K. De Nys - Kwalitatief onderwijs, innovatief onderzoek · 2010. 11. 6. · Alumni Therapiedag 16...

5
Klinische studies: wetgeving in de EU en België en de implicaties ervan op de praktijk Katelijne De Nys Alumni Therapiedag 16 oktober 2010 Inleiding - Richtlijnen en wetgeving in historisch perspectief De Europese Directive De Belgische Wet van 7 mei 2004 Implicaties op de praktijk 1947 Nuremberg Code eerste document dat ethische principes voor experimenten met mensen beschreef 1961 1962 1964 1970s 1980s 1991 1997 2001 2004 2006 10 principes voor klinische proeven: 1. Vrijwillige toestemming tot deelname is een conditio sine qua non 2. Het experiment moet nuttig en noodzakelijk zijn 3. Experimenten op mensen moet gebaseerd zijn op resultaten bij dieren 4. Fysisch en psychisch lijden moet vermeden worden 5. De dood of invaliditeit mogen niet de verwachte uitkomst van een experiment zijn* 6. De voordelen wegen op tegen de risico’s 7. Goede voorbereiding en faciliteiten moeten schade, invaliditeit en dood voorkomen 8. Enkel gekwalificeerde personen mogen medisch onderzoek uitvoeren 9. Deelnemer is vrij om op elk ogenblik het onderzoek te beëindigen 10. De wetenschapper moet bereid zijn op elk ogenblik het onderzoek te stoppen Vormt de basis voor huidige wetgeving en richtlijnen inzake klinisch onderzoek * Tenzij eventueel de onderzoeker zelf deelneemt… Nuremberg code (1947) 1947 Nuremberg Code 1961 Thalidomide schandaal geneesmiddelen ook potentieel schadelijk! 1962 1964 1970s 1980s 1991 1997 2001 2004 2006 1947 Nuremberg Code 1961 Thalidomide disaster 1962 Kefhauver-Harris amendment (IND) ‘drug efficacy amendament’: ook gegevens over werkzaamheid noodzakelijk (behoudens protocol, gegevens over preklinische en klinische veiligheid,…) 1964 1970s 1980s 1991 1997 2001 2004 2006

Transcript of K. De Nys - Kwalitatief onderwijs, innovatief onderzoek · 2010. 11. 6. · Alumni Therapiedag 16...

Page 1: K. De Nys - Kwalitatief onderwijs, innovatief onderzoek · 2010. 11. 6. · Alumni Therapiedag 16 oktober 2010 • Inleiding - Richtlijnen en wetgeving in historisch perspectief •

Klinische studies:wetgeving in de EU en België en de

implicaties ervan op de praktijk

Katelijne De Nys

Alumni Therapiedag 16 oktober 2010

• Inleiding - Richtlijnen en wetgeving in historisch perspectief

• De Europese Directive

• De Belgische Wet van 7 mei 2004

• Implicaties op de praktijk

1947 Nuremberg Code → eerste document dat ethische principesvoor experimenten met mensen beschreef

196119621964 1970s 1980s 1991 1997 200120042006

• 10 principes voor klinische proeven:

1. Vrijwillige toestemming tot deelname is een conditio sine qua non2. Het experiment moet nuttig en noodzakelijk zijn3. Experimenten op mensen moet gebaseerd zijn op resultaten bij dieren4. Fysisch en psychisch lijden moet vermeden worden5. De dood of invaliditeit mogen niet de verwachte uitkomst van eenexperiment zijn*6. De voordelen wegen op tegen de risico’s7. Goede voorbereiding en faciliteiten moeten schade, invaliditeit en doodvoorkomen8. Enkel gekwalificeerde personen mogen medisch onderzoek uitvoeren9. Deelnemer is vrij om op elk ogenblik het onderzoek te beëindigen10. De wetenschapper moet bereid zijn op elk ogenblik het onderzoek testoppen

• Vormt de basis voor huidige wetgeving en richtlijnen inzake klinischonderzoek

* Tenzij eventueel de onderzoeker zelf deelneemt…

Nuremberg code (1947)

1947 Nuremberg Code1961 Thalidomide schandaal → geneesmiddelen ook potentieel

schadelijk!19621964 1970s 1980s 1991 1997 200120042006

1947 Nuremberg Code1961 Thalidomide disaster1962 Kefhauver-Harris amendment (IND) → ‘drug efficacy amendament’: ook gegevens over werkzaamheid noodzakelijk (behoudens protocol, gegevens over preklinische en klinische veiligheid,…)1964 1970s 1980s 1991 1997 200120042006

Page 2: K. De Nys - Kwalitatief onderwijs, innovatief onderzoek · 2010. 11. 6. · Alumni Therapiedag 16 oktober 2010 • Inleiding - Richtlijnen en wetgeving in historisch perspectief •

1947 Nuremberg Code1961 Thalidomide disaster1962 Kefhauver-Harris amendment (IND)1964 Verklaring van Helsinki1970s 1980s 1991 1997 200120042006

Verklaring van Helsinki (1)

• gepubliceerd door de World Medical Association (WMA)• eerste maal in juni 1964, sedertdien frequente herzieningen (laatste

in oktober 2008)• richtlijnen en basisprincipes voor het verrichten van wetenschappelijk

geneeskundig onderzoek op mensen en de omstandighedenwaaronder deze zijn toegestaan.

• van toepassing op iedereen betrokken bij dit onderzoek• niet rechtstreeks wettelijk bindend, echter moreel bindend en

opgenomen in ICH-GCP• fundamenteel principe: respect voor het individu / recht op

geïnformeerde toestemming

Verklaring van Helsinki (2)

• controversiële herziening in 2000• Exploitatie derde wereldlanden voorkomen• Gebruik van placebo/geen behandeling enkel wanneer er geen

bewezen behandeling bestaat• Na afloop studie toegang tot de beste therapie verzekeren voor alle

patiënten (compassionate use)• Deelnemers aan studie moeten baat kunnen ondervinden van de

resultaten

• publicatie – publiek register• innovatieve therapie

• Onderwerp van onderzoek zo mogelijk• Advies experten

1947 Nuremberg Code1961 Thalidomide disaster1962 Kefhauver-Harris amendment (IND)1964 Declaration of Helsinki1970s US GCP guidelines and ethical regulations1980s National GCP guidelines (Japan, UK, France, Norway,…)1991 EC GCP guidelines1997 ICH-Good Clinical Practice guidelines: (Mei 1996, in

werking sedert januari1997).200120042006

ICH-GCP richtlijn

ICH: International Conference on Harmonization of technicalrequirements for registration of pharmaceuticals for human useUS/Europa/Japanzowel overheden als industrieDoel: ontzetten consensus over werkzaamheid – veiligheid – kwaliteitvereisten bij registratie nieuwe geneesmiddelen

ICH-GCP: 13 beginselen (1)

1. Klinisch onderzoek moet worden uitgevoerd in overeenstemming met deethische beginselen die hun oorsprong vinden in de Verklaring van Helsinki endie overeenstemmen met GCP en de relevante wettelijke vereisten.

2. Vóór de aanvang van een klinisch onderzoek moeten de te verwachtenrisico’s en ongemakken worden afgewogen tegen het te verwachten voordeelvoor de individuele proefpersoon en de samenleving. Een klinisch onderzoekmag alleen worden opgezet en voortgezet als de te verwachten voordelen derisico’s rechtvaardigen.

3. De rechten, de veiligheid en het welzijn van de proefpersonen vormen debelangrijkste overwegingen en moeten prevaleren boven de belangen vanwetenschap en samenleving.

Page 3: K. De Nys - Kwalitatief onderwijs, innovatief onderzoek · 2010. 11. 6. · Alumni Therapiedag 16 oktober 2010 • Inleiding - Richtlijnen en wetgeving in historisch perspectief •

ICH-GCP: 13 beginselen (2)

4. De beschikbare pre-klinische en klinische informatie betreffende eenonderzoeksproduct moet toereikend zijn om het onderzoeksvoorstel teonderbouwen.

5. Klinisch onderzoek moet wetenschappelijk verantwoord zijn en moet wordenbeschreven in een duidelijk en gedetailleerd protocol.

6. Een klinisch onderzoek moet worden uitgevoerd overeenkomstig hetprotocol waarop vooraf een positief oordeel is verkregen van een Medisch-Ethische ToetsingsCommissie (METC).

7. De medische zorg voor en de medische beslissingen ten behoeve vanproefpersonen moeten altijd vallen onder de verantwoordelijkheid van eenbevoegd arts of, indien van toepassing, een bevoegd tandarts.

ICH-GCP: 13 beginselen (3)

8. Elke persoon die betrokken is bij de uitvoering van een klinisch onderzoekmoet door opleiding, training en ervaring gekwalificeerd zijn om zijn of haarrespectievelijke taak/taken uit te voeren.

9. Voorafgaand aan deelname aan een klinisch onderzoek moet van elkeproefpersoon een informed consent worden verkregen, die geheel vrijwillig isgegeven.

10. Alle informatie betreffende een klinisch onderzoek moet op zodanige wijzeworden vastgelegd, behandeld en opgeborgen dat deze beschikbaar is voornauwgezette rapportage, interpretatie en verificatie.

ICH-GCP: 13 beginselen (4)

11. De vertrouwelijkheid van de documenten waarmee proefpersonen kunnenworden geïdentificeerd moet worden beschermd, waarbij de regels voor privacyen vertrouwelijke behandeling moeten worden nageleefd in overeenstemmingmet de relevante wettelijke vereisten.

12. Onderzoeksproducten moeten worden gefabriceerd, gehanteerd enopgeslagen in overeenstemming met de relevante Good ManufacturingPractice (GMP). Zij moeten worden gebruikt in overeenstemming met hetgoedgekeurde protocol.

13. Er moeten systemen worden ingevoerd met procedures die de kwaliteit vanelk aspect van het onderzoek waarborgen.

1947 Nuremberg Code1961 Thalidomide disaster1962 Kefhauver-Harris amendment (IND)1964 Declaration of Helsinki1970s US GCP guidelines and ethical regulations1980s National GCP guidelines (Japan, UK, France, Norway,…)1991 EC GCP guidelines1997 ICH-Good Clinical Practice guidelines2001 European Clinical Trial Directive20042006

de European Directive 2001/20/EC

• 4 april 2001• Directive: om te zetten in nationale wetten (niet direct bindend)• te implementeren tegen 1 mei 2004• doel: verduidelijken en harmoniseren van administratieve

procedures omtrent klinische studies in Europa• deels ook implementatie van GCP in wettelijk bindend document

(aangevuld in 2005)• toepassingsgebied: interventionele commerciële en niet-

commerciële klinische studies met geneesmiddelen• ook voor studies met gezonde vrijwilligers

1947 Nuremberg Code1961 Thalidomide disaster1962 Kefhauver-Harris amendment (IND)1964 Declaration of Helsinki1970s US GCP guidelines and ethical regulations1980s National GCP guidelines (Japan, UK, France, Norway,…)1991 EC GCP guidelines1997 ICH-Good Clinical Practice guidelines2001 European Clinical Trial Directive2004 Belgische Wet inzake experimenten

op de menselijke persoon (7 mei 2004)2006

Page 4: K. De Nys - Kwalitatief onderwijs, innovatief onderzoek · 2010. 11. 6. · Alumni Therapiedag 16 oktober 2010 • Inleiding - Richtlijnen en wetgeving in historisch perspectief •

Belgische wetgeving: toepassingsgebied (art. 2-3)

• Alle experimenten op de menselijke persoon*:– geneesmiddelenonderzoek– experimenten met medische hulpmiddelen– onderzoek met chirurgische technieken– epidemiologisch (prospectief) onderzoek– …(*de geboren, levende of levensvatbare persoon)

• Exclusie “wetenschappelijk onderzoek”:– embryo’s in vitro– humaan biologisch materiaal gescheiden van het lichaam– lijken– retrospectief onderzoek

Belgische wetgeving: definities (1)

• Experiment:elke op de menselijke persoon uitgevoerde proef, studie ofonderzoek met oog op de ontwikkeling van biologische ofmedische kennis

• (Klinische) proef:onderzoek bij de mens bedoeld om farmacokinetische en/offarmacodynamische effecten van een geneesmiddel tebestuderen

• Proef van fase I:onderzoek zonder therapeutisch doeleinde bij gezondevrijwilligers of bepaalde patiënten bedoeld omfarmacokinetische en/of farmacodynamische effecten van eengeneesmiddel te bestuderen

Belgische wetgeving: definities (2)

• Niet-interventionele proef:– Geneesmiddel volgens indicatie gebruikt (cfr SKP)– geen randomisatie (behandeling onafhankelijk van studieprotocol)– geen extra procedures– louter opvolging (epidemiologie)

• Niet-commercieel experiment (“investigator driven” of“academisch”):– experiment waarbij de opdrachtgever een universiteit, hospitaal of

onderzoeksfonds is– de patenthouder is rechtstreeks noch onrechtstreeks de

opdrachtgever.– de opdrachtgever beheert de intellectuele eigendom, het concept, de

uitvoering en resultaten van het experiment.

interventionele proef: autorisatie overheid (1)

• nationaal aanvraag bij elke betrokken ”bevoegde overheid”(competent authority, CA):

– begeleidende brief– Europese Clinical Trial Application (CTA)– chemisch-farmaceutisch dossier (Investigational Medicinal

Product Dossier, IMPD) of SPK/SmPC– productieproces (GMP)– protocol– onderzoeksdossier (Clinical Investigators Brochure, CIB/IB)

• Europees registratie formulier─ Europees EudraCT nummer (European Clinical Trial Database)

• Ethisch comité (EC) (Medisch-Ethische Toetsingscommissie (METC),Institutional review board (IRB), Ethical review committee (ERC))

– onafhankelijke instantie– 8 (minimum) tot 15 (maximum) leden– beide geslachten– meerderheid geneesheren– minstens 1 jurist– erkend door de minister van Volksgezondheid (cf. Staatsblad)– minstens 20 protocollen per jaar– leden melden directe/indirecte banden met opdrachtgevers

(i.e. conflict of interest, COI) geen deelname aan stemming

interventionele proef:autorisatie Ethisch Comité (1)

Taken Ethisch Comité (artikel 11):

1. relevantie van het onderzoek2. risico/baten analyse3. protocol4. bekwaamheid onderzoekers5. onderzoeksdossier (Clinical Investigator Brochure, CIB)6. geschiktheid van de faciliteiten7. inlichtingen en toestemmingsformulier (ICF)8. vergoeding voor deelnemer9. verzekering10. financiële afspraken / contract11. wijze van rekruteren / selecteren van deelnemers

interventionele proef:autorisatie Ethisch Comité (2)

Page 5: K. De Nys - Kwalitatief onderwijs, innovatief onderzoek · 2010. 11. 6. · Alumni Therapiedag 16 oktober 2010 • Inleiding - Richtlijnen en wetgeving in historisch perspectief •

Belgische wetgeving:verantwoordelijkheden opdrachtgever

• opstellen protocol• verzekering• indiening bij de overheid (FAGG)• kiezen van een EC (indienen door onderzoeker)• kosten (overheid, verzekering en EC)• geneesmiddel: bereiding, import , distributie, etikettering (GMP)• (veiligheids)rapportering aan EC en CA• jaarlijks rapport over studievoortgang• dient substantiële amendementen in bij FAGG / EC• informeert EC over het beëindigen van een studie (<90 d)• informeert EC over vroegtijdig stoppen van een studie (<15 d)

• Opdrachtgever = universiteit, hospitaal of onderzoeksfonds• Draagt dezelfde eindverantwoordelijkheid als commerciële

opdrachtgever, ttz– Juridisch/Administratief/Verzekeringstechnisch– Inhoudelijk– Financieel

• Opdrachtgever dan wel– eigenaar van data– publicatievrijheid– mogelijkheid tot octrooiname

⇒ Binnen UZ/KUL duidelijke afspraken, template voor contract

Belgische wetgeving:niet commerciële studies

Implicaties op de praktijk…

Vaststellingen

• gebrek aan harmonisatie tussen landen• “no fault” verzekering• toename van de kostprijs• administratieve last voor onderzoeker,

ERCs, overheid, …• impact nog groter op niet-commerciële

studies: aanzienlijke daling aantal niet-commerciële studies in Europa

• aanpassing Europese Directive gepland• ‘road map initiative’ opgestart door EFGCP• harmonisatie / verduidelijking

– Single CTA– Sponsorship / liability / insurance– Pharmacovigilance– Risk-based approach– Ethics committees

• voorstel van de Commissie verwacht tegen 2de kwartaal 2012

Toekomst

REFERENTIES

• Directive 2001/20/EC on the approximation of the laws, regulations and administrativeprovisions of the Member States relating to the implementation of good clinical practice in theconduct of clinical trials on medicinal products for human use.

• Directive 2005/28/EC laying down principles and detailed guidelines for good clinical practice asregards investigational medicinal products for human use, as well as the requirements forauthorisation of the manufacturing or importation of such product.

• CPMP/ICH/135/95: “Note for Guidance on Good Clinical Practice”.

• Belgische wet van 7 mei 2004 Inzage experimenten op de menselijke persoon.

• Verklaring van Helsinki, Seoul, oktober 2008.

• Annex 13 to the EU Guide to Good Manufacturing Practice. (July 2003)

• Website links:– Eudralex: http://ec.europa.eu/health/documents/eudralex/index_en.htm– ICH: http://www.ich.org/cache/compo/276-254-1.html– Clinical trials registration: http://www.clinicaltrials.gov/– FAGG: http://www.fagg-afmps.be/nl/MENSELIJK_gebruik/– CTC UZ Leuven: http://www.uzleuven.be/clinical-trial-center/clinical-trial-center

Met veel dank aan Jan de Hoon

en u allen voor de aandacht…