Juridische Aspecten van Informatie

Eerste les 2013

Steven Laporte | steven.laporte@gmail.com | +32(0)478499113

2

“In het recht hoef je geen genie te zijn. Je hebt enkel gezond verstand nodig en relatief schone vingernagels.”

John Mortimer

3

Auteursrecht Voorgeschiedenis

1450: Uitvinding van de drukpers Verstrengeling van auteursrecht met

technologie

1710: Statute of Queen Anne Eerste wet op het auteursrecht

(copyright) “An Act for the Encouragement of Learning, by

Vesting the Copies of Printed Books in the Authors or Purchasers of such Copies, during the Times therein mentioned.”

1787: Copyright Clause in de Amerikaanse grondwet

4

Auteursrecht Voornaamste bepalingen van het vroege

auteursrecht De auteur bepaalt

Auteursrecht wordt een publiek recht De auteur kiest de uitgever

Het auteursrecht is beperkt in de tijd SoQA: 20 jaar VS: Oorspronkelijk 14 jaar Wanneer het auteursrecht vervalt wordt het werk een

publiek goed

5

Auteursrecht

1878: Association Littéraire et Artistique Internationale Internationalisering Kopman Victor Hugo Auteursrecht als eigendomsrecht 100 jaar geldig

1886: Auteurswet in België (de “oude dame”) Conventie van Bern

België, Frankrijk, Duitsland, Italië, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland. Nederland vanaf 1912

Geen registratie nodig Momenteel 160 lidstaten

6

Auteursrecht 1976: oprichting WIPO

= Wereldorganisatie voor de Intellectuele Eigendom

Overkoepelende term: Intellectueel eigendomsrecht

≈ Industrieel eigendomsrecht Eveneens voortbrengselen van de menselijke geest Steeds meer economische belangen Rechthebbende hebben vrije beschikking over hun goed

≠ Industrieel eigendomsrecht Regelt een aantal belangen van het bedrijfsleven Octrooirecht, merkenrecht, handelsnaamrecht, …

7

Auteursrecht 30 juni 1994: “Wet betreffende het

auteursrecht en de naburige rechten”

Artikel 1. § 1. Alleen de auteur van een werk van letterkunde of kunst heeft het recht om het op welke wijze of in welke vorm ook (direct of indirect, tijdelijk of duurzaam, volledig of gedeeltelijk) te reproduceren of te laten reproduceren.”

http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=1994063035&table_name=wet

8

Auteursrecht Definitie:

1. Het uitsluitende recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst ten aanzien van de waarneembare vorm van zijn werk. Het werk zelf is een immateriële, geestelijke schepping dat

zich manifesteert in een tastbare uiterlijke verschijningsvorm.

2. Het auteursrecht geeft de uitsluitende bevoegdheid het werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. = voornamelijk een negatieve bevoegdheid, in die zin dat

ze beperkingen oplegt aan derden. (of positief in die zin dat aan derden toestemming kan worden verleent.

9

Auteursrecht Voorwaarden voor auteursrechterlijke

bescherming

Werk van letteren of kunst Zéér ruim te interpreteren:

Algemeen literaire werken (romans, verhalenbundels, bloemlezingen, toneelteksten, poëzie, recencies etc.)

Vulgariserende non-fictie (kookboeken, woordenboeken, reisgidsen, etc.)

Kinder- en jeugdboeken (kleurboeken, stickerboeken, voelboeken, etc.)

Strips, gags, cartoons Karikaturen, pastiches, parodiën Titels van werken of namen van personages (Asterix, Donald

Duck) Brieven, briefwisseling Educatieve werken (handboeken, leerplannen, werkschriften,

etc.) Wetenschappelijke werken (artikels, syllabi, etc.)

10

Auteursrecht(vervolg vorige slide)

Agenda’s Voordrachten, redevoeringen,

preken Kranten- en tijdschriftartikelen

met inbegrip van interviews Werken van “beeldende”

kunst (schilderijen, etsen, foto’s, beeldhouwwerken, etc.)

Bewegende kunstwerken (theaterstukken, danschoreografieën, installaties van moderne kunst)

Geluidswerken (composities, liedjesteksten, bladmuziek)

Audiovisuele werken Scenario’s Radio- en tv-uitzendingen

Folders, brochures, logo’s Games Computerprogramma’s Websites, forums, blogs Monumenten,

architecturale werken Werken van “toegepaste

kunst (schoenen, rugzakken, uniformen, modellen van kapsels, parfums, tafels, kapstokken, etc.)

Tekeningen en modellen Typografie, beeldschikking,

lay-out, (web)design En… algemene

verzekeringsvoorwaarden

11

Originaliteit

Om auteursrechterlijk beschermd te zijn dient het werk origineel te zijn. Het werk moet het resultaat zijn van:

1. Een intellectuele of creatieve inspanning of activiteit van de maker.

2. De persoonlijke stempel dragen van de maker. Aan beide voorwaarden dient te worden voldaan Let op: Het werk hoeft niet artistiek te zijn.

Begrippen als talent, schoonheid, goede smaak, etc. hebben geen juridische betekenis.

Wel relevant is banaliteit. Indien het werk banaal is, komt het niet in aanmerking voor bescherming.

Auteursrecht

12

2 voorbeelden:

Een vorser spendeert uren denkend in de bibliotheek voor het schrijven van een artikel (1.). Zijn resultaat is echter slechts de opsomming van een aantal bronnen. Voldoet niet gezien de persoonlijke stempel ontbreekt.

Een geringe intellectuele inspanning kan toch op bescherming rekenen. Bvb. Schilderijen met kinderlijke motieven.

Auteursrecht

13

Het werk hoeft niet nieuw of vernieuwend te zijn. Ook adaptaties en vertalingen komen in aanmerking.

Voor het maken van een adaptatie is geen toestemming nodig van de maker, als het enkel op een idee of concept ging.

Wanneer de adaptatie gaat over een beschermd werk dient de vorm duidelijk gewijzigd te zijn. Indien dit niet het geval is, is er toestemming nodig.

Ook het aanbrengen van een structuur, een bijzondere weergave, het maken van een selectie of rangschikking kan voldoende zijn om van een origineel werk te spreken. Denk hierbij aan het proces rond de Da Vinci Code van Dan

Brown

Auteursrecht

14

Het werk kan ook een combinatie zijn van verschillende elementen, zelfs als deze banaal zijn. Databanken, een collage, etc.

Ook indien de maker de realiteit op getrouwe wijze weergeeft kan het werk bescherming genieten. Bvb. Een wegenkaart, landschapsfoto

In het geval van een landschapsfoto (bvb. De Vlaamse kustlijn met een bewolkte achtergrond) dient de persoonlijke toets van de fotograaf (de keuze van het object, de compositie) aanwezig te zijn.

Het louter voorstellen van een banaal object kan in aanmerking komen voor bescherming. Bvb. Het urinoir van Marcel Duchamp

Auteursrecht

15

Concrete vorm

Om auteursrechterlijke bescherming te kunnen genieten dient het werk een concrete vorm aan te nemen.

Auteursrecht

Newtonvs.

Leibniz

16

De aard of drager heeft geen belang. Dit kan een materiële drager zijn. Echter ook de mondelinge uiting van een gedachte is

auteursrechterlijk beschermd. (!)

Louter ideeën, theorieën, concepten, opvattingen, principes, wekwijzen, genres, stijlen, materialen of het resultaat van toeval zijn niet beschermd. Een dergelijke verstrekkende interpretatie zou indruisen

tegen de vrije circulatie van informatie, ideeën en meningen.

De grens tussen een wel en niet beschermde werk en een onbeschermde idee is in sommige gevallen zéér dun.

Auteursrecht

17

Geen formaliteiten

Voor auteursrechterlijke bescherming is geen enkele formaliteit vereist. bvb. Depot, aanvraag, reservering, registratie of fixatie.

Hier wijkt het auteursrecht af van andere intellectuele eigendommen als industriële eigendom en merkenrecht. Denk bvb. aan octrooirecht

Het wettelijk depot heeft dus geen auteursrechtelijke finaliteit.

Het bewijs van auteursrechtelijke bescherming kan is vrij en kan met alle rechtsmiddelen worden geleverd. Ook via getuigen of vermoedens.

Auteursrecht

18

Depot of registratie (bvb. e-depot of bij een beheersvennootschap als SABAM) kan echter wel nuttig zijn. Een depot geeft geen autonome intellectueelrechtelijke

bescherming. M.a.w.: Het is niet omdat een niet beschermd idee

gedeponeerd is, dat het plots auteursrechterlijke bescherming zou genieten.

Waar de van een ©-vermelding De waarde hiervan dient sterk te worden

gerelativeerd. Voornamelijk praktisch: waarschuwing Het ontbreken van de © vermelding wil niet zeggen dat

het werk niet beschermd is. In de Angelsaksische markt kan het teken wel vereist

zijn.

Auteursrecht

19

Niet-beschermde werken

Een aantal werken zijn nadrukkelijk uitgesloten van auteursrechtelijke bescherming:

Akten van de overheid Redevoeringen van kamer of senaat Werken waarvan de beschermingstermijn verstreken is.

Auteursrecht

20

Duur van de wettelijke bescherming

Algemene regel: Bescherming tot 70 jaar na het overlijden van de

auteur. Zowel voor vermogensrechten als morele rechten. = +20 jaar ten opzichte van de tijd voor de wet van 1994

“zombieauteurs” De rechten op werken van auteurs die op 1 juli 1995

minder dan 70 jaar overleden waren “herleven” door de nieuwe wet.

Auteursrecht

21

Bijzondere gevallen

Meerdere auteurs De termijn strekt zich uit tot 70 jaar na het overlijden van de

langst levende auteur. Anonieme en pseudonieme werken

De termijn strekt zich uit tot 70 jaar vanaf het ogenblik dat het werk op geoorloofde wijze toegankelijk is gemaakt voor het publiek.

Indien de auteur te achterhalen is gaat de eerste regel onverminderd in.

Enkel titularissen kunnen na het overlijden van de auteur het anonieme karakter doorbreken.

Auteursrecht

22

Postume / niet eerder geopenbaarde werken Tijdens de duur van de bescherming oefenen de

erfgenamen, legatarissen of “bijzondere daartoe aangewezen personen” het auteursrecht uit.

Buitenlandse auteurs Buitenlandse auteurs beschikken over dezelfde rechten

als Belgische auteurs. De beschermingsduur van hun werken mag die van hun

land van oorsprong niet overschrijden. Binnen de EU is dit steeds 70 jaar na het overlijden.

Auteursrecht

23

De auteur

Algemene regel De auteur is diegene die het werk creëert of tot stand

brengt. Rechtspersonen (vennootschappen, verenigingen, etc.)

kunnen slechts optreden door toedoen van natuurlijke personen.

Bijzonder regels voor: Werken van samenwerking Deelbare/ondeelbare werken Meester/leerling werk Collectief werk Afgeleid/samengesteld werk

Auteursrecht

24

Ghostwriter In geval van een ghostwriter verschijnt het boek formeel ander

de naam van een “auteur” die het werk niet zelf heeft geschreven.

Juridisch gezien heeft echter ook de ghostwriter als maker van het werk aanspraak op het werk. Hij/zij kan afstand doen van de vermogensrechten op het werk

via een overeenkomst. Hij/zij blijft echter de morele rechten op het werk behouden.

Ghostwriter, “auteur” en uitgever maken bij voorkeur duidelijke contractuele afspraken.

Werk in opdracht / ter uitvoering van een arbeidsovereenkomst of statuut.

Auteursrecht

25

Vermogensrechten en morele rechten

Uit het auteursrecht vloeien twee soorten auteursrechten voort: 1. Vermogensrecht (exploitatierecht)

Is het exclusieve recht van de auteur tot het toestemming geven van de exploitatie van het werk. M.a.w. elke vorm van exploitatie van het werk zonder de toestemming

van de auteur is verboden. Exploitatierecht = toestemmingsrecht

Vermogensrecht is erga omnes w.w.z. ten overstaan van iedereen. Vermogensrechten zijn roerende rechten, w.w.z. dat zij kunnen

overgaan bij erfopvolging Vermogensrecht bestaat uit:

a. reproductierecht b. het recht op mededeling aan het publiek

Auteursrecht

26

2. Morele rechten Morele rechten zijn wettelijk “onvervreemdbaar” w.w.z. dat

zij niet in eigendom kunnen worden overgedragen. Zij kunnen wel worden gecontracteerd.

Een contract kan gaan over ingrepen in het werk, echter niet in zover de eer van de auteur kan worden geschaad.

Er kan globaal afstand worden gedaan van de toekomstige uitoefening van de morele rechten.

Volgende les: Het reproductierecht

Auteursrecht

27

Gevalstudie: Proces Kuifjeparodie

Argumenten pro en contra

Auteursrecht