT......

schil in sekse, dat mijn hart in onrust zette,en mijn ziel van het liefste en meest vertrouwdevervreemdde. En toch wenkten deze blauwe,.angelieke oogen mij weg van mijn goede vrouw,.mijn lieve kinderen en wekten zij het huive-rende heimwee in mij naar onbekende landen,.ver van deze aarde. Ik wist dat ik vrouw enkinderen, en plicht, en eer, en àlles verlatenzou als ik den weg zou open zien liggen naarde mysterieuze sferen, waarvan de afglansstraalde in haar wonder-lichtende blondehaar, in den folter-zoeten glans van haaroogen......

Nooit hebben wij 't elkaar gezegd. Zij kwamin mijn huis, stoeide en lachte met de kinderen,.sprak met ons over heel gewone dingen, speeldevoor ons piano, en heeft nooit één woord geuit,.dat het verschrikkelijke geheim kon verraden,waarvan de ontzetting mijn ziel gemarteldhield. En toch was het tusschen ons, het zoetevergif, dat mijn aardsche leven verteerde, hetheilige, maar alles verwoestende vuur, datvan haar oogen in mijn ziel schroeide, en dat,

DE LIEFDE, DIE VERZWEGEN BLI3FT...... 79`

mijn teederste gevoelens voor vrouw en kin-deren had uitgebrand.

Maar ééns, in de donkere dagen vóór Kerst-mis, toen buiten alles nevelig en duister was,en de dingen in de kamer niet te zien, was hetdat zij de twee kaarsen ontstak aan mijn.piano, en op het stoeltje voor het instrumentging zitten, in die houding, die mij altijd zoo ,

week maakte, het hoofd een weinig gebogen,als luisterde zij naar de muziek van haar ziel,die ging vervlieten in de zachte muziek der -

tonen.Wij waren alleen. Mijn vrouw was naar -

beneden gegaan, bij - de kinderen.Haar transparante, blanke vingeren gleden

over de toetsen, en met een zacht, bevendstemmetje, doodelijk beangst om het te zeggen,zette zij een wonder lied in, dat ik mijn levenniet zal vergeten en stellig na den dood nog.zal hooren.

Ik heb véél liederen in mijn leven gehoord,.door wereldberoemde zangeressen gezongen,maar nog nooit een lied van zoo groote innig--

80 DE LIEFDE, DIE VERZWEGEN BLIJFT..... .

beid en hartroerend geheim. Zij zong het metkuischelijk gedempte stem, , als een fluisteringvan de ziel, bijna onhoorbaar, maar iederwoord brandde in mijn ziel, ontzachelijk vanbeteekenis :

„Will$t du dein Herz mir schenken

So Lang es heimlich an ;

Dass unser beider Denken

Niemand erraten kann.

Die Liebe musz bei beiden

Allzeit verschwiegen sein;

Drum schliess die grOssten Freuden

In deinem Herzen ein."

Ik kan hier alleen de woorden weerschrijven,niet de muziek, die muziek, die de taal is vande ziel, huivertrillend van heiligheid en ge-heimenis. Ik zat ademloos bevangen, ik voeldemijn hart in mijn arme lijf bonzen alsof hetbreken zou, en .. mijn ziel was gespannen inallerzoetste foltering, alsof zij niet meer bijmijn lichaam kon blijven, en alsof straks hetverband zou afknappen in een daverendetcatastrophe.

DE LIEFDE, DIE VERZWEGEN BLIJFT...... 81

Na elke twee coupletten begon de wonderemelodie opnieuw. Ik voelde de tranen in mijnoogen branden bij de zoete, martelende strofen:

„Dn musst die Brust verschliessen

Halt deine Neigung ein ;

Die Lust die wir geniessen

Muss ein Geheimniss sein."

en het zoet-medeplichtige lied eindigde metde geheimvolte waarschuwing, als bij het begin:

„Du must den Spruch bedenken,

Den ich vorher getan ;

Willst du dein Herz mir schenken

.So fang es heimlich an."

Toen haar ziel het uitgefluisterd had, bleefzij zwijgend zitten. Haar hoofd zonk nog meervoorover op haar borst, en in den mystiekenschijn der kaarsen lichtte een vreemde gloedover haar blonde haren..

Met -moeite stond ik ©p, om den toover tebreken, die mij dreigde te verstikken. Mijnhart klopte z66 hevig, dat ik er van duizelde.Ik trad bij de piano om in het muziekboek te

BOREL, YsxtiA. 6

82 DE LIEFDE, DIE VERZWEGEN BLIJFT..•..•

zien, van wien het wonderbaarlijk lied tochweI kon zijn, dat haar ziel mij zooeven hadtoevertrouwd, maar verschrikt hief zijhet

hoofd op, en ik zag dat de tranen haar over de

bleeke wangen liepen. En v66r ik tijd had omiets te vragen, en het misschien te breken, zagzij mij doodelijk verschrikt aan, legde eenvinger op haar lippen, in uiterste waarschuwing,als smeekend en biddend, en verliet haastigde kamer .

Ik viel terug in mijn stoel, uitgeput van

spanning en aandoening, en bleef verzonkenin meditatie, met het gevoel of een onzichtbare,

bovenaardsche presentie ommij heen trilde,die mijn ziel opgeheven hield in mystieke in

wijding, zooals uitverkorenen eenmaal in hunleven wordt toebedeeld .

Het meisje, dat mij het Teeken had gegeven,heb ik nooit meer teruggezien.

Er woedde in die tijden een epidemie, diede doctoren met een wetenschappelijken naam,

onschuldig luidend, betitelden, maar die in

vele gevallen de longen aantastte, ell binnen een


dag weIeens doodelijk bleek. Ret tengere, bleekemeisje, dat nooit van de aarde had geleken,werd er denzelfden avond toen zij naar huisging, door aangetast, en was den volgendenavond overgegaan naar het andere leven, waarinhaar ziel, verdwaald en vreemd in deze aardscheregionen, eigenlijk altijd gewoond had .

En toen men haar bleeke, onaanzienlijkelichaampje begroef, dat veel te broos geweestwas om haar van heilig vuur brandende zielte dragen, lag het liederenboek waaruit zijhet zoete geheim gezongen had, nog altijdopengeslagen op mijn piano.

"Wilist du dein Herz mir schenken"

(Orig. Es dur) J. S. BACH

stond er boven, maar ik kon het niet gelooven.Ik kende vader Bach, en wist weI, dat al zijnmuziek ter eere Gods geweest is, en van dezelfde devote trilling als de heilige harmonieder sferen, maar t6ch, dit lied, dat het doodeMeisje eens voor mij gezongen had, kon nietvan hem zijn, maar moest van een nog grooteringewijde komen.

84 DE LIEFDE, DIE VERZWEGEN BLIJFT......

Men heeft er altijd een uiting in gezien vanaardsche liefde tusschen éen man en een vrouw,tusschen wie die liefde verzwegen moest blijven,om maatschappelijke redenen. Maar zóó, alshet tengere Meisje aan den rand van den dood,het voor mij uit haar ziel gefluisterd had, wistik te goed, dat hier van aardsche liefde geensprake kon zijn, en dat de glans er over lichttevan het hemelsche, heilige vuur. Dit vuur washet, dat ik had zien branden in haar oogen,

en wie er éénmaal het licht van gezien heeftis een vreemdeling op de aarde en voelt zijnleven lang het heimwee, martelend en folterend,dat hem tot een droeve banneling maakt opde wereld.

En dit is de geschiedenis van de verschrik-kelijkste, alles verteerende liefde, die ik ooitover mijn ziel heb voelen huiveren, en diemij dood heeft gemaakt voor alles, wat deaardsche menschenliefde mij 1 op aarde ooitnog zou kunnen geven. Alleen zij, die deze zoetefoltering gekend hebben, zullen dit begrijpen.God zendt somwijlen aan zijn stervelingen op 't


onverwachtst een Teeken. Hij zond het mijdoor de oogen en de stem van een tenger, bleekmeisje, om mij te leeren, dat er een Liefdebestaat, waar de liefde voor vrouw en kinderenen huis door wordt weggevaagd, een Liefdedie alles verteert en vernietigt, tot niets over-blijft dan het heilige heimwee naar Zijn heerlijk-heden, die slechts de dood ons kan ontsluiten.

Er heeft op aarde een mystieke uitverkorenegewoond, die in het laatst der vorige eeuw alsde graaf de St. Germain bekend was, en vanwien niemand ooit het raadselachtige geheimzijns levens doorgrondheeft. Men zegt, dathij het elixir des eeuwigen levens bezat, dathij honderden jaren oud was, dat hij aan MarieAntoinette haar noodlottig einde voorspeldheeft, en dat hij een der Ingewijden is van eenmystieke Witte Loge, die, onzichtbaar engeheim, de menschheid beïnvloedt. Omstreeks1740 heeft dezeg raaf de St. Germain onder

$6 DE LIEFDE, DIE VERZWEGEN BLIJFT.

den naam Giovannini te Berlijn geleefd alseen groot vioolspeler en componist. In 1745ging Giovannini onder den naam graaf deSt. Germain naar Londen, en gaf er eenconcert.

De laatste onderzoekingen omtrent het aanSeb. Bach toegeschreven * lied hebben uitge-maakt, dat - het niet van den grooten Vaderder muziek afkomstig is, maar van Giovannini,die de graaf de St. Germain was.

En ik lees daar juist in eene studie overdezen mystieken ingewijde in ondoorgronde-lijke Gods-mysterieën :

„ongetwijfeld heeft de Meester bij het dich-ten van dit lied niet, in ieder geval niet uit-uitsluitend, de aardsche liefde tusschen jonge-ling en meisje op het oog gehad. Daarvoor zijnde tekstwoordén te sober, wordt te weinigaandacht geschonken aan en gewijld bij debekoringen en genietingen der liefde. Het isde van alle zinnelijkheid vrije liefde tusschendiscipel en leeraar, tusschen mensch en God,die door de vijandige machten met nijd en een


valsch oog wordt aangezien, welke hier wordtbezongen."

En zóó heeft het bleeke meisje met het heiligevuur in haar mysterie-volle oogen, dat mijhet goddelijk Teeken bracht, mij op den avondvoor haar dood het melodieuze ; geheim toege-fluisterd van de goddelijke liefde, die zij tezamen met mij gevoeld had, en die verzwegenmoet blijven in aller eeuwigheid......

N.B. Bizonderheden omtrent het aan Seb. Bach

toegeschreven, maar door den graaf de St. Germain ge.

componeerde lied vindt men o.a. in de studie van Dr.

Spitta over Seb. Bach (J. S. Bach, dl. III p. 661 enz. uit-

gave). Een zeer interessant werk over den graaf de St.

Germain is dat van J. Cooper Oakly, uitgegeven door het

International Committee for Research into Mystical

Traditions, en in Ned. Uitgave verschenen bij de „Ma

connieke tritg. Mij. Hermes" te Amsterdam, onder den

titel „De graaf de St. Germain. Het Geheim van Konin-

gen".

HET MUSCHJE.

Ik zal u een herinnering uit mijn jeugdvertellen, waar ge heusch niet om behoeftte lachen. Er gebeuren aan kinderen dikwijlsverschrikkelijke dingen, waar groote menschengeen begrip van hebben, en waar die kinderenzelf op het oogenblik, dat ze plaats hebben, dediepe beteekenis niet van beseffen. Een heelenkele keer, als ze groot zijn, komt het weleens voor dat ze het begrijpen, maar de meestegroote menschen vergeten een Teeken, datze in hun jeugd hebben gekregen, en het wordtnooit tweemaal gegeven......

Ik was een kleine jongen. Veertien jaar wasik, en ik „zat" in de 2de klasse van de HoogereBurgerschool. Ik vond mezelf toen al een heelemeneer, dat spreekt vanzelf, iedere HoogereBurger in de 2de, en zelfs in de iste klasse,vindt dat in een stad als Den Haag, maarlater heb ik pas goed geweten hoe 'n klein

92 HET MUSCHJE.

jongetje ik toen nog maar was. Zelfs studentenvan negentien, ' twintig jaar zijn dikwijls- nogjongetjes, en dat weten ze pas later, als zedeftige menschen in de maatschappij zijngeworden.

Wat ik vertellen wou is een heel gewoon iets,van een vogeltje, een muschje, dat ik geschotenhad met een catapult. Verscheidene jongensin onze klas hadden stiekum een catapult inhun zak, waar ze vogeltjes mee schoten, en zevonden zichzelf groote helden als ze elkaareen heeleboel doode vogels konden toonen,musschen, en meezen, en vinken, en vooralboomkruipertjes, met zoo'n langen snavel.Ik kom nog wel eens op straat zoo'n oudenschoolkameraad tegen. Eén van hen, ik weetnog dat hij Dolf heette, die een matador wasin het catapult schieten, is nu al majoor vande huzaren, een groote brute kerel, met eenharden trek om zijn mond. Telkens als ik hemtegenkom moet ik aan doode vogels denken,en om het schelle lachje, waarmede hij zepochend uit zijn zak haalde.

HET MUSCHJE. 93

Om toch vooral niet flauw" te lijken hadik óók een catapult in mijn zak, maar ik schooter nooit mede. Ik durfde niet. Niet uit vreesvoor de „smerissen", of voor voorbijgangers,maar uit vrees, diep in mijn onderbewustheid(dat woord kende ik toen natuurlijk nog niet)om een levend wezen dood te maken. Ik weetnu pas, dat dit herinnering moet geweest zijnuit vroegere levens.

Onze leeraar in de Natuurlijke Historiewas een erg deftige meneer, met een mooienblonden baard, en een gouden lorgnet op. Hijwas dokter, en hij was ook nog jonkheer, endaardoor hadden we, als echte Haagsche jon-gens, meer respect voor hem dan voor andereleeraren.

Ik weet nog de verschrikkelijke sensatie,toen hij ons voor 't eerst anatomie leerde, ende inwendige deelen van 't menschelijke lichaamliet zien. Hij had een geraamte in de klas,en allerlei papier-maché stukken lichaam, metkleppen, die open en dicht konden. Een hartwas er bij, en longen, en nieren, en darmen,

94 HET MUS,CHJE.

en weet ik wat al niet, en precies was allesnagemaakt zooals het was, met bloederigedingen er in, en, zenuwdraden, en allemaalgriezeligheden. Ik geloof niet dat zoo's leeraarBenig besef heeft van wat een kind van ditalles voelt. - Ik -weet wel, dat er altijd een be-klemming over mij kwam als al die papier-maché voorbeelden open en dicht gingen. Hetwas duivelachtig en profaan. voor mij, alsofik in dingen zag, die gesloten behoorden teblijven. Maar altijd door dacht ik met mijnjongens verstand: „dat is nu allemaal heelmooi, en jonkheer dokter weet dat nu allemaalprachtig precies, maar leven doet het niet,en ik zou zoo graag weten wat het leven er vanis. Zou hij dat óók kunnen namaken? Ofzou hij dat niet weten ?" En onmiddellijkdaarop altijd de gedachte:

„Wat heb je daar nu allemaal aan, als jetoch niet zien kan wat het leven er van is ?"

Kleine jongens denken wel eens veel dieperdoor dan leeraren kunnen vermoeden.

Maar er gebeurden nog veel erger dingen.

HET MUSCHJE. 95

Eéns, in den zomer was het, vroeg hij ons omlevende kikvorschen mede te nemen. Daarzou hij dan proeven op nemen. Ik heb nietmeer precies in mijn herinnering wat het was,maar er staat mij nog zooiets voor van zenuw-centra en van reflex-bewegingen. Een kik-vorschje werd dan vastgeprikt en vastgebon-den, en op allerlei manieren geprikt en gestoken.Als je dit stak moest er dat bewegen, als je dit

afsneed was dat nog levend, en somtijds leekhet of we zien moesten hoeveel je van zoo'nkikkert kon afkerven om toch nog leven overte houden.

Het is mij niet bekend of zulke verschrikke-lijke gemeene dingen nu nog op Hoogere Bur-gerscholen gebeuren. Ik spreek van 1884, entoen gebeurden ze wel.

Ik weet nog heel goed, hoe die proeven mijhebben aangepakt in mijn kinderziel. Eersteen beklemming, een pijn in mijn hart, ofhet stil zou staan, toen de vrees, dat mijnkameraadjes het zien zouden hoe bleek ik ommijn neus werd, en het voornemen, om toch

96 HET MUSCHJE.

vooràl flink te lijken. Daarbij een inwendigewoede tegen dien grooten, sterken man, dieeen weerloos, vastgebonden beest martelde,dat niets terug kon doen. Eindelijk een angstigenieuwsgierigheid, die al heviger en hevigerwerd, al meende ik soms de doodspijn in dekleine, onbeschrijfelijk verschrikte oogen vanden kikvorsch , te lezen.

Daarbij vertelde de leeraar van vivisectie,en van serums, die groote geleerden uitvondenom ziekten te genezen. Maar ik voelde heelstellig in mij : hier viel niets te genezen, diearme, zielige beestjes moesten enkel die pijnendoorstaan en een langzamen marteldood ster-ven, omdat wij in de 2de klas NatuurlijkeHistorie moesten leeren ; nergens anders voor.

0! die vreeselijke nieuwsgierigheid, die daarin mij opkwam onder die lessen ! De nieuws-gierigheid om van levende dingen te weten :hoe tiet er van binnen uit ziet. Géén leeraar weet,hoe gevaarlijk Natuurlijke Historielessen zijnals ze niet met wijding en met piëteit voorhet heilige Leven worden gegeven. De Ooster-

HET MUSCHJE. 97

sche wijsgeer Jinarajadasa heeft onlangs in

zijn „Lecture on Old and New Ideals in Edu-cation" zijn verwondering uitgesproken overhet materialistische onderwijs in het Westen,hoe alles daarbij op het stoffelijke gericht is,en hoe alle wijding, want alle besef van denmystieken grond van het leven ontbreekt.

Als kleine jongen leerde ik op de HoogereBurgerschool, niet om de mystieke heiligheidvan alle leven te begrijpen, maar: om te zienhoe het er van binnen uitziet.

Ik herinner me nog, hoe het een tijdlang eenobsessie in mij geweest is, wanneer ik dacht,als ik mij lieve en dierbare menschen zag, hoeze er van binnen uitzagen, hoe het bloederige,slijmerige, somber-geheime woelen van sappenen vochten in hun lichamen toeging, hoe hunlongen, hun hart, en al hun organen er uit-

zagen.Maar het ergste was dit : Nadat ik den leeraar

zoo had zien snijden en kerven in een levendenkikvorsch, kreeg ik een onbedwingbare lust,het ook eens te doen, en niet alleen in een kik-

BORRL, KARMA. 7

98 HET M USCHJE.

vorsch, maar in een mooier dier, een vogelbijvoorbeeld. Die toestellen van papier-maché,dat we op de les in handen mochten hebben,wat wás dat nu eigenlijk? doode dingen, na-maak, voorbeelden. Maar nu eens een echthart in je handen te hel-ben, echte longen, enzelf te kunnen snijden in een echt lichaam, heelkunstig, en precies alles er uit te halen: dáármoet dit zitten, daar dat, en daar dit weer,en zoo......

Toen voelde ik op een goeden dag de catapultin - mijn zak, en ik wist wat ik doen ging. Ikkon het niet meer bedwingen. Ik moest moor-den. Ze zeggen dat dieren dooden geen moordenis, maar thans weet ik wel beter, nu ik geen kindmeer ben. Het was wel degelijk een moord dienik doen wou, onder de suggestie van de lessenop school, en opgewekt door de van pijn sidde-rende kikvorsahenlijven......

Het was in de Boschjes, in een laantje dichtbij den Bataafschen Voer. Er zat een troepjemusschen lustig aan . een hoopje brood tepikken, dat een of ander kind gestrooid had.

HET MUSCHJE. 99

Tsjielp, tsjielp, tsjielp ging het; en piep, piep,piep.

Een oud, sluimerend, jacht-instinct vanhoeveel levens geleden, uit welke verre tijden-— werd in mij wakker. Ik haalde den catapultte voorschijn, legde er een grooten steen in,mikte langzaam, en...... rrrrtt ! daar ging hetvalsche schot. Ik had er nooit mee leerenschieten, maar het was voorbestemd dat hetraak moest zijn.

De musschen vlogen met een angstigetsjielp weg, maar één bleef liggen op zijn rug,trok nog even met de pootjes, en was toen

onbewegelijk. Aan zijn kopje was een groote,roode wond, waar bloed uit drupte.

Ik had 'm! Dat was mijn eerste gedachte.RáMk hoor! Een pracht van een schot hè!En ik pakte hem op. Een mannetje was het.Dat kon je aan zijn zwarte koppetje zien......

Maar toen ik hem in mijn hand had kwamde reactie. Het was nog warm, het beestje.En de oogjes, waar al een vlies over heen trok,keken me nog een beetje aan......

100 HET MUSCHJE.

Hoe zacht waren die donzige veertjes ! Hoelief toch zoo'n diertje, hoe snoezig alles, wat'n aardige pootjes, en hoe klagelijk waren zein de hoogte gestoken !...... Het was zwakker,veel zwakker dan ik...... Het had zich nietkunnen verdedigen, en gluiperig had ik hetgedood......

Toen een wroeging, een aandrang om tehuilen, het uit te snikken, naar mijn moederte loopen...... En daar tegen in een stem:Flauwe vent ! ...... H je -m een dood musch-je ? Ben jij een kerel !.... ....En.... je wo i water in was ?.....DurfDurf je nu niet ?.....Laf-...... aard!.....

Zoo, tegen mezelf vechtende liep ik door,het vogelenlijkje in mijn hand, naar huis. Erkwam een gevoel in mijn handpalm, dat iknooit zal vergeten. Het eerst warm-aanvoelendeer in werd al kouder en kouder. Ik voelde lang-aam iets warms, levends er uit weggaan en

iets doods, kouds er voor in de plaats komen.Daar ging het, daar vlood het heen, „Het", datniet in de papier-maché voorbeelden had ge-

TIET MUSCHJE. 101

zeten, dat jonkheer dokter nooit had kunnenaantoonen, het verschrikkelijk geheimzinnigedat net zoo ontzachelijk was als God, en dat ikvernietigd had......

Ik deed mijn hand nog even open toen iklangs het Kanaal liep, keek heel angstig envol schuldbesef...... het vliesje was nu heele-maal over de oogen getrokken, het vogeltjevoelde ijskoud aan, het was nu eigenlijk geenvogeltje meer, maar een ding...... En in hetwanhopig gebaartje van de omhoog geheven,krom getrokken pootjes lag een aanklacht ..... .

De tranen stonden in mijn oogen, en ik beef-

de. Maar tegelijk bleef toch de stem: „flauwekerel !...... lammeling !......het is toch maareen dood muschj e !...... en je moet leerenflink zijn vent !...... ga nu kijken wat er inzit...... dan kan je het morgen aan de jongensvertellen...... opensnijden moet je het, methet kleine mesje uit je pennemes, niet hetgroote, het kleine is scherper...... het is eenproef, een experiment zegt jonkheer dokter.......vooruit nu, niet beven, bah ! wat 'n mispunt

102 HET MUSCKJE.

ben je om zoo weinig lef te hebben !...... "Daar stond ik voor mijn huis in de Balistraat.

Bellen, en heel gewoon kijken hoor! De meiddoet open. Niemand anders in den gang ge-lukkig. Nu gauw naar boven......

En daar was mijn kamertje. De deur dicht.Op slot. Alles is gewoon hier. Het bed, de kast,de tafel, de stoelen, het boekenrekje. Er isniets bizonders gebeurd. Alleen dat koudeding in mijn hand...... Anders niets......

En nu leg ik het doode muschj e , midden opde zwarte tafel aan het raam. Wacht, eenpapier er onder, een kaft van een boek afdoen,er komt misschien bloed uit. Het vogeltje roltom, het kan niet meer precies op zijn rugliggen. 0 ! die wond, links aan zijn koppetje.....Wat is het deerlijk gehavend......

Nu het mes uit mijn zak halen, zoo, en hetkleinste mesje er uit knippen...... hoe blauwglanst dat staal...... er is iets valsch in......even afwrijven langs het zeemleeren lapje uitmijn teekendoos...... Ziezoo, nu is het goed......vooruit nu......

HET MUSCHJE. J 03

Ik neem het vogeltje en rol het weer om,dat de borst goed naar boven ligt,...... evenmijn presse-papier er tegen aan leggen, andersvalt het weer te veel op zij .....

Ik moet het allemaal zien, niet van papier-maché hoor....., maar echt......

Nu de punt van het mes dar...... zóó......d áár moet het hart zitten, j a, daar zoo wat..... daar zitten dan de longen, ongeveer...... watzal dat leuk zijn...... nu drukken...... vooruitnu vent...... drukken, die scherpe punt is erdirect door......

Maar mijn hand wordt zwaar als lood. Alle-

machtig wat heb ik ?...... Wat 'n verschrik-kelijk zware hand heb ik...... en wat beef ik......mijn hart klopt zoo vreeselijk...... en wat doetmijn hoofd ineens pijn...... Wat is dat nu ?......Ik zweet plotseling zoo, ik voel de druppelsop mijn voorhoofd......

,,,Laffe kerel !" hoor ik nog, maar nu hééluit de verte, als door een waas...... „hij durftniet, hij durft niet...... bah !......wat 'nvent !......

104 HET MUSCHJE.

Ik probeer toch nog flink te wezen...... hetmoet...... ik moet weten : hoe het er van binnen

uitziet...... ik druk, zóó, ik voel iets meegeven....nog eens...... er kraakt iets...... de punt gaatnaar binnen...... het voelt week aan......ikzie roode, slijmerige dingen......

D n begint alles in de kamer te draaien......ik geef een schreeuw...... zooals j e geeft omwakker te worden uit een boozen droom......Ik smijt het mes vol afschuw de kamer door......ik voel dat de duivel weg ,is die mij bezat

ligt een arm, dood vogeltje op de tafel,met een bloederige wond aan zijn koppetje,en een rood gat in zijn borst . ...DeDe tranenloopen mij over de wangen...... ik ben bevrijd....het is weg, voor goed......

Nu neem ik den kleinen lieveling op, kushem heel zachtjes op zijn donzen koppetje....

En vele jaren later heb ik pas begrepen,wat het Teeken was, dat mij, door het doodemuschje heen, werd gegeven.

DE NACI^TEGAAL.

Zij hadden hand aan hand door de boschjesgedwaald, en telkens stil gestaan waar nachtegalen zongen. De Haagsche Boschjes zijn inMei en de eerste helft van Juni vervuld vandit wonder, dat vol mysterie is. Een heel kleinvogeltje, niet grooter en niet veel mooier daneen musch, dat itl maar door in extaze is,'8 morgens, 's middags, '8 avonds, 's nachts,en die extaze uitjubelt en tiereliert en fluit

en orgelt, uit zijn hijgende kleine keeltje,onvermoeid, onverzadigd, zonder te stervenvan al dat geluk. Een menschenhart zou'tniet kunnen dragen, z60 veel vervoering, eenmenschenkeel zou 't niet kunnen uiten, zooveel

zang, maar dit kleine beestje, zoo broos en teer,is twee maanden langa] maar aan 't jubileerenvan wonne en geluk, en vervult de stillebosschen van zijn biddende geestdrift en zoetezaligheid, vol hartstocht en teederen min .

108 DE NACHTEGAAL.

Er zijn er weinigen, die het verstaan. Er iseen apart zintuig voor noodig, dat als eenander gehoor is. De nachtegalenzang, hetmerelgelfuit, de lijsterroep, wie dit verstaanzijn nameloos gelukkig en nameloos droef.

Zij zaten nu eindelijk op een bankje aanden weg, langs de Waterpartij. Om half tien's avonds, zomertijd, als de schemering er dieperwordt en de roerlooze vijver in het geheimvollemaanlicht in donkeren droom verzinkt, klinktuit het eilandje in 't midden van het waterde nachtegalenzang als een van hoogen harts-tocht ijlende aanbidding. Het plechtige orgelenvan een merel klinkt er nu en - dan doorheen,een lijsterroep lokt ook wel liefelijk daartus-schen, maar heerlijker dan van deze stijgt de

zang van den nachtegaal, wiens ziel al dieextaze niet meer zwijgend dragen kan enjubelt, jubelt, jubelt, hooger en hooger, naarhet toppunt van vervoering en genot......

Hand aan hand zaten zij, de man en hetmeisje. Zij luisterden en ondergingen.

Haar stem klonk zacht en bedroefd:

DE NACHTEGAAL. 109

„Ik kan dit bijna niet meer dragen, liefste,is dit niet om te breken van innigheid ?......En straks moet ik weer weg en ben ik alleen...."

„Het duurt nog maar kort, lieveling,"zeide hij. „Nog maar een paar weken zingtde nachtegaal, tot Sint-Jan, en dan is hetuit......

En zij : „Maar dàt is het juist...... dat hetdan voorbij is...... dat dan al die extaze op-gehouden is...... dat hij dan niet meer zingt,en zwijgt den heelen zomer door...... o, ikdurf het bijna niet te zeggen: omdat het dangewoon geworden is.....-. vind je dat niet ver-schrikkelijk ? ...... "

„Neen, kindje, het is niet zoo verschrikke-lijk...... het houdt wel op, en 't gaat voorbij,maar het komt terug...... de volgende lente....."

„Maar jongen (ze -noemde hem „jongen",en toch was hij zooveel ouder dat hij haarvader kon zijn), dan is 's toch niet meer hetzelfde alsnu...... dat van nu is dan tochweg......"

- „Er gaat niets weg, liefste, niets wat mooi

110 DR NACHTEGAAL.

is gaat weg...... het komt terug, herboren......- „Hoor nu, hoor nu jongen, hoor die lage

orgeltonen van zooeven, die schijnen van heelver te komen, van ergens o ! zoo ver uit datvogelzieltje, en dan inééns dat hóóge fluitenen jubelen daarna, of al het smachten bereiktis en toch niet verzadigd...... hoe kan datooit ophouden ? .... W . hoe kan dat over eenpaar weken ooit vergeten zijn, en die goud-en zilverstem verstomd ? ...... Gaat alles danvoorbij?

,,.Alles gaat voorbij, kindje, dat zei ik jetoch al...... maar alles komt óók terug......

Zij drong zich even angstig tegen hem aan,en drukte zijn hand vaster. Toen zeide ze,heel zacht en bang: „0 ! die Lente, liefste,het moet vreugde en leven zijn, maar het isook droefheid en dood...... Het is vooraldezen keer zoo verschrikkelijk geweest......eerst die Maartsche viooltjes en die sneeuw-klokjes, en toen die hyacinten...... o ! diehyacinten, toen ik ze voor 't eerst weer in-ademde kon ik mijn tranen niet meer in-

DE NACHTEGAAL. 111

houden...... heb je wel eens goed hyacintengeroken, en haar bedwelming gevoeld ? ..... .dat is heerlijkheid en overgave en genieten, o,genieten l...... en het duurt naar zoo kort......enkele dagen maar, dan is het weer voorbij......en dan komen de seringen en de meidoorn......dan voel je : nu gaat alles goed worden..... .de brem staat te branden van verlangen opde hei...... en de bruidskleur van de appel-en perenbloesems...... weet je nog hoe wedoor de Betuwe gingen ? ...... ruik je de geurenvan die bloesems nog ?.....o!. het komt aan,het komt aan, het geluk, het bedwelmt je enoverweldigt je, het is wit en het is rose, en hetis zwáár van innigheid...... het bloesemtzegenend en zaligend over je ziel...... even......een paar dagen maar...... of zijn het een paaroogenblikken ? ...... en dan is het weer voor-bij...... weg zijn de hyacinten, weg de seringen,en de bloesems vallen af . .allesalles is maar

een oogenblik, mijn arme jongen......„Maar, kindje, een oogenblik kan een

eeuwigheid zijn......"

112 DE NACHTEGAAL.

--- „Dat zeg je omdat je een dichter bent,...maar ik ben maar - een gewoon meisje, eenvrouw, en ik wil het vasthouden...... ik wilhet houden...... en ik -wil jou ook houden,altijd...... o ! hoor de nachtegaal nu weer eensjuichen, héél, héél hoog....... ik wil je nooitmeer loslaten...... ik wil niet dat het weg-gaat......

- „Lieveling, het gáát niet weg...... Dat vanons, dat kán niet blijven, je weet wel waarom....het doet zoo'n-pijn om het nog eens te zeggen....het kàn niet...... we hebben afgesproken:zoo lang de nachtegalen zingen...... het konmaar heel kort zijn, dat wisten we...... trou-wens, iets moois is àltijd kort...... en altijdeeuwi...... maar juist daarom is het zoomooi . .. ....

- „omdat jij"* zooveel ouder bent kan jij datverdragen...... j e hebt al zoo veel achter je .....die droeve trekken om je mond, die ik zoogoed ken, en die ik zoo dikwijls afgekust heb,het zijn de litteekens van je bittere gevechtenmet het leven...... en ik zie die grijze haren

DE NACHTEGAAL. 113

wel tusschen je zwarte...... ze hebben jezoo toegetakeld, mijn arme jongen...... en 'theeft je sterk gemaakt...... zie je, om dat sterkehoud ik misschien wel zooveel van je...... ikben nog zoo'n zwak meisje...... meisjes moesteneigenlijk altijd van oudere mannen houden,omdat die beter het verdriet en de ellendekennen, en al de kracht er van hebben......o, jij kunt straks weggaan en mij nooit meerzien en het toch dragen...... alleen zal ermisschien een nieuwe trek van pijn komen omje mond, en je haren zullen weer wat grijzerworden...... maar o! lieve jongen, ik kan 'tnog niet, ik wil het houden, ik wil het hou-den......"

„Je zult het ook houden, lieveling, gelóóf'me...... al het mooie in je leven hou je, ergaat niets van weg...... later, als je getrouwdzult zijn (neen, nu niet zoo doodsbedroefdkijken) zal het toch nog bij je zijn, en je zultene nooit heelemaal verliezen...... maar dit

gaat voorbij, net als de Lente en net als devervoering van den nachtegaal....... het

BOREL, KARMA. 8

114 DE NACHTEGAAL.

gaat voorbij...... en het komt terug......--- ,,Hoor! hoor ! liefste..... hoor je dat ?.....

het was om te sterven die laatste extaze......o nachtegaaltje, ik wou dat ik in je ziel konzien, jij weet van niets, jij weet niets van nuof later, jij kent alleen het oogenblik......

— „Lieveling, het oogenblik is het éénige......het éénige en het eeuwige......

Zij kusten elkander en voelden de extazevan den nachtegaal door hun zielen sidderen.Toen zagen zij elkander lang aan.

En hij zeide :„omdat dit geweest is zal het blijven......

alles wat geweest is blijft...... niets gaat ver-loren...... we zijn even één geweest met devervoering van den nachtegaal en den droomvan den vijver, en de innigheid van de avondsterdáár, en daarmee zijn we samen opgenomen inde eindelooze verrukking van het Heelal......dit kan evenmin weg zijn als God weg kanzijn...... het wordt alleen anders, in de duize-lende begoocheling die het leven is, maarwaarachter het ware, altijd hetzelfde leeft......

DE NACHTEGAAL. 115

Wie ééns een nachtegaal verstaan heeft, wieééns een kus gevoeld heeft zooals wij daarstraks, kan nooit meer sterven."

- „Zie je hoe plechtig de vijver nu is met diehooge, groote boomera, die zich er zoo statigover buigen...... wat 'n rust ! ...... als dat waterzoo stilstaat, zoo héél stil, en de kleur er vanwordt zoo innig, door den droom die er overgaat liggen, o liefste, dan is het of het wááris wat je zegt, of het nooit, nooit weg kan gaanen altijd zoo blijven zal....... wat wordt hetnu stil, er komen geen menschen meer voorbij...o! kijk eens, jongen, die merel daar, die zitop den allerbovensten tak van dien boom,héélemaal eenzaam en verlaten in de oneindig-heid van de lucht...... nu orgelt hij, hoor......wat is dat heilig...... zou dat nu maar gewooneen vogel zijn die zingt ?"

— „Voor de professoren en de knappe men-schen, ja kind.... de vogels zingen zoo maar, omdingen die de wetenschap heel laag bij den grondopnoemt...... maar de wetenschap weet niets....ik bedoel van de innerlijke mystiek der dingen...

116 DE NACHTEGAAL.

dat nachtegaaltje dat we hooren zingen isdichter bij het heiligste en wezenlijkste, alis het zich er niet van bewust, dan al de heelknappe menschen....... en die merel, die daarzoo sterk en eenzaam op dien allerhoogstentak zit te orgelen ook......

- „Als ik zoo bij je zit en je stem hoor......(weet je wel dat die heel anders is als je metmij spreekt dan als ik j e tegen anderen hoorpraten ? )...... dan begrijp ik alles, en versta

ik ook wat de nachtegaal zingt en wat desterren zeggen...... maar als je weg bent,weet ik het niet meer...... o jongen, waaromkan je niet bij mij blijven, waarom gaan dehyacinten voorbij, - en de seringen, en demeidoorn, en je stem ? ... ...

-- „Kindje, moet ik het nu weer zeggen ? ..... .niet dat het blijft is de begoocheling maardat het voorbij zou gaan...... als het diep inje ziel is, is het in de eeuwigheid...... oogen-blikken zijn eeuwigheid, en tijd is een waan......in deze avonden met jou heb ik eeuwighedendoorleefd, en het lied van dézen nachtegaal

DE NACHTEGAAL. 117

is hetzelfde lied van den nachtegaal vóórhonderd en nà honderd j aren...... Dát watachter dit lied trilt, en wat in onzen kus zaligde,en wat beeft van innigheid in het sterrenge-tintel, is het eeuwige, en niets kan er vanworden afgenomen, al verschijnt het altijdweer opnieuw in den toover van andere ge-daanten...... wij zitten hier samen in hetwondere goochelspel van een duizelendendroom...... het schittert, en warrelt, en flikkert,en dooft weer uit, en laait weer opnieuw op,millioenenmaal...... en in dien toover vanbegoocheling is onze liefde even geweest een

droom in een droom...... maar in een droom,waarachter de eeuwige Werkelijkheid staat,die niet vergaan kan...... altijd zal je bij mij

zijn, en ik bij jou, al weten we het niet.....omdat ik jou ben en jij mij,, want alleen dede toover scheidt ons, die weg kan vallen inéén oogenblik......

--- „o liefste, als ik 't maar altijd weten kon,maar als ik straks alleen zal wezen, ben ikniets dan een heel arm meisje, dat verdriet

118 DE NACHTEGAAL.

heeft, en dat angstig de dagen telt dat denachtegaal nog zingen zal......

Hij zweeg glimlachend, met tranen in deoogen, die misschien van geluk en misschienvan droefheid waren, en streelde liefderijk,meer als een vader dan een minnaar, haarzachtgebogen hoofd..... .

De nachtegaal in het donkere boschje ophet stille eiland in den vijver liet uit het diepstevan zijn mysterieuze ziel een gebed van lage,plechtige, lang-uitgehaalde alt-tonen hooren,om dan opeens luid uit te breken in een extazevan kristal-helderen jubel, puur als parelendwater, opstijgend naar die allerhoogste innig-heid, waar menschenzielen van sidderen,.de sterren van tintelen in den nacht......

GEMEUBELEERDE KAMERS.

Donkere, steile trappen, nauwe voordeur,lijzig opengelamd door vettig eind touw,lauwe koollucht je tegemoet vunzend, hoogpiepstemmetje van vinnige oude juffrouw jeopvleiend naar boven, probeerend even vriendelijk te zijn, en dan in eens het staan invreemde, vijandige kamertjes, dat is het weeewoning-zoeken in Amsterdam.

0, die verschrikking van eene ronde tafelin 't midden met een nikkelen bel op gehaaktkleedje, de vergulden pendule onder eenglazen stolp op den schoorsteen, en tweecandelabres met glazen breloques, ieder preciesop den hoek.

Als je wat hard loopt, rinkelen ze sarrend,en ze hebben een gekleurd steenen beeldjenaast zich, een herder en een herderin, vanwie vingertjes kapot zijn. Langs den muurstaan gebarsten stoelen met trijp, en een

122 GEMEUBELEERDE KAMERS.

canapé met diepe deuken is vlak bij 't raam.Aan den wand hangen hevige gravuren,

„het afscheid" en „de eerste kus", griezeligvan gewoonheid, in den spiegel boven de vul-kachel is een barst. En 't lage groezelige plafonddrukt zwaar boven je hoofd en bedreigt je,'t is of het al lager en lager neer zal komen,als een deksel dat langzaam dicht gaat.

Dit is wel het triestigste van je heele leven,en 't is gevaarlijker dan een mooie woedendestorm en brandt je feller dan vuur, dit dor-banale van 't Hollandsche huurkamertjesleven met de ronde tafel en de bel op 't kleedjeen de ritselende breloques, tusschen de wreedemonsterachtige figuren van een papieren be-hang met gedrochtelijke bloemen.

In helsche tyfoons ben ik geweest in deChineesche zee, in stortvloed regens heb ikgereden op een druipend paard in 't oerwoudvan Borneo, maar nooit heb ik me zoo dichtbij den dood gevoeld, heb ik me zoo verlatengeweten in . alleruiterste verdorring van mijnpiel, als op de huiverige huurkamertjes van

GEMEUBELEERDE KAMERS. 123

Amsterdam, waar ik heb gerild als een laf-hartige.

Dit lijkt me nog maar weinig menschelijksmeer, de flemerige huur-juffrouw in de JanSteen, in de Gerard Dou, in de Tweede Hel-mersstraat van drie hoog, die alles zoo netjesheeft, en alleen verhuurt voor de gezelligheid,omdar het huis zoo groot is, niet voor 't geldhoor, en die eigenlijk van deftige afkomst is,en een oom heeft die officier is bij de admi-nistratie in Indië.

Zij heeft om te slapen naast de kamer eenalcoof, waar het donker is als in een graf, enwaar 't ruikt naar dorre en bedorven dingenen als je binnen komt, stoot je tegen een wasch-tafel die je niet zag.

Was dat nu niet allemaal heel netjes ? Neen?Zocht meneer voor twee ?06.00. Zoo, dan

was meneer niet terecht, anders had ze niet,'t speet haar wel. En dan weer de steile, gladdetrappen af, en je vasthouden aan 't glibberigetouw in 't donker, en 't tergend openlummelenvan de deur, tot je weer vrij, diep ademend op


straat staat, als ontsnapt aan groot gevaar .

Dit Iijkt weI het allerdroevigste van 't leven,

't allerlaatste waar je in diepste misere-periode

toe komt, 't kamers zoeken in nieuw Amster

damsche buurten, waar de verschrikking broeit

van bevlekt trijp en kapotte schoorsteen

herdertjes en gedeukte sofa's, en achter be

slagen lijstglas een premie van 't Nieuws van

den Dag.

Zoo was ik gegaan, moedeloos en gedrukt,

door lange, smalle straten met hooge huizen,

als willoos en onbewust trappen opklimmend,

en huiverkijkend tegen grillige behangsels,

en sprekend met juffrouwen en hazen, dien ik

eigenlijk niet verstond. Want het beste en

mooie in je gaat eigenlijk niet mee, en blijft

angstig apart, droomt ondertusschen van

blauwe bergen in Java en sterren-nachten ill

de Roode Zee, terwijl 't mindere van je ver

daarvan \veg, werelddeelen ver weg, wat praat

over huur en verlichting en ontbijt.

Trappen op, trappen af, deuren open, deuren

dicht, even nieuwe, vreemde gezichten opge-


doemd, dan weer weg uit je leven, voorgoed,vreemd gegaan worden langs donkere rijenhuizen, z60 was het zoeken van kamers voormij op een triestigen Novembermiddag, indruilend vuil licht, dat uit grijze luchten neerhinge

Tot ik eindelijk drie hoog, moe en hijgendvan klimmen, in een groote, ruime kamer stond,waar de dingen vriendelijker deden.

tEn even waakte ik op, voelde ik mij sterkeren geruster. Er was iets huiselijks in deze grootekamer, dat veilig aanvoelde.

De schoorsteen was niet zoo'n verschrikkingals de andere, de stoelen waren van bruin leer,met blinkend koperen spijkertjes, en er stondeen vertrouwd, ernstig schrijfbureau in eenhoek, met een boekenkast er naast. Ik voeldeden man, die tot mij sprak, nu ook dichterbij mij dan de anderen, wier geluid als heel vanverre kwam, en een gesprek over huur, envuur en licht, en bediening vlotte beter,

Maar de slaapkamer nu, de slaapkamer 1 .Nu zag ik, dat de man wat aarzelde en ik

126 - GEMEUBELEERDE KAMERS.

voelde ook, dat de trek om zijn mond hardwas en de lijn van zijn wenkbrauwen mij irri-teerde. Dat kan zoo ineens komen van eenmensch.

De slaapkamer ? ....... Ja, meneer, weet udaar staat nu juist een lijkie boven de aarde.....meneer is toch niet bang voor een lijkie ? ..... .een kindje van tien maanden, gisteren ge-storven...... aan de kinkhoest...... maar ukunt de kamer toch zien, 't doet er niets toe,

he Hij schoof een suite-deur open en ging mijvóór in een donkere kamer

Met een zacht kopergerinkel van ringenging een gordijn open, en in 't midden vande kamer lag iets - wits, iets blanks, vanbloemen en van dood.

0, het witte, witte wiegje, en het wittekindje er in, zacht, zacht rustende als in eendroom!

Als was zoo bleek het angelieke gezichtje,dat lachte, lachte in den dood. De teere handjeswaren gevouwen als in gebed en zoo voor-


zichtig sloten de fijne vingertjes in elkaar,als wilden ze iets heel innigs bewaren, vaneen mysterie dat één hard gebaar verbreekt.

Wat losse chrysanthemen lagen witter ophet witte kussen, waar 't broze hoofdje oplag.

En ik voelde iets vreemds, iets wonder.heiligs of de ziel van het doode kindje nog omhet wiegje zweefde, en mijn ziel beroerde metademen zacht.

Dit was iets van héél ver boven het triestigeleven van kamertjes en donkere trappen,dat mij had aangeraakt, na mijn treurigen

tocht van donkere gangen door 't dorste vanAmsterdam.

Iets uit de teere, ijle sfeer van droom eneeuwigheid boven de harde werkelijkheid be-roerde mij, en ik voelde het zacht over mijkomen, en de sluieren weg wuiven die dat on-zichtbare mysterie voor mij hadden verborgenden ganschen, langen dag.

Want het doode kindje lachte, lachte zachten zalig tegen ongeziene dingen, die de ziel


weet, maar waar de oogen nooit mogen komen,en door de vale doodschheid van mijn dagglansde een wonder, wonder licht.

De vader, koud en onbewogen, hij praattemaar door, en wees mij vele dingen, die ik nietzag, en zeide mij vele woorden, die ik niethoorde, en ik geloof ook wel, dat ik antwoordde,dat iemand rondkeek en sprak, die ikzelf moetgeweest zijn en mijn lichaam had.

Maar aldoor was het innigste en reëelstein mij met het doode kindje.

Veel teer geheim is er tusschen ons geweest,en toen mijn ziel het vele dingen vroeg, heefthet zacht, o, zacht gelachen, uit de sfeer waarinhet nu eeuwig woont.

Zoo heb ik staan staren, schijnbaar kort,maar o, hoe lang en ver, bij het doode wichtje,dat dichter bij 't innigste in mij was dan al delevende menschen, die dien troosteloozen mid-dag om mijn lichaam waren geweest. Tusschenal die griezelige behangsel-muren, langs al diedonkere trappen had ik den ganschen middaggedoold om eindelijk aan te landen in de teere


sfeer van den lichten dood, van het lichte leven,waar het kindje in lachte, vreezeloos en zacht.

En weg was de verschrikking van 't .grauwe,grijnzende bestaan van vale kamer-wanden endruilenden middag-schemer, want over mijnziel voelde ik den glans van den lach, dien hetdoode kindje lachte in de eeuwigheid van hetlicht.

Toen ben ik heengegaan, gerust en zéérveilig mij voelend in 't harde leven, waar ikachterbleef met den laatsten lach van eendood kindje, dat tot teerder sferen was op-gegaan, die geen sterveling weet.........

BOREL, KARMA. 9

DE KERSTBOOM.

Sedert hun zoon Frans, de genie-officier,door het ontijdig springen van een granaatin den mobilisatietijd, hun plotseling ont-nomen was, waarna Jan als 0. I. ambtenaarnaar Indië was gegaan, en hun eenige dochterHeleen in een verblinding van hartstochtmet een armen violist naar Amerika was ge-vlucht, was er niets meer dat de ouders bijeen-hield, die echter toch maar bleven doorlevenin die hel, die een huwelijk zonder liefde is.Toen de kinderen er nog waren, en geregeldaan huis kwamen, was er althans een schijnvan, zoo niet liefde dan toch welwillendevriendschap tussehen hen geweest, omdat zijbeide innig van die kinderen hielden, maarnu zij weg waren het werd einde Decembereen jaar — waren zij elkaar beginnen te hatenmet iets van dien haat, die twee aan elkaargeketende galeislaven hebben...... Hun hu-

134 DE KERSTBOOM.

welijk was een hartstocht-huwelijk geweestna een "coup de foudre", maar toen diehartstocht was uitgelaaid en zij, na moeilijkdrie kinderen te hebben gebaard, vroeg oudwas geworden, met een vervallen, vervormdlichaam, was er niets meer over dat hun samenhield, omdat er eigenlijk nooit iets anders danhet thans doodgebrande vuur tusschen hengeweest was. AIleen de kinderen hielden dezetwee eenzamen bij elkaar, die elk een apartleven leidden, alleefden zij in een h..uis samen,en heetten zij man en vrouw. Hij was zijngenoegens buitenshuis gaan zoeken; zij wistdat hij haar bedroog met vele andere vrouwen,maar het liet haar koud, en het behoedde haarvoor ongewenschte tenadering tot haar altijdmoe en pijnlijk lichaam. Hij was muzikaal,zij niet, hij hield van kunst en literatuur, waarzij niets voor voelde, zijn gevoels- en gedachteleven was in een sfeer, ver van de hare, en hetleek, zoo als het nu was, bijna ondenkbaar datdeze twee menschen elkaar als razenden, halfdronken van hartstocht, eenmaal in de armen

DE KERSTBOOM. 135 -----------------------

waren gevlogen, in een brandenden roes van wat zij dachten liefde te zijn. Zij zouden nooit vijandig tegenover elkaar gevoeld hebben, omdat zij daarvoor te weinig gemeen hadden om over te strijden, maar als totaal vreemden onverschillig langs elkaar voorbij zijn gegaan, als zij niet eenmaal, nu twee en twintig jaar geleden, getrouwd waren en kinderen hadden gehad. Zonder er ooit iets over te hebben afgesproken, misschien weI zonder het bewust te zijn, hadden zij zich ingehouden zoolang de kinderen nog aan huis kwamen, en samen met hen de familiefeestjes, verjaardagen, Sint Nicolaas, en Kerstmis vierden.

Vooral Kerstmis was een groote dag, grooter nog dan St. Nicolaas. Mevrouw Durieux, die door het voeren van den franschen naam van haar echtgenoot, niet den duitschen aard van haar eigen familie, Schneider, verloren had, beschouwde Weihnachten nog altijd als de allerplechtigste feestdag, en van den kerstboom werd bijzonder veel werk gemaakt. Ieder jaar werd op het Voorhout een prachtigen kerstboom

136 DE KERSTBOOM,

gekocht, en toen de kinderen nog klein waren,was het optooien en versieren van den kerst-boom een bijna plechtige verrukking voor hen,die dagen duurde. Om dien kerstboom haddenzij als kleuters liederen gezongen, zij haddener jubelend de cadeautjes en het lekkers vanaf gehaald, en, als de lichten in de kamer warenuitgedaan, en de kaarsen ontstoken, waar alhet goud en zilver en de helle kleuren der ster-ren en ballonnetjes en glaasjes en kristalletjesaan schitterden, zaten vader en moeder, metde drie kinderen tegen hun aan gevleid, totlaat in den avond bijeen. Stil zaten zij dan,zonder veel te spreken, en het was of een on-zichtbare, heilige Tegenwoordigheid om hunheen Was, die deze menschenzielen in één bandbijeenhield en hen deed voelen hoe het in degoddelijke orde der dingen over hen geördi-neerd was, dat zij samen zouden zijn.

Het was eigenlijk de Kerstboom, die dezenvader en deze moeder had belet, van elkaarte gaan, die hun er van terug had gehouden,elkaar de verborgen vreeselijke gedachten van

DE KERSTBOOM. 137

wrok en nijd en haat, in onverbiddelijk gewor-den woorden toe te slingeren, want elk jaar,als de heilige kaarsen brandden, en de kinderen,al waren zij nu groot geworden, met hun ouderser om heen stonden, hadden man en vrouwdie wondere, onzichtbare Tegenwoordigheidgevoeld, die hun bewust deed zijn, dat ze bijelkaar hoorden, omdat zij samen die kinderenhet leven hadden gegeven.

En plechtig klonk het, jaar na jaar, in destille huiskamer, waar de Kerstboom-kaarsjespeinzend brandden, van de lippen dier vijfmenschen, vader, moeder, zoons en dochter:„Christus is geboren......

Toen was de catastrofe gekomen, vlak naKerstmis, die al het gruwzaam donkere enjaren lang onderdrukte in die twee menschen

had los doen komen. Frans, de oudste zoon,was ellendig omgekomen, Heleen, de dochter,was, zonder ook maar een woord tot afscheid

138 DE KERSTBOOM.-----------'-----~

achter te laten, als een deerne met een rondreizenden violist uit een strijkje er van doorgegaan, en toen ill de lente, de jongste zoon,naar Indie was gegaan, waren zij aIleen achtergebleven, vol rouw en verdriet en bitterheid,

dien zij niet samen konden deelen, omdat zeopeens bemerkten dat zij nu geheel vreemdenwaren. De jarenlang onderdrukte verwijtenen rancunes en vijandigheden kwamen naarbuiten, de eerste harde woorden vielen, toende scheldwoorden, en daarop volgde al gauwdie heI, die het leven wordt van twee aanelkander geketende getrouwde menschen, dieniets meer gemeen hebben. Zij waren elkaarnu niet meer onverschillig, zij haatten elkaar.

Hij had een aparte slaapkamer genomen, enzij was blij hem uit de hare kwijt te zijn. Zijzagen elkaar nog maar aIleen aan de maaltijden,en spuwden dan al het venijn tegen elkaar uit,dat zij al voelden zoodra zij elkaar zagen, inharde, brute woorden. Zij treiterde hem metschampere, ordinaire toespelingen op "diemeiden", waarmede zij wist, dat hij zich afgaf,

DE KERSTBOOM. 139

over zijn manier van eten, van zitten, van.

opstaan, over alles wat hij deed en niet deed,

omdat alles van hem haar irriteerde; hij giftigde terug, kwetste haar in haar vrouwzijn,

bespotte haar toilet, haar uitvallende haren,

haar verlepte hals en borst, en sehold op het

eten, al was het nog zoo goed. Eens, na eel1al te sarrenden, onverdienden uitval van haar,

had hij haar zelfs geslagen, in woedende, on

berekenhare drift.

Van elkaar afgaan konden zij niet, omdat

het hem financieel onmogelijk was, en omdat

ook haat en getreiter en gesar een band vormen,

De giftige seheldwoorden, de hatelijke toe

spelingen, het valsche geplaag, het gejudas

en geneger waren een sfeer van huiselijkheid

geworden, zooals ook warmte en liefde dat

zijn, al was het heel iets anders. Ook al datdemonisch afschuwelijke en ziel-verscheurende

van treiteren en sarren wordt ten slotte eenhuiselijke sfeer, die, uit sleur, niet meer is teontkomen, en, zoo niet bijna gezellig, toeh

onontbeerlijk is geworden. Deze twee men-

140 DE KERSTBOOM.

schen waren elkaar gaan haten met een fellen,kwaadaardigen haat, die zóó in hun ziel wasingevreten, dat zij er niet meer buiten konden,evenals een dronkaard niet meer buiten drank.Het donkerste, verachtelijkste, gedrochtelijk-ste, heel achter uit hun zielen, hadden zij uitelkaar naar buiten gehaald, met dezelfdeintensiteit, waarmede zij elkaar twee en twintigjaar geleden heet-kussend in de armen warengevlogen. Zij scholden elkaar thans uit, energerden elkaar, zooals zij elkaar vroeger om-helsden en attenties bewezen. Alles haattenen verafschuwden zij van elkaar, hun maniervan eten, hun hoesten, hun loopen, hun vast-houden van vork of lepel, hun ademen, hunuitwasemingen, alles was walg en afkeer enirritatie. Zóó waren nu al maanden verloopen,in steeds onduldbaarder vijandschap en duis-tere krioeling van vunze gedachten en heime-

lijke booze wenschen, ja, zij hadden elkaar inhet diepst van hun hart , menigmaal dood-gewenscht, toen het December was geworden,en Kerstmis naderde.

DE KERSTBOOM. 141

In de stad lagen de winkels al vol Kerst-boomversieringen, en op het Voorhout stondende mooie dennen- en sparreboomen te koop,voor het te vieren feest.

De verjaardagen waren door de Durieuxexpres overgeslagen en totaal genegeerd, enmet St. Nicolaas was hij expres uit de stadgegaan. Ook Kerstmis zou wel onopgemerktvoorbij gaan, dacht hij.........

Maar ziet! op een middag, juist toen hijde deur uit wilde gaan, zag hij dat, net als allejaren, een Kerstboom werd bezorgd. Hij lachtevalsch, en mompelde zoo iets van „aanstel-lerij !" 'sAvonds aan tafel zeide zij schamper:„Jij gaat zeker weer op reis met Kerstmis he ?Ik heb een Kerstboom gekocht vanmiddag,voor mij zelf...."

Hij antwoordde niets, lachte enkel evenstiekem, met dat sneerende, sarcastische lachje,

dat haar zoo irriteeren kon, maar aan hetdessert kon hij zich niet meer inhouden, ener volgde een scène, z o afschuwelijk als erin maanden geen meer geweest was. Zij ver-

142 DE K ERSTBOOM.

weet hem, dathun dochter was weggeloopen,omdat zij zijn voorbeeld voor oogen had, hijhaar dat ze hun omgekomen zoon Frans metaIle geweld officier had laten worden, zoodatzij de oorzaak van zijn dood was, en zij kevenen sarden en treiterden zoo, dat hij haar eenyork naar het hoofd gooide, die haar bloedigwondde aan den wang. Daarna liep hij hethuis uit, kletste de deur dicht, en ging zijntroost zoeken in een Bar, bij vrouwen .

* **De volgende avonden was hij '8 avonds

nit, en den avond v66r Kerstmis was hij zelfsniet eens komen dineeren. Op Kerstmis-avondwas er geen werk van het diner gemaakt ; zijaten gewoon, als aIle dagen, en er werd nietover den heiligen dag gesproken. Direct nahet eten liep hij weer de straat op, en wildetot '8 nachts laat uitblijven, maar in aIlegroote cafe's en restaurants, die hij binnenliep,tot in de mondaine Bars toe, stonden Kerst-

DE KERSTBOOM. 143

boomen te branden, en werd hij herinnerdaan een z60 ontzachtelijk groot en genadiggebeuren, dat het ondragelijke pijn deed aanzijn verbitterde, door haat en venijn uitgevreten ziel, Neen, dat was niet aan te zien, enniet te verduren. Hij zou dan maar liever naarhuisgaan, en wat gaan zitten lezen op zijnstudeerkamer boven. Ret was trouwens altien uur Voorzichtig de voordeur ontslotenhebbende, opdat zijn vrouw hem niet zouhooren binnenkomen, wilde hij den trap opsluipen, maar zag de deur van de huiskamernaast de eetkamer, op een kier staan. Er waseen schemerigen lichtschijn te zien, die nietvan de groote kroon kon komen. Zijn vrouw,die anders vroeg naar haar slaapkamer ging,was dUB nog beneden.

Even bleef hij stil staan, Hij wist niet rechtwat hij deed, maar werd willoos geleid naardie deur, die hij onhoorbaar zacht openduwde.

In de donkere kamer brandde de Kerstboom.Plechtig, o ! hoe plechtig en stil waren derechte vlammetjes dier kleine kaarsjes, en

144 DE KERSTBOOM.

om . den grooten boom, precies als vroeger,toen de kinderen er nog waren, met wittekerst-engeltjes, en zilveren sterren, en slin-gers sneeuwdons, trilde een wonderbare, on-wezenlijk droomerige wijding. Stil, op eentabouret, bij dien boom, in liet schemerige,weifelende licht, zat ineengedoken, peinzend,een oude vrouw, de moeder van zijn kinderen.Ja, oud is zij, kijk! hoe grijs zijn al haar harengeworden, hoe klagelijk is haar gebogen rug,het is een vervallen, deerlijk gehavend vrou-welijk wezen, zonder bekoring meer, zonderverleiding, een afgeleefde vrouw, die nietsmeer te , wachten heeft van het leven. Hoeeenzaam zit ze daar te staren, hoe van alles

verlaten, nu de kinderen weg zijn, die ééns methun teere stemmetjes hier kerstliederen hebbengezongen! Wat is dat lang, lang geleden, hoeklein waren ze toen, Frans en Jan, in hunkorte broekjes en Heleentje, met het vlechtjeop haar rug, en hoe glansden die klare kinder-oogen, van verwachting en pret! Nu is het

uit...... Voorbij...... Er zit alleen een oude,

DE KERSTBOOM. 145

afgeleefde, verlepte vrouw...... hun moeder......zijn vrouw...... die hij verwenscht en vervloekt,en gewond heeft...... op haar rechterwangplekt nog vurig rood die venijnige prik......die vrouw, die hem gesard, en getreiterd engescholden heeft. Hoe roerloos zit ze daar nu....niet vijandig meer, niet afschuwelijk, nietdreigend...... waar zou ze nu over denken ?......zij hoort hem niet eens...... In het vaag-bevende licht van de kaarsen ziet hij dat zeverdriet heeft, dat haar bleeke, fletse gezichtkrimpt van zielepijn en ellende......

En toen, opeens, gebeurde het Wonder, datscharlakenrood maakt wit. Door een onzicht-bare, onweerstaanbare kracht werd hij naarde wijding van den heiligen boom gedreven,hij liep voort, of een ongeziene Tegenwoordig-heid hem aan een zachte, maar bovenmensche-lijk sterke hand leidde naar die klagelijke,deernisvolle vrouw, die de moeder was van

zijn kinderen.Zij rees verschrikt overeind, bleef doodstil,

het hoofd gebogen omlaag zien, met een uit-B O1tEL, K RI[A. 10

146 DE KERSTBOOM.

drukking van een stervend dier, dat den genade-slag verwacht, en kon niets anders uitbrengendan: jij!...... Jij !...... Jij hier ?......" Toenzag zij hem aan in zijn gehaat gezicht. Maarhij had nu niets angstwekkends meer, wanter was een licht in zijn oogen geboren, datééns, voor eeuwen in een kribbe te Betlehemvoor de menschheid was ontstoken, en ondoof-baar is.

„Christus is geboren !" zejde hij plechtig,evenals in vroeger jaren, maar met een ont-zaggelijke beteekenis nu, die er vroeger nooitin geklonken had, en alsof hij haar voor 't eerstdit nieuws vertelde, dat tot hem was gekomen,uit verre, nooit vermoede werelden. Fellerdan een electrische schok door een lichaamgaat, voelde, zij het, licht uit zijn ziel door dehare sidderen, en voor het eerst in hun levenzagen hun twee zielen elkaar aan, om elkaarnooit te vergeten.

„Christus is geboren" antwoordde zij, hui-verend van ontzetting en zaligheid, maarwankelde, omdat haar zwakke, ontredderde

DE KERSTBOOM. 147

lichaam het zoete, maar overweldigende be-richt nog niet kon dragen.

Hij ving haar op, in uiterste verdeemoedi-ging van deernis en berouw, en kuste eer-biedig de wonde roode plek op haar verheer-lijkte gezicht.........

DE SCHOONE ILLUSIE.

Avond aan avond stond het jonge aspirantcontroleurtje *) op den „Passar" in TandjongPinang naar het chineesche tooneel te kijken.Het was in 1894, vijf en twintig jaar al geleden,maar ik moet nu opeens weer aan hem denken,omdat ik zijn doodsbericht in de courant las,zooeven. Hij was assistent-resident toen hijstierf, en onder de advertentie van zijn over-lijden staan de namen van zijn vrouw en vanvijf kinderen, maar toen was hij nog maar eenheel jong, baardeloos celibatairtj e, zóó uithet studenten-leven van Holland in een uithoekvan Indië gezet. Als ik er nu om denk voel ikzacht medelijden met hem. Ik weet nu hoetragisch het is, een jonge man, vol illusies enidealen, die uit Holland naar Indië komt omer een ambtenaars-leven te leiden; ik weet,hoeveel van de allerbeste, teerste dingen van

*) Controleur = civiel bestuurambtenaar in N. I.

152 DE SCHOONE ILLUSIE.

de ziel voor goed gebroken moeten wordenv66r een warmlevend jong mensch een ambte-naars-carrière in Indië kan maken. De menschmoet in Indië dood, morsdood, voor altijd,eer de ambtenaar kan leven.

Maar toen leefde de mensch nog in hem, enhet was een heel jong, verlangend, droomendmensch, met een dichterlijke ziel en een naiefgemoed. Ja, piepjong was hij nog, een op-geschoten melkmuil eigenlijk, met blond haaren groote blauwe vraag-oogen, en nu weet ikpas, hoe 'n misdaad hij aan zichzelf begingtoen hij in het harde, meedoogenlooze indischeambtenaars-leven ging, dat kerkhof voor warmedichterlijke harten. Zooals ik ook nu pas weet -en hoe! dat ik bijna dertien van mijn eigen,beste levensjaren heb laten verdorren in eenkleurloos, leeg ambtenaarsbestaan, àl doormaar optornend tegen onrecht en leugen.

Op het marktplein de Passar vanTangjong Pinang, de hoofdplaats van deresidentie Riouw en Onderhoorigheden, speeldeelken avond, tot laat in den nacht, het chi-

DE SCHOONE ILLUSIE. 153

neesche tooneel. Dat was de groote lokvogelvan de dobbel-pacht, die er de arme koeliesuit de omliggende gambir- en pepertuinenmede lokte om op den openbaren weg te komenspelen. Wat in China bij de wet verboden was,werd hier door de Nederlandsche regeeringgesanctioneerd, die het recht, om te latendobbelen, aan den meest biedenden chineesverpachtte. Overal op den Passar, om hettooneel heen, en voor de huizen, waren dedobbeltafels gezet en de dobbel-matjes uit-gespreid, waar de chineesche koelies, en ookwel meergegoeden, hun geld op waagden,dikwijls het zuur verdiende loon van weken enmaanden. En het was het chineesche tooneel,dat als lokaas diende, om de menigte naar dedobbel-markt te trekken, met heftig-bommenden trommend lawaai van muziek, en schitteringvan magnifieke kleuren.

Het was maar een armzalige stellage, waaropde populaire, oude sagen uit de chineeschemiddeneeuwen werden afgespeeld, maar indat allerprimitiefste milieu, met zoo goed als


géén décors en de kinderachtigste requisieten,vertoonden de chineesche tooneelspelers uiteen gewoon volks-troepje daar een pracht-van gebaar en bewegen, zooals ik nooit laterop een europeesch tooneel zag 1 ).

Als ambtenaar voor Chineesche Zaken be-woog ik mij veel in de chineesche kamp, enals kunst-liefhebber kon ik uren en uren naardat chineesche tooneel staan kijken. Het vielmij op, dat daar avond aan avond ook hetaspirant-controleurtje stond, met de extazeover zijn jonge gezicht, en een groot verlangen,dat ik zelf maar al te goed kende, in zijn oogen.

Ik ben een kenner, ik zou bijna zeggen eendeskundige, in zulke sentimenten, die ik vaniemands gelaat kan aflezen als hij ze nietzorgvuldig verbergt, en ik had al heel spoedigopgemerkt, dat zijn droomende, smachtendeblik alléén maar op één frêle, broos wezentjewas gevestigd, dat in het schitterende, goud-

1) Voor bizonderheden zie men mijn opstel „Het

Chineesche Tooneel" in „wijsheid en Schoonheid uit China".

(5e druk. Van Kampen & Zn., A'dam.)


en zijden gewaad, fijner en lichter bewoogdan een bloem. En, als alle chineesche tooneel-kunstenaars, deed dat ranke, teere wezentjewonderen van gevoeligheid met het gebaar,van de handen, o ! de fijne, lotus-lichte handenJvooral, en de luchtige spreiding van vingerenJa, wèl was dit wezentje schoon, van die echteschoonheid, zooals chineesche dichters haarbezongen hebben, en die „de Wijzen in dehemelen hun rust ontrooft".

Het had oogen, zooals de chineesche dichterzegt, mystiek „als een stil water in den herfstbij avond", de wenkbrauwen waren teer „als

de omtrekken van heel verre bergen", en hetgezicht was „zacht als de perzikbloesem".

Nergens heb ik de meisjes-gratie fijner endichterlijker zien bewegen dan op het chi-neesche tooneel, en het was begrijpelijk, dateen Westersche, droomerige groote jongen

tot diep in zijn ziel was getroffen door dezeverschijning, liefelijk als een fee uit eensprookje.

In een der groote historische stukken, die

156 DR SCHOONE ILLUSIE.

de troep opvoerde, was zij een als menschgeïncarneerde geest uit verre, . mystieke ge-westen, die toovermacht bezat, en door denblik uit hare ogen, fascineerend op hem ge-richt, den meest bloeddorstigen roover-krijgs-man kon bedwingen. Zij kon ook met haarfijne vingeren bezwerende gebaren maken, dieonzichtbare geesten zich tot krijgers dedenincarneeren, en andere, die liefde tooverdenin de harten van haar bitterste vijanden. Hetwondere wezentje, dat dit feeën-meisje voor-stelde, deed dit alles zóó eenvoudig, zonder deminste pose- of pathetische beweging, metzulk een magischen blik en zulk een mystiekgebaar, dat werkelijk een geheimzinnig toover-fluïde van haar scheen uit te vloeien. Hetwas wè l de geest uit hooger sferen, die zichop aarde geïncarneerd had, en er was als eenmagische cirkel onzichtbaar om het rankewezentje heen.

De charme van dit bovenaardsche figuurtjeging over de drommen toeschouwers, een-voudige koelies uit het volk, die ademloos het


gebeuren op het tooneel volgden, en hieldook het jonge ambtenaartje uit het Westenbevangen, die zijn groote blauwe oogen maarniet af kon wenden van het licht-wezentje inschitterende rood- en gouden zijde, met hetvreemde perzik-bloesem gezichtje, waarin tweediepe, mystieke oogen tooverachtig fonkelden.Het gebaar van haar kleine handjes beroerdezijn ziel met een emotie, die bijna pijn was.

Eens op een stillen maanlicht-avond, toenhet jonge aspirant-controleurtje, met wien ikal eens vluchtig had kennis gemaakt, mij weervoor het chineesche tooneel zag staan, sprak

hij mij aan.Na eenige banale vragen en antwoorden,

terwijl ik zag, dat het jonge mensch branddevan verlangen om tot de vraag te komen,waarvoor hij mij genaderd was, vroeg hijeindelijk:

„Spreken die chineesche tooneelspelers nietsdan chineesch ?...... of zouden ze bijvoorbeeldook een beetje maleisch, of misschien engelschverstaan ?"


„Neen", antwoordde ik, „het zijn allemaalchineezen uit Fuhchau, die in dezen troep zijn,zij spreken Fuhchau-dialect, waar ik zelfbijna niets van versta, omdat ik dat dialect,dat hier niet gesproken wordt, niet bestudeerdheb, en wat ze daar op het tooneel sprekenis slecht mandarijn-chineesch. Maar maleischverstaan ze niet, en engelsch nog veel minder."

„Jammer, jammer", zeide hij, teleurgesteld.Toen vroeg ik hem, met een glimlachje :

,.,Waarom jammer ?.. ..wilde U ?...... o ja !dat kleine teere wezentje daar...... daar staatu iedere avond zoo naar te kijken, nietwaar..."...

Hij kreeg een kleur later in zijn carrièrezal hij dat wel afgeleerd hebben, maar toenkreeg hij nog een kleur, als een jongetjeen zeide toen oprecht :

„Precies !...... dat hebt u goed gezien......God, God, wat is ze mooi, vindt u niet 2.......'t is net een gedicht...... kijk ze daar nu weerbewegen...... die handjes, kijk hoe ze daar nudie vingertjes weer uitspreidt...... en dat


loopen, dat voorzichtige, zwevende loopen......het lijkt geen lichaam meer, dat beweegt,maar een ziel...... ik heb nog nooit zooietsgezien op het tooneel, en ik verzeker u tochdat ik in Holland een liefhebber van tooneelwas en héél wat op dat gebied heb meege-maakt...... ik wil 't u wel bekennen : ik stahaar avond aan avond gewoon te aanbidden...."

„Ja, dat heb ik wel gezien" zei ik „ik benhet dan ook met u eens: het is superbe, en ikbegrijp, dat u dit zoo ontroerd heeft."

Zoo werd ons gesprek al intiemer en harte-lijker, en wij eindigden met in den tuin van de

societeit, dichtbij, samen aan een stil tafeltjeeen koelen drank te drinken en een sigaarte rooken. Ik moest hem van alles over chi-neesch tooneel vertellen alleen één bizon-derheid kon ik niet over mij verkrijgen hem tezeggers en, zooals dat in Indië wel eens eenhéél zeldzamen keer gebeurt, als twee men-schen elkaar vinden in het leege sleur-levendaar, stortte hij vrij zijn hart uit:

„U weet niet hoe ellendig eenzaam ik mij

160 DE SOHOONE ILLUSIE.

hier ben gaan voelen...... er is hier niets vanalles, waar ik in Holland van leefde....geenconversatie, want wat zijn dat nu voor ver-schrikkelijk banale menschen hier, geen muziek,geen kunst, niets, niets......o, wat een jammer-bestaan ........ maar toen heb ik dat chineeschemeisje daar op het tooneel gezien, en daarben ik weer van gaan ...... zachterythme heeft weer alles, wat aan 't doodgaanwas, in mij wakker gemaakt,.....het fijnegebaartje van haar handen heeft mijn zielweer opengeschoven ..God, Gd, wat is

sdat teeder, wat is dat ubtiel ..o wat 'ngratie, wat 'n noblesse . ..het lijkt eigenlijkgeen ejimes, maar een of ander hemeischwezen.. en wat 'n pracht om haar heen,wat 'n richesse ! .... .waar heeft ze in Godsnaamdie gewaden vandaan, die uit goud gewevenlijken, en waar, het hartstochtelijke vuur vande zon uitstraalt . ...en waar heeft ze diesublieme kunst geleerd van z66 te loopen, z66te bewegen, of het alleen haar ziel simaar ,die haar broze lichaampje voortstuwt ?. .......


wilt u gelooven dat ik er kapot van ben ?......ik ken daar niet tegen, het is om te breken,zooveel teederheid en schoonheid...... nu denktu natuurlijk dat ik verliefd op haar ben, maardat is het toch niet...... daarvoor is ze te ver.

een héél ver wonderland is ze gekomen,en er is een mysterie om haar heen, waar iktoch nooit in door kan dringen...... Zoudt umet haar in aanraking kunnen komen ?......U kent toch chineesch, en al kent u dat dialectniet, u zult u tch wel verstaanbaar voor haarkunnen maken....... 0 ! ik wou zoo graag méérvan haar weten...... hoe ze heet...... hoe oudze is...... en misschien, als ik met u meegakan ik wel éven, éven haar stem vlak bij mijhooren, en in haar gogen zien...... zou datkunnen ? ......

Hij zag er beminnelijk jong uit, toen hij ditalles zeide, en ik voelde aan de trillingen vanzijn stem hoe echt het alles was.

Toen voelde ik ook dat ik moest zeggen:„Mijn beste kerel...... zou je dat nu wel

doen ?...... Je weet toch wel, dat het mooieBoBEL, KARMA. 11


altijd het mooiste blijft als het ver is, héélver...... het _ is altijd gevaarlijk, te dicht bij -het mooie te komen...... - wat kan dit wezentjeJj e nu ooit nog voor mooiers geven dan wat hetavond aan avond al geeft ?.......iets heerlijkersen zuiverders kan het toch nooit geven......want dit is het allerschoonste, het uit de vertevereeren en aanbidden...:.. zooiets moet jenooit willen aanraken, want - daar kan het niettegen, dan breekt het...... al de misère van het

leven komt door het willen aanraken......Hij zag mij dankbaar, - met vochtige oogera

aan, en drukte mij geroerd de hand......Maar avond aan avond zag ik hem toch weer

naar het chineesche tooneel staan kijken, waarde helden in rood en goud, met de lange helmveeren zwaaiend achter zich aan, met lansen zwaard elkaar te lijf gingen, waar schette-rende krijgsmuziek hoog op tetterde metbommend geroffel van donkere trommen, enwaar nu en dan, onder het goud-gevlam enbekkengeklets en razend tromgeroffel door, hetfrêle, sprookjesachtige wezentje verscheen, om


wier bezit al die woeste krijgers streden, datwezentje uit verre sferen, dat toovermachtbezat, en dat met één fijn hand-gebaar enspreiding van broze vingeren een wildenwoestaard kon doen knielen, sidderend voorden mystieken blik uit haar oogen.

Dan stond het jonge ambtenaartje doodstilnaar het ranke, lichte wezentje op het tooneelte staren, dat de poëzie van zijn eenzameleven was geworden, en zijn ziel had doenopengaan......

En zóó heeft het nog, na ons gesprek, eenweek geduurd, een week van schoonheid enillusie voor een smachtende ziel, die zonderdien droom aan het verdorren zou zijn gegaanin het harde, wreede indische leven.

Nog dikwijls heb ik hem gesproken in dientijd, en heeft hij zijn hart voor mij uitgestort,dat betooverd was door de schoone illusie.Toe ik wist, dat het tooneelgezelschap ver-trekken zou, naar Singapore, om plaats temaken voor een ander, heb ik hem er op voor-bereid, en hem met moeite den laatsten avond


er van weerhouden om het wezentje van zijndroom althans eenmaal van nabij te zien, enhet dan ook onverbiddelijk te zien breken.Wat doet de werkelijkheid er toe, als de illusiemaar gelukkig maakt, en de goddelijke ont-roering van schoonheid geeft ? Is het geheeleTooneel niet de illusie van een verheerlijktewerkelijkheid, in een andere sfeer opgeheven ?En is deze illusie van het tooneel niet een ande-re, hoogere werkelijkheid, waarvan. het beleven

een schoone droom is ? ..... .Toen het Fuhchausche tooneelgezelschap

weg was, is het _jonge ambtenaartje een tijdlangheel stil en ongelukkig geweest. Nu en dankwam hij bij mij praten, en het duurde nietlang of hij begon over het sprookjesachtigewezentje, het kleine meisje van rythme englans, dat hem zooveel geluk had gegeven,en de schoonheid in zijn eenzame, dorre levenhad gebracht. En eens het was een zeerstille, plechtige indische avond, met schitte-rende diamanten sterren in een geheimvollenhemel zeide hij mij

DE sCHOONE ILLUSIE. 165

-,Kerel, ik ben toch eigenlijk blij dat je menooit bij dat meisje gebracht hebt...... mis-schien was zij tegengevallen...... misschienwas ze niet zoo mooi geweest als op het tooneel,en was het dan minder geworden...... maarnu is het zuiver gebleven en ik heb iets vanhaar gekregen, dat mijn heele verdere levenniet meer weg kan gaan...... ja, dit is tocheigenlijk het allermooiste, dat je van een vrouwooit kunt krijgen......

Nu ik zooeven zijn doodsbericht in de courantlas durf ik het wel te zeggen: in zulk een chi-neesch tooneelgezelschap worden, evenals inJapan, de vrouwen- en meisjesrollen doorjonge knapen vervuld, zoodat het meisje,dat door het ambtenaartje werd aangebeden,nooit bestaan heeft. Zóó weergaloos geniaalweten die jonge knapen de vrouwenrollen teiapelen, dat de illusie volkomen is.

Trouwens wat is het Tooneel anders dande schoone illusie ?

En wat is de Liefde anders ?.........

HET WONDER.

Het Moedertje zat héél alleen in de binnengalerij van haar groote Indische huis in eenlange „krossi malas", met een geheelen uitzetvoor het kindje, dat op komst was, op denmarmeren vloer om haar heen uitgespreid.Ik schreef zooeven : het Moedertje, maar hetkindje moest nog komen. Toch is een vrouwdan al moeder, en ook al véél vroeger, eenmeisje is eigenlijk al moeder als zij zóóveelvan een man houdt dat zij haar kindje alléénvan hem zou willen hebben.

De laatste maanden dacht het Moedertjeom niets dan om het kindje. Zij had door haarteere vingers heen 'aldoor maar liefde uitge-trild over den uitzet, dien ze, zooveel maarmogelijk was, zelf geknipt en genaaid had.Want zoo'n kleine rose baby, dacht ze endat denken de meeste Westersche moedertjeskomt naakt als een poedeltje, met heelemaal

170 HET WONDER.

niets in de wereld. Het bezit niets, het heeftniets mede genomen uit het groote Onbekende,waar het uit gekomen is, en het begint zijnleventje pas, als het zijn eerste, klagelijkeschreeuwtje gegeven heeft. Omdat zoo'n wezen-tje niets, niets, neen maar absoluut niets opde wereld medebrengt, moet Moedertje zorgendat het kleertjes heeft als het aan is gekomen,dat baby een „uitzet" heeft, zijn allereerstebezit in het leven......

En nu lag Moedertje, die erg moe was vanal het knippen en naaien, de laatste maanden,languit op den langen luierstoel, en had baboeden ganschen uitzet om haar heen op den gronddoen uitspreiden. Ze lagen allemaal netjesop stapeltjes, al de snoezige, haast ongeloofelijkkleine kleertjes, er waren flanelletjes, en hemd-j es, nachtponnetjes, en sokjes, kousjes, navel-bandj es, luiers o! wat 'n hoop luiers! meerdan honderd, 'katoenen en wollen! — er warenlakentjes, en bavetjes, en jurkjes, en sloopjes,en nog een heeleboel dingen meer. En daarlag het Moedertje nu zacht glimlachende op

HET WONDER. 171

neer te zien. Niemand weet wat er in zoo'nMoedertje omgaat dan zij zelf. Het was haaréérste kindje, en alleen den eersten keer ishet zóó innig. Het moest een meisje zijn, dathoopte ze vurig, een meisje, en geen jongetje,want een jongetje gaat zoo gauw weer vanzijn moeder weg, en is zoo wild en onvoor-zichtig, maar een meisje blijft véél langerdicht aan moeders hart......

En terwijl ze zoo naar al die kleertjes omhaar heen zat te kijken, en die met haar blikkenkuste en zegende, dacht ze aan het Wonder,dat alles eigenlijk was. Een kindje is eenWonder. Waar komt het toch zoo ineens vandaan ? Uit welke verre landen ? Ze wist wel,het Moedertje, dat ze het kinderlichaampjeonder haar hart droeg, maar toch was er eenWonder, dat ze maar niet kon doorgronden:het Wonder dat het lééfde, en een ziel had.Als ze daar wel eens met den dokter over sprakgaf hij ontwijkende antwoorden, en raaddehaar aan, daar niet te veel over te denken,want dat was niet goed, een aanstaand moeder-

172 HET WONDER.

tje moest vooral rustig zijn, en zich niet op-winden. Ze moest er maar op vertrouwen,dat de dokter alles wist wat noodig was, en hijwel zorgen zou, dat alles goed afliep, en als hetlichaampje van baby er was, kwam het zieltjevanzelf wel mee. Dokters denken nooit overhet Wonder, omdat ze veel te veel weten. Hetis heelemaal geen Wonder voor een dokter alser een kindje komt, hij heeft er al zoo véélzien komen, en vindt het iets heel natuurlijks,waar hij precies alles van weet.

Maar een Moedertje, die véél minder weet,en daarom véél dichter bij - het Wonder is,denkt ernstig en lang over alles van haar kindje,dat een dokter zijn leven lang nooit te wetenzal komen, en zóó lag dit Moedertje ál maaraan zich zelf te vragen : waar komt mijn kleinelieveling dan toch wel vandaan ?...... hoe ishet mogelijk, dat mijn kindje lééf t ? ...... uitwelke schoone, onbekende landen is het zieltje.van mijn kindje naar mij toe gekomen ? ..... .kijk, daar liggen al de kleertjes van mijndochtertje, ze zijn nog warm van de liefde, die

HET WONDER. 173

in mijn vingers heeft getrild, en van de kussen,die mijn mond er op heeft gedrukt...... dekleertjes wachten op het kindje, maar hetkindje is nog niet aangekomen...... het is nogop de reis uit verre, verre streken...... o ! watmoet het land wel ver, héél ver zijn, waar mijnlieveling vandaan komt, want nog is het erniet, al is het al zoo lang op weg naar zijnmoesje...... nu nog enkele weken, dan iskindje aangekomen, en ligt in het wiegje daar,het rose wiegje, dat nog leeg staat...... hetwiegje wacht, en kijk, al die kleertjes wachtenook, en Moedertje wacht, en het geheelehuis, en eigenlijk ook de heele wereldwacht op het Wonder...... Kindje, zeg me,waar ben je nu, waar kom je vandaan, mijnliefste 2.......

Z66 lag Moedertje, die erg moe was, temijmeren en te droomera, loom zonk haar hoofdachterover, haar oogen vielen ongemerkt dicht,en zonder dat zij het wist gleed ze over in deijle wereld, die vlak bij de onze is, er boven,er onder, er doorheen.......... Terwijl haar

174 HET WONDER.

lichaam in den rieten luierstoel bleef, waar haarmond zacht bleef ademen, zweefde Moedertjein het land der droomen, en gebeurde hetWonder van den slaap, waar géén dokter ietsvan weet, en waarin wij reizen in het grooteOnbekende,, dat ons wijd omringt......

Het was een wijde, wijde vlakte, waar Moe-dertje over heen zweefde, en waar hier en daareen groepje teere droomboomen plechtig ston-den te staren in een blauwen hemel, metvreemd-violette wolkjes,. In dit ijle droomland,waar de Vlaamsche primitieven hun heiligenhebben zien schrijden, zweefde Moedertje zacht-kens voort naar een eenzame hut, waar eenoude kluizenaar haar stond op te wachten.Een bank stond voor de deur, en opeens voeldeMoedertje, dat zij er stil op neerzat, en de klui-zenaar, dien zij kende als een vader, zijn handop haar hoofd legde en tot haar sprak. Hetwas niet met den klank van woorden dat hijsprak, maar met zijn gedachten, die in haarovergingen. Het was ook heelemaal niet vreemd,want zij herkende hem zooals uien iemand in

HET WONDER. 175

een droom herkent, véél werkelijker dan inhet leven.

En de kluizenaar vertelde van het kindje,zooals ook niet anders mogelijk was, immersom naar het kindje te vragen was zij heelemaalnaar hem toegekomen, uit het nu verre, andereland. Van het kindje vertelde de kluizenaar:

„Ja, Moedertje, dat heeft je intuïtie al ge-weten, die véél eerder weet dan het verstand....een meisje zal het zijn, een meisje......maar j e weet toch wel, dat dit zieltje geenmeisje is en ook geen jongetje, maar alléénin een meisjeslichaampje komt wonen, om

daarin nieuwe lessen op te doen in dit nieuweleven ?...... de uitzet van het lichaampje vanje kindje heb je met liefde-trillende vingerenverzorgd, maar je weet toch wel, dat het zelfmet een heel gewichtige, groote bagage aan-komt ?...... het lichaampje is naakt, maar deziel niet, de ziel komt aan met een grooten,grootera rijkdom van ervaringen en herinne-ringen uit vroegere levens...... Dit kindje, datteere, hulpelooze, broze babytje, is het nieuwe

176 HET WONDER.

omhulsel, waarin een oude ziel een nieuwbestaan begint...... Moedertje, moedertje, denker toch om, dat het lichaampje nieuw is, maarniet de ziel...... Die ziel, die nu bij Moedertjekomt, heeft al tallooze malen geleefd, en isook al tallooze malen gestorven, zooals demenschen dat noemen, maar de dood bestaatniet, en is enkel maar het verlaten van een oud,afgeleefd lichaam, om later weer in een nieuwover te gaan......

En Moedertje vroeg, maar sprak niet, vroegmet haar gedachten, die de kluizenaar dadelijkverstond:

„Maar waarom komt kindje nu juist bij. 2 »mik .......„Omdat kindje zelf bij je wou wezen" dacht-

antwoordde de kluizenaar. „Ieder kindje kiestzijn ouders, ieder kind komt bij de ouders, diehet zelf heeft uitgekoten, om in de omgevingte komen, waarin het zijn ervaringen en her-inneringen uit vroegere levens het beste zalkunnen ontwikkelen, en waarin het de nieuwelessen het beste zal kunnen leeren...... Het

HET WONDER. 177

erfde schijnbaar veel eigenschappen van zijnvader en zijn moeder, maar dat zijn dan juistdeeigenschappen, waarop het door zijn vorigelevens in dit leven was aangewezen. Het erftin waarheid niet van zijn ouders, maar vanvroegere levens...... "

„Mag ik kindje even zien ?" vroeg Moedertje,en zij strekte verlangend de armen uit, omhet aan haar hart te drukken.

De kluizenaar glimlachte, en er was eeneindelooze wijsheid in dien lichten lach.

„Maar Moedertje" dacht hij, en zij vingonmiddellijk zijn gedachte op, zooals een oorwoorden ontvangt (want z66 spreekt men inhet land der droomen) Je kent je kindje tochal lang !...... het kan niet den eersten keerzijn dat het bij je komt, het is toch stelligdoor vele banden uit vorige levens aan je ver-bonden,zooals ook de vader al zeker jaren aan jeverbonden is geweest, en ook aan het kindje.....het zijn altijd oude bekenden, die in een levensamen komen, om af te werken, wat in eenvorig leven nog niet uitgewerkt is kunnen

BORZL, KARMA. 12

178 HET WONDER.

zijn...... al is het niet verstandelijk bewust,

de herinnering is altijd levendig, door liefde,

of vriendschap, of afkeer, of zelfs haat, die

men voor elkander voelt...... en als je vingers

trilden van liefde toen je kindje's kleertjes

maakte, en als je die kuste met bevende lippen,.

dan is dat _ een oude liefde van vroegere levens,

die zich herinnert, onbewust...... er is niets.

nieuws in je leven gekomen, Moedertje, het

kindje is een oude liefde in nieuwen vorm,en je moet het al hebben lief gehad voor jehet verwachtte...... als het een paar weken

oud is in het nieuwe leven, zal baby voor den

eersten keer tegen je lachen, en zal je denken

hoe vreemd, hoe vreemd, dat mijn kindje tegen

mij lacht, maar het kan je dan niet vertellen,.

Moedertje dat het je herkend heeft, herkend

van vroeger, héél vroeger...... Een kindje van

enkele weken is véél wijzer en weet véél meer

dan een groot mensch, omdat het dichter bije

het Wonder is, en het zieltje dan nog in het

onbekende land kan zien, dat hoe langer hoe

verderwegwijkt,hoe ouderdekinderenworden... "°

HET WONDER. 179

Moedertje luisterde en luisterde, maar eigen-lijk was het geen luisteren, het was herinneren,en zij wist ook zoo heel zeker niet meer of hetde oude kluizenaar was, die tegen haar sprak,dan of zij een stem hoorde in zichzelve. Hetwas ook even in het droomenland gebeurenelk oogenblik wonderen of zij zelve dekluizenaar was, en toch óók de vrouw, diehaar kindje wachtte, en opeens begonnen hethutje, en de vlakte, en de boonyen weg tewazen, alles werd vaag en onzeker om haarheen, zij voelde een trillen en zinken en zweven,en langzaam, langzaam uit verre verten neder-dalende werd zij weer zachtkens in het lichaamgelegd, dat zwaar ademhalend in den langenstoel lag uitgestrekt......

Moedertje wreef zich de oogera, en zag dekamer vreemd om zich heen, véél vreemderdan het wondere droomenland van zooeven,dat grooter zekerheid had geboden. Het duurdeBenige minuten vóór de overgang die elkendag een Wonder is, dat wij niet beseffen hadplaats gegrepen, en zij de dingen weer herkende.

180 HET WONDER.

0 ia, daar was de kamer...... daar waren demeubels, en al de dingen van den dag...... endaar lagen de lieve kleertjes, zoo klein, zooaandoenlijk in hun nietigheid......

Toen was Moedertje haar droom weer ver-gteten, en dacht alleen nog maar om den uitzetvan het kindje, dat zoo heelemaal met nietsop de wereld zou komen. Want de dingen vanden droom vervagen in de werkelijkheid vanden dag, hoewel die véél minder werkelijk is,en er is groote wijsheid in de menschen, diealleen in droomenland in hun bewust is.........

Drie jaren later zat een klein, blond meisjeop den schoot van haar moeder, en terwijl zemet haar hoofdje zóó dicht aan moeders borstlag dat ze haar hart voelde kloppen, deed hetkind opeens een van die gewichtige vragen,waar groote menschen zoo zelden op kunnenantwoorden:

„Zeg, moesje, waarom is zusje nu eigenlijk

HET WONDER. 181

bij jou gekomne en bij vader, maar niet bijeen ander moesje en een anderen vader ?"

En Moedertje wist niet waarom zij uit verreonbewustheden, zonder weifelen, opééns hetjuiste antwoord vond, maar in een vorm, dienkinderen alleen begrijpen kunnen:

„Omdat je zelf bij moesje wilde wegen,kindje. Toen je nog in den hemel was, liep jemet een engel Boven te wandelen en toenvroeg de engel je : bij welk moesje en welkvadertje zou je nu willen komen ? Toen hebje j eigen vader en moeder met je vingertjeaangewezen en heeft de engel je bij ons ge-bracht."

HET RECHT VAN DE1 STERKSTE,

Het was een pracht van een haan, dien ikbij mijn twaalf kippen had gekocht. Eigenlijkmoest ik schrijven „ajams", want een indischekip is een „ajam" en zooiets heel anders daneen hollandsche. Maar deze haan was eensuperbe mannetjesputter, een echte „mále",groot en robust van lijf en leden, en schitterendvan vurige kleuren, of een gloed van hartstochtover zijn gansche wezen brandde. Hij had een

goud-bruinen hals en borst, in zijn rug- enbuikveeren vlamde fel rood, en er broeiden hieren daar somber paarse, en groene, en donker-gele tinten. Hoog stond lij op zijn krachtigepooten, op zijn kop kroonde koninklijk een.vuurroode kam, onder zijn bek hing een lillend-bloedkleurige lel, en aan zijn hielen vlamdenlange, vuurroode sporen. Hij was een echteroodgouden hartstocht-haan, en in zijn uit-dagende oogen laaide een inwendig vuur uit

186 HET RECHT VAN DEN STERKSTE.

zijn geheimvolle dierenziel naar buiten.

's Morgens stond hij fier en statig glorie te

kraaien naar de opgaande zon, hevig bewogen

door het laaiende licht, dat in het Oosten

den hemel in brand zette, en 's avonds kraaide

hij tragisch, als de dag onderging in al donker-

der en donkerder stervende, rosse pracht.

Ik woonde in een landhuis boven Semarang,

op de heuvelen van Tjandi, en mijn tuin zaguit op een zwaar-statig berglandschap, met

de machtige Oengaran opstaande in het Zuiden,

en in het Westen, in wazige verte, de fijne, droo-

merige contouren van de Soembing en de

Sindoro, en in het Noorden, aan den einder,

laag en ver, de zee. Een groot, vlak grasveld-

plateau lag voor mijn huis, en daar wandelden

altijd mijn twaalf kippen rond, met den rood-

gouden hartstocht-haan. Ik had ze gekocht

van een Arabier, als magere, hongerige schar-

minkels, vel over been, maar door goede voe-

ding waren het zulke welgedane, bekoorlijke

kippen geworden als indische „ajams" maar

kunnen zijn, en toen ze groot en sterk genoeg

HET RECHT VAN DEN STERKSTE. 187

waren om eieren te kunnen leggen, had ik ervan een Chinees een duren haan bijgekocht,als Heer van den harem. Daar waren Bruintj e,en. Duifje, en Grijsje, en Muisje, en Kakel-bontje, en zeven andere kippen, die allemaalnamen kregen, en Hector, de haan, werd haaraller man en meester.

In Holland heb ik. nooit geweten wat kippeneigenlijk zijn, maar daar in Tjandi, waar ik's morgens vroeg en 's avonds in de schemeringop mijn gras-plateau naar de verre bergen zatte turen, met de kippen om mij heen, leerdeik hun leven intiem kennen. Ik zag hoe diekippen-vrouwen om den rood-gouden haanheendraaiden, hoe ze met hem koketteerden,welke listen en trucs ze daarbij te baat namen,en hoe hooghartig de helle hartstocht-haanhet alles aanzag en net zoolang verduurde,tot een vonk in zijn somber gloeiend oog signa-

leerde, dat hij ontbrand was. Duifje was zijnfavoriete, en er hadden ingewikkelde tragediesen komedies in den harem plaats om haar uitde gunst te dringen en te onttroonen. Het


was een festijn om dien trotschen zelfbewustenbella^ tre van een haan tusschen zijn twaalfvrouwen te zien rondstappen, zich Heer enMeester wetend, zich aangebeden voelend,en àl maar gloed en pracht uitstralend uitzijn superben vederdos, om zich nog begeer-lijker en geweldiger te maken. Hij had erweliswaar één, Duifje, uitverkoren, en koket-

-teerde ook nu en dan tijdelijk met een andere,blijkbaar om haar nog doller . op hem te maken,maar was toch haar aller man, die al zijnhuwelijksplichten trouw vervulde, zonder eréén over te slaan.

Hoe kon hij., vooral 's morgens vroeg, en's avonds, als de schemering begon te droomen,geheimzinnig naar de zon staan te kijken, metvonken in zijn oogen ! Wat was er toch voormystiek verband tusschen die glorieuze zon,de oer-bron van alle leven, het vuur, waarálle levensgloed van myriaden bloemen enplanten en dieren en menschen door wordtontstoken, en dien gouden hartstocht-haandie hoog-kraaiend de groote gebeurtenissen


van dat goddelijk Levens-Licht aankondigt?Nooit heeft een geleerde en zelfs niet een

kunstenaar dat mysterie tusschen zon en haanonthuld. 's Morgens, in vroegste vroegte, als't scherpste oog van een inlander nog geenglimpje licht ontdekken kan, voelt toch eenhaan de trillingen al, die de nog onzichtbare,stijgende zon door den aether doet vibreeren,.en hij kraait den komenden dag uit, in scha-terende extaze. In zijn onbewuste, fijne dieren-ziel is iets dat reageert op trillingen van dezon, zoo ijl en geheim, dat de subtielste weten-schap-instrumenten ze niet kunnen opvangen.Het kosmische, mannelijke geestbeginseldat, wat de Chineezen „Yang" en de oudeHindoes „Purusha" noemen vibreert opmystieke wijze in de ziel van den haan, diemet klaterende, schallende fanfare de grooteapotheozes en catastrofen van de zon be-geleidt......

En de kippen, waarin het vrouwelijke stof-beginsel overwegend is, zij hadden den rood-gouden haan lief met den onbewusten en

190 HET RECHT VAN DIEN STERKSTE.

ongebreidelden hartstocht, waardoor stof tot

geest wordt aangetrokken, om te kunnen

voortbrengen het eeuwige Leven.

In de wondere, ronde eieren, die zij legden,

welker vorm een occult symbool is, ligt een

mysterie verborgen, dat géén Westersche ge-

leerde ooit onthuld heeft.

Het was een maatschappij apart, mijn

kippen-harem, en over die maatschappij, die

familie van intrigueerende, koketteerende,eierenleggende en somtijds broedende vrouwen

heerschte autocratisch en koninklijk de ge-

weldige hartstocht-haan, die in subliem geheim

met de zon leeft, Hector, de Heerlijke, rood-

gekamd en rood-gespoord......

Toen is het gebeurd, dat ik op zekeren dag

een jongen, witten haan, klagelijk gebonden,

de pooten stijf aan elkaar, voor de „dapoer"

(keuken) zag uitgestrekt liggen. Ik wist, dat

de kokkie eiken dag een kip of een haan kocht

voor het eten, maar ik had streng order gegeven

om nooit beesten, voor het maal bestemd,

onder mijn oogen te brengen. Door een nalatig-

H1T RECHT VAN DEN STERKSTE. 191

heid was ditmaal deze haan blijven liggen, diestraks geslacht zou worden. Het was eenjammerlijk gezicht. Zijn witte vleugels warenvuil van het lange liggen op den smerigengrond van den passer (markt), er was bloedte zien, dáár waar de koorden zijn pootenstriemden, en een doffe pijn klaagde zwijgenduit zijn half-dichte oogen.

Ik wist, dat ik dien avond onmogelijk kipzou kunnen eten, onder welken vorm ook, nuik het slachtoffer gezien had, en ik gelasttemijn djongos (huisbediende) om den haan loste binden en te laten loopen......

Ik had verder niet om het incident gedacht,toen ik den volgenden dag den witten haan,ver van de andere dieren op mijn grasveldzag loopen. Hij was grooter dan ik dacht, hetwas nog een jong beest, niet heelemaal vol-groeid, en erg mager. Zijn veeren waren dofen stoffig, het rood van zijn kam en sporenwas zwak en bleekjes.

Toen gaf ik order, het arme beest apart tevoeden, lederen dag op een stil plekje, als de


andere kippen uit de buurt waren, wat voederen rijst voor hem te strooien, en te zorgen,dat hij gauw bijkwam. Er kon best een haanbij, vond ik, zoo bij twaalf kippen, waar éénhaan toch wel wat te veel over te zeggen ente heerschee had......

Na een paar weken was de witte haan alheel wat opgefleurd. Hij was steviger en vollervan leden geworden. Zijn kam en sporenwaren al wat vuriger, en ook de roode lelonder zijn bek. In den toon van zijn kraaienwas al iets vollers, iets mannelijkers gekomen,en nu en dan zag ik, hoe hij zich oprichtte enuitrekte, bewust van zijn kracht, en met devlerken klapte.

Maar bij de kippen kon hij niet komen of derood-gouden haan stapte op hem toe, dreigenden toch minachtend, met een somber gloeienin zijn oogen, z66 vervaarlijk, dat de wittehaan angstig wegvluchtte, onhandig en be-lachelijk op zijn veel te hooge pooien. Dekippen keken niet naar hem om. Hij was demindere, de zwakke, die geen gloed had, noch


pracht, en wiens kraaien schor en flauw klonkbij de klare, vollè fanfare van den rood-goudenhartstocht-haan.....

Zóó leefde de witte haan maanden lang alseen verschoppeling, eenzaam in een hoekje,schuw en schrikachtig, wegstuivend als derood-gouden, sterke, heerlijke kwam, de kliek-jes heimelijk wegpikkend die de anderen over-lieten, in de verte turend naar de mooie,welige kippen, die om den volschoonen, su-prêmen Mannelijken heen-koketteerden, on-bereikbaar voor den zwakkeren, bleeker rood-gekamden.... Hij had een ongelukkig, ellendig

leven, de uitgestootene, hij durfde 's avondsook niet mede in het hok te gaan, uit vreesvoor den geweldenaar, maar sliep op een takin den mangga-boom, en nu en dan, als hijte dicht bij kwam, stormde de sterke pracht-haan grimmig op hem af , en vluchtte hij angstig-kakelend naar het verste hoekje van den tuin....

Zoo gingen maanden en maanden voorbij,ik ging dien tijd veel op tournee, en had geengelegenheid, veel naar mijn kippen om te zien.

BO1;BL, KARMA. 13


Toen ik weer terug was, en geregeld avondaan avond op mijn grasveld zat te schemeren,viel het mij op, hoeveel grootex en sterker dewitte haan was geworden. Zijn lijf was nu voluitgegroeid, zoodat zijn pooien niet meer telang leken voor zijn lichaam, zijn spierwittevederdos was schoongewasschen en helder-glanzend, zijn kam en sporen waren fel-roodgeworden, en in zijn oog blonk hel, jeugdig vuur.

Mijn „kebon" (tuinjongen) vertelde mij,dat hij met den „dj ongos" eiken dag den wittenhaan aparte, sterke voeding had gegeven, hemschoon gehouden en verpleegd had, en dat een„doekoen" (inlandsche medicijn-man) hem eenmiddeltje aan de hand had gedaan om hemop zijn volle kracht te brengen.

Ik begreep toen nog niet goed, waar zij heenwilden, en schreef het toe aan ambitie, om

bij mij in 'de . gunst te komen, na de zorg, waarinik het beest bij hun had -aanbevolen.

Ja, hij was mooi geworden, de arme magereverschoppeling van vroeger. Hij had niet deschitterende kleuren van den rood-gouden,


want hij was wit, maar het rood van zijn kamen lel en sporen leek daardoor juist nog vuriger,en hij had een glans over zich, dien de anderniet meer had, den glans der Jeugd. De rood-gouden begon al wat ouder te worden, verteldemij de kebon, hij was erg mooi geweest toen ikhem kocht, maar niet zoo heel jong meer, eneen oudere haan bij twaalf jonge kippen houdthet niet meer zoo lang uit......

Toen gebeurde het, dat de witte, jonge haanal dichter en dichter bij de kippen kwam. Deoude prachthaan was op zijn hoede, en stoofuitdagend op hem af. Dan vluchtte de wittenog altijd, maar ééns, op een afstand, bleef hijtoch staan, klapte trotsch met de vleugels,en kraaide uitdagend, voller en hooger dananders, met een langen uithaal aan het eind,als een lok-kreet tegen de kippen. Een wittekip, het was Duifje, de favoriete, hoorde het,en begon weifelend zijn kant op te schui-

felen.De rood-gouden viel woedend uit, Duifje

fladderde kakelend weg, en de jonge witte

196 HET RECHT VAN DEN STERKSTE

haan vluchtte weer een eind verder, maarwat langzamer, niet zóó angstig meer.........

Toen begon de groote tragedie.De kippen begonnen den nieuwen, jongen,

sterken haan te voelen. Zij voelden zijn alklaarder en klaarder wordend kukeleku overzich komen, het trilde in haar vanuit zijn alfeller en feller rood-stralenden kam en sporen,het glansde in haar af van zijn blanke geveerte,schitterend in de zon, het kwam over haar vanzijn jeugd, die de oudere, rood-gouden nietmeer had .

Als de oude, groote haan nijdig-attakeerendop hem afstoof, week de kleinere, jonge, nogaltijd terug, maar niet zoo haastig meer, lang-zaam retireerend, den kop naar zijn tegen-stander gebogen, als om uit te vallen. En nuen . dan draaiden een paar kippen vertrouwelijklangs hem heen, als de oude ergens andersbezig was, en lokten met zacht geklok enspreiding van veeren......_

Tot, op een schoonen morgen, toen de hemelin brand stond, en een trotsche gouden gloed


over de verre bergen lag, de groote catastrofegebeurde.

Ik zag al mijn bedienden, de djongos, dekebon, de kokkie, de baboes uitloopen, en,als voor een feest, op het grasveld gaan zitten.De heerlijkste tractatie, die inlanders kunnenkrijgen, stond te gebeuren, de tractatie, waar-voor zij in 't geniep den witten haan haddenopgefokt met allerlei geheime middeltjes, enwaarop zij zich maanden gespitst hadden.

De oude, rood-gouden haan stond, middenop het grasveld, tegenover den witten, die nubesloten was niet meer te vluchten. Zij stondendoodstil, de koppen gebogen, tegenover elkaar,op korten afstand, dreigend, loerend, met doo-delijken haat vonkend in hun oogen. De roodekammen, de roode sporen, de roode lellenvlamden van woede en hartstocht.

Het rood, het goud, het paars, het geelschitterde op de veeren van den ouden, hetblanke, hooge wit glansde sneeuw-licht op denvederdos van den witten haan. Een rillingging even over de rood-gouden en witte lijven,


toen bleven ze z66 roerloos, dat het was of zijeeuwig zouden blijven staan, versteend vanspanning en ingehouden toorn.

Somber vonkten de oogen der ademloosstille inlanders, wier neusvleugels wijd open-stonden.

Toen stortten zij als bliksems op elkaar aan,de rood-gouden en de witte. Het leek een uit-barsting van vuur, felle kleuren laaiden doorelkaar, donzen vlokken stoven in 't rond,

vlerken klapten heftig. Zij vlogen op, vielenneer, fladderden weer omhoog, en de veerendwarrelden van hen af......

Dan een stilstaan, tegenover elkaar, dekoppen diep gedoken, valsch-loerend, metdoods-licht in den tragischen, fonkelendenblik. En dan weer een hoog opvliegen, stootera,pikken, wiek-slaan, en klauwen met de giftig-roode sporen, in een debacle van helrood bloeden een wolk van afstuivende veeren......

Tot, opeens, de rood-gouden nederviel, flad-derend nog wat voortsukkelde, en toen liggenbleef, overwonnen, weerloos, met dood en


wanhoop in zijn wijd-open oogen, klagelijken miserabel.

De witte, met roode bloedspatten op zijnblanke geveerte, stond hoog-opgericht op zijnsterke pooten, in een apotheoze van jeugd, enterwijl hij uitdagend met de vleugels klapte,stiet hij een zegevierende fanfare uit, die wijden zijd weerklonk, en waarop andere hanen inde verte antwoordden.

Toen stapte hij, fier en volheerlijk, naar dejonge, welige kippen, die nu voortaan van hèmwaren, en het tournooi onverschillig haddenaangezien. De kippen-vrouwen begrepen on-

middellijk het gebeuren, zij tripten en koket-teerden om hem heen, als vroeger om denrood-gouden, klokten en kakelden lief-lokkend,en Duifje, de favoriete, duwde haar zachteveeren-pracht vleiend tegen hem aan en bleefopeens, zich aanbiedend, diep gedoken voor

hem zitten......

Van HENRI BOREL verscheen verder bij

L. J. VEEN te Amsterdam:

Ing. Geb.

De Laatste Incarnatie, 3e druk f 2.50 ƒ3.50De Chineesche Kwestie.... „ 0.90 —De Chineezen in Ned.-Indië „ 1.90 „ 2.90Het Daghet in het Oosten .. ,,9.50Van de Engelen........... „ 2.90 „ 3.90Opstellen.................. „ 2.90 —De Stille Stad... „ 2.90 „ 3.90

KARMA - dbnlKARMA DOORHENRJ BOREL L. J. VEEN .. AMSTERDAM. KARMA . N FN (bln d hn. R DR HNR BRL L....

Documents

Transcript of KARMA - dbnlKARMA DOORHENRJ BOREL L. J. VEEN .. AMSTERDAM. KARMA . N FN (bln d hn. R DR HNR BRL L....