10 | www.nbd-online.nl en www.omgevingindepraktijk.nl |

Sturen op gezondheid en betaalbaarheid‘Comfort, gezondheid en binnenmilieu zijn de belangrijke prestatie-indicatoren in de

bouwsector’, zegt innovator Jan Willem van de Groep. Hij is onder meer bedenker en

initiator van de Stroomversnelling en mede-oprichter van ARXlabs. Een bedrijf dat zich

richt op het aanjagen van innovatie in de bouw. Jan Willem van de Groep staat bekend

als iemand die geen blad voor de mond neemt en stelt onder meer dat het Bouwbesluit

ook wel op drie A4-tjes past.

Tekst ing. Frank de Groot

Jan Willem van de Groep laat nog even op zich wachten, dus wacht ik buiten op het terras in de zon, omringd door Achter-hoekse natuur, bij ARXlabs in Wolfers-

veen. Een fraai buitengebied bij Zelhem, waar je ultieme rust en ruimte kunt vinden. Juist hier vinden we de thuisbasis van ARXlabs. ‘Binnen enkele jaren zijn we het centrum van innovatie in de bouw’, beweert mede-oprichter Alfonso Wolbert. Hij verontschuldigt zich vervolgens, omdat hij naar China moet. China? ‘Ja, we heb-ben ook een vestiging in Shanghai. Daar gaat het hard. Maar ik hoef er niet fysiek heen hoor. Ik heb straks weer overleg via internet.’Binnen loopt een opzichter, betrokken bij wegwerkzaamheden aan de voorzijde van ARXlabs, waar de weg volledig open ligt. ‘We hebben een KPN signaalkabel kapot getrokken. Die kabel stond niet eens op de KLIC-melding!’, hoor ik de man zeggen in zijn smartphone. Ja, in de wegenbouw is er nog een lange weg te gaan blijkbaar. Achter op het buitenterrein van ARXlabs is een grote groep MBO-leerlingen bezig om onder leiding van een docent een oude schuur compleet duurzaam te renoveren. Dit als onderdeel van het project ‘De Duurzame Werkplaats’, één van de vijf labs die inmiddels zijn opgericht. Leerlingen van verschillende opleidingen (installatie, bouw en groen) leren samenwer-ken tijdens het project. Kortom: het bruist in de Achterhoek en we gaan de komende jaren waarschijnlijk nog veel horen van ARXlabs.

InnovatiebedrijfInmiddels is Jan Willem van de Groep aangeschoven. Zeven jaar werkte hij bij een

Jan Willem van de Groep: ‘De basis van het bouwproces begint bij samenwerking. En dan niet voor één project,

maar voor de ontwikkeling van een product: een gezonde en energieneutrale of zelfs energieleverende woning.’

| Bouwkwaliteit in de Praktijk | nr. 6 juni 2016 | 11

→

Gezondheid

bouwbedrijf, in diverse functies. Vervolgens was hij drie jaar manager planontwikkeling bij woningcorporatie Sité Woondiensten in Doe-tinchem. Sinds 2006 is hij zelfstandig advi-seur en was hij van 2008 tot 2010 onder meer manager vastgoed en vastgoedontwikkeling bij woningcorporatie Wonion in Ulft. Hij kwam in die periode samen met de gemeente Oude IJsselstreek met een spannende uitvraag: maak 61 energieneutrale woningen.Vijf consortia kregen de opdracht een plan te presenteren voor de energieneutrale wijk. De lat lag hoog: de huizen moeten zelf ener-gie opwekken, goed geïsoleerd zijn, goede ventilatie hebben en daarnaast gekenmerkt zijn met een hoog comfort. En dat alles met een prettig prijskaartje eraan. In de consortia zaten architecten, installateurs en aannemers. Het consortium met daarin ARX architecten uit Hengelo (gld), Klomps Bouwbedrijf uit Dinxperlo en Klein Poelhuis installatietechniek uit Winterswijk, won de competitie met een gedegen doordacht concept. In 2012 werd de ‘Bomenbuurt’ opgeleverd: de eerste groot-schalige energieneutrale wijk van Nederland.‘Ik kwam later Alfonso Wolbert van ARX archi-tecten weer tegen. We liepen met dezelfde gedachten rond. Er moet iets veranderen in de bouw. Begin dit jaar hebben we daarom ARXlabs opgericht om radicale bouwinno-vaties te initiëren’, aldus Van de Groep. ‘Het is een commercieel innovatiebedrijf, dus geen stichting of iets dergelijks. Er moet wel degelijk geld mee verdiend worden. Inmiddels hebben we vijf verschillende labs opgericht. Met deze opzichzelfstaande minibedrijf-jes, willen we de innovatieafdeling van de Nederlandse bouwsector zijn. Het begint bij een idee, plan of innovatie. Vervolgens zoekt ARXlabs partners die het beoogde resultaat kunnen verwezenlijken. Ieder lab heeft zijn eigen verdienmodel. Eentje gaat bijvoorbeeld over klaslokalen die voor weinig geld, op een snelle manier een gezonde werk- en leerplek worden. Energieneutraal, want dat betalen we met de bespaarde energiekosten. Andere labs gaan over huisvesting voor vluchtelingen, on-derwijsvernieuwing in de bouw, Virtual Reality als designtool en tiny houses in combinatie met zonneparken.’

SamenwerkenVan de Groep geeft aan dat het project Bomen-buurt in Ulft mede een succes werd door partijen te laten samenwerken: ‘We hebben de kennis van de toeleverende industrie, aannemer, installateur, architect en adviseur gebundeld. In de bouw is er nog teveel sprake van suboptimalisatie. Iedereen is bezig zijn eigen producten en processen te verbeteren, maar dat is een doodlopende weg. Innovatie en daardoor forse kostenbesparing bereik je alleen door samen te werken en kennis te delen. Dat geldt dus ook voor gezond bouwen. Ik zie allemaal stromingen, zoals passief bou-wen en Active House, maar de basis begint bij samenwerking. En dan niet voor één project, maar voor de ontwikkeling van een product: een gezonde en energieneutrale of zelfs ener-gieleverende woning.’

Het succes van de Bomenbuurt bleef niet lang opgemerkt. De toenmalige Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV) nam contact op; of de kennis die was opgedaan met de Bomenbuurt gebruikt kon worden voor de Innovatieagenda Energie. Hieruit ontstond al snel Innovatieprogramma Energiesprong: een innovatieprogramma dat Platform31 (dat in 2012 ontstond uit een fusie van SEV, KEI, Nicis en Nirov) tot eind 2016 uitvoert in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Doel van het programma is om de condities te creëren waarmee op grote schaal vraag en aanbod ontstaat voor energieneutrale gebouwen.‘Binnen het programma Energiesprong richtte ik me op het versnellen van radicale innova-ties door onder meer de introductie van een nieuwe industrieel sectormodel. Ik ben onder

De bouw moet de toeleverende industrie beter betrekken bij het bouwproces. De industrie heeft namelijk

technologie en competenties die in combinatie met hun procesmatig denken kunnen leiden tot geheel nieuwe,

producten, componenten, en bouwdelen. Foto: Built4U.

12 | www.nbd-online.nl en www.omgevingindepraktijk.nl |

←

andere bedenker en initiator van de Stroom-versnelling, een initiatief van Energiesprong, waarbij de bouw- en corporatiesector door middel van radicale innovaties binnen vijf jaar 111.000 woningen willen renoveren naar het niveau Nul op de Meter’, aldus Van de Groep.Zoals eerder opgemerkt is de sleutel voor succes dus samenwerking: ‘Stroomversnelling biedt die samenwerking, door de ontmoeting te organiseren, hulp en kennis te bieden, vraag en aanbod samen te brengen en barriè-res weg te nemen. De bouw is momenteel nog te veel projectgericht. We hebben een stuk grond en focussen dan op het zo snel mogelijk realiseren van een project op dat stuk grond. We werken daarbij op projectbasis samen met diverse bouwpartners. Al die partners doen hun best om hun producten en diensten te optimaliseren, maar een integrale aanpak ont-breekt. Na een project beginnen we allemaal weer opnieuw.’Volgens Van de Groep moet de bouw procesmatig leren denken: ‘We moeten de toeleverende industrie beter betrekken bij het bouwproces. De industrie heeft namelijk technologie en competenties die in combi-natie met hun procesmatig denken kunnen

leiden tot geheel nieuwe producten, compo-nenten en bouwdelen. Hierdoor ben je in staat complete concepten te ontwikkelen die in de fabriek worden gemaakt. Op de bouwplaats assembleren we alleen nog. Het gevolg daarvan is dat de kosten omlaag gaan en de kwaliteit omhoog.’

WoningfabriekJan Willem van de Groep is tevens een van de founders van Factory Zero. Een nieuw soort bedrijf dat de ambitie heeft om binnen vijf jaar marktleider te zijn op het gebied van woning-make-overs. ‘Door verdergaande prefabricage wordt bouwen steeds goedkoper. In mijn visie kun je zo ook de bestaande bouw upgraden naar energieneutraal. Alleen het casco blijft staan. Alle installaties zitten in de gevel- en dakelementen die de bestaande schil vervan-gen.’Alle installaties in de schil? Dat klinkt wel erg ambitieus. ‘Ook dat vraagt een andere manier van denken. We moeten bestaande technie-ken integreren in één installatie, met één printplaat, die zorgt voor ventilatie, verwar-ming, koeling, monitoring, licht, enzovoort. Verre toekomst? Ik ben met LG uit Zuid-Korea

bezig en die hebben sensoren voor al die aspecten. Die sensoren kun je ook integreren in één installatie. Dan wordt het binnenmilieu dus compleet automatisch geregeld. En wel vanuit een stekkerklare installatie in gevel of dak. Straks hopen we met Factory Zero al snel op pakweg 8.000 modificeerbare eenheden per jaar te zitten met een seriegrootte van 1. Maximale flexibiliteit dus. Want prefabricage wil niet zeggen dat je niet flexibel bent en zeker niet dat alles op elkaar gaat lijken.’Van de Groep spreekt dan ook liever van playmobilisering op de bouwplaats dan legolisering: ‘Een prachtige vondst van hoogleraar Hennis de Ridder, maar ik wil nog verder dan legosteentjes. Het moet gaan om modificeerbare intelligente bouwdelen die je op de bouwplaats assembleert. Je gaat als klant dan niet meer naar een architect of aannemer, maar naar een inkoper of system integrator. Die maakt samen met de klant een 3D-visualisatie van de gewenste woning. Na akkoord wordt deze met een druk op de knop in de fabriek gemaakt. Bouwen draait straks meer om software dan om bakstenen.’

Gezond bouwenGezond bouwen vanuit de fabriek, kan dat wel? ‘Je kunt je beter afvragen of dat op de traditionele wijze op de bouwplaats wel kan’, reageert Van de Groep. ‘Aannemers moeten zich goed bewust zijn van de noodzaak tot bijvoorbeeld goede aansluitingen, materiaal-gebruik en dimensionering van installaties. Gezondheid wordt een belangrijke prestatie-eis. Inmiddels is veel bekend over de invloed van CO2, relatieve vochtigheid, emissies, geluid, temperatuur en licht op mensen die in een gebouw verblijven. Dan kun je daar ook prestatie-eisen aan hangen. En je kunt het meten met sensoren, die waar nodig de instal-laties bijsturen.’‘Een gezond gebouw wordt een van de be-langrijkste selling-points. Ik heb Onno Dwars, Hoofd acquisitie & innovatie bij VolkerWes-sels Vastgoed, al horen zeggen: ‘Ik ga straks iemand een vijf jaar langer leven bezorgen’. Maar dan moet het wel betaalbaar zijn. Door industrieel te bouwen kun je beter bouwen tegen een lagere prijs. En gezonder.’Gezond bouwen en procesmatig werken: van 18 tot 22 april 2016 gingen 60 jonge mensen van het Graafschap

College en AOC Oost in Doetinchem achter het ARXlabs in Wolfersveen aan het werk om de ‘verduurzamings­

opgave’ van theorie naar praktijk te brengen. Jong geleerd is oud gedaan…