Kantoor van afgifte: Gent X Maandblad van de … · [email protected] ... [email protected]...

Vlaamse Imkersbond102de jaargang nr. 2

Maart 2016Kantoor van afgifte: Gent X

verschijnt maandelijks, behalve in februari en augustus

Maandblad van de

v.u.

Vla

amse

Im

kers

bond

, W

aute

rsdr

eef

21,

9090

Mel

le

Reinigingsvlucht Bermbeheer Zachte bijen

Koninklijke Vlaamse

Imkersbond

Hoofdredactie, Artikels & AankondigingenDirk DesmadrylWestouterstraat 84, 8970 PoperingeTel. 057-33.48.65 [email protected]

Redactieteam Koen Beeuwsaert, Hugo Bes, Jef Beuckelaers, Marcel Cuylaerts, Chris Dauw, Dirk de Graaf, Ghislain De Roeck, Dirk Desmadryl, Roger De Vos, Maurice De Waele, Freddy Franck, Ghislain Louis, Albert Vandijck

Hoofdbestuur - Voorzitter: Chris Dauw, Wautersdreef 21,

9090 Melle, tel. 09-329.92.73, [email protected]

- Secretaris: Hugo Bes, Meidoornstraat 27,

2260 Westerlo, tel. 014-26.49.55, [email protected]

- Communicatieverantwoordelijke: Hendrik Trappeniers, Rosbergstraat 13, 3078 Everberg, tel. 02-7595484, [email protected] Penningmeester – beheerder ledenbestand: Leo Hoefkens, IJzerenweg 11A 2221 Booischot, Tel. 015-22.49.19 of [email protected]

Provinciale BesturenAntwerpen- Voorzitter: Julien Dedapper, Oostbergen 1,

2460 Kasterlee, tel. 014-85.06.45, [email protected]

- Secretaris: Karel Volkaerts, Bartstraat 27,

2560 Kessel, tel. 03-480.48.92, [email protected]

Vlaams-Brabants Verbond van Imkersverenigingen- Voorzitter: Jos Vonckx, Spordel 9,

3270 Scherpenheuvel, tel. 013-78.52.39

- Secretaris: Hendrik Trappeniers,

Rosbergstraat 13, 3078 Everberg tel./fax 02-759.54.84 [email protected]

Limburg- Voorzitter: Ghislain Louis, Kleistraat 20,

3730 Hoeselt, tel. 0474-32.13.51, [email protected]

- Secretaris: Cyril Rubens, Dorpsstraat 53,

3545 Halen, [email protected]

Oost-Vlaanderen- Voorzitter: Chris Dauw, Wautersdreef 21,

9090 Melle, tel. 09-329.92.73, [email protected]

- Secretaris: Maurice De Waele, Krekelberg 16,

9860 Balegem, tel. en fax 09-362.83.69,

[email protected]

West-Vlaanderen- Voorzitter: Frans Declercq, Bottenhoek 18,

8540 Deerlijk, tel. 056-77.69.20,

[email protected] Secretaris: Ingrid Behaeghe,

Koornzakstraat 17, 8760 Meulebeke,

tel. 051-48.94.33, fax 051-48.48.99, [email protected]

VERZEKERINGIngeval van een ongelukje met de bijen:Verwittig zonder verwijl de KonVIB om aangifte te doen bij de verzekering. Dit kan telefonisch of schriftelijk via e-mail of brief. U wordt dan verder geholpen met uw aangifte.Contactgegevens:Gilbert Walraet, St.-Martinusstraat 51, 9790 Wortegem-Petegemtel. 055-31.42.46, [email protected]

Abonnementendienst en betalingenVoor info kunt u mailen naar [email protected] a.u.b. steeds uw lidnummer. Een abonnement kost:- 30 euro voor Belgische abonnees;- 35 euro voor Nederlandse abonnees;- 35 euro voor andere EG-abonnees.Betalen kan via rekeningIBAN BE74 7330 0346 0607en BIC KREDBEBB.Woont u niet in de EG, mail dan [email protected]

Informatiecentrum voor de BijenteeltVoor adviezen m.b.t. de bijenteelt, organisatorische bijstand en tentoonstellingen: Krijgslaan 281, S33, 9000 Gent. Tel. 09-264.49.25, fax 09-264.49.38, [email protected]. Schriftelijke contacten verdienen de voorkeur.

Verschijnt in:Januari, maart, april, mei, juni, juli, september, oktober, november, december.

Afspraak:Het kopiëren van teksten en foto’s uit dit nummer mag mits het schriftelijke akkoord van de auteurs die overigens de verantwoordelijkheid dragen voor de inhoud van hun bijdrage, net als de adverteerders. De redactie deelt niet noodzakelijk de mening van de auteurs en houdt zich het recht voor bijdragen in te korten of te herschrijven en te plaatsen op de website van de KonVIB.We hebben geprobeerd contact op te nemen met alle rechthebbenden van de foto’s en illustraties die we in het Maandblad KonVIB gebruikten. Hebt u een foto of illustratie gezien en hebben we u niet vermeld? Laat het weten aan de redactie.

Colofon

04 ACTUEEL

05 PRAKTIJK Maandpraatje

13 Zachte bijen van eigen selectie 17 Oxaalzuursublimatie

07 IMKEREN VANUIT EEN ANDER PERSPECTIEF Boeren, burgers, buitenlui

08 BIJENWETENSCHAPPEN Reinigingsvlucht

14 Kruisingen van de zwarte bij

10 IMKER-EN-TECHNIEK Het arrest-teelt-raam SG

18 INTERVIEW Noël De Schrijver

20 BIJENWEIDE/DRACHTPLANTEN Bermbeheer

22 JEUGDPAGINA

23 BUITENGEWOON Bijenboeken

24 Recepten 25 Kwis-spel 3 26 Verenigingsleven 28 Bijenvriendelijkste gemeente van Vlaanderen 29 Bezige bijen op Brussels Airport 30 Kwis-spel 3: Type-antwoorden

Foto: Shutterstock

R e d a c t i o n e e lStilaan verlaten we ons winterhol. We steken behoedzaam onze voelhorens uit en verkennen met popelende verwachtingen de nakende lente.Het zal wel wat tegenvallen: striemende noordenwind, vrieskou, verraderlijke buien met regen, sneeuw en hagel. We zitten nu eenmaal op 50° noorderbreedte, de ijspolen liggen binnen handbereik. Alhoewel, het schijnt behaaglijker en warmer te worden: de ijszeeën smelten, de temperaturen lopen op, de wereld baadt in weelde van consumptie, slorpt alle energie op en stoot walmen ozonvernietigende dampen de lucht in. Als we doemdenken lijkt het laatste oordeel nabij. We moeten eraan. Geen zuivere lucht meer, geen bomen, geen planten en bloemen, geen bijen, geen drinkbaar water, geen gezond voedsel. Niets meer dat nog deugt. Alleen nog computers, laptops, smartphones, iPads, en wat nog allemaal. Een mens kan niet meer volgen. Je hoeft maar even te klikken en je weet alles over alles. Je kunt nu zelfs vanuit je luie zetel leren bijen houden. En dat allemaal dankzij internet, een web vol wetenswaardigheden, adviezen en spitsvondigheden. Een web waar je wel eens verstrikt in raakt. Vooral beginnende imkers – en er zijn er nu heel wat – weten op de duur niet meer welke soort bijen ze moeten houden, welke kasten de beste zijn, hoe je de varroamijt moet bestrijden of helemaal niet mag bestrijden, en nog zoveel andere axioma’s en wijsheden.Het is complex geworden. Laten we het een beetje eenvoudiger houden en de essentie van het imkeren centraal plaatsen. Fantasieën en improvisaties van websites en forums wat laten bezinken. Bijzaken van hoofdzaken onderscheiden. Het is maart en straks gaan we naar onze eigen bijen met al die internetwijsheid in ons hoofd. Gelukkig hebben bijen geen computer, ze trekken zich daar geen bijenpoot van aan. Ze volgen alleen hun natuur, ze zullen zwermen en steken als zij het willen. En het is maar goed ook zo.

Dirk Desmadryl, hoofdredacteur

Mei 2016:

We ontvangen uw bijdragen voor het meinummer graag vóór 10 maart a.s.

Gelieve uw teksten op te sturen in WORD, zonder speciale opmaak (platte tekst), en foto’s en tekeningen als bijlage toe te voegen in voldoende hoge resolutie. Aankondigingen, mededelingen en verslagen dienen kort en beknopt te zijn.

Bezoek ook de internetsites:

• www.konvib.be• www.honeybee.be

Inhoud

4 Vlaamse Imkerbond • Maart 2016

Overheid en bijensterfteWe meldden hier al eerder dat de Overheid, dierenartsen en imkerverenigingen beraadslagen over een sanitair fonds voor de bijenteelt, zoals dat bestaat voor andere dieren met een economisch belang. Besmettelijke ziekten kunnen in die sector immers zware financiële gevolgen hebben voor de kweker. Een dergelijk fonds vergoedt o.a. de schade bij de verplichte doding van dieren. Hierbij rijst uiteraard de vraag wie voor de financiering zorgt. In het specifieke geval van de bijenteelt is de Overheid hiertoe niet geneigd. De gesprekken verlopen eerder stroef, o.a. omdat niet iedereen ervan overtuigd is dat dit solidariteitsprincipe, want dat is het uiteindelijk toch, toepasbaar is in de imkerij. Overigens doen deze vaststellingen iets af aan de oprechte zorg die we bij de Overheid ervaren om meer, betere en goedkopere geneesmiddelen ter beschikking te stellen van de imkers.In november stuurde een voorstel van de dierenartsen de gesprekken plots in een andere richting. De organisatie wil namelijk nagaan of een systeem van bedrijfsbegeleiding voor de imkerij haalbaar is. Wat bedrijfsbegeleiding inhoudt, is beschreven in het KB van 28/08/91: ‘Diergeneeskundige bedrijfsbegeleiding is een geheel van activiteiten en informatie, raadgevingen, toezicht, beoordeling, preventie en behandeling, met het doel tot een optimale en wetenschappelijk verantwoorde gezondheidstoestand van een groep dieren te komen.’ De betrokken partijen verklaarden zich alvast akkoord om na te denken over een specifieke, lees soepele, begeleidingsvorm voor de imkerij. Hiertoe zal een werkgroep opgericht worden.

Krachtige antimicrobiële honing in WalesDe antibacteriële werking van manukahoning is je vast bekend. Experts van de Cardiff University wilden weten of er ook Welshe honingsoorten met een sterke antibacteriële werking bestaan. Vanaf 2014 testten ze de honing van 250 volken, vooral uit het graafschap Gwynedd. In het plaatsje Tywyn aldaar vonden ze inderdaad twee volken waarvan de honing in vergelijkende proeven een even krachtige antibacteriële werking vertoonde als de gegeerde honing uit Nieuw-Zeeland.‘Dit was het meest opwindende onderzoek dat ik in mijn dertigjarige loopbaan verrichtte’, verklaarde een enthousiaste Les Baillie, de wetenschapper die het onderzoek voor de universiteit leidt, in samenwerking met de National Botanic Garden. De instellingen onderkenden twintig honingstalen met een bijzondere antibacteriële werking en identificeerden

de planten waarop de bijen die honing geoogst hadden. Dat Wales beschikt over de DNA-barcodes van zijn inheemse flora vergemakkelijkte de klus aanzienlijk. Het onderzoeksteam hoopt nu de antibacteriële componenten van deze planten te kunnen extraheren en vervolgens te synthetiseren om er geneesmiddelen tegen o.a. de ziekenhuisbacterie mee aan te maken. (Bron: BBC-News).

Omega 3 en bijenOmega 3-vetzuren zijn een groep meervoudig on-verzadigde vetzuren die zoogdieren via hun voedsel moeten verwerven. Een tekort aan deze zuren kan de werking van lichaamsfuncties negatief beïnvloeden. Als onze hersenen bijvoorbeeld een tekort hebben aan docosahexaeenzuur, een van die vetzuren, en dit gepaard gaat met een te hoge omega 6/omega 3-balans kan dit aanleiding geven tot ernstige cognitieve stoornissen en geestesziekten.Is dat ook zo voor onze bijen? Wetenschappers aan The Hebrew University of Jerusalem vroegen het zich af en publiceerden de resultaten van hun onderzoek in september van verleden jaar. Blijkt dat een omega 3-tekort inderdaad ook de leerprocessen bij bijen in de war stuurt.De stuifmeelanalyses waarop dit onderzoek onder-meer gebaseerd is, maakten de onderzoekers bovendien duidelijk dat de verhouding van de omega 6/omega 3-vetzuren zo negatief was dat ze niet konden uitsluiten dat hun vaststelling een rol speelt in de bijensterfte. Niet zeker uiteraard dat deze ongunstige verhouding ook in onze bijenweide bestaat (Bron: Omega-3 deficiency impairs honey bee learning, Yael Arien en collega’s).

Organics International start bijenforumDe biologische bijenteelt mag zich in een stijgende belangstelling verheugen. Een nieuw, Engelstalig, forum is voor geïnteresseerden wellicht een steun in de rug. Meer info hier: http://goo.gl/BAHCxJ.

Ghislain De Roeck

Actueel

Maart 2016 • Vlaamse Imkerbond 5

PraktijkMaandpraatje

MAART 2016Wilfried Demeester

VoedingZorgen over voeding hoef ik mij helemaal niet te maken. Mijn productiekasten kregen 13 kg suiker, of ± 18 liter siroop. Mijn afleggers worden constant gevoerd met deeg, en alle volken krijgen eind januari of begin februari prikkeldeeg. Kasten die door roverij met voedseltekorten kampen, komen bij mij niet voor. Alleen sterke, gezonde en varroa-arme volken worden overwinterd, en die laten geen rovers toe. Mijn afleggers zitten nu alle zeer sterk op 12 ramen, zij staan op een afzonderlijke locatie. Ook daar is roverij uitgesloten. Alleen zwakke volken, of volken die door ziekte of varroa minder weerstand hebben, vallen ten prooi aan roverij.

Observatie aan de vliegplank De imker zorgt voor zuivere vlieggaten. Onreinheden en dode bijen worden

met een pluim verwijderd uit de vliegopening. Het is voor mij ieder jaar een lieve lust om bij de eerste zonnige dagen van maart de activiteiten op de vliegplank te observeren. Jonge vliegbijtjes doen nu hun eerste oriënteringsvluchten. Naarstige stuifmeelhaalsters komen aangevlogen met dikke stuifmeel-klompjes. Het is zeer druk op de vliegplank. Alles laat veronderstellen dat het volk in prima conditie is en dat de moer in hoog tempo aan de leg is. Ook de laatste dode bijen van de winterperiode worden naar buiten gesleept. Wijkt een volk af van bovengenoemde bezigheden, dan zou het wel kunnen dat er iets mis is. In april zal een grondige controle uitslag opleveren van het eventuele probleem.

WatervoorzieningJaren geleden had ik voor mijn bijen een waterkroeg gemaakt, in de hoop dat deze gretig gebruikt zou worden

door de waterhaalsters. Maar er was daar niet de minste interesse voor. Wellicht halen ze liever dauwwater op gras, bladeren en planten, of drinkwater in plassen, beken of grachten. Een speciaal toestel voor watervoorziening werkt niet en gebruik ik dan ook niet meer. Later zal ik uitleggen hoe je zelf water in kasten kunt brengen als de bijen daar nood aan hebben. Maar dat is nu in het voorjaar helemaal niet nodig.

Moeren invoeren in het voorjaarDeze tijd van het jaar, maar dan vooral begin april, kan men gemakkelijk een moer van een productiekast vervangen door een jonge moer die het voorgaande jaar haar kwaliteiten heeft bewezen. Ik neem de te vervangen moer weg en voer de nieuwe moer in met een kooitje, voorzien van een deegstop. Deze wordt probleemloos aanvaard, omdat in deze periode, omwille van de wintervoeding en de winterzit, de nestgeur van de volken gelijk is. Afstoten nadien heb ik nooit meegemaakt. Hermoeren in het voorjaar doe ik alleen als een moer niet voldoet. Meestal hermoer ik in juli en augustus.

KastisolatieEr is nu veel broedwarmte nodig, maar er kunnen nog koude dagen

De lente is in aantocht. Onze bijen zijn bij goed weer op zoek naar het eerste stuifmeel. Wie nu wilgen staan heeft met verschillende bloeiperioden kan de bijen gedurende weken laten genieten van de zo nodige eiwitten.

Druk aan de vliegplank: het volk is in prima conditie (foto: Hugo Maes).


en vooral koude nachten komen. In deze prille broedperiode is isolatie onmisbaar. Ik isoleer daarom boven de dekplank met 8 cm rotswol, die ik op de grootte van de dekplank uitsnijd uit een rotswolmat. Bij mijn kasten zijn ook alle wanden zeer goed geïsoleerd, de wanden zijn 33 tot 34 mm dik, dubbelwandig en inwendig voorzien van polyurethaan met dikte 20 mm. Vroeger waren alleen de voor- en achterkant van mijn kasten dubbelwandig, de zijkanten waren enkelwandig en slechts 18 mm dik. Daarom schoof ik de kasten tegen elkaar en tussen de kasten plaatste ik een stuk rotswolmat van 8 cm.

PlantendagenPlantendagen zijn de gelegenheid bij uitstek om de bijenweide in je omgeving te verbeteren. Zo heb ik in mijn tuin wilgen met verschillende bloeiperioden aangeplant. Ik bracht ook sporkehout mee dat zeer druk in de bloeiperiode wordt bevlogen en voor voeding zorgt. Zelfs mooie lindeplanten zijn er gratis te krijgen. Ik haalde mijn planten op de goed georganiseerde plantendagen te Aalter en Aalst. De bezielers van deze dagen moeten we zeer dankbaar zijn. Het kost hun veel moeite, om ieder jaar planten te kweken en gratis aan het publiek aan te bieden.

Werk in de kastenLaat de bijen nog zoveel mogelijk met rust. Nu kasten openen is onnodig en schadelijk. In de kasten rommelen, veroorzaakt altijd stress, ook afkoeling en het risico van inballen van de moer. Werk alleen in de kasten als het nodig is. Open geen bijenkasten uit nieuwsgierigheid, maar is een ingreep nodig, dan is uitstel ook uit den boze.De varroaladen haal je nu best eruit. Gezonde bijen hebben rijkelijk verse zuurstof nodig, en de lade kan dit toch negatief beïnvloeden.

Mijn gereedschapsboxBij herstellingen aan het sanitair, de centrale verwarming of de

elektriciteit, komt de vakman binnen met zijn gereedschapskoffer. Daarin zit alles wat hij nodig heeft. Een dergelijke box gebruik ik ook voor het werk aan de bijen. Moet ik naar mijn eigen bijen, of die van een vriend of een beginnende imker, dan heb ik mijn koffer altijd bij me. Het is een valies met een lengte van 55 cm, breedte 30 cm en hoogte 16 cm. Ze bevat:• Een beroker, een gasbrandertje,

een aansteker, opgerold karton.• Een beitel voor het loswrikken van

de dekplank, een ramenheffer (dit is een kleine schroevendraaier waarmee ramen kunnen losgemaakt worden).

• Een ontzegelvork, waarmee voerramen worden opengekrabd, of om darrenraat te vernietigen.

• Een handborsteltje en een bijenborstel.

• Een doosje punaises met gekleurde koppen.

• Een mes, een stalen plamuurmes met houten hecht voor het verwijderen van braamraat.

• Een spijker om dagbladpapier te perforeren.

• Twee houten spieën zijn handig bij het loswrikken van kamers.

Verder heb ik nog mijn kapruin bij me en een daarbij horende broekriem voor sluiting op het lichaam. Ook neem ik altijd een busje water mee, onderaan voorzien van een kraantje,

zo kan ik overal mijn handen wassen na het werk en voorkom ik kleverige resten aan het stuur van mijn wagen. Een rol keukenpapier is nuttig voor het reinigen en drogen van de handen. Mijn veiligheidsbril en mijn leesbril heb ik ook altijd bij me.

Veiligheid en zachtaardigheidMeestal werk ik zonder kapruin, maar wel met een veiligheidsbril op. Ooit werd ik gestoken in mijn ooglid. De angel had het ooglid doorboord. Het heeft mij twee bezoeken met behandeling bij de oogarts gekost.Werk met zachtaardige bijen. Agressieve bijen horen niet thuis in onze imkerijen. Ze zijn een gevaar voor de imker, zijn familie, de buren en vooral voor spelende kinderen. Zachtaardige bijen bekom ik via het overlarfproject. Dankzij de belangloze inzet van overlarvers kunnen wij in alle Vlaamse provincies aangezogen larfjes krijgen van uitmuntende teeltmoeren. Als je dan de jonge moeren laat bevruchten in een bevruchtingsstation zoals Kreverhille, heb je nog meer garantie om bijen te bekomen met goede eigenschappen. Een zegen voor onze hobby. In naam van allen, veel dank hiervoor.Voor inlichtingen, telefoneer na 18 uur, 09-372.84.53.

Plantendagen zijn de gelegenheid bij uitstek om de bijenweide in je omgeving te verbeteren (foto: Bart Vandepoele).


Imkeren vanuit een ander perspectief

BOEREN, BURGERS, BUITENLUINiek Van Durme

Kriebels en vlinders in mijn buik. Althans dat hoop ik, aangezien ik dit stukje reeds neerpen in januari en hommels mijn winterjasmijn bezochten ergens in de tweede week van december. Ook bijen kwamen in die periode binnen met stuifmeel, geen idee waar ze de lichtoranje bolletjes halen gingen. Ik miste hem, koning winter. Seizoenen verglijden, natuur past zich aan, en wij maar stilletjes hopen dat alles blijft bestaan…

Waar ging het verkeerd?In het prachtige kasteeldomein van Poeke (mijn habitat) staan enkele ‘niet geradicaliseerde’ bijenkasten die op eigen was en honing behandelingsvrij voor 90%, de winter op eigen kracht zijn doorgekomen. Toevalstreffer of…? Laat me toe niet in toeval te geloven, maar wel in ‘het lot’ en ‘trial and error’. De man die dit trekt is reeds enkele jaren bezig met onze Vlaamse bie, natuurlijk imkeren en dergelijke meer, niet zomaar out of the blue maar vanuit zijn visie als landbouwingenieur en met kennis van zaken.Bijen zijn reeds meer dan tienduizend jaar op onze planeet en het is pas in de laatste 80 jaar dat er problemen gerezen zijn. Waar ging het verkeerd? Ergens in de stenen woestijnen gevuld met smog, of op het platteland waar velden gevuld worden met monoculturen – al dan niet genetisch verkracht – en gif? Ik weet het zelf ook niet, maar kijk, luister, voel en proef van alles wat er rond me heen is. Enkele jaren terug volgde ik een cursus bijen houden voor beginners en een wereld ging voor me open. Ik slurpte gulzig de aangeboden kennis op, zoals een bij haar nectar,

las veel en stelde de vraag waarom we bijen niet overwinteren op hun eigen honing? Het antwoord was divers, gaande van niet mogelijk tot slecht verteerbaar voor het volk. Tiens, dacht ik, als bijen in één jaar er in slagen om 300 kg honing te produceren en wij oogsten ‘maar’ 50 kg, verorberen onze bijen dan 250 kg per jaar en toch blijven ze vliegen… Eenmaal de dracht voorbij is en de honing geslingerd, kappen we onze kasten vol met steriele opgefokte suiker waarvan de oorsprong soms niet meer te achterhalen is en die dan ook nog gecontamineerd kan zijn. Klopt dit dan wel?

Van bloemen en seedbomsIk plantte in het najaar een verscheidenheid aan bloembollen aan, uit gangbare teelt en biobollen. Wat merkte ik op? Onze bijen bezochten wel de spaarzaam opgekomen biokrokus, maar lieten de andere bloeien zonder er op neer te strijken. De gangbare bollen die ik twee jaar eerder plantte, werden dit jaar wel bevlogen. Toeval of zijn onze bijen zo slim dat ze weten wat gezond is voor hen?Ik hoop dat er dit jaar weer volop ‘ruigtes’ te vinden zullen zijn in Vlaanderen, waar alles welig tiert en dat het er een beetje ‘verwaarloosd’ uitziet, vol met braam, distel, boterbloem, winde, klaver, ... Ook dat particulieren, boeren en besturen massaal bloemenranden inzaaien, niet alleen met koolzaad en phacelia maar ook met korenbloemen, klaprozen, kaasjeskruid, teunisbloem, klaver, duizendblad, echt walstro, fluitekruid, … Zoveel dat het pijn doet aan de ogen. Niet alles in één keer zaaien, maar gespreid ergens tussen

maart en eind mei. Laat ons ‘seedbombs’ maken, ongevaarlijk voor de mens, en te werpen op ieder braakliggend, naakt terrein. Voor onze bijen en andere insecten een viersterrenrestaurant!

MaartMaart, de maand van harten die tochten, de drukte van de eerste vluchten, de lente-opkuis. Belangrijk keermoment van het jaar ook, eindelijk dagen die even lang zijn als de nachten, zo ergens rond 21 maart. Een moment om te vieren en de donkerte achter ons te laten. Zien hoe volken aansterken, condens uit onze kasten, de eerste honingzolder klaarzetten, de geur van de acacia al in onze gedachten. Laat ons met z’n allen wroeten in moeder aarde, zaaien plantklaar maken daar waar mogelijk om er dan allerlei lekkers in te steken. Niet alleen voor onszelf maar om te delen, weg te geven wat de natuur ons in overvloed bieden zal.Graag nodig ik jullie allen uit in de eerste zonnestralen (of regenbui) voor een lentewandeling in het kasteeldomein van Poeke. Om te mijmeren, van gedachten te wisselen en iets te doen. Afspraak aan het koetshuis op zondag 20 maart om 13.30 u. Breng je laarzen of stevige stapschoenen mee en goesting om je handen vuil te maken. Tot dan!

De winter ligt ondertussen al wat achter ons, onze Vlaamse luchten zijn weer hoogzwanger van fantastische wolkenfirmamenten, de ene al wat plastischer dan de andere. Ze brengen ons de nodige vruchtbare regens, gure winden, de eerste echte zonnestralen. Het ontwaken van allerlei dieren- en plantenleven is nu iets waar je niet meer omheen kunt. Het lengen van de dagen, de eerste lammetjes in de wei. Vogels in strijd met elkaar voor hun territorium.

Seedboms.


De spijsverteringHet jaarlijks voedselverbruik van een bijenvolk wordt bepaald door een veelvoud van factoren zoals o.a. de volksterkte en de broedactiviteit. In dit verband citeert men hoeveelheden van 60 tot 80 kg honing, 20 tot 55 kg pollen en ca 20 kg water, boven op de hoeveelheid water die in de verzamelde nectar binnengedragen wordt. Van deze basisvoedingsmiddelen bevat pollen de grootste hoeveelheid ballaststoffen. De kleur van de vlekjes bijenpoep tegen de kastwand en op de vliegplank, is toe te schrijven aan de pigmenten van de geconsumeerde pollen. Het

grootste pollenverbruik vinden we zowel bij de jonge bijen die zich tot voedsterbij ontwikkelen – of dat reeds zijn – als bij de winterbijen.De bijen nemen het voedsel uit de cellen op, nadat ze het met water en speeksel verdund hebben. De keelholte fungeert als zuig- en drukpomp waarmee het voedsel opgezogen en verder geleid wordt. Reeds bij de opname van het voedsel uit de cellen, voegen ze er enzymen aan toe die de vertering moeten bevorderen. Naar de achterkant verengt de keelholte en gaat zij over in de slokdarm, die doorheen het gehele borststuk trekt en uitmondt in de honingmaag, ook wel honingblaas of krop genoemd.

Tussen honingmaag en de middendarm bevindt zich het ventiel of proventiculus. Dit orgaan belet dat er iets uit de middendarm – waar de vertering plaatsvindt – zou teruglopen in de honingblaas. De middendarm is wel het grootste onderdeel van het spijsverteringsstelsel. De middendarm scheidt eveneens verteringsenzymen af. Hierdoor kunnen de bouwstenen van het verteerde voedsel doorheen de darmwand in het

bijenbloed opgenomen worden. Daar waar de dunne darm aansluit op de middendarm, monden ook de malpigische buisjes uit. Zij vervullen een functie die nog het best te vergelijken is met die van de nieren van de mens. Deze buisjes filteren de afvalstoffen uit het bijenbloed waardoor ze in de afvalzak of endeldarm terechtkomen. In de endeldarm worden de afvalstoffen opgeslagen, tot de bij de gelegenheid heeft om zich te ontlasten buiten de kast. Op de endeldarm of afvalzak bevinden zich zes rectaalklieren. Die kunnen het afvalwater uit de zak filteren, waardoor de ballast in de zak meer consistentie krijgt. Wanneer deze rectaalklieren niet optimaal functioneren, en de afval dunnetjes blijft, treden dysenterieverschijnselen op, die we gewoonlijk als roer aanduiden. Een andere verstoring bestaat erin dat deze klieren te veel water onttrekken aan de afvalzak. Dan wordt de afval te hard. De bij kan zich niet meer ontlasten; zij lijdt dan aan verstopping. Deze verstoring noemen de imkers ook wel: de meiziekte.

De reinigingsvluchtBijen ontlasten zich niet in de kast. Deze eigenschap kadert in het hygiënisch gedragspatroon van het bijenvolk. Hierdoor wordt het gevaar van de verspreiding

Tijdens de eerste zonnige dagen in het voorjaar kunnen we getuige zijn van het boeiend schouwspel van de reinigingsvlucht. De bijen verheugen er zich duidelijk op dat ze na zoveel weken of maanden zich eindelijk kunnen ontlasten. Ook de imker stelt dan met genoegen vast dat er weer leven komt in de brouwerij. Laten we dat gebeuren eens van naderbij bekijken.

Bijen- wetenschappen

REINIGINGSVLUCHTAlois Schotanus

Foto: Hugo Maes


van ziekteverwekkers aanzienlijk verminderd. Omdat de winterse koude ze belet om uit te vliegen, zijn de bijen gedurende vele weken verplicht hun ontlasting op te slaan in de hun afvalzak. Deze zak kan sterk in volume toenemen. Bij winterbijen net voor de reinigingsvlucht, kan hij tot viervijfde van het achterlijf innemen en de helft van het lichaamgewicht uitmaken. Van zodra de temperatuur overdag tot ca 10°C stijgt en de zon ook van de partij is, zijn de bijen niet meer te houden; in grote aantallen trekken zij naar buiten om zich te ontlasten. Dat noemt men dan de reinigingsvlucht.Die onderneming is niet zonder risico’s. Een sterke wind kan het terugvliegen naar de nestingang bemoeilijken en soms zelfs verhinderen. Sneeuw voor het kastenfront kan bij sterke zonneschijn het licht zo sterk weerkaatsen, dat de bijen de grond in de lucht vermoeden. Zij draaien zich dan 180° om, zodat ze met de rug naar beneden gaan vliegen. Dat althans proberen ze te doen; maar dat zal ze niet lukken. Ze vallen in de sneeuw, waar ze onderkoeld geraken en sterven. Of ze landen in de sneeuw op de grond i.p.v. op de vliegplank, met hetzelfde resultaat. Daarom is het aan te bevelen om voor de reinigingsvlucht de sneeuw voor het kastenfront weg te ruimen. Natuurlijk moet ook het vlieggat zelf zonodig vrij gemaakt worden. De omvang van de reinigingsvlucht kan aan de imker een eerste indruk

geven van de volksterkte. Kasten die op het gunstige ogenblik, geen enkele of slechts een geringe activiteit vertonen, zal de imker scherper in de gaten moeten houden. Als er inderdaad wat aan zou schorten, kan hij niet vroeg genoeg ingrijpen. De drekvlekken kunnen eveneens een aanwijzing geven over de gezondheidstoestand van het volk. Aandoeningen als nosemose, roer, of de amoebenziekte, zijn te herkennen aan de bijenpoep in bruine stippelstreepjes, ook wel roerspatten genoemd Maar muizen in de kast, of ongeschikt wintervoedsel, kunnen ook aanleiding geven tot abnormale ontlastingsverschijnselen. De bijenpoepvlekjes van ongestoorde en gezonde volken zien eruit als gele, regelmatig gevormde wormpjes.

Vervelende hinderDe gezamenlijke ontlasting van enkele duizenden bijen, kan in de onmiddellijke omgeving wel enige hinder veroorzaken. Wasgoed dat te drogen hangt, kan bevuild worden door een regen van bijendrek. Op een wagen in een uitgesproken kleur, zijn de spatten duidelijk te herkennen. Wanneer ze niet meteen verwijderd worden, kunnen ze blijvende sporen nalaten. Erg vervelend wanneer het om het wasgoed en de auto van de buren gaat. Het geval is bekend van een tuinder die schadevergoeding eiste van een imker, omdat de bijen het

glas van de kassen had bevuild. Een en ander is door deskundig beheer van de bijenstand althans voor een goed deel te voorkomen. Zo kan de imker zelf een wit vlak uitzetten, als de weersvoorspelling een reinigingsvlucht laat veronderstellen. Een oud laken opgehangen of uitgespreid voor de bijenhal, zet de bijen ertoe aan hun ontlasting te dumpen op het eigen terrein. Hetzelfde resultaat is natuurlijk ook te bereiken met een afgedankte witte deur, een witte plaat of dgl., om maar eens wat te noemen.Voorts zijn er nog de traditionele maatregelen die de imker altijd in acht moet nemen om bijenhinder te voorkomen. Een hoge afscherming voor de bijenhal houdt de bijen langere tijd voor het kastenfront.Voldoende afstand tot de perceelgrenzen, geeft de bijen de mogelijkheid hun ballast te droppen voor ze het terrein van de buren bereiken. Als de omgeving tien kasten kan hebben, zouden er geen twintig mogen opgesteld staan.Essentieel evenwel, is goed nabuurschap. Een potje echte honing van de imkerende buurman of een vrolijke fles mede, of een geurige waskaars werkt de verdraagzaamheid en de vergevingsbereidheid sterk in de hand.


Arrestraam SG(AR)De winterperiode is voor de imker de ideale periode om zich te herbronnen, plannen te maken en voorbereidingen te treffen voor het volgend seizoen dat zich nogal dikwijls vroeger aankondigt dan we beseffen. Om met succes een koningin te vernieuwen is het noodzakelijk dat het volk vrij is van open broed. De aanwezigheid van open broed kunnen we uitschakelen door de oude koningin 10 dagen in een verzegeld invoerkooitje (vb. van Nicot) op te sluiten. Dit invoerkooitje hangt men tussen twee broedramen of beter nog tussen een broedraam en een raam met een nieuwe waswafel. Toch heeft deze arrestmethode soms nog aanleiding tot het aanzetten van koninginnendoppen.Een zelf ontworpen AR met gaasoppervlakte 150 mm x 150 mm heb ik al jaren toegepast met heel wat beter resultaat. De grote contactoppervlakte tussen de opgesloten koningin en haar bijenstaat zorgt ervoor dat het aantrekken van de koninginnendoppen quasi onbestaande is. Dit AR met een opening voor het invoeren van een koningin bevat ook een afsluitbare

suikerstop. Eén zijde van het AR kan omgevormd worden van gaasrooster naar koninginnenrooster. Voor het op arrest zetten van de koningin gebruik ik de koninginnenrooster. De bijen kunnen dan massaal tot bij hun koningin komen en de continuïteit van de feromonenstroom blijft verzekerd.Na tien dagen verwijder ik de oude koningin en controleer het gesloten broed op doppen. Het AR wordt nu langs beide zijden afgesloten met een gaasrooster, de poort van de bijenuitlaat wordt geopend en voorzien van een suikerstop.De nieuwe bevruchte koningin en haar begeleidende bijen laat ik dan in het AR lopen. Het AR functioneert nu als invoerkooi. De grote oppervlakte van de gaasrooster zorgt voor een maximaal contact tussen het bijenvolk en de nieuwe koningin. Na een tweetal dagen kan de koningin via het vrijgekomen suikerstopkanaal het volk inlopen.Tien dagen later controleer ik het volk op open broed én op eventueel aangeblazen koninginnendoppen.

Arrestteeltraam SG(ATR)Het tien dagen op arrest zetten van de koningin en deze dan te vervangen

door nieuwe koningin deed me besluiten om deze broedstopperiode verder te benutten. Een efficiënte biotechnische varroabestrijding kan men toepassen door een volk volledig broedloos te maken. Pas dan kan men de varroamijten afdoende bestrijden. Zo ontstond het idee een ATR te ontwerpen. Het doel van dit ATR is tweeledig.• Het op arrest zetten van de

koningin (in functie van het vernieuwen van een moer) en tevens de mogelijkheid bieden om deze verder aan de leg te houden. Tien dagen later controleer ik het volk op doppen en laat de oude koningin een cyclus van 21 dagen in het ATR. Met uitzondering van het broed in het ATR is alle broed in het volk uitgelopen. Indien er darrenbroed aanwezig is, moet dit ook verwijderd worden.

• Het open broed van het ATR oefent een aanzuigeffect uit op de varroamijten. Na 21 dagen is alle broed van het volk uitgelopen en het grootste deel van de varroamijten zit nu ingesloten in het broed van het ATR. Bij de start voorziet men het ATR van een nieuwe waswafel, de open broedperiode duurt dan ongeveer 15 dagen in plaats van 10 dagen. Na 25 dagen is alle

Imker- en-techniek

HET ARREST-TEELT-RAAM SG (ATR)Guido Sweertvaegher

Arrestraam met koninginnenrooster en gaasrooster Open arrestteeltraam


broed gesloten, dan vernietig ik het broed van het ATR en vervang eventueel de opgesloten koningin. Het ATR dat men aanschaft bij de imkerszaken is soms moeilijk toe te passen wanneer men kasten gebruikt met kamijzers. Door de grotere breedte van het ATR is men genoodzaakt twee ramen uit te nemen en de andere ramen van de kast op te schuiven, wat bij kasten met kamijzers niet mogelijk is. Zonder veel omhaal moet een raam eenvoudig en functioneel kunnen omkooid worden door middel van twee koninginnenroosters. Tevens moet deze gemakkelijk in een simplexkast, voorzien van kamijzers, kunnen geplaatst worden. Ook moet men de mogelijkheid hebben om de koningin vlot te kunnen invoeren.

Constructie van het ATRBij het ontwerp van dit raam moest ik dus rekening houden met de raatafstand van 37 mm. Uit een aluminium koninginnenrooster (460 x 460 mm) kon ik deze constructie perfect realiseren. De nodige breedte bekom ik door rekening te houden met de volgende maten: dikte van het raam 24 mm + 3 mm voor de twee koninginnenroosters samen + 2 x 5 mm voor de afstandslatjes (deze zijn nodig voor het uitdikken van het raam).De koninginnenroosters zijn op een zodanige wijze geplooid dat ze bovenaan over de bovenlat van het raam haken, terwijl de omgeplooide onderkant van 5 mm op de onderlat van het raam staat. De buitenmaten van de roosters bedragen dan hoogte 210 mm x lengte 356 mm.Onderaan zijn de twee koninginnen-roosters samengebundeld en deze vouwen als een boek rond het raam. Bovenaan worden de roosters dichtgeklemd met twee bijhorende beugels. De koningin kan ik eenvoudig invoeren door een voorziene opening van 12 mm. De opening sluit ik daarna af door de beugel te verschuiven.Een bijkomend voordeel van deze constructie is dat de koningin-nenroosters geen hinder ondervinden van de eventueel uitstekende nagels

ter verankering van de verticale bedrading van het raam.

Toepassing• De varroabesmetting is over

het algemeen het grootst bij productievolken met een tweejaars-koningin, het ATR vormt een goede oplossing om deze te vervangen en tevens het volk varroa-arm te maken.

• Een andere mogelijke toepassing is na 15 dagen de koningin uit het open broed van het ATR te nemen, deze in een tweede ATR te brengen en dit tweede ATR naast het vorige te plaatsen. De 21ste dag vernietigt men dan het broed van het eerste ATR. De 35ste dag neemt het tweede ATR uit samen met de koningin en alle broed van het ATR wordt vernietigd. Dit varroa-arm volk met allemaal jonge bijen moet niet langer broed verzorgen en heeft dus een groot potentieel aan haalbijen. Moerloze volken zonder koningin kunnen ook ingezet worden als teeltvolken.

• Bij agressieve volken sluit men tien dagen de koningin op in een ATR. Doordat er nog open broed in het ATR aanwezig is verhoogt de agressiviteit niet van het volk. Opnieuw na het sluiten van het open broed kan men dezelfde techniek toepassen om de koningin te vernieuwen en eventueel aan varroabestrijding te doen.

• Bij een vreemde zwerm: ook hier kunnen we de koningin op een ATR plaatsen. Na twaalf dagen controleren we de toestand van het broed en daarna kan je nog beslissen wat met het broedraam en de koningin moet gebeuren.

• Bij een zwermneiging: de koningin op ATR plaatsen en na tien dagen de doppen breken en de technieken toepassen zoals hierboven besproken.

Praktische ervaringenEr zijn twee periodes waar men het ATR kan toepassen in functie van de varroabestrijding.

• Eerste Periode. Op sterke kolonies met een tweejaars-koningin past men deze methode toe in de lente, halfweg de voorjaarsdracht. De laatste 10-14 dagen voor het beëindigen van de voorjaarsdracht sluit men de koningin op in het ATR voorzien van een waswafel. Resultaat: de jonge bijen moeten minder broed verzorgen en worden haalbij. Na de voorjaarsdracht (ongeveer de derde week van mei) heeft men enkel nog gesloten broed. In deze periode ontstaan heel wat zwermperikelen wat met een opgesloten koningin in het ATR niet meer mogelijk is. Wel moet men steeds indachtig zijn dat men 10-12 dagen na het plaatsen van het ATR het volk steeds moet controleren op eventuele aanwezigheid van

ATR met wasraam

ATR in een bijenvolk

Gesloten ATR

Koningin verlaat arrestteeltraam.


doppen. 25 dagen na plaatsen van het ATR is alle broed in de ramen uitgelopen, uitgezonderd in het ATR, men kan dan juist voor de zomerdracht het volk varroavrij maken en een nieuwe bevruchte koningin toedienen. Het volk bezit nu heel wat jonge bijen, welke ingezet worden als haalbijen. Het nieuwe broednest is in deze beginfase klein, waardoor er weinig voedsterbijen nodig zijn.

• Een andere mogelijkheid is bij zeer sterke volken op het ogenblik van broedloosheid een kunstzwerm afnemen of kan men dit volk als teeltvolk inzetten.

• Tweede periode. Op de kolonies met een eenjaars-koningin past men het ATR toe eind juni. Opnieuw ontstaan meer haalbijen, wat resulteert in een hogere honingopbrengst. 25 dagen na arrest haalt men de zomerhoning af (rond 21 juli), verwijdert men het ATR, behandelt men het broedloos volk tegen de varroa en voegt men opnieuw hun eigen koningin toe nadat men het gesloten broed van het ATR heeft vernietigd. Onmiddellijk daarna voert men een gedoseerde wintervoeding toe, gespreid over een drietal weken.

• De methode van het ATR vraagt van de imker een correcte planning. Het gesloten broedraam moet in ieder geval na 25 dagen verwijderd worden om de mijten de kans niet te geven het volk te herbesmetten.

Ook moet men over een nieuwe bevruchte koningin kunnen beschikken op het ogenblik dat men de oude vervangt. Plannen en noteren is hier de boodschap.

Nuttige wenken• Het ATR mag men in geen geval

boven het volk openen om het risico niet te lopen dat de koningin opnieuw in het volk terecht komt. Het openen van het ATR in een omgekeerd deksel geeft de koningin de gelegenheid om samen met haar hofstaat het raam te verlaten. De bijenlarven in het ATR dienen nu als voedselbron voor mezen en de uitgekuiste waswafel gaat daarna naar de smeltkroeg.

• Bij correct gebruik van het ATR past men een afdoende biotechnische varroabestrijding toe. De kostprijs voor het maken van een ATR wordt volledig gecompenseerd door het feit dat de aanschaf van dure bestrijding-middelen onnodig is.

• Een winterbehan-deling tijdens de broedloze periode halfweg december blijft nog steeds een noodzaak. Immers door vervliegen en

roverij kan na de inwinteringsperiode de varroadruk opnieuw toenemen.

• Gebruik een waswafel en geen opgewerkte waswafel voor het ATR, de koningin begint dan pas na een vijftal dagen opnieuw te leggen en zo verlengt men de open broedperiode. Vandaar dat ik pas na 25 dagen het broed van het ATR vernietig.

• Op deze manier een productievolk broedloos maken, biedt nog het bijkomend voordeel dat men zeer gemakkelijk wasvernieuwing kan toepassen.

BesluitHet toepassen van een ATR op een tiental volken was zonder twijfel een succes en het is een aanrader om een dergelijk ATR aan te schaffen. Het volgend seizoen staan de imker en de techniek opnieuw wat dichter bij elkaar.


Het alternatiefDe koningin bepaalt voor 50% de eigenschappen van een volk. Haar vele mannelijke partners sturen in de regel niet meer dan 10% bij. Daarom houd ik geen rekening met de darren. De toekomstige koninginnen selecteer ik echter met zorg. Slechts de moeders van goede, raamvaste en vlijtige volken komen in aanmerking. Voorwaarde voor ieder vergelijk is een competente bedrijfsvoering. Om volken te beoordelen moeten zij op zuivere ramen zitten, weinig mijten hebben en sterk zijn. Slechts dergelijke volken tonen hun gaven en tekortkomingen. Bijen die last hebben van varroa zwermen niet.

SteekvrijIn het ganse jaar geen enkele steek. Dat is voor mij de belangrijkste voorwaarde. Werken aan bijen moet gemakkelijk en plezierig zijn. Een volk is een geschikte kandidaat als het na één enkele rookstoot snel in de raamgangen terugtrekt. Ook in drachtloze perioden of bij onweer mag het niet op mij vliegen, zelfs als ik met een wollen zwarte trui of een alcoholgeur aan het volk werk. Het gedrag van de volken tijdens de nazomerbehandelingen noteer ik nauwkeurig: vliegen de oude vliegbijen slechtgehumeurd op als ze worden afgeklopt uit de onderste broedkamer? Sluier en handschoenen zijn mij vreemd. Zo bekom ik duidelijke en directe antwoorden.

ZwermlustigMijn tweede criterium is: geen enkele maal in zwermstemming komen. Om het zwermen niet uit te lokken door plaatsgebrek, worden alle volken die overwinterd hebben op één romp, onafhankelijk van hun sterkte, bij het bloeien van de wilg uitgebreid. Bij het bloeien van de kersen krijgen alle volken een darrenraam, koninginnenrooster en honingzolder. Per seizoen worden tot zes darrenramen uitgesneden. Bij sterke volken wordt in april en mei telkens een broedraam met opzittende bijen weggenomen. Vanaf midden april wordt begonnen met een wekelijkse zwermcontrole en indien nodig worden doppen gebroken.

OpbrengstDe factoren ‘zachtmoedig’ en ‘zwermtraag’ wegen sterker door dan ‘veel honing’, omdat 80 kg honing uit twee sterke plaatsgetrouwe volken minder werk en tijd vraagt dan nog meer honing van één zwermlustige steekduivel. Bovendien varieert de honingopbrengst, zelfs bij goede volken, omdat deze op de eerste plaats bepaald wordt door de standplaats.

Teeltprogramma voor iedereenWie een goede opbrengst heeft en niet in zwermstemming geraakt, heeft gewonnen. Volken die stekers

en zwermen produceren komen niet in aanmerking. Zelfs als er op de stand maar één goed volk wordt gevonden, kan van dit volk zonder bezwaar verder geteeld worden. Geschikte larven gebruik ik voor koninginnenteelt met de vierstappen methode of ik gebruik het raam voor een broedaflegger. Bruidsvluchten gebeuren thuis, waar in de laatste jaren minimum vier van de vijf koninginnen bevrucht worden, ook bij slecht weer. Ik houd geen darrenvolken. Naar mijn ervaring zijn er overal voldoende gezonde paringpartners.Met dit ‘teeltprogramma voor iedereen’ werk ik reeds gedurende 19 jaar met uitsluitend eigen koninginnen. Koninginnen van agressieve jonge volken worden na 5 maanden in oktober gedood, hun volken met zwakke verenigd. Het resultaat: vlijtige, zachtmoedige bijen van onbekende vaders.

* Bovenstaand artikel is verschenen in Deutsches Bienen Journal van mei 2013 onder de titel ‘Freie Liebe’. Met dank aan dr. Pia Aumeier en de redactie van DBJ voor het verlenen van de toestemming het artikel te publiceren in het maandblad.

PraktijkZACHTE BIJEN VAN EIGEN SELECTIE*

Pia Aumeier, vertaling Hugo Bes

Van welk volk moet ik verder telen? Conventionele en biologische imkers hebben hierover tegenstrijdige ideeën. Aanhangers van zuivere rassen houden het enkel bij kunstmatig bevruchte, gekeurde en geteste koninginnen van zuivere lijnen. Volgens imkers, die zich meer naar de natuur richten, zijn de beste bijen afkomstig van natuurlijke zwermen.

Pia Aumeier: zachte bijen van eigen selectie.

Figuur 1: Links (a): toevoeging van een klein druppeltje uit de zaadblaas aan elk in het eierzakje gerijpt ei van de koningin. Rechts (b): vrouwelijk broed bestaande uit verschillende zustergroepen (computertekeningen afkomstig uit de German National Library of Science and Technology).


De auteur van het artikel ‘Rassenkruisingen en bijenagressie: gelinkt of niet? (deel 1)’ dat verscheen in december 2015 van dit maandblad, concludeert al in het begin van zijn betoog dat ‘een kruising van een koningin, afstammende van een zachtaardig geselecteerd volk van ras A (bv. carnica) met darren, afstammende van een zachtaardig geselecteerd volk van ras B (bv. zwarte bij) opnieuw in een zachtaardig volk zal resulteren’. In deel 2 van zijn artikel, verschenen in januari 2016, gaat de auteur verder met het geven van enkele sterk vereenvoudigde theoretische voorbeelden van bijengenetica gerelateerd aan ‘steekgedrag’ en concludeert op het eind van zijn puur theoretisch betoog dat ‘rassenkruisingen niet de oorzaak zijn van agressieve bijenvolken’.

Voor ons, als bezorgde imkers, worden deze voor de Vlaamse imker betekenisvolle conclusies wel heel gemakkelijk getrokken op basis van een simplistische en theoretische weergave van de (genetische) werkelijkheid. Maar belangrijker is het feit dat een grote internationale studie genaamd COLOSS (Prevention of COlony LOSSes), die werd uitgevoerd door Europese bijenwetenschappers, wel degelijk heeft aangetoond dat kruisingen met de zwarte bij agressievere bijen opleveren. De bevindingen van deze studie werden recent gepubliceerd in de wetenschappelijke vakliteratuur en zijn voor iedere geïnteresseerde imker vrij te raadplegen via het internet1-2. Wij schrijven dan ook deze reactie omdat we vinden dat elke Vlaamse imker op een objectieve en vooral wetenschappelijk verantwoorde wijze geïnformeerd dient te worden over dit belangrijke onderwerp.

De auteur van het artikel begrijpt niet waarom ‘zoveel imkers beweren/geloven dat rassenkruisingen automatisch oorzaak zijn van agressieve bijenvolken’, en vraagt zich af of dit ‘zuiver uit onwetendheid’ is. Toch is volgens ons de Vlaamse imker verre van onwetend. Een jarenlange observatie van bijenvolken gedurende vele seizoenen maakt dat de imker veel kennis en ervaring heeft verworven over allerlei aspecten van de imkerij, dus ook zo over rassenkruisingen en de mogelijke link met bijenagressie.

BijengeneticaHet tot uiting komen van agressiviteit van een bijenvolk is natuurlijk veel complexer dan de vereenvoudigde kruisingsschema’s over steekgedrag zoals weergeven in Figuur 2, 3 en 4 van het artikel verschenen in dit maandblad. De auteur geeft als algemene opmerking aan het

eind van zijn verhandeling dat het ‘hoognodige is uiteengezet op een vereenvoudigde wijze’. Volgens ons echter wordt de bijengenetica met betrekking tot steekgedrag veel te eenvoudig voorgesteld waardoor de auteur overhaaste conclusies trekt. Zo kan een koningin wel met tot 25 darren paren in plaats van slechts één of twee darren zoals weergegeven in de vereenvoudigde kruisingsschema’s (Figuren 2-4) van zijn artikel.Een onbevruchte moer gaat op bruidsvlucht naar een zogenaamde darrenverzamelplaats waar darren vanuit de wijde omtrek samenkomen. Hier geldt de wet van de sterkste en alleen de fitste darren zullen in staat zijn om met de moer te paren. De koningin bewaart het mengsel van alle spermacellen in haar zaadblaas (spermatheca) en telkens zal slechts één spermacel, welke volgens toeval afstamt van één van de tot 25 darren, versmelten met een eikern

Bijen- wetenschappen

KRUISINGEN VAN DE ZWARTE BIJ WEL DEGELIJK AGRESSIEVERDr. Eric Snoeck, Philip Duts en Frans Daems*

Figuur 2: Kaart van Europa met de 21 bijenstanden in 11 verschillende landen. De genetische bijenlijnen van elke bijenstand zijn aangeduid met hoofdletters onder de naam van elke locatie1.


(Figuur 1a). Het vrouwelijke broed kan zodoende dus bestaan uit tot 25 verschillende zustergroepen (Figuur 1b).Deze zustergroepen met verschillende vaders verschillen dus genetisch en reageren daardoor verschillend op omstandigheden. Hierdoor ontstaat de flexibiliteit die een bijenvolk nodig heeft om zich aan veranderingen aan te passen. Dit alles toont volgens ons aan dat de genetische samenstelling van een bijenvolk onmogelijk voorspeld kan worden op basis van eenvoudige kruisingsschema’s en maakt dat, zoals iedere imker wel weet, volken van moeren die bevrucht werden op de eigen bijenstand zich heel verschillend kunnen gedragen.De auteur van het artikel in dit maandblad noemt slechts op het einde van deel 2 van zijn verhandeling dat ‘een koningin niet met één maar met meerdere darren paart’. Dit maakt alles dus veel complexer dan de vereenvoudigde kruisingsschema’s in de figuren 2-4 van zijn artikel. Als voorbeeld wordt vervolgens de paring ‘op zijn/haar thuisstand van een ‘zachtaardige’ F1-koningin met 11 ‘zachtaardige’ darren en één ‘agressieve’ dar’ gegeven. Volgens de auteur is ‘1/12de echter niet veel, waardoor de imker toch het idee zou kunnen krijgen dat zijn/haar F1-volk best zachtaardig is’. Onderzoek op basis van DNA-analyse heeft echter aangetoond dat het aandeel van de diverse darren in het nakomelingschap van de moer heel verschillend kan zijn3. Hierdoor is dit aandeel 1/12de dus totaal onbetrouwbaar. Vervolgens wekt de auteur in zijn betoog op zijn minst de indruk als zou het geringe aandeel van 1/12de een indicatie vormen voor de zachtaardigheid van het bijenvolk. Defensief gedrag van een bijenvolk is echter een zeer complex fenomeen dat bestaat uit de reactie van enkele welbepaalde werksters op een dreiging met mogelijk een gecoördineerde reactie van het hele volk als gevolg. Dit complexe fenomeen kan volgens ons zeer moeilijk voorspeld worden

op basis van een vereenvoudigde theorie van de genetica.

Defensief gedragDefensief gedrag is een term die in de wetenschappelijke literatuur veel wordt gebruikt en is een complexe eigenschap van een bijenvolk die bestaat uit het bewaken en het identificeren, steken en achtervolgen van indringers door welbepaalde werksters4. Dit gedrag wordt beïnvloed door genen en door talrijke externe factoren zoals luchtvochtigheid, temperatuur en beschikbaarheid van nectar, maar ook zeer belangrijk is de wisselwerking tussen welbepaalde individuele werksters en hun communicatie met de rest van het volk.Slechts 10% van de werksters vervullen bewakingstaken die bestaan uit het inspecteren van invliegende bijen op de vliegplank, het weigeren van bijen die niet behoren tot het eigen volk en het alarmeren van andere werksters. Zij vormen een welbepaalde groep van werksters en voeren hun bewakingstaken uit gedurende een periode van slechts 1-3 dagen. Deze individuele wachtbijen kunnen bij gevaar hun angel uitsteken

waardoor zogenaamde feromonen (natuurlijke chemische stoffen die boodschappen overbrengen tussen individuen van eenzelfde soort) vrijkomen die het bijenvolk kunnen alarmeren. Bijenvolken met meer defensief gedrag reageren over het algemeen sneller en intenser, en met meer werksters op deze alarmferomonen. Een hogere concentratie aan alarmferomonen of een andere samenstelling kan de reden zijn voor een verhoogd defensief gedrag.Een wetenschappelijke studie heeft aangetoond dat sommige wachtbijen van een volk sneller reageren op een dreiging en dus meer defensief gedrag vertonen dan de andere wachtbijen5. Dit zou te wijten zijn aan genetische verschillen tussen de verschillende wachtbijen aangezien een volk kan bestaan uit tot 25 verschillende zustergroepen. Deze meest defensieve wachtbijen kunnen dus als eerste alarmferomonen produceren en zo de meer zachtaardige werksters aanzetten om ook aan te vallen. Slechts enkele meer defensieve wachtbijen die mogelijk afkomstig zijn van een ander ras, kunnen dus het gehele volk meer agressief maken.


Internationale weten-schappelijke studieDe enige juiste manier om conclusies te trekken over het al dan niet bestaan van een link tussen rassenkruisingen en de mate van defensief gedrag is op basis van wetenschappelijk onderzoek waarbij defensief gedrag op een objectieve en gestandaardiseerde manier onderzocht wordt bij een groot aantal bijenvolken van verschillende rassen. In een grote internationale wetenschappelijke studie die duurde van de nazomer 2009 tot en met maart 2012 werd het zwerm, defensief en hygiënisch gedrag onderzocht bij in totaal 621 bijenvolken1-2. Deze studie werd uitgevoerd in 11 landen door 19 universiteiten en onderzoeksinstellingen in 21 verschillende bijenstanden doorheen Europa van de Middellandse zee tot in Finland (Figuur 2).In totaal werden 16 genotypen (verzameling eigenschappen dat geërfd is van de ouders en dat samen met de invloed van de omgeving het fenotype bepaalt) van de bijenrassen A. m. carnica (carnicabij), A. m. ligustica (Italiaanse bij), A. m. macedonia (Macedonische bij), A. m. mellifera (zwarte bij) en A. m. siciliana (Siciliaanse bij) onderzocht. Met deze 16 genotypen wordt tegenwoordig veelal geïmkerd in Europa en uit genetisch onderzoek bleek dat vele van deze genotypen in feite bestonden uit een mengeling van verschillende oorsprong. Op elke bijenstand werd het plaatselijke bijenras onderzocht tezamen met tenminste twee andere rassen. Elk onderzocht bijenras op elke plaats bestond uit tenminste 10 bijenvolken. De methode van imkeren werd overal zoveel mogelijk gestandaardiseerd en in de statistische analysemethode werd rekening gehouden met verschillen in klimaat, weersomstandigheden, jaar, locatie van de bijenstand etc. Defensief gedrag werd geëvalueerd op basis van een gestandaardiseerd scoringssysteem dat ook gebruikt wordt in Europese selectieprogramma’s: 4 = geen bescherming en rook nodig, 3 = geen bescherming en slechts weinig rook nodig en geen steken, 2 = veel

rook en bescherming nodig om steken te voorkomen, en 1 = veel rook en bescherming nodig met steken op grote afstand van de bijenstand.Als meest zachtaardige bijenrassen werden enkele genotypen van de Siciliaanse bij en de Carnica gescoord, terwijl twee genotypen van de zwarte bij als meest agressief werden gescoord1. Een derde genotype van de zwarte bij werd echter als veel minder defensief gescoord. De eerste twee genotypen van de zwarte bij bleken meer gehybridiseerd (gekruist) te zijn, terwijl het derde genotype van de zwarte bij veel minder gehybridiseerd was. Volgens de auteurs van deze internationale wetenschappelijke studie wordt inderdaad een verminderde agressiviteit van geselecteerde zwarte bijen waargenomen door imkers die deelnemen aan een conserveringsprogramma van de zwarte bij. Deze imkers bevestigen echter ook een verhoogde agressiviteit bij volgende niet raszuivere generaties van de zwarte bij. Deze verhoogde agressiviteit van kruisingen van de zwarte bij werd reeds eerder waargenomen in wetenschappelijke studies voor een kruising van A. m. carnica x A. m. mellifera6 en voor de drieweg kruising (A. m. ligustica x A. m. caucasica) x A. m. mellifera7. De verhoogde agressiviteit van kruisingen met de zwarte bij is volgens wetenschappers mogelijk te wijten aan feromoonconcentraties uitgescheiden door de koningin die te laag zijn voor de werksters8. De auteurs van dit groot Europees onderzoek beweren dan ook dat imkeren met de zwarte bij niet noodzakelijk belemmerd hoeft te worden door defensief gedrag zolang kruisingen met andere rassen maar vermeden worden.

Onze conclusieAls conclusie zouden wij willen stellen dat bevindingen van gedegen wetenschappelijk onderzoek de enige juiste basis vormen om uitspraken te doen over het al dan niet bestaan van een link tussen rassenkruisingen en de mate van defensief gedrag. Wetenschappelijk onderzoek heeft wel

degelijk aangetoond dat kruisingen met de zwarte bij agressievere bijenvolken opleveren. Imkers in het dichtbevolkte Vlaanderen kunnen de keuze maken om te imkeren met de zwarte bij. Zij dienen zich echter wel te realiseren dat ze problemen kunnen veroorzaken voor buurimkers met andere rassen die aan standbevruchting doen.Vragen of reacties kunnen gepost worden via www.taxanders.be.

Bibliografie1. Uzunov, A., Costa, C., Panasiuk, B., Meixner, M., Kryger, P., Hatjina, F., ... & Wilde, J. (2014). Swarming, defensive and hygienic behaviour in honey bee colonies of different genetic origin in a pan-European experiment. Journal of Apicultural Research, 53(2), 248-260. http://dx.doi.org/10.3896/IBRA.1.53.2.062. Costa, C., Büchler, R., Berg, S., Bienkowska, M., Bouga, M., Bubalo, D., ... & Fillipi, J. (2012). A Europe-wide experiment for assessing the impact of genotype-environment interactions on the vitality and performance of honey bee colonies: experimental design and trait evaluation. Journal of Apicultural Science, 56(1), 147-158.http://dx.doi.org/10.2478/v10289-012-0015-93. Haberl, M., & Moritz, R. F. A. (1994). Estimation of intracolonial worker relationship in a honey bee colony (Apis mellifera L.) using DNA fingerprinting.Insectes sociaux, 41(3), 263-272.4. Breed, M. D., Guzmán-Novoa, E., & Hunt, G. J. 3. (2004). Defensive behavior of honey bees: organization, genetics, and comparisons with other bees. Annual Reviews in Entomology, 49(1), 271-298.5. Guzmán-Novoa, E., Hunt, G. J., Uribe-Rubio, J. L., & Prieto-Merlos, D. (2004). Genotypic effects of honey bee (Apis mellifera) defensive behavior at the individual and colony levels: the relationship of guarding, pursuing and stinging. Apidologie, 35(1), 15-24.6. Ruttner F (1988) Breeding techniques and selection for breeding of the honey bee. British Isles Bee Breeders Association; Derby, UK.7. Fresnaye, J., & Lavie, P. (1976). Selection et hybridation de l’abeille en France.Bulletin Technique Apicole OPIDA.8. Gervan, N. L., Winston, M. L., Higo, H. A., & Hoover, S. E. (2005). The effects of honey bee (Apis mellifera) queen mandibular pheromone on colony defensive behaviour. Journal of apicultural research, 44(4), 175-179.* Eric Snoeck is biochemicus, imker en lid van imkervereniging De Verenigde Taxanders, Tessenderlo.Philip Duts is ervaren imker en voorzitter van De Verenigde Taxanders.Frans Daems is ervaren imker en erevoorzitter van De Verenigde Taxanders.

beheerder

Opmerking over tekst

1 (superscript)

beheerder

Opmerking over tekst

carnica


SublimatieBij sublimatie gaan vaste oxaalzuurkristallen door verhitten direct over in gasvorm. Warme lucht stijgt, daarom vind ik het logisch om oxaalzuur onder het bodemrooster te verdampen en de gaswolk verspreidt zich in de ganse kast zonder dat de bijen geënerveerd worden. Een paar aanpassingen zijn handig: mijn kasten staan op een gladde cementplaat van 1 cm dik die de hitte van de verdamper kan verdragen. Onder de bodems vijs ik aan de voorkant en de twee zijkanten een lat zodat er een ruimte is om de verdamper in te schuiven. De open ruimte achteraan sluit ik af met twee stukjes schuimrubber nadat de verdamper geplaatst is (zie foto). Bij de behandeling kan de vliegopening afgesloten worden, maar meestal laat ik die gewoon open omdat bij windstil weer slechts weinig damp langs daar ontsnapt. De varroxverdamper sluit ik aan op een transfo van 12 volt. Per behandeling verdamp ik ong. 1 g oxaalzuur (0,015 €) per romp en een behandeling duurt minder dan 5 min.

Voordelen van sublimatie tegenover bedruppelen• De bijen krijgen geen oxaalzuur in

hun maag.• Je moet niet telkens verse

oxaalzuursiroop bereiden.• Er mag slechts eenmaal per

generatie bijen bedruppeld worden met oxaalzuursiroop, verdampen kan meerdere malen zonder scchade aan de volken.

• Je hoeft ’s winters geen kasten te openen en bijen te verstoren.

• De bijen moeten geen koude douche trotseren.

Nadelen van sublimatie tegenover bedruppelen• Eenmalige aankoop van een

verdamper (ong. 125 €).• Je bent afhankelijk van elektriciteit

(transfo) of autobatterij.• Inademen van oxaalzuurgas is

schadelijk voor de mens en moet vermeden worden (gasmasker gebruiken).

BesluitOxaalzuursublimatie is geen behan-delingsmethode die uitsluitend

voorbehouden is voor specialisten. De methode heeft heel wat voordelen t.o.v. bedruppelen, mits een paar aanpassingen en mits inachtneming van veiligheidsregels. Misschien is er bij de collega’s wel een handige harry die ons kan leren om goedkoop zelf een verdamper te maken en blijkbaar is het mogelijk om een transfo uit een oud tv-toestel aan te passen, zodat een verdamper kan aangesloten worden. Na het schrijven van het artikel is ondertussen op 17/12/2015 een onderzoek gepubliceerd dat gedaan is door wetenschappers van de universiteit van Sussex (Eng.) over de drie behandelingsmethodes met oxaalzuur: bedruppelen, sproeien en sublimeren.Volgens de besluiten van dat onderzoek is oxaalzuursublimatie de gemakkelijkste behandelingsmethode, in lagere dosis meest effectief tegen de mijten, die geen negatieve effecten op de bijen heeft en die goedkoopst is.Volgens prof. F. Ratnieks zouden de imkers zelfs moeten stoppen met druppelen en sproeien van oxaalzuuroplossingen omdat ze erg schadelijk en minder effectief zijn tegen de mijten.

PraktijkOXAALZUURSUBLIMATIE, ALLEEN

VOOR SPECIALISTEN?Frans Maenhout

Eigenlijk begrijp ik niet dat nog steeds oxaalzuur bedruppelen wordt gepromoot als behandelingsmethode om varroamijten te doden. Mijten zitten op de bijen, niet in de bijen, maar de bijen nemen na bedruppelen met de suikersiroop wel etsend oxaalzuur in hun maag op en dat zal zeker niet gezond zijn. Persoonlijk bedruppel ik nog zelden en ik behandel bijna uitsluitend met oxaalzuursublimatie, en zelfs na tien behandelingen ondervond ik geen schade aan de volken.

De open ruimte achteraan sluit ik af met twee stukjes schuimrubber nadat de verdamper geplaatst is.

De varroxverdamper sluit ik aan op een transfo van 12 volt.


Vorige zomer kwam via de radio, tv en vele kranten het nieuws dat een Schepdaalse bijenhouder, Noël De Schrijver, varroaresistente bijen had gekweekt. We zouden geen imker zijn, als we voor dergelijk bericht immuun zouden blijven en we hebben dan ook maar meteen bij Noël een lichtje gaan opsteken. Noël is nog maar 10 jaar imker, en als ancien kijk ik naar hem op voor zijn methodes, zijn geduldig onderzoek naar verbetering van ras en hoe hij dit alles combineert met een gezin en bedrijfsleider van een drukkerij met twaalf werknemers in dienst.

Hoe is de bal aan het rollen gegaan? Ik had aan de gemeente gevraagd om het provinciaal natuurdomein Wolfsputten (achter het Cultuurcentrum Westrand in Dilbeek) te mogen inrichten als bevruchtingsstand zoals Kreverhille. Het gemeentebestuur was danig geïnteresseerd en kwam met de burgemeester en drie schepenen bij mij thuis om het voorstel te bespreken. Toen dit in de plaatselijke pers kwam, stonden alle tv-zenders voor de deur. Eenmaal in de media heb je geen controle meer over de zaak, met als gevolg: telefoons van vrienden en collega’s, reacties (tot malafide toe) op het bijenforum, enz. Ook het weekblad Story voelde zich geroepen om met een ‘straffe story’ uit te pakken, en zelfs de buitenlandse pers nam het gretig over.

Hoe krijg je varroavrije volken?Wat nu in de media is uitgebroken, is het werk van verscheidene jaren. In Amerika was men er al mee bezig om bijen te kweken die zichzelf ontdoen van de varroa. Dat intrigeerde mij om hier hetzelfde te doen. Veel lectuur dus en veel oefenen met mijn koninginnenkweek. Sinds een zevental jaar selecteer ik op broedhygiëne. Met een blikdoos van ongeveer 7 cm diameter haal

ik broed uit een raam; dat zijn ongeveer een 200 cellen. Dat verbrand ik met N2 (stikstof). Dat behandelde kringetje broed plaats ik terug of in een raam van een ander volk. Indien dit is opgeruimd binnen de 24 uur wordt dat volk weerhouden als ‘varroatolerant’. Na inkruisen van deze volken bekwam ik uiteindelijk volken die na 15-16 uur broedhygiëne vertoonden. Al deze volken leken een zeer hoge varroaweerstand te hebben, zelfs 100%. Na verdere analyse bleken ze ook over een zeer hoge graad van ‘grooming behavior’ te beschikken, strikt vertaald ‘verzorgend gedrag’. Die bijen belikken en bepotelen elkaar, ontnemen de mijten dat het een lieve lust is. Om nu de juiste eigenschappen te isoleren heb ik het laatste jaar koninginnen geïnsemineerd met één dar, in tegenstelling tot de voorgaande jaren (met meerdere darren). Na zeven weken werden deze volkjes getest op varroadruk en hygiënisch gedrag. Drie miniplus volkjes werden weerhouden en vervolgens heb ik dit jaar (2015) nog eens een tiental volken opgestart met nakomelingen van koninginnen, bevrucht (KI) met sperma van één dar. Na controle zullen deze volken gebruikt worden als darrenleveranciers voor KI in 2016. De drie miniplus volkjes heb ik naderhand driemaal bijkomend besmet met mijten, één zelfs met larven met duidelijke varroa’s uit

een volk met vleugelvervormde bijen (DWV = Deformed Wings Virus).De miniplus volkjes zullen in maart 2016 terug bekeken worden hoe ze evolueren, gezien de moer maar weinig sperma kreeg. We weten dat alle nakomelingen van koninginnen die met één dar geïnsemineerd zijn, identiek zijn en dus dezelfde eigenschappen zullen vertonen. Er zijn ook contacten met een labo, dat zich bezighoudt met het zoeken en bepalen van de genen in het DNA voor hygiënisch gedrag. Dat mag zowat de ‘heilige graal’ genoemd worden.

Geen traditionele varroabehandelingen meer?Voorlopig is dat nog iets te vroeg. We mogen ons niet blindstaren op de broedhygiëne alleen. We moeten blijven zoeken naar andere eigenschappen en kwaliteiten om de varroa onder druk te zetten. Ik heb jaren geleden de oorlog verklaard aan deze parasieten en als ik nu tot resultaten gekomen ben, wil ik

InterviewNOËL DESCHRIJVER: IK HEB DE OORLOG VERKLAARD AAN DE VARROACharlie Eylenbosch

Noël De Schrijver


dat zo snel mogelijk alle imkers kunnen profiteren van mijn bevindingen. We moeten in samenwerking nog wat preciseren op termijn. Vriend Eric Goris van ‘Honingraat’ in Waasmunster, bijvoorbeeld, heeft een programma om na te gaan hoe groot de cellenbouw van de raten zijn. Normaal hebben deze een grootte van 5,1 mm. Na twee tot drie jaar gebruik verkleinen de cellen tot 4.9 mm, doordat er nieuwe waslaagjes in verbouwd worden. Hij kan dus nagaan in welke grootte van cellen de hygiëne het vlugst gebeurt. Het maken van grotere of kleinere cellen is ook een dynamisch gegeven: na de winter willen de bijen warm zitten en bouwen ze klein (4,9 mm), in volle lente en zomer zijn de cellen groter en is er dus ook meer ruimte voor de varroa.Een ander punt om te onderzoeken is het bepalen van de genen voor hygiëne. Na zo’n stikstofbehandeling is er een eerste peloton dat de varroacellen opspoort. Een tweede peloton gaat ze effectief te lijf en vernietigt of kuist de cellen. Het is van belang na te gaan wat bepaalt dat die bijen mijten opsporen, en wat bepaalt wat ze doet kuisen. Is dat afhankelijk van het genotype (genetisch bepaald) of van het fenotype (hebben ze het gezien en overgenomen van hun voorouders of collega’s)? Feit is dat we op de vliegplank een ander soort bijen zien fourageren: ze zijn nerveuzer, ze besnuffelen elkaar vaker …

Je vervangt ook continue waswafels in je volkenJa, dat is niet het belangrijkste, maar het is wel van belang. Waarom? Het is een basis om hygiënisch te kweken. Kijk maar in de natuur:

een volk zwermt om van nul te beginnen. De varroa heeft minder kans om zich voort te planten. Mijn volken zitten op simplexkasten en na de winter zet ik een zolder bovenop met alleen waswafels. De koningin gaat naar boven eenmaal de cellen zijn uitgebouwd. Wasraatvernieuwing doe ik ook in juli. Dan splits ik de volken. De ramen met broed gaan apart in een kast en de koningin met de ramen zonder broed ook in een kast om hen weer van nul te laten herbeginnen. Mijn ervaring leert dat zo’n volk het jaar nadien explodeert en niet minder honing opbrengt, integendeel. Ik zet er een zolder bij van zodra ze dat aankunnen of willen. Door te splitsen en het broedloos starten maken we het de varroa moeilijk of lastig om zich voort te planten.Volken besmetten elkaar. Wanneer je bv. 10 volken hebt met 5-6 sterk besmette volken, gaan die de andere 4-5 weerstandgevoelige volken gaan besmetten. Verder heb ik ook een waswafeltoestel met waterkoeling om al mijn eigen was te hersmelten en te hergebruiken. Ook weer een kans minder om besmette was binnen te halen.

Je lijkt wel de nieuwe Broeder AdamDat is wat overdreven. Alhoewel ik je het aantal uren en dagen niet wil vertellen dat ik ermee bezig ben (geweest). Maar we moeten anders gaan denken. Het wordt tijd dat we anders gaan imkeren i.p.v. met allerhande producten te behandelen, want elk jaar komen er nieuwe bij op de markt. Neem nu het veel gebruikte oxaalzuur. Ik heb eens een bij met één druppel oxaalzuur

(3%) onder een binoculair gelegd en wat zag ik: de haren waren weg, het beestje trilde en beefde van de stress en vertoonde een bruine vlek op de rug van de verbranding. Komt daar nog bij de zuren van sproeistoffen op landbouwgewassen; de film op de korrel van maïs heeft tot gevolg dat er minder osmose is in de maag voor vertering.De methode die ik nu toepas is poedersuiker op de bijen tussen de ramen strooien i.p.v. oxaalzuur. De varroa’s vallen en hun voortplantingscyclus wordt onderbroken of minstens vertraagd. De uitdaging is: hoeveel of hoe weinig varroadruk kunnen ze verdragen om niet of maar eenmaal te moeten behandelen?Bij mij gaat de selectie van gezonde bijen voor op de honingopbrengst. Honing is voor mij een bijzaak. Wat betreft het toedienen van suikerstroop is het volgens onderzoek aangewezen dat er 1 tot 1,5% zeezout in zit en appelazijn. Dit laatste is een zacht zuur met een pH (zuurtegraad) van 4, dat bevorderend is voor de spijsvertering en het benadert de zuurtegraad van honing die ligt tussen 3 en 5. Vanaf een bepaalde zuurtegraad (4-5) onderdruk je ook de nosema m.a.w. boven de 4 pH ontwikkelt deze zich niet meer. Het meten van de pH kan met strips van bij de apotheker.

Hoe zie je de samen-werking met imkers naar de toekomst toe?Ik sta open voor alle samenwerking. Ik heb niets te verbergen, geen geheimen en wil dat iedereen baat heeft bij mijn bevindingen. Ik zal koninginnen verkopen aan dezelfde voorwaarden als voorheen, met dien verstande dat ze afkomstig zullen zijn van 100% varroatolerante volken.

Van harte dank, Noël, voor deze bemoedigende woorden, de imkers zullen je eeuwig dankbaar zijn! Voor contact met Noël De Schrijver:[email protected]

Broedraam verplaatst naar een volk met hygiënisch gedrag. Resultaat na 1 dag. Merk op hoe(veel) cellen zijn opgekuist!


BiotoopvernielingEen van de hoofdredenen voor de achteruitgang van zowel wilde bijen als honingbijen zou wel eens biotoopvernieling kunnen zijn. Ook wilde bijen zijn belangrijke bestuivers die de laatste decennia sterk in aantal zijn afgenomen. Ik vermoed dat de problematiek van het verdwijnen van honingbijen en wilde bijen dichter bij elkaar ligt dan men wel denkt. Door verstedelijking verdwijnen heel wat leefgebieden voor onze insecten.In de Duitse Bondsrepubliek is men tot de conclusie gekomen dat door verkavelingen en betonnering 13,6% van het ganse Duitse grondgebied is ingepalmd. Er is daar een verlies van 73 hectaren vrije grond per dag. Als dit al het geval is in een groot land als Duitsland, vrees ik dat we in ons klein landje nog veel slechter scoren.Als gevolg van allerhande beheer-maatregelen worden leefgebieden dikwijls vernield omdat er geen of bijzonder weinig aandacht gaat naar onze bestuivende insecten. Ik denk hier aan bermbeheer en het huidig bosbeheer. Voor men iets weghaalt moeten er eerst alternatieven zijn, zoniet zal het voor vele insecten fataal aflopen. Ook het gebruik van zware machines eist zijn tol.

Bermen, houtkanten en zandwegenAlle insecten en zeker bestuivende soorten profiteren ervan als we

meer aandacht aan hen besteden in ons beheer. Onze wilde flora heeft bestuivende insecten, en in het bijzonder wilde bijen nodig. Zij zijn grotendeels gebonden aan bepaalde bloemen. Ze zijn erg belangrijk en onze honingbij is zeker niet weg te cijferen. Zowel wilde bijen als honingbijen zijn nodig. Als voedselvoorziening en nestgelegenheid hebben solitaire bijensoorten een milieu nodig dat normaal te vinden is in bloemrijke bermen en houtkanten. Hardgelopen zandwegen waar een groot percentage solitaire bijen nestgelegenheid vinden zijn ook belangrijk, al zijn deze zeer zeldzaam aan het worden. Ik denk hier aan de opmars van onze trage wegen. Vaak worden deze door veelvuldig gebruik verhard, wat niet in het voordeel is van onze insecten.

SlobkousbijWilde bijen zijn erg honkvast en zeer gevoelig voor verandering en verstoring. Als voorbeeld een bij die het steeds moeilijker krijgt

door ondoordacht bermbeheer: de gewone slobkousbij (Macropis europaea) een specialist van bermen en grachtkanten. In en rondom mijn werkgebied probeerde ik deze wilde bij gedurende de laatste jaren op te volgen. In tegenstelling tot de meeste andere bijen komt de gewone slobkousbij voor in vochtige terreinen waar gewone wederik (Lysimachia vulgaris) in grote aantallen groeit. Langs greppelranden van spoor en wegen, taluds, sloten, beken, oevers van kanalen en rivieren, plassen en uiterwaarden. Soms tot in de bebouwde kom.Deze typische plant van water- en grachtkanten, bloeit van half juni tot half augustus. Vooral de vrouwtjes treffen we hier aan. Ze zijn sterk gebonden aan deze plant. De bloemen geven geen nectar maar de bij verzamelt samen met het stuifmeel ook de plantaardige olie, die aan de voet van de helmdraden wordt geproduceerd. Op de helmdraden staan klierharen die bij aanraking een olie afscheiden. Door capillariteit wordt de olie opgezogen

Bijenweide/drachtplanten

BIOTOOPVERNIELING, PROBLEMATIEK VAN ZOWEL HONINGBIJEN ALS SOLITAIRE BIJENEddy Willems

Begin 2015 werden politici opnieuw gealarmeerd over abnormaal hoge bijensterfte. Het staat als een paal boven water dat bijen verdwijnen. De laatste jaren gaat ook heel wat aandacht naar deze problematiek. Verschillende oorzaken van bijensterfte worden vernoemd: parasieten, ziekten, schadelijke bestrijdingsmiddelen, vermindering van de biodiversiteit, vervuiling, klimaatverandering. Algemeen wordt aangenomen dat een combinatie van een aantal factoren mogelijk bijdragen aan verhoogde bijensterfte. Er worden acties op touw gezet zoals bloemenweiden zaaien, nestkastjes hangen voor solitaire bijen … Maar is dit voldoende? Deze vraag werd ook in het parlement gesteld. Deze acties zijn mijn inziens een druppel op een hete plaat. Er moet heel wat meer gedaan worden.

Gewone slobkousbij(Macropis europaea) Slobkousbij: nectar zuigend vrouwtje op akkerdistel.


door de beharing van de voorste en middelste poten en daarna in de beharing van de achterste poten overgebracht. Deze olie zorgt ervoor dat het stuifmeel aan de poten blijft kleven en dient als larvenvoedsel.Voor haar eigen energiebehoefte is de bij in hoofdzaak aangewezen op nectar van een beperkt aantal planten die in de buurt van de grote wederik kunnen voorkomen, zoals: • gewone kattenstaart (Lythrum

salicaria), bloeitijd juni-september• kale jonker (Cirsium palustre),

bloeitijd juli-september• wilgenroosje (Chamerion angusti-

folium), bloeitijd juni-augustus• wolfspoot (Lycopus europaeus),

bloeitijd juli-september• witte honingklaver (Melilotus

albus), bloeitijd mei-augustus• akkerdistel (Cirsium arvense),

bloeitijd juli-september• gewoon biggenkruid (Hypochoeris

radicata), bloeitijd mei-september• valeriaan (Valeriana officinalis),

bloeitijd juni-augustus• watermunt (Mentha aquatica),

bloeitijd juni-september• braam (Rubus fruticosus), bloeitijd

mei-augustus• gewoon havikskruid (Hieracium

lachenalii), bloeitijd juni-juli• moerasrolklaver (Lotus peduncula-

tus), bloeitijd juni-augustus• vuilvuilboom of sporkehout

(Rhamnus frangula), bloeitijd mei-september

• framboos (Rubus idaeus), bloeitijd mei-juli

• beemdkroon (Knautia arvensis), bloeitijd mei-september

Zelden vindt men deze planten tegenwoordig nog in de buurt van grote wederik. Meermaals is me opgevallen dat deze nectarplanten ontbreken en geen slobkousbij te bespeuren valt op grote wederik.

Ook zijn heel wat van deze planten geschikt voor onze honingbijen. Het huidige maaibeheer is de hoofdoorzaak dat deze bij het bijzonder moeilijk krijgt en dat geldt voor heel wat andere bijensoorten die gebonden zijn aan bepaalde planten. Bermen zijn niet echt bloemrijk meer, maar puur gras met hier en daar wat bloemen die meestal waardeloos zijn voor bijen. Bijgaande foto dateert van 30 juni 2013. Oorspronkelijk komt in deze grachtkanten de grote wederik (bloeitijd van juni tot augustus) vrij talrijk voor. Ruim een week voordien werd hier gemaaid. Alle bloeiende planten inclusief grote wederik en de nodige nectarplanten voor onze slobkousbij zijn weg. Elk jaar opnieuw gebeurt dit, half juni net de periode dat deze bij begint te foerageren. In dit gebied heb ik de slobkousbij dan ook nog nergens aangetroffen. Enkele kilometers verder, daar waar maaien minder frequent of niet gebeurt, is ze wel aanwezig. Ook de koekoeksbij, de bonte viltbij (Epeoloides coecutiens) die parasiteert in de nesten van de slobkousbij was hier aanwezig.

Degelijk bermbeheer nodig

Synchronisatie tussen bloem en bij wordt in het gemaaide gebied dapper verstoord. Volgens Westrich (1999) is maaien één van de belangrijkste oorzaken van de achteruitgang van de soort in Duitsland. Bescherming van waardplanten voor bestuivende insecten is topprioriteit. We weten dat de totale oppervlakte wegbermen in Vlaanderen bijna zo groot is als de totale oppervlakte erkend natuurreservaat. Een degelijk bermbeheer zou bijgevolg sterk kunnen bijdragen tot instandhouding van veel wilde planten en dieren. Zo zouden natuurgebieden opnieuw met elkaar verbonden kunnen worden. In eentonige grasbermen zoals we die nu kennen, kunnen insecten niet overleven. Zij hebben schrale, kruidenrijke bermen nodig. Hoog tijd dat we het bermdecreet van 1984 oppoetsen en we op een degelijke manier gaan werken. Ook bij het huidig bosbeheer stel ik me grote vragen. Ongeveer één derde van de populatie wilde bijen leeft in bos en bosrand. Wij zijn heel wat aan het verknoeien omdat we te veel bezig zijn met wat moet volgens een bepaald natuurideologie en te weinig met wat voor de natuur echt nodig is. Weten we eigenlijk nog wel wat nodig is? Is hier geen gebrek aan kennis? Bonte viltbi – Epeoloides coecutiens (M) Bonte viltbij – Epeoloides coecutiens (V)

Oorspronkelijk komt in deze grachtkanten de grote wederik (bloeitijd van juni tot augustus) vrij talrijk voor.


BIJEN IN DE KIJKER Het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (*) lanceerde deze brochure met de bedoeling: (citaat) de nodige informatie aan te reiken aan leerkrachten en leerlingen uit het secundair onderwijs om duidelijk te maken hoe belangrijk bijen zijn. Hun aanwezigheid in de natuur is cruciaal. Als belangrijkste bestuivers spelen ze een hoofdrol in het behoud en het evenwicht van de meeste ecosystemen. Het behoud van onze landschappen en de productie van talrijke voedingsmiddelen, geneesmiddelen en vezels voor kleding en beschutting hangen af van hun aanwezigheid. Nochtans krijgen de bijen rake klappen en worden ze bedreigd.

Bijenboeken

De imkerende gemeenschap was natuurlijk al wel veel langer bekend met deze dramatische situatie en luidde ook al veel vroeger de alarmbel. Maar tenslotte maken de imkers slechts een minieme fractie uit van de samenleving. Het is de gehele maatschappij die moet overtuigd worden van de bedreiging en die ertoe aangespoord moet worden om er wat aan te doen. Hoe vroeger dat gebeurt, hoe beter. Liefst van kindsbeen af. En dus zijn de schooljaren het dankbaarste momentum om met succes deze boodschap te verspreiden. Vandaar ook dat deze brochure zich tot de onderwijssector richt: wetenschappelijk onderbouwd en strak didactisch gestructureerd. Wat ze meteen ook tot een dankbare informatiebron promoveert voor alle voordrachtgevers en cursusleiders die de imkeropleiding verder willen uitdiepen. Het boekje biedt eveneens een pedagogische ondersteuning om de grote thema’s van de biologie, zoals de classificatie, evolutie, ecologie en ecosystemen aan bod te laten komen. Het laatste deel van de bundel roept op tot actie voor het behoud van de bijen in de natuur.De auteurs schenken niet alleen aandacht aan de honingbij, onze Apis mellifera, maar volledigheidshalve ook aan de talrijke solitaire soorten die evenzeer in hun bestaan bedreigd worden.

Deze brochure werd ontworpen samen met de website www.levedebijen.be in het kader van de campagne www.ikgeeflevenaanmijnplaneet.be.Talrijke aanvullende informatiebronnen onder de vorm van brochures, boeken, websites, filmpjes, artikels e.d.m. zijn beschikbaar op www.levedebijen.be. Daarnaast zullen op deze website ook werkbladen ter beschikking worden gesteld om bijen te observeren of dieper in te gaan op het onderwerp.

Alois SchotanusInfo:(*) Kon. Belg. Inst. Nat. Vautierstraat 29, 1000 BrusselContact: [email protected] tel: 02- 627.45.45Redactie: Isabelle Coppée en Marc Peeters.De brochure telt 20 p. op A4-formaat. Ze is gratis beschikbaar via: www.levedebijen.be>Meditatheek

Een boek voor iedereenZopas verscheen, van de hand van Louis Schoonhoven, Koos Biesmeijer e.a., het boek ‘Niet zonder elkaar – Bloemen en insecten’. Een tot nog toe onuitgegeven en voor iedereen

bevattelijk overzicht van hoe insecten en planten op elkaar aangewezen zijn. Het overzicht gaat van de eerste waarnemingen in de jaren 1600 (Van Leeuwenhoek e.a.) tot de meest recente vaststellingen met o.m. zenuwgifbestrijdingsmiddelen die problemen scheppen in de verhouding van insecten tot het plantenrijk. Rijkelijk en fraai geïllustreerd. Een boek om telkens weer naar terug te grijpen.ISBN 9789082433609 Wijze van bestellen: www.natuurmedia.nl

Octaaf Van Laere

VARKENSMIGNONNETTES OP IMKERSWIJZE

ReceptenBenodigdheden4 varkensmignonnettes * 50 gr boter * 2 dl room * 5 cl calvados * 2 appelen * 1 lepel honing * bouillon, evt. van een blokje

Voor de marinade:2 eetlepels olijfolie * 1 blikje cocacola * 200 ml ketchup * 50 ml appelsap * 2 eetlepels donkere sojasaus *3 teentjes knoflook * 50 ml vloeibare honing * 1 koffielepel piment * 1 rode ui * 1 eetlepel verse tijm * 1 eetlepel rozemarijn naaldjes

BereidingswijzeWe kruiden de mignonnettes met peper.We laten de boter bruinen in een diepe stoofpan.We leggen het vlees in de pan en korsten het aan beide kanten. We overgieten met de gesmolten boter en kruiden met een weinig zout. We laten nog even op middelmatig vuur, halen de mignonnettes uit de pan en houden ze warm.

We laten de stoofpan op het vuur en deglaceren met de calvados. We halen de pan van onder de dampkap (safety first) en flamberen. We voegen de room toe en roeren wat aan de pan kleeft, los met een metalen garde of een vork. We laten inkoken en voegen een weinig bouillon toe, we proeven de kruiding en voegen evt. wat kruiding toe. We schillen de appelen en snijden ze in kwartjes.We karameliseren de appelen in de boter met de honing.We schikken de kwartjes appel, de mignonnettes op een bodempje saus in warme borden.Heel lekker met een gratin dauphinois.

William Vanhemlrijck

HONING MET STUIFMEELStuifmeel of pollen wordt door honingbijen verzameld tijdens hun zoektocht naar nectar. Het is een heel rijke bron van vitaminen, mineralen, organische zuren en vele essentiële aminozuren. Gemengd met honing verbetert het vooral de werking van de darmen. Men raadt aan ten minste één theelepel honing met 10% stuifmeel te eten na een zware maaltijd.

Bron: Honingrecepten en ‘wistjedatjes’ over honing, een uitgave van LIB vzw. Te verkrijgen bij de auteur A. Vandijck: [email protected]


Verslag Algemene Vergadering van de KonVIB 14 maart 2015


Kwis-spel nr. 3 – UITWINTERING

In onze bijenkasten is er volop nieuw leven, ook al merken we daar niets van aan de buitenkant. Slechts met grote moeite kunnen we onze nieuwsgierigheid bedwingen om een kijkje te nemen in de kast. Maar onze leergierigheid kunnen we al vast bevredigen met … een kwis! (Type-antwoorden op pag. 30)

3.1 Hoe kunnen we bij lage temperaturen vaststellen dat het volk moergoed is, zonder de kast te openen?

3.2 De imker komt nu tot de conclusie dat het volk moerloos geworden is. Hij noteert dat – op de kastkaart bijv. – en hij meent dat hij verder niets kan doen aan het volk omdat het nog winter is.➢ Juist of fout?

3.3 Als hij tijdens de eerste reinigingsvluchten een dar uit de vliegspleet ziet starten, kan hij ervan op aan dat dit volk moerloos geworden is.➢ Juist of fout?3.4 De imker wil enkele volken verplaatsen over een afstand van enkele tientallen meters, om zijn bijenstand opnieuw in te richten. Dat kan hij inderdaad doen in de nawinter of het vroege voorjaar.➢ Juist of fout?

3.5 De imker is erg zuinig geweest bij de inwintering en de koude houdt langer aan dan verwacht. Hij vreest dat zijn volken voedsel tekort gaan hebben. Om de volken te controleren, is het te koud; dus meent hij te kunnen helpen door wat droge suiker door het spongat te strooien. Handelt hij …➢ Juist of fout?

3.6 Veldbijen die in het vroege voorjaar pollen binnenbrengen met een fel oranjegele kleur, hebben dat verzameld op: A: esdoorn B: paardenbloem C: katjeswilg E: appelbloesem

3.7 Aangekochte pollen die men verwerkt in een of andere voederdeeg, zijn voor de bijen even goed als de opgeslagen pollen in de raten.➢ Juist of fout?

3.8 Uitbraken van vuilbroed, kalkbroed en nosemose, komen het vaakst voor in de lente.➢ Juist of fout?

3.9 Geef drie redenen op waarom dode volken zo snel mogelijk van de stand moeten verwijderd worden.

3.10 Waarom is het egaliseren van bijenvolken op dezelfde stand en bij het begin van het actieve seizoen, een goede bedrijfsmaatregel?

Bijenmarkt en PlantenruilDe Rosse Bie Turnhout en Omstreken

zondag 3 april 2016in de Heischuur, Schuurhoven 2 te 2360 Oud-Turnhout

13.00 - 14.00 u: Aanvoer van bijenvolkeren, bloemen en planten, bijenteeltmateriaal (ook tweedehands)14.00 - 15.00 u: Plantenruil 14.00 - 17.00 u: Bijenmobiel en verkoop bijenmateriaal15.00 - ….. Verkoop per opbod van de bijenvolkerenGans de namiddag stand met verkoop van bijenmateriaal door het Bijenhuis. Vorig jaar werden 86 volkeren aangeboden waarvan er 61 volkeren verkocht werden. Voor de plantenruil kunnen enkel bloemen/planten geruild of weggegeven worden, er is geen verkoop.Heb je zin om een gezellig babbeltje te doen met andere imkers, met of zonder een lekkere pint of tas koffie, dan is dit de ’Place to Be(e)’.http://derossebie.be/activiteiten2016, [email protected], 0468-15.59.37.

Internationale Bijenmarkt

De Limburgse Imkersbond organiseert

oppaasmaandag 28/03/2016

haar 58ste Internationale Bijenmarkt in de school

Don BoscoDon Boscostraat 6

Helchteren.

De markt is open vanaf 8.30 uur tot 13.00 uur.


VerenigingslevenDatumUur

06/03/2016 09.00 u.

11/03/2016 19.30 u.

11/03/201619.30 u.

13/03/2016 09.30 u.

19/03/2016 19h30

25/03/20167.30 u.

28/03/201613.00 u.

30/03/201619.00 u.

AfdelingTelefoonnummer

Koninklijke Imkersgilde Neerbrabant - Merchtem0479-51.46.04

Imkersvereniging Regio Kortenberg0496-58.96.17

De Kraïner-Bieënvrienden -Wijgmaal016-29.29.49

Kon. Bijenbond van Bekkevoort en Omstreken013-31.35.32

ISABO vzw049-86.58.68

Imkersbond Aalter09-329.92.73

Retiese Biebond Sint- Ambrosius0476-36.83.54

Sint-Ambrosius Mol0473-44.39.87

OnderwerpLesgever

Het bijenleven herneemtGerd Van Den Bergh

Varroa-arm imkerenGeorges Caubergs

Zomerbehandeling varroaErwin Hoebrechts

Uitwintering en voorjaarswerkzaamhedenErwin Hoebrechts

Koninginneteelt: theorieDirk Cristael

Gezondheid van de bijen: symptoombehandeling?

Plantenruildag

De verdwijnziekteRoeland Vaes

LocatieOpmerking

Gem. TuinbouwschoolMolenbaan 541785 Merchtem

OntmoetingscentrumGemeentehuisstraat 113078 Everberg

Café Onder de TorenAarschotsesteenweg 531 3012 Leuven

Zaal bibliotheekE. Coolsstraat 17 A3460 Bekkevoort

RaadshuisWerchtersebaan 13120 Tremelo

Koetshuis van Poeke ParkKasteelstraat 38, Poeke

De Reep, aan de Oude Beemden (zijstraat van Den Berg), 1031 Retie

Ecocentrum De Goren,Postelsesteenweg 71, 2400 Mol

Verslag Algemene Vergadering van de KonVIB 14 maart 2015

Vraag en aanbodTe koop of te huur: zeer zachte carnicabijen op zander- en simplexkasten. Gunstige prijs. Te bevragen bij: Alfons Holemans, Nierijk 32, 2280 Grobbendonk, 0477-48.28.12. Te koop: jonge, gezonde volken op 6 ramen simplex met geselecteerde carnicakoninginnen van 2015. Te bevragen bij: Frans Bastyns, Beekakker 19, 2321 Meer, 0496-16.38.72. Te koop: buckfastbijen met gemerkte F1koningin 2015 in langstroth- of simplexkasten of op raam. Te bevragen bij: Leo Goris, Kortestraat 31, 2220 Heist op den Berg,015-22.06.08, [email protected] koop: wegens stopzetting, 14 volken carnica, Duits normaalkast. Te bevragen bij: Paul Gijbels, Meeuwerkiezel 158, Bree, 0497-24.38070, [email protected] Te koop: honingbokalen van 1 liter met deksel, 0,30 euro/stuk. Te bevragen bij: Marc Desoete, Sijselestraat 1C, 8730, Oedelem, 050-78.86.25.

Facebookgroep: Imkers voor imkers

Om startende en ervaren imkers met elkaar in contact te brengen, hebben Jonas en Michel Van Laere van de Imkersbond Bonheiden een Facebookgroep aangemaakt: Imkers voor imkers.De Facebookgroep wil een online ontmoetingsplaats zijn waar starters en geroutineerde imkers ervaringen en inzichten kunnen delen, adviezen geven, interessante links of foto’s en filmpjes van (de eigen) bijen uploaden, berichtjes naar elkaar doorsturen, elkaar attenderen ... Doel is: van elkaar leren en samen genieten.Info: [email protected] of [email protected]


Op reis met de Bijenvrienden van HerentalsWegens ziekte van enkele vaste medereizigers zijn er voor onze jaarlijkse imkerreis enkele plaatsen vrij gekomen. Dit jaar vindt de reis plaats van 31 juli tot 6 augustus met bestemming Mosbach (Duitsland), met o.a. bezoeken aan imkerijen en toeristische bezienswaardigheden.Meer info: Walter Huybrechts, 014-55.67.87, [email protected]

4de West-Vlaamse PlantendagOp 26 maart 2016 organiseert West-Vlaanderen voor de 4de keer een grootse plantendag. Na de vorige edities in Poperinge en Roeselare is het kader opnieuw de Land- en Tuinbouwschool van Oedelem. We laten het ruime publiek kennis maken met de boeiende bijenwereld en vragen aandacht voor een beter leefmilieu. Het thema blijft: ‘Meer bloemen voor bijen’, maar het wordt ruimer aangesneden.

Naast het uitgebreid aanbod van bijenvriendelijke bomen, struiken en zaden van verschillende kwekers kan je er de plantenstanden ontdekken van de verschillende West-Vlaamse imkersverenigingen. Heel wat andere natuur- en tuinverenigingen zijn ook van de partij.

Wil je met je vereniging een stand bemannen die in het thema past of heb je nog wat bijenplanten op overschot? Laat het zeker weten en van harte welkom!

Plaats: Land- en tuinbouwinstituut, Bruggestraat 190, 8730 Oedelem.Datum: Paaszaterdag 26 maart 2016 van 10.00 u. tot 17.00 u.Gratis parking en gratis toegang. Info: www.west-vlaanderen.be of voor inschrijvingen: [email protected]

OverledenDe imkersbond van Hasselt en omstreken meldt het overlijden van hun voorzitter Joseph Holsteyns. Joseph was imker in hart en ziel en zijn grote vreugde was, om over bijen te kunnen praten. Dankbaar aanvaardde hij alle hulp tijdens de laatste maanden wanneer het niet meer zo goed ging. Tot op het laatst bleef Joseph zijn interesse in bijen behouden. Zijn vlotte babbel zal zeker gemist worden tijdens de voordrachten. Joseph overleed op kerstdag 2015. Wij bieden zijn echtgenote en familie onze oprechte deelneming aan.

Imkers ... laat uw stem horenEuropees landbouwcommissaris Phil Hogan heeft een vereenvoudiging aangekondigd van de vergroeningsmaatregelen in het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB). Een publieksraadpleging is de eerste stap in dat proces. Iedereen mag zich uitspreken over de drie maatregelen waarmee het EU-beleid een productief maar tegelijk groener platteland beoogt: ecologische focusgebieden, gewasdiversificatie en het behoud van blijvend grasland. Nog tot 8 maart 2016 kunnen belangstellenden de enquête online invullen. Dit is een oproep aan alle imkers om de geboden kans met beide handen vast te nemen. Wie niet participeert, heeft geen stem. Klagen tegen de buurman heeft weinig zin, maar elke stem in deze enquête is van belang voor de politieke besluitvorming.

Zie: https://ec.europa.eu/eusurvey/runner/greening-first-year Bron verslaggeving: VILT: 31.12.2015 Vereenvoudiging GLB-vergroening start met enquête.Anton Van Derbeken

Jaarkleuren koningin

Jaren 1 en 6 Jaren 2 en 7 Jaren 3 en 8 Jaren 4 en 9 Jaren 0 en 5


Kokke-Heist is bijenvriendelijkste gemeente van Vlaanderen! In 2015 werd de zoektocht gestart naar de bijenvriendelijkste gemeente van Vlaanderen. Maar liefst 21 gemeenten namen deel en kregen deze zomer een bezoek van verschillende juryleden op het terrein.Het opzet van deze actie was: extra bomen, struiken en kruiden voor bijen aanplanten, bewuste keuzes maken voor bijenvriendelijk groenbeheer en de bij positief en zichtbaar in de kijker zetten in de plaatselijke gemeente. Ook het ondertekenen van het bijencharter, de communicatie naar burgers toe en speciale inspanningen werden in rekening gebracht.Aanvankelijk zochten we één stad of gemeente. Bij de beoordeling van de talrijke mooie initiatieven werd uiteindelijk beslist om één project per provincie te nomineren. Zo mogen Leuven, Bonheiden, Genk en Beveren fier zijn op hun titel ‘Bijenvriendelijke gemeente 2015’. De titel van ‘Bijenvriendelijkste gemeente van Vlaanderen’ is voor Knokke-Heist. Met een bijenfietstocht, de aanleg van een natuurlijke bijentuin, een uitgedachte reeks bloemenmengsels verspreid over de gemeente en het uitzetten van verschillende bijenkasten in parken en domeinen werden ze de verdiende winnaar voor 2015.Op 16 december 2015 werden in Genk de laureaten in de bloemetjes gezet. Ze namen allen hun label in ontvangst. De winnaar kreeg een cheque van € 250 voor de aankoop van bijenvriendelijke planten. Bonheiden won als aanmoedigingsprijs een mooi insectenhotel. De organisatoren hopen dat deze goede praktijkvoorbeelden in de toekomst overgenomen worden door andere gemeenten en steden. Ook in 2016 gaat deze actie door. Heeft jouw gemeente ook plannen met bijen? Laat het zeker weten aan de milieu- of duurzaamheidsambtenaar van je stad of gemeente en schrijf vanaf eind april 2016 in en doe mee aan de wedstrijd ‘Groene Lente’.Deze wedstrijd kwam tot stand in het kader van ‘Week

van de Bij’ en werd door de Vereniging Voor Openbaar Groen georganiseerd in opdracht van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse overheid.Alle info: www.vvog.info en www.weekvandebij.be

BIJENFORUMHeb je vragen of bedenkingen

in verband met bijen en bijenteelt?

Wil je op een amicale wijze van gedachten wisselen

met andere imkers?Sluit je aan bij het Vlaams Bijenforum

door een lege mail te sturen naar:

[email protected]

Wilt u ook adverteren in ons maandblad?Inlichtingen bij:

Koninklijke Vlaamse ImkersbondTel. 015-22.49.19 of 0475-36.22.76

[email protected]


BEZIGE BIJEN OP BRUSSELS AIRPORTIn mei 2014 werd in Brussels Airport Company en haar milieudepartement het personeelsbestand uitgebreid met ca. 100.000 werkneemsters. Op het luchthavendomein werden namelijk twee bijenkasten geplaatst. Insecten in de buurt vormen voor de luchthaven geen probleem zolang ze de vogels niet aantrekken of gaan uitzwermen. Bij ons leven geen vogels die bijen eten, en een imker bekijkt regelmatig of de koningin nog fit genoeg is om haar kolonie bijeen te houden. Indien nodig wordt ze vervangen door een jonger exemplaar. De bijenvolkjes vliegen er ondertussen al meer dan een jaar rond. De honing die ze produceren is van goede kwaliteit, maar de hoeveelheid is te klein om te oogsten en wordt aan de bijen gelaten als voedsel voor de winter.

Bijenhouders Regio KortenbergDe verzorging van de bijen gebeurt op een duurzame manier en wordt ondersteund door ervaren imkers van de lokale imkervereniging Bijenhouders Regio Kortenberg. Intussen is ook een imkercursus gestart. Veertien gemotiveerde personeelsleden uit verschillende departementen zijn begonnen aan voornoemde lessenreeks. Na de opleiding, zullen de cursisten op termijn de zorg voor de luchthavenbijen op zich nemen. Geleidelijk aan zal het projectteam ook proberen om nog extra bijenkolonies toe te voegen. Maar de bijen kunnen enkel overleven als er het hele jaar door voldoende bloemen aanwezig zijn en als ze op een oordeelkundige wijze worden verzorgd. De uitbreiding van het bijenbestand zal dus stapsgewijs gebeuren en nauwkeurig worden opgevolgd.

BijenhotelsOok de wilde bijen die solitair leven worden niet vergeten. Zij zijn welkom in één van de twee bijenhotels die op het grondgebied van Brussels Airport in Steenokkerzeel werden geïnstalleerd. De bijenhotels zijn neergezet op een plaats waar ook vliegtuigspotters graag vertoeven. Spotters hoeven echter niet bang te zijn: wilde bijen zijn niet agressief en steken zelden tot nooit.

Marc De Weerdt

Plantenruildag 2016Zondag 6 maart 2016 om 13.30 u.

Parochiecentrum aan de kerk te Wiekevorst

Naar jaarlijkse gewoonte nodigt de Imkervereniging De Buc-Carbie uit Heist op den Berg u uit op de Plantenruildag. Zoals steeds worden er vaste planten, bomen, struiken, knollen, bollen en zaden weggeschonken. Het Bijenhuis Peter De Moed uit Broechem zal ook weer aanwezig zijn met de nodige materialen om het bijenseizoen perfect te kunnen starten.De innerlijke mens wordt niet vergeten. Bij een glas bier, wijn, frisdrank of een lekker warme koffie en een overheerlijke pannenkoek, kan er gezellig worden bijgepraat. Om 16 u. is er tombola met meerdere waardevolle prijzen, waaronder vijf F1-koninginnen.

Info: Roger Van Weert, 015-22.37. 03

40e Bloemen- en PlantenruildagZondag 20 maart 2016

Aan de molen, Molenstraat 2c, Tessenderlo

De lente is in aantocht, tijd om weer aan de slag te gaan in de tuin. Breng planten, bomen, struiken, kruiden en zaden mee. Vanaf 13 u. kan je het ruilmateriaal aanvoeren, je standplaats is gratis en er is een prijs voor elke ruiler. Mogelijkheid om bloemenzaadmengsels aan te kopen voor onze bijen. Gratis tombola. Elke bezoeker krijgt een madeliefje (Bellis perennis) gratis, zolang de voorraad strekt. Dit plantje levert nectar en pollen voor onze bijen en doet het goed zowel in bloempotten als in volle grond.

Van harte welkom bij een glaasje mede en een stukje taart.

De Verenigde Taxanders Tessenderlo


3.1 Leg je oor te luisteren tegen de kastwand. Als je nu bij een fikse tokkel tegen de kastwand, binnenin een kort opbruisen hoort, dan is het volk nog moergoed. Blijft het echter langer dan tien tellen doorhuilen, dan moet moerloosheid gevreesd worden.

3.2 Fout! Ook in de winter kan men een bijenvolk verenigen. Het moerloze volk zet men boven een moergoede kolonie, met een krant ertussen. Natuurlijk gaat dit niet op als het stenen uit de grond vriest.

3.3 Fout! Dat volk hoeft niet noodzakelijk moerloos te zijn; het is echter wel opletten geblazen. Het volk heeft precies een aantal darren mee door de winter genomen omdat het eraan dacht alsnog in de vervanging van de koningin te voorzien.

3.4 Juist! Maar dan zou het wel zeer omzichtig moeten geschieden en alleszins voor de eerste reinigingsvluchten begonnen zijn, omdat anders de bijen op hun oude standplaats georiënteerd blijven.

3.5 Fout! Zolang de bijen geen water kunnen ophalen, hebben zij niets aan de droge suiker; die wordt gewoon uit de kast gewerkt.

3.6 ‘B’. Paardenbloem!

3.7 Fout! De opgeslagen pollen in de raten zijn als bijenvoedsel veel waardevoller. Bij het opslaan voegen de bijen fermenten en enzymen toe aan het stuifmeel, waardoor een soort van ‘voorvertering’ plaatsvindt die een verrijking van de stuifmeelmassa veroorzaakt. Daarom ook noemt men dit bewerkt stuifmeel het ‘bijenbrood’.

3.8 Juist! Samen met de ontwikkeling van het broednest schieten ook de bacteriën, virussen, schimmels en sporen uit de startblokken. Maar omdat het bijenvolk op dat ogenblik het zwakst is, maken deze ziekteverwekkers precies dan het meeste kans op succes!

3.9 Ten eerste: deze dode volken zullen uitgeroofd worden en daardoor de ziekte verspreiden over de stand en de regio.Ten tweede: omdat de raten niet meer bezet worden, zal schimmelvorming optreden en de honingresten zullen gaan gisten.Ten derde: de dode bijen in de wasmul op de bodemplank zullen gaan rotten. Andere bacteriën vinden daarin een voedingsbodem. Bovendien zullen wasmotten en knaagdieren aangetrokken worden en zich op de stand installeren!

3.10 Zwakke kolonies zullen zwak blijven voor een lange tijd en niet in staat blijken om een oogst op te leveren. Buitengewoon sterke volken hebben een vroege neiging tot zwermen. Het egaliseren van de volkssterkte kan helpen om de zwermneiging te onderdrukken en zal de zwakke volken ondersteunen bij hun opbouw. Wanneer alle volken min of meer even sterk zijn, betekent zulks dat alle volken op hetzelfde moment gereed zijn voor dezelfde ingreep, zoals bijv. het opzetten van de honingzolders, inhangen van waswafels … Over de gehele lijn gezien, zal er minder tijd nodig zijn voor het ‘management’ van de gehele bijenstand.

Type-antwoorden van Kwis-spel nr. 3: De uitwintering

ISABO vzw.Imkersgilde St-Ambrosius Baal en Omstreken

Zondag 3 april 201646e Brabantse Bijenmarkt en Plantenruilmarkt

Iedereen kan GRATIS allerhande planten, struiken en bomen krijgen.14.00 u. Ruilen van planten, heesters, bomen enz. Geen verkoop. Een gratis pannenkoek voor alle ruilers.15.30 u. Openbare verkoop van allerhande materialen alsook de verkoop van bijenvolken.17.00 u. Trekking van gratis tombola met mooie prijzen. Voor iedereen troostprijs een leuke troostprijs.Doorlopend: Pannenkoeken met ijs, warme krieken, advocaat of chocolade. Koffie, frisdrank of een koele pint. Stand handelaar met imkermaterialen.

Zaal bij MEUBELEN VERHAEGEN, Grote Baan te BETEKOMAllen van harte welkom met of zonder ruilmateriaal.Info: www.isabovzw.com of [email protected]

Kantoor van afgifte: Gent X Maandblad van de … · [email protected] ... [email protected]...

Documents

Transcript of Kantoor van afgifte: Gent X Maandblad van de … · [email protected] ... [email protected]...