kaliber kompas leidinggevenden

2

Hoe beschrijven leerlingen een leerkracht van kaliber?

… iemand die alles heel vaak uitlegt en als je het niet snapt,

zegt ze het nog een keer.

… iemand die gezellig is, omdatze gewoon lief is en ze ziet er

altijd leuk uit.

… iemand die niet zo streng is,van wie je best veel mag.

… iemand die ook wel eens ongelijk heeft, en zich gelijk

verbetert en ze maakt er gelijkeen grapje van.

… iemand die wil dat je veelleert en dat je je fouten onder

ogen komt.

… iemand die je het gevoel geeft dat hij je mag.

Inhoud

Vakbekwaamheid onderhouden met het Kaliber Kompas 4

Begeleiding bij het Kaliber Kompas 7

Invoering van het Kaliber Kompas 10

Draaiboek per stap 11

Achtergrondinformatie 23

De inhoud van de vier richtpuntenoverzichten in grote lijnen 30

Kaliber-Kompas-HL-leiding-BW:Opmaak 1 08-09-10 15:55 Pagina 2

Vooraf

Het Kaliber Kompas is een hulpmiddel voor professionalisering, bestemd voor leraren in het basisonderwijs, die hun

functioneren als leraar willen verbeteren of onderhouden. In het Kompas zijn de algemene competenties van de Stichting

Beroepskwaliteit Leraren (SBL) uitgewerkt voor verschillende vakgebieden door deskundigen die vakinhoudelijk goed op

de hoogte zijn en door leraren basisonderwijs die de praktijk goed kennen. Zo is er een Kompas voor taal, voor rekenen,

voor sociale competentie en burgerschap en voor ouderbetrokkenheid. Het Kaliber Kompas sluit aan bij het werken met

Persoonlijke Ontwikkelingsplannen (POP) en met een bekwaamheidsdossier.

Het Kaliber Kompas bestaat uit een handleiding voor leidinggevenden, een handleiding voor leraren, waarin een cd-rom

zit met de benodigde bladen en suggesties voor professionalisering1.

Deze handleiding is bestemd voor leidinggevenden of begeleiders die leraren ondersteunen bij het werken met het

Kaliber Kompas.

• Het onderdeel Vakbekwaamheid onderhouden met het Kaliber Kompas gaat over de uitgangspunten van het Kaliber

Kompas. Ook wordt de werkwijze kort beschreven.

• Onder het kopje Begeleiding bij het Kompas vindt u manieren waarop de leidinggevende de leraar kan ondersteunen

om het werken met het Kompas tot een succes te maken.

• Invoering van het Kaliber Kompas gaat in op de verschillende manieren waarop u de werkwijze met uw team kunt

gebruiken.

• In Draaiboek per stap wordt elke stap van de werkwijze beschreven met aanwijzingen hoe u de begeleiding kunt

vormgeven.

• Achtergrondinformatie bevat informatie over het wettelijk kader rond professionalisering van leraren, een beschrijving

van de SBL-competenties waarbij het Kaliber Kompas aansluit en van de verschillende soorten professionalisering

die in het onderwijs gebruikelijk zijn.

• Deze handleiding eindigt met De inhoud van de vier Kompassen in grote lijnen.

Het Kaliber Kompas is ontwikkeld in samenwerking met het Rotterdamse scholenveld. Directies en leraren van

verschillende Rotterdamse basisscholen (zie colofon) hebben de werkwijze beproefd en van commentaar voorzien en

ook andere professionals uit het onderwijs hebben met hun commentaar een bijdrage geleverd aan de werkwijze.

1 Het is bij het verschijnen van deze handleiding nog niet duidelijk of er regelmatige updates van de professionaliseringssuggesties zullen verschijnen. Kijk voor actuele informatie hierover op www.cedgroep.nl.

3


Vakbekwaamheid onderhouden met het Kaliber Kompas

Een leraar is hoogopgeleid en heeft een grote mate van autonomie en zelfstandigheid in zijn2 werk. Leraar zijn is een

complex en dynamisch beroep, dat ook een hoge mate van vakinhoudelijke deskundigheid vereist. Deze karakteristieken

zijn kenmerkend voor de werkzaamheden van ‘professionals’.

Een professional is zelf verantwoordelijk voor zijn professionele ontwikkeling; hij houdt zijn vak bij en speelt in op

veranderingen. Om een zekere mate van kwaliteit te waarborgen zijn hiervoor wettelijke regels opgesteld.

De wet

In de Wet op de Beroepen In het Onderwijs (Wet BIO) staat, dat elke leraar een bekwaamheidsdossier moet hebben

waaruit blijkt dat hij zijn bekwaamheden of competenties onderhoudt en op welke manier hij dat doet. Om welke

bekwaamheden het gaat, is vastgelegd in het Besluit Bekwaamheidseisen van 2005. Het zijn de zeven competenties van

de Stichting Beroepskwaliteit Leraren (SBL). Professionalisering van leraren is dus gericht op het onderhouden of

verbeteren van deze competenties.

Competentie en gedrag

Een competentie wordt wel gedefinieerd als: ‘het vermogen om adequaat te handelen in verschillende situaties’. Of

iemand over het vermogen om adequaat te handelen beschikt, blijkt uit zijn gedrag. Het is mogelijk dat iemand in de ene

situatie niet adequaat handelt en in de andere wel; dat is mede afhankelijk van kenmerken van de situatie. Competenties

bestaan uit verschillende onderdelen: kennis, houding en vaardigheden. Via reflectie kan iemand inzien dat hij in een

bepaalde situatie niet adequaat handelt en ook nagaan of dit een incident was, of dat het schort aan zijn kennis, houding

of vaardigheden. Een voorbeeld kan dit verhelderen.

2 Omwille van de leesbaarheid gebruiken we alleen de mannelijke vorm.

4

1) interpersoonlijk competent

2) pedagogisch competent

3) vakinhoudelijk en didactisch competent

4) organisatorisch competent

5) competent in samenwerken met collega’s

6) competent in samenwerken met de omgeving

7) competent in reflectie en ontwikkeling


Marina is leerkracht in groep drie. Ze is een kei in rekenen en heeft haar hele leven veel plezier gehad in dit vak. Het is

haar opgevallen dat haar leerlingen dit enthousiasme niet delen. Ze vallen stil tijdens de rekenles of zijn afwezig en gaan

klieren. Marina heeft gemerkt (reflectie) dat ze tijdens de rekenles vaak ongeduldig op leerlingen reageert en zelf met

oplossingen komt zonder de leerlingen de kans te geven hun strategieën aan te dragen. Ze vindt het ook moeilijk om de

leerlingen positieve feedback te geven, haar toon is vaak: “het is toch logisch dat…”. Ze merkt het zelf op, maar is niet bij

machte het anders te doen. In termen van de SBL-competenties kun je zeggen dat haar pedagogische competentie, met

name op het gebied van het rekenonderwijs niet helemaal in orde is. Marina weet dat ze eigenlijk anders zou moeten

reageren, maar ze weet niet goed hoe (kennis). Ze wil het ook wel anders doen, maar haar eigen gemak met rekenen

weerhoudt haar (houding). Ze mist de vaardigheid om (kan geen compliment bedenken, heeft geen gedragsalternatief

voor: het is toch logisch dat…) om haar gedrag in de praktijk te veranderen.

Gedeelde verantwoordelijkheid

Een leraar werkt in een team. Hij deelt de verantwoordelijkheid voor zijn professionaliteit met zijn leidinggevende en met

het bestuur van de school. De meeste scholen hebben een professionaliseringsbeleid en werken met een POP om de

professionele ontwikkeling van elke medewerker te stimuleren. Dit is geen vrijblijvende zaak; de POP-cyclus is gekoppeld

aan de functionerings- en beoordelingsgesprekken.

Het Kaliber Kompas

Het Kaliber Kompas sluit aan bij het wettelijk kader en bij het werken met POP’s en bekwaamheidsdossier. Vijf uitgangs-

punten zijn belangrijk in het Kaliber Kompas.

* Het eerste uitgangspunt is, dat professionalisering het meeste oplevert als die direct gekoppeld is aan de praktijk vande leraar. Om zo goed mogelijk aan te sluiten bij die praktijk zijn in het Kaliber Kompas de SBL-competenties

geconcretiseerd voor verschillende vakgebieden, namelijk taal, rekenen, sociale competentie en burgerschap en

ouderbetrokkenheid. Dit betekent dat het Kaliber Kompas geschikt is voor leraren die hun functioneren als leerkracht

willen verbeteren.

* Het tweede uitgangspunt is, dat professionalisering moet leiden tot toepassing in de praktijk, dus tot een concrete gedragsverandering van de leraar. Nog even het voorbeeld van Marina (zie hierboven) ter verduidelijking.

Marina heeft bedacht dat zij haar vaardigheid op het gebied van positieve feedback geven wil verbeteren. Zij leest een

boek over het onderwerp en haalt daaruit diverse tips. Ze bedenkt verschillende complimenten die ze aan de leerlingen

kan geven als start van positieve feedback. Ze praat er met collega’s over hoe zij positief reageren op de leerlingen.

Tijdens de rekenles oefent ze met de manieren die ze bedacht heeft. Ze vraagt of de intern begeleider een klassen-

consultatie bij haar doet om haar tips te geven. Langzamerhand gaat het haar beter af. Ze merkt dat de leerlingen

actiever bij de les betrokken zijn.

Gedrag veranderen is moeilijk. Als iemand zelf graag wil dat zijn gedrag verandert, zoals in het voorbeeld van Marina,

stimuleert dat om ermee aan de slag te gaan. De behoefte om iets op een andere manier te gaan doen, kan ontstaan door

een verandering in taak3, of in leerlingenpopulatie, maar ook door de resultaten van de leerlingen of doordat in het POP-

gesprek bepaalde punten aan de orde zijn gekomen, waarvan leidinggevende en leraar verbetering noodzakelijk vinden.

De werkwijze van het Kaliber Kompas begeleidt de leraar bij de gedragsverandering.

3 Het Kaliber Kompas is bedoeld voor de ontwikkeling van de competenties van leraren basisonderwijs. Als men zich wil professionaliseren om in een andere functie te gaan werken, bijvoorbeeld als intern begeleider of adjunct directeur, is het Kaliber Kompas niet zo geschikt.


5

KaliberKompas


* Het derde uitgangspunt is dat professionalisering kan variëren, van klein, kort en eenvoudig (een boek lezen, meekijkenbij een collega) tot groot, lang en uitgebreid (een cursus of een opleiding volgen). Daarom zijn bij de suggesties voor

professionalisering veel ideeën voor zelfstudie opgenomen.

* Het vierde uitgangspunt is dat leraren betere resultaten boeken als zij gezamenlijk aan hun professionalisering werken. Daarom is intervisie een onderdeel van de werkwijze.

* Het vijfde uitgangspunt ten slotte is dat leraren ondersteuning van een leidinggevende nodig hebben om hun professionalisering te laten slagen. Om die ondersteuning gemakkelijk vorm te kunnen geven is deze handleiding

voor leidinggevenden met een draaiboek voor begeleiding bij de werkwijze gemaakt, dat u kunt gebruiken bij de

invoering van het Kaliber Kompas.

De werkwijze

De werkwijze van het Kaliber Kompas is voor alle vier de vakgebieden (taal, rekenen, sociale competentie en burgerschap,

en ouderbetrokkenheid) hetzelfde. Hij bestaat uit zes stappen, die zo nodig meermalen doorlopen kunnen worden

(zie figuur). De eerste stap is een gesprek tussen leidinggevende en leraar om een vakgebied te kiezen waarop de leraarmet het Kompas gaat werken. Bij de tweede stap vormt de leraar een beeld van zijn competenties aan de hand van hetrichtpuntenoverzicht van het vakgebied dat hij heeft gekozen. Bij de derde stap kiest de leraar drie richtpunten waarop hijzich wil professionaliseren. In overleg met de leidinggevende stelt hij vervolgens één richtpunt als prioriteit. Dit richtpunt

vertaalt de leraar in een concrete gedragsdoelstelling en hij beschrijft via welke (gedrags)tussenstappen en wanneer hij

dit doel wil bereiken. Stap vier houdt de keuze in voor een geschikte vorm van professionalisering. Bij de vijfde stap volgtde leraar de gekozen professionalisering en plant hij de tussenstappen. Ook houdt hij bij of hij de tussenstappen en zijn

einddoel op de gestelde tijd bereikt. Bij de zesde stap staat de afronding en het verankeren van de gedragsveranderingcentraal.

Gedurende de zes stappen zijn er intervisiemomenten met collega’s die ook met het Kompas werken en is er overleg met

de leidinggevende. Deze zijn beschreven in de paragraaf Draaiboek per stap.

Het Kaliber Kompas kan fungeren als (onderdeel van een) POP. Ook kan de leraar delen van het professionaliserings-

traject in een bekwaamheidsdossier opnemen.

De stappen van het Kaliber Kompas

KaliberKompas

6

➮

➮

➮➮

➮➮

Stap 1Kies een kompas

Stap 2Beoordeel uw bekwaamheden

Stap 6Onderhoud uw bekwaamheden

Stap 3Stel prioriteiten en maak een doelstelling

Stap 5Breng het geleerdein de praktijk

Stap 4Kies een passende professionalisering



KaliberKompas

7

Begeleiding bij het Kaliber Kompas

Vooraf bepaalt u hoe het Kompas ingezet zal worden (zie Invoering van het Kaliber Kompas). Een leidinggevende

(directielid of een ander staflid, eventueel iemand van een bovenschools bestuursbureau) begeleidt de leraren bij het

werken met het Kaliber Kompas. Natuurlijk kunt u deze begeleiding ook uitbesteden aan een externe coach of adviseur.

Het Kaliber Kompas is in essentie een individueel traject. Het bestaat uit een afwisseling van individuele - en groeps-

activiteiten. De groepsactiviteiten zijn in de vorm van begeleide intervisie en hebben als doel dat leraren elkaar onder-

steunen en van elkaar leren. De grootte van de groep die bij het traject betrokken is, is afhankelijk van de manier waarop

het Kompas in de school wordt ingezet.

In onderstaand schema staan de zes stappen van het Kompas. Bij elke stap is kort aangegeven wat de leraar doet, wat u

doet, wat u samen doet en welke bladen erbij nodig zijn. In het Draaiboek per stap is dit uitgebreid beschreven.

U introduceert het Kompas bij de leraren en geeft zo nodig richting aan de keuze voor een vakgebied. U begeleidt de

intervisiemomenten en bent beschikbaar voor hulp bij het vertalen van een richtpunt naar concreet gedrag en bij de

keuze van een passende professionalisering. Hierbij kunt u ook een sturende rol hebben, bijvoorbeeld als u duidelijk

maakt binnen welke randvoorwaarden van de organisatie een keuze gemaakt kan worden. U bewaakt de voortgang en

stimuleert leraren om vol te houden en hun doelstellingen en tussenstappen te bereiken. Na afloop evalueert u samen

met de leraren het gehele traject en start zo nodig een nieuwe ronde. U neemt de resultaten op in het bekwaamheids-

dossier van de leraren en verwerkt ze ook in het professionaliseringsbeleid.


KaliberKompas

8


Bepaalt wijze van invoeringKaliber Kompas

Vooraf

Introduceert Kompas enwerkwijze

Overleg over keuze vakgebied Afspraak wijze van invullen blad Richtpunten

Kiest Kompas Stap 1

Beoordeelt eigen bekwaam-heden (blad Richtpunten)

Stap 2

Begeleidt intervisieKeurt prioriteiten goed

Overleg over concrete doel-stelling en tussenstappen,tijdsplanning, nodig hulp bij formuleren concreet gedrag

Stelt prioriteitenen maaktdoelstellingVult blad Top 3 in

Stap 3

Begeleidt intervisieKeurt plan goed

Overleg over geschikte professionalisering en zo nodig hulp bij maken plan.

Kiest passende professionali-sering en maakt planVult blad Plan en Toepassing in

Stap 4

Zo nodig hulp bij plannen tussenstappen en onder-steuning bij stagnatie.

Volgt professionalisering enbrengt het geleerde in depraktijk. Plant de tussenstap-pen en houdt resultaten bij opblad Plan en toepassing

Stap 5

Begeleidt evaluatie, rondt traject af, neemt resultaten op in bekwaamheidsdossier en verwerkt ze in professio-naliseringsbeleid

Evaluatie van het traject en het resultaat. Zo nodig nieuwe ronde.

Onderhoudt zijn bekwaam-heden.

Stap 6

Stim

ule

ren, o

nders

teunen, vo

ortg

ang b

ewaken

LeidinggevendeSamenLeraar

➮➮

➮➮

➮➮


KaliberKompas

9

Begeleiden van gedragsveranderingen

In het Kaliber Kompas staat het in praktijk brengen van het geleerde centraal. Daarom vergt het begeleiden van de

leraren bij het werken met het Kaliber Kompas van u als leidinggevende coachende en motiverende vaardigheden. De

leraren maken namelijk een proces van gedragsverandering door en dat is niet gemakkelijk.

Misschien kent u de stadia van een leerproces: eerst is een leraar onbewust onbekwaam, hij beseft niet dat hij iets niet

kan. In dat geval is hij nog niet gemotiveerd om iets te veranderen. Op het moment dat hij beseft dat hij iets niet kan - en

dat gebeurt meestal na het invullen van het blad Richtpunten - wil hij misschien veranderen. Op dit moment is de leraar

bewust onbekwaam. Hij weet dat hij zou willen dat hij iets kan, maar hij is de kunst nog niet machtig. Dat is de moeilijkste

fase, want dat voelt heel onprettig. Om te willen veranderen is het nodig dat de leraar er vertrouwen in heeft dat hij kan

veranderen, en dat hij de moeite waard is. In deze fase heeft de leidinggevende een ondersteunende en motiverende rol,

om ervoor te zorgen dat de leraar gemotiveerd blijft. Belangstelling voor zijn activiteiten, een compliment voor kleine

successen, aandacht voor zijn problemen en meedenken over mogelijke oplossingen, zijn manieren om te stimuleren en

te ondersteunen. Als de leraar het geleerde in praktijk gaat brengen, wordt hij bewust bekwaam: hij heeft zijn gedrag

veranderd, maar het gaat nog niet vanzelf. Ook hierbij kan de leidinggevende de leraar op de hiervoor beschreven

manieren stimuleren dat hij de moeilijkheden overwint. Tenslotte wordt de leraar onbewust bekwaam, dan weet hij niet

eens meer dat hij iets bijzonders doet, hij heeft zich het nieuwe gedrag helemaal eigen gemaakt.

Onbewust onbekwaamBewust onbekwaam

Bewust bekwaamOnbewust bekwaam

Als kind schopte u onbekommerd tegen een bal en noemde dat voetballen (onbewust onbekwaam). Tot u tijdens de

voetbaltraining leerde om een bal aan te nemen (bewust onbekwaam). U oefende en oefende, totdat u de bal ook goed

op uw voet kreeg, maar het ging nog niet vanzelf, zoals bij uw vriendje, maar met de tong tussen de lippen (bewust

bekwaam). Een jaar later kon u ook moeiteloos de bal aannemen, maar dat interesseerde u eigenlijk niet meer

(onbewust bekwaam), u oefende nu met schieten op het doel.

Naast een coachende en motiverende rol, heeft u soms ook een sturende rol bij individuele beslissingen. Deze rollen

kunnen botsen, als u het bijvoorbeeld niet eens kunt worden over de te kiezen doelstelling voor gedragsverandering of

over een passende professionalisering. Op deze plaats kunnen we hierop niet uitgebreid ingaan. In sommige gevallen kan

het verstandig zijn om de rollen te scheiden en de begeleiding door iemand anders te laten uitvoeren. Daarnaast is het zo

dat weerstand tegen verandering bij dit proces hoort. Om die weerstand te verminderen kan het nodig zijn iemand te

stimuleren eerst een stap te zetten, waarvoor hij wel gemotiveerd is, en waarmee hij succes kan behalen. Dat versterkt

het zelfvertrouwen om een volgende, moeilijker stap aan te durven.

Een ander aandachtspunt voor de begeleiding is het vertalen van een richtpunt uit het Kaliber Kompas naar een doel-

stelling voor het eigen gedrag in de dagelijkse praktijk. Belangrijk hierbij is onderscheid te maken tussen de geleverde

inspanning en het resultaat. Het resultaat moet altijd in termen van gedrag worden beschreven. In Draaiboek per stap

staan voorbeelden hiervan.



kaliber kompas leidinggevenden

Documents

Transcript of kaliber kompas leidinggevenden