Kaart 1: onderwijs op afstand – inhoudelijke focus en inrichting 1 / 5

www.lesopafstand.nl

Het onderwijs heeft in een hele korte periode op een bewonderenswaardige manier onderwijs op afstand gerealiseerd. Daar is veel waardering voor. Nu de scholen langer dicht blijven, zullen besturen en directeuren met de schoolteams vooruitblikken om het onderwijs op afstand verder te ontwikkelen.

De afgelopen tijd was de aandacht van scholen vooral gericht op oefenstof/oefensoftware, nu komt ook de vraag of er, zo ja welke, nieuwe leerstof in de komende tijd kan worden aangeboden. Doordat de onderwijstijd in deze nieuwe situatie beperkt is, dienen schoolteams keuzes te maken wat nog wel en niet kan.

Dit document besteedt aandacht aan de pedagogische benadering en biedt vervolgens ondersteunende vragen voor het onderwijs op afstand in lezen, taal en rekenen-wiskunde. Ook bevat de kaart een aantal vragen die schoolleiders en bestuurders kunnen ondersteunen bij het continue proces van keuzes maken bij het geven van onderwijs op afstand.

De SLO gaat daarbij suggesties aanreiken voor de doelen op de leerlijnen en de uitgeverijen leveren methodespecifieke handvatten (zie www.lesopafstand.nl).

Het uitgangspunt voor het gebruik van deze kaart is dat schoolteams zich baseren op de eigen onderwijsmethoden en daarin keuzes maken om te komen tot leerdoelen en een goed aanbod voor de leerlingen. Die keuzes zijn erop gericht de voortgang in de taal/lees- en reken-wiskunde ontwikkeling zoveel mogelijk te laten aansluiten bij het niveau dat de leerlingen in de schoolsituatie hadden. Ook gaat het om keuzes die moeten worden gemaakt als de scholen weer opengaan.

De scholen bepalen zelf wat haalbaar is en op welke manier zij dit vormgeven binnen de eigen schoolcontext.

De pedagogische relatie

Het feit dat leerlingen opeens niet meer iedere dag ‘naar school’ gaan, heeft invloed op het welbevinden en de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen. Gespannen thuissituaties – al dan niet gerelateerd aan de coronacrisis – kunnen grote invloed hebben op leerlingen. Het welbevinden van leerlingen is voorwaardelijk om tot leren te komen. Dat het leerproces nu grotendeels buiten de invloedsfeer van school plaatsvindt, heeft invloed op het effect van het onderwijs. De geboden structuur, gerichte begeleiding en uitdaging hebben invloed op de motivatie, betrokkenheid en inzet van leerlingen. Juist in deze situatie zijn de professionele relatie en de pedagogische benadering van cruciaal belang om leerlingen écht te bereiken.

Vragen op schoolniveau over het welbevinden• Is er zicht op de thuissituatie van alle

leerlingen?• Heeft het team afgesproken welke

implicaties dit heeft voor het aanbod van onderwijs op afstand?

• Heeft het schoolteam gesproken over de pedagogische benadering van leerlingen? Is er ruimte om ervaringen te delen over de onderwijsinhoud, maar ook in bredere zin?

• Welke afspraken zijn er gemaakt over situaties die dreigen te escaleren?

• Is er gerichte aandacht voor de motivatie en betrokkenheid van de leerlingen? Welke aanpak wordt hiervoor gevolgd?

Kaart 1: onderwijs op afstand – inhoudelijke focus en inrichting 2 / 5

www.lesopafstand.nl

1. Een andere situatie: onderwijs op afstand

Het geven van onderwijs op afstand is voor scholen en leerkrachten nieuw. Daarom is het belangrijk om goede afspraken te maken, houvast te geven, te zorgen voor interactie en feedback en daarbij alle geledingen te betrekken. Hoewel het, vanwege de verschillende thuissituaties van kinderen, lastig is om te bepalen wat je als team de komende weken wilt nastreven, is het belangrijk om het gesprek hierover te voeren, omdat het richting geeft aan de manier waarop de school het onderwijs op afstand zowel pedagogisch als inhoudelijk wil organiseren.

De hoofdvraag hierbij is: Hoe zorgen we er als school voor dat een gecomprimeerd onderwijsprogramma in de thuissituatie kan worden uitgevoerd met duidelijkheid en overzicht voor ouders, leerlingen en teamleden?

Ook voor leerlingen en ouders is de situatie nieuw en ook zij moeten wennen aan deze vorm van onderwijs. De meeste leerlingen hebben baat bij voorspelbaarheid. Er zijn verschillende mogelijkheden om de voorspelbaarheid te ondersteunen, zoals vaste contactmomenten met de leraar en de doelen benoemen van de instructies en de opdrachten. Daarnaast kan het ondersteunend zijn om met taakoverzichten te werken, voorbeelden te geven bij de opdrachten, vooraf criteria te benoemen waar de opdrachten aan moeten voldoen, en leerlingen laten weten op welke wijze zij feedback krijgen. Door interactie met de leerlingen krijgt de leraar meer zicht op de thuissituatie en wat dit betekent voor het thuisonderwijs en voor de tijdbesteding van de leerlingen.

Lees meer

2. Omvang tijd en te behalen doelen

Omvang leertijd Bij onderwijs op afstand is het niet reëel om te verwachten dat er evenveel tijd aan taal, lezen en rekenen-wiskunde kan worden besteed als in een reguliere schoolweek. Daar komt bij dat leerlingen bij onderwijs op afstand meer (en op een andere manier) pedagogische aandacht vragen. Bovendien is juist nu inhoudelijke feedback extra belangrijk. De verwachting is dat in de meeste situaties twee tot tweeënhalf uur thuisonderwijs per dag het hoogst haalbare is. Dit betekent ongeveer een halvering van de tijd die normaalgesproken aan lezen en rekenen-wiskunde wordt besteed. Om de leerlingen gemotiveerd te houden en actief te betrekken bij het leren op afstand, is het zinvol om kort en bondig instructie te geven en afwisseling aan te brengen in de activiteiten. Dit betekent dat de opbouw van de lessen bij onderwijs op afstand er waarschijnlijk anders uitziet dan in de reguliere schoolsituatie.

Consequenties voor de resultatenBij onderwijs op afstand moeten de te bereiken doelen voor taal, lezen en rekenen-wiskunde worden bijgesteld. Er is minder tijd voor instructie, begeleiding en zelfstandig werken, en ook de kwaliteit van het zelfstandig werken is thuis waarschijnlijk minder dan in de klas. Dit heeft invloed op de resultaten. Ook de verschillen in resultaten tussen leerlingen zullen toenemen.

Wat mag je verwachten in de thuissituatie qua tijdsbesteding?

Leraren kunnen het onderwijs thuis ondersteunen door structuur aan te brengen, bijvoorbeeld door opdrachten klaar te zetten, instructies te geven en contactmomenten voor ouders te organiseren. Ook kan het (een deel van de) ouders helpen (maar in tijd per dag beperkt) als ze handreikingen krijgen die zijn gericht op de continuïteit, bijvoorbeeld door suggesties te doen voor dagritmes en manieren van begeleiden en

Kaart 1: onderwijs op afstand – inhoudelijke focus en inrichting 3 / 5

www.lesopafstand.nl

door duidelijkheid te geven over de doelen van de opdrachten. De gezinsbelasting moet daarbij in de gaten worden gehouden.

Lees meer Lees meer

3. Doelen selecteren en prioriteren

De school maakt keuzes in de doelen die gerealiseerd kunnen worden tijdens de periode van onderwijs op afstand. Per leerjaar wordt bekeken welke doelen prioriteit hebben in het aanbod. Om zo dicht mogelijk bij het reguliere aanbod te blijven, is het raadzaam om de methode hierbij als leidraad te gebruiken.

Vragen op schoolniveau voor selectie van doelen• Welke doelen horen bij de verschillende

leerjaren? Bekijk bijvoorbeeld de doelenoverzichten uit de methode of de doelen van de SLO.

• Welke doelen hebben tot de zomervakantie in het eigen leerjaar voor het merendeel van de groep de hoogste prioriteit?

Er kan onderscheid gemaakt worden in: • Basisvaardigheden automatiseren/

memoriseren • Onderhoud van leerstof • Een vervolgstap in al bekende leerstof • Nieuwe leerstof• Welke doelen hebben nu voorrang en wat

betekent dat voor het instappen in het volgende leerjaar?

• Staan er in de eerder gemaakte analyses (bijvoorbeeld naar aanleiding van de methodeonafhankelijke toets en/of methodegebonden toetsen) aanwijzingen die moeten worden meegenomen bij de selectie van de doelen?

Lees meer

Vragen op schoolniveau over de samenstelling van het aanbod• Zijn er voor de verschillende jaargroepen

afspraken gemaakt over de verdeling van de leerstof? Bijvoorbeeld per week: 30% automatiseren basisvaardigheden, 40% onderhoud leerstof, 30% nieuwe leerstof).

• Is er onderscheid gemaakt tussen onderdelen waar leerlingen zelfstandig mee aan de slag kunnen gaan en onderdelen waarbij instructie nodig is?

• Zijn er afspraken gemaakt over de invulling van de instructie(contacten)momenten, zoals de vorm waarin de instructie wordt gegeven en de tijdsduur?

• Is er sprake van een gevarieerd (en gedifferentieerd) aanbod?

Lees meer

Vragen voor de schoolleiding• Zijn er afspraken gemaakt over (hoe leraren

ondersteund worden bij) de prioritering van doelen per leerjaar met het oog op de doorgaande lijn en de consequenties daarvan voor het komende schooljaar?

• Zijn er afspraken gemaakt over het verwachte aantal onderwijsuren per week en hoe deze zijn verdeeld over de cognitieve en sociale inhouden?

• Kennen alle betrokkenen (ouders/kinderen/team/mr/bestuur) de redenen voor de gemaakte keuzes?

Vragen voor het bestuur• Ondersteunt het bestuur/staf de scholen bij het

vaststellen van wat men (minimaal) nastreeft tot aan de zomervakantie? Of laat het bestuur dit over aan de individuele scholen?

• Zijn eventuele afspraken over de focus van scholen gecommuniceerd met GMR en RvT?

• Heeft het bestuur in beeld wat goed gaat op de scholen, welke vragen en knelpunten er zijn en hoe het bestuur scholen daarbij kan ondersteunen?

Kaart 1: onderwijs op afstand – inhoudelijke focus en inrichting 4 / 5

www.lesopafstand.nl

• Zijn er afspraken met de inspectie gemaakt, bijvoorbeeld over scholen met een verbeteropdracht? Welke afspraken?

4. Organisatie

Planning instructie en begeleiding door leraar/teamOnderwijs op afstand vereist aanpassingen in de organisatie van het onderwijs, zoals het organiseren van digitale instructie en (werk)uitleg. Ook de begeleiding van de leerlingen verloopt anders; je ziet en hoort bijvoorbeeld niet hoe de leerlingen aan het werk zijn en je kunt niet direct feedback geven.

Instructie en begeleiding vanuit de school• Is duidelijk welke (werk)uitleg en instructie

leerlingen moeten krijgen om de opdrachten/taken uit te voeren? En is duidelijk hoe de uitleg en instructie worden georganiseerd?

• Is duidelijk hoe leerlingen vragen kunnen stellen en feedback kunnen krijgen als ze vastlopen of anderszins ondersteuning nodig hebben?

• Is er voor leerlingen die normaalgesproken extra ondersteuning of extra uitdaging krijgen, nu op een andere manier ondersteuning of uitdaging geregeld?

Ondersteuning door ouders en van ouders• Zijn ouders op de hoogte van de

verwachtingen van de school/leraar?• Zijn ouders geïnformeerd over de taken/

opdrachten van de leerlingen en weten zij op welke manier zij met vragen bij de school/leerkracht terecht kunnen?

• Op welke wijze ondersteunt de school ouders bij het begeleiden van hun kind(eren)? De rol van de ouders is pedagogisch en vervangt niet de rol van de leraar.

Lees meer Bekijk de videotips van deskundigen

Vragen voor de schoolleiding• Wat is er afgesproken over de (extra)

begeleiding van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften of leerlingen waar zorgen over zijn? Wie borgt en monitort dat?

• Is nagedacht over wie, buiten de vaste leraar, de leerlingen nog meer kunnen begeleiden (student, onderwijsassistent, intern begeleider, remedial teacher)? Hoe en voor welke leerlingen worden zij ingezet?

• Weet de school of alle leerlingen thuis het onderwijs kunnen volgen? Wat onderneemt de school als leerlingen het onderwijs thuis niet kunnen volgen? Wordt de gemeente hierbij betrokken?

• Zijn er afspraken gemaakt over de manier waarop de school omgaat met ouders waarmee de leerkracht geen contact krijgt over het afstandsonderwijs?

• Heeft de school met ouders gecommuniceerd wat er van hen wordt verwacht en hoe ze door de school kunnen worden ondersteund bij het begeleiden en motiveren van hun kind(eren)?

• Zijn er afspraken gemaakt over de frequentie en vaste tijdstippen waarop kinderen en ouders met vragen terecht kunnen bij de leraar of de school? Is iedereen hiervan op de hoogte?

• Onderhoudt de schoolleider voldoende contact met de leraren, zodat zij zich gezien, gewaardeerd en ondersteund weten?

Vragen voor het bestuur• Zijn er afspraken gemaakt over alternatieve

of aanvullende maatregelen voor kinderen met een sociaal-emotioneel of materieel zwakke thuissituatie?

• Welke afspraken zijn er gemaakt over onderwijs op afstand en de AVG? Hoe is dit gecommuniceerd met de scholen en de ouders?

• Is er nagedacht over de wijze waarop het bestuur de schoolleiders ondersteunt?

• Is er nagedacht over ‘maatjesscholen’,

Kaart 1: onderwijs op afstand – inhoudelijke focus en inrichting 5 / 5

www.lesopafstand.nl

bijvoorbeeld op basis van kwaliteit van scholen, digitale geletterdheid et cetera?

• Is er een platform (binnen het bestuur of breder) waar scholen ontwikkelde lessen/verwerkingsstof met elkaar kunnen delen? Werken scholen die dezelfde onderwijsmethoden gebruiken gemakkelijk samen?

5. Het volgen van ontwikkeling

Leerlingen volgen en tussentijds toetsenIn de klas kun je horen en zien hoe leerlingen lezen en rekenen en hun taal opdrachten uitvoeren. Bij onderwijs op afstand is dit minder het geval. Om na te gaan of leerlingen vorderingen maken en/of doelen beheersen, kan de leraar de leerling tijdens de contactmomenten een korte opdracht geven waarmee het beheersingsniveau van de leerling duidelijk wordt. Wellicht is het mogelijk om elke dag 5-6 leerlingen 10 minuten online te ‘zien’. Deze momenten kunnen (deels) worden gebruikt om na te gaan hoe de leerling rekent of leest. Contactmomenten met een kleine groep leerlingen zijn relatiebevorderend.

Als er keuzes zijn gemaakt in doelen en het leerstofaanbod, sluiten de methodegebonden toetsen niet meer volledig aan. De leerlingen hebben immers niet alle stof aangeboden gekregen en geoefend. Het advies is daarom om (formatief) te evalueren op basis van de doelen die wel zijn aangeboden. De leerkracht kan daarbij eventueel gebruikmaken van de methodetoets, en daarin niet behandelde lesstof schrappen. De methodeonafhankelijke toets kan worden ingezet om de stand van zaken vast te stellen als de kinderen weer onderwijs krijgen op school.

Vragen op schoolniveau voor het volgen van leerlingen• Is er afgesproken wat beoogd wordt met het

volgen van de leerlingen tijdens de periode van het afstandsonderwijs en de periode die daarop volgt?

• Als duidelijk is wat er wordt beoogd met het volgen van de leerlingen, kunnen er keuzes worden gemaakt over de wijze waarop leerlingen worden gevolgd. Zijn er opties besproken voor een andere wijze van toetsen? (Denk naast het afnemen van methode-gebonden toetsen, aan werkvormen voor formatief evalueren (zie website van de SLO), het werken met reflectieformulieren en dergelijke).

Lees meer

Vragen voor de schoolleiding• Hoe houdt de school zicht op de voortgang

van leerlingen en groepen en wie coördineert en borgt dat?

• Hoe houden de directie, de ib-er en de leraren zicht op de sociaal-emotionele ontwikkeling en het welbevinden van de leerlingen in de thuissituatie?

Vraag voor het bestuur• Hoe gaat het bestuur om met de

(mogelijk voor veel leerlingen lagere) leerlingenresultaten van scholen aan het einde van het schooljaar? Op welke hulp en ondersteuning kunnen scholen rekenen?