Joris Van Severen - Die Vervloekte oorlog analyse

7/23/2019 Joris Van Severen - Die Vervloekte oorlog analyse

http://slidepdf.com/reader/full/joris-van-severen-die-vervloekte-oorlog-analyse 1/42

Joris Van Severen

Verdwaald in “Die vervloekte oorlog”

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk

Initiatie in de Historische Praktijk !efening

"egeleider Prof# $r# %om &erschaffel



Inhoudsopgave

1 VOORWOORD ................................................................................. 3

2 INLEIDING ...................................................................................... 4

3 BRONANALYSE ................................................................................

3.1 FORMELE ASE!"E#............................................................................'#(#( ))* I$)!L!GI+,H) !-.)*%)LI*G &A* LI*K+ R)&!LU%I!*AIR) FLA-I*GA*% %!%

FA+,I+%I+,H) L)I$)R ....................................................................................................63.1.1.1 Jeugd en opleiding..................................................................................... 63.1.1.2 Naar het front............................................................................................83.1.1.3 Exit universiteit, de stap naar de politiek...................................................93.1.1.4 et !er"ond #er Nationaal $olidaristen...................................................11'#(#/ ,!*%)0%U)L) A*AL1+).................................................................................... 143.1.2.1 et %J&erfront............................................................................................143.1.2.2 !laa'sge&indheid aan het front..............................................................1(3.1.2.3 #e villa van )*a'ieke+............................................................................1'#(#' ! *%+%AA* )* )$I%I)+ &A* $) !!RL!G+$AG"!)K)*.................................................183.$ %#&O'DEL%J(E A#AL)SE VA# DE OORLO*SDA*+OE(E#.....................................1!3.2.1 #E -EN*E-EN EN /E!0EN !0N #0/E-EN EN E/#*EN5EN.........................19'#/#/ $) ))R+%) !!RL!G+-AA*$)*............................................................................2'#/#' AA* H)% FR!*% 2/3 F)"RUARI (4(5 – (( *!&)-")R (4(36........................................213.2.3.1 5i7d o' te le&en.......................................................................................213.2.3.2 et leger aan de %J&er shuift op..............................................................223.2.3.3 !an $everen en &i7n vrouen...................................................................22

3.2.3.4 !an $everen in de :ront"eeging............................................................233.2.3.( epressie van de !laa'se eeging.......................................................233.1.1.( et neterk van !an $everen..................................................................243.2.4 N%%5E%5 !0N #E #0/E-EN...........................................................................2(3.3 "ON"L#SIE...................................................................................2$

4 VAN SEVEREN% &A'(OLI"IS)E% LIE*DE EN SE&S#ALI'EI'+ EEN"ASES'#DY ...................................................................................... 2,

4.1 INLEIDING.....................................................................................2,4.2 LIE*DE EN L#S' IN -DIE VERVLOE&'E OORLOG.....................................3/4.3 BESL#I'.......................................................................................3$

0 ALGE)EEN BESL#I' ...................................................................... 3,

BIBLIOGRA*IE ............................................................................... 3!

.1 WER&EN......................................................................................3!.2 BRONNEN.....................................................................................416.2.1 N%5/E/E!EN NNEN.................................................................................416.2.2 %5/E/E!EN NNEN....................................................................................41

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk /



1 Voorwoord

-ijn eerste aanraking met de &laamse "e7eging gedurende de )erste .ereldoorlog dateert al

van de lagere school# "ij de t7eemaandelijkse 8i8liotheek8e9oeken viel mijn oog o: het 8oek Oorlogsjaren van Paul Kustermans# $e9e jeugdroman 8eschrijft het; 7elis7aar fictieve;

verhaal van een adolescent die door omstandigheden via )ngeland aan het front raakt# Hoe7el

hij :erfect t7eetalig 7as; liet het hem niet koud hoe Franstalige officieren de &lamingen aan

het front 8ehandelden# .anneer hij thuis k7am van het front 7as hij een ver8itterd anti<

8elgicist# $e9e romantische 8enadering van een jongeman die deelnam aan de &laamse strijd

vertoont o:vallend veel gelijkenissen met het :ersoonlijke verhaal van =oris &an +everen; 7at

ons 8ij de :rotagonist van de9e oefening 8rengt#

$it hu9arenstuk 7as niet mogelijk ge7eest 9onder de hul: van 8e:aalde :ersonen# In de

eerste :laats 7il ik :rofessor %om &erschaffel en %im Piceu 8edanken; omdat 9e altijd klaar

stonden met ant7oorden o: mijn vragen; ti:s 7anneer het 7at minder vlotte en constantesteun# &ervolgens heeft ook het 8i8liotheekteam een grote rol ges:eeld 7egens hun geduld

met mijn slordigheid en hun hul: 7anneer ik iets niet vond# Ik dank ook mijn ouders omdat 9e

me doorheen de9e drukke :eriode constant gemotiveerd he88en en altijd 8ereid 7aren mijn

geschriften na te le9en# %ot slotte 7il ik :ater "enn> "errens !# Pr# 8edanken om de9e

oefening te herle9en en in9ichten in de katholieke visie o: relaties en het hu7elijk te

verschaffen#

Ik hoo: dat de le9er de9e eerstejaarsoefening informatief en aangenaam vindt om te le9en#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk '



$ %nleiding

Niet alleen echter de studie van zijn persoonlijkheid, maar ook van het milieu en de tijd

waarin hij leefde, de wisselwerking tussen beide, lijkt de belangrijkste opgave voor eenbiografie die Joris van Severen voorgoed zou kunnen ‘ontmythologiseren #(

?o eindigde Lut -oullaert in (43@ haar licentiaatsverhandeling geschiedenis# Indien

7e de :recie9e 8etekenis van ontm>thologiseren; door -oullaert 9elf tussen aanhalingstekens

ge:laatst; achter7ege laten; rest een goed criterium voor een 8iografie 2in dit geval over =oris

&an +everen6#

%ot o: vandaag 8lijft =oris van +everen; die 9ich genesteld heeft in de "elgische

geschiedenis als de o:richter van het &er8ond van $ietsche *ationaal +olidaristen en tot o:

vandaag een omstreden figuur is; 7iens levensverhaal doors:ekt is met onjuistheden# %oen o:

/' okto8er /(B 8ekend 7erd dat *<&A<Kamerlid Koenraad $egroote 9ou s:reken o: het,olloCuium =oris &an +everen; stond het "elgische :olitieke landscha: in re: en roer# / $it

voedt de veronderstelling dat over =oris van +everen nog veel foutieve o:vattingen en ta8oes

8estaan; die 8estreden moeten 7orden met een grondige historische kritiek#

$at een figuur als =oris &an +everen 8ij velen nog steeds 8e:aalde emoties los 7eekt;

is duidelijk te merken aan de vele 8iografieDn die over hem geschreven 9ijn# &aak kunnen de

auteurs hun gevoelens niet ver8ergen en 8ekennen 9e kleur in hun 7erk# &eel van de9e

8iografieDn 9ijn echter veroudert# $e meest recente is van de hand van Antoon &an +everen#

Geen van de9e oudere 8iografieDn maken ge8ruik van de oorlogsdag8oeken van =oris &an

+everen 2eerste transcri:tie 7as :as in (44B en de eerste 7etenscha::elijke uitgave k7am :as

( jaar later6 en 8aseren 9ich voor de9e :eriode o: andere 8ronnen 9oals de memoires van

Rachel "aes'; ,>riel &erschaeveB; -arie<)lisa8eth "el:aireE; 8rieven van en aan ,harles

Gou9e5; maar de dag8oeken geven toch een heel ander 8eeld van &an +everen# $e meest

volledige 8iografie 7as geschreven door Arthur $e8ru>ne; Luc Pau7els legde meer de nadruk

o: de ideologische revolutie van de latere $inaso en natuurlijk 9ijn er nog talrijke minder

omvangrijke 8ijdragen over het leven van =oris &an +everen#

In de9e :a:er 7ordt vooral die:er ingegaan o: een 7el8e:aald deel van het leven van

=oris &an +everen; namelijk de :eriode (B<(3 of7el hoe hij de )erste .ereldoorlog

8eleefde# $it ge8eurt aan de hand van diens !orlogsdag8oeken# .e 8ehandelen de9e 8ron in

t7ee sta::en in de eerste :laats onder7er:en 7e de dag8oeken aan een grondige historische

kritiek; met oog o: contet en inhoud# &ervolgens gaan 7e die:er in o: een delicaatonder7er: van die tijd liefde en geloof#

( -!ULA)R%; Joris van Severen en het !erdinaso; /E@#

/ "nti#$ascistisch $ront ; J*<&A)R ?!*$)R ,!-PL)0)* !P &A* +)&)R)*<,!LL!UIU-#

' Rachel "aes 2(4(/<(43'6 7as een "elgische schildster die in de t7eede helft van je jaren B een relatie had

met =oris &an +everen#

B ,>riel &erschaeve 2(3@B<(4B46 7as een &laamsge9inde :riester en letterkundige die aan het front uitgroeide

tot de geestelijke raadsman van de Front8e7eging# Leerde daar ook =oris &an +everen kennen met 7ie

levenslang 8evriend 9ou 8lijven#

E ,fr# infra :# (E<(5#5 Leerde &an +everen kennen in de +7iss ,ottageM van -#)# "el:aire 8egin (4(5# Het 8egin van een lange

vriendscha:#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk B



&oor de9e oefening he8 ik me ge8aseerd o: de 7etenscha::elijke uitgave van $aniDl

&anacker uit /E# $e9e versie start met de dag8oeknotities o: B augustus (4(B; de dag dat

$uitsland "elgiD 8innenviel; en 8evat alle 8e7aarde dag8oekgeschriften tot de dag van de

ondertekening van de .a:enstilstand o: (( novem8er (4(B# Later in de9e :a:er 7ordt er die:er ingegaan o: de9e uitgave van &anacker#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk E



3 +ronanal,se

3.1 For-ele Ase/ten

3.1.1 Een ideologis/0e o-wenteling Van links revol2tionaire la-ingant tot

as/istis/0e leider

Het leven van =oris &an +everen is gekenmerkt door de in7endige ideologische strijd

die hij voerde# "egonnen als katholieke; &laamsge9inde antimilitarist; aan 9ijn dood een

gedreven fascistische aanhanger van een groot<$iets rijk#

Hieronder volgt een; in de mate van het mogelijke; o8jectieve 8iografie over de

o:richter van het &erdinaso vanaf 9ijn ge8oorte tot 9ijn gevangenscha: en daaro:volgende

eecutie in (4B met daarin aandacht voor 9ijn ideologische evolutie# )chter 9al in dit

hoofdstuk slechts 8e:erkt 7orden ingegaan o: de )erste .ereldoorlog; die verder in de9e

:a:er dan 7eer een centrale :laats krijgt en uitvoerig 9al 8es:roken 7orden#

%&'&'&' Jeugd en opleiding

=oris &an +everen 2(4 juli (34B; .akken – / mei (4B; A88eville6; oors:ronkelijk

Georges &an +everen; 7as het oudste kind van een ge9in met vijf kinderen# ?ijn vader; notaris

)dmond &an +everen; 7as een &laamsge9inde katholiek die goed 8evriend 7as met

dor:s:astoor Hugo &erriest#@ In het ge9in &an +everen 7erd 9o7el Frans als *ederlands

ges:roken maar de J&laamsvoelendheid vormde er een significant onderdeel van het

katholicisme#3 Het is echter overdreven vader en moeder &an +everen te 8estem:elen als

flaminganten; maar 9eker ook niet als franskiljons# )nkel aan tafel 7as Frans s:reken

ver:licht; 7at de jonge Georges &an +everen vaak niet deed 7at als gevolg had dat hij alsstraf maar naar de keuken moest; om te eten 8ij de meiden#

)dmond &an +everen 8emoeide 9ich 7einig met de o:voeding van 9ijn kroost en

k7am slechts tussen in laatste instantie#4 $it leidde ertoe dat de moeder; Irma &an de -ale;

een grote invloed had o: haar oudste 9oon# Afstammelinge van de "el:aires (; ondervond

moeder &an +everen een sterke aantrekkingskracht tot het +choneM 7at 9e dan ook 7ilde

doorgeven aan haar kinderen door :lastische kunstenaars of letterkundigen uit te nodigen# ?e

:ro8eerde eveneens haar liefde voor de natuur over te 8rengen o: haar kroost door 9e

regelmatig kleine 7erkjes te geven in de tuin#(( $e9e artistieke en natuurminnende elementen

vinden 7e terug gedurende heel het leven van =oris &an +everen#

*a enkele jaren in de dor:sschool les te he88en gevolgd; moest de negenjarige &an

+everen als intern naar het Gentse je9uNetencollege +int<"ar8ara; of 9oals het toen 8eter

8ekend 7as; le ,ollOge +ainte "ar8eM# $e strenge o:voeding die leerlingen daar genoten;

lieten die:e s:oren na in de 9iel van &an +everen# In het college ont7aakt in hem de

@ Hugo &erriest 7as een &laamsge9inde :riester; een idool onder de studenten en 8evriend met de familie &an

+everen; in (34E overge:laatst naar Ingooigem#

3 .IL+; Joris !an Severen; (#

4 $) "RU1*); Joris !an Severen, (#

( Irma &an de -ale 7as de dochter van )douard<=ose:h &an de -ale en -arie<+o:hie "el:aire# Langsmoeders kant kreeg 9ij een artistieke en voorname toets mee#

(( &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; ''#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk 5



vlaamsge9indheid# )r 7as dan 7el geen georganiseerde studenten8e7eging; maar onder de

scholieren 7as er 7el een strijd tussen de franskiljons en de flaminganten; 7at af en toe uit

mondde in gevechten#(/ Georges &an +everen groeide al snel uit tot een leiderM van de9e

ongeorganiseerde groe: flaminganten; sterk 8eNnvloed door (e !erhandelingen van Frans van

,au7elaert; de o:komende :oliticus van &laanderen; naar 7ie &an +everen en de andere

leerlingen van +int<"ar8ara sterk o:keken#('

?o schreef hij o: (5 juli (4(( in 9ijn dag8oek

!an van )auwelaert mag men zeggen* hij is een tweede O)onnell& +rachtige knappe,

vurige reden, allen zijn ten top van vreugde en geestdrift& achtig talent - de leeuwen

dansen#(B

en o: (4 okto8er dat9elfde jaar

!an )auwelaert zal mijn groote leider zijn en ik wil kunnen antwoorden aan ieder

tegenstrever en ieder franschgezinde door woorden en werken tot t vlaamsch

overtuigen&'.

=oris &an +everen 7as een am8itieus scholier en voornamelijk in de taalstudie 7ilde

hij 9ich 8e7ij9en# =arenlang 7as hij ervan overtuigd dat de literatuur 9ijn 7are roe:ing 7as#

)chter kreeg hij makkelijker ingevingen en :lannen dan ver7e9enlijkingen o: :a:ier; hiervan

getuigt het 8escheiden oeuvre uit 9ijn jeugd#(5 ?ijn gedichten variDren 9o7el in vorm als

inhoud; van de moeilijke sonnetvorm tot k7atrijnen; van verjaardags7ensen tot

:rotestgedichten# .anneer hij in 9ijn ouderlijk huis vertoefde; trok hij met 9ijn vader naar

Ichtegem om daar 9ijn gedichten te laten 8eoordelen door 9ijn :astoor; de 8ovengenoemde

Hugo &erriest#(@ $e9e 9al een grote invloed he88en o: =oris van +everen en het 7as hij die de

jonge scholier 8ekend maakte met Al8recht Roden8ach(3 en August &erme>len(4; 7iens

/ritiek op de !laamsche 0eweging &an +everen in:akt 7anneer hij in (B naar de oorlog

trok#/ Hij 7as dus een goed student en raakte 9onder al te veel moeite doorheen 9ijn

humaniora maar door 9ijn 97akke ge9ondheid 8ehoorde hij niet tot de 8esten van de klas# ?ijn

matige resultaten voor 7iskunde en andere eacte 7etenscha::en 7aren voor hem slechts een

teken dat 9ijn toekomst in de :oD9ie lag#

Het leven als student 7as een :eriode in het leven van &an +everen 7aar hij vele jaren

naar had uitgekeken o: het internaat# Hij trok naar de Rijksuniversiteit van Gent en 8egon er

aan de studies rechten# Al snel k7am hij hier in contact met de &laamse studenten8e7eging

en nog voor 9ijn eerste jaar om 7as; 7erd hij :raeses van de in (34@ o:gerichte

(/ $) "RU1*); Joris van Severen; (/#

(' &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; B#

(B &A* +)&)R)*; (agboeken#

(E I8idem#

(5 &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; B4#

(@ +,H)P)*+; J=oris &an +everen een raadsel; //(#

(3 Roden8ach 2(3E5<(336 7as een iconisch &laamse studentenleider; schrijver en dichter# %ot 9ijn re:ertoire

8ehoorden $e "lau7voetM; Klokke RoelandM en Het KerelskindM# $oor latere flaminganten tot

su:ervlamingM ge8om8ardeerd#

(4 &erme>len 7as een &laams schrijver; kunsthistoricus en :oliticus# )erste rector van de vervlaamsteuniversiteit van Gent in (4'#

/ +,H)P)*+; J=oris &an +everen een raadsel; ///#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk @



studentenvereniging (e 1odenbachsvrienden die streed voor de vernederlandsing van de

universiteit en ook sociaal actief 7as door onder meer omhalingen voor stakers# /(

Het literaire k7am door al de9e drukte o: de achtergrond; maar verd7ijnen deed het niet#

%ussen het studeren en het studentiko9e leven door schreef hij schemas uit voor romans die

hij later 7ilde schrijven; doch 9ou nooit een letter van de9e 8oeken o: :a:ier komen te staan#

?ijn stand:unt tegenover de &laamse "e7eging is moeilijk te 8e:alen# Arthur $e"ru>ne 8eschreef het als volgt

2oe fel de vlaamsgezindheid in hem ook aanwezig was, het is niet eenvoudig te vatten

wat hij tijdens zijn studententijd nu echt wilde& 3elf zal hij ruim tien jaar later

reflecteren over de leiders van studentenbeweging, waar hij zelf deel van uitmaakte,

van voor de oorlog*

43ij spraken graag van princiepen, maar zij konden aan die princiepen geen vaste

gestalte geven en ze konden eruit geen algemeen plan van politiek en sociale opbouw

ontwikkelen& et hun vlaamsheid was het nog treuriger gesteld&5 //

Hoe =oris van +everen voor het uit8reken van de Grote !orlog dacht over de &laamse"e7eging; valt kort samen te vatten met een citaat uit fe8ruari (4(B

(e !laamse 0eweging is dit in t leven brengen of houden van de !laamse

0eschaving& 2et is geen provincialistische, engparticularistische beweging& 6ant de

!laamse 0eweging is een stuk 7of moet het worden8 een stuk leven op eigen grond van

de wereldcultuur der 9uropese rassen& Om 9urope:r te zijn moeten we eerst en vooral

iets zijn& 9n zolang het ons aan klaaruitgesproken, aan eigen uitdrukkingen van eigen

wezen ontbreekt; zolang wij uitsluitend op een $ranse beschaving blijven teren, welk

zelf de heel verfranste nooit geheel in zich kunnen opnemen; zolang wij maar een

weerschijn zijn van een beschaving, die met ons diepst en volledigst wezen niet

strookt; zolang wij niet onszelf zijn, zijn wij niets& <k hou van een mens die is wat hij is&

6at gij in de grond zijt moet gij geheel zijn& "ugust !ermeylen&=%

%&'&'&= Naar het front

-aar dan k7am een keer:unt met het uit8reken van de Grote !orlog# $e komende

vier jaar 9ouden voor =oris van +everen een emotionele en ideologische revolutie 8etekenen#

In de loo:graven sneuvelde 9ijn 8elgicisme; achter het front maakte hij voor het eerst kennis

met liefdesverdriet en o: verlof leerde hij de Jkleine &laming en al diens ge8reken kennen#

!: /B se:tem8er (4(B moest &an +everen 9ich gaan melden 8ij het leger en 7erd hij

ingedeeld 8ij het 4

de

Linieregiment# Hij kreeg gedurende drie maanden een o:leiding tothul:officier en 8eleefde 9ijn vuurdoo: in een aanval o: +tuivekenskerke# !: B januari (4(@

aanvaardde &an +everen na lang 7eerstand 8ieden de :romotie tot officier# $e9e 8evordering

9ou echter het einde van de oorlog niet halen ten gevolge van een soldatenmanifestatie te

.ulveringem/B; 7aar hij had moeten tussenkomen als officier# Hij moest o:nieu7 een

o:leiding volgen; ditmaal duurde die t7ee maand 7at ertoe leidde dat &an +everen het 8egin

van het 8evrijdingsoffensief niet kon meemaken#/E *a de 7a:enstilstand moest hij nog idiote

/( PAU.)L+; L#; (e ideologische evolutie van Joris van Severen; E(#

// $) "RU1*); Joris !an Severen; (B#

/' &A* +)&)R)*; $ag8oeken; ('/(4(B#

/B *a het 9ien van een theaterstuk 7aren soldaten van &an +everen 2hij9elf 7as niet aan7e9ig6 dronken;luidruchtig en o:standig# ?e kregen het aan de stok met een franstalige officier die hen :ro8eerde te 8edaren#

/E PAU.)L+; (e ideologische evolutie van Joris !an Severen; E'<EE#




7achtdienstM/5 doen in het .aasland tot fe8ruari en in mei met het 8e9ettingsleger naar

$uitsland# $e definitieve mo8ilisatie volgde :as o: (E augustus (4(4; =oris &an +everen 7as

eindelijk vrij#

%&'&'&% 9>it universiteit, de stap naar de politiek

$oor de oorlog ver8itterd en getekend k7am =oris &an +everen terug van het front# Hij had

ge8roken met het 8elgicisme en de uit8lijvende ver8eteringen voor &laanderen deden =oris

&an +everen in een de:ressie 8elanden# In 9ijn rechtenstudies had hij geen 9in meer; ook al

9ou hij de9e toch hervatten; hij 9al 9e nooit afmaken 7egens 9ijn talrijke 8uitenschoolse

activiteiten in het studentenleven en later ook in de :olitiek#/@ ?ijn rol in de

studenten8e7eging 9ou hij 7eer vol overtuiging o:nemen; als voor9itter van het "lgemeen

!laamsch 2oogstudentenverbond en van de Politieke en +ociale studiekring#/3 %ijdens de

oorlog 7as 9ijn rol in de geheime front8e7eging aan het licht gekomen /4 en na de oorlog 7as

hij meteen actief 8etrokken 8ij 2et !laamse $ront ; de niet :olitiek actieve voorlo:er van de

Front:artij; die het 7erk van de &laamse "e7eging in de loo:graven 7ilde voort9etten#' *et

9oals hij in (4(5 tot het groe:je 8ehoorde dat een 9erkje van 2eldenhulde 2met de "lau7voeten de letters A&&<&&K6 :laatste; 9ou hij ook tot het inrichtend comit 8ehoren van 7at later

de eerste I=9er8edevaart 9al genoemd 7orden de Joe 9nglishhulde te +teenkerke# &an

+everen had voor 9ich9elf 8eslist dat hij een rol 9ou gaan s:elen in de emanci:atie van het

&laamse volk#'( Hij k7am terecht in de :as o:gerichte Front:artij en omdat hij als /@<jarige

student; 8ij 7ie het al 8egon te dagen dat hij 9ijn studies niet 9ou af7erken; niets te verlie9en

had; verkreeg hij 9onder veel moeite de :ositie van lijsttrekker in .est<&laanderen#'/

-oreel 8eleefde &an +everen een crisis; 7anneer hij in9ag dat hij de Katholieke

:rinci:es; die hij nog steeds hoog in het vaandel droeg; had verlaten# Hij had het gevoel dat

niemand hem 8egree:; 9elfs 9ijn familie niet en 9ijn literaire am8ities raakten maar niet

vervuld#'' !m toch 9ijn artistieke gevoel te delen met de rest van &laanderen 8racht =oris &an

+everen in (4/( het tijdschrift ?91 6""129<( met het @edachte#Aeven in !laanderen en in

de 6ereld& aandschrift over @odsdienstleven, /unst, Staatkunde in !laanderen en in de

6ereld uit; 8eter gekend als kort7eg ?er 6aarheid # $e 8asis van de9e 7aarheid 7as ,hristus

leer van rechtvaardigheid en liefde en moest een a:ostolaat door kunst 7orden#'B )cht

door8reken 9ou het tijdschrift nooit doen en de oors:ronkelijke 8ijdragen van de eerste

nummers 9ouden al snel vervangen 7orden door recensies; de voornaamste 8ijdrage van =oris

&an +everen; en letterlijke ontleningen van artikels uit andere tijdschriften# &aste auteurs

9oals &erschaeve en .iens -oens haakten af; het aantal 8lad9ijden 2dat nooit 8oven de (

raakte6 nam af; &an +everen 9elf raakte meer 8etrokken in de :olitiek en in (4/B moest hij;

9onder verant7oording; het tijdschrift staken#

'E

$e jaren na het einde van het maand8lad 2hij9ou 7el het tijdschrift (e 6est#!laming o:ko:en en via de9e 7eg 9ijn ideeDn vers:reiden'56

/5 ,itaat uit $) "RU1*); Joris !an Severen; B(#

/@ &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; (E#

/3 PAU.)L+; (e ideologische evolutie van Joris !an Severen; E3#

/4 ,fr# infra :# /B#

' $) "RU1*); Joris !an Severen; B(#

'( &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; (E

'/ .IL+; Joris !an Severen; //#

'' $) "RU1*); Joris !an Severen; B'#

'B .IL+; Joris !an Severen; (3#'E &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; (@'<(3(#

'5 &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; /@</@(#




voltrok 9ich 8ij &an +everen een ideologische 7ij9iging 7aar hij voor de oorlog relatief

:ositief stond tegenover het socialisme; verloor de9e alle geloof7aardigheid 8ij hem; omdat

de revolutie in Rusland 7as geDindigd met in een dictatuur; in tegenstelling tot 7at &an

+everen gehoo:t had# Hij nam een radicaler stand:unt aan in de &laamse "e7eging en vond

nationalisme geen ideaal; maar een nood9akelijkheid# ?ijn anti8elgicisme radicaliseerde als

reactie o: verschillende ontgoochelingen in het :olitieke landscha: ko:stukken van deFront8e7eging 9oals $e8euckelaere; Arthur -ulier en :ater +tracke 7erden alsnog vervolgd

7egens landverraad; de vernederlandsing van de Genste Universiteit kreeg o:nieu7 een neeM

te horen en ook de vorming van *ederlandse legereenheden 7erd 7ederom afge7e9en# '@ Hier

dook ook voor het eerst de solidaristische en Groot<*ederlandse visie van +everen o: een

9elfstandig &laanderen in den Groot<*ederlandschen +taatM# Hij verliet de droom van de

antimilitaristische uto:ie en een ander 7oord dat 9o 8elangrijk 7as in het 7ereld8eeld van

+everen dook o: orde#'3

!ndertussen trok de Front:artij =oris &an +everen ook de :olitiek 7eer in# Hier 7as

7el het nodige 2on6geluk voor nodig# ?o kreeg Adiel $e8euckelaere; tijdens de oorlog leider

van de Front8e7eging en nu van de :olitieke uitlo:er ervan; de .est<&laamse lijst nietgevuld door verscheidene terugtrekkingen en t7ee maanden voor de verkie9ingen verscheen

&an +everen o: het toneel# .etende dat hij laatste keus 7as; stond hij aanvankelijk

7eigerachtig tegenover het voorstel van $e8euckelaere# ,>riel &erschaeve raadde hem

8ovendien af om toen al in de :olitiek te sta::en; 9onder dat &an +everen 9ijn studies had

afgemaakt; een argument dat ook 9ijn ouders aanhaalden# %egen de ver7achtingen in; de

Front:artij scoorde namelijk helemaal niet goed; 8ehaalde &an +everen toch een 9etel in de

Kamer van &olksvertegen7oordigers# *og steeds vol overtuiging van de democratische 7eg

die het &laams<nationalisme moest volgen naar onafhankelijkheid nam hij 9ijn taak als

volksvertegen7oordiger ernstig o:#'4 -et het studeren 7as het nu echt gedaan; een laatste

:oging om een eamen af te leggen 8leef 8ij :lannen en hij ver8leef niet langer in Gent# $e

:olitiek 8leek echter een grote teleurstelling voor de jonge :arlementariDr in de Kamer

schreef hij 8rieven en las hij tijdschriften; in :laats van te luisteren naar de vele; vaak

nuttelo9e 7oordenM#B &an de vier Fronters die 9etelden in het :arlement 7as er geen 8ij die

:otten 9ou 8reken# Het ging 9o7el 8innen als 8uiten de Kamer niet goed met het &laams<

nationalisme; mede door de slechte organisatie# $it 9orgde ervoor dat &an +everen van de

democratische 7eg afsta:te

<k ben anti#democraat en traditionalist geworden& <edere vorm van wanorde en alle

humanitarisme schrikken me af& <k ben een hardnekkig vijand van ieder socialisme of

communisme& /ortom, ik denk dat ik rijp geworden ben&B'

"ij de verkie9ingen van (4/E 7as het 8innen de Front:artij dan ook de vraag of &an +everen

al dan niet een nieu7e :laats o: de lijst moest krijgen# &ooral 9ijn Fransge9indheid en nieu7e

antidemocratische stand:unt namen de voormannen van de Front:artij hem k7alijk; maar

door 9ijn radicalisme vonden 9e hem toch onmis8aar#B/ !ndanks een sla::e cam:agne 2enkel

saaie; 9akelijke uiteen9ettingen over hoe hij de :olitieke :ro8lemen 7ilde aan:akken6 raakte

'@ .IL+; Joris !an Severen; ''#

'3 &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; /</@#

'4 .IL+; Joris !an Severen; //#

B $) "RU1*); Joris !an Severen; EB#B( Geciteerd uit een 8rief aan ,harles Gou9e van '(#(#(4/E in &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; /E3#

B/ .IL+; Joris !an Severen; /@#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk (



hij toch o:nieu7 verko9en; met slechts een verlies van ongeveer B stemmen#B' -ede door

de kritiek die hij van 9ijn achter8an had gekregen; dat hij te 7einig actief 7as in het :arlement

2:as o: het einde van 9ijn eerste legislatuur ging hij heftig in de8at met de

meerderheids:artijen6BB; verhoogden 9ijn interventies en deelnames aan de8atten# In de9e

:eriode loste 9ijn in7endige conflict 9ich duidelijk o: in -aurrastische 9in; een 8e7ering die

gestaafd 7ordt door het aantreffen van de krantenkni:sels over en van ,harles -aurras in(4/5# &an +everen sta:te af van de overtuiging dat "elgiD een federale staat moest 7orden

met 9elf8estuur voor 9o7el &lamingen als .alen; ijverde voor een hereniging met *ederland

2ook met een federaal 8estuur 7elis7aar6 BE en 7ilde een alternatief voor democratie

o:7er:en; 7at hij 7anordelijk vond 2een idee overgenomen van -aurras6# B5 $it stand:unt

viel niet in goede aarde 8ij andere ko:stukken van de front8e7eging en 8ij het 8estuur van het

Algemeen &laams *ationaal &er8ond en leidde tot het einde van de9e laatste#

$e verkie9ingen van (4/4 7aren een groot succes voor de &laams *ationalisten het

aantal volksvertegen7oordigers steeg van 9es naar tien en voor het eerst raakten ook vier

senatoren verko9en# =oris &an +everen daarentegen verloor 9ijn 9etel; ondanks het feit dat 9n

electoraat toenam met (5Q# $it 7as te 7ijten aan het kiess>steem en een 8etere cam:agnevan 9ijn tegenstanders# Gedurende ongeveer de9elfde :eriode kreeg &an +everen ook het

8ericht van de militaire administratie dat hij niet langer deel uit maakte van het leger en nu tot

de reserve 8ehoorde# Het komende decennium 9al hij veel meer als militair verschijnen dan in

de eerste ( jaar na de oorlog#B@

$esondanks 9ijn nederlaag 8leef &an +everen niet 8ij de :akken 9itten# Hij 7as nog

steeds actief in de :artij maar alle successen van de :artij 8ekritiserde hij# &an 9ijn Groot<

*ederlandse gedachte 7eek hij niet af en 9ijn 8e7ondering ervoor nam toe# $e *ederlandse

hoogleraar Piet Ge>l stelde al in de 9omer van (4/4 vast; toen hij tijdens een rondreis in

&laanderen veel &laams<*ationalisten ontmoet had 7aaronder &an +everen; dat de9e een

tem:eramentvolle fascistM 7as#B3 $oor 9ijn verdere radicalisering verloor hij een stuk van

9ijn .est<&laamse achter8an; ter7ijl juist dit hem volgers o:leverde in andere :rovincies#

&anaf mei (4' sto:te hij als voorman van het Katholiek &laams *ationaal &er8ond 2K&*&6

en de9e sloten hem uit toen hij de o:richting van een nieu7e organisatie; het &erdinaso;

aankondigde#B4

%&'&'&B 2et !erbond (er Nationaal Solidaristen

$e jaren J' 9ouden =oris &an +everen voor eeu7ig in de "elgische geschiedenis

vastleggen# o: 5 okto8er (4'( richtte hij het &er8ond van $ietsche *ationaal +olidaristen o:;

een organisatie die de &laams<*ationalistische groe:en 9ou moeten verenigen en als einddoeleen $ietse nationaalstaat had# "ij aanvang 7as de9e nieu7e 8e7eging eerder een amalgaam

van nationalistische groe:en dan een ordelijke organisatie 9oals &an +everen het graag had#

Het moest een nieu7e :olitieke 8e7eging 7orden; gesteund door solidaristische cor:oraties

met een eigen jeugdver8ond en militie# *aast &an +everen 9ijn de andere ko:stukken van de

:artij .ies -oens en )miel %hiers# Hun ideeDn kunnen 9e vers:reiden via t7ee 7eek8laden

B' $) "RU1*); Joris !an Severen; 3#

BB &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; /'4#

BE PAU.)L+; (e ideologische evolutie van Joris !an Severen; @#

B5 &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; /E3#

B@ PAU.)L+; (e ideologische evolutie van Joris !an Severen; @#B3 $) "RU1*); Joris !an Severen; (('#

B4 .IL+; Joris !an Severen; B<B(#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk ((



(e 6est#!laming ; het tijdschrift van &an +everen; en (e !lag ; dat geleid 7erd door .ies

-oens#E $e9e 8laden versmolten in decem8er (4'/ tot een nieu7 8lad 2ier (inasoC; dat de

machtsovername van Hitler in $uitsland :rees en hoo:volle ver7achtingen koesterde dat een

nieu7e tijd 7as aange8roken van nationale her7ording en sociale rechtvaardigheidM# Het

7as vooral een anti<groe:ering tegen het li8eralisme; tegen het marisme en tegen het

conservatisme# "ovendien had het nul vertrou7en in de democratie en het :artijenstelsel; hadhet een :annationaal doel en 7ilde het een nieu7e staat vormen met een nieu7e structuur van

sociale relaties; namelijk het solidarisme# $e nationale com:onent 9at hem vooral in het

markeren van al het vreemde als vijand#E( $us hoe7el &an +everen 9ich distantieerde van het

fascisme in ItaliD en $uitsland; 7aar hij toch grote 8e7ondering voor had; 7as het &erdinaso

7eldegelijk een fascistische groe:ering; straatge7eld inclusief#

Het militaire as:ect van het &erdinaso k7am tot uiting in troe:enschou7ingen die

8eter gekend 7aren onder de naam Landdag# $e eerste Landdag vond :laats in Roeselare o:

( juli (4'/ en introduceerde onder meer het :artij:rogramma en het uniform van de militie

en jeugdgroe:ering# &an +everen slaagde er echter nooit in om van het &er8ond een financieel

succesvolle 8e7eging te maken# ?elf 9ou hij nooit een 8ehoorlijk inkomen verdienen via het&erdinaso# $e organisatie gaf 7el heel 7at geld uit om voornaam te lijken en uit te doen

schijnen dat 9e het 8eter hadden dan de :olitieke :artijen; 7at de 8alans van het &erdinaso

deed kelderen#E/

"ij de eerste verkie9ingen na de o:richting van het &erdinaso stond &an +everen voor

een dilemma deelnemen en de 97akte van de organisatie aantonen of geen lijsten indienen;

7ie 9ich toch kandidaat stelde; 7erd 8uitengesloten# &an +everen o:teerde voor dit laatste en

ge8ood alle $inasos 8ovendien 8lanco te stemmen# $it 7as een duidelijk signaal tegen het

8estaande :artijs>steem en de democratie#E'

Het &erdinaso kam:te algau7 met o:sta:elende moeilijkheden de tegenstellingen

tussen =oris &an +everen en .ies -oens k7amen meer aan het o::ervlak 2in de :eriode van

?er 6aarheid 7aren 9e ook al eens 7egens 8otsende visies uit elkaar gegaanEB6; aanvallen van

linkse knok:loegenM; voornamelijk militanten van de communistische "elgische .erklieden

Partij; een 7etgeving tegen het dragen van uniformen in het o:en8aar 2leidde tot de

omvorming van de $inaso militie6; het ver8od voor am8tenaren lid te 9ijn of te 7orden van de

organisatie; $e meeste tegenslagen verdroeg &an +everen met o:gegeven hoofd; :as

7anneer minister van ar8eid Phili: &an Issacker in een Koninklijk "esluit meldde dat het

*A+ 2*ationaal ar8eiderss>ndikaat; de vak8ond van het &erdinaso6 niet meer mocht

tussenkomen in de verdeling van 7erklo9ensteun; liet de o:richter van het &erdinaso van 9ich

horen#

EE

In het najaar van (4'' kreeg het &erdinaso o:nieu7 een tegenslag te ver7erken#

$itmaal geen maatregel van de regering tegen de organisatie; maar de o:richting van het

&laams *ationaal &er8ond# $e9e nieu7e :artij; 7at al 9eker niet :aste in de visie die &an

+everen had o: een maatscha::ij 9onder het :artijstelsel; nam min of meer een gematigde

versie van het &erdinaso<:rogamma over# &oor het &erdinaso 7as dit een tegenslag omdat met

E $) "RU1*); Joris van Severen; ('/#

E( .IL+; Joris !an Severen; B'#

E/ &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; II; (/<((#

E' &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; II; (('<('#EB $) "RU1*); Joris !an Severen; BE<B5#

EE &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; ('(<(EB#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk (/



de ondergang van de Front:artij heel 7at neergeslagen &laams<nationalisten &an +everen

9ouden volgen indien het minder radicale &#*#&# er niet 9ou 9ijn ge7eest#E5

.ies -oens nam in juni (4'B ontslag 8ij de $ietse "ond; een organisatie die hij

enorm 7aardeerde; maar een lidmaatscha: niet kon verenigen met dat van het &erdinaso#

)nkele maanden later verkondigde het 2ier (inasoC echter dat -oens ook 9ijn ontslag hadaange8oden 8ij de leiding van het &erdinaso# Het is nog steeds niet duidelijk of dit te maken

had met de *ieu7e -arsrichting van de organisatie die &an +everen voor de %7eede Landdag

had afgekondigd het o:geven van de revolutionaire; anti<"elgische lijn en een

:ragmatischere 7eg te 8e7andelen# $it hield onder meer in dat ook de .alen een :laats

9ouden he88en in $ietsland; administratief gescheiden maar :olitiek verenigd# *a enig :rotest

nuanceerde &an +everen de9e visie tot een veroveringM van .alloniD en de "elgische staat#

-oens had 9ich daar tegen uitges:roken; maar stond alleen# $e ver7ijten dat de *ieu7e

-arsrichting 9ou leiden tot een "ourgondische staat in :laats van een $ietse; counterde &an

+everen met het argument dat vele 7egen naar $ietsland leiden#E@

$oor de maatregelen van de regering; de financiDle tekorten; de aanvallen van links ende interne kritiek daalde het ledenaantal van het &erdinaso en al snel 9ou 8lijken dat de

organisatie nooit massaal 9ou door8reken# Het ledenaantal :iekte in (4'' met '#/3E leden

maar 9ou vier jaar later al 7eer gedaald 9ijn tot ruim /#E leden# %er7ijl de organisatie echter

verschrom:elde; nam het aan9ien van &an +everen juist toe#E3

*aarmate de oorlog naderde; nam de ongerustheid toe in )uro:a# +:ionnen van alle

grote mogendheden lie:en elkaar voor de voeten en de geheime diensten hadden hun handen

meer dan vol# !ok in "elgiD 7erd met argusogen gekeken naar 9ogenaamde verdachte

:ersonenM 2de regering ontkende het 8estaan van 9on lijsten6 onder 7ie Leon $egrelleE4 en

=oris &an +everen; ondanks 9ijn :ro<"elgische houding van de voorafgaande maanden# &ooral

de Franse geheime dienst had lange lijsten met individuen die 8ij een $uitse inval o:ge:akt

moesten 7orden en daar 7as ook &an +everen 8ij# !: ( mei 7as het 9o ver onaangekondigd

viel het $uitse leger "elgiD 8innen# &an +everen 7as ontdaan# Hij 7ilde een samen7erking

met $uitsland; maar niet veroverd 7orden# $ie9elfde dag vielen over het hele land

ordediensten 8innen in de hui9en van :ro<$uitse; etremistische en andere verdachte

:ersonen# "ij &an +everen ge8eurde dit een aantal uren later omdat de Gentse :rocureur 9ich

tegen de aanhouding had ver9et# &oor &an +everen 9elf 7as dit een grote schok; die9elfde dag

had hij nog aan ongeruste mede<$inasos verklaard dat de veiligheidsdiensten hen met rust

gingen laten# %egen hun advies in had hij ge7eigerd onder te duiken of te vluchten# &an

+everen had gedeeltelijk gelijk slechts n ander $inaso<lid 7erd die dag aangehouden# $e

leider van het &erdinaso 8elandde in de gevangenis en 7erd vier dagen later o: een trans:ortnaar Frankrijk ge9et samen met @@ andere gedetineerden; onder 7ie Leon $egrelle# $e tocht

7as lang en de Fransen hadden 7einig geduld met de voornamelijk &laamsge9inde

gevangenen# In de nacht van (4 mei k7am het convooi aan in A88eville# $e Franse soldaten

sloten daar de gevangenen o: in de kelder van een mu9iekkiosk# $e dag erna; na een nacht

vol 8om8ardementen o: de stad; 7erden er vier vrij7illigers gevraagd# )enmaal 8uiten

gingen de deuren van de kelder toe en 7aren er ge7eerschoten te horen# .at later k7amen

E5 $) "RU1*); Joris !an Severen; (EE<(@@#

E@ $) "RU1*); Joris !an Severen; (54<(@5#

E3 &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; //(<///#

E4 Leon $egrelle 2(45<(44B6 7as een .aals :oliticus; o:richter van R)0 en 9ich aansloot 8ij de .affen ++# *a de oorlog vluchtte $egrelle naar het fascistische +:anje van Franco# "ij verstek veroordeeld door de"elgische regering tot de doodstraf#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk ('



o:nieu7 soldaten 8innen en vroegen o:nieu7 vier vrij7illigers 7aaro: er :aniek uit8rak en

de militairen een granaat in de kelder smeten; die niet ont:lofte# &an +everen 7as het 8eu en

7ilde met de officieren gaan :raten# )enmaal 8uiten schoten Franse soldaten hem samen met

9ijn mede<$inaso =an Rijckoort neer# Het schieten 8leef doorgaan tot een Franse officier 9ijn

verant7oordelijkheid nam en de moord:artij een halt toerie:# )enent7intig mensen lieten het

leven in de slachting van A88eville# *ooit is er een officieel onder9oek ge7eest naar deomstandigheden en de daders# $e lichamen van &an +everen en de t7intig andere slachtoffers

8leven daar liggen tot $uitse soldaten 9e in een massagraf legden# *egen jaar later 7erden de

lijken van &an +everen en Rijckoort o:gegraven en samen in een grafkelder gelegd#5

In het leven van =oris &an +everen 9ijn slechts een aantal constanten te 8es:euren de

katholieke leer; nationalisme 2al evoluDerde dit van een cultureel &laams<nationalisme naar

een $iets nationalisme6; 9ijn sociaal engagement en tot slot 9ijn liefde voor 9ijn ge8oortedor:

.akken# &erder 7as 9ijn leven tegengesteld o: 9ijn geliefde :rinci:e orde# ?o 9ou hij voor;

gedurende en de jaren na de )erste .ereldoorlog een fel antimilitarist 9ijn; maar naarmate dat

de ordeM meer vat o: hem kreeg; 9ou hij dit ver7er:en#5(

3.1.$ !onte4t2ele anal,se

!m de oorlogsdag8oeken van =oris &an +everen 8eter te 8egrij:en; is het aange7e9en

een grondige anal>se te maken van de ge8eurtenissen die 8etrekking hadden o: diens leven#

Het historisme heeft ons geleerd dat elk historisch document gekleurd is door de

omstandigheden 7aarin het tot stand gekomen is# Het is dus nood9akelijk na te gaan 7at er

s:eelde aan en achter het front; 7anneer =oris &an +everen de9e dag8oeken schreef# .at hier

volgt is een thematisch over9icht van ge8eurtenissen; :ersonen en ont7ikkelingen tijdens de

)erste .ereldoorlog die een invloed hadden o: &an +everen; te 8eginnen met de oorlog 9elf

en het front 7aar &an +everen vocht#

%&'&=&' 2et <Jzerfront

=oris &an +everen 8ehoorde als milicien tot de lichting van (4(B en meldde 9ich in

se:tem8er (4(B in het de:ot van de ' de legerdivisie in Lier# *iet veel later vertrok hij met 9ijn

kameraden naar Frankrijk 7aar hij 9ijn eerste militaire o:leiding kreeg in het trainingskam:

van +aint<L in het de:artement -anche# )nkele maanden later; hij 7as al kor:oraal; moest

hij een officierso:leiding volgen in de militaire school van Gaillon 7aar hij in maart (4(E 9ijn

di:loma van hul:officier 8ehaalde# $ie eerste oorlogsmaanden 7aren een eerste uitdaging

voor de 7elo:gevoede jongeman# In 8rieven naar huis schreef hij over het afstom:ende leven;

het slechte eten en het minder aangename ge9elscha:#5/

&an +everen vertrok als sergeant naar het I=9erfront en 7erd ingedeeld in het 4 de

linieregiment van de 'de legerdivisie# Hij 8eleefde 9ijn 9ogenaamde vuurdoo: 8ij een aanval

o: &icogne in a:ril# $an 8evond het leger hem geschikt om nog een 8ijkomende o:leiding te

volgen; die tot mitrailleur; in Avours# $e9e duurde ruim een maand en hij k7am terug aan het

front als adjudant# ?ijn regiment 7as ge:laatst in de relatief rustige sector van Pervij9e<

!ostkerke# Rustig omdat door de inundatie van de I=9ervlakte de "elgische en $uitse legers

in een im:asse 7aren geraakt; 7at :erfect in de "elgische :olitiek van ver:lichte neutraliteit

:aste# "elgiD nam geen deel aan aanvallen en rekende o: de garanten van die neutraliteit om

5 &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; '3E<B3#5( PAU.)L+; Joris !an Severen; //E</'B#

5/ &A*A,K)R; (ie vervloekte oorlog ; 3#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk (B



de onafhankelijkheid te herstellen# In de vier jaar stellingenoorlog 9ouden er in de9e sector

geen grootschalige offensieven :laats vinden# )nkel kleine schermutselingen door onder meer

8otsende :atrouilles# Pas met het 8evrijdingsoffensief 9ouden de troe:en van &an +everen

97are gevechten ondergaan# $it maakte het leven in de loo:graven echter niet minder hard

de voortdurende verveling; het slechte eten; de 8erichten over grote veldslagen; 7ogen

97aar door o: de jonge &an +everen#5'

%&'&=&= !laamsgezindheid aan het front

Als &laamsge9inde student 7as =oris &an +everen 97aar onder de indruk van de

"elgische koning# %oen $uitsland "elgiD de oorlog verklaarde; s:rak Koning Al8ert I de

legendarische 7oorden 27elis7aar in het Frans6 &lamingen; gedenk de slag der Gulden

+:orenS .alen; gedenk de 5 franchimonte9enSM# -et de9e 9in 8racht het "elgische

staatshoofd het :atriotisme in de flaminganten naar 8oven; ook al 8evestigde hij de idee dat

9ijn land uit t7ee verschillende volkeren 8estond; met een eigen taal; cultuur en geschiedenis#

%och 9orgde de9e uits:raak ervoor dat vele jonge &laamse kerels 9ich aanmeldden 8ij het

leger; om het vaderland te verdedigen tegen den (uits# &oor de oorlog 7as er van &laams<

*ationalisme immers nog nau7elijks s:rake# $e &laamse "e7eging 7as er n dievoornamelijk streed om culturele erkenning# )en onafhankelijk &laanderen 7as niet aan de

orde voor het merendeel van de &laamsge9inden; de nadruk lag o: de vervlaamsing van het

onder7ijs# $e verre verfransing van het leger 7as al in (4(/ aan de kaak gesteld en de

leger7et van (4(' moest de9e scheve situatie rechttrekken; door onder meer de o:leiding;

8erichtgeving en mededelingen t7eetalig te maken; maar toen de oorlog uit8rak 8leek al snel

dat er in de :raktijk 7einig veranderd 7as#5B $oor het uit8reken van de oorlog 7as de

&laamse eis om meer t7eetaligheid in het leger even naar de achtergrond verd7enen door de

strijd om te overleven aan het front 7at ka8inetsleider ,harles $e "roCueville ge8ruikte om

de hervormingen niet door te voeren#5E )en verklaring hiervoor is dat het moeilijk 7as alle

franstalige 2en vaak ook anti<&laamse6 officieren te vervangen of het officierenkor:s uit te

8reiden# $e leger7et voor9ag dus aan de ene kant 7el toegevingen aan de &lamingen 2die er

dus niet 9ouden komen6 maar voerde ander9ijds een algemene dienst:licht in# $it 9orgde

ervoor dat het aantal soldaten 7el aan9ienlijk toenam 2en het aandeel &lamingen; geschat

door )rnst ,laes; tot @Q556; maar niet het officierenkor:s# !verigens stond in de leger7et

niet vermeld dat de 8evelen t7eetalig gegeven moesten 7orden 2daar diende de o:leiding nu

juist voor6; noch dat de officieren in de moedertaal van de soldaten 2vaak de enige taal die

de9en kenden6 moesten communiceren# )chter 8leven de klachten in het eerste oorlogsjaar uit

en 9o ook de echte vorming van de Front8e7eging# $e eerste klachten die 8ekend 9ijn dateren

uit de lente van (4(E# &oor sommige soldaten 7erd de oorlogsdruk 9elfs 9o 97aar dat 9e

8esloten te deserteren; hiertoe aangemoedigd door de defaitistische :ro:aganda van

$uitsland#

5@

$e oorlog 7as niet 9o snel voor8ij als aanvankelijk gedacht; het hardesoldatenleven in de loo:graven 8egon 9ijn tol te eisen en verscher:te de onvrede over de

taal:ro8lematiek# &oornamelijk de soldaten die uit de katholieke studenten8e7egingen

5' I8idem &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; I; @@<(B#

$) "RU1*); Joris !an Severen; (4</B# PAU.)L+; (e ideologische evolutie van Joris !an Severen; E'<E@#

5B )LIA+; !ijfentwintig jaar !laamse 0eweging ; I; (@#

5E .IL+; Onverfranst, onverduitstD; (@# !ver het ontstaan en de inhoud van de leger7et van (4('

"!I=)*; (e taalwetgeving in het 0elgische leger ; B@<5/#

55 &A*A,K)R; (e $rontbeweging ; (B#

5@ &A*A,K)R; (e $rontbeweging ; B(#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk (E



k7amen; 9oals =oris &an +everen; gaven hier gehoor aan#53 $e oorlog versterkte het &laamse

8e7ust9ijn maar :arallel hiermee ont7ikkelden 9ich ook de re:ressie n de maatregelen om

de taaltoestand te ver8eteren#54

&laamse soldaten die de 8evelen niet verstonden; moesten voor de krijgsraad

verschijnen# Het aantal gevallen van re8ellie nam toe en daarmee ge:aard ook de eecuties;die 7einig invloed hadden o: de o:standigheid van de soldaten# $it leidde tot frustraties 8ij

vele &laamse katholieke intellectuelen; vaak studenten; die 8esloten 9ich te organiseren in

verenigingen 7aar individuen met overeenkomstige meningen elkaar konden ontmoeten# Uit

de9e studentenverenigingen 9ou dan de Front8e7eging groeien# Initieel door het vers:reiden

van Front8laadjes die het 9edelijk verval en de vervreemding met de Katholieke godsdienst

tegengingen; maar naarmate de 8e7eging aan 9elf8e7ust9ijn 7on; k7am het :olitieke as:ect

meer en meer o: het toneel# $e militaire to: 8eoordeelde dit :ro<&laamse; met o: de

achtergrond het activisme in 8e9et "elgiD; meteen als anti<"elgisch# Het 9ou een gevaar voor

de strijdkracht van de "elgische troe:en 8etekenen# &erder had de Front8e7eging een

hiDrarchische structuur die 9ou kunnen 8otsen met de militaire# Het leger had een eenduidige

leiding nodig en de militanten van de Front8e7eging contesteerden het officierenkader door de taalk7estie aan te klagen# $e Front8e7eging moest door de tegenactie van het leger

ondergronds gaan; 7at leidde tot verdere radicalisering# *aarmate de oorlog vorderde 8reidde

de 8e7eging 9ijn macht verder uit# Het aantal leden in (4(@ 7erd door Luc +che:ens geschat

o: E in een groot aantal eenheden van het leger# $oor de grote 8edrijvigheid van de

Front8e7eging kreeg de militaire to: er toch lucht van; maar 9e had een foutief 8eeld van de

organisatie# ?e stak de schuld o: aan "elgiD trou7e :ersonen; 9oals Frans van ,au7elaert;

omdat de9e acties organiseerden om &laamse soldaten te 8emoedigen# In feite 7as het juist

omgekeerd de afkeer voor het leger en het gematigd activisme nam met de dag toe# In (4(@

:leitte de 8e7eging al voor &laams 9elf8estuur en had dus als hoofddoel de communautaire

conflicten# $it leidde tot een distantiDring tussen de Front8e7eging en de Katholieke :artij#

Het aantal :amfletten en o:en 8rieven 7aarin de situatie in het leger 7erden aangekaart

namen toe# *et als de leden van de Front8e7eging 9ou ook de inhoud van de manifesten

radicaliseren#

%oen $uitsland in het voorjaar van (4(3 een groot offensief 8egon; dat de geallieerden

in eerste instantie achteruit d7ong; 7ilden de leiders van de Front8e7eging contact o:nemen

met gematigde activisten in "elgiD# $it moest gerealiseerd 7orden met 8ehul: van

deserterende soldaten die over het niemandsland in $uitse handen moesten vallen# Hun

8oodscha: 7as dat de Front8e7eging 7eldra in o:stand 9ou komen tegen de "elgische

regering en het leger# ?e 7ilden ook hun 8ijdrage leveren aan de :ro:agandastrijd tegen de

oorlog en de geallieerden# $e 8ekendste van de9e overlo:ers 7aren Karel de +chae:drijver;=ules ,har:entier en &ital Haesaert; maar enkel aan ,har:entier had de Front8e7eging

toestemming gegeven daad7erkelijk over te lo:en# -aar in :laats dat 9e contact o:namen met

de gematigde activisten; vonden 9e hun aansluiting 8ij de meer radicale activisten# Het $uitse

voorjaarsoffensief mislukte echter en de geallieerden 9etten 9elf druk o: de vijandelijke linies#

&an de ge:lande o:stand van de Front8e7eging 9ou dus niets in huis komen; de "elgische

troe:en namen deel aan het 8evrijdingsoffensief en de deserteurs 9ouden in de gevangenis

8elanden# Het 7as dus 9eker niet de 7ens van de Front8e7eging dat de &laamse soldaten

massaal 9ouden overlo:en# In tegendeel 9e 8leef tot het einde van de oorlog o:roe:en tot

ver9et tegen de $uitsers en te vechten voor de 8evrijding van &laanderen# $e desertie die

53 .IL+; Onverfranst, OnverduitstD; (@(#

54 .IL+; Onverfranst, OnverduitstD; (@/#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk (5



:laatsvond; 7as o: aangeven van de defaitistische Antoon Pira; die 9elf in de 8ossen van +int<

+itus 2na8ij !ost<&leteren6 7as gevlucht#@

$e activiteiten van de Front8e7eging gaven de &laamse activisten in "elgiD het idee

dat na de oorlog de strijd 9ou 8lijven duren# $e activisten stuurden aan o: een meer radicale

richting en een ont7richting van de "elgische staat en de Front8e7eging ging hier in mee# *a de oorlog viel de Front8e7eging uit elkaar# &eel van de leden 7aren tijdens de laatste

oorlogsmaanden gesneuveld en de overige 7aren vers:reid over het land en in een

over7inningsroes# *iet alle overlevenden 7aren meteen 8ereid nog eens hun vrijheid of leven

te riskeren# ?e 7ilden naar huis#

%&'&=&% (e villa van 4amieke5

=oris &an +everen 8racht gedurende 9ijn vrije tijd heel 7at tijd door in de villa; de

+7iss ,ottageM; van -arie<)lisa8eth "el:aire; een verre ver7ante; in $e Panne# Hier 9ou hij

onder meer Adiel $e8euckelarere ontmoeten; de leider van 7at later als de Front8e7eging 9al

8ekend staan# -aar 7ie 7as de9e dame die 9on 8elangrijke rol s:eelde in de9e :eriode vanhet leven van &an +everenT

-arie<)lisa8eth "el:aire 7erd ge8oren o: '( januari (3E' in Ant7er:en in een rijke

familie# ?e kreeg van jongs af aan een ruime culturele 8agage mee via de vrou7elijke kant

van haar familie# Al vroeg 7erd 9e voor9itter van het Anna "ijsgenootscha:; een organisatie

dat voortge9et onder7ijs voor meisjes inrichtte# %och voelde -aria "el:aire 9ich meer

aanges:roken tot de letteren en 9e 7erd dan ook schrijfster# -et haar fortuin financierde 9e

verschillende tijdschriften 7aaronder de (ietsche 6arande en 0elfort en de uit8ou7 van het

"el:aire<Instituut; dat de draaischijf 9ou 7orden van de &laamse vrou7enactie# %oen 9e in

een discussie tussen aarts8isscho: -ercier en de flaminganten uiteindelijk :artij koos voor de

laatsten; leverde dit haar de levenslange eretitel van -oeder van de &laamse "e7egingM o:#

%oen de oorlog uit8rak 8leef -ej# "el:aire uit :rinci:e in haar villa aan het front# ?e 7erkte

er onder meer mee aan de uitgaven van (e 0elgische Standaard door 8ijdragen te leveren en

8ekende mede7erkers te rekruteren# $e Front8e7eging 9ou 9ich echter steeds meer gaan

keren tegen het tijdschrift naarmate de 8e7eging radicaler 7erd en 9ich meer anti<

"elgicistisch 9ou o:stellen#@( -ej# "el:aire 9ou daarentegen haar stand:unt hardnekkig

verdedigen en een cultuurflamingantisme aanhouden# "el:aire 8reidde ondertussen in de

+7iss ,ottageM haar vriendenkring en connecties uit tot een grote groe: soldaten; :riesters;

officieren; 8rancardiers; studenten; dokters en kunstenaars# $e villa 7erd 9o omgevormd tot

een s:eciaal sociaal 7erk:unt hul: door contact met anderen# !ndertussen 8leef 9e de

studenten< en vrou7en8e7eging actief steunen en nam 9e stelling in tegen de "elgische

overheid 7elke 9e als verant7oordelijk hield voor de 9edelijke teloorgang in het nationaleleger die 9e 8estreed door de o:richting van de "ond der deftige liedenM#@/

!ndanks de 8otsing met de Front8e7eging 7as de verdienste van -ej# "el:aire voor

de &laamse "e7eging aan9ienlijk# ?e 7as de stem van de 8e7eging en kon door haar goede

8anden met het koningshuis de klachten en eisen van de flaminganten over8rengen#

$at de )erste .ereldoorlog een ge7eldige ge8eurtenis 7as in het 8egin van de / ste

eeu7; staat vast# $e invloed die hij moet gehad he88en o: de :ersonen die hem meemaakten;

7as onget7ijfeld enorm# $e Front8e7eging en het e:icentrum van intellectuelen in de +7iss

,ottageM 7aren maar enkele van de vele gevolgen# $e9e s:eelden echter de grootste rol in de

@ "!)1; !laanderen aan de ijzer ; (((<(/(#@( ,HRI+%)*+; J")LPAIR); -aria; BE@<BE3#

@/ +,HR!!%)*; J"el:aire in de )erste .ereldoorlog; (''<('B#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk (@



oorlog van =oris &an +everen# !m de volledige contet te schetsen; 9ou de9e historische

oefening 8uiten 9ijn :ro:orties moeten treden# )nkele 9aken die hier niet 8eschreven 9ijn;

maar toch enorm 8elangrijk 7aren voor &an +everen 2en 7ellicht nog dui9enden andere

soldaten6 verlofdagen; het leven in de loo:grachten; hul: voor mentaal en f>sieke k7etsuren;

het moei9ame contact met het 8e9ette ge8ied de lijst kan 9o nog doorgaan#




3.1.3 Ontstaan en edities van de oorlogsdag5oeken

*a de arrestatie van =oris &an +everen o: ( mei (4B en de daaro:volgende

de:ortatie en moord; richtte de gou7leider van het &erdinaso in !ost<&laanderen een

a:olitiek Joris van Severen#2erdenkingscomitE o: 2in (4B( omgedoo:t tot @enootschap Joris van Severen6# $e secretaris van dit genootscha: nam 9ijn intrek in het huis van de dode

o:richter van het &erdinaso# !: ver9oek van intimi van =oris van +everen; namelijk %heo

Hosten en =o9ef de &lieger; schakelde de9e o: /@ juni (4B( een deur7aarder in om een

inventaris van de volledige in8oedel van de 7oning o: te maken ter :laatse en gelegendheid

9ooals de Heer &an +everen 9e heeft gelaten o: ( mei (4BM# In (4BB namen de $uitsers

Het ,ru>ce van "ourgonjeM@' in en kreeg de nalatenscha: van &an +everen een nieu7

onderdak; namelijk in de 7oning van )dmond &an +everen; vader van# *a diens overlijden

ging de in8oedel over naar 9ijn dochter; =eanne van +everen; in $ein9e# ?ij liet o: haar 8eurt

alles na aan haar 9oon; notaris Rud> Pau7els; die hieraan nagenoeg geen rucht8aarheid gaf en

slechts aan enkele vrienden toestemming gaf de documenten in te kijken; 7aardoor sommige

stukken tot o: vandaag verloren 9ijn#@B

%egen7oordig 8eheert de KULeuven het fonds =oris van +everen; 8estaande uit het

:ersoonsarchief van =oris van +everen met o#a# 9ijn 8ekende oorlogsdag8oek; veel 8rieven en

9ijn eigen 8i8liotheek; geschonken door 8ovengenoemde notaris Rud> Pau7els en de

archieven van mede<$inasos 2Louis Gueuning; =ef van "ilsen en Luc $elaforterie6 en van

geestgenoten na de %7eede .ereldoorlog 2&ik )ggermont en Andr "elmans6 9ijn afkomstig

van het *ationaal studiecentrum =oris van +everen in Aartselaar; dat onder leiding stond van

=ef .erkers# @E

&an de originele dag8oeken die het archief van de KU Leuven 8e7aart; 9ijn t7ee

afschriften gemaakt# )en eerste transcri:tie 7as van de hand van $aniDl &anacker in (44B; die

9e in /E uitgaf als 7etenscha::elijke uitgave onder de titel $ie &ervloekte !orlogM# $it isnog steeds de enige 27etenscha::elijke6 uitgave van de oorlogsdag8oeken# $e andere

transcri:tie is van de handen van -aurits ,ailliau en Kurt Rav>ts# "eide edities vertonen

verschillen van elkaar# ?o 9al de uitgave van &anacker enkel de oorlogstijd 7eergeven en

loo:t die van ,ailliau en Rav>ts enkele jaren door# &anacker liet ook verschillende stukken

die hij irrelevant vond 7eg; voornamelijk :assages 7aarin &an +everen vertelt over

vrou7en#@5

&oor de9e oefening is de 7etenscha::elijke uitgave van $aniDl &anacker ge8ruikt die;

ondanks de 7eggelaten :assages; 8eschik8aar 7as door de :u8licatie van het +tudiecentrum

=oris &an +everen#

@' .oning van &an +everen# PAU.)L+; (e ideologische evolutie van Joris van Severen; /3#

@B PAU.)L+; (e ideologische evolutie van Joris van Severen; /3#@E "rchief /F Aeuven; J=oris van +everen en medestanders; $inaso en :ost<$inaso#

@5 I8idem#




3.$ %n0o2deli6ke anal,se van de oorlogsdag5oeken

.at staat er nu in de9e 8efaamde oorlogsdag8oekenT .at hield =oris &an +everen

8e9ig tijdens de Groote !orlogT Is dit een goede 8ron voor militaire historici of

7etenscha::ers die onder9oek verrichten over de &laamse "e7eging in de loo:gravenT !: alde9e vragen moet een ant7oord gevonden 7orden vooraleer de onder9oeker een goede

onder9oeksvraag kan stellen# In dit hoofdstuk anal>seren 7e de !orlogsdag8oeken van =oris

&an +everen 9o volledig mogelijk; voorafgegaan door een kritische anal>se van

egodocumenten en de gevaren die dag8oeken met 9ich mee8rengen voor de historicus#

&ooraleer 7e de 8elangrijkste themas in de oorlogsdag8oeken 8es:reken; moeten 7e

stilstaan o: de :eriode okto8er (4(B tot fe8ruari (4(5# Het valt meteen o: dat &an +everen

heel 7einig na notities nalaat van de9e maanden# $e verklaring hiervoor is sim:el o: /5

fe8ruari (4(5 8rak er een 8rand uit in het huis 7aar &an +everen 9ijn notities 8e7aarde# $e9e

gingen allemaal in vlammen o:# &an +everen 7as er ka:ot van# $e volgende dag schreef hij

)en der droevigste; 9oniet de droevigste dag van mijn oorlogsdagen# Ik draai als 9ot; he8

alles verloren en t 7erk van een heel jaar#M @@ Het enige 7at dus over8lijft van de9e :eriode iseen samenvatting met de 8elangrijkste ge8eurtenissen en gevoelens van &an +everen#

$it 9al meteen ook de cesuur in de 8es:reking 9ijn; die verder thematisch 9al

ge8euren# *a een 8es:reking van kenmerken en gevaren van egodocumenten als 8ron 7ordt

de anal>se o:gedeeld in t7ee stukken# Het eerste deel 8etreft de :eriode B augustus (4(B tot

vrijdag (3 se:tem8er (4(B# $e gedachtengang van &an +everen naar aanleiding van 9ijn

deelname in de oorlog en tijdens 9ijn o:leiding 9al hier kort 8eschreven 7orden# Het t7eede

deel 9al dan een veel langere :eriode 8ehandelen /3 fe8ruarie (4(5 tot (( novem8er (4(3#

$it t7eede deel 9al dan ook uitvoeriger en :er thema 8ehandeld 7orden#

3.2.1De eneen en gevaen van dagoeen enegodo5uen6en

$e groeiende interesse voor egodocumenten is een gegeven van de laatste decennia#

$e historicus =acCues Presser introduceerde de term egodocument :as in (4E3 als

ver9amelterm voor auto8iografieDn; memoires; dag8oeken en :ersoonlijke 8rieven# In een

artikel voor (e 6inkler +rins 9ncyclopedie definieerde hij dit als volgt

2G6 die historische bronnen, waarin de gebruiker zich gesteld ziet tegenover een 4ik5

of een enkele keer een 4hij5 als schrijvend en beschrijvend subject voortdurend in de

tekst aanwezig&M @3

Later 9ou Presser dit 8ekno:ter formuleren en al een eerste gevaar 8lootleggen

2G6 die documenten, waarin een ego zich opzettelijk of onopzettelijk onthult - of

verbergt&HI

$it is meteen al een verklaring 7aarom historici 9o lang 7antrou7end stonden ten o:9ichte

van egodocumenten# .anneer een onder9oeker dergelijke 8ronnen in handen krijgt; moet hij

9ich9elf onmiddellijk vele vragen stellen s:reekt de9e :ersoon 7el de 7aarheidT Pro8eert hij

@@ &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; EE#@3 PR)++)R; J-emoires als geschied8ron; Fit het werk van J& +resser ; /@@</3/#

@4 PR)++)R; J,lio kijkt door het sleutelgat; Fit het werk van J& +resser ; /3'</4E#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk /



niet door middel van on7aarheden 9ijn acties te verant7oorden of anderen hun daden te

veroordelenT In 7elke mate mogen 7e vertrou7en o: dag8oeken en hoe kunnen 7e de9e toch

ge8ruiken voor historisch onder9oekT

.at is er dan veranderdT In de eerste :laats 9ijn recentere historici anders

georiDnteerd# $e voorkeur voor het actor<:ers:ectief en de daad7erkelijke 8eleving van het

verleden is vandaag 8reder dan :ak7eg 5 jaar geleden# -eer algemeen s:eelde ook het :ostmodernisme een 8elangrijke rol# $e9e denk7ij9e 9orgde voor een kritischere houding ten

aan9ien teksten# Postmodernisten geloofden niet langer in de 7aarheid maar egodocumenten

gaven :er definitie juist een :ersoonlijke 7aarheid# $e su8jectiviteit genoot veel meer geloof

8ij historici dan de vermeende o8jectiviteit#3

Gedurende de eerste 7ereldoorlog hielden tallo9e soldaten dag8oeken 8ij# )en heel

aantal hiervan 7erd ge:u8liceerd# $enk maar aan de dag8oeken van +tijn +treuvels; Louis

"arthas; !don &an Pevenage; +igfried +assoon; .ilfred !7en; $e lijst is eindeloos#

&reemd genoeg interesseerden historici 9ich lang niet voor de ervaringen van de9e ge7one

soldaten# !ok het dag8oek van =oris &an +everen hoort thuis in de9e reeks# $e eerste

transcri:tie van diens dag8oek dateert :as uit (44B# !: een uitgave 7as het 7achten tot /Eo: vraag van het ,olloCuium =oris &an +everen#

.at t>:eert al de9e dag8oekenT .at 9ijn de gelijkenissen en de verschillenT Lang

8estond het 8eeld van de trotse soldaat die vol nationalistische gevoelens naar het front trok#

$e9e m>the is mede door het le9en van soldatendag8oeken ontkracht# ?oals -arc "loch

schreef

Aes hommes pour la plupart sont pas gais& <ls Etaient rEsolus, ce ui vaut mieu>&M3(

$at is een eerste kenmerk die voor vele oorlogsdag8oeken geldt# $e soldaten 7aren niet

gelukkig dat 9e konden vechten voor hun vaderland# ?e deelden 7el een :lichts8esef dat 9e

deden 7at moest ge8euren# !ok 7raakgevoelens 7aren slechts 8ij enkelingen te 8es:euren#

Geallieerde soldaten 7ilden hun land 8evrijden en daarmee moest de oorlog afgelo:en 9ijn#

$e meeste soldatendag8oeken vertellen over hun ervaringen aan het front# $e9e 8elevingen

7aren natuurlijk afhankelijk van een aantal factoren de sector die 9e 8e9etten; of 9e in de

artillerie of infanterie 9aten; de tijd 7aarover 9e vertellen 29o 7as de militaire recht8ank vanaf

(4(5 minder streng6; de rang die de militairen 8ekleedden; de familie 7aar 9e uit

voortk7amen; $it alles s:eelde een 8elangrijke rol#3/

Hieronder volgt een anal>se van de oorlogsdag8oeken van &an +everen o: 8asis van een

aantal themas die freCuent aan 8od komen en enkele hiaten 7orden uitge7erkt#

3.$.$ De eerste oorlogs-aanden

$uitsland verklaarde de oorlog aan "elgiD# $e hel 8rak los voor de :acifistische

antimilitarist &an +everen# ?ijn gedachten 7aren een chaos die veroor9aakt 7as door de

innerlijke strijd die hij voerde tussen verschillende stand:unten# )ner9ijds had hij dus een

vredesgerichte kant; maar ander9ijds 7ilde hij ook 9ijn vaderland 8eschermen en een held

9ijn# &an +everen hemelde de "elgische soldaten die naar de oorlog trokken o: en vervloekte

9ijn angst# %egelijkertijd veroordeelde hij ook $uitsland omdat het "elgiD 8innen 7as

gevallen#

3 "AGG)R-A*; A# en $)KK)R; R#; J$e gevaarlijkste van alle 8ronnen; @<(#3( ,itaat van -arc "loch; overgenomen uit het artikel H!R*); =#; J)ntre e:rience et mmoire; 45#

3/ H!R*); =#; J)ntre e:rience et mmoire; 45<4(#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk /(



-aar vooral 9ocht &an +everen achter het 7aaromM van de oorlog# Hij 7ijdde vele

:aginas aan het filosoferen over de oor9aken van het grote conflict#

%ussen al de9e aardse t7ijfels s:eelde 9ich in het hoofd van &an +everen 9ich ook een

religieu9e strijd af# Hij t7ijfelde niet over het 8estaan van God; maar over diens :laats in het

hele oorlogsge8euren#

&an +everen voelde 9ich een kunstenaar en dat k7am ook tot uiting in 9ijn schrijven#?ijn liefde voor de letteren k7am dan ook sterk tot uiting in 9ijn notities# &aak 8es:rak hij de

8oeken die hij die gele9en had of aan het le9en 7as# &an +everen koesterde ook de droom om

schrijver te 7orden# In 9ijn dag8oek vinden 7e dan ook ideeDn en :lannen voor drama7erken#

?o schreef hij nadat hij hoorde van de eecutie van de socialist Lie8knecht dat hij er een

drama over 9ou schrijven#

)en laatste thema dat veelvuldig terugkomt; is de &laamse 8e7eging# Hij citeerde

regelmatig uit 7erken van 8ekende &laamse schrijvers 9oals /ritiek der !laamse 0eweging

van August &erme>len; die hij ten 9eerste 8e7onderde#

&an +everens dag8oek is in de9e :eriode even chaotisch als 9ijn leven moet ge7eest

9ijn# &aak s:ringt hij van de hak o: de tak; 9onder een 9ekere logica#

3.$.3 Aan 0et ront 7$8 e5r2ari 191: ; 11 nove-5er 1918<

*a het gat van t7ee jaar in de dag8oeknotities door de hier8oven 8eschreven 8rand;

hervatte &an +everen 9ijn dag8oek# In de9e :eriode 9at hij aan het front# ?ijn vuurdoo: had

hij al gehad; hij had al kennis gemaakt met de vrou7 die 9ijn gedachten 9ou 8eheersen van

(4(5 tot eind van (4(@# !mdat het niet mogelijk of 7enselijk is een samenvatting van de

volgende jaren te maken; volgt hier een over9icht van de 8elangrijkste themas die &an

+everen 8e9ighouden gedurende de9e :eriode#

%&=&%&' ?ijd om te lezen

?oals hier8oven al 7erd aangegeven; kreeg =oris &an +everen van 9n moeder een

artistieke interesse mee# !ok tijdens 9ijn humaniora toonde &an +everen talent voor de

letteren# $it 8leef ook 9o gedurende de )erste .ereldoorlog# $oordat aan het I=9erfront geen

2grootschalige6 aanvallen :laatshadden tot het 8evrijdingsoffensief; had &an +everen

ont9ettend veel vrijeM tijd# $e9e tijd doodde hij door enorm veel 8oeken te verslinden# $it

leidde echter niet tot rust in de geest van &an +everen# Integendeel het laatste 8oek dat hij

gele9en had; 8eheerste 9ijn gedachten en doordat hij 9o veel las; creDerde &an +everen een

chaos in 9ijn hoofd# !: (5 juni (4(5 9ei ,>riel &erschaeve tijdens een 8e9oek aan de jonge

onderofficier

6at een warboel moeten al die modernen in uw hoofd en hart brengenCK%

)en jaar later 9ou ook -amiekeM een soortgelijke uits:raak doen# .at las &an +everen dan

allemaalT )n hoe komt dit aan 8od in de dag8oekenT

$ favoriete auteur van &an +everen 7as met voors:rong Lon "lo>; een Frans

katholiek romancier# Gedurende de oorlog 9ou &an +everen een tiental 7erken van "lo>

le9en; 7aaronder diens geschriften over La +aletteM3B; )elle ui pleure en !ie de Elanie; die

3' &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; 3/#3B -lanie ,alvat 7as een herderin van vijftien die in (3B5 een verschijning van !n9e<Lieve<&rou7 van de

?even +marten 7aarnam# $e9e gaf haar goede raad en voors:elde allerlei ram:en# La +alette 2:laats van de

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk //



een enorme indruk maakten o: de jonge luitenant# Andere katholieke auteurs van 7ie &an

+everen las 7aren Henri Lacordaire 2de voorman van het li8eraal katholicisme6 en =rgensen#

)en ander thema 7aar &an +everen veel over las; 7as natuurlijk over de &laamse

"e7eging# +chrijvers als August &erme>len; ,>riel &erschaeve; ,onscience 8ehoorden tot de

standaardliteratuur van de &laamsge9inde intellectuelen# &ooral de 7erken van

cultuurflamingant August &erme>len trokken &an +everen aan# *a 7erken of o:inies van&laamse auteurs gele9en te he88en; reflecteerde hij over de &laamse "e7eging met de

nieu7e in9ichten die &an +everen ver7orven had#

*atuurlijk las &an +everen heel 7at fictie# ?elf had hij namelijk ook am8ities om

romans te schrijven# ?ijn grote voor8eeld 7as Ga8riele $Annun9io; een Italiaanse schrijver;

van 7ie &an +everen een vijftal 7erken las; in het Frans vertaald#

Hoe k7am dit dan aan 8od in de dag8oeken van &an +everenT +oms 8leef het 8ij een

vermelding van 7at hij die dag gele9en had; maar vaak ging hij er die:er o: in; om 9ijn

gedachten te ordenen; 7at meestal niet lukte# &an &erme>lens /ritiek der !laamsche

0eweging 9al &an +everen :arafraseren en goedkeurende 8e7eringen maken#

%&=&%&= 2et leger aan de <Jzer schuift op

.anneer in okto8er =oris &an +everen terug aan het front 7as; na 9ijn degradatie en

straf; en deelnam aan het eindoffensief van de Geallieerdenu 9ou hij in 9ijn dag8oek meer

over het verloo: van de oorlog schrijven# $e eerste aanval 9ou 8ij9onder 8loedig 9ijn en 9al

&an +everen die: ontstemd achterlaten# Rou7en om 9ijn gesneuvelde kameraden; droefheid

7egens de nutteloosheid van die vier jaren oorlog; k7aadheid tegen de "elgische regering die

de &laamse soldaten in 9ijn ogen tekort had gedaan#

%&=&%&% !an Severen en zijn vrouwen

=oris &an +everen 7as een jongeman; die net 9oals vele andere van 9ijn

leeftijdsgenoten de eerste sta::en in de liefde 9ette gedurende de Groote !orlog# %7ee

vrou7en 9ullen &an +everens gedachten 8eheersen tijdens 9ijn leven aan het front eerst 9ou

Katia Innes<%a>lor 9ijn hoofd o: hol 8rengen; een ,anadese getrou7de vrou7 die heel 7at

ouder 7as dan &an +everen; en daarna Germaine $u8ocu; eveneens getrou7d maar slechts

een jaartje ouder dan hij# -et 8eide vrou7en 9ou &an +everen een die: emotionele relatie

he88en; 8eiden 9ullen hun echtgenoot verlaten 2al dan niet voor de jonge luitenant6; maar

8eide verhoudingen 9ullen 7egens verschillende redenen niet volhouden# -et Innes<%a>lor

9ou &an +everen niet verder raken dan een innige kus; hoe7el 9e elkaar vaak ontmoetten

gedurende het grootste deel van de oorlog 2in juni (4(5 7erd Innes<%a>lor oververmoeid en9iek o:genomen 7orden in het 9iekenhuis van $e Panne; 7aar 9e enkele maanden ver8leef 3E6

ter7ijl uit de emotionele relatie met Germaine $u8ocu ook een f>sieke verhouding groeide in

het laatste oorlogsjaar# &an +everen 7ijdde vele :aginas aan de9e t7ee vrou7en die hem

fascineerden en momenten van intense vreugde 8e9orgden maar ook :eriodes van die:e

de:ressies#

%&=&%&B !an Severen in de $rontbeweging

verschijning6 7as heel :o:ulair onder de Franse 8ekeerde intellectuelen#

3E &A* +)&)R)*; Joris !an Severen; 45<4@#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk /'



.at 9ijn dan de o:vallendste hiaten in de9e dag8oekenT !ver de uit8ou7 van de

Front8e7eging schreef =oris &an +everen nagenoeg niets# .as dit om7ille van de harde

re:ressies die de aanhangers van de &laamse "e7eging moesten ondergaanT Het is echter

9eker dat &an +everen een 8elangrijke rol s:eelde in de ondergrondse Front8e7eging# ?o

7erkte hij mee aan de vers:reiding van de eerste Open 0rief aan de koning#35 ?ijn degradatie

en arrest 7aren echter niet te 7ijten aan 9ijn activiteiten 8ij de Front8e7eging#$e rol van &an +everen in de Front8e7eging is dus du8ieus# -aakte hij deel uit van de

leidingT Geen idee# Had hij 8innen de 8e7eging hoogstaande connectiesT =a9eker# Het

hoogste ge9ag 7as in handen van Adiel $e8euckelaere; die &an +everen na de oorlog in de

Front:artij 9ou rekruteren# ?ijn t7ee rechterhandenM 7aren Fili: de Pillecijn 2die indien

$e8euckelaere 9ou sneuvelen of 7egens andere omstandigheden de Front8e7eging niet meer

9ou kunnen leiden; het voortou7 9ou nemen6 en Hendrik "orginon# $it triumviraatM hield

contacten over het hele "elgische leger# )en ontmoetings:unt 7as het huis van de

aalmoe9enier ,>riel &erschaeve; een hechte vriend van &an +everen# $e eacte :ositie van de

jonge onderofficier is niet 8ekend; maar vele historici 9ijn het eens dat &an +everen een

8elangrijke rol s:eelde in de &laamse "e7eging aan het front# $it 8lijkt ook in 9ijn

dag8oeken# $e eerste Open 0rief aan de koning 7erd vers:reid o: (( juli; het gedenkfeestvan de Guldens:orenslag; maar &an +everen ra::orteerde al in 9ijn geschriften over de9e

8rief o: /@ juni# %7ee dagen later schreef hij

Naar 0everen om de brief aan de koning definitief vast te stellen&KH

$e hoofdauteur van de9e historische 8rief 7as dus 7el Adiel $e8euckelaere; maar &an

+everen had er 9eker ook een hand in#

&an +everens 8etrokkenheid 8leef niet 9onder gevolgen# !: (E augustus (4(@ kreeg hij

8e9oekM van drie agenten van de geheime :olitie 2de +Vret -ilitaireM6# In een 8rief aan een

*ederlandse vriend die onder de aandacht van de onder9oekers 7as gekomen; had &an

+everen geschreven 6ij hebben een krachtige brief aan de koning gestuurd M# Het 9ou de

onderluitenant acht dagen kamerarrest kosten# Het deerde hem niet; hij 8eschou7de 9ich9elf

als een katholieke martelaar voor de &laamse "e7eging#33

%&=&%&. 1epressie van de !laamse 0eweging

Het is 7aarschijnlijk; net om 9on straffen te voorkomen; dat &an +everen verder heel 7einig

geschreven heeft over de organisatie en 7erking van de Front8e7eging# $e "elgische

legerleiding :ro8eerde al sinds de start van de loo:gravenoorlog de &laamse :rotesten die

ontstonden om7ille van de taal:ro8lematiek in het leger 34 de ko: in te drukken# .ellicht 7as

de harde re:ressie van de legerto: te 7ijten aan het $uitsge9inde activisme in 8e9et "elgiD ende angst van de regering dat de &laamse actie aan het front even9eer anti8elgische

8edoelingen had; ter7ijl de flaminganten in het 8egin ge7oon 7ilden dat de leger7et van

(4(' 7erd uitgevoerd# "ovendien had de "elgische regering ge97oren alle interne :olitieke

conflicten; dus ook over de taalk7estie; te 8evrie9en tot na de oorlog# -aar naarmate de

re:ressie harder 7erd; 9ou ook de &laamse "e7eging radicaliseren# Het officiDle ver8od o:

de &laamsge9inde studiekringen 2die geDvolueerd 7aren van sociale en morele

dienstverlening tot :olitieke de8atkringen6 aan het front in fe8ruari (4(@ 8etekende de

o:komst van de ondergrondse en clandestiene Front8e7eging# $e onderdrukking ging echter

35 $) "RU1*); Joris !an Severen;

3@ &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; /53#33 $) "RU1*); Joris !an Severen; '(#

34 ,fr# su:ra :# (5#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk /B



net 9oals de &laamse "e7eging onver9ettelijk door en na het vers:reiden van de )erste !:en

"rief aan de Koning organiseerde de SLretE ilitaire een heuse klo:jacht o: iedereen die 9elf

maar in 8e9it 7as van een stukje van de 8eruchte tekst# $it leidde tot een t7eede 8rief; dit

maal van de hand van ,>riel &erschaeve#4 Andere vooraanstaande "elgen aan 7ie de

Front8e7eging !:en "rieven 9ou schrijven 7aren kardinaal -ercier; generaal "ernheim en

oud<minister van oorlog $e "roCueville#4(

$e acties van de Front8e7eging 8e:erkte 9ich natuurlijk niet enkel tot het vers:reiden van

:amfletten en schrijven van o:en 8rieven naar hoogge:laatste figuren in de "elgische

hiDrarchie# )en andere manier om hun onvrede te uiten 7as het houden van de 9ogenaamde

vliegtochtenM# $e9e hielden in dat men ging met een aantal manifestanten 29es W acht man6

&laamse leu9en o: muren te gaan schilderen of :lakken# %oen de +Vret na een dergelijke

actie veertien &lamingen o::akte en tijdens het Proces van de 5de legerafdelingM de rechten

van de verdediging ge7eld aan deed; leidde dit tot de 8elangrijkste :rotestmarsen van de

Front8e7eging sinds de herfst van (4(@# $e9e o:tochten duurden slechts een halfuur maar

7aren 9o talrijk dat de legerleiding de troe:en in o:stand 7aande# $it had hl 8elangrijke

gevolgen; 7ant ook de regering 8aarde 9ich 9orgen 9e 8esloot drie commissies o: te richtendie 9ich 9ouden 8uigen over de &laamse K7estie; een grond7etsher9iening en een 7ij9iging

van de school7et; res:ectievelijk o: aandringen van de katholieke; socialistische en li8erale

ministers#4/

%och 7erden 9ulke manifestaties niet getolereerd; maar omdat het moeilijk te

antici:eren 7as 7aar en 7anneer de9e 9ouden :laatsvinden; kon de &eiligheid er 7einig tegen

8eginnen# .anneer de +Vret -ilitaire toch o:trad; kon er een rel ontstaan; 7ant de soldaten

7aren 8e7a:end met vechtstok# +oldaten die ijverden voor de &laamse 9aak verschenen voor

de krijgsraad; die 9ich echter milder en rechtvaardiger o:stelde dan de militaire hiDrarchie;

ook al 8estond 9e voornamelijk uit *ederlandsonkundigen# $e legerleiding :ro8eerde dit te

om9eilen door &laamse o:roerkraaiers in te delen in een Peleton +:cialM of naar

strafkolonies omdat het niet ging over een juridische straf 7aarover het gerecht 9eggenscha:

hadM#4'

%&'&'&. 2et netwerk van !an Severen

&an +everen kreeg 9ijn informatie veelal door middel van 9ijn uitge8reide net7erk in het

"elgische leger en in on8e9et &laanderen en Frankrijk# ?ijn contacten rijkten tot in Groot<

"rittaniD; 7aar hij net 9oals veel andere soldaten vaak 9ijn verlofdagen door8racht# &an

+everen schreef heel veel 8rieven naar diverse :ersonen# $e9e hielden hem o: de hoogte van

allerlei 9aken het verloo: van de oorlog; ge8eurtenissen in 8e9et "elgiD; de vooruitgang vande &laamse "e7eging en ge7oon 8rieven onder vrienden 7aarin de oorlog niet ten s:rake

komt#

In 9ijn dag8oeken filosofeert &an +everen meestal# ?oals hier8oven vermeld stond

verslond hij gedurende de oorlog een enorme 8erg literatuur en de9e voedden 9ijn gedachten

ook# ?ijn reflecties over de9e 8oeken en in uit8reiding over de auteurs schreef hij neer en

8eoordeelde hun gedachten#

4 $)&LI)GH)R en +,H)P)*+; $ront 'BM'K; 'E<'3#

4( "!)1; !laanderen aan de ijzer ; E/<43#4/ $)&LI)GH)R en +,H)P)*+; $ront 'BM'K; '4<B#

4' $)&LI)GH)R en +,H)P)*+; $ront 'BM'K; '@#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk /E



3.2.4#n7576e76 van de dagoeen

.at maken de oorlogsdag8oeken nu 9o 8ij9onderT .ie een t>:isch soldatendag8oek

ver7acht; komt van een koude kermis thuis# Het is niet 9o9eer de oorlog die &an +everens

gedachten 8eheersten; maar eerder emotionele en ethische 9aken als lust; :assie; moraliteit;

religie en s:leenM# Het 7as nooit &an +everens 8edoeling de9e dag8oeken te :u8liceren als9ijn ervaring van de oorlog# $it is duidelijk te merken aan de notities die hij naliet# $e

overdreven literaire stijl die hij hanteerde; lijkt meer 8edoeld als oefening voor een latere

carriOre als schrijver# .ant daar 7as hij naar het einde van de oorlog steeds meer van

overtuigd hij 9ou kunstenaar 7orden; meer 8e:aald schrijver# In het laatste oorlogsjaar had

hij o:nieu7 een school8oek over het romeinse recht vastgenomen; maar 9ijn :oging om het

effectief te studeren faalde# &an +everen 7ilde niet meer studeren; hij ging 9ich richten o: de

+chone Kunsten# $it komt naar voor in de dag8oeken in de lange conversaties die hij

uitschreef als het 7are voor een theaterstuk en de :lannen voor latere dramas 2daarom

moeten de9e ook met een korreltje 9out genomen 7orden; &an +everen :aste de ges:rekken

7aarschijnlijk aan om 9e literair mooierM te maken6# ?oals "runo $e .ever het

voortreffelijk ver7oordde

2et lijkt erop dat hij in de eerste plaats literatuur wilde schrijven en een dagboek

nalaten dat past bij een literair genie&IB

&an +everen ge8ruikte vaak het 7oord s:leenM; een literair 7oord geNntroduceerd

door de Franse schrijver ,harles "audelaire 2(3/(<(35@6 in de :ostuum uitgegeven roman Ae

Spleen de +aris 2(3546; om een com8inatie van emoties 2ontmoediging; isolement; angst en

verveling6 uit te drukken# -eestal is de de:ressie schijn8aar erger dan die in feite 7as# Hoe

k7am dit tot uiting in de oorlogsdag8oeken van &an +everenT

In de eerste :laats gaf &an +everen 9elf regelmatig aan 7anneer hij last had van

s:leenM# Heim7ee; liefdesverdriet; nostalgie; lagen allemaal aan de 8asis van de:ressies#

&ooral vrou7en; en in het 8ij9onder Katia<Innes %a>lor; gaven 8rachten &an +everen soms

do7nM# .anneer hij last had van s:leenM maakte &an +everen ge8ruik van een 9eer donkere

8eelds:raak in 9ijn dag8oek#

Spleen, spleen die me doorwroet als een kanker en toch mijn enige levensvreugde zijt #4E

s "vonds loopgraven& 9en hele nacht van onmachtig toekijken naar het stuk aan stuk

afbrokkelend, afpuinend ineenstorten van mijn leven, mijn hart, mijn idealengroei, met

de zachte, vredige duisterheidsachtergrond der kalme, allesvergetende dood die ik oprecht begeer, ondanks mijn bangheid&I

-aar als &an +everen goed nieu7s kreeg en o:recht gelukkig 7as; dan 7as dit eveneens te

merken aan 9ijn dag8oeknotities# In :laats van 97artgalligheid; kleurrijke teksten; ook

doors:ekt met figuurlijk taalge8ruik#

4B $) .)&)R; J)en &laamse dAnnun9io met s:leen#; @@@<@@4#4E &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (/5#

45 &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; /E5#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk /5



9r is thans vreugde tussen ons, zomersheid en levensgezondheid die over alle

moeilijkheden en alle conventiegeploeter zou heenstappen, fier en misprijzend&IH

$it alles onderscheiden de oorlogsdag8oeken van &an +everen met de modale

soldatendag8oeken# .einig over het frontleven; geen droge 7eergave van dagelijksege8eurtenissen; maar een literair verslag van &an +everens gevoelsleven# $e conversaties die

hij neerschreef; moeten 7el grotende

3.3 "on58us7e

$e )erste .ereldoorlog 7as een keer:unt in het leven van =oris &an +everen# ?ijn

9orgelo9e leven als student 7as voor8ij# Hij 9ou niet meer de9elfde :ersoon 9ijn als hij 7as

aan de universiteit van Gent# $e oorlog lanceerde hem; net 9oals veel andere jongeren; in een

4@ &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; /'B#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk /@



etremistische :olitiek#43 ?ijn studies 9ou hij niet afmaken en Adiel $e8euckelaere

rekruteerde hem in de Front:artij# In de decennia na de oorlog groeide &an +everen uit tot een

fascistische voorstander van Groot<$ietsland en hij vervreemdde van de &laamse "e7eging#

$e onder9oeker mag even7el de9e dag8oeken niet le9en vanuit het :ers:ectief van de9e latere

ge8eurtenissen# *atuurlijk s:eelde de oorlog een 8elangrijke rol in de mentale en ideologische

evolutie van &an +everen; maar het gevaar schuilt dat de historicus 9o een teleologischeinter:retatie maakt#

$e oorlogsdag8oeken geven goed 7eer hoe &an +everen de oorlog 8eleefde; maar

voornamelijk 9ijn gevoelsleven# Het 9ijn geen t>:ische dag8oeken uit die :eriode# ?e

vertellen 8itter 7einig over het leven aan het front en ook onder9oekers die interesse he88en

in de &laamse "e7eging aan het front komen van een kale reis terug# $aarin verschilt het

dag8oek van &an +everen met andere soldatendag8oeken uit de )erste .ereldoorlog# .aar de

normale soldaat droog 8eschreef 7at er ge8eurde; :ro8eerde &an +everen een literaire stijl te

hanteren die een groot schrijver :astte#

&erder moet men ook o:merken dat slechts de :eriodes van de $uitse

oorlogsverklaring aan "elgiD tot (3 se:tem8er (4(B en van /5 fe8ruari tot de dag dat de

verschillende mogendheden de .a:enstilstand afkondigden 8eschik8aar 9ijn# +lechts enkele :aginas vatten de geschriften samen die verloren gingen in de 8rand#

.aarvoor kunnen de9e dag8oeken dan 7el ge8ruikt 7ordenT &ooreerst 8ieden 9e een

o:merkelijke inkijk in het leven van een adolescent in het 8egin van de / ste eeu7# !ver dit

onder7er: 9ijn hoe dan ook al 7einig 8ronnen te vinden# $at dit 9ich allemaal afs:eelde

gedurende de )erste .ereldoorlog maakt het al helemaal 8ij9onder# .etenscha::ers die een

die:ere inkijk 7illen he88en o: de ideologische evolutie van &an +everen; kunnen de9e 8ron

niet negeren# Hoe chaotisch 9ijn gedachten ook 7aren; de revolutionering van 9ijn geest; 9ijn

8e7ondering als Katholieke flamingant voor Lenin en de ,ommunistische o:stand in Rusland

9ijn fascinerend voor 7ie de evolutie van :acifistische flamingant tot fascistische dietsist 7il

8estuderen#

43 $) .)&)R; J)en &laamse dAnnun9io met s:leen; @@@<@@4#




= Van Severen> (at0oli/is-e> liede en seks2aliteit een

/asest2d,

4.1 In8e7d7ng

?oals hier8oven geconcludeerd; 8ieden de oorlogsdag8oeken van =oris &an +everen

een 8ij9ondere inkijk in het leven van een adolescent gedurende de )erste .ereldoorlog#

"ovendien 7as &an +everen een 8ij9onder gelovig man die 9ijn eerste sta::en in de

seksualiteit 9etten in de9e :eriode# Het doet vermoeden dat de verhouding tussen de strenge

Katholieke leer en de liefdes:erikelen conflicten met 9ich mee 9ouden 8rengen# $it vormt dan

ook de gevalsstudie van de9e oefening# Hoe 8e:aalde het Katholieke geloof het intieme leven

van =oris &an +everenT .at 7aren de conflictsituaties en hoe ging hij er mee omT

$it thema is 7einig onder9ocht# Het gaat die:er in o: de rol van het geloof tijdens de

oorlog; maar de meeste onder9oeken gaan over een meer o::ervlakkig onder9oek# ?e s:itsen

9ich 8ijvoor8eeld toe o: de godsdienstige strijd tussen de Geallieerden en de ,entrale

-ogendheden; 9oals Richard ,haefer voornamelijk het gevecht tussen $uitse en Franse

Katholieken 8ehandelt#44

!: vlak van religie 7as de )erste .ereldoorlog een merk7aardig fenomeen# Het

geloof 7as in .est<)uro:a gedurende het 8egin van de /ste eeu7 niet langer een

van9elfs:rekendheid# Het kerk8e9oek daalde en 7etenscha: nam steeds meer de :laats in van

de religies; maar ander9ijds 7as er ook een golf van 8ekeringen en die:ere devoties die

focusten o: de -aagd -aria en het Heilig Hart# .at 7as de :laats van de )erste

.ereldoorlog hier dan inT .as de9e oorlog een 8reek:unt met de vroege /ste eeu7 of ging de

trend ge7oon verderT In een :eriode van grote 7anhoo: is het merk8aar dat mensenteruggrij:en naar religie# $it 7as ook 9o tijdens de oorlog# Uit 8rieven en dag8oeken van

frontsoldaten en diens relaties 8lijkt dat 9o7el aan als achter het front een die:e s:iritualiteit

heerste#(

&ooraleer het echte onder9oek naar &an +everens seksuele ervaringen aan het front en

de rol die het katholicisme hier s:eelde aan te vatten; loont het om eerst de visie en

stand:unten van de Rooms<katholieke kerk o: een rij te 9etten# )en uitstekend 7erk hiervoor

is 9unuchen voor het hemelrijk door Uta Ranke<Heineman# $it over9ichts7erk 8eschrijft

ruim hoe de katholieke kerk naar seksualiteit keek door de eeu7en heen# Interessant voor dit

7erk 7aren s:ecifiek de hoofdstukken over =ohannes Paulus II; de (4de en /ste eeu7 en het

hu7elijk#$e algemene ideeDn die hier uit voorkomen 9ijn de volgende

• Geslachtelijk verkeer uitsluitend uit lust is een hoofd9onde#

• Het hu7elijk mag niet voortkomen uit lust; maar heeft als hoofddoel de

voort:lanting#

• Lust mag 8ij echt:aren; maar mag niet de oor9aak 9ijn van geslachtelijk

verkeer #((

44 ,HA)F)R; J,atholics and the First .orld .ar#( "),K)R; 6ar and $aith; (<5#

(( RA*K)<H)I*)-A**; 9unuchen voor het hemelrijk ; /''</EE#




• Gemeenscha: 8uiten het sacrament van het hu7elijk is gelijk aan

geslachtsverkeer met de duivel#(/

$it 9ijn 9o7el verrassende als te ver7achten in9ichten; maar he88en toch verstrekkende

gevolgen 9o kan de lichte aanraking van de hand van een vrou7:ersoon dood9onde 9ijn;

7anneer 9o iets met onreine 8edoelingen ge8eurt#M ?elfs kijken naar een :ersoon van het

andere geslacht 7as afhankelijk van de intentie 7aarmee de9e 8lik ge:aard ging# (' Het vaak 7ederkerend 7oord lustM is een term die ook &an +everen veelvuldig ge8ruikte#

$e KA$!,<studie onder redactie van Roger "urggraeve; -ichel ,loet; Karel $o88elaere en

Lam8ert Leijsen focust s:ecifiek o: het hu7elijk# &oornamelijk het artikel Relatie en

hu7elijk in de -oderne %ijdM 8iedt interessante in9ichten# +inds de moderne tijd toonde de

8evolking 9ich minder gevoelig voor de kerkelijke hu7elijkso:vattingen# $it k7am tot uiting

8ijvoor8eeld in het stijgende aantal on7ettige ge8oortes en het aantal 8ruiden die 97anger

voor het altaar verscheen# "ovendien moest een hu7elijk in de kerk voorafgegaan 7orden

door een 8urgerlijk hu7elijk# "urgerlijke echeidingen 2onmogelijk voor de kerkelijke variant6

k7amen steeds vaker voor en dit leidde volgens de kerk tot moreel verval# Het artikel uit de

KA$!,<studie 7ordt ook ge7e9en o: het 8elang van :rocreatie# &oort:lanting moest hethoofddoel 9ijn van het hu7elijk #(B

(/ RA*K)<H)I*)-A**; 9unuchen voor het hemelrijk ; /@@#(' RA*K)<H)I*)-A**; 9unuchen voor het hemelrijk ; /@E</3@#

(B

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk '



4.2 L7e9de en 8us6 7n -D7e vev8oe6e oo8og

$e dag8oeken van =oris &an +everen 9ijn 7einig ver8ergend 7anneer het aankomt o:

9ijn gevoelsleven# In tegenstelling tot de meer delicateM onder7er:en als de Front8e7eging;9al hij 9ijn eerste sta::en in de liefde uitge8reid 8eschrijven; al dan niet ge:aard met een

schuldgevoel omdat hij had toegegeven aan 9ijn lustenM of driftenM# $e eerste ver7ij9ingen

naar vrou7en dateren uit de eerste maanden van (4(E; de :eriode 7aarvan de dag8oeknotities

verloren gegaan 9ijn in de 8rand

2et bordeelke& 2et prachtige meisje dat 6ard 4kocht in dat miserabel estaminet&'.

2et weduwtje vlak voor mijn appartement en die idiote schuchterheid&5G 4t meisje

op de rotsen&'

&eel is dit niet; maar het toont 7el aan dat; van alle ge8eurtenissen in dat jaar; &an +everende9e toch 8elangrijk genoeg achtte om een jaar nadien toch o: te schrijven in een

samenvatting#

In (4(E leerde hij ook Katia 2Kitt>6 Innes<%a>lor kennen; de vijftien jaar oudere vrou7 die

9ijn gedachten de komende / jaar 9ou 8eheersen# =ammer genoeg rest van de9e ontmoeting

niet meer dan de korte notitie Kennismaking -rs# InnesM# In de volgende maanden groeiden

in hem gevoelens die hij niet meteen kon :laatsen

?erwijl is mijn hart standvastig bij rs& <nnes, voor wie ik in mijn hart gevoelens heb

die ik niet kan bepalen maar me geluk geven&'H

0emin ik haar of is t maar een vriendinD'K

?ijn schrijvers9iel 7ilde al gau7 een drama7erk schrijven over de9e :rille liefde# -aar 9oals

al 9ijn literaire toekomst:lannen; 9ou hij 9e nooit ver7e9enlijken#

?ijn liefde voor Kitt>M 9al hem echter niet laten andere vrou7en te 8egeren# .at hem in een

geloofscrisis du7de Ik voel me noch katholiek noch goddeloos; 7at danTM (4 .anneer

Innes<%a>lor voor ge9ondheidsredenen naar Parijs moest en een tijdlang niets van haar liet

horen; ging hij andere vrou7en 8ekijken; nog meer dan voordien# ?o liet hij 9ijn oog vallen

o: een vriendin van 9o7el hem9elf als Innes<%a>lor; -iss -c*eill#

s "vonds door de mooistille maanavond wandelend, denk ik aan cNeill en aan haar

prachtige ogen& 3ij is schoon als een volmaakt harmonieuze vaas, waar mystiek,

oosters licht in brandt& G (ie cNeill is een schepsel dat ik volkomen absoluut zou

kunnen beminnen en mag hetD 2elaas, onze vuige contingentiewereldC''

(E &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; B4#

(5 I8idem#

(@ &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; E4#

(3 &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; 5(#(4 &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; 5@#

(( &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (/#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk '(



.anneer &an +everen o: een dag -rs# Innes ging 8e9oeken en haar in een 8ittere

gemoedstoestand vond; :raatten 9ij voor het eerst over haar echtgenoot# $ie avond schreef

&an +everen )n ding 7ens ik haar man dood; om haar geluk;M(((# &an +everen 7as als

katholiek tegen scheiden; maar 7ilde toch met haar samen kunnen 9ijn# Hij raakte lang9aam

aan geo8sedeerd door die vrou7# Geen dag ging nog voor8ij 9onder dat hij in 9ijn dag8oek

over haar of de liefde schreef# %reurend omdat 9e 9iek 7as 9odat hij haar niet kon 8e9oekenen 9ijn gevoelens niet durfde te ver7oorden; 9akte hij 7eg in een de:ressie#

ijn haat tegen de mensen die me van u scheiden& @ij alleen telt& ijn wenen en

bidden, mijn standvastig bezig zijn met u en de grote, duizelige ijlte in mij toen ik me

geen stap nader bij u voelen komen had& (e dood kwam me toen voor als een

schoonheid& G aar ik wist dat ik haar dit alles niet ging durven zeggen&''=

Het geloof van &an +everen versterkte echter# Hij 8ad alle dagen en ging 9o veel

mogelijk te communie# .anneer 9ijn goede vriend George $emeire 8esliste om missionaris te

7orden; t7ijfelde hij over 9ijn toekomst# ?ou hij; als godsvruchtig man; ook geen leven als

man van God kunnen leidenT %hans k7am hij tot de 8eslissing dat 9ijn liefde voor vrou7en;niet de vrou7 als in Katia Innes<%a>lor; de 8ovenhand haalde; een leven als :riester 9ou hem

niet lukken#

<k bewonder die jongen, voel dat met mij misschien iets dergelijks zou kunnen

gebeuren, maar zie mijn leven zonder vrouwenliefde toch niet in& (at is alles in t

leven voor mij&''%

$e9e verliefdheid 9ou niet lang duren# .anneer hij een :rachtige 8rief die mijn liefde

o:vlammen doet en doordragend maaktM((B; ontving; 9ou &an +everen -iss -c*eill 7eer als

een goede vriendin 8eschou7en#

!ndertussen had de relatieM tussen de jonge &an +everen en -rs# Innes een nieu7 stadium

8ereikt# $e 8rieven die 9e naar elkaar stuurden kregen een meer intieme toon# ?oals &an

+everen 9elf stelde

<k spreek er geen vriendschapstaal meer, maar liefdewoorden gloeien naar buiten in

moeilijke zegging #((E

9en brief van mijn rs& <nnes, een ongelooflijke brief, G 9en zegging van liefde en

offering en het branden van een schone ziel&''

In tegenstelling tot de 8rieven; 7aren de ontmoetingen tussen de t7ee heel 7at minder vurig#

&an +everen had het gevoel dat er een afstandelijkheid 7as tussen -rs# Innes en 9ich9elf#

((( &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; 3#

((/ &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (#

((' &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; ((@#

((B &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; ('#((E &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; ('/#

((5 &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; ('@#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk '/



9n wrang ondervind ik dat ik zo ver, zo ver van haar ben en haar nooit helemaal zal

bezitten en nooit heel bevredigd zal zijn in deze liefde, deze noodzakelijke liefde, enig

uiterste schoonheid van mijn armkoud leven&''H

Het eerste conflict tussen 9ijn geloof en 9ijn liefde 8ood 9ich aan na Aller9ielen (4(5# Hij

8egon allerminst te t7ijfelen aan 9ijn liefde; maar kon die liefde geen :laats geven in 9ijnrelatie tot God#

6aar zal het met ons heengaan en wat is de zin in @od van onze liefdeD "llessluitende

vraag, enige vraag& G 2et bovenmenselijke, het christelijk bovenmenselijke alleen

past aan het leven&''K

)en vraag 7aar hij dan ook niet meteen een o:lossing o: 9ou vinden#

$e eerste keer dat 9e onder vier ogen over hun liefde :raatten; ging niet 9oals &an

+everen het gedroomd had# ?oals hij al dacht; hield -rs# Innes 9ich afstandelijk# Haar redenT

Het leeftijdsverschil; haar echtgenoot 2van 7ie 9e o: dat moment al aan het scheiden 7as6#&an +everen ver7eet haar niet 7aarachtig tegenover haar9elf te 9ijn# $it ges:rek liet hem

de:ressief achter#

Non, je sais bien ue jamais je ne saurai Ptre heureu>& "lors, mon amour nest uun

violent dEsir de me jeter dans un gouffre de vie dElicieusement douloureuse& G''I

)en :aar sta::en terug dus voor &an +everen die nu 9ijn liefde 7el in vraag stelde#

G hoe belachelijk dat bewustzijn in mij moet schreeuwen* 4Seigneur, donnez#moi la

force et le courage de contempler mon coeur et mon corps sans dEgoLt #M(/

+chreef hij vooraleer te vertrekken naar Londen voor 9ijn verlof#

!: 9ijn verlof kon hij 9ijn lustenM niet langer tegenhouden# $e t7eede dag 9ocht hij al om

9ijn seksuele 8ehoeftes te ver9adigen#

?oen heb ik Aeicester Suare weg en weer afgedrenteld tot ik een meisje vond, in

droefheid en gore verveling wegstervend, liefdeloos en vreugdeloos geworden in mijn

eigenste ziel, ellendig, ellendig dwalend en niets wensend dan een zware, duistere

wellust& ?a>i& O>fordstreet& 2oge kamer& 9en schots meisje dat heel zacht, vriendelijk

schijnt, maar zonder drift en zonder een beetje charme& 9en arme, povere liefde& "fgrijselijke discussie over geld& 2aar met niets anders bezig zijn maakt me woedend

en ik misprijs haar, als een ding, een materi:le passieve zaak, en ik laat haar rap met

rust en slaap diep in, terwijl ze me de rug draait en ik koud haar vuile lijf aanschouw&

zonder drift ben ik voor het eerst en hoe ongelooflijk komt dat me voor in deze

omstandigheden& G "fgrijselijk en jammerlijk en walgelij& <k voel dat voor mijn hele

congE alle vleselijke begeerte dood is in mij, voor mijn hele verlof, en ik verlang wild

en treurig naar een zuiver ideale, jonge vrouw die heel en al ziel zou zijn&'='

((@ &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; ('4#

((3 &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (B(<(B/#

((4 &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (BE#(/ &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (B@#

(/( &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (B4#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk ''



$it 7ijst onget7ijfeld o: een 8e9oek aan een :rostituee# Het in7endige conflict ging

echter niet over 9ijn geloof; maar eerder dat &an +everen echte liefde 7ilde en niet enkel een

f>sieke relatie# .anneer &an +everen enkele dagen later met een vrou7 ging 7andelen;

voelde hij 9ich trots omdat hij 9ich 8eheersteM# &an +everen schreef dit heel neer8uigend; een

teken dat hij 9o7el 9ijn eigen acties als :rostitutie niet goedkeurde#

!an tijd tot tijd komt haar arm tegen mijn arm aanleunen, met dichtere kwelling, en zo

word ik mijn eenzelvigheid bewust in de sterkte van mijn geest, daar waar het om zijn

willen gaat& @een minste begeerte prikkelt me&'==

%och 9ou 9ijn religieu9e 9iel 9ijn ge7eten :arten gaan s:elen# !: de dag van 9ijn terugkeer

naar het front schreef &an +everen

!ulgariteit, o helse vulgariteit die me ziek maakt& 0iecht en communie&'=%

Het verlof had echter 7el de liefde voor -rs# Innes terug aange7akkerd# Het eerste7at hij 7ilde doen 7anneer hij terug o: het continent 7as; 7as haar 8e9oeken# $it lukte hem

echter niet# !mdat -rs# Innes al7eer een tijd niets van 9ich had laten horen; 8egon &an

+everen o:nieu7 te t7ijfelen#

6eet gij wel, mijn rs& <nnes, wie ik ben en hoe heftig en wrang mijn nood aan

vrouwenliefde naar u roept om te kunnen voortwroetelen door t leven dat overal

rondom mij in t donker aan t waggelen gaatD 9en houvast, om de liefde @ods, een

houvast en een zekerheid&'=B

6anhopige brief naar rs& <nnes* 4Je zijt me heilig noodzakelijk, ik ben armer en

ellendiger dan ooit, eenzamer en driftiger& 3eg me om de liefde @ods het enige woord

dat me kan leven brengen#(/E

$e freCuentie 7aarmee &an +everen die vrou7 schreef en de 7anho:ige stijl die hij

hanteerde in 9ijn dag8oeken; tonen een o8sessie aan# -rs# Innes 7as echter o: dat moment

dusdanig 9iek dat 9e niet in staat 7as te ant7oorden en de :riester o: het :unt stond de laatste

sacramenten toe te dienen# &an +everen ging voor haar 8idden 7anneer hij te communie ging#

.anneer 9e die 7eek aan de 8etere hand 7as; legde hij de oor9aak hiervan 8ij 9ijn ge8ed en

9ag hij hierin een teken dat God de relatie goedkeurde#

(4(@ 8egon voor &an +everen met een o:steker# $e scheiding van -rs# Innes met haar echtgenoot 7as definitief# &oor de rooms<katholieke kerk is het hu7elijk heilig# &oor de

die:gelovige &an +everen niet# Hun relatie 7as nog steeds niet verder gekomen dan 7arme

omhel9ingen en elkaars handen vasthouden# =oris &an +everen aanvaardde 2voor de 9oveelste

keer6 dat het o: niets 9ou uitlo:en#

9r is een bezadigheid over mijn liefde gevallen, iets dat me in de realiteit doen zinken

heeft en me waarachtiger voor haar stelt& t 3al op niets uitlopen, t zal een schone

droom zijn geweest, wat ziekelijk sensueel soms en koortsig& t 2eeft mijn leven een zin

(// &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (E#

(/' &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (E/#(/B &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (E'#

(/E &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (EB#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk 'B



gegeven, nu is t uitgegaan als een stoof die dood gaat& <k voel er tot wenens toe de

droefheid vanG&'=

.ederom liet hij 9ijn oog vallen o: een andere vrou7; -iss +aunders; die &an +everen verder

niet veel 9al vermelden; maar 7aar hij 7aarschijnlijk gemeenscha: mee gehad had#

<k denk nu van tijd tot tijd aan een ernstige, bloedre:le liefde met iss Saunders, dat

bekoorlijk meisje dat me zo mooi#interessant aankeek die eerste avond en met wieG

jaG t fatum&'=H

Het 7as al7eer maar van korte duur; al snel 7aren 9ijn gedachten 7eer 8eheerst door -rs#

Innes# $ie verliefdheid 8leef a8soluut#

6aarom houdt die ziekelijke vrouw zo intens mijn geest bezig en is heel mijn gemoed

vol van haarD "ch kon ik maar haar begeerte, die ook hevig de mijne is,

verwezenlijken& G 3al ik haar ooit bezittenD G <k bemin haar, onbreekbaar, ben

gelukkig en droevig& G 6at trekt me toch aan in die vrouw van %H jaar die niet schoonmeer is, krank, zonder weelderigheid noch direct aanvoelende tederheidD'=K

A8soluut; doch niet 9onder t7ijfels# Hij voelde als het 7are het einde van een relatie

aankomen die in feite nooit een chte liefdesrelatie 7as ge7eest#

Onze liefde, na alle liefdeperioden doorgeleefd te hebben, is in een stadium van

4morne5 gekomen& (efinitief <bseniaans& (e geest in mij voorziet het einde van die

liefde zonder hoe ook te weten wanneer &'=I

!: donderdag // maart (4(@ 9ouden 9e elkaar voor het eerst kussen# *a een

:assionele 8rief van -rs# Innes ging &an +everen haar 8e9oeken en discussieerden 9e over

hun liefde voor elkaar# $it 7as het hoogte:unt van de relatie# *aarmate (4(@ verstreek;

hadden 9e steeds minder contact; en groeiden de t7ijfels o:nieu7 8ij &an +everen#

Het valt o: dat &an +everen de9e relatie met een getrou7de vrou7 nooit had ervaren als een

9onde# ?ijn mening 7as immers dat liefde het doel van het leven van ,hristus 7as; dus 7at

kon hier nu verkeerd aan 9ijnT %och 7orstelde hij soms met 9ijn ge7eten# Gedurende een

discussie over overs:el 9ei hij dat de schuld altijd 8ij de man lag#

A adultQre est toujours la faute de lhomme, lui dis#je, uand elle prEtend ue cest

toujours la faute de la femme,G Ahomme ui est un enfent, lhomme ui est inuiet,toujours chercheur de neuf et daventures, le travailleur #('

*og ter7ijl &an +everen de vastgelo:en liefde voor -rs# Innes ver7erkte; ontmoette hij

Germaine $u8ocu# !ok 9ij 7as getrou7d en de jonge luitenant raakte 8evriend met het

echt:aar# $oorheen de oorlog schreef &an +everen 9o7el naar Germaine als haar echtgenoot;

-arcel vele 8rieven# "eiden 7aren niet katholiek en &an +everen 9ag het als 9ijn :ersoonlijke

Cueeste hen te 8ekeren# $oor dat dichte contact met Germaine groeiden 9e naar elkaar toe en

(/5 &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (@E#

(/@ &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (@5#

(/3 &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (3'#(/4 &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; (33#

(' &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; ('4#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk 'E



er 9ou een :assionele relatie uit groeien# In tegenstelling tot de liefde voor -rs# Innes; had

&an +everen het moeilijker om 9ijn gevoelens toe te laten# Hij 7ilde die gevoelens helemaal

niet; de vriendscha: die hij voor -arcel $u8ocu koesterde 7as hem 9o 8elangrijk; dat &an

+everen o: een gegeven moment aan Germaine een 8rief schreef dat 9e haar vriendscha: voor

hem moest laten afkoelen uit angst dat 9e haar man o: de t7eede :laats 9ou 9etten# .aaro: 9e

7oest reageerde#

4!ous avez sali notre si belle amitiE5 enz& (ie woede lijkt me een schermstuk te zijn

om te verbergen dat ik heel juist had gezien en werkelijk onze vriendschap gevaarlijk

kan worden&'%'

Het 7eerhield mevr# $u8ocu echter niet te 8lijven schrijven en kleine attenties te sturen# &an

+everen 7as er van overtuigd dat 9e hem graag 9ag#

0rief van @ermaine (ubocu& G 9en brief van fel brandende maar schuchtere en

vrezende liefde voor mij& "ch, waarom is dat weer een getrouwde vrouw die ‘k geen

wederliefde mag gunnenD'%=

&an +everen vreesde dus 9ijn gevoelens voor haar; maar 9ijn geloof 8elemmerde hem niet

helemaal

@od heeft haar tot mij gebracht& <k mag haar niet alleen laten, moet haar heilig

beminnen en naar hem toe brengen& aar ik smeek hem mij te behouden van alle

zonde&'%%

%oen k7am er :lots een 8reuk in het hu7elijk van Germaine en -arcel# Uit een 8rief van $hr#

$u8ocu aan &an +everen 8leek dat hij 9ich schuldig gemaakt had aan overs:el#

Aange brief van @ermaine& 3ij geeft me wat meer klaarheid over de zonde van haar

man& 4Jai fait cela, cette chose idiote et regrettEe plutRt par une curiositE malsaine,

mPlEe de snobisme et de fatuitE - il na mPme pas le>cuse dune passionC5 ### (ieper

en dieper gaapt de kloof tussen haar man en haar en ik geloof niet haar nog te kunnen

weerhouden&'%B

&an +everen veroordeelde -arcel $u8ocu niet# Integendeel; hij nam het 9elf voor hem o: 8ij

Germaine# !mdat $hr# $u8ocu niet gelovig 7as; vond &an +everen dat de heilige regels van

het hu7elijk niet toe:asselijk 7aren o: hem#

Schrijf een spontaanvlotte brief naar @ermaine om haar te smeken geduld te hebben

en wijs te blijven&'%.

<k zal naar hem 2-arcel6 toe gaan, hem vragen wat gebeurd is en dan zal ikhem weer

bij zijn vrouw brengen en zijn vrouw bij hem& 2ij die geen @od heeft, is alle liefde

hem niet even goed en schoonD 9n wat is hem het huwelijkD'%

('( &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; '3@#

('/ &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; '4B#

('' I8idem#

('B &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; B(B#('E &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; B(5#

('5 &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; B/<B/(#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk '5



$e liefde van &an +everen voor Germaine 7as echter niet 8ekoeld# )en liefde die hij 9o7el

haatte als koesterde# "ovendien 7as hij er stellig van overtuigd dat 9ij hem terug 8eminde#

1eeds bemint ze me, ik voel het zo klaar en vrees en ween ben toch innig#gelukkig&

3oveel heerlijk leven daar voor mij en het niet mogen aannemen, mijn armen moetentegen mijn lijf houden, vol angstige begeerte en lijden&'%H

!ndanks de :ogingen van &an +everen om Germaine terug naar haar man te 8rengen;

kreeg hij van haar toch een 8rief 7aarin 9e hem e:liciet de liefde verklaarde; maar 9e ook

aangaf haar hu7elijk te 7illen redden#

$oor de start van het 8evrijdingsoffensief 27aar &an +everen de eerste dagen van

miste; door 9ijn straf en degradatie6 9ijn de notities uit de9e :eriode schaarser# &an +everen

:ro8eerde 9ijn liefde voor Germaine te tem:eren; maar dat veranderde toen 9e onver7acht

aan 9ijn deur stond in augustus (4(3# Hij had net verlof gekregen en 7as door het dolle heen

dit te kunnen door8rengen met de vrou7 7aar hij al 9o lang van droomde# $e eerste nacht aldeelden 9e het 8ed# &an +everen voelde geen 7roeging omdat hij tussen Germaine en haar

echtgenoot 7as gekomen# )n 9ijn geloofT

ijn godsdienstD Ja, maar die voel ik niet& @od is van me weg en ik voel er geen

droefheid over& 6as heel mijn godsdienstig leven zo oppervlakkig, zo factischD'%K

In de daaro: volgende 7eken 9ouden 9e meermaals het 8ed delen; ook al 7as 9e officieel

nog getrou7d; tot het 8evrijdingsoffensief van de Geallieerden in een stroomversnelling

terecht k7am# $it 8eroofde hen van de mogelijkheid om samen te 9ijn en 9e 8e:erkten 9ich

tot 8rieven naar elkaar#

('@ &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; B//<B/B#

('3 &A* +)&)R)*; (ie vervloekte oorlog ; BE'#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk '@



4.3 Bes8u76

Het is dus duidelijk dat &an +everen eerder een :ragmatisch katholiek 7as# Hij kon9onder al te veel scru:ules een getrou7de vrou7 8eminnen en 7anneer hij 9ich toch 7at

schuldig voelde; 7as dat tegenover de echtgenoot die ook 9ijn vriend 7as# &an +everen

8etreurde 7el dat Germaine $u8ocu een getrou7de vrou7 7as; maar dat 9ou hem niet

tegenhouden om er een affaire mee te 8eginnen# "ij Katia Innes<%a>lor 7as haar hu7elijk 9elf

helemaal geen :ro8leem# $aar 7as het de afstandelijkheid van Kitt>M die de relatie lang

tegenhield#

.aar &an +everen 7el meer :ro8lemen mee had; 7as het onder controle houden van

9ijn lustenM# .anneer hij 8ijvoor8eeld een :rostituee 8e9ocht; voelde &an +everen 9ich een

9ondaar# Hij ging regelmatig 8iechten maar vermeldde 8ijna nooit voor 7elke 9ondenM hij dit

deed#

?ijn visie o: 7at ethisch en moreel correct 7as; verschilde duidelijk met detraditionele katholieke leer# Het argument van de liefde 8ehaalde al snel het over7icht o: de

institutie van het hu7elijk#

)en :iste die hier niet onder9ocht is; is hoe de soldaten onder elkaar s:raken over

liefde; seksualiteit; gedurende de )erste .ereldoorlog# $aar 9ijn de oorlogsdag8oeken; en

de andere geschriften van =oris &an +everen uitermate geschikt voor# &oornamelijk met 9ijn

dichte kameraden 9ou hij liefde 8ediscussiDren en het 9ou uiteindelijk Karel de +chae:drijver

9ijn die hem over 9ijn verdriet om Katia Innes<%a>lor heen hiel:#




? Alge-een 5esl2it

"ij aanvang van de9e studie hoo:te ik o: een 8ron die me 9ou vertellen over de

uit8ou7; de organisatie en de 7erking van de &laamse "e7eging aan het front# $it lie:

helemaal anders# Het 7as niet &an +everens 8edoeling een relaas te schrijven over de

onrechtvaardigheid die de &laamse soldaten te verduren kregen gedurende de )erste

.ereldoorlog en hoe de Front8e7eging dit 8estreed# $it mag echter geen 8elemmering 9ijn

voor historici om dit te ge8ruiken als historische 8ron# In $ie vervloekte oorlogM :ro8eerde

&an +everen voornamelijk 9ijn chaotische gedachten te ordenen en een literair verslag te

schrijven van 9ijn gevoelsleven# ?e 8ieden een visie van een jonge soldaat die nadenkt over

het leven; liefde en religie#

Het toonde me aan hoe9eer een nieu7e; uitge8reide 8iografie van &an +everen nodig

is# ?oals al vermeld is; dateert de meest recente van (44E# Het merendeel van mijn

generatiegenoten 7eet niet 7ie &an +everen of het &erdinaso is; ter7ijl hij toch n der meest

controversiDle figuren uit de &laamse en "elgische geschiedenis is# !verigens mag men niet

8lijven focussen o: &an +everen als o:richter van het &erdinaso; omdat dit slechts n as:ect

7eergeeft van 9on veel9ijdig figuur# ?oals elke mens maakte &an +everen een mentale

evolutie mee; steeds gestuurd door tegenslagen en successen in het leven#

$e oorlogsdag8oeken kunnen hier8ij hel:en# Politiek komt er nau7elijks aan 8od# ?e

vertolken de gedachtegang van &an +everen gedurende een donkere :eriode in de t7intigste

eeu7; die hem met vele andere jonge lotgenoten in een etremistisch :olitiek milieu

kata:ulteerde#




: +i5liograie

.1 Se5unda7e 876ea6uu

"rchief /F Aeuven; /(E 2htt:s8i8#kuleuven#8euniversiteitsarchiefcollecties6#

Geraad:leegd o: /' maar /(E#

"AGG)R-A*; A# en $)KK)R; R#; J$e gevaarlijkste van alle 8ronnen; A# "AGG)R-A*

en R# $)KK)R red#; 9godocumenten* nieuwe wegen en benaderingen; Amsterdam; /B; '<

//#

"),K)R; A#; 6ar and $aith& ?he 1eligious <magination in $rance, 'I'B#'I%# -#H#-,PHAIL vert#; "erg; (443#

"!)1; -#; !laanderen aan de ijzer& ?ragedie 'BM'K, het voorspel ; %ielt; (4@B#

"!I=)*; R#; (e ?aalwetgeving in het 0elgische Aeger 7'K%#'IB8 2"ijdragen voor ,entrum

voor militaire geschiedenis; /56; "russel; (44/#

"URGGRA)&); R# e#a# red#; Aevensrituelen* het huwelijk 2Kadoc<studies; /B6; Leuven;

/#

,HRI+%)*+; R#; J"el:aire; -aria; Nieuwe 9ncyclopedie van de !laamse 0eweging ; I; (443;

BE@<BE3#

$) "RU1*); A#; Joris !an Severen& (room en (aad ; ?ulte; (45(#

$)LAF!R%RI); L#; Joris !an Severen en de Nederlanden& 9en levensbeeld ; ?ulte; (45'#

$)LAF!R%RI); L# e#a#; 2ugo !erriest - Joris !an Severen; .akken; (43B#

$)R))R); A# en &A* ")),K; H# red#; arie 9lisabeth 0elpaire 7'K.%#'IBK8& $acetten

van een levenswerk ; Ant7er:en; //#

$)&LI)GH)R; L# en +,H)P)*+; L#; $ront 'BM'K; %ielt; (453#

$) .)&)R; "#; J)en &laamse dAnnu9io met een s:leen# Het oorlogsdag8oek van =oris &an

+everen#; Ons 9rfdeel ; B3 2/E6; @@@<@@4#

$UR*)?; G#; 3eg mij waar de bloemen zijn& !laanderen 'I'B#'I'K; Leuven; (433#

)LIA+; H#=#; @eschiedenis van de !laamse gedachte 'HKM'I'B& B dln#; Ant7er:en; (45'<

(45E#

)LIA+; H#=#; !ijfentwintig jaar !laamse 0eweging& 'I'BM'I%I; B dln# Ant7er:en; (454#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk B

https://bib.kuleuven.be/universiteitsarchief/collecties

https://bib.kuleuven.be/universiteitsarchief/collecties



H).I%+!*; -#; J JI .itness +oldiers; +elfhood and %estimon> in -odern .ars; @erman

2istory; /3 2/(6; '(<'/E#

H!R*); =#; J)ntre e:rience et mmoire les soldats franXais de la Grande Guerre;

"nnales& 2istoire, Sciences Sociales; 5 2/E6; 4'<4(4#

-!ULA)R%; L#; Joris !an Severen en het !erdinaso 7oktober 'I%' - mei 'IB8& "nalyse van

een beeldvorming ; !nuitgegeven licentiaatsverhandeling; Katholieke Universiteit Leuven;

de:artement Geschiedenis; (43@#

PAU.)L+; L#; (e ideologische evolutie van Joris !an Severen 7'KIB#'IB8& 9en

hermeneutische benadering 2=aar8oek +tudie< en ,ordinatiecentrum =oris van +everen; '6;

Ie:er; (444#

P!I++!*; =#; (e nieuwe marsrichting van Joris van Severen; !nuitgegeven

licentiaatsverhandeling; Rijksuniversiteit Gent; de:artement +taats< en"estuurs7etenscha::en; (43#

PR)++)R; =#; Fit het werk van J& +resser ; Amsterdam; (454#

RA*K)<H)I*)-A**; U#; 9unuchen voor het hemelrijk& (e rooms#katholieke kerk en

seksualiteit ; $#%# $A&I$+ vert#; Ham8urg; (433#

+,H)P)*+; L#; J=oris van +everen een raadsel; Ons 9rfdeel ; (3 2(4@E6; //(</'4#

+,HR!!%)*+; H#; J"el:aire in de )erste .ereldoorlog; A# $)R))R) )* H# &A*

")),K red#; arie 9lisabeth 0elpaire 7'K.%#'IBK8& $acetten van een levenswerk ;

Ant7er:en; //; 3E<('5#

&A* +)&)R)*; A#; Joris !an Severen& 2et verhaal van een leven; / dln#; "rugge; (44E#

&A*A,K)R; $#; (e $rontbeweging& (e !laamse strijd aan de <Jzer ; Koksijde; /#

&A*LA*$+,H!!%; R#; JFront8e7eging ; Nieuwe 9ncyclopedie van de !laamse 0eweging ;

I; (443; (/(<(//'#

&A*LA*$+,H!!%; R#; J+everen; =oris &an; Nieuwe 9ncyclopedie van de !laamse 0eweging ; III; (443; /@'4</@BE#

.IL+; L#; $lamenpolitik en aktivisme; Leuven; (4@B#

.IL+; L#; Joris !an Severen& 9en aristocraat verdwaald in de politiek ; Leuven; (44B#

.IL+; L#; Onverfranst, onverduitstD $lamenpolitik, activisme, frontbeweging ; Kalmthout;

/(B#

Guillaume Renier – Faculteit Geschiedenis – KU Leuven Afdeling Kortrijk B(



.2 Bonnen.2.1Onu76gegeven onnen

"nti#$ascistisch $ront ; /(B 2htt:aff#sk>net8logs#8earchive/(B(6# Geraad:leegd o: /

maart /(E#

.2.2#76gegeven onnen

&A* +)&)R)*; =#; (ie vervloekte oorlog ; $# &A*A,K)R ed#; Ie:er; /E#

Joris Van Severen - Die Vervloekte oorlog analyse

Documents

Transcript of Joris Van Severen - Die Vervloekte oorlog analyse