Take offlessenpakket over geestelijke gezondheidvoor het secundair onderwijs

Jongeren vanaf 15 jaar4e 5e 6e 7e jaar secundair onderwijs

inhoud

Inleiding 5Een beleidsmatige aanpak: De hele school doet mee! 6

Tips om een gezondheidsbeleid rond geestelijke gezondheid te installeren 6Tips voor je met ‘Take off’ aan de slag gaat 8

Het lessenpakket ‘Take off’ 10Doelstellingen 10Inhoud 11Les op maat van uw klas 13Aandachtspunten bij ‘Take off’ 13Kan ‘Take off’ gebruikt worden bij een crisissituatie of waar kan ik dan terecht? 14Eindtermen 14

Basislessen 31

Thema 1: Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het? 32Wat is geestelijke gezondheid?! 33Beïnvloedende factoren 36Feiten en cijfers 38Jouw geestelijke gezondheid 41Wegwijs: Waar kan je terecht? 44Werkblad 1: Wat is geestelijke gezondheid? 47

Opdracht 1: ‘Ander’ gedrag 47Opdracht 2: Stress?! 47Opdracht 3: De stresscirkel 48Opdracht 4: Wat is het? 49Opdracht 5: Stellingenspel 49Opdracht 6: Meningen over cijfers 51

Aansluitend materiaal 1: Wat is geestelijke gezondheid? 52

Thema 2: Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen? 58Zelfbeeld en zelfvertrouwen 59Veerkracht 60Coping en Copingstrategieën 61Sociale mediaweerbaarheid 63Werkblad 2: Beschermende factoren 66

Opdracht 1: Zelfbeeld ontdekken 66Opdracht 2: Hoe zie ik mezelf? 66Opdracht 3: Anderen en ons zelfbeeld 67Opdracht 4: Eigenwaarde 67Opdracht 5: Kwaliteiten 68Opdracht 6: Een moment van trots 68Opdracht 7: Complimenten 69Opdracht 8: Wat houdt ons in balans? 70Opdracht 9: Positieve dingen herkennen en waarderen 70Opdracht 10: De kracht van muziek 71Opdracht 11: Tot rust komen 71Opdracht 12: Over de streep 72Opdracht 13: Dit is belangrijk voor mij! 73Opdracht 14: Coping 75Opdracht 15: Uitdagingen 75Opdracht 16: Doe eens zot 75Opdracht 17: Ontspanningsoefening 76Opdracht 18: Aansluitende website(s) ontdekken 76Opdracht 19: Kaartje sturen 76Opdracht 20: Sociale media 77

Aansluitend materiaal 2: Beschermende factoren 78

Thema 3: Zorg dragen voor elkaar – Hoe elkaar helpen? 91Hoe een gesprek beginnen? 92Innerlijke overtuigingen 94Communicatieve vaardigheden 94Grenzen 94Werkblad 3: Zorg dragen voor elkaar 95

Opdracht 1: Jouw kennissenkring 95Opdracht 2: Belangrijke mensen 96Opdracht 3: Hulp vragen 96Opdracht 4: Pay it forward 97Opdracht 5: Ooit al zo gereageerd? 97Opdracht 6: ‘Gewoon niet aan denken’ – Het experiment 97Opdracht 7: Bedankt! 98

Aansluitend materiaal 3: Zorgen voor elkaar 99

Thema 4: Stigma en discriminatie 101Stigma wat?! 102Misvattingen en mythes 105Soorten stigma 107Gevolgen van stigma 108Werkblad 4: Stigma en discriminatie 110

Opdracht 1: Debat over misvattingen en mythes 110Opdracht 2: Soorten stigma 110Opdracht 3: Stigma in de media 110Opdracht 4: Inspector stigma 111Opdracht 5: On the scene 111Opdracht 6: Integratie 111

Aansluitend materiaal 4: Stigma en discriminatie 112

Thema 5: Ontmoeting 113Getuigenis 114Brieven 115Levende bibliotheek 115Werkblad 5: Ontmoeting 116

Opdracht 1: Opdracht voor de getuigenis 116Opdracht 2: Complimenten aan de ervaringsdeskundige! 116Opdracht 3: Individuele opdracht na de getuigenis 116Opdracht 4: Klasgesprek over de getuigenis 117Opdracht 5: Reacties op de brieven 117

Thema 6: Reflectie 118

Bijlage 1: Bij wie kan je terecht 120Bijlage 2: Energizers 130Bijlage 3: Ontspanningsoefeningen 131

take off 5INLEIDING

InleidingBeste leerkracht,

Zelfbeeld, relaties, verslaving, depressie, … Het zijn geen onbekende begrippen voor jon-geren. Het zijn thema’s die hen persoonlijk raken en die hen wel eens in de war brengen. Jongeren leven in een wereld waarin o.a. stress, seksualiteit, relaties, onzekerheid over de toekomst, prestatiedruk en verslaving een belangrijke plaats innemen. Zelf zullen ze het niet zo beschrijven, maar eigenlijk zijn ze dagelijks bezig met hun geestelijke gezondheid. Toch weten jongeren maar weinig over dit onderwerp, zoals wat het verschil is tussen een dipje en een depressie, hoe ze zichzelf en anderen kunnen beschermen tegen psychische klachten, of welke invloed stigma heeft. Voor de meeste jongeren blijkt de geestelijke gezondheid een onbekende wereld te zijn.

Vanuit deze achtergrond werd ‘Take off’ - een lessenpakket voor het secundair onderwijs rond geestelijke gezondheid - voor jullie als leerkrachten uitgewerkt, om jullie te helpen leerlingen wegwijs te maken rond het onderwerp geestelijke gezondheid en hun mentaal welbevinden te ondersteunen.

WAAROM DIT LESSENPAKKET?Uit onderzoek1 blijkt dat meer dan een derde van de jongeren met psychische proble-men kampt of reeds heeft gehad, in die mate dat het hun functioneren belemmert. Slechts een klein deel van deze jongeren zet ook de stap naar hulpverlening. Aanvul-lend blijken veel psychische problemen op volwassen leeftijd hun oorsprong te kennen tussen de leeftijd van 12 tot 25 jaar. Dit gaat zowel om ernstige psychische problemen zoals eetstoornissen, psychose, suïcidaliteit, dwangstoornissen, middelengebruik, en dergelijke meer als het verergeren van reeds bestaande problematieken. Bijgevolg is het belangrijk om het welbevinden van jongeren uit het secundair onderwijs te ver-sterken via preventie rond geestelijke gezondheid. Want zorgen voor jongeren is zorg dragen voor de toekomst.

WAAROM VERSTERKEND WERKEN?We hebben er bewust voor gekozen om in ‘Take off’ de klemtoon te leggen op het ver-sterken van jongeren. Het is immers een pak effectiever om jongeren weerbaarder, ster-ker en meer zelfzeker te maken, eerder dan hen enkel te wijzen op wat er allemaal fout kan gaan. Bovendien is een versterkende aanpak nuttig voor iedereen (en dus niet enkel voor jongeren die al kampen met problemen) en maakt het alle jongeren weerbaarder en sterker om, wanneer ze geconfronteerd worden met problemen, hier op een goede manier mee om te gaan. Het doel van dit lessenpakket is dus om leerlingen sterker en gelukkiger te maken en hen (beter) te leren omgaan met tegenslagen.

1 Vlaamse Jeugdraad (2016). Cijfers bevraging psychisch welzijn zijn binnen. Opgehaald van https://vlaamsejeugdraad.be/nieuws/cijfers-bevraging-psychisch-welzijn-zijn-binnen

take off 6INLEIDING

Daarom raden we af om in deze leeftijdsgroep:

• Les te geven over soorten probleemgedrag en over symptomen van psychische stoor-nissen. Dit legt heel sterk de focus op het negatieve. Bovendien wijst onderzoek uit dat in het bijzonder met eetstoornissen, middelengebruik en suïcide het risico op pro-bleemgedrag toeneemt wanneer je leerlingen hierover informeert. Het risico bestaat immers dat ze het probleemgedrag als ‘oplossing’ voor problemen gaan zien of dat ze nieuwsgierig worden om bepaalde middelen te gebruiken. Ook kan het stigmatiserend zijn (‘jij bent zwak’) of glamouriserend werken (‘het is cool om mager te zijn’).

Een beleidsmatige aanpak: De hele school doet mee!Effectieve preventie van geestelijke problemen hanteert best een beleidsmatige aanpak (‘Whole school approach’), gekaderd binnen het pedagogisch project van de school, met aandacht voor regelgeving, begeleiding, educatie en structurele maatregelen in de schoolcontext. Om duurzame veranderingen te bewerkstelligen, is de betrokkenheid en participatie van alle leden van de schoolgemeenschap (schooldirectie, leerkrachten/opvoeders, leerlingen, ouders) belangrijk.

De beleidsmatige aanpak maakt deel uit van een gezondheidsbeleid op school, met aan-dacht voor mentaal welzijn, gezonde eet- en leefgewoontes, middelengebruik, de (uitda-gingen van de) multiculturele maatschappij, veiligheid en duurzaamheid). Er wordt aan verandering gewerkt door gezondheidseducatie, het versterken van jongeren en door het nemen van structurele maatregelen, afspraken en begeleiding. (Meer info: Vlaams Instituut Gezond Leven, www.gezondeschool.be).

Om het welzijn van de leerlingen op school op een duurzame manier te verankeren, hebben we in het lessenpakket ‘Take off’ ook specifiek aandacht hoe je de hele school kan activeren om geestelijke gezondheid centraal te stellen (bv. Module 2: Cre-act) maar ook hoe je (groot)ouder(s), familie en verzorgers kan betrekken via informatie en opdrachten waarbij ze met jongeren omtrent dit onderwerp in dialoog gaan (zie Module 4: Meet the context).

TIPS OM EEN GEZONDHEIDSBELEID ROND GEESTELIJKE GEZONDHEID TE INSTALLERENBeschikken jullie nog niet over een (volledig uitgewerkt) gezondheidsbeleid rond gees-telijke gezondheid op jullie school maar willen jullie dit wel graag installeren? Wij geven jullie graag inspiratie hoe jullie hiermee van start kunnen gaan:

• Bekijk onze checklist voor een inschatting van de huidige stand van zaken binnen jullie school (zie hieronder).

• Gebruik de gezondheidsmatrix van ‘Gezonde school’ om in kaart te brengen wat jullie op school reeds doen rond het onderwerp geestelijke gezondheid. Hierdoor kunnen jullie een opsomming maken van noodzakelijke bijkomende acties;

• Weten jullie zelf niet goed hoe hieraan te beginnen? Geen nood! Je kan beroep doen op ondersteuning van schoolnabije- (CLB en pedagogische begeleiding) en externe partners (preventiewerkers, gemeente/stad, …). Zij kunnen o.a. educatieve materialen aanleveren, gastlessen/infosessies geven, projecten of acties in jullie school uitvoeren, ondersteuning geven bij de integratie van de gezondheidsthema’s in het curriculum, jullie school begeleiden bij de uitbouw van een gezondheidsbeleid, etc. Meer informa-tie op de website van Gezonde scholen.

Tip Door creatieve

activiteiten ruimer in te zetten en de volledige

school te betrekken, werken jullie nog grondiger aan een positief gezondheidsbeleid

rond geestelijke gezondheid.

take

off

7IN

LEID

ING

STAR

T DE

REI

S HI

ER

ULTI

EME

EIND

PUNT

VA

N DE

REI

S

HET

VERS

TERK

EN

VAN

DE V

EER-

KRAC

HT V

AN D

E LE

ERLIN

GEN

Org

anis

eren

julli

e ac

tivite

iten

waa

rin

gew

erkt

wor

dt a

an

het o

ntw

ikke

len

van

men

taal

wel

bevi

nden

en

vee

rkra

cht?

Gebr

uike

n ju

llie

opdr

acht

en e

n oe

fe-

ning

en u

it ‘T

ake

off’

om m

enta

al w

elbe

vin-

den

van

leer

linge

n te

ve

rgro

ten?

Wak

en ju

llie

erov

er

dat d

e ac

tivite

iten

tege

moe

tkom

en a

an

de n

oden

van

elk

e le

erlin

g (o

ok le

erlin

g in

een

min

der g

oede

th

uiss

ituat

ie)?

Voor

zien

julli

e tr

aini

ng

in m

edia

wee

rbaa

r-he

id e

n he

t krit

isch

om

gaan

met

soci

ale

med

ia?

Moe

dige

n ju

llie

leer

-lin

gen

aan

om z

elf

hun

eige

n ca

mpa

gne

te v

oere

n in

de

hele

sc

hool

rond

gee

ste-

lijke

gez

ondh

eid

op

scho

ol?

HET

TRAI

NEN

VAN

LEER

KRAC

HTEN

Zijn

er a

mba

ssad

eurs

on

der d

e le

erkr

ach-

ten:

een

wer

kgro

ep

die

nade

nkt e

n ac

ties

opze

t om

de

gees

te-

lijke

gez

ondh

eid

van

leer

linge

n te

ond

er-

steu

nen?

Moe

dige

n ju

llie

leer

-kr

acht

en a

an o

m te

fo

cuss

en o

p ta

lent

en

van

leer

linge

n, d

e in

divi

duel

e vo

orui

t-ga

ng d

ie z

e bo

eken

, en

het

gev

en v

an

com

plim

ente

n?

Zijn

er b

epaa

lde

vakk

en w

aar l

eer-

krac

hten

exp

licie

t aan

de

slag

gaa

n m

et h

et

onde

rwer

p ge

este

lijke

ge

zond

heid

?

Zijn

leer

krac

hten

ge

trai

nd in

het

ver

-st

erke

nd w

erke

n bij

jo

nger

en?

Volg

en le

er-

krac

hten

rege

lmat

ig

bijsc

holin

g ro

nd d

eze

topi

cs?

Kreg

en le

erlin

gbe-

gele

ider

s opl

eidi

ng

in v

roeg

dete

ctie

en

beg

elei

ding

van

jo

nger

en m

et (p

sych

i-sc

he) p

robl

emen

?

HET

ENGA

GERE

N VA

N OU

DERS

EN

BETR

OKKE

N

PART

IJEN

(BV.

CLB)

Is e

r inf

orm

atie

be

schi

kbaa

r op

de

web

site

of n

ieuw

s-br

ieve

n va

n de

scho

ol

rond

het

ond

erw

erp

gees

telij

ke g

ezon

d-he

id b

ij jo

nger

en?

Krijg

en o

uder

s inf

or-

mat

ie o

ver h

oe je

de

gees

telij

ke g

ezon

d-he

id v

an jo

nger

en k

an

bevo

rder

en?

Staa

t het

ond

erw

erp

gees

telij

ke g

ezon

dhei

d oo

k ge

prog

ram

mee

rd

op o

uder

avon

den?

Heb

je d

e ou

ders

, ou

derr

aad

of -

com

ité

betr

okke

n in

het

pro

-je

ct ‘T

ake

off’?

Stim

u-le

ert d

e sc

hool

hen

er

in o

m z

elf a

ctie

s op

te z

ette

n?

Bied

je a

ls sc

hool

w

orks

hops

aan

om

ou

ders

te o

nder

steu

-ne

n in

het

opb

ouw

en

van

het m

enta

al

wel

bevi

nden

van

hun

ki

nd?

ONTW

IKKE

LEN

VA

N EE

N

SCHO

OLBE

LEID

EN

SCHO

OLOM

GEVI

NG

Hee

ft h

et o

nder

wer

p ge

este

lijke

gez

ond-

heid

van

de

leer

linge

n ee

n ce

ntra

le p

laat

s in

de v

isie

& m

issi

e va

n de

scho

ol o

f in

het

scho

olbe

leid

?

Hee

ft d

e sc

hool

een

be

leid

rond

gee

ste-

lijke

gez

ondh

eid,

na

ast a

lcoh

ol, d

rugs

, pe

sten

, dis

crim

inat

ie,

gew

eld…

?

Org

anis

eert

de

scho

ol

op re

gelm

atig

e ba

sis

activ

iteite

n di

e de

ge

este

lijke

gez

ond-

heid

en

de p

ositi

eve

sfee

r op

de h

ele

scho

ol v

erst

erke

n?

Hee

ft d

e sc

hool

een

ja

arlij

ks th

ema

betr

ef-

fend

e de

gee

stel

ijke

gezo

ndhe

id v

an d

e le

erlin

gen

waa

rron

d ze

wer

ken?

Is h

et b

elan

g vo

or d

e ge

este

lijke

gez

ond-

heid

stru

ctur

eel v

er-

anke

rd in

de

iden

titei

t en

act

ivite

iten

van

de

scho

ol? S

taat

de

gees

-te

lijke

gez

ondh

eid

van

zow

el le

erlin

gen

als

leer

krac

hten

cen

traa

l?

CHEC

KLIS

T VO

OR D

E SC

HOOL

Er z

ijn v

eel m

anie

ren

waa

rop

je

scho

ol d

e ge

este

lijke

gez

ondh

eid

van

de le

erlin

gen

(en

leer

krac

hten

) ka

n on

ders

teun

en.

Dez

e ch

eckl

ist i

s gem

aakt

voo

r di

rect

ies,

leer

krac

hten

of z

orgf

igu-

ren

die

gees

telij

ke g

ezon

dhei

d op

sc

hool

op

de k

aart

zet

ten.

Met

dez

e ch

eckl

ist k

an je

nag

aan

wat

je sc

hool

re

eds d

oet e

n w

aar j

e in

een

vol

-ge

nde

stap

aan

kan

wer

ken.

Voor

vee

l van

de

actie

s is

er o

nder

-st

eune

nd m

ater

iaal

bes

chik

baar

bi

nnen

ons

less

enpa

kket

‘Tak

e of

f’.

In d

eze

figuu

r zit

er e

vene

ens

een

ster

ke fo

cus

op h

et o

ntw

ikke

len

van

een

scho

olbe

leid

en

de s

choo

lom

-ge

ving

.

Star

t aan

de

linke

rkan

t van

de

figuu

r: de

ze a

ctie

s zijn

het

mak

kelij

kst t

e im

plem

ente

ren

(of m

issch

ien

doen

ju

llie

dit a

l). H

oe m

eer j

e op

schu

ift

naar

rech

ts, h

oe c

ompl

exer

de

actie

s w

orde

n en

hoe

mee

r je

scho

ol z

al

onde

rged

ompe

ld w

orde

n in

een

éc

hte

gees

telij

k ge

zond

e sc

hool

.

Ga

stap

voo

r sta

p te

wer

k en

bou

w

elk

scho

olja

ar v

erde

r: al

les w

at je

do

et z

al re

eds e

en v

ersc

hil m

aken

vo

or d

e le

erlin

gen

en v

ergr

oot h

un

kans

en o

m te

gro

eien

en

zich

te

ontw

ikke

len.

take off 8INLEIDING

TIPS VOOR JE MET ‘TAKE OFF’ AAN DE SLAG GAAT

1 Zorg voor positieve houding in alle lagen van de school

‘Take off’ kan slechts optimaal worden ingezet als het gekaderd is binnen een goed zorgbeleid, hét fundament om op school de geestelijke gezondheid van de leerlingen te ondersteunen. Hoe de school en leerkrachten met geestelijke gezondheid omgaan, is voor jongeren namelijk een belangrijk rolmodel. Ondersteunend hierbij zijn een duide-lijk zorgcontinuüm en het gebruik van aansluitende didactische insteken.

Zorg voor een veilige klassfeer, spreek ook een aantal spelregels af (bv. respect voor elkaars mening, luisteren naar elkaar, niet lachen). De PICKASOLL-regels van Sensoa kunnen hier goede handvaten bij bieden.

Jongeren zijn volop aan het ontdekken wie ze zijn en willen zijn. Ze zijn vaak onzeker en scannen voortdurend wat anderen over hen denken. Leg vooral de nadruk op het feit dat iedere leerling uniek is en een eigen mening mag hebben. Benadruk het zoeken en expe-rimenteren, want dat past bij hun leeftijd. Veel jongeren zien bij zichzelf en bij anderen wat ze niet goed doen. Probeer hun aandacht te verleggen naar wat ze wel goed doen en hoe ze op een positieve en respectvolle manier met elkaar kunnen omgaan. Daardoor krijgen ze zelfvertrouwen en eigenwaarde.

2 Zorg voor maatwerk

Elk basisthema of elke module kan op zichzelf gebruikt worden. Je hoeft dus niet het hele pakket te doorlopen of een bepaalde volgorde te respecteren. Kies zelf wat best past bij de leefwereld van je leerlingen of pas de les aan zodat ze beter aansluit bij wat je leerlingen nodig hebben.

3 Breng een gesprek op gang

Alleen informatie verschaffen is niet voldoende voor echte verandering. Attitudeveran-dering is noodzakelijk en dat lukt alleen door interactief te werken. Wanneer leerlingen over geestelijke gezondheidszorg gaan leren, lezen, getuigen horen, films bekijken, pro-jecten uitwerken, enzoverder, raakt dit hun gevoel en zullen ze ook een mening vormen. Er komt reactie op. Over hun beleving reflecteren en erop mogen reageren is zeer belangrijk in het leerproces. Ze leren hun eigen ervaringen verwoorden, die aan anderen delen en er kritisch over nadenken. Bovendien is wat leeftijdsgenoten zeggen over dit onderwerp voor jongeren veel belangrijker dan wat volwassenen vinden. Maximaliseer overleg en discussie tussen leerlingen en kies zelf voor een modererende rol.

4 Zorg voor de nodige ruimte en het nodige materiaal

Bij elk basisthema zit een powerpoint-presentatie maar in ‘Take off’ zitten ook hyperlinks met bijkomend materiaal. Indien jullie hiervan gebruik willen maken, voorzie je dus best een internetconnectie, pc, beamer en audio.

take off 9INLEIDING

5 Leg de link met thuis

Informeer de (groot)ouder(s), verzorgers, ouderverenigingen en CLB over het lessenpakket ‘Take off’. (Groot)ouder(s) en verzorgers zijn belangrijke modelfiguren. Het is van groot belang dat ook zij kritisch mee leren kijken naar de media, sociale media en internet. Ook (groot)ouder(s) en verzorgers zijn belangrijk om de positieve aspecten van hun kind te benadrukken en een positieve waardering ten aanzien van hun kind en zichzelf uit te spreken. Informeer de (groot)ouder(s), verzorgers, oudervereniging en CLB over ‘Take off’. In Module 4: Meet the context vinden jullie concrete tips en inspiratie om dit te doen.

6 Deel aan de jongeren mee waar ze terecht kunnen voor een babbel of doorverwijzing

Het bespreken van het onderwerp geestelijke gezondheid kan bij jongeren heel wat vragen oproepen. Sommige jongeren vinden het moeilijk om deze vragen een plaats te geven. Het is niet de bedoeling dat jullie als leerkracht de rol van hulpverlener opnemen. Wel is het belangrijk om aan alle jongeren zeker de volgende persoon en organisaties mee te delen. Bij deze kunnen ze terecht met al hun vragen en problemen:

• Leerlingenbegeleiding

• Awel (www.awel.be; Telefoonnummer: 102; brievenbus@Awel.be)

• JAC (www.jac.be)

• Tele-Onthaal (www.tele-onthaal.be; Telefoonnummer: 106)

take off 10INLEIDING

Het lessenpakket ‘Take off’Uit onderzoek blijken er grote leeftijdsverschillen in de manier waarop je het onderwerp geestelijke gezondheid met jongeren kan bespreken. Zo hebben jongeren vanaf de leef-tijd van 15 jaar reeds grotere stappen gemaakt in hun mentale ontwikkeling. Hierdoor kan er naast versterkend werken, ook gefocust worden op geestelijke gezondheid en psychische problemen (en de impact daarvan op persoonlijk en maatschappelijk vlak. Daarnaast blijken jongeren ouder dan 15 jaar de grootste negatieve attitude ten aanzien van personen met psychische problemen te hebben2. In onderzoek3 wordt gesuggereerd snel werk te maken van beeldvorming, aangezien de basis voor gezondheidswijsheid (Mental Health Literacy) reeds op jonge leeftijd wordt gevormd. Bovendien zijn jongeren volop bezig met het vormen van hun wereldbeeld en identiteit. Ten slotte blijkt dat men oudere jongeren, in tegenstelling tot de vroegere leeftijden, wel rechtstreeks in contact kan brengen met individuen met psychische problemen4.

‘Take off’ komt aan deze vaststellingen tegemoet door het materiaal leeftijdsgepast uit te werken. Zo is er een pakket voor leerlingen tot het 3e jaar secundair onderwijs (- 15 jaar; 1e deel) en een pakket voor jongeren vanaf het 4e jaar secundair onderwijs (+ 15 jaar; 2e deel). Beide pakketten bestaan uit wetenschappelijk onderbouwde thema’s en didac-tische materialen voor leerkrachten.

Onderstaande informatie bespreekt het tweede pakket voor leerlingen vanaf het 4e jaar SO (+ 15 jaar). Voor de vroegere leerjaren verwijzen wij u graag door naar het andere pakket.

DOELSTELLINGENMet het tweede deel van het lessenpakket ‘Take off’ streven we naar drie doelen:

• het psychisch welbevinden van jongeren bevorderen,

• versterkend werken ten aanzien van hun risico op het ontwikkelen van psychische problemen,

• verminderen van vooroordelen en stereotypieën, met anderen woorden het verhogen van de sociale acceptatie van het anders zijn (aanvaarding van zelf en van anderen).

Deze doelstellingen zitten vervat in een wegwijzer die leerkrachten ondersteunt in het werken rond het onderwerp geestelijke gezondheid met jongeren vanaf het 4e jaar secundair onderwijs (+ 15 jaar).

Het is absoluut niet onze bedoeling een cursus over de verschillende psychische pro-blemen te geven. In ‘Take off’ zullen jullie dus geen informatie vinden over specifieke problematieken. Daarnaast is het ook niet de bedoeling dat leerkrachten de rol van hulpverlener innemen. Bij problemen kan steeds worden doorverwezen naar de leerling-begeleider en eventueel het CLB.

2 Vanathi K. & Ravindra B.B. (2014). Impact of work experience placements on school students’ attitude towards mental illness. The Biritsh Journal of Psychiatry, 38, 4, 159-163.

3 Maes, L. & Vereecken, C. (2010). Mentaal welbevingen bij jongeren in Vlaanderen. Afgehaald van http://www.jonge-ren-en-gezondheid.ugent.be/wordpress/wp-content/uploads/2016/03/HBSC_Mentale_gezondheid_2010-2.pdf

4 Schachter, H.M., Girardi, A., Ly, M., Lacroix, D., Lumb, A.B. & Berkom, J. van (2008). Effects of school-based interventions on mental health stigmatization: a systematic review. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health, 2, 18.

take off 11INLEIDING

INHOUDDit generalistisch pakket voor jongeren vanaf het 4e jaar secundair onderwijs bouwt voort, maar is ook afzonderlijk te gebruiken, op het lessenpakket voor jongeren tot het 3e jaar secundair onderwijs.

Dit deel van ‘Take off’ is opgebouwd uit:

• een theoriebundel voor leerkrachten bestaande uit vijf lesthema’s,

• werkbladen voor gebruik tijdens de les,

• kant-en-klare powerpoint-presentaties voor gebruik tijdens de les,

• extra uitdieping aan de hand van vijf bijkomende modules,

• linken met reeds bestaand aanbod,

• tips en handvaten om de context van jongeren mee te betrekken.

BASISLESSEN

De basis bestaat uit een theoriebundel voor leerkrachten over zes lesthema’s:

1. Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

2. Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

3. Zorg dragen voor elkaar – Hoe elkaar helpen?

4. Stigma en discriminatie

5. Ontmoeting

6. Reflectie

BASIS: PSYCHE WAT?

MODULE 1 SHOWCASE

MODULE 2 CREACT

MODULE 3 INTEGRATIE

MODULE 4 MEET THE CONTEXT

MODULE 5 INSPIRATION

Basispakket met alle thema’s

• Wat is geeste-lijke gezond-heid

• Protectieve factoren

• Zorg dragen voor elkaar

• Stigma en discriminatie

• Ontmoeting

• Reflectie

• Welke boeken / films / muziek / theater-producties sluiten aan bij het thema

• Te Gek!? aanbod

• Creatieve invul-ling, campag-nes, acties, projec-ten, workshops, ... voor de leer-lingen

• Presentatie van de resultaten

• Geestelijke gezondheid vanuit verschil-lende invals-hoeken door het te bespre-ken binnen verlei lessen

• Betrek de (groot)ouder(s), familie en verzorgers in het thema via ouderraden en -avonden, presentatie resultaten, etc.

• Bijkomende inspiratie van websites, sprekers, les-pakketten en -materiaal, etc.

take off 12INLEIDING

Aan ieder lesthema worden telkens:

• werkbladen voor tijdens de les,

• powerpoints voor tijdens de les en

• linken met ander bestaand materiaal gekoppeld.

Het doel van deze basisthema’s is om de leerlingen sterker te maken door hun gees-telijke gezondheidswijsheid (Mental Health Literacy) te verhogen en hen bewuster te maken van ziekte en gezondheid. Dit is een eerste stap in het bevorderen van het psy-chisch welbevinden van onze jongeren, hen versterken ten aanzien van hun risico op de ontwikkeling van psychische problemen, en het verminderen van hun vooroordelen en stigma ten aanzien van psychische problemen.

Echter is uit onderzoek5 gebleken dat kennisoverdracht alleen niet leidt tot verandering in attitudes. Bijgevolg is het belangrijk om de jongeren actief te betrekken rond het onder-werp geestelijke gezondheid. Om dit te bereiken werkten wij basisthema’s uit waar beide strategieën reeds in vervat zitten. Zo zijn er in de eerste plaats de aansluitende werkbladen per lesthema. Daarnaast is er de mogelijkheid om een getuige op school uit te nodigen. Alle getuigen kregen een opleiding van de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezond-heid (VVGG) en hun getuigenissen kaderen binnen een verhaal van hoop en herstel.

Uit ander wetenschappelijk onderzoek6 blijkt een positief verband tussen het aantal con-tacttijd met het onderwerp en de mate van verandering in attitudes. Bijgevolg vulden wij onze basisthema’s aan met enkele bijkomende modules waarin tips worden gegevens om het onderwerp geestelijke gezondheid uitgebreider aan bod te laten komen.

MODULE 1: SHOWCASEHeel wat multimediadragers bieden een rijke ondersteuning aan het lessenpakket ‘Take off’. Van informatieve websites over theaterproducties tot verhelderende of confronte-rende films. De eerste module biedt een database en tips en tricks hoe je deze media-dragers op een goede manier kan gebruiken. Bovendien vind je hier inspiratie om via opdrachten leerlingen aan het werk te zetten om zich te documenteren, te informeren en om deze informatie kritisch te verwerken.

MODULE 2: CRE-ACTLeerlingen actief en creatief aan het werk zetten, is een ideale manier om jongeren enthousiast te maken en tegelijk een diepgaande verwerking van het onderwerp te laten plaatsvinden. Daarom werkten we de module cre-act uit. In deze module staat inspiratie hoe jullie het onderwerp geestelijke gezondheid op een creatieve en inspirerende manier kunnen aanpakken.

5 Corrigan, P.W. & Penn, D.L. (1999). Lessons from social psychology on discrediting psychiatric stigma. The American Psychologist, 54, 9, 765-776.

6 Zebregs, S. (2016). Is it how we tell them about alcohol? The role of presentation formats in health education materials for lower educated students. Doctoraatstudie.

take off 13INLEIDING

MODULE 3: INTEGRATEHet onderwerp geestelijke gezondheid bestaat uit vele facetten. Het kent dan ook heel wat aanknopingspunten binnen verschillende thema’s en invalshoeken en bijgevolg ook binnen het curriculum van het secundair onderwijs, waaronder talen, geschiedenis, esthetica, plastische opvoeding, biologie, chemie, lichamelijke opvoeding, muziek, hout-bewerking, cultuurwetenschappen, etc. Kortom, iedereen kan iets vertellen over het onderwerp geestelijke gezondheid.

Door geestelijke gezondheid vanuit verschillende invalshoeken aan bod te laten komen, krijgen jongeren bovendien de kans om het onderwerp diepgaander te verwerken en het belang van hun eigen mentaal welbevinden en dat van anderen nog beter te onder-kennen. Ontdek in de derde module handvaten hoe jullie het onderwerp geestelijke gezondheid zo breed mogelijk binnen het curriculum aan bod kunnen laten komen. Let op: Wij volgen de toekomstige aanpassingen aan de eindtermen van het secundair onderwijs op de voet op en passen in de toekomst deze module hieraan aan.

MODULE 4: MEET THE PARENTS(Groot)ouder(s), familie en verzorgers zijn belangrijk voor de geestelijke gezondheid van jongeren. Bijgevolg is het erg van belang om hen van informatie te voorzien en, aanvul-lend, hen actief bij het lessenpakket ‘Take off’ te betrekken. Op deze manier kunnen ze niet alleen hun (klein)kind ondersteunen, maar ook zelf nuttige informatie over het onderwerp bekomen.

Deze vierde module toont hoe je als school en leerkracht (groot)ouder(s), familie en verzorgers kan betrekken via een nieuwsbrief, ouderavond (eventueel met uitgenodigde spreker of getuige), psycho-educatie sessie(s), het aanbieden van een overzicht van beschikbare hulpverlening, en dergelijke meer.

MODULE 5: INSPIRATIONSoms ben je als leerkracht of school op zoek naar bijkomende en of specifieke informatie over het onderwerp geestelijke gezondheid. In deze module helpen we jou daar graag mee verder.

LES OP MAAT VAN UW KLASIn het tweede deel van ‘Take off’ worden de verschillende onderdelen flexibel opgedeeld en telkens verschillende alternatieve lesopdrachten aangeboden. Zo kunnen de basis-thema’s worden aangepast aan elke klasgroep en kan de tijdsinvestering vergroot worden met bijkomende modules. Op deze manier kunt u lessen op maat van uw klasgroep en school samenstellen.

AANDACHTSPUNTEN BIJ ‘TAKE OFF’Tijdens dit lessenpakket kunnen associaties, ervaringen en emoties bij de jongeren naar boven komen, die zij normaliter niet zo snel in groep laten zien. Het kan hierbij gaan om woorden en belevingen die dichtbij komen. Het is dan ook belangrijk hier aandacht aan te schenken. Bovendien dienen de grenzen van de jongeren gerespecteerd te worden, door hen zelf te laten aangeven of hij of zij erover wilt praten of niet. Een goede evaluatie na een les waarin het onderwerp werd behandeld, is dus van groot belang, zo ook nazorg als daar de behoefte aan is.

take off 14INLEIDING

Mochten bepaalde onderwerpen te confronterend zijn voor sommige jongeren of als de sfeer in de klas ervoor zorgt dat bepaalde jongeren zich niet kunnen uiten, probeer dan de klassfeer eerst te bevorderen. Lukt het niet om de klassfeer om te buigen, neem dan tijd en ruimte voor reflectie met de groep.

KAN ‘TAKE OFF’ GEBRUIKT WORDEN BIJ EEN CRISISSITUATIE OF WAAR KAN IK DAN TERECHT?Dit lessenpakket zet in op het versterken van alle leerlingen in normale groeistappen. Wanneer er op school een crisis is, zoals gebeurt bij suïcide, misbruik, plots overlijden klasgenoot, … zal er meer nodig zijn gezien de tijdelijke sterke onmacht. Contacteer in dit geval zeker je leerlingbegeleider en, indien nodig, ook je CLB-team om verder af te spreken wat concreet gedaan kan worden.

We adviseren om vast te blijven houden aan het groeispoor: geen les te geven over probleemgedrag, maar een kapstok te bieden bij het omgaan met tijdelijke “onmacht’ die voor vele leerlingen als vreemd en nieuw aanvoelt.

Vanuit onmacht zien we vaak drie mogelijke reacties:

• kwaadheid: op de thuisomgeving van de betrokken leerling, maar mogelijks ook op wat de klas/ CLB/ leerkracht/ school (niet) doet

• betuttelen: leerlingen gaan zich ontfermen over de leerling in nood, en gaan het over-nemen. Sommige leerlingen kunnen daarin zo ver gaan dat ze zich volledig inleven

• negeren: er lijkt niks aan de hand, over het probleem wordt gezwegen

Deze drie reacties zijn verstaanbaar vanuit de onmacht die leerlingen (en ouders/ leer-krachten/ context) voelen. De verbinding maken met normale groeithema’s die ze herkennen en hen begeleiden bij wat ze zelf kunnen doen in deze crisissituaties, helpt hen uit deze onmachtsreacties.

EINDTERMENIn het Vlaams participatief publiek debat in 2016 omtrent de vraag wat we willen dat jongeren leren op school identificeerde men een belangrijke cluster ‘Zelfkennis en Persoonlijke ontwikkeling’. Centraal hierin staat ‘het zich ontwikkelen tot evenwichtige, veerkrachtige, gezonde, zelfbewuste mensen die zichzelf kennen en zo goede keuzes kunnen maken, zich niet laten tegenhouden door een tegenvaller maar vol zelfvertrouwen hun pad kunnen gaan’.

Met ‘Take off’ willen we scholen ondersteunen om bij te dragen aan deze positieve ontwikke-ling bij hun leerlingen. Wanneer je als school aan de slag gaat met het tweede deel van het lessenpakket ‘Take off’, werk je als school ook actief aan de (vakoverschrijdende) eindtermen.

In de toekomst staan er heel wat veranderingen in het kader van de eindtermen van het secundair onderwijs op de planning. Wij volgen deze evoluties van nabij op en zullen in de toekomst ons lessenpakket hieraan aanpassen. Alvast lijkt ons tweede deel van het lessenpakket ‘Take off’ heel wat aanknopingspunten te krijgen met de toekomstige sleutel-competenties, namelijk:

take off 15INLEIDING

SLEUTELCOMPETENTIES

TRANSVERSAAL LEREN LEREN

DIGITALE COMPETENTIE

GEDEELTELIJK TRANSVERSAAL MAATSCHAPPELIJK BEWUSTZIJN EN BURGERSCHAP

BIOPSYCHOSOCIAAL WELBEVINDEN

CULTUREEL BEWUSTZIJN EN CULTURELE EXPRESSIE

NIET TRANSVERSAAL COMMUNICATIE IN HET NEDERLANDS

COMMUNICATIE IN VREEMDE TALEN

WISKUNDIGE COMPETENTIE

WETENSCHAPPELIJKE COMPETENTIE

HISTORISCH BEWUSTZIJN VAKOVERSCHRIJDENDE EINDTERMEN

GEMEENSCHAPPELIJKE STAMDe leerlingen:

(Communicatief vermogen)brengen belangrijke elementen van communicatief handelen in de praktijk;

(Creativiteit)2 kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen;

(Empathie)5 houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen;

(Kritisch denken)11 kunnen gegevens, handelswijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h.v. rele-

vante criteria;12 zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken;13 kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken;

(Mediawijsheid)14 gaan alert om met media;15 participeren doordacht via de media aan de publieke ruimte;

(Open en constructieve houding)16 houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en bij anderen, in samenleving en

wereld;17 toetsen de eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen en trends aan ver-

schillende standpunten;

(Respect)18 gedragen zich respectvol;

(Samenwerken)19 dragen actief bij tot het realiseren van gemeenschappelijke doelen;

take off 16INLEIDING

(Verantwoordelijkheid)20 nemen verantwoordelijkheid op voor het eigen handelen, in relaties met anderen en

in de samenleving;

(Zelfbeeld)21 verwerven inzicht in ze eigen sterke en zwakke punten;22 ontwikkelen een eigen identiteit als authentiek individu, behorend tot verschillende

groepen;

(Zelfredzaamheid)23 doen een beroep op maatschappelijke diensten en instellingen;24 maken gebruik van de gepaste kanalen om hun vragen, problemen, ideeën of meningen

kenbaar te maken;

(Zorgzaamheid)26 gaan om met verscheidenheid;27 dragen zorg voor de toekomst van zichzelf en de ander.

CONTEXT 1: LICHAMELIJKE GEZONDHEID EN VEILIGHEID De leerlingen:

2 leren het eigen lichaam kennen en reageren adequaat op lichaamssignalen;3 vinden evenwicht tussen werk, ontspanning, rust en beweging;7 nemen dagelijks tijd voor lichaamsbeweging;10 participeren aan gezondheids- en veiligheidsbeleid op school;15 beseffen dat maatschappelijke fenomenen een impact hebben op veiligheid en

gezondheid.

CONTEXT 2: MENTALE GEZONDHEIDDe leerlingen:

1 gaan adequaat om met taakbelasting en met stressvolle situaties;2 gaan gepast om met vreugde, verdriet, angst, boosheid, verlies en rouw;3 erkennen probleemsituaties en vragen, accepteren en bieden hulp;4 aanvaarden en verwerken hun seksuele ontwikkeling en veranderingen in de puberteit;5 kunnen zich uiten over en gaan respectvol om met vriendschap, verliefdheid, seksuele

identiteit en geaardheid, seksuele gevoelens en gedrag;6 stellen zich weerbaar op;7 gebruiken beeld, muziek, beweging, drama of media om zichzelf uit te drukken;8 herkennen de impact van cultuur- en kunstbeleving op het eigen gevoelsleven en

gedrag en dat van anderen.

CONTEXT 3: SOCIORELATIONELE ONTWIKKELINGDe leerlingen:

1 kunnen een relatie opbouwen, onderhouden en beëindigen;3 accepteren verschillen en hechten belang aan respect en zorgzaamheid binnen een

relatie;6 doorprikken vooroordelen, stereotypering, ongepaste beïnvloeding en machts-

misbruik;8 uiten onbevangen en constructief hun wensen en gevoelens binnen relaties en

stellen en aanvaarden hierin grenzen;11 gebruiken cultuur- en kunstuitingen om begrip op te brengen voor de leefwereld van

anderen.

take off 17INLEIDING

CONTEXT 4: OMGEVING EN DUURZAME ONTWIKKELINGDe leerlingen:

6 voelen de waarde aan van natuurbeleving en het genieten van de natuur.

CONTEXT 7: SOCIOCULTURELE SAMENLEVINGDe leerlingen:

2 gaan constructief om met verschillen tussen mensen en levensopvattingen;3 illustreren het belang van sociale samenhang en solidariteit;4 trekken lessen uit historische en actuele voorbeelden van onverdraagzaamheid,

racisme en xenofobie.

LEREN LERENDe leerlingen:

TWEEDE GRAAD DERDE GRAAD

Informatieverwerking3 kunnen uit gegeven informatiebronnen en –

kanalen kritisch kiezen en deze raadplegen met het oog op te bereiken doelen.

Informatieverwerking3 kunnen diverse informatiebronnen en –

kanalen kritisch kiezen en raadplegen met het oog op te bereiken doelen;

4 kunnen verwerkte informatie vakoverschrij-dend en in verschillende situaties functio-neel toepassen.

Regulering van het leerproces10 beseffen dat er verschillende oorzaken zijn

voor slagen en mislukken.

VAKGEBONDEN EINDTERMEN – TWEEDE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS

GESCHIEDENISDe leerlingen:

(Vaardigheden i.v.m. de methodologische onderbouwing)20 kunnen uit historische informatie een standpunt halen en daaromtrent een vraag

formuleren.22 kunnen met coherente argumenten hun eigen standpunt tegenover een historisch of

actueel maatschappelijk probleem verdedigen.24 kunnen het resultaat van een beperkt historisch onderzoek onder vorm van een

eigen deelopdracht of van een groepswerk op een heldere manier weergeven in een mondelinge of schriftelijke uiteenzetting, of uitbeeldend of grafisch.

25* hechten waarde aan de bevraging van het heden en het verleden bij de motivering van meningen en standpunten in de confrontatie met historische en actuele span-ningsvelden.

28* zijn bereid waarden en normen uit heden, verleden en andere culturen vanuit de historische en actuele context te benaderen.

LICHAMELIJKE OPVOEDING

take off 18INLEIDING

De leerlingen:

(Ontwikkelen van een gezonde en veilige levensstijl)18 kunnen het belang van het regelmatig leveren van fysieke inspanningen aangeven

met het oog op gezondheid.

(Ontwikkeling van het zelfconcept en het sociaal functioneren)25 kunnen overleggen, afspraken maken, samenwerken of samenspelen in groepsverband.27* aanvaarden hun eigen mogelijkheden.28* kunnen respectvol omgaan met het eigen lichaam en met dat van anderen.29* brengen waardering op voor elkaars mogelijkheden en houden rekening met indivi-

duele verschillen.

MODERNE VREEMDE TALEN FRANS-ENGELSDe leerlingen kunnen:

2, 10 de hoofdgedachte achterhalen in informatieve, prescriptieve, narratieve, argumenta-tieve en artistiek-literaire teksten.

3, 11 de gedachtegang volgen van informatieve, prescriptieve, narratieve, argumentatieve en artistiek-literaire teksten.

4, 12 relevante informatie selecteren uit informatieve, prescriptieve, narratieve, argumen-tatieve en artistiek-literaire teksten.

18 informatie uit informatieve, prescriptieve, narratieve en artistiek-literaire teksten meedelen.

19 beluisterde en gelezen informatieve en narratieve teksten navertellen.20 gelezen informatieve, narratieve en artistiek-literaire teksten samenvatten.21 verslag uitbrengen over een ervaring, een situatie en een gebeurtenis.22 een presentatie geven aan de hand van een format.23 een waardering kort toelichten.24 informatieve en narratieve teksten becommentariëren.26 de taaltaken gerangschikt onder “luisteren” en “spreken”, in een gesprekssituatie uit-

voeren.31 een situatie, een gebeurtenis, een ervaring beschrijven.33 een spontane mening verwoorden over informatieve, prescriptieve en narratieve teksten.37 een standpunt verwoorden in de vorm van een informatieve tekst.

NEDERLANDSDe leerlingen:

(Luisteren)1 kunnen op structurerend niveau luisteren naar uiteenzettingen, probleemstellingen

door een bekende volwassene m.b.t. een leerstofonderdeel bestemd voor bekende leeftijdgenoten.

3 kunnen op structurerend niveau luisteren naar tekstsoorten bestemd voor een onbe-kend publiek. Het betreft tekstsoorten zoals instructies, informatieve programma’s, interviews, praatprogramma’s, journaals, aangeboden via diverse media en multi-mediale informatiedragers.

4 kunnen op beoordelend niveau luisteren naar tekstsoorten bestemd voor onbekende leeftijdgenoten. Het betreft tekstsoorten zoals activerende boodschappen; stand-punten/meningen in probleemoplossende discussies.

7* zijn binnen de gepaste communicatiesituaties bereid om: - te luisteren;

take off 19INLEIDING

- een onbevooroordeelde luisterhouding aan te nemen; - een ander te laten uitspreken; - te reflecteren op hun eigen luisterhouding; - het beluisterde te toetsen aan eigen kennis en inzichten.

(Spreker/gesprekken voeren)9 kunnen op structurerend niveau:

- aan een bekende volwassene vragen stellen en antwoorden formuleren m.b.t. leer-stofonderdelen in schoolvakken;

- ten aanzien van een bekende volwassene: • de informatie presenteren die ze in het kader van een bepaalde opdracht

hebben verzameld; • gevoelens uitdrukken, persoonlijke ervaringen en interesses presenteren.

11 kunnen op beoordelend niveau voor bekende leeftijdgenoten hun standpunten/meningen of hun oplossingswijzen voor problemen in een gedachtewisseling uiteen-zetten en motiveren.

13 kunnen bij de planning en uitvoering van en bij de reflectie op de spreektaken: - hun spreek- en gespreksdoel(en) bepalen; - hun publiek beschrijven; - naargelang van hun spreek-, gespreksdoel(en) en publiek:

• gericht informatie selecteren en in een duidelijke vorm verwoorden; • bijkomende info vragen; • hun taalgebruik aanpassen; • inhoudelijke en functionele relaties tussen tekstonderdelen vaststellen en

verwoorden; • visuele informatie gebruiken, non-verbaal gedrag observeren en verwoorden; • gespreksconventies hanteren om gesprekken te beginnen, te onderbreken,

gaande te houden en af te sluiten; • argumenten herkennen en aanbrengen; • adequaat reageren op de inbreng van gesprekspartner(s).

(Lezen)15 De leerlingen kunnen op structurerend niveau tekstsoorten lezen bestemd voor

onbekende leeftijdgenoten. Het betreft tekstsoorten zoals tijdschriftartikelen, recen-sies, gebruiksaanwijzingen, instructie- en studieteksten.

16 De leerlingen kunnen op structurerend niveau tekstsoorten lezen bestemd voor een onbekend publiek. Het betreft tekstsoorten zoals schema’s en tabellen, onderschrif-ten bij informerende en diverterende programma’s, verslagen, hyperteksten.

17 De leerlingen kunnen op beoordelend niveau tekstsoorten lezen bestemd voor onbekende leeftijdgenoten. Het betreft tekstsoorten zoals notities, informatieve teksten, inclusief informatiebronnen, zakelijke brieven, reclameteksten en advertenties, fictionele teksten (cf. literatuur).

19 De leerlingen kunnen bij de planning en uitvoering van en bij de reflectie op de lees-taken: - hun leesdoel(en) bepalen; - het (de) tekstdoel(en) vaststellen; - hun voorkennis inzetten; - functie van beeld en opmaak in een tekst herkennen; - onderwerp en hoofdgedachte(n) aanduiden; - de structuur van een tekst in grote lijnen aanduiden; - inhoudelijke en functionele relaties tussen tekstonderdelen vaststellen.

take off 20INLEIDING

(Schrijven)23 kunnen op structurerend niveau tekstsoorten schrijven bestemd voor onbekende

leeftijdgenoten. Het betreft tekstsoorten zoals instructies, affiches, uitnodigingen. 27 kunnen bij de planning en uitvoering van en bij de reflectie op de schrijftaken:

- hun schrijfdoel(en) bepalen; - het publiek beschrijven; - hun voorkennis inzetten; - gericht informatie zoeken, ordenen en verwerken; - een logische tekstopbouw creëren met aandacht voor inhoudelijke en functionele - relaties; - eigen tekst reviseren; - inhouds- en vormconventies van de taal verzorgen; - gebruik maken van informatie- en communicatietechnologie.

(Literatuur)30 kunnen vanuit een tekstervarende en tekstbestuderende manier van lezen:

- verschillen aanwijzen in de benadering van de werkelijkheid in: • fictionele en zakelijke teksten; • verhaal, gedicht, toneeltekst; • twee stromingen;

- de kenmerken herkennen van: • column, kortverhaal, (jeugd)roman, jeugdpoëzie; • strip, jeugdtheater, tv-drama, soap;

- verhaalelementen herkennen en benoemen: personages, spanning, thema, tijd, ruimte, ik- en hijverteller;

- de keuze van sommige verhaalelementen toelichten: personages, tijd, ruimte. 31 De leerlingen kunnen:

- hun tekstkeuze toelichten; - hun leeservaring verwoorden (inhoud van het werk weergeven, eigen mening

weergeven); - hun tekstkeuze en leeservaring documenteren.

32 De leerlingen kunnen informatie over literatuur verzamelen en gebruiken. Zij maken hierbij kennis met het aanbod van informatiekanalen zoals: bibliotheek, krant, tijd-schrift, radio- en tv-programma’s, multimedia.

HUMANE WETENSCHAPPENDe leerlingen kunnen:

(Interactie en communicatie)9 de effecten van interpersoonlijke interactie op individueel gedrag vaststellen.10 omgangsvaardigheden zoals actief luisteren, niet-bedreigend confronteren en

omgaan met kritiek toepassen11 de invloed van socio-culturele factoren op communicatie illustreren.12 aantonen dat hedendaagse communicatiemiddelen de aard van de communicatie

beïnvloeden.

(Identiteit, continuïteit en verandering)16 aspecten van de cognitieve, de socio-emotionele en de psychomotorische ontwikke-

ling van het individu beschrijven.17 beschrijven hoe onder de invloed van een wijzigende context de perceptie van

gedragingen kan veranderen.18 factoren die de vorming van het zelfbeeld beïnvloeden in voorbeelden herkennen en

take off 21INLEIDING

benoemen.19 de verwachtingspatronen die aan specifieke groepen worden toegeschreven op basis

van kenmerken, zoals leeftijd, gender en etnische afkomst, vanuit historisch of cultu-reel perspectief vergelijken.

(Expressie)24 beschrijven hoe lichaam en lichamelijkheid een rol spelen in de relatieopbouw en in

het sociaal functioneren van mensen.25 de wisselwerking tussen emoties en gedrag toelichten.26 sociale en culturele invloeden op uitingen van emoties illustreren.

(Waarden en normen)30 de invloed van socialiserende instanties op het ontwikkelen van waarden illustreren.31 op basis van morele criteria een eigen oordeel of beslissing evalueren.32 in voorbeelden onderscheid maken tussen waarden, normen, attitudes en persoonlijke

voorkeuren.

WETENSCHAPPENDe leerlingen kunnen:

(Natuurwetenschappen en maatschappij)28 informatie uit media en literatuur toetsen aan wetenschappelijke kennis.

PROJECT ALGEMENE VAKKENDe leerlingen:

(Functionele taalvaardigheid) 1 kunnen informatief luisteren en lezen.2 kunnen luisteren in interactie met anderen.3 zijn mondeling assertief: ze kunnen informatie inwinnen, samenvatten en meedelen.4 kunnen schriftelijke informatie aanvragen en meedelen in herkenbare en concrete

situaties.5 kunnen hun eigen mening en gevoelens uiten.6 hanteren gepaste taal en omgangsvormen.

(Functionele informatieverwerving en –verwerking)17 kunnen onder begeleiding relevante en voor hen toegankelijke informatie in herken-

bare concrete situaties vinden, selecteren en gebruiken.18 kunnen informatie uit uiteenlopend voor hen bestemd tekstmateriaal en voor hen

bestemde formulieren begrijpen en gebruiken.19 kunnen onder begeleiding gebruik maken van informatie- en communicatietechnologie.

(Organisatiebekwaamheid)20 kunnen hun dagelijkse leven organiseren.21 kunnen individuele opdrachten van beperkte omvang onder begeleiding organiseren,

uitvoeren en evalueren.22 kunnen bij groepsopdrachten onder begeleiding:

- overleggen en actief deelnemen- instructies uitvoeren- reflecteren

25 kunnen hulp inroepen.26 kunnen een beroep doen op diensten of instellingen waar ze met eventuele vragen,

klachten of meldingen terecht kunnen.

take off 22INLEIDING

VAKGEBONDEN EINDTERMEN – DERDE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS

GESCHIEDENISDe leerlingen:

11 tonen aan dat ideologieën, mentaliteiten, waardestelsels en wereldbeschouwingen invloed uitoefenen op samenlevingen, menselijke gedragingen en beeldvorming over het verleden.

LICHAMELIJKE OPVOEDINGDe leerlingen:

(Reflecteren over bewegen)8 kunnen over bewegingssituaties hun mening geven, bewegingservaringen uitwisselen

en hieruit conclusies trekken voor hun eigen uitvoering.

(Ontwikkeling van een gezonde en veilige levensstijl)16 kunnen het verband leggen tussen bewegen, gezondheid en samenleving.21* zijn bereid ”bewegen” te integreren in hun levensstijl en zijn zich bewust van verschil-

lende mogelijkheden hiervoor.22* zien het belang in van een goede fysieke conditie.

MODERNE VREEMDE TALEN FRANS-ENGELSDe leerlingen kunnen:

(Luisteren)1 het onderwerp bepalen in informatieve, prescriptieve, narratieve, argumentatieve en

artistiek-literaire teksten.2 de hoofdgedachte achterhalen in informatieve, prescriptieve, narratieve, argumenta-

tieve en artistiek-literaire teksten.3 de gedachtegang volgen van informatieve, prescriptieve, narratieve, argumentatieve

en artistiek-literaire teksten.4 relevante informatie selecteren uit informatieve, prescriptieve, narratieve, argumenta-

tieve en artistiek-literaire teksten.7 een oordeel vormen over informatieve, prescriptieve, narratieve, argumentatieve en

artistiek-literaire teksten.

(Lezen)9 het onderwerp bepalen in informatieve, prescriptieve, narratieve, argumentatieve en

artistiek-literaire teksten.10 de hoofdgedachte achterhalen in informatieve, prescriptieve, narratieve, argumenta-

tieve en artistiek-literaire teksten.11 de gedachtegang volgen van informatieve, prescriptieve, narratieve, argumentatieve

en artistiek-literaire teksten.12 relevante informatie selecteren uit informatieve, prescriptieve, narratieve, argumenta-

tieve en artistiek-literaire teksten.16 een oordeel vormen over informatieve, prescriptieve, narratieve, argumentatieve en

artistiek-literaire teksten.

(Spreken)18 informatie uit informatieve, prescriptieve, narratieve, argumentatieve en artistiek-

literaire teksten meedelen.

take off 23INLEIDING

19 beluisterde en gelezen informatieve en narratieve teksten navertellen.20 beluisterde en gelezen informatieve, narratieve en artistiek-literaire teksten samen-

vatten.21 verslag uitbrengen over een ervaring, situatie en een gebeurtenis.22 een presentatie geven.24 een waardering kort toelichten.25 een gefundeerd standpunt naar voor brengen bij beluisterde en geleden informa-

tieve, prescriptieve, narratieve, argumentatieve en artistiek-literaire teksten.

(Mondelinge interactie)28 een niet al te complex gesprek beginnen, aan de gang houden en afsluiten.

(Schrijven)30 gelezen teksten globaal weergeven.31 mededelingen schrijven.32 een situatie, een gebeurtenis, een ervaring beschrijven.34 een spontane mening verwoorden over informatieve, prescriptieve, narratieve, argu-

mentatieve en artistiek-literaire teksten.35 beluisterde en gelezen informatieve en narratieve teksten samenvatten.36 gelezen argumentatieve teksten samenvatten.37 een verslag schrijven.40 een standpunt verwoorden in de vorm van informatieve en argumentatieve teksten.

NATUURWETENSCHAPPENDe leerlingen:

16 kunnen een voorbeeld geven van positieve en nadelige (neven)effecten van natuur-wetenschappelijke toepassingen.

(Biologie)B1 kunnen kenmerken van een gezonde levenswijze verklaren.B8* hebben aandacht voor de eigen gezondheid en die van anderen.

(Chemie)C6 kunnen het belang van chemische kennis in verschillende opleidingen en beroepen

illustreren.

NEDERLANDSDe leerlingen:

(Luisteren)1 kunnen op een structurerend niveau luisteren naar uiteenzettingen en probleem-

stellingen door een bekende volwassene m.b.t. een leerstofonderdeel bestemd voor bekende leeftijdgenoten en ze kunnen die schriftelijk weergeven (cf. schrijven).

2 kunnen op beoordelend niveau via diverse media en multimediale informatiedragers luisteren naar de volgende tekstsoorten bestemd voor een onbekend publiek:- diverterende teksten zoals praatprogramma’s;- informatieve teksten zoals verslagen van feiten en ervaringen;- persuasieve teksten zoals standpunten en meningen in probleemoplossende

discussies;- activerende teksten zoals reclameboodschappen.

4 bij de planning, uitvoering van en bij de reflectie op luistertaken kunnen:- hun luisterdoel(en) bepalen;

take off 24INLEIDING

- het (de) tekstdoel(en) vaststellen;- hun voorkennis inzetten;- onderwerp en hoofdgedachte identificeren;- gericht informatie selecteren en ordenen;- bijkomende informatie vragen;- inhoudelijke en functionele relaties tussen tekstonderdelen vaststellen;- de functie van bijgeleverde visuele informatie vaststellen (koppeling kijken);- het taalgebruik van de spreker inschatten;- aandacht tonen voor het non-verbale gedrag van de gesprekspartner/spreker.

5 kunnen de geschikte luisterstrategieën toepassen naargelang van hun luisterdoel(en), achtergrondkennis en tekstsoort (oriënterend, zoekend, globaal en intensief).

6 zijn bereid om:- te luisteren;- een onbevooroordeelde luisterhouding aan te nemen;- een ander te laten uitspreken;- te reflecteren over hun eigen luisterhouding;- het beluisterde te toetsen aan eigen kennis en inzichten.

(Spreken/ gesprekken voeren)8 kunnen op structurerend niveau t.a.v. een onbekend publiek:

- instructies geven;- gedocumenteerde informatie presenteren.

9 kunnen op beoordelen niveau aan een onbekend publiek:- inlichtingen vragen, aanvragen doen, klachten/ bezwaren formuleren (rechtstreeks

of door middel van de telefoon);- standpunten/ meningen of oplossingen voor problemen uiteenzetten en motiveren

in een gedachtewisseling, discussie, (werk)vergadering;- gevoelens in een gepast register uitdrukken en persoonlijke ervaringen presenteren;- activerende boodschappen formuleren.

10 Bij de planning, uitvoering van en bij de reflectie op de spraaktaken/ gesprekstaken kunnen ze:- hun eigen spreek- en gespreksdoel(en) bepalen;- zich een beeld vormen van hun publiek;- hun voorkennis inzetten;- naargelang van de spreek-, gespreksdoel(en) en publiek:

• gericht informatie selecteren en in een duidelijke vorm verwoorden;• bijkomende info vragen;• hun taalgebruik aanpassen;• inhoudelijke en functionele relaties tussen tekstonderdelen vaststellen en ver-

woorden;• visuele informatie gebruiken;• non-verbaal gedrag inschatten en inzetten;

- gespreksconventies hanteren om gesprekken te beginnen, te onderbreken, gaande te houden en af te sluiten;

- argumenten herkennen en aanbrengen;- adequaat reageren op de inbreng van gesprekspartner(s).

(Lezen)14 kunnen volgende tekstsoorten voor een onbekend publiek op beoordelend niveau

lezen:- niet-fictionele teksten:

take off 25INLEIDING

• informatieve teksten, inclusief informatiebronnen zoals schema’s en tabellen, verslagen, hyperteksten en uiteenzettingen;

• persuasieve teksten zoals een opiniestuk, een betoog;• activerende teksten zoals reclameteksten en advertenties, instructies;

- fictionele teksten (cf. literatuur).16 Bij de planning, uitvoering van en bij de reflectie op hun taken kunnen ze:

- hun eigen leesdoel(en) bepalen;- het (de) tekstdoel(en) vaststellen;- de tekstsoort bepalen;- hun voorkennis inzetten;- functie van beeld en opmaak in een tekst herkennen;- inhoudelijke en functionele relaties tussen tekstonderdelen vaststellen;- de structuur van een tekst aanduiden;- onderwerp en hoofdgedachten aanduiden en parafraseren om tekstbegrip te

bevorderen;- gelezen teksten kort samenvatten;- feiten en meningen onderscheiden;- argumenten in een tekst op hun waarde en relevantie beoordelen;- info selecteren en gebruiken met behulp van verschillende informatiekanalen.

17 kunnen een leesstrategie kiezen naargelang van hun leesdoel en tekstsoort, en ze toepassen (oriënterend, zoekend, globaal en intensief).

18* zijn bereid om:- te lezen;- lezend informatie te verzamelen over een bepaald onderwerp;- de verkregen informatie aan eigen kennis en inzicht te toetsen en te vergelijken

met informatie uit andere bronnen;- te reflecteren op inhoud en vorm van de teksten;- hun persoonlijk oordeel over bepaalde teksten te formuleren, in vraag te stellen

en eventueel te herzien.

(Schrijven)19 kunnen op structurerend niveau voor een onbekend publiek tekstsoorten schrijven

zoals:- schema’s en samenvattingen van gelezen en beluisterde informatie en studieteksten;- instructies;- uitnodigingen.

20 kunnen voor een onbekend publiek op beoordelen niveau tekstsoorten schrijven zoals:- verslagen;- zakelijke brieven;- gedocumenteerde en beargumenteerde teksten.

21 Bij de planning, uitvoering van en bij de reflectie op hun schrijftaken kunnen ze:- hun eigen schrijfdoel(en) bepalen;- hun bedoeld publiek bepalen;- hun tekstsoort bepalen;- hun voorkennis inzetten;- gericht informatie zoeken, ordenen en verwerken;- een logische tekstopbouw creëren met aandacht voor inhoudelijke en functionele

relaties;- eigen tekst reviseren;- inhouds- en vormconventies van de taal verzorgen;

take off 26INLEIDING

- lay-out verzorgen;- correct citeren (bronvermelding);- gebruik maken van ict.

22 zijn bereid om:- te schrijven;- Schriftelijke informatie te verstrekken;- Te reflecteren over inhoud en vorm van hun eigen schrijfproces en –product;- Taal, indeling, spelling, handschrift en lay-out te verzorgen.

(Literatuur)23 kunnen vanuit een tekstervarende en tekstbestuderende manier van lezen:

- literaire teksten uit heden en verleden interpreteren, analyseren en evalueren. Zij kunnen daarbij verbande leggen:• binnen teksten;• tussen teksten;• tussen teksten en het brede socioculturele veld;• tussen tekst en auteur;• tussen teksten en hun multimediale vormgeving;

- verslag uitbrengen over de eigen ervaringen met literaire teksten uit heden en verleden en kunnen deze ervaringen toetsen aan andere interpretaties van en aan waardeoordelen over teksten.

In de hierboven vermelde activiteiten komen aan bod:- poëzie, proza;- theatervoorstelling.

24 kunnen hun tekstkeuze en hun leeservaring beschrijven, evalueren en documenteren in een leesdossier.

25 kunnen informatie over literaire teksten verzamelen en verwerken. Zij kunnen hierbij gebruik maken van informatiekanalen: bibliotheek, kranten en tijdschriften, radio- en tv-programma’s, internet en cd-rom.

26 kunnen bij deze activiteiten gebruik maken van de gepaste leesstrategieën (cf eind-term 17).

27 kunnen doelbewust gegevens, begrippen en werkwijzen hanteren om de bovenge-noemde taken uit te voeren.

28* zijn bereid om:- literaire teksten te lezen;- over hun eigen leeservaring met anderen te spreken en erover te schrijven;- hun leeservaring in maatschappelijke context(en) te plaatsen;- hun persoonlijke leeservaring te toetsen aan die van anderen.

(Taalbeschouwing)30* Bij het reflecteren op verbale en non-verbale communicatie tonen de leerlingen

interesse in en respect voor de persoon van de ander, en voor de eigen en andermans cultuur.

WISKUNDEDe leerlingen kunnen:

(Statistiek)33 in betekenisvolle situaties, gebruik maken van een normale verdeling als continu

model bij data met een klokvormige frequentieverdeling en het gemiddelde en de standaardafwijking van de gegeven data gebruiken als schatting voor het gemiddelde en de standaardafwijking van deze normale verdeling.

take off 27INLEIDING

34 het gemiddelde en de standaardafwijking van een normale verdeling grafisch inter-preteren.

35 grafisch het verband leggen tussen een normale verdeling en de standaardnormale verdeling.

HUMANE WETENSCHAPPENDe leerlingen kunnen:

(Interactie en communicatie)5 de interactie en de communicatie tussen personen, tussen groepen en tussen personen

en groepen beschrijven en in concrete situaties analyseren;6 factoren herkennen die de communicatie en interactie tussen personen, tussen groe-

pen en tussen personen en groepen beïnvloeden en deze kennis aanwenden om de communicatie en interactie te verbeteren;

(Identiteit, continuïteit en verandering)9 uitleggen hoe persoonlijke identiteit en groepsidentiteit tot stand komen en

veranderen.10 aantonen dat de perceptie van persoonlijke identiteit en groepsidentiteit afhankelijk

is van een aantal factoren en het persoonlijk en groepsgedrag beïnvloedt.11 opvattingen over de mens en over de gelijkwaardigheid van mensen in historisch en

cultureel perspectief plaatsen en deze opvattingen met actuele wereldbeelden verbinden.

(Samenhang en wisselwerking)13 de sociale stratificatie en de evolutie ervan beschrijven en gevolgen ervan toelichten in

termen van sociale mobiliteit, gelijke kansen, breuklijnen in de samenleving, actieve participatie en machtsstructuren.

15 de betekenis en de rol van verschillende dimensies van cultuur waaronder recht, wetenschap, techniek, economie, gezondheids- en milieuzorg, toelichten, in hun ont-wikkeling schetsen, tegenover deze ontwikkelingen een standpunt innemen en illus-treren dat deze verschillende dimensies elkaar soms versterken en soms met elkaar in conflict komen.

(Expressie)17 opvattingen over het ontstaan en de functies van emoties vergelijken en de socio-

culturele invloed op uitingen ervan aantonen;18 illustreren dat opvattingen over lichaam en lichamelijkheid de relatie tussen mensen

beïnvloeden en deze opvattingen in tijd en ruimte plaatsen;20 artistieke uitingen vanuit kunstkritische, historische en culturele invalshoek analyseren.

(Waarden en normen)21 de individuele waardeontwikkeling beschrijven en de invloed van socialiserende

instanties op waardeontwikkeling en individuele waardebeleving uitleggen;23 uitleggen hoe waarden in gemeenschappen ontstaan, worden overgedragen, veran-

deren en tot uitdrukking worden gebracht;24 waarden herkennen in eigen opvattingen en in die van anderen en hiertegenover een

genuanceerd standpunt innemen.

(Onderzoekscompetentie)26 over een gedrags- of cultuurwetenschappelijk vraagstuk, een onderzoeksopdracht

voorbereiden, uitvoeren en evalueren;27 de onderzoeksresultaten en conclusies rapporteren en ze confronteren met andere

standpunten.

take off 28INLEIDING

MODERNE TALENDe leerlingen kunnen:

(Taal en communicatie)1 domeinspecifieke teksten, zoals zakelijke en wetenschappelijke, structureren, verwer-

ken en gepast presenteren in functie van de ontvanger.

(Taal en cultuur)9 gevoelens en leeservaringen op een creatieve manier vorm geven.

(Onderzoekscompetentie)16 zich oriënteren op een onderzoeksprobleem door gericht informatie te verzamelen,

te ordenen en te bewerken;18 de onderzoeksresultaten en conclusies rapporteren en ze confronteren met andere

standpunten.

SPORTDe leerlingen kunnen:

(Gezondheid en veiligheid)9 de invloed van bewegen op de fysieke, mentale, en sociale gezondheid duiden en

vergelijken met andere factoren, die de gezondheid beïnvloeden.10 evenwicht nastreven tussen sportprestaties, fysieke conditie en gezondheid, met een

controle hiervan door de correcte interpretatie van meetresultaten.

(Zelfconcept en sociaal functioneren)12 ervaren dat motivatie, bewegingsvreugde, betrokkenheid en positief zelfbeeld,

belangrijke aspecten zijn bij sportbeoefening, sportbeleving en sportief presteren.13 verantwoorde methoden gebruiken om controle te behouden, stressgevoeligheid te

verlagen en mentale weerbaarheid te verhogen.16 ervaren dat sportbeoefening bijdraagt tot sociale interacties.

SPORTWETENSCHAPPENDe leerlingen kunnen:

(Gezondheid en veiligheid)22 het individuele en maatschappelijke belang van sport en bewegen voor de fysieke,

mentale, en sociale gezondheid duiden.25 het evenwicht tussen sportprestaties, fysieke conditie en gezondheid nastreven en

duiden aan de hand van de interpretatie van meetresultaten.

(Zelfconcept en sociaal functioneren)27 bij sportbeoefening motivatie, bewegingsvreugde, betrokkenheid en positief zelf-

beeld kaderen.29 verantwoorde methoden gebruiken om controle te behouden, stressgevoeligheid te

verlagen en mentale weerbaarheid te verhogen.

WETENSCHAPPENDe leerlingen kunnen:

(Natuurwetenschap en maatschappij)28 effecten van natuurwetenschap op de samenleving illustreren, en omgekeerd.

take off 29INLEIDING

TOPSPORTDe leerlingen-topsporters:

(Gezondheid en veiligheid)11 kunnen de invloed van bewegen op de fysieke, mentale, en sociale gezondheid

duiden en vergelijken met andere factoren die de gezondheid beïnvloeden.18 streven evenwicht na tussen sportprestaties, fysieke conditie en gezondheid, en

controleren dat evenwicht door de correcte interpretatie van meetresultaten.

(Zelfconcept en het sociaal functioneren)19 ervaren dat motivatie, bewegingsvreugde, betrokkenheid en positief zelfbeeld,

belangrijke aspecten zijn bij topsportbeoefening, sportbeleving en sportief presteren.20 gebruiken mentale vaardigheden en mentale routines om progressies te maken in

het omgaan met spanning, stress, het behouden van controle enzovoort met het oog op een esthetisch-expressieve of sportefficiënte beweging.

PROJECT ALGEMENE VAKKEN – 1e EN 2e LEERJAARDe leerlingen:

(Functionele taalvaardigheden)1 kunnen uit mondelinge en schriftelijke informatie de essentie halen.2 kunnen over die informatie reflecteren en ze evalueren.3 kunnen ingewonnen informatie mondeling gebruiken.4 kunnen mondeling argumenteren.5 kunnen eenvoudige informatie schriftelijk formuleren.6 kunnen zich mondeling duidelijk uiten.

(Functionele informatieverwerving en –verwerking)11 kunnen relevante informatie in concrete situaties vinden, selecteren en gebruiken.12 kunnen informatie uit uiteenlopend tekstmateriaal begrijpen en gebruiken.13* kunnen spontaan gebruik maken van voor hen relevante informatie- en communica-

tietechnologie (ict).

(Organisatiebekwaamheid)15 kunnen opdrachten zelfstandig plannen, organiseren, uitvoeren, evalueren en indien

nodig bijsturen.16 kunnen bij groepsopdrachten:

- overleggen en actief deelnemen;- in teamverband instructies uitvoeren;- reflecteren en bijsturen.

(Maatschappelijk en ethisch bewustzijn, weerbaarheid en verantwoordelijkheid)21 kennen in hun eigen regio de dienstverlening van de belangrijkste maatschappelijke

instellingen en kunnen er gebruik van maken. 31* zijn gemotiveerd om te zorgen voor de eigen gezondheid en het eigen welzijn en dat

van anderen.

PROJECT ALGEMENE VAKKEN – 3E LEERJAARDe leerlingen kunnen:

(Functionele tekstgeletterdheid)1 uit diverse tekstsoorten relevante informatie selecteren.2 voor een specifieke opdracht uit verschillende soorten teksten informatie vergelijken

en integreren.

take off 30INLEIDING

3 beknopt en duidelijk schriftelijk rapporteren.4 maatschappelijk relevante tekstinformatie praktisch aanwenden.5 maatschappelijk relevante tekstinformatie kritisch beoordelen.6* over maatschappelijk relevante tekstinformatie een eigen standpunt innemen,

rekening houdend met ethische principes.

(Functionele kwantitatieve geletterdheid)7 uit tabellen, grafieken, diagrammen of kaarten, relevante informatie selecteren.10 maatschappelijk relevante kwantitatieve informatie praktisch aanwenden.11 maatschappelijk relevante kwantitatieve informatie kritisch beoordelen.12* over maatschappelijk relevante kwantitatieve informatie een eigen standpunt innemen,

rekening houdend met ethische principes.

(Functionele ict-geletterdheid)17 maatschappelijk relevante informatie, met behulp van ict ingewonnen, kritisch

beoordelen.18* over maatschappelijk relevante informatie ingewonnen met behulp van ict, een eigen

standpunt innemen rekening houdend met enerzijds ethische principes en anderzijds deontologische principes met betrekking tot auteursrecht, privacy, beveiliging.

(Problemen oplossen)19 zelfstandig de essentie van een probleem vatten en omschrijven.20 bij een probleem beïnvloedende factoren achterhalen, ze vervolgens volgens belang-

rijkheid rangschikken en de relaties ertussen aangeven.21 voor een probleemstelling de meest geschikte oplossingsstrategie kiezen.22 een planning opmaken en ze uitvoeren.23 bij elke stap de gevolgde strategie evalueren en eventueel bijsturen.24 het resultaat van het proces evalueren en de gevolgde strategie optimaliseren.

(Werken in teamverband)26 met het oog op een te bereiken doel over de aanpak, de taakverdeling en de verant-

woordelijkheden van een groepsopdracht overleggen en onderhandelen.27 zich bij een groepsopdracht constructief aansluiten bij een in team genomen beslissing.28 de eigen taken van een groepsopdracht volgens afspraken uitvoeren.29 de eigen bijdrage, zowel qua proces als qua product, tussentijds evalueren en eventueel

bijsturen.30 over de eigen bijdrage aan een groepsopdracht beknopt verslag uitbrengen en erover

communiceren.31 het groepsresultaat en de teamwerking bespreken met het oog op conclusies over de

eigen interactievaardigheden.32* empathie, loyauteit en wederzijds respect tonen.

take off 31INLEIDING

BasislessenDe basislessen vormen een theoretisch aanbod voor leerkrachten over verschillende thema’s rond het onderwerp geestelijke gezondheid. De verschillende thema’s volgen elkaar op maar kunnen ook afzonderlijk gebruikt worden. Daarnaast vormen ze een basis om de bijkomende modules een plaats te geven.

De basis bestaat uit een theoriebundel voor leerkrachten over zes thema’s:

1. Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?2. Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?3. Zorg dragen voor elkaar – Hoe elkaar helpen?4. Stigma en discriminatie5. Ontmoeting6. Reflectie

Aan elk lesthema wordt telkens een koppeling gemaakt met:

• werkbladen met inspiratie voor tijdens de les,

•achtergrondinformatie voor de leerkracht,

•powerpoints voor tijdens de les en

•linken met ander bestaand materiaal.

Het doel van deze basislessen is om de leerlingen sterker te maken door hun geestelijke gezondheidswijsheid (Mental Health Literacy) te verhogen en hen bewuster te maken van ziekte en gezondheid. Dit is een eerste stap in het bevorderen van het psychisch welbe-vinden van onze jongeren, hen versterken ten aanzien van hun risico op de ontwikkeling van psychische problemen, en het verminderen van hun vooroordelen en stigma ten aan-zien van psychische problemen. Echter is uit onderzoek7 gebleken dat kennisoverdracht alleen niet leidt tot verandering in attitudes. Bijgevolg is het belangrijk om de jongeren ook actief te betrekken rond het onderwerp geestelijke gezondheid. Om dit te bereiken werkten wij basisthema’s uit waar beide strategieën reeds in vervat zitten. Zo zijn er in de eerste plaats de werkbladen per lesthema. Leerkrachten worden hierbij telkens onder-steund met aansluitende achtergrondinformatie en een powerpoint als hulp om deze informatie aan de leerlingen over te brengen. Daarnaast wordt de mogelijkheid geboden om een getuige op school uit te nodigen. Alle onze getuigen kregen een opleiding van de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid (VVGG) en kadert binnen een verhaal van hoop en herstel.

We raden aan om deze basisthema’s aan te vullen met de bijkomende modules waarin tips worden gegeven om het onderwerp geestelijke gezondheid uitgebreider aan bod te laten komen. Uit onderzoek8 van blijkt namelijk een positief verband tussen het aantal contacttijd met het thema en de mate van verandering in attitudes.

7 Corrigan, P.W. & Penn, D.L. (1999). Lessons from social psychology on discrediting psychiatric stigma. The American Psychologist, 54, 9, 765-776.

8 Zebregs, S. (2016). Is it how we tell them about alcohol? The role of presentation formats in health education materials for lower educated students. Doctoraatstudie.

hebben. Hijzelf voelt zich op deze momenten super maar anderen zien dat hij niet ok is.

THEMA 1

Kennismakingmet geestelijke

gezondheid: Wat is het?

take off 33THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

BASISTHEMA 1: KENNISMAKING MET GEESTELIJKE GEZONDHEID: WAT IS HET? Extra: Powerpoint 1

Wat is geestelijke gezondheid?!Gezondheid is meer dan enkel ‘niet ziek’ zijn. Zo is volgens de Wereld Gezondheids-organisatie gezondheid een toestand van volledig fysisch, geestelijk, sociaal en moreel welzijn. Deze vier aspecten zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden. Bijvoorbeeld voel je je, als je overspannen bent, zowel lichamelijk als geestelijk niet goed. Dit komt omdat je geest verbonden is met je lichaam. Machteld Hubert9 bouwt verder op deze definitie door te stellen dat ‘gezondheid het vermogen van mensen is om met fysieke, emotionele en sociale levensuitdagingen om te gaan en zoveel mogelijk eigen regie te voeren’. Het gaat dus om het vermogen om met veranderende omstandigheden om te gaan. Hierbij onderscheidt Machteld Hubert zes gezondheidsdimensies: lichaamsfuncties, mentale functies en –beleving, spirituele/ existentiële dimensie, kwaliteit van leven, sociaal maat-schappelijke participatie en dagelijks functioneren.

In dit lessenpakket gaat het verder over geestelijke/ mentale (on)gezondheid.

GEESTELIJK GEZONDGeestelijk gezond zijn veronderstelt dat je de mogelijkheid tot persoonlijke groei en bevredigende menselijke relaties ‘gesaved’ hebt. Zolang je een “toekomst” hebt voor jezelf en je omgeving, zit het snor met je geestelijke gezondheid. Je moet er wel rekening mee houden dat geestelijk gezond zijn een veranderlijk gegeven is: het ene moment functi-oneer je beter dan het andere. Het is een proces van geestelijk welbehagen van minder naar meer en omgekeerd. Bijgevolg is het dus oké om eens niet oké te zijn (zie Dipje).

Iedereen ervaart op enig moment in zijn leven klachten zoals somberheid, angsten, piekeren of stress. Iedereen zit wel eens niet lekker in zijn vel en heeft kwetsbaarheden: fysiek en psychisch. Als je geconfronteerd wordt met persoonlijke en geestelijke proble-men, wil dat nog niet zeggen dat je geestelijk ziek bent. Problemen horen immers bij het leven. Zo ontwikkelen één op vier mensen ooit in hun leven psychische klachten. Meestal gaan die vanzelf weer over. Worden die problemen toch erger of blijven ze aanslepen, dan kan erover praten met een familielid, een vriend(in) of een leraar al veel oplossen.

DIPJEWanneer je gedurende een langere periode niet meer psychisch kan functioneren zoals je zou willen, is er sprake van een geestelijk gezondheidsprobleem. Je hebt dan het gevoel dat je niet meer de baas bent over je eigen gedrag en reacties. Je hebt bijvoor-beeld geen fut meer om iets te doen of je hebt je emoties niet meer in de hand. Je kunt in de put zitten door zaken die gebeuren in je leven: een overlijden, een scheiding van je ouders, ruzie met een vriend(in), een slecht rapport, … Hoe moeilijk deze gebeurtenissen ook zijn, we passen er ons meestal snel aan aan (zie Veerkracht). Duurt de dip erg lang, dan kan dit betekenen dat er sprake is van een psychisch probleem.

9 Hubert, M. (z.j.). Wat is positieve gezondheid? Opgehaald van http://www.allesisgezondheid.nl/content/positieve-gezondheid

take off 34THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

PSYCHISCHE OF PSYCHIATRISCHE ZIEKTEEen psychische aandoening is niet hetzelfde als een dipje. Een psychische of psychiatrische ziekte duidt op ziekteverschijnselen die veroorzaakt worden door stoornissen in de waar-neming of het denken, stoornissen van neurotische oorsprong, persoonlijkheidsstoornis-sen of verslavingen. We spreken hier dus over zieke mensen. Deze psychische problemen kennen onderliggend een specifieke kwetsbaarheid bij de persoon (zie beïnvloedende factoren). Deze kwetsbaarheid zorgt ervoor dat de psychische gezondheid van de per-soon verstoord geraakt. Wanneer onze psychische gezondheid zodanig verstoord is dat we door onszelf of door anderen niet meer oké bevonden worden, is er sprake van een psychische stoornis.

Belangrijk is te onthouden dat psychische problemen begrijpelijke menselijke reacties zijn op specifieke situaties. Bovendien is het goede nieuws dat men iets aan deze pro-blemen kan doen en een persoon hier meestal van kan herstellen of verbeteren. Deze boodschap wordt ook door onze getuigenissen benadrukt. Tijdens hun getuigenis brengen zij een verhaal van hoop en herstel. Meer informatie over deze getuigenissen vind je in thema 5 van deze basislessen terug.

In ‘Take off’ wordt niet gefocust op psychische of psychiatrische ziekten maar op geeste-lijke gezondheid. Wil je toch meer informatie over psychische of psychiatrische ziekten, dan kan je terecht op www.geestelijkgezondvlaanderen.be

NORMAAL VS ABNORMAALVaak wordt er over mensen met psychische problemen gezegd dat ze abnormaal zijn. Maar wat is nu het verschil tussen ‘normaal’ en ‘abnormaal’ gedrag’? Bovendien heeft dit gezichtspunt een invloed op stigma en discriminatie rond psychische problemen. Meer informatie hierover vind je in thema 4 van deze basislessen terug.

Er is geen duidelijke lijn te trekken tussen wat als normaal en wat als niet normaal wordt beschouwd. Dit hangt af van verschillende elementen:

• Subjectieve vs. normatieve interpretatie ervan10:

SUBJECTIEVE BEPALING Wetenschappelijk zoals de psychologie en geneeskunde hebben een aantal inzichten over wat problematisch is. De persoon zelf kan echter aan zijn gedrag een ‘eigen’ betekenis geven en er zich best goed bij voelen.

NORMATIEVE BEPALING Om in te schatten of gedrag abnormaal is, baseert men zich niet alleen op inzichten uit de psychologie of de geneeskunde. Ook andere normen spelen mee: esthetische, religieuze, economi-sche en culturele opvattingen over wat goed en kwaad is in een bepaalde maatschappij. Vandaar dat men ook vaak spreekt over ‘ongewenst’ gedrag binnen een bepaalde context.

10 Coeman, J., De Man, L. & Janssens, G. (2004). Gedragswetenschappen 3 – Identiteit. Uitgeverij de Boeck: Antwerpen.

take off 35THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

• De invalshoek: Een aantal gedragingen kunnen we vanuit verschillende invalshoeken bekijken om ze al dan niet als probleemgedrag te omschrijven. Geen enkele invals-hoek kan alle probleemgedrag omvatten. Voorbeelden van invalshoeken zijn:

• Afwijking van het gemiddelde:

We gaan er hierbij van uit dat normaal gedrag het gedrag is zoals we dat bij de meeste mensen kunnen waarnemen. Voorbeeld: Els probeert gezond te eten en regelmatig te sporten. Op deze manier wil ze haar lichaam fit houden. Wanneer een minderheid een ander gedrag laat zien, dan vinden we nogal vlug dat zij afwijken van het normale. Dus noemen we dit gedrag vaak abnormaal. Voorbeeld: De vrienden van Pieter vinden het vreemd dat hij op zijn achttiende nog geen pintje heeft gedronken.

MAAR wat met gedrag dat bij een minderheid voorkomt en toch waardevol is? Voor-beelden: De meeste mensen lopen voorbij een man die bleek en zichtbaar onwel op een bankje zit. Enkel Marc stopt om te kijken hoe het met de man gaat; In de klas rookt 15% van de leerlingen niet.

• Afwijking van de norm:

Elke maatschappij, elke cultuur heeft zijn eigen normen. Voorbeeld: Emma is een voorbeeldige studente. Iedere dag is ze achter haar studieboeken te vinden en ze haalt goede punten. De schoolresultaten van haar klasgenoot Staf zijn echter niet goed. De leraren zeggen dat hij harder moet werken. Maar de mama van Staf is ernstig ziek, waardoor hij ’s avonds mee moet helpen met het huishouden. Dat vinden zijn vrienden niet normaal.

MAAR we moeten beseffen dat ons gedrag, dat we als ‘normaal’ beschouwen, door andere culturen als vreemd kan worden ervaren. Voorbeeld: In sommige landen moeten kinderen werken om geld voor het huishouden te verdienen. Soms stoppen ze hiervoor zelfs vroeger met school.

• Onmogelijkheid zich aan te passen aan de samenleving:

Hierbij gaat men er van uit dat elke mens zich op een bepaalde manier moet gedragen. Wie dat niet doet, zal zich niet kunnen handhaven en komt in de problemen. Voor-beeld: Sam is zeer nauwkeurig. Als er een rekening toekomt, betaalt hij deze altijd direct. Hoe Eva daarentegen haar administratie regelt, is echt niet normaal! Alle post gooit ze in een doos en één keer per maand kijkt ze die na. Ze betaalt zich blauw aan achterstallige rekeningen.

MAAR wat doen we dan met gedragingen die bewust en vaak terecht ingaan tegen wat in de omgeving fout gaat? Soms kan het nodig zijn om tegen de stroom in te gaan. Voorbeeld: Niet met het vliegtuig op reis gaan uit ecologische redenen.

• Persoonlijke ervaring van ongemak

Iedereen vind verschillende dingen abnormaal. Een persoonlijke ervaring van onge-mak gaat dan ook eerder om de psychologische consequenties van het gedrag voor het individu zelf of voor de personen met wie hij/ zij omgaat. Voorbeeld: Heidi ver-krampt telkens als onbekenden in de buurt zijn. Ze klapt helemaal dicht en is zichzelf niet meer! Haar vrienden vinden dit niet normaal.

MAAR een persoon kan zich tijdens het afwijkend gedrag prima voelen. Voorbeeld: Een patiënt met een bipolaire stoornis kan soms zeer euforisch zijn en tonnen energie

take off 36THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

• Vanuit een juridisch standpunt

Ook justitie legt bepaalde regels aan ‘normaal’ gedrag op. Voorbeeld: Een werkgever moet volgens de wet iets doen aan het psycho-sociaal welzijn van zijn werknemers. Hierdoor kan het parket een werkgever schuldig achten aan onopzettelijke doding bij de zelfdoding van een werknemer.

• De tijdsgeest: Sommige zaken werden vroeger als ziekte beschouwd maar nu niet meer (bv. homoseksualiteit). Of omgekeerd worden sommige zaken nu als een ziekte beschouwd en vroeger niet (bv. druk kind – ADHD; Rouwperiode na overleden partner).

Er is ook geen duidelijke lijn te trekken tussen een psychische aandoening en een licha-melijk probleem. Onderzoek wijst steeds vaker uit dat deze twee nauw met elkaar ver-bonden zijn.

Bij heel wat ‘rare’ gedragingen voelen we aan dat er iets scheelt. We kunnen niet altijd een gepaste naam vinden voor dit gedrag dat we als ‘anders’ ervaren. We noemen het waargenomen gedrag abnormaal gedrag, afwijkend gedrag, onaangepast gedrag of ziek gedrag. In een aantal gevallen hebben we te doen met personen die psychologische pro-blemen ervaren. In andere gevallen is het vreemde gedrag het gevolg van een gebrek of een stoornis. Soms betreft het personen met psychiatrische problemen.

Bron: www.geestelijkgezondvlaanderen.be

BEÏNVLOEDENDE FACTORENIn normale omstandigheden beschikken we over voldoende mogelijkheden om aan de eisen uit de omgeving te voldoen en kunnen we moeilijkheden de baas. Maar bepaalde ervaringen en/of sommige aanlegfactoren kunnen aanleiding geven tot de verstoring van dat evenwicht. Meestal is niet één factor verantwoordelijk, maar zorgt een samenspel van deze factoren voor een verstoring van de geestelijke gezondheid. Het zijn dus niet enkel een biomedische, genetische, neurologische reactie of een ziekte van de hersenen. Maar een aantal risicofactoren kunnen een bepalende rol spelen. Hieronder volgt een overzicht van de verschillende factoren die onze psychische gezondheid kunnen beïnvloeden11:

11 Coeman, J., De Man, L. & Janssens, G. (2004). Gedragswetenschappen 3 – Identiteit. Uitgeverij de Boeck: Antwerpen.

take off 37THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

1. BELANGRIJKE LEVENSERVARINGEN

Een aantal levenservaringen (o.m. overlijden van een belangrijk per-soon, trauma, ontgoocheling) kunnen er enerzijds voor zorgen dat onze psychische gezondheid ondermijnt raakt. Anderzijds zijn deze ervaringen er precies verantwoordelijk voor dat we sterker zijn om de draaglast aan te kunnen. Het gaat dan onder meer om ervaringen met betrekking tot: - onze opvoeding, - onze relaties binnen de familie,- onze relaties binnen een bredere sociale context (onze vrien-

denkring, de school, de examens, de werkomstandigheden met eventuele stress).

2. PERSOONLIJKHEID Ieder van ons is uniek met zijn eigen gedachten, gevoelens en gedragswijzen. Deze 3 G’s bepalen hoe we in het leven staan en met de mensen en gebeurtenissen om ons heen omgaan. Hierdoor kan de ene persoon kwetsbaarder zijn dan iemand anders om moeilijk-heden te baas te kunnen.

3. ERFELIJKHEID Ook ons erfelijk materiaal kan ervoor zorgen dat we ofwel zwak staan of precies goed gewapend zijn.We spreken hier over erfelijkheid. Dit houdt in dat de ene mens kwetsbaarder is om psychische ziekten te ontwikkelen dan een andere omdat hij dit heeft overgeërfd.

4. PERCEPTIE Perceptie is de manier waarop we onze omgeving waarnemen en interpreteren. Dit is voor iedereen verschillend.- Arthur (55 jaar) vind je vaak terug op café. Zijn buren denken dat

hij een alcoholprobleem heeft. Maar eigenlijk gaat Arthur op café omdat hij eenzaam is. Op café is er altijd wel iemand om tegen te praten.

5. COPING (ZIE OOK THEMA 2) Elk van ons maakt bepaalde problemen door. Maar niet iedereen gaat er op dezelfde manier mee om. De manier waarop we omgaan met spanningen naar aanleiding van die problemen noemt men coping-mechanismen. Het zijn mechanismen die ons in staat stel-len om positief om te gaan met spanningen.

6. LICHAMELIJKE TOESTAND Sommige dagen hebben we hopen energie en voelen we ons alsof we de wereld aankunnen. Op andere dagen voelen we ons minder in vorm. Een aantal lichamelijke factoren kunnen hierop van invloed zijn zoals bepaalde lichamelijke ziektes, verslavingen, vermoeidheid, …

take off 38THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

7. GEBEURTENISSEN EN LEVENSPERIODEN

Ingrijpende gebeurtenissen en bepaalde levensperioden kunnen een invloed hebben op ons psychisch gezond functioneren. Deze kunnen zowel positief als negatief zijn:- adolescentieperiode: het zoeken naar een eigen identiteit- vinden van een nieuwe liefde- het verlies van een partner (door dood of scheiding)- geboorte van een kind- het verlies van een ouder- ouder worden- de pensioenleeftijd- verlies van werk.

FEITEN EN CIJFERSHeel wat mensen komen tijdens hun leven in contact met psychische problemen, recht-streeks of via familie, vrienden, en dergelijke. De cijfers die hierrond werden verzameld bewijzen dit12 13:

• Over de periode van een jaar kampen ongeveer 700.000 mensen met een psychisch probleem. Dat komt bijna overeen met de totale bevolking van de twee grootste Vlaamse steden, Antwerpen en Gent, samen.

• Vlaanderen heeft een van de hoogste zelfdodingscijfers van Europa. De oorzaak daar-van is niet helemaal duidelijk. Maar de cijfers bewijzen wel dat veel landgenoten, ook jongeren, geen uitweg meer zien voor hun problemen. Daarom is het belangrijk om meer over onze geestelijke gezondheid te praten.

• Geestelijke gezondheidsproblemen hebben doorgaans ook een invloed op de omge-ving van de patiënten. Als je je familie, vrienden, collega’s, werkgevers… meetelt, komen er dus nog veel meer mensen mee in aanraking.

• Als je willekeurig 3 Belgen rond een tafel plaatst, zal gemiddeld één van hen doorheen zijn leven ooit geconfronteerd worden met een psychische stoornis. (Dit zijn hoge en confronterende cijfers, maar België bevindt zich hiermee in de internationale midden-moot). Doorheen diverse bevragingen blijkt ook dat ongeveer 26% van de Belgen zich slecht in zijn vel voelt.

• België blijft wereldwijd koploper in het opnemen van patiënten in psychiatrische instellingen. Het aantal gedwongen opnamen is met 42% gestegen tussen 1999 en 2008, nog voorafgaand aan de financiële crisis. Recent, in de periode 2004-2008, kennen we een stijging van 10% in aantal opnamen in de psychiatrische ziekenhuizen, vooral in Vlaanderen.

• Vlaanderen kent een opvallend hoog cijfer heropnames binnen 30 dagen in psychia-trische ziekenhuizen: 25% bij schizofrenie, 20% bij manische-depressie.

• Psychische stoornissen staan met 34% op nummer 1 als oorzaak van invaliditeit, met depressie, alcohol en dementie in de top 10.

12 Itinera (2013) in Geestelijk gezond Vlaanderen (z.j.). Feiten & cijfers. Opgehaald van www.geestelijkgezondvlaanderen.be 13 Itinera Institute (2013). Hoe gezond is de geestelijke gezondheidszorg in België? De feiten achter de mythen. Opge-

haald van http://www.itinerainstitute.org/sites/default/files/articles/pdf/20120701_geestelijke_gezondheidszorg_pvh.pdf

take off 39THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

• 27% van het ziekteverzuim boven 15 dagen kent een psychische oorzaak. Psychisch onwelzijn is mede verantwoordelijk voor 25% van alle uitkeringen voor werkonbe-kwaamheid.

• Het presenteïsme, met een lagere productiviteit op het werk, is in België op vijf jaren tijd bijna verdubbeld bij mensen met een matige psychische aandoening. Hierdoor is België over het Europese gemiddelde gesprongen.

• Psychiatrische patiënten kennen gemiddeld een 15 jaar lagere levensverwachting, hoofdzakelijk als gevolg van lichamelijke oorzaken.

• Het aantal zelfdodingen is gelijk aan respectievelijk 17, 24 en 14 zelfdodingen per 100.000 inwoners in Vlaanderen, Wallonië en Brussel. Vlaanderen bevindt zich hier-mee 1,5 keer hoger dan het Europese gemiddelde. België zit met drie zelfdodingen per dag in de top drie van Europa. Vlaanderen illustreert echter in positieve zin dat een state-of-the-art plan van beleidsaanpak vruchten kan afwerpen. De vooropgesteld daling van 8% in het eerste suicidepreventieplan werd goed gehaald.

• 30 tot 70% van de kinderen van ouders met een psychische stoornis, ontwikkelen zelf een psychische stoornis. Opvallend is ook dat meer dan 90% personen die overgaan tot zelfdoding vooraf leden aan een psychische stoornis. Bijna de helft van hen werd reeds voordien behandeld. Zelfdoding is dus meestal geen losstaand of geïsoleerd fenomeen.

• Met 19,1% is het gebruik van psychofarmaca opvallend hoog in vergelijking met andere landen. Wat betreft kalmeringsmiddelen en slaapmiddelen is er duidelijk sprake van een overconsumptie.

• In België ziet 46% van de personen met een ernstige aandoening een arts, maar krijgt geen medicatie noch therapie. 25% krijgt enkel medicatie en 3,8% enkel therapie. De voorkeur voor medicatie boven therapie is deels ook kostengedreven. De benadering van medicatie en therapie, die de norm zou moeten zijn, komt niet overeen met de realiteit. De lange wachttijden, die kunnen schommelen van een maand tot een jaar, worden ook door de overheid bevestigd.

• Er is een duidelijk verband tussen psychische problemen en de socio-economische status: 72% van de personen die een beroep doen op een OCMW of CAW (Centrum Algemeen Welzijnswerk) ervaren een toestand van psychisch onwelbevinden. 58% van hen kent een milde depressiviteit. 36% ondernam reeds een poging tot zelfdoding, en 20% doet een beroep op de geestelijke gezondheidszorg. Dit zijn veel hogere cijfers dan bij personen die geen beroep doen op sociale ondersteuning.

• De opstart van professionele zorg komt vaak veel te laat: gemiddeld 1 jaar te laat voor stemmingsstoornissen, 16 jaren te laat voor angststoornis sen en 18 jaren te laat voor middelenmisbruik. 

• Deze onderbehandeling is het gevolg van een cascade van barrières. Slechts 1 op 3 personen zoekt professionele hulp. Het is bijvoorbeeld illustratief dat binnen wel-zijnszorg slechts 9% zijn psychische problemen bespreekt. 31% weet niet waar ze hulp kunnen vinden. 15% zoekt geen hulp omwille van het prijskaartje. 32% stelt het zoeken van hulp uit omwille van financiële redenen.

take off 40THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

• 60 tot 70% van de psychiatrische patiënten werken; 45 tot 55% bij een ernstige stoor-nis. Dit is op zich slechts 10 tot 15% lager dan de rest van de bevolking. De patiënten zonder werk vormen in absoluut aantal wel een grote en toenemende groep. Dit uit zich ook in een stijging van en groter aandeel in aanvragen van uitkeringen.

Enkele feiten en cijfers specifiek over jongeren rond geestelijke gezondheid en psychi-sche problemen14, 15, 16.

• 38% van de jongeren voelt zich zo slecht dat het hun functioneren belemmert

• 60% van de jongeren heeft het gevoel niet aan de verwachtingen te kunnen voldoen

• 80% van de jongeren wil anderen zo weinig mogelijk met zijn problemen belasten

• 1 op de 5 jongeren kampt met een psychische problematiek en met emotionele pro-blemen: 10% heeft angstproblemen, 15% vertoont tekenen van depressieve gevoelens en 30% meldt slaapproblemen

• 40% van de jongeren met psychische problemen is in behandeling

• 25% van de jongeren in de laatste graad van het secundair onderwijs vindt depressie een teken van persoonlijke zwakte

• 16% van de jongeren in de laatste graad van het secundair onderwijs heeft zichzelf al 1 of meerdere keren opzettelijk lichamelijk beschadigd (overmatig pillen nemen, krassen,…)

• Bijna de helft van de jongeren die in de puberteit met psychische problemen kampen, heeft er vijftien jaar later nog steeds last van.

Met deze cijfers kan men aan de jongeren kaderen dat:

• We allemaal, naast een fysieke gezondheid, ook een mentale/ psychische gezondheid hebben,

• Psychische problemen minder uitzonderlijk zijn dan vaak wordt gedacht,

• Onze mentale/ psychische gezondheid tijdens onze levensloop kan veranderen.

Extra Op de website www.geestelijkgezondvlaanderen.be/kinderen-en-jon-geren vinden jullie een powerpoint-presentatie met feiten en cijfers over de mentale gezondheid van kinderen en jongeren.

14 Warme steden (z.j.). Waarom is een warme stad nodig? Opgehaald van http://www.warmesteden.be/15 Christelijke mutualiteit (2016). Visie. 16 Bijttebier, P. (z.j.). De ontwikkeling van psychische problemen: Kwetsbaarheid en weerbaarheid in de loop van het

leven. Opgehaald van https://hiw.kuleuven.be/ned/lessen/cursusmateriaal/0607/bijttebier.pdf

take off 41THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

JOUW GEESTELIJKE GEZONDHEID

BIO-PSYCHO-SOCIAAL MODELHet ingewikkelde samenspel van factoren (zie beïnvloedende factoren) wordt ook dik-wijls het bio-psycho-sociaal model genoemd17:

• Biologische factoren:

verwijzen naar aanleg en erfelijkheid, je lichamelijke conditie, gebruik van alcohol en of drugs, lichamelijke ziekte, je voeding, enzoverder.

• Psychologische factoren:

hebben te maken met je persoonlijkheid en hoe je omgaat met de dingen die in je leven gebeuren. Voorbeelden zijn perfectionisme, onzekerheid, behoefte aan bevestiging, et cetera.

• Sociale factoren:

tenslotte zijn bijvoorbeeld je levensomstandigheden, gezin, ruzies met vrienden, conflicten op het werk, eenzaamheid, enzovoort.

Het bio-psycho-sociale model kan samengevat worden in het bovenstaande schema. Hieruit blijkt dat een psychisch probleem kan ontstaan door een combinatie van kwets-baarheid en levensgebeurtenissen. Wie erg kwetsbaar is, zal minder aanleiding nodig hebben om problemen te ervaren. Dit kunnen zowel lichamelijke als psychische pro-blemen zijn. Het is dus niet ‘abnormaler’ om psychische problemen te ervaren in plaats van lichamelijke problemen. Elke persoon heeft zijn eigen ‘zwakke’ plekken. Voor de ene persoon is dat bijvoorbeeld zijn maag, hoofd, hart of rug, terwijl dit voor de andere zijn geestelijke gezondheid is.

17 Fonds Psychische gezondheid (z.j.). Over het bio-psycho-sociale model. Opgehaald van http://www.psychischegezondheid.nl/page/204/bio-psycho-sociale-model.html

Biologische factorenlichaam

Psychologische factorengeest

Kwetsbaarheid

Langdurige stress

Ingrijpendelevensgebeurtenissen

Lichamelijke ziektenbv hartklachten

Psychische ziektenbv verslaving, psychose, angst

Sociale factorenomgeving

AanlegErfelijkheidZiekteMedicijnenAlcohol, Drugs

PersoonlijkheidKaraktertrekkenEigenschappen

GezinVriendenWonenWerk

take off 42THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

Bij mensen die minder kwetsbaar zijn, zal er een grotere belasting nodig zijn. Een psy-chisch probleem ontstaat wanneer de draaglast voor een persoon groter is dan zijn of haar draagkracht.

Kadering van psychische problemen binnen het bio-psycho-sociaal model is voor veel mensen een opluchting. Zo duidt deze theorie aan dat men met psychische problemen kan leren leven en dat het kan helpen door bepaalde aspecten van je levensstijl te veranderen. Bovendien draagt deze benadering bij aan een zekere zin van relativering, zonder de aandoening te bagatelliseren.

DRAAGLAST VS DRAAGKRACHTEen psychische aandoening ontstaat vaak wanneer er geen evenwicht meer is tussen wat je aankan (draagkracht) en de last die je op je schouders draagt (draaglast). Dat evenwicht ligt voor iedereen anders, want elke persoon is op zijn eigen manier kwetsbaar en sterk (zie beïnvloedende factoren). Gelukkig zijn er heel wat beschermende factoren die onze draagkracht kunnen ondersteunen en versterken. Meer uitleg hierrond is terug te vinden in deel 2 van deze basislessen.

Een visueel aantrekkelijke en begrijpelijke manier om dit evenwicht in beeld te brengen is via een weegschaal.18

STRESSBij stress ontstaat er in ons lichaam een natuurlijke reactie die ons in staat stelt om snel en alert te reageren op gevaar: onze polsslag versnelt, de spieren spannen zich, er komt adrenaline vrij in ons bloed en onze ademhaling wordt sneller en dieper. We zijn extra alert en ons lichaam is paraat om te vechten of te vluchten. Deze reactie is een belangrijk overlevingsmechanisme.

Er is niets mis met wat stress in ons leven. De meeste mensen hebben zelfs een beetje stress nodig om voldoende uitdaging te hebben en zich goed te voelen. Zo kan stress ervoor zorgen dat je extra alert reageert, uitdagingen tot een goed eind kan brengen of helpt het te focussen. Zodra de opdracht klaar is, of de gebeurtenis voorbij, gaat de span-ning vanzelf weg. Deze spanning hoort bij het leven en is gezond. In dit geval spreekt men van ‘goede’ stress.

Stress wordt echter een probleem als de draaglast (de hoeveelheid stress of de ernst van

DRAAGLAST DRAAGKRACHT

stress, negatieve ervaringen, kwetsbaarheden, weinig steun, ziekte, erfelijke belasting,…

weerbaarheid, steun, positieve ervaringen, goede relaties, zingeving gezondheid,…

take off 43THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

de stresserende situatie) groter is dan onze draagkracht (de middelen die we hebben om met de situatie om te kunnen gaan). In dit geval spreken we van ‘slechte’ stress. Deze vorm van stress kan voorkomen bij ingrijpende gebeurtenissen (voorbeeld een relatie-breuk of breuk met een goede vriend of vriendin) of langdurige blootstelling aan druk (bijvoorbeeld veel schoolwerk, hard ruziënde ouders of geldgebrek). Wanneer deze te lang duren en je niet goed meer kan ontspannen, ga je minder functioneren en heb je weinig energie. Ook kunnen allerlei symptomen optreden op zowel lichamelijk (voor-beeld vermoeidheid, hoofdpijn, verminderde weerstand) als psychisch vlak (voorbeeld prikkelbaar, minder zelfvertrouwen en piekeren) als op het vlak van je gedrag (voorbeeld meer roken, alcohol of drugs gebruiken en meer fouten maken).

Dikwijls denkt men dat enkel volwassenen stress ervaren. Maar stress komt bij iedereen voor, ook bij kinderen en jongeren. Tijdens de adolescentie verandert er namelijk veel. Jongeren krijgt steeds meer schoolwerk, meer vrijheden maar ook meer verantwoorde-lijkheden. Relaties met hun ouders en vrienden veranderen, en hun vriendenkring wordt steeds belangrijker. Dit alles brengt stress met zich mee. Zo blijkt uit onderzoek18 dat bijna de helft van de Vlaamse jeugd stress heeft door school, 40% stress krijgt door hun uiterlijk en een gebrek aan zelfvertrouwen en 1 op 4 door hun vrienden en relaties. Maar ook voor 1 op 3 jongeren geeft sociale media hen stress (zie sociale mediaweerbaarheid).

DE 3 G’S: GEDRAG, GEVOELENS EN GEDACHTENIeder van ons heeft bepaalde gedachten, gevoelens (emoties) en gedragingen. Deze staan allemaal in verbinding met elkaar. Dit noemen we de GGG-cyclus. Zo worden gevoelens niet alleen bepaald door de gebeurtenissen die er aan voorafgaan, maar ook door de beoordeling die we aan deze gebeurtenissen geven, of anders gezegd de gedachten die we bij deze gebeurtenissen hebben. Maar ook wat je doet beïnvloedt wat je denkt en voelt. En hoe je je voelt beïnvloedt wat je doet en wat je denkt.

Dit alles betekent ook dat je invloed kan uitoefenen op je manier van denken, zowel op onze eigen gedachten als op onze manier van denken over geestelijke gezondheid, psy-chische problemen en mensen met psychische problemen. Dit laatste speelt een rol bij stigma en discriminatie. Meer informatie hierover is terug te vinden in deel 4 van deze basislessen.

De volgende metafoor is een leuke manier om de link tussen gedachten en gevoelens te verduidelijken: ‘Bal onder water duwen’

Stel je eens voor dat je gedachten en gevoelens ziet als een bal die we onder water duwen. We vinden het niet fijn om vervelende gedachten of gevoelens te hebben. Daarom proberen we ze weg te duwen, net zoals een bal die je onder water duwt. Het

18 Joetz (2017).Hebben jongeren stress? Duh! Opgehaald van https://www.bondmoyson.be/ovl/Nieuwsbrieven/Flits/flits-mei-2017/Pages/Hebben-jongeren-stress.aspx

GEDRAG

GEDACHTEN GEVOELENS

take off 44THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

kost veel energie om deze onder water te houden. Hoe lang houd je dit vol? En heb je ondertussen nog tijd om datgene te doen wat je eigenlijk graag wilde doen? Wat gebeurt er als je de bal loslaat? Dan plopt hij meteen boven water! Maar hij raakt je niet, hij dob-bert daar alleen maar. Als je de bal met rust laat, hou je energie en aandacht over om aan andere zaken te besteden19.

WEGWIJS: WAAR KAN JE TERECHT?Er bestaan heel wat diensten en hulpverleners waar jongeren terecht kunnen bij geeste-lijke gezondheidsproblemen. Vooreerst zijn er enkele diensten waar ze gratis en anoniem een beroep op kunnen doen. Ze kunnen ook bij hun huisarts terecht met deze problemen en indien nodig zal hij/zij samen met hen zoeken bij welke dienst ze best terecht kunnen. Maar ze kunnen ook rechtstreeks een beroep doen op een gespecialiseerde dienst.

MAAR WELKE SOORTEN HULP BESTAAN ER NU JUIST? Voor jongeren bestaan er heel wat laagdrempelige organisaties die hulp bieden rond psychische problemen, zowel wanneer de jongere die zelf ervaart als wanneer zij iemand kennen die hier mee te maken heeft.

Anonieme hulp

Soms willen ze liever praten met iemand die hen niet persoonlijk kent en aan wie ze hun naam niet hoeven te zeggen. Dan kunnen ze terecht bij deze organisaties:

• Awel,

• Tele-onthaal,

• CLBch@t

• Zelfmoord 1813,

• Druglijn,

• Teleblok,

• Vertrouwenscentrum,

• Nu praat ik erover,

• Ik maak de klik,

• Sensoa,

• Holebifoon, en

• Wel jong niet hetero.

19 Samsen, M. & Heus, J. de (2017). Acceptance and Commitment Therapy bij kinderen en jongeren. Bohn Stafleu van Loghum: Houten.

take off 45THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

Daarnaast bestaan er ook initiatieven waar ze, naast telefonisch of online, ook persoon-lijk met hun problemen en vragen terecht kunnen:

• Jongerenadviescentrum (JAC)

• Centrum voor algemeen welzijn (CAW)

• Centrum voor leerlingenbegeleiding (CLB)

• Kinderrechten

• OverKop

• Tejo

• Zelfhulpgroepen

Echter, een goede babbel kan erg deugd doen. Toch blijkt dit niet altijd voldoende en is professionele hulpverlening aangewezen. Hierbij kan een beroep gedaan worden op verschillende types hulpverlening:

Psychologische ondersteuning

Heel wat psychologen, psychiaters of andere therapeuten werken op zelfstandige basis. Het voordeel is dat je soms sneller bij hen terecht kan dan in bijvoorbeeld een CGG (zie verder). Nadelen zijn dat je slechts bij één persoon terecht komt, die je al dan niet kan liggen, en de prijzen voor een consultatie hoger liggen dan in een CGG.

Psychiater?

Een psychiater is een arts gespecialiseerd in psychiatrie. Psychiaters mogen medicijnen voorschrijven (psychologen mogen dat niet). Je kan bij een psychiater terecht voor een consult, een diagnose en een behandeling. Een aantal psychiaters biedt ook zelf psycho-therapie aan. 

Psycholoog?

Klinisch psychologen hebben een universitaire opleiding in de klinische psychologie gevolgd. Daarnaast hebben ze vaak, maar niet altijd, een bijkomende therapeutische vorming gekregen. Ze kunnen op diverse terreinen werkzaam zijn: in ziekenhuizen, scholen, bedrijven, onderzoeksorganisaties, en dergelijke meer. Een psycholoog mag nooit geneesmiddelen voorschrijven, dat mogen alleen psychiaters omdat zij eerst een opleiding in de geneeskunde gekregen hebben. Bij klinisch psychologen kan je terecht voor begeleiding of therapie bij psychische aandoeningen of persoonlijke problemen.

Therapeut?

Voorlopig mag iedereen zich psychotherapeut noemen, of je nu een vooropleiding in de psychologie of psychiatrie hebt genoten, een of andere therapieopleiding of zelfs hele-maal geen opleiding. De term psycholoog is wel wettelijk beschermd. Wel bestaan er zeer goede therapeuten. Toch is het een goed idee om na te gaan wat de achtergrond is van de therapeut die je wil raadplegen en om eventueel te polsen naar de ervaringen van andere mensen die een beroep deden op hem of haar.

take off 46THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

Centrum geestelijke gezondheid (CGG)

In een CGG kunnen mensen terecht voor advies, diagnosestelling en behandeling bij psychische problemen. Dit type centra werkt ambulant, waardoor je in je eigen omgeving kan blijven wonen en naar school gaan. Een opname is niet mogelijk. Alle contacten verlopen via consultatie- en begeleidingsmomenten.

Psychiatrische Afdeling in een Algemeen Ziekenhuis (PAAZ)

Een psychiatrische afdeling in een algemeen ziekenhuis biedt residentiële psychiatrische hulpverlening. Je verblijft er dus meestal dag en nacht. Al bieden sommige PAAZ-afdelingen ook zorg aan via daghospitalisatie. Een PAAZ is gericht op korte opnames.

Psychiatrisch ziekenhuis

Een psychiatrisch ziekenhuis biedt residentiële psychiatrische hulpverlening aan. Zoals in een PAAZ (zie boven), verblijf je dus ook hier dag en nacht. Echter kan je in een psychiatrisch ziekenhuis terecht voor langdurige hulp. Bovendien hebben de psychiatrische ziekenhuizen doorgaans ook afdelingen met meer gespecialiseerde programma’s en afdelingen speciaal voor kinderen en jongeren.

Psychiatrisch dagcentrum

In een dagcentrum, dat meestal bij een PAAZ of een psychiatrisch ziekenhuis hoort (zie boven), kan je terecht voor een intensieve behandeling overdag. ’s Avonds en in het weekend verblijf je thuis.

Psychiatrisch verzorgingstehuis (PVT)

In een psychiatrisch verzorgingstehuis verblijven personen met een mentale handicap of met een langdurige en gestabiliseerde psychiatrische stoornis voor een lange periode of soms zelf permanent.

Extra Voor de jongeren zelf werd een overzichtelijk stappenplan met bijhorende uitleg ontwikkeld. Dit is terug te vinden in bijlage.

Let op Voor het uitdelen van dit stappenplan raden wij aan om hierrond eerst duidelijke afspraken met het beleid en CLB van jullie school te maken.

Extra Op zoek naar uitgebreidere informatie? Neem dan zeker een kijkje op de website www.geestelijkgezondvlaanderen.be/hulp-zoeken

take off 47THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

1 Opdracht ‘Ander’ gedrag

Een kringgesprek over ‘ander’ gedrag. Men kan hier dieper op ingaan door de volgende vragen te stellen:

• Wanneer vind je iemand ‘anders’?

• Wie kent er iemand in zijn of haar omgeving die zich wel eens ‘anders’, ‘raar’ of ‘vreemd’ gedraagt?

• Hoe ga je met diegene om?

• Vermijd je hem of haar het liefst of juist niet?

• Wie voelt zichzelf wel eens ‘anders’ dan anderen? (Ev. Wat is er aan de hand met je?)

• Hoe ga je met dit gevoel om?

• Praat je erover of verberg je dit gevoel?

• Etc.

2 Opdracht Stress?!

Een groepsdiscussie rond stress. De volgende vragen en stellingen kunnen worden besproken.

VRAGEN

• Wat is stress voor jullie?

• Hoe beleven jullie stress?

• Welke symptomen ervaren jullie wanneer jullie stress hebben?

• Waarover ervaren jullie stress? (Vaak voorkomende voorbeelden: Schoolwerk, school-resultaten, faalangst/ perfectionisme, uiterlijk, zelfvertrouwen, liefdesperikelen, ruzies met vrienden, ‘Ben ik wel leuk genoeg?’)

• Hoe pakken jullie stress aan? (Leerlingen kunnen tips met elkaar uitwisselen)

• Uit onderzoek20 blijkt dat meisjes meer stress ervaren dan jongens. Klopt dit volgens jullie?

20 Joetz (2017).Hebben jongeren stress? Duh! Opgehaald van https://www.bondmoyson.be/ovl/Nieuwsbrieven/Flits/flits-mei-2017/Pages/Hebben-jongeren-stress.aspx

Tip Je kan de

belangrijkste punten op het bord of

op een flip-over opschrijven.

Werkblad 1 Wat is

geestelijkegezondheid?

take off 48THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

STELLINGEN

Kies als leerkracht-begeleider enkele stellingen uit en lees deze aan de leerlingen voor. Laat de leerlingen die akkoord gaan (ja) links van de cirkel zitten. Wie niet akkoord gaat (nee) mag rechts plaatsnemen. Na elke stellingen, mogen enkele leerlingen uit beide groepjes (de ja en de nee groep) hun keuze motiveren. Modereer zoals in een groeps-gesprek. Voorbeeldstellingen zijn:

• Lachen is gezond!

• Iedereen die stress heeft, weet of voelt dat.

• Stress moet je ondergaan. Er is niets aan te doen.

• Sport kan stress verlagen.

• Als je positief denkt, heb je minder last van stress.

• Jongeren hebben nu meer stress dan vroeger.

• Sociale media zorgen voor stress.

• Na regen komt zonneschijn (= na een periode van tegenslag, komt er een betere tijd). Klopt dit?

• Veel vrienden hebben zorgt voor minder stress.

• Iemand met weinig vrienden heeft meer stress dan iemand met veel vrienden.

• Een drukke agenda (goed gevuld met school, hobby’s, vrienden) zorgt voor stress.

• Mediteren kan stress verlagen.

• Muziek kan stress verlagen.

3 Opdracht De stresscirkel

Laat alle leerlingen in een cirkel zitten (met of zonder stoelen). Start de cirkel met het verduidelijken van de volgende richtlijnen bij het gesprek:

• Wie spreekt wordt niet onderbroken (luisteren naar elkaar),

• Iedereen krijgt de kans om te spreken maar dit is niet verplicht,

• De antwoorden zijn allemaal je eigen mening – er zijn dus geen goede of slechte ant-woorden.

Leg vervolgens cijfers van 0 tot 5 in het midden van de cirkel op een lijn. Aansluitend vraag je aan je leerlingen hoeveel stress ze op bepaalde momenten ervaren. Hierbij som je telkens een gebeurtenis op, met de boodschap dat de leerlingen op het voor hen hierbij passende cijfer mogen plaatsnemen (0 = geen stress, 5 = heel veel stress). Indien gewenst kunnen de leerlingen kort uitleggen waarom deze situatie voor hen wel of geen stress geeft. Voorbeeldsituaties kunnen zijn:

• Een belangrijke toets/ examen

• Een spreekbeurt geven

• Ruzie met een vriend/ vriendin

take off 49THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

• Meningsverschil met je ouders

• Jouw persoonlijke agenda (school, hobby’s, sociaal leven)

• Een bad hair day

• De dag van het rapport

• ‘Ben ik wel leuk genoeg?’

• Liefdesbreuk

4 Opdracht Wat is het?

Laat leerlingen met elkaar in discussie gaan over wat geestelijke gezondheid is. Enkele voorbeeldonderwerpen zijn:

• Komen psychische problemen vaak voor? (Voor concrete cijfers: zie basislessen, thema 1).

• Wat is een dipje? (zie basislessen, thema 1)

• Is je goed voelen een kwestie van willen? Is het iemand zijn eigen schuld wanneer hij of zij een psychisch probleem heeft? (zie basislessen, thema 1)

• Is wilskracht DE sleutel om te herstellen van een psychisch probleem? (zie basislessen, thema 1, thema 2 en thema 3)

• Zijn psychische problemen erfelijk? (zie basislessen, thema 1)

• Zijn mensen met psychische problemen gevaarlijk? (zie basislessen, thema 4)

• Waar komt het taboe op psychische problemen vandaan? (zie basislessen, thema 4)

• Hoe kunnen we zelf werken aan onze geestelijke gezondheid? En hoe kunnen anderen hierbij helpen? (zie basislessen thema 2 en thema 3)

• Wat moeten we doen om het taboe rond psychische proble-men te doorbreken? (zie basislessen thema 3 en thema 4)

5 Opdracht Stellingenspel

Vraag aan de leerlingen wat ze denken over de volgende stellingen:

• Psychisch ziek zijn kan iedereen overkomen/ Niemand is immuun voor psychische problemen.

• Psychische problemen komen door een zwakke wilskracht.

• Alleen marginalen kampen met psychische problemen zoals depressie, alcohol-misbruik, …

• Mensen met psychische problemen/ mensen met een psychose zijn gevaarlijk.

Tip Om deze discussie

te onderbouwen kan gebruik gemaakt worden van mediaberichten en

artikels. Inspiratie hiervoor is terug te vinden in Module 5: Inspiration.

take off 50THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

• Alle mensen met psychische problemen behoren opgesloten te worden.

• Er kleeft stigma op psychische problemen en mensen met psychische problemen.

• Eens je een psychisch probleem hebt gehad, raak je hier niet meer vanaf.

• Psychische problemen zijn geen echte problemen/ zijn geen echte ziekte.

• Als zou blijken dat één van mijn vrienden een psychisch probleem heeft, zou ik deze persoon niet meer vertrouwen.

• Als zou blijken dat één van mijn vrienden een psychisch probleem heeft, zou ik deze persoon helpen.

• Het is moeilijk om over psychische problemen te spreken.

• Mensen met psychische problemen weten het meestal zelf niet.

• Het taboe op psychische problemen zorgt er voor dat mensen met een psychisch pro-bleem pas de stap naar hulpverlening zetten als ze er erg aan toe zijn.

• Mensen met psychische problemen worden in onze maatschappij uitgelachen.

• Op school zou er altijd een vertrouwenspersoon/ psycholoog beschikbaar moeten zijn.

• Wanneer ik zou vermoeden dat ik een psychisch probleem heb, zou ik dit meteen aan mijn ouders/ vrienden/ een vertrouwenspersoon vertellen.

• Geestelijke gezondheidszorg is net zo belangrijk als lichamelijke gezondheidszorg.

• Sport kan helpen psychische problemen te voorkomen.

• Het is belangrijk goed zorg te dragen voor onze geestelijke gezondheid.

Tip Het is mogelijk hierbij het klaslokaal in twee delen op te splitsen. Jongeren gaan dan rechts staan als ze akkoord gaan met de stelling en links wanneer ze niet akkoord zijn. Laat de twee kampen beargumenteren waarom ze dit vinden.

Tip Geef leerlingen een rode en een groene kaart. Wanneer ze niet akkoord zijn met een stelling, dienen ze de rode kaart in de lucht te steken. Wanneer ze wel akkoord zijn, de groene kaart. Drie stellingen die veel pro stemmen kregen en drie stellingen die veel contra stemmen kregen, kunnen uitgebreider worden besproken in de klas.

Tip Men kan de leerlingen zelf opdelen in een pro- en een contra-groep. De leer-lingen zoeken dan zoveel mogelijk argumenten om hun toegewezen standpunt te verdedigen. Achteraf gaan de pro- en contra-groep met elkaar in discussie. Bijkomende mogelijkheid: Bij elke stelling wordt een winnaar aangeduid. Nadien worden alle winnende standpunten afgetoetst of het gaat over een stigma-doorbrekend of stigmabevestigend standpunt.

take off 51THEMA 1 Kennismaking met geestelijke gezondheid: Wat is het?

6 Opdracht Meningen over cijfers

Ga met je leerlingen in discussie over de specifieke cijfers rond geestelijke gezondheid. Je kan hen vragen wat deze cijfers met hen doen en of ze hiervan verschieten. Bijvoor-beeld: ‘Eén op vier krijgt te maken met psychische problemen. Wat vinden jullie hiervan? Verschieten jullie van dit cijfer? Waarom wel? Waarom niet?’

Concreet cijfermateriaal om hiervoor te gebruiken is terug te vinden in de basislessen van thema 1.

take

off

52TH

EMA

1 Ken

nism

akin

g me

t gee

stel

ijke

gezo

ndhe

id: W

at is

het

?

AANS

LUIT

END

MAT

ERIA

AL 1

: WAT

IS G

EEST

ELIJ

KE G

EZON

DHEI

D?

MAT

ERIA

ALLE

EFTI

JDTY

PEKO

RTE

INHO

UDM

EER

INFO

?

3D –

DEN

KEN!

DUR

VEN!

DO

EN!

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSSP

ELIn

tera

ctie

f spe

l ove

r soc

iaal

em

otio

nele

them

a’s:

gezo

nd-

heid

, ruz

ie, s

eksu

alite

it, a

gres

sie, m

idde

leng

ebru

ik, m

ultim

edia

en

wel

bevi

nden

wor

den

besp

roke

n, z

owel

de

posi

tieve

al

s de

nega

tieve

asp

ecte

n. D

e le

erlin

gen

verw

oord

en h

un

men

ing

of w

isse

len

van

geda

chte

n bij

een

kor

te v

raag

, een

kr

ingg

espr

ek o

f een

team

opdr

acht

die

te m

aken

hee

ft

met

het

gek

ozen

them

a. T

usse

ndoo

r kom

en sp

eels

e do

e-op

drac

hten

aan

bod

die

het

geh

eel l

ucht

ig e

n pl

ezie

rig

mak

en.

ww

w.le

efsl

eute

ls.b

e

AANB

OD D

E BL

EEKW

EIDE

- JO

NGER

ENSE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

WORK

SHOP

Erva

rings

geric

ht w

erke

n m

et jo

nger

en.

De

blee

kwei

de:

leen

enju

lie@

gmai

l.com

Le

en: 0

479

55 3

9 18

Julie

: 047

4 45

49

31

AANB

OD D

E BL

EEKW

EIDE

- LE

ERKR

ACHT

ENLE

ERKR

ACHT

ENWO

RKSH

OPEr

varin

gsge

richt

wer

ken

met

leer

krac

hten

.D

e bl

eekw

eide

: le

enen

julie

@gm

ail.c

om

Leen

: 047

9 55

39

18Ju

lie: 0

474

45 4

9 31

AL T

E GE

K –

PSYC

HOSE

TU

SSEN

BRE

IN E

N SA

MENL

EVIN

G

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSLE

ZING

+ BO

EKGe

erdt

Mag

iels

gee

ft in

zich

t in

de p

robl

emat

iek

van

psy-

chos

e en

van

men

sen

die

psyc

hisc

h af

wijk

en v

an d

e ‘n

orm

’. Aa

n de

han

d va

n ge

spre

kken

met

spec

ialis

ten-

psyc

hiat

ers

en o

nder

zoek

ers,

zoal

s Erik

Thy

s, M

arc

De

Her

t en

Inez

Ge

rmey

s, sc

hets

t hij

de la

nge

weg

die

de

voor

bije

dece

nnia

is

afg

eleg

d op

het

vla

k va

n on

derz

oek,

beh

ande

ling

en

sens

ibili

serin

g. M

aar h

ij st

elt o

ok k

ritis

che

vrag

en o

ver h

et

blijv

ende

stig

ma

dat o

p ps

ychi

sche

pro

blem

en ru

st, o

nt-

mas

kert

har

dnek

kige

mis

vers

tand

en e

n to

ont h

aarf

ijn a

an

waa

r wij

als m

aats

chap

pij te

kort

schi

eten

.

info

@te

gek.

be

take

off

53TH

EMA

1 Ken

nism

akin

g me

t gee

stel

ijke

gezo

ndhe

id: W

at is

het

?

ANTI

PEST

PROJ

ECT:

‘T

ZAL

WEL

ZIJN

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSCR

EATIE

F PRO

JECT

Vanu

it he

t voo

rleze

n of

sam

en le

zen

van

een

ster

k ve

r-ha

al g

aan

de 5

6 de

elne

men

de sc

hole

n vi

a ee

n cr

eatie

f pr

ojec

t in

kaar

t bre

ngen

hoe

de

sfee

r is o

p hu

n sc

hool

. Sa

men

met

een

cul

tuur

-edu

catie

ve o

rgan

isat

ie,

die 

hen 

grat

is b

egel

eidt

, hou

den 

ze z

ichz

elf e

en sp

iege

l voo

r en

bek

ijken

 ze

hoe

het g

este

ld is

met

het

wel

bevi

nden

in d

e sc

hool

. Ze

betr

ekke

n hi

erbij

oud

ers,

ande

re le

rare

n en

leer

-lin

gen.

Doo

rhee

n he

t pro

ject

kom

en z

e to

t een

cre

atie

die

sy

mbo

ol s

taat

voo

r het

wel

bevi

nden

op 

hun

scho

ol. D

it ka

n ee

n be

eld

zijn,

een

vid

eore

port

age,

een

uitv

ergr

oot g

edic

ht,

een

thea

terv

oors

telli

ng, e

en m

uzie

kcre

atie

, een

lied

, een

ve

rhaa

l/bo

ek, e

en d

ansv

oors

telli

ng …

Cultu

urku

ur

BROO

DJE

SPÉC

IAL

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSSP

ELO

p ee

n le

uke

man

ier m

et d

e th

ema’

s pes

ten,

and

ers-

zijn

en d

iver

site

it aa

n de

slag

gaa

n. H

ierb

ij is

het

doe

l voo

ral

dat j

onge

ren

nade

nken

ove

r dez

e th

ema’

s, da

t ze

elka

ars

men

ing

hier

over

ken

nen,

dat

ze

vaar

digh

eden

eig

en m

aken

, da

t ze

inzi

en d

at ie

der v

an o

ns a

nder

s en

unie

k is

en

dat

deze

div

ersi

teit

net e

en v

errij

king

is.

mai

lbox

@

inpe

tto-

jeug

ddie

nst.b

e

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

CREA

NDER

SSE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

WORK

SHOP

CreA

Nde

rs m

aakt

wor

ksho

ps o

ver l

eren

leve

n en

kie

zen

wat

je

ech

t wil.

De

wor

ksho

ps b

reng

en h

et m

enta

le e

n em

otio

-ne

le w

elzij

n va

n de

leer

linge

n in

kaa

rt. W

ant j

ong

zijn

is n

iet

altij

d ev

en si

mpe

l, m

aar i

n fe

ite o

ok h

elem

aal n

iet z

o m

oei-

lijk.

Cre

AN

ders

bre

ngt r

efle

ctie

en

intr

ospe

ctie

tot o

p de

sc

hool

bank

en e

n ve

rwer

kt m

aar l

iefs

t 10

vako

vers

chrij

dend

e ei

ndte

rmen

in é

én w

orks

hop.

ww

w.c

rean

ders

.be

take

off

54TH

EMA

1 Ken

nism

akin

g me

t gee

stel

ijke

gezo

ndhe

id: W

at is

het

?

DE K

LEIN

E VR

EDE

10 TO

T 16

JAAR

SPEL

+

NABE

SPRE

KING

Aan

de h

and

van

een

intr

ofilm

pje

wor

dt h

et sp

el g

esta

rt

met

als

doe

l: co

nflic

ten

op e

en c

onst

ruct

ieve

man

ier a

an-

pakk

en, v

ooro

orde

len

tege

nove

r and

eren

losl

aten

, pe

stge

drag

afs

traf

fen

en w

eten

dat

nie

t alle

s wat

men

zeg

t da

arom

ook

de

waa

rhei

d is

. The

ma’

s: om

gaan

met

con

flic-

ten,

pes

t- e

n pl

aagg

edra

g, h

et v

ersc

hil t

usse

n ee

n fe

it en

ee

n m

enin

g.

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

D-ST

RESS

VANA

F 14

JAAR

SPEL

Het

doe

l van

dit

spel

is d

e de

elne

mer

s te

sens

ibili

sere

n vo

or

de s

tres

s-pr

oble

mat

iek.

Het

spel

moe

t een

dis

cuss

ie o

p ga

ng b

reng

en o

ver d

e oo

rzak

en e

n de

gev

olge

n va

n st

ress

, en

ove

r de

man

ier w

aaro

p el

keen

met

str

ess t

rach

t om

te

gaan

en

op z

oek

gaat

naa

r opl

ossi

ngen

.

De

aans

toke

rij

EEN

STEE

KJE

LOS?

VANA

F 14

JAAR

SPEL

Het

spel

is e

en h

ulpm

idde

l om

in g

espr

ek te

gaa

n ov

er

psyc

hisc

he g

ezon

dhei

d en

kw

alite

it va

n le

ven.

Er i

s ook

een

m

ogel

ijkhe

id to

t een

trai

ning

‘spe

lbeg

elei

der E

en S

teek

je

Los?

’ waa

rin d

e de

elne

mer

s kun

nen

lere

n om

het

spel

zo

optim

aal m

ogel

ijk in

te z

ette

n.

De

baga

gedr

ager

FF D

OWN

2e EN 3

e GRA

AD

SECU

NDAIR

OND

ERWI

JSLE

SSEN

REEK

S‘F

f dow

n’ s

timul

eert

jong

eren

en

hun

omge

ving

om

 gev

oe-

lens

 cor

rect

te (h

)erk

enne

n en

uite

n. In

het

less

enpa

kket

is

aand

acht

voo

r: tij

dig

hulp

zoe

ken

wan

neer

som

bere

gev

oe-

lens

een

lang

e tij

d aa

nsle

pen

en d

reig

en u

it te

mon

den

in e

en d

epre

ssie

; wet

en w

aar j

e hi

ervo

or te

rech

t kan

. Het

pa

kket

bev

at o

nder

and

ere

een

min

ikra

nt o

p m

aat v

an jo

n-ge

ren,

een

fold

er ‘J

onge

ren

en d

epre

ssie

’, een

did

actis

che

map

voo

r lee

rkra

chte

n 2d

e en

3de

gra

ad se

cund

air o

nder

-w

ijs m

et c

oncr

eet u

itgew

erkt

e le

ssug

gest

ies,

ruim

e ac

hter

-gr

ondi

nfor

mat

ie e

n ee

n lij

st v

an b

esch

ikba

ar m

ater

iaal

ove

r he

t the

ma.

Ook

de

brie

venr

oman

‘Spi

egel

schr

ift’ v

orm

t een

on

derd

eel v

an h

et p

akke

t.

Logo

’s

take

off

55TH

EMA

1 Ken

nism

akin

g me

t gee

stel

ijke

gezo

ndhe

id: W

at is

het

?

GEVO

ELEN

S- E

N

BEHO

EFTE

SPEL

SECU

NDAIR

OND

ERWI

JSSP

ELD

oor h

et sp

elen

van

dit

gevo

elen

s- e

n be

hoef

tesp

el le

ren

we

onze

woo

rden

scha

t ver

ruim

en o

m g

evoe

lens

en

beho

ef-

ten

genu

ance

erde

r te

kunn

en b

enoe

men

. Tev

ens k

rijge

n w

e ‘ o

p ee

n sp

eels

e w

ijze

‘ er m

eer v

oelin

g m

ee

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

GEVO

ELSW

EREL

DSPE

LVA

NAF 1

4 JA

ARSP

ELGe

voel

ens s

pele

n ee

n be

lang

rijke

rol i

n on

s lev

en. Z

e be

ïn-

vloe

den

ons g

edra

g in

hog

e m

ate

en d

aaro

m is

het

zin

vol

ze te

ken

nen

en te

beg

rijpe

n. V

eel m

ense

n vi

nden

het

ec

hter

last

ig o

m h

un g

evoe

lens

ond

er w

oord

en te

bre

ngen

. ‘G

evoe

lsw

erel

dspe

l’ ko

mt h

iera

an te

gem

oet.

De

aans

toke

rij

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

HET

SPEL

VAN

LES

GEVE

NLE

ERKR

ACHT

EN

SECU

NDAIR

OND

ERWI

JSSP

ELD

oor b

uite

n de

les r

egel

mat

ig te

oef

enen

met

last

ige,

vee

l vo

orko

men

de si

tuat

ies e

n te

refle

cter

en o

p uw

eig

en g

edra

g al

s laa

rkra

cht,

kunt

u (m

eer)

grip

krij

gen

op d

e ui

tdag

inge

n va

n he

t les

geve

n. H

et S

pel v

an L

esge

ven

bied

t een

scha

t aa

n pr

aktis

che

oefe

ning

en d

ie u

lere

n ho

e u

het b

este

kun

t om

gaan

met

ver

schi

llend

e si

tuat

ies e

n le

erlin

gen.

CPS

MIMÜ

RFEL

SECU

NDAIR

OND

ERWI

JSSP

ELEe

n m

imür

fel i

s een

dob

bels

teen

. Op

elke

zijd

e va

n ee

n m

imür

fel s

taat

een

mim

iek,

een

gel

aats

expr

essi

e: w

oede

nd,

optim

istis

ch, b

eslu

itloo

s, ve

rbaa

sd, p

essi

mis

tisch

of v

rolij

k.

Via

de m

imür

fels

tene

n ku

nnen

spee

lse

tech

niek

en o

ver

gevo

elen

s wor

den

uitg

ewer

kt. I

n el

k do

osje

zitt

en 12

mim

ür-

fels

tene

n en

een

han

dlei

ding

waa

rin e

en a

anta

l spe

lvor

men

w

orde

n be

schr

even

.

De

aans

toke

rij

MIND

FULN

ESS

VO

OR J

ONGE

REN

SECU

NDAIR

OND

ERWI

JSBO

EKD

it bo

ek is

spec

iaal

voo

r jon

gere

n ge

schr

even

en

toon

t aan

de

han

d va

n ee

n ac

htst

appe

npla

n ho

e m

indf

ulne

ss e

en w

eg

kan

zijn

naar

mee

r zel

fver

trou

wen

, min

der p

ieke

ren,

min

der

stre

ss e

n po

sitie

f den

ken.

Aute

ur: D

avid

Dew

ulf

take

off

56TH

EMA

1 Ken

nism

akin

g me

t gee

stel

ijke

gezo

ndhe

id: W

at is

het

?

MISS

ION

POSS

IBLE

LEER

KRAC

HTEN

SE

CUND

AIR O

NDER

WIJS

NASC

HOLIN

GM

issi

on P

ossi

ble

is e

en o

plos

sing

sger

icht

sta

ppen

plan

waa

r-m

ee jo

nger

en h

un e

igen

doe

len

kunn

en o

ntde

kken

en

stap

vo

or s

tap

dich

terb

ij br

enge

n. H

et k

an in

geze

t wor

den

voor

jo

nger

en d

ie d

reig

en v

ast t

e lo

pen

in h

un (s

choo

ls) f

unct

i-on

eren

. Hoe

kun

je jo

nger

en b

egel

eide

n al

s ze

vast

lope

n in

hun

func

tione

ren?

Wat

als

hun

mot

ivat

ie w

egza

kt, h

un

gedr

ag te

wen

sen

over

laat

, ze

moe

ilijk

om k

unne

n m

et h

un

emot

ies?

Mis

sion

Pos

sibl

e ka

n ee

n an

twoo

rd b

iede

n.

ww

w.le

efsl

eute

ls.b

e

OH-K

AART

SPEL

VANA

F 14

JAAR

SPEL

Het

OH

-kaa

rtsp

el g

ebru

ikt 8

8 ka

arte

n m

et w

oord

en e

n 88

 kaa

rten

met

afb

eeld

inge

n. D

oele

n va

n he

t spe

l zijn

: ge

voel

ens e

n ge

dach

ten

uitw

isse

len,

ged

acht

enas

soci

atie

s m

aken

, com

mun

icer

en m

et d

e ve

rbee

ldin

g en

het

har

t, en

zi

chze

lf en

de

ande

ren

(bet

er) l

eren

ken

nen.

De

aans

toke

rij

RODE

NEU

ZEN

DAG-

APP

SECU

NDAIR

OND

ERWI

JSVR

AGEN

LIJST

iVO

X on

twik

keld

e ee

n to

ol w

aarm

ee je

in d

e kl

as (a

noni

em)

kan

peile

n na

ar h

et w

elbe

vind

en v

an d

e le

erlin

gen

en h

un

attit

udes

en

men

inge

n te

n ov

erst

aan

van

een

aant

al R

ode

Neu

zen

Dag

-ger

elat

eerd

e th

ema’

s. Je

doe

t de

bevr

agin

g va

n 17

vra

gen

apar

t per

kla

s en

kan

verv

olge

ns d

e kl

asre

sulta

ten

dow

nloa

den

én v

erge

lijke

n m

et d

e re

sulta

ten

van

een

nati-

onal

e be

vrag

ing

van

augu

stus

.

Rode

neu

zen

dag

SAME

N SC

HOOL

MAK

EN

LEER

LINGE

NPAR

TICI

PATI

E IN

DE

PRAK

TIJK

2e GRA

AD TS

O EN

BSO

SCHO

OLPR

OJEC

TD

e le

erlin

gen

wor

den

uitg

edaa

gd h

et le

ven

op sc

hool

mee

te

org

anis

eren

. Ver

trek

kend

van

hun

wen

sen

wer

ken

ze e

en

proj

ect u

it. H

et p

roje

ct e

indi

gt m

et e

en a

anta

l ver

ande

rin-

gen

op k

lasn

ivea

u of

initi

atie

ven

die

door

de

klas

geo

rgan

i-se

erd

wor

den.

ww

w.st

eunp

untg

ok.b

e

take

off

57TH

EMA

1 Ken

nism

akin

g me

t gee

stel

ijke

gezo

ndhe

id: W

at is

het

?

VERB

ORGE

N KO

PZOR

GEN

SECU

NDAIR

OND

ERWI

JSLE

ZING

+ BO

EKVR

T-jo

urna

liste

en

psyc

holo

ge L

eslie

Hod

ge g

ing

in g

espr

ek

met

tien

bek

ende

men

sen

over

hun

psy

chisc

h pr

oble

em. W

at

als j

e ja

renl

ang

last

heb

t van

pan

ieka

anva

llen,

zoa

ls O

tto-

Jan

Ham

? Je

moe

ilijk

rust

vin

dt in

je h

oofd

, zoa

ls B

en S

eger

s? O

f m

et e

en e

etst

oorn

is ka

mpt

e, z

oals

Kat

e Ry

an? L

eslie

Hod

ge

bund

elde

tien

aan

grijp

ende

ver

hale

n di

e el

k op

hun

man

ier

tone

n ho

e ee

n ps

ychi

sch

prob

leem

je le

ven

kan

bepa

len.

H

oe m

oeilij

k he

t kan

zijn

juist

e hu

lp te

vin

den.

Maa

r ook

hoe

ee

n ps

ychi

sch

prob

leem

leef

baar

kan

wor

den,

of z

elfs

kan

w

orde

n ov

erw

onne

n. Z

e sc

hets

t zo

niet

alle

en e

en p

ortr

et

van

de m

eest

voo

rkom

ende

psy

chisc

he a

ando

enin

gen,

maa

r to

ont o

ok a

an h

oe b

elan

grijk

het

is e

en d

erge

lijk

prob

leem

op

tijd

te h

erke

nnen

en

geric

hte

hulp

te z

oeke

n.

info

@te

gek.

be

DE A

ANST

OKER

IJ:

VORM

ING

OP M

AAT

SECU

NDAIR

OND

ERWI

JSSP

ELVo

rmin

g op

maa

t ron

d ge

este

lijke

gez

ondh

eid

via

spel

.D

e aa

nsto

kerij

WAP

PIES

: DE

WER

ELD

VAN

JONG

ENS

SECU

NDAIR

OND

ERWI

JSSE

RIE (V

IDEO)

+

WERK

BOEK

Vijfd

elig

e se

rie o

ver e

en g

roep

jong

ens i

n hu

n ad

oles

cent

ie.

De

Wap

pies

is d

e na

am v

an e

en g

roep

vrie

nden

. De

serie

is

bed

oeld

om

de

emot

ione

le b

elev

ing

van

jong

ens a

an d

e or

de te

ste

llen

en w

ilt d

e w

erel

d va

n jo

ngen

s op

een

posi

-tie

ve m

anie

r, zo

nder

voo

roor

dele

n be

nade

ren.

Anne

ke H

opm

ans &

Se

nsoa

http

://w

ww

.wor

ldca

t.or

g/tit

le/w

appi

es-d

e-w

erel

d-va

n-jo

ngen

s/oc

lc/6

6405

651

WAR

ME S

TEDE

NSE

CUND

AIR O

NDER

WIJS

PROJ

ECT

Vijf V

laam

se p

iloot

sted

en, n

amel

ijk T

urnh

out,

Genk

, Bru

gge,

Le

uven

en

Gent

, zet

ten

sam

en m

et lo

kale

par

tner

s een

 inte

-gr

aal e

n ev

iden

ce-b

ased

bel

eid 

voor

gee

stel

ijke

gezo

ndhe

id

op. D

it be

leid

hee

ft a

ls d

oel d

e ge

este

lijke

gez

ondh

eid 

te

vers

terk

en b

ij ki

nder

en e

n jo

nger

en to

t 24

jaar

. Zek

er d

e m

aats

chap

pelij

k kw

etsb

are

kind

eren

en

jong

eren

wor

den

bere

ikt. 

Zo w

ordt

de

stad

voo

r hen

een

 ‘War

me

Stad

’. Het

do

el v

an h

et p

roje

ct is

alle

kin

dere

n en

jong

eren

wee

rbaa

r en

vee

rkra

chtig

mak

en, z

odat

ze

een

men

tale

buf

fer h

ebbe

n bij

tege

nsla

gen.

ww

w.w

arm

este

den.

be

THEMA 2

Wat beschermt tegen geestelijke gezondheids­problemen?

take off 59THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

THEMA 2: WAT BESCHERMT TEGEN GEESTELIJKE GEZONDHEIDSPROBLEMEN?Extra: Powerpoint 2

Het is belangrijk om onze geestelijke gezondheid ‘gezond’ te houden of positief te veranderen. Beschermende factoren kunnen hier aan bijdragen. Dit zijn factoren die bescherming bieden wanneer er een verhoogd risico is op de ontwikkeling van psychi-sche problemen. Beschermende factoren kunnen er dus voor zorgen dat een psychische aandoening toch geen probleem wordt. Dit kunnen zijn: je zelfbeeld, veerkracht, hoe je problemen oplost, en je sociale mediaweerbaarheid. Daarnaast speelt ook een begrip-volle en steunende omgeving een belangrijke rol. Dit wordt uitgebreider besproken in thema 3 van de basislessen.

ZELFBEELD EN ZELFVERTROUWENWeten wie je bent en wat bij je past en wat juist niet, is erg belangrijk. Maar het kost wel wat tijd om te ontdekken wie jij nu juist bent. Het resultaat van deze zoektocht resulteert in een beeld over jezelf, namelijk het zelfbeeld. Dit zelfbeeld verwijst naar iemands waar-dering van zijn positieve of negatieve eigenschappen gebaseerd op verschillende rollen en domeinen in iemands leven21. Anders gezegd is het zelfbeeld alles wat je weet over jezelf en dus het antwoord op vragen zoals 22:

• Wat vind ik van mezelf?,

• Wat zijn mijn kwaliteiten en beperkingen?,

• Ben ik evenveel waard als diegenen met wie ik mij vergelijk?.

Iedereen koppelt aan dit zelfbeeld een bepaalde waardering. Zo kan je tevreden zijn over dit beeld, terwijl anderen toch liever anders zouden zijn. Bij diegene die tevreden zijn, spreken we eerder over een positief zelfbeeld. Diegene die negatief denken over zichzelf, hebben daarentegen eerder een negatief zelfbeeld. Deze waardering noemen we het reële zelfbeeld of werkelijke zelfbeeld. Ideaal is een werkelijk zelfbeeld dat licht overhelt naar het positieve, bijvoorbeeld zoals je een goede vriend(in) ziet. Je weet wat hij kan en minder goed kan. Zo een werkelijk zelfbeeld zorgt ervoor dat iemand goed zit in zijn vel. Bovendien heeft iedereen ook een beeld van hoe ze willen zijn. Dit noemen we het ideale zelfbeeld of mogelijke zelfbeeld. Wanneer het verschil tussen het werkelijke zelf-beeld en het ideale zelfbeeld groot is, kan dit zorgen voor een negatief zelfbeeld.

Iedereen is uniek en heeft kwaliteiten en minder goede eigenschappen. Zo kan je van jezelf weten dat je goed kan zingen, niet goed bent in wiskunde en dat je een ochtend-humeur hebt. Dit kan bij iedereen verschillen en zelf tegenovergesteld zijn. De ene kan bijvoorbeeld netjes zijn, terwijl iemand anders erg slordig is. Je kan ook snel boos worden terwijl een ander juist altijd rustig blijft.

21 Mann, M.M., Hosman, C.M., Schaalma, H.P. & De Vries, N.K. (2004). Self-esteem in a broad-spectrum approach for mental health promotion. Health Education Research, 19, 4, 357-372.

22 De voorzorg (2015). Zelfvertrouwen en zelfbeeld bijsturen. Opgehaald van http://www.devoorzorg.be/antwerpen/gezond-actief/gezond-leven/gezonde-geest/Positief-zelfbeeld/Pages/Zelfvertrouwen-en-zelfbeeld-bijsturen.aspx

take off 60THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

De waardering van ons zelfbeeld wordt niet enkel gevormd op basis van hoe we onszelf zien. Ook hoe anderen ons zien en hoe de maatschappij ons ziet, speelt een belangrijke rol. Tenslotte gaan we onszelf ook vergelijken met anderen. Dit kan op zich geen kwaad, tenzij het verschil opnieuw te groot wordt. Kortom, we zien onszelf en de werkelijkheid altijd en overal door een gekleurde bril.

Een zelfbeeld evolueert een heel leven lang. Een belangrijke periode in deze evolutie is echter de adolescentie. Tijdens de adolescentie verandert er namelijk heel wat in de sociale context van de jongere. Ze ontwikkelen een ander beeld over zichzelf. Zo leert hij zichzelf (anders dan voorheen) kennen en leert hij reflecteren op zijn eigen gedragingen en gedachten. Ook het beeld van anderen over de adolescent verandert. Zo worden adoles-centen stilaan anders benaderd en worden er andere, nieuwe dingen van hen verwacht. De reacties van anderen spelen ook mee in het zelfbeeld dat de jongere ontwikkelt.

Werken aan het zelfbeeld van jongeren is van belang aangezien het in nauwe en weder-kerige verbinding staat met het zelfvertrouwen. Zo is het zelfbeeld de manier waarop je over jezelf denkt, terwijl je zelfvertrouwen een gevoel is. Met een realistisch positief zelfbeeld is de kans groot dat je ook een gezond zelfvertrouwen hebt. Je voelt je zelfze-ker genoeg om dingen te ondernemen en succes te boeken. Dat vult je positief zelfbeeld verder aan. Daarnaast heeft een negatief zelfbeeld ook een sterke link heeft met psychi-sche problemen en het algemeen functioneren23.

VEERKRACHTIn ons leven maken we heel wat uitdagingen en momenten van grote emotie mee. Veel van die momenten komen we goed te boven. Van andere kunnen we soms behoorlijk van de kaart zijn. Net dan kan onze mentale veerkracht goed van pas komen. Dit is het vermogen om terug recht te veren en er misschien zelfs sterker uit te komen. Je maakt bijvoorbeeld iets ingrijpends mee, zoals het overlijden van een naaste, de scheiding van je ouders of een jaar moeten overdoen. Of je hebt stress wegens examens, of je agenda staat veel te vol. In zo’n situatie voel je eerst spanning, verdriet of boosheid, maar na ver-loop van tijd voel je je steeds beter, tot je je weer de oude voelt. Je veert als het ware een beetje mee met het leven en groeit erdoor.

Veerkracht betekent echter niet dat je altijd maar sterk hoeft te zijn. Je mag je gerust ver-drietig of beroerd voelen als er iets naars gebeurt. Dat is normaal. Veerkracht is niet het-zelfde als onkwetsbaar zijn. Je emoties durven onder ogen zien en ze aanvaarden hoort ook bij een veerkrachtige reactie. Gun jezelf de tijd om terug te veren.

Veerkracht in de woorden van een jongere:

“Veerkracht is zoals veren van een auto. Autoveren moeten goed genoeg veren om alle putten en hobbels op de weg te kunnen ‘overleven’, om heelhuids op de bestemming aan te komen. Zo is het ook in het leven; onze veerkracht dient goed genoeg te zijn om de uitdagingen, moeilijkheden en conflicten te kunnen overleven en onze toekomst te bereiken.” (deelnemer BOUNCE young, jongere24).

23 Kuin, M. & Peters, P. (2014). Zelfbeeldtraining voor kinderen en jongeren. Competitive Memory Training (COMET). Bohn Stafleu van Loghum: Houten.

24 Goovaerts, E. (2017). BOUNCE. Veerkracht en dialoog als (vroeg) preventief antwoord op gewelddadige radicalisering. Welwijs, 28, 1, 7-10.

take off 61THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

Soms is het niet gemakkelijk om je mentale balans in evenwicht te houden. Uit de gezondheidsenquête van 2013 blijkt dat zelfs een derde van de volwassen bevolking (32%) psychische problemen heeft. Veerkracht kan een bescherming zijn tegen psychische problemen. En we hebben goed nieuws! Veerkracht is niet iets dat we wel of niet hebben. We kunnen onze mentale veerkracht trainen. Niet alleen de persoon zelf speelt hierbij een rol maar ook het gezin, de school en de vrienden van die persoon.

Op de websites www.noknok.be (voor jongeren tot 16 jaar) en www.fitinjehoofd.be (voor jongeren vanaf 16 jaar) vind je heel wat informatie en opdrachten die jongeren helpen zich goed in hun vel te voelen en hun veerkracht te ondersteunen. Een andere mogelijk-heid om de veerkracht van jongeren te ondersteunen is door hun groeigerichte mindset te bevorderen. Hoe kinderen met succes en tegenslag omgaan wordt namelijk bepaald door hun gedachten en de interpretatie die ze eraan geven25. Zo gelooft een groei-gerichte mindset in ontwikkelkracht. Bijgevolg geeft een prestatie een beeld van wat je op een bepaald moment kan of NOG niet kan. Wat je in de toekomst zal bereiken, is niet voorspelbaar op basis van je huidige prestatie maar kan ontwikkelen op basis van bijvoorbeeld inzet en inspanning. Daar tegenover staat een fixed mindset. Hierbij gaat men er vanuit dat onze eigenschappen vastliggen. Omdat je hieraan niks kan veranderen, geldt je prestatie voor altijd26. Wij kunnen deze betekenissen die kinderen aan succes en tegenslag geven beïnvloeden door aanpassingen in ons taalgebruik en het gebruik van procesgerichte complimenten²³ (zie extra; zie werkblad 2).

Extra Over groeigericht taalgebruik in ‘The power of Yet’ (Dweck, TEDtalk, 2014): https://www.ted.com/talks/carol_dweck_the_power_of_believing_that_you_can_improve/transcript

COPING EN COPINGSTRATEGIEËNEen andere belangrijke beschermende factor is je manier van coping, of anders gezegd de manier waarop je met stress omgaat. Onder coping kan dan verstaan worden de bewuste acties die iemand onderneemt om met bedreigingen en problemen die tot stress leiden te beheersen, te verminderen of te aanvaarden. Deze bedreigingen en problemen kunnen van binnenuit (bijvoorbeeld perfectionisme) of van buiten uit (bij-voorbeeld een grote hoeveelheid schoolwerk) ontstaan. De acties die hieraan gekoppeld worden, worden ook wel copingstrategieën genoemd. Deze kunnen toegepast worden op ons denken of onze gedragingen.

Al deze strategieën krijgen we in de loop van ons leven aangeleerd. In het begin zijn dit onze ouders. Kinderen zien namelijk hoe hun ouders omgaan met lastige situaties en leren daarvan. Naarmate we ouder worden, wordt onze manier van reageren en dus ook onze copingstrategieën meer verfijnd en uitgebreider. Aan die ontwikkeling dragen ook de contacten met leeftijdsgenoten en andere volwassenen, zoals leerkrachten, bij. Deze ontwikkeling gebeurt bijna vanzelf. Jongeren zijn zich dan ook vaak niet van bewust welke copingstrategieën hij of zij gebruikt. Daarnaast leren jongeren ook van de feedback die ze krijgen uit de reacties van ouders en leerkrachten wanneer ze geconfronteerd werden met een negatieve ervaring. Deze feedback kan zowel positief als negatief zijn27.

25 Kuiper, E. & Bannink, F. (2017). Veerkracht en de groei-mindset bij kinderen en hun omgeving. Directieve therapie, 2, 103-116.26 Van Der Wijk (2015). Hoe jouw mindset het leerproces van de student beïnvloedt. Opgehaald op 24 juli 2017 van

http://www.maakwerkvanonderwijs.nl/hoe-jouw-mindset-het-leerpoces-van-de-student-beinvloedt/27 Ploeg, J. van der (2013). Stress bij kinderen. Bohn Stafleu van Loghum: Houten.

take off 62THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

De positieve en affectieve benadering:

• Belangstelling tonen voor de jongere,

• De jongere aanmoedigen om de problemen aan te pakken,

• De jongere helpen om zijn gevoelens onder controle te krijgen,

• De jongere stimuleren om er met andere jongeren over te praten,

• Luisteren naar de jongere.

De negatieve en struisvogelachtige benadering:

• De jongere aanraden de situatie of leeftijdsgenoot te mijden,

• De jongere adviseren net te doen alsof het voorval nooit heeft plaatsgevonden,

• De jongere vertellen dat het zich beter op andere, leukere dingen kan richten.

Uit onderzoek blijken jongeren een aantal specifieke copingstrategieën te gebruiken28:

• Anderen de schuld geven;

• De positieve kanten zien;

• Afleiding zoeken;

• Huilen, schreeuwen, boos worden;

• Het probleem aanpakken;

• Niets doen;

• Zichzelf verwijten maken;

• Met anderen over de situatie praten;

• Zwijgen over het probleem;

• Wishful thinking, zichzelf wijsmaken dat er niets aan de hand is.

De meest effectieve copingstrategieën zijn29:

• Het probleem actief aanpakken

• Beroep doen op sociale steun

• Geruststellende gedachten gebruiken

• Emoties uiten via expressie of via bijvoorbeeld sport

Strategieën waarmee je het probleem niet vermindert27:

• Piekeren of negatieve gedachten ontwikkelen

• Vermijden

• Afwachten

28 Spirito, A. & Williams, C. (1988). Development of a brief coping checklist for use with pediatric populations. Journal of Pediatric Psychology, 13, 555-574.

29 Swinnen, L. (2012). Druk druk druk. Hoe je kind helpen bij stress? Van Halewyck: Leuven.

take off 63THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

Toch bestaan er geen goede of minder goede vormen van coping. Zo moet de strategie passen bij iemand zijn of haar stijl (actief of passief) en zijn of haar persoonlijkheid. Daarnaast zegt een inspanning niets over het resultaat. Zo kunnen bepaalde coping strategieën effec-tiever zijn dan andere, maar geen enkele strategie is onder alle omstandigheden succesvol. Bij coping slaagt de jongere er namelijk in om de stressvolle bedreiging of situatie te hante-ren. Om dit te bereiken kunnen in de meeste situaties meerdere uiteenlopende strategieën gebruikt worden, soms helpt zelfs tijdelijk een ineffectieve strategie. Bovendien zetten jonge-ren vaak meerdere strategieën tegelijkertijd in. Ten slotte verandert een situatie dikwijls naar verloop van tijd en worden andere copingstrategieën noodzakelijk. Indien het de jongere toch niet lukt om de stressbron weg te nemen, accepteren ze meestal de situatie en probe-ren ze zich er zoveel mogelijk los van te maken. Soms hanteren ze strategieën die op korte termijn effectief zijn, bijvoorbeeld vermijding, ontkenning of excessief drinken of roken, maar het probleem of de dreiging niet voor altijd oplossen. Dit kan gepaard gaan met het ontstaan van psychische en gedragsproblemen.

COPING EN VEERKRACHTDaarjuist spraken we reeds over het begrip veerkracht. Veerkracht is ook van belang bij coping. Zo gaat veerkracht namelijk de ontwikkeling hiervan bevorderen. Specifieker stimuleert veerkracht de ontwikkeling van positieve copingstrategieën en draagt het zowel direct als indirect bij aan het gebruik van strategieën die bij een bepaalde bedrei-ging of situatie nodig zijn. Dit proces kan bij kinderen en jongeren getraind worden door hen bij kleine problemen reeds over creatieve en originele oplossingen te laten naden-ken. Dit helpt hen wanneer ze later geconfronteerd worden met lastigere en grotere pro-blemen, zoals een verkeersongeluk, de scheiding van hun ouders, en dergelijke meer.

SOCIALE MEDIAWEERBAARHEIDInternet en sociale media zijn niet weg te denken uit het leven van onze jongeren vandaag. Een definitie van sociale media kan zijn: een verzamelnaam voor internet-toepassingen waarmee het mogelijk is om informatie met elkaar te delen op een gebruiksvriendelijke en vaak leuke wijze. Het betreft niet alleen informatie in de vorm van tekst (nieuws, artikelen). Ook geluid (muziek) en beeld (fotografie, video) worden gedeeld via social media websites (http://www.social-media.nl). Zoals de definiëring laat uitschijnen, kent sociale media veel voordelen. Echter brengt het ook minder fijne kanten met zich mee, zoals bijvoorbeeld negatieve impact op het welbevinden, sociale vergelijking en sexting. In de media wordt er steeds vaker aandacht geschonken aan deze negatieve gevolgen.

WELBEVINDENMeer en meer worden de nadelen van sociale media in kaart gebracht. Zowel in artike-len in de media (https://goo.gl/9j8fL4) als in wetenschappelijk onderzoek. Zo blijkt uit onderzoek30 dat een derde van de jongeren aangeeft dat hun leven zonder social media veel relaxter zou zijn. Van deze groep blijkt 9% hier ook wekelijks stress van te onder-vinden. Ook Peter Adriaenssens31 waarschuwt voor sociale media: ‘Wie zich slecht voelt, wordt impulsiever. In een ondoordacht moment gooi je uitspraken en foto’s op facebook of andere sociale media… Via sociale media kan je makkelijk vrienden maken maar je kunt er ook je eigen isolement en ondergang mee creëren’.

30 Joetz (2017).Hebben jongeren stress? Duh! Opgehaald van https://www.bondmoyson.be/ovl/Nieuwsbrieven/Flits/flits-mei-2017/Pages/Hebben-jongeren-stress.aspx

31 Adriaenssens, P. (2016). Durf te geloven in het ongelooflijke. Opgehaald van http://www.standaard.be/cnt/dmf20160126_02090736

take off 64THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

SOCIALE VERGELIJKINGOnder sociale vergelijking verstaan we jezelf beoordelen door je te vergelijken met ande-ren. We vergelijken onszelf vooral met anderen van wie we denken dat ze tot dezelfde groep behoren. Deze beoordeling kan positief zijn. Dit wordt ook wel neerwaarts ver-gelijken genoemd. Dit betekent dat de jongere zichzelf vergelijkt met personen die in hun perceptie slechter of minder zijn dan hen. Voorbeelden hiervan zijn ‘Ik ben socialer, sportiever of grappiger dan …’. Jezelf vergelijken met anderen hoeft dus niet persé nega-tief te zijn. Het kan je motiveren om zo dicht mogelijk je ideale zelfbeeld te bereiken (zie boven) en kan zorgen voor een positiever zelfbeeld. Echter kan de beoordeling ook negatief zijn. Dan spreekt men van opwaarts vergelijken. Dit betekent dat ze zichzelf ver-gelijken met mensen die in hun perceptie juist beter, interessanter, mooier of leuker zijn dan hen. Voorbeelden hiervan zijn: ‘Iedereen vindt mijn vriendin veel knapper dan mij’ of ‘Mijn presentatie zal wel niet gebruikt worden op de opendeurdag van de school, in ver-gelijking met mijn klasgenoten trekt het nergens op’. Deze vorm van vergelijken kan een positief effect geven omdat jongeren kunnen streven om het even goed te doen. Echter kan het ook hun mentaal welbevinden negatief beïnvloeden, omdat het hen minder doet voelen dan diegene waarmee ze zich vergelijken.

Media vergroot helaas vaak het negatieve effect van opwaarts vergelijken door een ideaal-beeld van jongeren te creëren en te versterken. Mensen op televisie, in magazines, op sociale media, et cetera worden steeds mooier en perfecter voorgesteld. Jongeren willen vaak aan dit ideaalbeeld voldoen maar kunnen hier onmogelijk in slagen.

Ook sociale media kan ons mentaal welbevinden negatief beïnvloeden. Velen doen op sociale media of hun leven altijd rozegeur en maneschijn is. Hashtags en woorden als #zinin, #lifeisgood, #mooi, #hilarisch, #geweldigeavond, #energie, #chill! komen we dan ook vaak tegen. Mensen zijn nu eenmaal geneigd om zichzelf positiever te presenteren dan de realiteit. Weinig zien en lezen we op sociale media de andere kant die bij het leven hoort, bijvoorbeeld slechte toets of examen, huisdier dood, liefdesbreuk, ziekte, … Het is belangrijk jongeren hiervan bewust te maken. De minder leuke zaken van het leven worden nu eenmaal voor zichzelf gehouden of enkel gedeeld met familie en of dichte vrienden.

SEXTINGSexting is een actueel begrip dat de laatste tijd steeds vaker in de media wordt vermeld. Het woord ‘sexting’ is een samentrekking van ‘sex’ (seks) en ‘texting’ (sms’en) en betekent concreet dat iemand pikante of naaktfoto’s van zichzelf doorstuurt naar iemand anders zoals een partner, iemand waarop ze verliefd zijn maar ook soms naar mensen die ze helemaal niet kennen. De manieren waarop dit verstuurd wordt is via sms, sociale media zoals Snapchat, webcam of op een andere manier32.

Het toepassen van sexting hoeft niet perse een probleem te zijn. Door de ontwikkelings-periode waarin adolescenten zich bevinden, is het heel normaal dat ze experimenteren op seksueel vlak. Dit kan zowel in real life als via sociale media of andere technologische toepassingen. Wanneer de sexting in een relatie van vertrouwen en respect gebeurt, hoeft dit dus niet tot problemen te leiden. Maar wanneer het sexting-materiaal zich buiten de vertrouwde omgeving verplaatst door bijvoorbeeld doorgestuurd te worden of zelfs online te worden geplaatst, kunnen er wel bepaalde risico’s aan verbonden zijn. De ernst hiervan hangt af van de volgende factoren30:

32 Child Focus (z.j.). Sexting. Opgehaald van http://www.childfocus.be/nl/seksuele-uitbuiting/sexting

take off 65THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

• De aard van de foto’s: gaat het om foto’s in ondergoed of om seksueel expliciete beelden? Is enkel het lichaam afgebeeld of staat ook het gezicht van de persoon in kwestie erop?

• De intentie: waarom werden foto’s gemaakt? Staat het slachtoffer helemaal achter de initiële beelden of ging het om dwang/slechte inschatting?

• De schaal waarop de foto’s verspreid werden: een sms’je naar één persoon of publiek op Facebook?

Wat vinden de jongeren er zelf van? 33

Door alle aandacht in de media lijkt het soms of alle jongeren aan sexting doen. Toch blijkt uit onderzoek dat slechts 1,7% van de Vlaamse jongeren naaktfoto’s via hun smart-phone doorstuurt. Slechts een kleine minderheid (2,6%) vindt sexting ‘cool’. Snapchat blijkt een populair medium te zijn om sexting berichten te verzenden (81,1%). Dit komt voornamelijk door het vluchtige principe van dit medium. Echter vergeten jongeren vaak dat men van de doorgestuurde foto’s screenshots kan nemen, waardoor de beel-den alsnog een langere levenstermijn krijgen. 47% van de jongeren geeft aan dit te doen (https://goo.gl/9rAD9P).

Hoe kan je er als leerkracht mee omgaan?

Child Focus biedt enkele belangrijke tips aan leerkrachten over hoe ze met sexting binnen de schoolcontext kunnen omgaan:

• Informeren:

Zowel directie als leerkrachten weten wat sexting is en kunnen leerlingen en hun ouders mediawijs maken rond dit thema.

• Integreren:

Integreer de media-opvoeding rond sexting binnen bestaande lessenpakketten: ICT, seksuele voorlichting, vrije projecten, enz.

• Niet veroordelen:

Experimenteren hoort bij opgroeien, grenzen aftasten evenzeer.

• Sensibiliseren:

Leerlingen bewust maken van de mogelijke risico’s, namelijk dat seksueel expliciete beelden verder verspreid kunnen raken en het recupereren met het doel op het ver-wijderen van het beeldmateriaal dan geen sinecure meer is.

• Stilstaan bij de psychologische impact wanneer een sexting-bericht publiek wordt.

• Benadrukken van de verantwoordelijkheid die iedere leerling heeft. Is er een geval van sexting dat niet door de beugel kan? Zorg ervoor dat medeleerlingen dit melden aan een vertrouwenspersoon binnen de schoolgemeenschap.

Extra Op zoek naar meer gedetailleerde feiten en informatie over sexting? Dit vind je op deze website: https://goo.gl/rwD7MC

Extra Documentaire over sexting. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/11/01/pano---sexting/

33 Gezondheid.be (2016). Een op drie jongeren lijdt aan digitale stress. Opgehaald van http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=22762

take off 66THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

Werkblad 2Beschermende

factoren

1 Opdracht Zelfbeeld ontdekken

Niemand is perfect maar dikwijls stellen we voor onszelf of voor anderen hoge verwach-tingen, zoals ‘hoge punten moeten halen’, ‘slank moeten zijn of een gespierd lichaam hebben’, ‘iedere dag vrolijk zijn’, etc. Laat leerlingen voor zichzelf nagaan welke (hoge) verwachtingen zij zichzelf opleggen of opgelegd krijgen door anderen. Laat hen deze neerschrijven. Geef hen hierbij de volgende aandachtspunten mee:

• Echte schoonheid zit vanbinnen. Mooi zijn heeft dus niet enkel met het uiterlijk te maken.

• Niemand is perfect. Je bent uniek en je verdient respect zoals je bent.

• Gelukkig zijn staat niet gelijk aan slank of gespierd zijn.

• Wie zichzelf graag ziet, is vanzelf al een pak mooier.

• Zoals je nu bent, mag je er echt zijn.

• Iedereen heeft wel eens een baaldag. Moeilijke momenten horen bij het leven.

• Het is oké om eens niet oké te zijn.

• Geloof niet alles wat de reclame zegt. Deze zijn bedoeld om te verkopen en veel geld te verdienen.

2 Opdracht Hoe zie ik mezelf?

Laat je leerlingen zichzelf beschrijven en zichzelf op een creatieve manier aan jou en de andere leerlingen voorstellen. Dit kan bijvoorbeeld aan de hand van een collage, liedje, fotomateriaal, filmpje, en dergelijke meer.

Mogelijke aanpak:

Geef de deelnemers de opdracht om een collage van hun zelfbeeld te maken. Benadruk dat het niet de bedoeling is in te gaan op wat ze allemaal graag doen maar wel stil te staan bij hoe je bent van karakter, als persoon, … . Zowel positieve als negatieve eigenschappen mogen in de collage verwerkt worden. De deelnemers krijgen hiervoor een wit blad papier. Aan de hand van tijdschriften, kranten, knutselmateriaal gaan ze aan de slag om hun zelf-beeld te maken. Zorg ervoor dat de deelnemers hun collage individueel maken.

Wanneer alle deelnemers ‘hun zelfbeeld’ hebben gemaakt, mogen ze deze ergens ad random in het lokaal plaatsen. Leg naast alle collages een wit blad papier en een potlood of pen. Laat de leerlingen nu bij alle collages opschrijven wat hen aan de collage opvalt en wat de collage bij hen oproept. Belangrijk is dat ze hierbij respect hebben voor ander-mans werk en geen commentaar geven op het werk of de persoon van wie dit werk is. Een alternatief is om de leerlingen te laten raden van wie welke collage is. Let hierbij wel op dat er een veilig klasklimaat tussen de leerlingen heerst.

Tip Als het

klasklimaat veilig genoeg is kunnen

de leerlingen hierover ook in gesprek gaan

met elkaar.

take off 67THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

Let op Benadruk dat deze beelden momentopnamen zijn. Ons zelfbeeld is voortdurend in ontwikkeling door de ervaringen die we opdoen. Je zelfbeeld is altijd ‘een werk in ontwikkeling’. Je ontdekt elke week weer dingen over jezelf. Je kunt jezelf beetje bij beetje veranderen door op zoek te gaan naar ervaringen, te leren uit feed-back van anderen, …

Let op Sommige deelnemers zullen het makkelijker vinden om hun negatieve eigenschappen te benoemen. Stimuleer deze deelnemers om ook op zoek te gaan naar hun positieve eigenschappen en deze in hun collage te verwerken.

3 Opdracht Anderen en ons zelfbeeld

Laat de leerlingen in groepjes van 2 of 3 bespreken:

• Welke personen een invloed hebben op de manier waarop ze naar zichzelf kijken;

• Hoe belangrijk het voor hen is wat andere mensen over hen denken.

4 Opdracht Eigenwaarde

Schrijf de volgende 25 waarden op het bord:

creativiteit – vriendschap – variatie – plezier – zelfrespect – enthousiasme – verantwoordelijkheid – samenwerking – status – avontuur – leiderschap – harmonie – macht – zuiverheid – rust – onafhankelijkheid – dienstbaarheid – bezit – orde – loyaliteit – privacy – vrijheid – veiligheid – wijsheid – eerlijkheid

Laat de leerlingen hier elk 5 waarden van zichzelf uit kiezen die ze belangrijk vinden. Indien ze zelf nog een belangrijke waarde weten maar die niet in het lijstje opgesomd staat, mogen ze deze altijd toevoegen. Wanneer ze het moeilijk vinden om belangrijke waarden te herkennen, kan je hen helpen door te zeggen dat het die zaken zijn die hen een warm, positief gevoel geven. Laat hen vervolgens de 5 gekozen waarden in volgorde van belangrijkheid ordenen en stel hen de volgende vragen:

• Welke rol deze waarden spelen in hun dagelijkse leven?

• Hoe zien anderen dat zij deze waarden belangrijk vinden?. En hoe blijkt dit uit hun gedrag?

Bron: Prinsen, H. (2012). Trainersboek faalangst, examenvrees en sociale vaardigheden. Een praktisch handboek voor trainers in en buiten het onderwijs. Lannoo: Tielt.

take off 68THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

5 Opdracht Kwaliteiten

Laat de leerlingen tien positieve stellingen over zichzelf opschrijven. Voorbeelden kunnen zijn: ‘Ik kan goed gitaar spelen’ of ‘Ik kan goed luisteren’. Door hen deze kwali-teiten te laten noteren, kunnen ze deze later opnieuw lezen. Dit vergroot hun zelfver-trouwen of kan een dipje helpen overwinnen. Aansluitend kunnen ze deze kwaliteiten bespreken met iemand anders, bijvoorbeeld een ouder, familielid en of een vriend(in). Laat hen vragen of deze mensen nog andere positieve eigenschappen van hen weten. Deze kwaliteiten kunnen ze dan aan hun lijst toevoegen!

Tip ‘Kwaliteitenspel’ als ondersteunend spelmateriaal: Het is niet altijd eenvoudig om zomaar kwaliteiten op te sommen. Het kwaliteitenspel kan leerlingen hierin ondersteunen (zie aansluitend materiaal). Hieronder vind je al-vast twee manieren om het spel te spelen:

• Versie 1:Leg de verschillende kaartjes van het spel op een tafel. Laat de leerlingen 3 kwalitei-tenkaartjes pakken die ze wel eens te horen hebben gekregen van hun ouders, vrien-den, familie, leerkrachten, klasgenoten, etc. Laat hen nadien in groep kort iets vertellen over de kaartjes die ze gekozen hebben (Bijvoorbeeld: Wie heeft hen deze kwaliteit al eens toegewezen? Wat doet dit met hen)

• Versie 2:Laat alle leerlingen in een kring zitten. Geef aan iedere leerling 3 kwaliteitskaartjes. Nadat ze deze bekeken hebben mogen ze diegene houden die ze op zichzelf van toe-passing vinden en de overige kaartjes mogen ze geven aan een klasgenoot waarvan ze vinden dat het het best bij past. Eventueel kan je hen nadien in groep laten bespreken welke kwaliteitenkaartjes ze nog in hun hand hebben en waarom ze vinden dat deze kwaliteit op hen van toepassing is.

6 Opdracht Een moment van trots

Om trotse momenten van je leerlingen in kaart te brengen, kan je hen de volgende opdrachten meegeven:

• Som dingen op waar je trots op bent. Laat leerlingen er bijvoorbeeld elke dag gedu-rende 1 week 3 neerschrijven. Door deze neer te schrijven, kunnen ze er naar terug grij-pen wanneer ze het moeilijk hebben.

• Beschrijf een situatie waarin jij iets gerealiseerd of betekend hebt, een situatie waar jij op jezelf heel trots bent geweest.

• Hoe ben je hierin geslaagd? Wat heb jij gedaan om dit mogelijk te maken?

Aansluitend bij opdracht 5 kunnen de volgende extra vragen gesteld worden:

• Welke van jouw kwaliteiten heb je ingezet?

• Welke kwaliteiten zou jij zeker opnieuw inzetten in een soortgelijke situatie?

• Welke kwaliteit heb je een beetje gemist in deze situatie?

take off 69THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

7 Opdracht Complimenten

Complimenten krijgen is leuk. Ze zorgen voor een boost van het zelfbeeld en het zelfver-trouwen. Door jongeren deze bewust te laten verwoorden en neer te schrijven, stimuleer je hun zelfbeeld en zelfvertrouwen. Bovendien kan het helpen om er aan terug te denken wanneer de jongere een dipje heeft.

Let op Onderzoek toont aan dat niet elk compliment even goed is voor het zelf-beeld! Het verschil zit in een compliment gegeven vanuit een fixed mindset of vanuit een groeigerichte mindset (zie basislessen, Thema 2).

FIXED MINDSET GROWTH MINDSET

COMPLIMENTEN OVER EIGENSCHAPPEN COMPLIMENTEN OVER HET PROCES

VOORBEELD ‘Je bent erg slim’ ‘Dat heb je goed gedaan’

EFFECT OP DENKEN Bevordert fixed mindset Bevordert growth mindset

EFFECT OP GEVOELENS

Bevordert gevoel van trots en tevredenheid

Bevordert gevoel van trots en tevredenheid

EFFECT OP GEDRAG Vermijden van uitdagingen/Minder inspanning, inzet/Minder doorzet-tingsvermogen/Defensieve reactie op mislukkingen

Uitdagingen oppakken/Meer inspan-ning, inzet/Meer doorzetten/Leren van fouten

Bron: Van Der Wijk (2015). Hoe jouw mindset het leerproces van de student beïnvloedt. Opgehaald op 24 juli 2017 van http://www.maakwerkvanonderwijs.nl/hoe-jouw-mindset-het-leerpoces-van-de-student-beinvloedt/

Het is bijgevolg erg belangrijk om de groeigerichte mindset bij leerlingen te ondersteu-nen. De volgende richtlijnen kunnen hierbij helpen:

1. Gedragsgerichte complimenten (bv. ‘Je hebt dat goed aangepakt door…’) geven en persoonsgerichte complimenten (bv. ‘Jij bent slim’) vermijden

2. Complimenten zo concreet mogelijk verwoorden

3. Complimenten geven die gemeend en niet overdreven geformuleerd zijn

4. Ook indirecte complimenten zijn mogelijk (bv. ‘Hoe is het jou gelukt om dit zo goed aan te pakken?’)

take off 70THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

Opdracht: Je kan aan je leerlingen heel wat vragen over complimenten stellen en deze klassikaal bespreken. Bij de bespreking van deze vragen kan je de bovenstaande richtlij-nen meenemen:

• Wie gaf vandaag al een compliment aan iemand? Het maakt niet uit wie: ouders, leraar, vrienden, kennis, iemand wildvreemd, … Zo ja, aan wie en welk compliment?

• Welke complimenten kreeg je al van anderen? Wat zijn de drie mooiste complimen-ten die je ooit gekregen hebt?

• Welke positieve gevoelens ervaarde je wanneer je een compliment van iemand kreeg?

• Welke complimenten zou je jezelf geven? En wat voel je hierbij?

• Wat zeggen deze complimenten over je kwaliteiten? (aansluitend bij opdracht 5)

• Welke kwaliteiten maken jou uniek? (aansluitend bij opdracht 5)

• SMS (nu) een vriend of familielid en vraag hem/haar: Welke drie kwaliteiten zou jij mij toeschrijven?

• SMS (nu) een compliment naar een vriend of familielid.

• Complimenten kunnen ook zonder woorden (bv. een knipoog, een glimlach, …). Welke niet-verbale complimenten heb jij al gekregen? Vertel hier iets over.

• Complimenten kunnen gedragsgericht of persoonsgericht zijn. Wat is het verschil? En wat doen deze complimenten met jullie?

• Je kan ook indirecte complimenten krijgen. Kunnen jullie hier enkele voorbeelden van geven?

• Wanneer vind je een compliment overdreven of niet gemeend? Wat doet dit met jullie?

8 Opdracht Wat houdt ons in balans?

Bevraag of laat noteren wat de 5 dagelijkse, of regelmatige, dingen zijn die de jongeren persoonlijk doen om voor hun mentale toestand/ geestelijke gezondheid te zorgen. Laat hen dit delen met de volledige klasgroep en zo tips met elkaar uitwisselen.

Deze opdracht sluit aan bij de bevinding dat als we over mentale gezondheid niet denken in termen van problemen maar juist over wat ons blij maakt en in balans houdt, we er gemakkelijker over denken en praten.

9 Opdracht Positieve dingen herkennen en waarderen

Soms lijkt het zo niet maar iedere dag gebeuren er dingen die de moeite waard zijn. Laat leerlingen hiernaar op zoek gaan. Laat hen bijvoorbeeld drie goede of positieve dingen noteren die de afgelopen week zijn gebeurd. Zeg hen hierbij dat ze het niet te ver moeten zoeken. Positieve dingen zitten soms in de kleine hoekjes. Een glimlach van iemand die ze op straat passeren, een straaltje zonneschijn op een regenachtige dag, een lekker tussendoortje, de bus of trein die op tijd komt, een level verder geraken in dat computerspel die ze spelen, een leuke babbel met een vriend of vriendin, en dergelijke meer. Wel vraagt het wat oefening om deze positieve dingen te leren herkennen.

take off 71THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

10 Opdracht De kracht van muziek

Muziek heeft als speciale eigenschap dat het verschillende emoties kan opwekken. Het kan je triest maken maar ook heel gelukkig. Muziek voert je snel mee in een gevoel. Bovendien kan het ook een steun zijn wanneer het wat minder gaat. Maar van welke nummers je bijvoorbeeld gelukkig wordt, is voor iedereen anders. Dat komt doordat je bepaalde herinneringen koppelt aan een liedje die je op dat moment hoorde. Als je het liedje op een later moment terug hoort, kan je hetzelfde gevoel terugkrijgen. Je kan je leerlingen de volgende muziekopdrachten geven:

• Laat leerlingen nummers verzamelen waarvan ze blij worden of een leuke herinnering bij hebben. De keuze van nummers kan voor iedereen verschillend zijn. Indien ze willen, laat hen vertellen waarom dit nummer voor hen voor positieve emoties zorgt. Als leerkracht kan je ook een liedje laten horen aan de leerlingen.

Je kan deze opdracht ook doen voor andere emoties zoals boosheid uiten, verdriet ervaren, vrolijker worden, plezier maken, et cetera.

• Laat leerlingen de nummers die hen blij maken ver-zamelen in een happy-playlist op spotify of youtube. Bespreek hierbij dat het beluisteren van deze lijst kan helpen wanneer ze het even moeilijk hebben. Het zal hun problemen niet oplossen maar kan hen wel helpen om opnieuw (even) gelukkig te worden.

11 Opdracht Tot rust komen

Tot rust komen is niet altijd gemakkelijk. Vraag aan je leerlingen wat zij doen om tot rust te komen. Laat ze dit noteren en uitwisselen in de klas. Op deze manier kunnen de andere leerlingen tips krijgen van elkaar.

Vragen die hierbij kunnen helpen zijn:

• Heb je het soms nodig om tot rust te komen wanneer je het even te druk hebt of het even niet ziet zitten?

• Wat doe je zelf om tot rust te komen? Heb je tips voor jouw klasgenoten?

• Welke dingen vindt je zelf belangrijk om psychisch gezond te blijven?

• Doe je soms aan sport om alles eens van je af te zetten? (Het is bewezen dat sport heilzaam is voor de psychische gezondheid)

• Is er muziek die je helpt om tot rust te komen? (Aansluitend bij opdracht 10)

Tip Voorbeelden van muziek

die bij jongeren sterke stem-mingen oproepen: Carnaval

des Animaux (Camille Saint-Saëns), Peter en de wolf

(Sergej Prokofjev) en Pipi Langkous-lied.

take off 72THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

12 Opdracht Over de streep

Let op Aangezien er zal gecommuniceerd worden over persoonlijke zaken en de leerlingen zich kwetsbaar dienen op te stellen, dien je erover te waken dat er voor deze opdracht een veilige sfeer tussen de leerlingen bestaat.

Je kan er voor kiezen om deze opdracht zelf te organiseren. Om gebruik te maken van het uitgebreidere aanbod wordt verwezen naar ‘Challenge day’ (zie aansluitend materiaal).

Zelf organiseren:

Creëer voldoende loopruimte en teken een lijn op de grond. Laat de leerlingen allemaal aan één kant van de lijn staan. Vervolgens kan je starten met vragen stellen. Bouw hierbij de vragen naargelang de kwetsbaarheid op. Vraag aan je leerlingen om de streep over te steken wanneer de vraag op hem of haar van toepassing is. Vraag aan de andere leerlin-gen om respect te hebben voor diegene die de streep zijn overgestoken. Dit kunnen ze doen door de oefening in stilte te laten gebeuren en hun respect visueel aan te geven via een gebaar zoals bijvoorbeeld een opgestoken duim of het vormen van een hart met de handen. Telkens een vraag is afgewerkt, keren de overgestoken leerlingen terug en wordt een nieuwe vraag gesteld.

De volgende vragen kunnen worden gesteld:

1. Wie voelt zich wel eens anders dan anderen en laat dit niet zien?

2. Wie zou er graag iets aan zichzelf veranderen?

3. Wie kent er iemand die een stoornis, psychisch probleem of aandoening heeft?

4. Wie is er wel eens gepest, getreiterd, geplaagd of uitgelachen om zijn of haar gedrag, uiterlijk of gevoelens?

5. Wie kent er iemand die ooit heeft overwogen een eind aan zijn leven te maken of kent iemand die dit daadwerkelijk heeft gedaan?

6. Wie is er wel eens somber en verdrietig en heeft het gevoel daar bij niemand mee terecht te kunnen?

7. Wie kent er iemand die door problemen alcohol of drugs is gaan gebruiken?

8. Wie heeft het gevoel hoge cijfers te moeten halen, bijvoorbeeld omdat dit thuis van je verwacht wordt?

9. Wie heeft wel eens het gevoel dat hij niet goed genoeg is?

10. Wie voelt zich wel eens alleen of bang?

11. Wie heeft er te maken gehad met geweld? (tegen jezelf of een ander)

12. Steek over als je gelukkig bent.

take off 73THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

Na de opdracht kunnen de volgende reflectieve vragen worden gesteld:

• Wat is je opgevallen?

• Waar ben je verbaasd over?

• Hoe voelt het als je slechts met enkele medeleerlingen of alleen de streep over-steekt? Hoe ervaren de andere leerlingen dit?

• Hoe denk je dat mensen zich voelen als zij altijd ‘anders’ zijn?

Bron: Bussink, M., Eertwegh, N.A.G.A. Van den & Keijzer, N.G.R.G. (2011). Wie is er nou raar? Jongeren in dialoog over beeldvorming rondom mensen met een psychiatrisch probleem. Instructie lesmateriaal voor docenten, trainers, coaches, e.a. Efficiënt: Nijmegen.

13 Opdracht Dit is belangrijk voor mij!

Deze oefening heeft tot doel om jongeren te leren herkennen wat hij of zij belangrijk vindt in het leven, welke dingen hij of zij het liefste doet, wat zijn of haar diepste wensen zijn en welke dingen en mensen hij of zij graag om zich heen heeft. Hen hier zicht op helpen geven, bevordert hun mentale gezondheid en kan hen steun bieden tijdens moeilijke momenten.

ONVERGETELIJKE MOMENTENJongeren maken de hele dag door foto’s met hun smartphone. Het is hun manier om belangrijke momenten in beeld te brengen. Sommige van deze momenten zijn vluchtig en worden snel weer gedeletet. Andere foto’s hebben meet belang en bewaren ze. Vraag aan de jongere om de foto’s van het laatste half jaar op hun telefoon te bekijken. Laat ze de 5 foto’s selecteren die voor hen het belangrijkste zijn. Bespreek deze foto’s vervolgens in groep:

• Beschrijf de foto. Wat zie je? Waar was je? Met wie was je?

• Wat weet je nog van je beleving tijdens dat moment? Welke gevoelens ervaarde je?

• Welke gevoelens roept deze foto nu bij je op?

• Beschrijf waarom je deze foto of dat moment zo belangrijk voor je is.

IK HOU VAN…Laat de jongeren de volgende vragenlijst invullen:

De dingen die ik heel erg leuk vind in mijn leven zijn:

bij mijn vriendinnen/vrienden zijn; zingen/ instrument bespelen; kussen met mijn vriendje/vriendinnetje; sporten; mijn kamer inrichten; met de klas/vrienden kamperen; onder een dekentje televisie kijken; iets leuks doen met het hele gezin in het weekend; uit gaan;

take off 74THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

zwemmen; de muziek heel hard zetten; met mijn huisdier knuffelen; foto’s maken; aan het werk zijn op mijn bijbaantje; zelf boodschappen doen; bedenken wat we thuis zullen eten; lekker lang uitslapen; koken; naar de markt; bloemen geven aan iemand; naar het strand; games spelen;

Bekijk wat je hebt aangekruist. Als je meerdere dingen hebt aangekruist, schrijf dan de drie belangrijkste dingen op die je graag doet:

1.

2.

3.

Zijn ze alle drie even belangrijk?

Bron: Jansen, G. & Batink, T. (2014). Time to ACT! Het basisboek voor professionals. Zaltbommel: Thema.

take off 75THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

14 Opdracht Coping

Laat leerlingen nadenken over de manier waarop ze met problemen omgaan. Pakken ze deze actief aan of ondergaan ze deze eerder passief? Bespreek vervolgens met de leer-lingen dat ze de meeste problemen zelf kunnen oplossen. Hierbij kan je de principes van probleemoplossend denken aan hen mededelen:

1. Observeer: Waar gaat het over? Wat wordt er gevraagd?

2. Analyseer: Geef een correcte beschrijving van het probleem

3. Zoek oplossingen: Bedenk zoveel mogelijk (creatieve en originele) oplossingen

4. Uitvoeren: Kies de beste oplossing en voer deze uit

5. Evalueer: Hoe was het resultaat? Hoe deed ik het?

Laat hen dit schema inoefenen op een fictief of reëel voorbeeld. Eventueel kunnen ze dit onderling in groepsverband bespreken.

15 Opdracht Uitdagingen

Haalbare uitdagingen zorgen voor meer zelfvertrouwen. Laat jongeren voor zichzelf of voor iemand anders iets organiseren. Laat ze beginnen met iets kleins, bijvoorbeeld zorgen voor het avondeten, een spontaan bezoek aan hun grootouders brengen, voor-stellen om de boodschappen te doen, hun kamer opruimen, en dergelijke meer. Vermeld hier zeker bij dat ze fouten mogen maken en dus niet te streng op zichzelf moeten zijn. Uit fouten kunnen ze namelijk leren en sterker worden.

16 Opdracht Doe eens zot

Laat leerlingen ideeën bedenken om eens ‘zot’ te doen. Laat ze deze bespreken in de klas en elkaar uitdagen om enkele hiervan ook daadwerkelijk uit te voeren. Voorbeelden zijn:

• Doe twee verschillende sokken aan.

• Kampeer in jouw tuin of deze van een vriend of vriendin.

• Neem eens een andere weg naar school.

• Stap een halte vroeger van je bus of tram en ga het laatste stuk te voet.

• Vraag aan iemand wat hij of zij ‘s nacht heeft gedroomd.

• Ga met vrienden naar een museum in plaats van naar de bioscoop.

• Koop zaadjes voor groenten en plant deze. Verzorg het goed.

• Lach eens vriendelijk naar je leerkracht.

• Stap op iemand af en geef hem of haar een compliment.

• Doe een dansje op straat.

• Ga bloemen plukken en deel deze op straat uit.

• Doe een Michael Jackson imitatie op de bus.

take off 76THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

• Probeer eens een grappig kapsel uit, bv. zet het voor de helft recht met gel of doe er een gek kleurtje in.

• Deel zelfgebakken koekjes uit op de hoek van de straat.

• Poets je tanden eens met je andere hand, links als je rechtshandig bent of andersom.

• Vraag aan een voorbijganger hoe het gaat en luister naar zijn reactie.

17 Opdracht Ontspanningsoefening

Doe met je klas eens een korte ontspanningsoefening. Dit brengt je leerlingen opnieuw tot rust en helpt hen te concentreren. Bovendien hoeft niet lang te duren! Mogelijkheden zijn:

• Laat hen 3 minuten op de grond liggen met de ogen gesloten. Een ontspannend muziekje kan het proces ondersteunen.

• Laat hen enkele minuten dansen of in het rond springen op een leuke melodie.

• Laat hen een tiental keren afzonderlijk met de schouders rollen (https://www.you-tube.com/watch?v=FG6jxtyQiT8) en de nek rekken (https://www.youtube.com/watch?v=y72xCMmM18I).

18 Opdracht Aansluitende website(s) ontdekken

Laat je leerlingen surfen naar de website:

• Tot 16 jaar: www.noknok.be

• Vanaf 16 jaar: www.fitinjehoofd.be

Als opdracht kan je hen de website grondig laten lezen en enkele tips voor zichzelf laten verzamelen.

19 Opdracht Kaartje sturen

Veerkracht maakt mensen weerbaar, en we kunnen daar allemaal toe bijdragen. Laat mensen voelen dat je er voor hen bent. Dit kan je leerlingen eenvoudig laten doen door ze een postkaart naar elkaar te laten sturen. Vraag hen of ze iemand kennen die een kaartje verdient of een steuntje in de rug kan gebruiken. Laat hen vervolgens naar deze persoon een kaartje steunen waarop een complimentje of een ondersteunende bood-schap staat. Hiervoor kan je gebruik maken van een reeds ontworpen kaart (https://samenveerkrachtig.wixsite.com/samenveerkrachtig/downloads) of je kan henzelf een kaartje laten ontwerpen.

take off 77THEMA 2 Wat beschermt tegen geestelijke gezondheidsproblemen?

20 Opdracht Sociale media

Laat de jongeren de, volgens hen, fijne en minder fijne kanten van sociale media opsom-men. Richtlijnvragen kunnen zijn:

• Do’s en dont’s: Wat zet je wel en wat niet op sociale media?

• Wat kunnen de gevolgen zijn van berichten op sociale media?

• Is alles wat op sociale media verschijnt ook waar?

• Is iedereen op sociale media zichzelf?

• Gebeurt cyberpesten vaak?

• Hoe ga je om met vervelende online praktijken zoals cyberpesten, hacken, grooming, etc.?

• Hoe kan je sociale media op een veilige manier gebruiken?

take

off

78TH

EMA

2 W

at b

esch

ermt

tege

n ge

este

lijke

gez

ondh

eids

prob

leme

n?

AANS

LUIT

END

MAT

ERIA

AL 2

: BES

CHER

MEN

DE F

ACTO

REN

MAT

ERIA

ALLE

EFTI

JDTY

PEKO

RTE

INHO

UDM

EER

INFO

?

BELF

EDAR

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSSP

ELBe

lfeda

r is e

en u

itste

kend

hul

pmid

del o

m o

p ee

n am

usan

te

man

ier s

ocia

le v

aard

ighe

den

te o

ntw

ikke

len

die

cruc

iaal

zijn

om

gew

eld

te v

oork

omen

en

conf

licte

n op

een

pos

itiev

e m

anie

r aan

te p

akke

n.

ww

w.tu

mul

t.be

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

CHAL

LENG

E DA

YVA

NAF 1

4 JA

ARWO

RKSH

OPCh

alle

nge

Day

is e

en d

ag v

ol b

eweg

ing,

spel

letje

s, pr

aatr

on-

des e

n em

otie

waa

rin e

r ste

rk ro

nd b

ewus

tzijn

, gel

ijkhe

id

en h

erke

nbaa

rhei

d w

ordt

gew

erkt

. Daa

rdoo

r ont

staa

t op

natu

urlij

ke w

ijze

resp

ect e

n be

trok

kenh

eid.

Jong

eren

krij

gen

de k

ans o

m e

lkaa

r éch

t te

lere

n ke

nnen

, om

te la

ten

zien

w

ie z

ij ze

lf zij

n en

te o

ntde

kken

wie

de

ande

ren

wer

kelij

k zij

n. T

ijden

s dez

e w

orks

hop

gaan

de

jong

eren

act

ief a

an d

e ga

ng m

et d

rie h

oofd

onde

rwer

pen:

bew

ustw

ordi

ng v

an e

igen

ge

drag

en

emot

ies,

mee

r beg

rip v

oor h

et g

edra

g en

de

emo-

ties v

an a

nder

en, e

n re

spec

t naa

r zic

hzel

f en

ande

ren.

ww

w.b

ethe

chan

gebe

lgiu

m.b

e

COMS

OVA

DEELT

IJDS

ONDE

RWIJS

METH

ODIEK

ENMA

PW

erkv

orm

en ro

nd c

omm

unic

atie

ve e

n so

cial

e va

ardi

ghe-

den

voor

het

dee

ltijds

ond

erw

ijs. H

eel w

at jo

nger

en u

it he

t de

eltij

ds o

nder

wijs

heb

ben

mee

rmaa

ls fr

ustr

atie

s opg

elop

en

door

heen

vor

ige

stud

ieja

ren.

Hun

beg

elei

ding

ver

gt d

an o

ok

een

spec

ifiek

e aa

npak

. De

activ

iteite

n zij

n on

derv

erde

eld

in

de v

olge

nde

rubr

ieke

n: k

enni

smak

ing,

afs

prak

en, c

omm

u-ni

catie

, sam

enw

erki

ngso

pdra

chte

n, z

elf-

en

groe

psin

zich

t, re

flect

ie, s

feer

sche

pper

s, cr

eatie

ve a

ctiv

iteite

n en

bru

ikba

ar

spel

mat

eria

al.

ww

w.le

efsl

eute

ls.b

e

take

off

79TH

EMA

2 W

at b

esch

ermt

tege

n ge

este

lijke

gez

ondh

eids

prob

leme

n?

CONN

ECTE

DSE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

METH

ODIEK

ENMA

PN

aar a

anle

idin

g va

n ee

n on

derz

oek

over

ver

trou

wen

, een

-za

amhe

id e

n ve

rtro

uwen

bij

jong

eren

wer

d ee

n m

etho

die-

kenm

ap o

ntw

ikke

ld. D

e w

erkm

ap C

onne

cted

bes

taat

uit

oefe

ning

en e

n m

etho

diek

en d

ie g

aan

over

sam

enho

righe

id,

empa

thie

, com

mun

icat

ie, p

este

n en

div

ersi

teit,

bet

rokk

en-

heid

en

vera

ntw

oord

elijk

heid

. Ied

ere

wer

kvor

m is

voo

rzie

n va

n th

eore

tisch

e on

derb

ouw

ing,

een

nab

espr

ekin

g en

link

s m

et d

e Va

kove

rsch

rijde

nde

Eind

term

en (V

OET

en).

mai

lbox

@in

petto

-jeug

ddie

nst.b

e

CONT

ACTD

OOS

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSSP

ELD

e Co

ntac

tdoo

s is e

en sp

el d

at b

ijdra

agt t

ot e

en b

eter

con

-ta

ct tu

ssen

oud

ers e

n jo

nger

en. D

e sp

eler

s krij

gen

een

bete

r in

zich

t in

en b

egrip

voo

r elk

ande

rs le

efw

erel

d, b

ehoe

ften

, ve

rlang

ens,

prob

lem

en e

n dr

ijfve

ren.

De

them

a’s c

omm

u-ni

catie

, opv

oedi

ng, r

elat

ies e

n se

ksua

litei

t, ris

icog

edra

g en

ge

nots

mid

dele

ngeb

ruik

, sch

ool e

n vr

ije tij

d ko

men

aan

bod

.

mai

lbox

@in

pett

o-je

ugdd

iens

t.be

DE G

ELUK

ZAK

14 TO

T 18

JAAR

SPEL

De

Gelu

kzak

is g

eïns

pire

erd

op d

e po

sitie

ve p

sych

olog

ie e

n le

gt d

e na

druk

op

de m

aakb

aarh

eid

van

het l

even

. Het

spel

le

ert j

onge

ren

het g

eluk

in e

igen

han

den

te n

emen

. Al p

ra-

tend

en

disc

ussi

ëren

d lo

ssen

de

spel

ers s

ituat

ies o

p di

e ze

te

genk

omen

in h

et e

chte

leve

n.

mai

lbox

@in

pett

o-je

ugdd

iens

t.be

DE G

ELUK

ZOEK

ERS

2e EN 3

e GRA

AD

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJS

SPEL

+ LE

SSEN

-RE

EKS

‘De

Gelu

kzoe

kers

’ is g

eïns

pire

erd

op d

e po

sitie

ve p

sych

olo-

gie.

Wet

ensc

happ

elijk

ond

erzo

ek to

onde

aan

dat

er s

trat

e-gi

eën

zijn

die

je g

eluk

en

men

tale

fith

eid

kunn

en b

evor

de-

ren.

Dez

e vo

rmen

de

basi

s van

de

zeve

n ge

luks

lijne

n va

n he

t C

M-g

eluk

spla

n in

het

pak

ket.

Via

het s

pel e

n de

bijh

oren

de

less

enre

eks s

poor

je m

et je

leer

linge

n la

ngs d

ie z

even

gel

uks-

lijne

n en

zet

je h

en a

an o

m w

erk

te m

aken

van

hun

eig

en

gelu

k. ‘D

e Ge

lukz

oeke

rs’ s

luit

aan

bij d

e va

kove

rsch

rijde

nde

eind

term

en v

oor h

et se

cund

air o

nder

wijs

en

bij d

e Vl

aam

se

gezo

ndhe

idsd

oels

telli

ngen

in h

et k

ader

van

suïc

idep

reve

ntie

.

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

take

off

80TH

EMA

2 W

at b

esch

ermt

tege

n ge

este

lijke

gez

ondh

eids

prob

leme

n?

DE M

AGIS

CHE

VERB

INDI

NGVA

NAF 1

4 JA

ARSP

ELH

et sp

el ‘d

e m

agisc

he v

erbi

ndin

g’ is

een

een

voud

ig k

aart

-sp

el w

aarin

de

spel

ers e

lkaa

r en

zich

zelf

op e

en o

ntsp

anne

n m

anie

r bet

er le

ren

kenn

en. D

oor b

egrip

pen-

kaar

ten

uit t

e w

issel

en, k

omen

2 m

agisc

he v

erbi

ndin

gen

tot s

tand

: een

in

nerlij

ke e

n ee

n ui

terlij

ke v

erbi

ndin

g. D

e in

nerlij

ke v

erbi

ndin

g ge

eft w

eer h

oe e

en d

eeln

emer

ove

r zic

hzel

f den

kt. D

e ui

ter-

lijke

ver

bind

ing

toon

t hoe

de

ande

ren

de sp

eler

bek

ijken

.

De

aans

toke

rij

E-CA

RDS

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSSP

ELH

et k

ant-

en-k

laar

spel

‘E-c

ards

’ laa

t jon

gere

n aa

n de

slag

ga

an ro

nd re

latie

s, se

ksua

litei

t en

nieu

we

med

ia. ‘C

yber

pro-

filer

’, ‘D

ress

me’

, ‘Dat

e m

e’ e

n ‘w

ww

-spe

l’, h

et z

ijn d

e vi

er

spel

en d

ie S

enso

a on

twik

keld

e en

ver

zam

elde

in E

-car

ds. E

lk

van

de v

ier m

etho

diek

en g

aat i

n op

een

spec

ifiek

asp

ect v

an

veili

g(er

) int

erne

tten

.

Sens

oa

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

EIGEN

WIJ

SHED

EN S

PEL

VANA

F 14

JAAR

SPEL

Het

‘Eig

en w

ijshe

den

spel

’ bes

taat

uit

144

kleu

rrijk

e ka

arte

n.

Op

de v

oorz

ijde

van

een

kaar

t sta

at e

en c

itaat

, op

de a

ch-

terz

ijde

een

vraa

g di

e aa

n he

t cita

at is

gek

oppe

ld. D

e ci

tate

n en

de

vrag

en z

ijn in

6 v

ersc

hille

nde

them

a’s o

nder

gebr

acht

: re

latie

s, le

ider

scha

p, c

omm

unic

atie

, ver

ande

ring,

zin

gevi

ng e

n pe

rsoo

nlijk

e on

twik

kelin

g. D

oor d

e vr

agen

te b

eant

woo

rden

, br

enge

n de

spel

ers d

e th

ema’

s aan

de

orde

en

lere

n ze

zic

h-ze

lf en

de

ande

ren

(bet

er) k

enne

n. D

oor e

en c

itaat

aan

een

vr

aag

te k

oppe

len,

rake

n de

spel

ers s

terk

er b

etro

kken

bij

de

vraa

g en

wor

dt h

un c

reat

ivite

it ge

stim

ulee

rd. H

ierd

oor v

inde

n ze

vee

l mak

kelij

ker e

en p

asse

nd a

ntw

oord

op

de v

raag

.

De

aans

toke

rij

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

take

off

81TH

EMA

2 W

at b

esch

ermt

tege

n ge

este

lijke

gez

ondh

eids

prob

leme

n?

ENER

GIZE

!SE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

BOEK

Het

boe

k En

ergi

ze! b

evat

een

gro

ot a

anta

l gro

epsa

ctiv

itei-

ten

voor

jong

en

oud.

De

activ

iteite

n, d

e en

ergi

zers

, kun

nen

gebr

uikt

wor

den

in d

e kl

as e

n st

aan

voor

sam

enw

erki

ng, w

is-

selw

erki

ng e

n pl

ezie

r. Er

zijn

ver

schi

llend

e ac

tivite

iten,

zoa

ls

ijsbr

eker

s, gr

oeps

sam

enst

elle

nde

spel

len

en d

iver

se a

ctie

ve

en li

cham

elijk

e ac

tivite

iten.

Ene

rgiz

e! h

oort

bij

Leef

stijl

, een

ed

ucat

ief p

rogr

amm

a vo

or d

e on

twik

kelin

g va

n so

ciaa

l-em

o-tio

nele

vaa

rdig

hede

n.

ww

w.le

efsl

eute

ls.b

e

ENER

GIZE

! 2SE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

BOEK

Ener

gize

rs s

taan

voo

r spe

lend

lere

n va

n so

ciaa

l-em

otio

nele

va

ardi

ghed

en. Z

e ge

ven

ener

gie

en in

spire

ren

deel

nem

ers

tot h

et c

reat

ief b

enad

eren

van

them

a’s e

n on

derw

erpe

n al

s: ke

nnis

mak

en, r

olle

nspe

l, sa

men

wer

ken,

com

mun

icat

ie,e

n ve

le a

nder

e...

Ener

gize

II b

iedt

ruim

hon

derd

leuk

e en

leer

-za

me

ener

gize

rs. E

nerg

ize

II ho

ort b

ij Le

efst

ijl, e

en e

duca

tief

prog

ram

ma

voor

de

ontw

ikke

ling

van

soci

aal-e

mot

ione

le

vaar

digh

eden

.

ww

w.le

efsl

eute

ls.b

e

ENER

GIZE

! 3SE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

BOEK

Ener

gize

III b

evat

wer

kvor

men

om

leer

proc

esse

n te

stim

u-le

ren

rond

de

them

as: k

enni

smak

en, h

et c

reër

en v

an e

en

posi

tief g

roep

sklim

aat,

com

mun

icat

ie, s

amen

wer

ken,

pro

-bl

emen

/con

flict

en o

plos

sen,

eva

luer

en e

n pl

ezie

r mak

en

in le

ergr

oepe

n. E

nerg

ize

III h

oort

bij

Leef

stijl

, een

edu

catie

f pr

ogra

mm

a vo

or d

e on

twik

kelin

g va

n so

ciaa

l-em

otio

nele

va

ardi

ghed

en.

ww

w.le

efsl

eute

ls.b

e

take

off

82TH

EMA

2 W

at b

esch

ermt

tege

n ge

este

lijke

gez

ondh

eids

prob

leme

n?

FF D

OWN

2e EN 3

e GRA

AD

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJS

LESS

ENRE

EKS

‘Ff d

own’

stim

ulee

rt jo

nger

en e

n hu

n om

gevi

ng o

m g

evoe

-le

ns c

orre

ct te

(h)e

rken

nen

en u

iten.

In h

et le

ssen

pakk

et is

aa

ndac

ht v

oor:

tijdi

g hu

lp z

oeke

n w

anne

er so

mbe

re g

evoe

-le

ns e

en la

nge

tijd

aans

lepe

n en

dre

igen

uit

te m

onde

n in

een

dep

ress

ie; w

eten

waa

r je

hier

voor

tere

cht k

an. H

et

pakk

et b

evat

ond

er a

nder

e ee

n m

inik

rant

op

maa

t van

jon-

gere

n, e

en fo

lder

‘Jon

gere

n en

dep

ress

ie’, e

en d

idac

tisch

e m

ap v

oor l

eerk

rach

ten

2de

en 3

de g

raad

secu

ndai

r ond

erw

ijs

met

con

cree

t uitg

ewer

kte

less

ugge

stie

s, ru

ime

acht

ergr

ond-

info

rmat

ie e

n ee

n lij

st v

an b

esch

ikba

ar m

ater

iaal

ove

r het

th

ema.

Ook

de

brie

venr

oman

‘Spi

egel

schr

ift’ v

orm

t een

on

derd

eel v

an h

et p

akke

t.

Logo

’s

FIT IN

JE

HOOF

DVA

NAF 1

6 JA

ARWE

BSITE

Op

de w

ebsi

te s

taan

info

en

tips o

m s

tevi

g in

het

leve

n te

st

aan.

De

10 s

tapp

en h

elpe

n je

gee

stel

ijk g

ezon

d te

voe

len.

Ee

n go

ede

gees

telij

ke g

ezon

dhei

d st

elt j

e in

sta

at o

m je

ka

nsen

te b

enut

ten.

Elk

e st

ap g

eeft

nie

t alle

en in

fo o

ver w

át

je k

an d

oen

maa

r ook

hoe

je e

r in

het d

agda

gelij

kse

leve

n m

ee o

m k

an. B

oven

dien

vin

d je

leuk

e fo

to’s,

film

pjes

, ver

-ha

len

en o

pdra

chte

n. Je

kan

de

10 s

tapp

en in

will

ekeu

rige

volg

orde

doo

rlope

n.

ww

w.fi

tinje

hoof

d.be

GELU

KKIG

ZIJ

NSE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

VORM

INGSP

AKKE

T“G

eluk

kig

zijn”

is e

en v

orm

ings

pakk

et o

m m

et jo

nger

en te

pr

aten

ove

r hun

psy

chos

ocia

al w

elbe

vind

en. H

et p

akke

t he

eft a

ls d

oel d

e be

gele

ider

te o

nder

steu

nen

door

mid

del

van

wer

kvor

men

om

zo

de jo

nger

en v

aard

ighe

den

bij te

br

enge

n en

te in

form

eren

waa

rdoo

r ze

snel

ler h

un a

ngst

ov

erw

inne

n om

hun

pro

blem

en a

an a

nder

en te

ver

telle

n.

mai

lbox

@in

pett

o-

jeug

ddie

nst.b

e

GEVO

ELEN

S- E

N BE

HOEF

TESP

ELSE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

SPEL

Doo

r het

spel

en v

an d

it ge

voel

ens-

en

beho

efte

spel

lere

n w

e on

ze w

oord

ensc

hat v

erru

imen

om

gev

oele

ns e

n be

hoef

ten

genu

ance

erde

r te

kunn

en b

enoe

men

. Tev

ens k

rijge

n w

e ‘o

p ee

n sp

eels

e w

ijze’

er m

eer v

oelin

g m

ee

mai

lbox

@in

pett

o-

jeug

ddie

nst.b

e

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

take

off

83TH

EMA

2 W

at b

esch

ermt

tege

n ge

este

lijke

gez

ondh

eids

prob

leme

n?

HAPP

YLES

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSLE

SSEN

, E-

LEAR

NING,

TEST

EN O

NLINE

GR

OEPS

CURS

US

Hap

pyle

s is e

en s

tepp

ed c

are

aanb

od te

r bev

orde

ring

van

wel

bevi

nden

en

gelu

k en

ter p

reve

ntie

van

dep

ress

iekl

ach-

ten

bij jo

nger

en tu

ssen

de

13 e

n 25

jaar

.

ww

w.h

appy

les.n

l

HET

GROT

E KE

RNKW

ALIT

EITEN

SPEL

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSSP

ELH

et g

rote

ker

nkw

alite

itens

pel’

stim

ulee

rt d

e sp

eler

s om

hun

pe

rsoo

nlijk

e kw

alite

iten,

val

kuile

n, u

itdag

inge

n en

alle

rgie

ën

in k

aart

te b

reng

en. H

et g

aat d

iepe

r in

op d

e m

ater

ie e

n m

aakt

de

kern

kwad

rant

en ta

stba

ar d

oor z

e to

e te

pas

sen

op

een

aant

al c

oncr

ete

situ

atie

s.

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

De

aans

toke

rij

IK K

IES V

OOR

MIJN

TALE

NTSE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

+

LEER

KRAC

HTEN

+

OUDE

RS

TOOL

BOX,

BOEK

EN W

EBSIT

ED

e to

olbo

x m

et 4

0 du

idel

ijk o

msc

hrev

en ta

lent

en e

n he

f-bo

omva

ardi

ghed

en h

elpe

n je

om

aan

de

slag

te g

aan

met

je

tale

nten

. Met

insp

irere

nde

wer

kvor

men

en

tool

s om

indi

vi-

duee

l, in

team

, in

coac

hing

te g

ebru

iken

. Op

de w

ebsi

te k

an

je e

en si

mul

ator

teru

gvin

den

om je

tale

nten

te o

ntde

kken

.

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

JONG

EREN

OP

HET

BOT

VANA

F 15

JAAR

THEA

TER

+ WE

BSITE

MET

AC

TIVITE

ITEN

EN

WERK

MAPP

EN

Activ

iteite

n en

wer

kmap

pen

rond

drie

gro

te in

vals

hoek

en:

zelfb

eeld

, sch

oonh

eids

idea

al e

n gr

oeip

ijnen

. Stu

k vo

or st

uk

them

a’s d

ie m

ee b

epal

en o

f jon

gere

n go

ed in

hun

vel

zitt

en.

Daa

rnaa

st is

er o

ok e

en w

erkm

ap ro

nd d

e vo

orst

ellin

g O

p he

t Bo

t, w

aarin

leer

linge

n w

orde

n vo

orbe

reid

op

de v

oors

telli

ng

en o

ok a

chte

raf d

e ka

ns k

rijge

n om

nog

eve

n na

te p

rate

n.

ww

w.o

phet

bot.b

e

KEN

JE K

WAL

ITEIT

EN!

VANA

F 14

JAAR

SPEL

Doe

l van

het

spel

is le

erlin

gen

bew

ust(e

r) m

aken

van

hun

ei

gen

kwal

iteite

n en

op

die

man

ier b

ijdra

gen

aan

een

posit

ief

zelfb

eeld

. Er w

ordt

gew

erkt

met

kaa

rtje

s die

zow

el o

p in

divi

-du

eel n

ivea

u, in

kle

ine

groe

pjes

als

kla

ssik

aal g

ebru

ikt k

unne

n w

orde

n. U

itgan

gspu

nt v

oor e

en g

espr

ek is

stee

ds h

et w

oord

op

een

kaa

rtje

, waa

rbij

conc

rete

vra

gen

wor

den

gest

eld

door

de

lera

ar, m

ento

r, in

tern

e be

gele

ider

of z

orgc

oörd

inat

or.

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

take

off

84TH

EMA

2 W

at b

esch

ermt

tege

n ge

este

lijke

gez

ondh

eids

prob

leme

n?

KENN

ISMA

KING

SSPE

LVA

NAF 1

4 JA

ARSP

ELAa

n de

han

d va

n ka

arte

n w

aar e

en v

raag

en

een

bijho

rend

e kl

eure

nfot

o op

sta

at a

fgeb

eeld

leer

t men

elk

aar k

enne

n. D

e vr

agen

zijn

ond

erve

rdee

ld in

6 g

roep

en: j

eugd

& v

erle

den,

ka

rakt

er &

inte

ress

e, m

otiv

atie

& in

spira

tie, d

oen

& la

ten,

w

erk

& lo

opba

an, w

ense

n &

toek

omst

.

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

KERN

KWAD

RANT

ENSP

ELVA

NAF 1

6 JA

ARSP

ELPe

rsoo

nlijk

e kw

alite

iten

ontd

ekke

n en

ont

wik

kele

n.D

e aa

nsto

kerij

KIMB

ASE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

SPEL

Het

KIM

BA-s

pel w

il de

sam

enho

righe

id v

an d

e gr

oep

verb

e-te

ren

aan

de h

and

van

tabo

e do

orbr

eken

de th

ema’

s, zo

als

gezo

ndhe

id, s

eksu

alite

it en

rela

ties.

Er w

orde

n in

tere

ssan

te

disc

ussi

es u

itgel

okt w

aard

oor m

en e

lkaa

r bet

er le

ert k

enne

n.

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

KWAL

ITEIT

ENSP

ELVA

NAF 1

4 JA

ARSP

ELKa

arte

nset

waa

rmee

je k

wal

iteite

n en

val

kuile

n va

n ee

n pe

rsoo

n ku

nt w

eerg

even

. Een

kle

urrij

k pe

rsoo

nlijk

heid

sspe

l da

t hel

pt o

m m

eer z

icht

te k

rijge

n op

de

vraa

g: ‘W

ie b

en ik

?’.

Doo

r het

spel

en v

an h

et K

wal

iteite

nspe

l kan

een

ant

woo

rd

gevo

nden

wor

den

op v

rage

n al

s: W

at z

ijn m

ijn s

terk

e en

m

inde

r ste

rke

kant

en?

Hoe

zie

n an

dere

n m

ij? W

elke

kw

alite

i-te

n w

il ik

ont

wik

kele

n?

De

aans

toke

rij

LEEF

SLEU

TELS

IN A

CTIE

(PRO

JECT

EN- E

N

VAAR

DIGH

EDEN

GIDS

)

VANA

F 15

JAAR

BOEK

De

basi

svaa

rdig

hede

n ui

t de

eers

te g

raad

ver

der i

noef

enen

en

toep

asse

n in

pro

ject

en, s

tage

s, sc

hool

reiz

en, g

eïnt

e-gr

eerd

e w

erkp

erio

des e

n ge

ïnte

gree

rde

proe

ven.

ww

w.le

efsl

eute

ls.b

e

LEEF

SLEU

TELS

VOO

R JO

N-GE

REN

(4 T

HEMA

BOEK

EN)

2e EN 3

e GRA

AD

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJS

WERK

BOEK

Verv

olg

op le

efsl

eute

ls e

erst

e ja

ar. V

ier t

hem

a’s w

orde

n ui

t-ge

wer

kt: ‘K

enni

smak

ing

en g

roep

svor

min

g’, ‘W

eerb

aarh

eid’

, ‘V

riend

scha

p’ e

n ‘O

mga

an m

et v

ersc

hille

n’ o

m so

cial

e va

ar-

digh

eden

te v

erst

erke

n.

ww

w.le

efsl

eute

ls.b

e

take

off

85TH

EMA

2 W

at b

esch

ermt

tege

n ge

este

lijke

gez

ondh

eids

prob

leme

n?

LEEF

SLEU

TELS

VOO

R JO

N-GE

REN

PLUS

(WER

KBOE

K EN

HAN

DLEID

ING)

EERS

TE D

RIE

JARE

N VA

N HE

T BU

ITENG

EWOO

N SE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

EN

DE B-

STRO

OM:

LEER

LINGE

N EN

LE

RAAR

S

WERK

BOEK

Mat

eria

al o

m o

p ee

n in

tera

ctie

ve e

n er

varin

gsge

richt

e w

ijze

aan

soci

ale

vaar

digh

eden

te w

erke

n. M

et d

it pr

ogra

mm

a w

ordt

tege

moe

t gek

omen

aan

de

groe

iend

e be

hoef

te in

het

Bu

SO e

n de

B-s

troo

m a

an e

duca

tieve

pro

gram

ma’

s op

het

gebi

ed v

an re

latie

vorm

ing,

per

soon

lijkh

eids

ontw

ikke

ling

en

trai

ning

in c

omm

unic

atie

ve e

n so

ciaa

l-em

otio

nele

vaa

rdig

-he

den.

ww

w.le

efsl

eute

ls.b

e

LESS

EN IN

GEL

UK12

TOT 1

6 JA

ARLE

SSEN

REEK

SLe

ssen

in g

eluk

bie

dt in

zes

less

en si

mpe

le te

chni

eken

om

le

erlin

gen

bew

ust t

e m

aken

van

gel

uk e

n ho

e ze

daa

r eni

ge

invl

oed

op k

unne

n ui

toef

enen

.

ww

w.le

ssen

inge

luk.

nl

LET’

S TA

LKSE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

LESP

AKKE

T‘L

et’s

talk

’ is e

en le

spak

ket b

esta

ande

uit

een

dvd

en b

ijhor

ende

ha

ndle

idin

g ov

er d

e th

ema’s

seks

ualit

eit,

rolo

pvat

tinge

n en

w

eerb

aarh

eid.

De

nadr

uk v

an h

et p

akke

t lig

t voo

ral o

p at

titud

e,

bew

ustw

ordi

ng e

n m

enin

gsvo

rmin

g, n

iet o

p ke

nnisv

erm

eerd

e-rin

g en

ook

min

der o

p he

t ont

wik

kele

n va

n va

ardi

ghed

en.

ww

w.se

ksue

levo

rmin

g.be

/m

ater

iaal

/let

s-ta

lk

LEVE

NSKU

NSTS

PEL

VANA

F 16

JAAR

Wat

is m

ijn le

vens

stijl

? Wel

ke w

ense

n ko

este

r ik?

Wat

wil

ik

graa

g ve

rand

eren

? Hoe

bre

ng ik

mijn

leve

n in

bal

ans?

Het

Le

vens

kuns

tspe

l gaa

t die

per i

n op

dez

e vr

agen

. Bij

leve

nsku

nst

gaat

het

om

het

ont

wik

kele

n va

n ee

n ei

gen

leve

nsho

udin

g, o

p gr

ond

waa

rvan

je o

p jo

uw m

anie

r in

het l

even

staa

t. Da

arbij

ga

at h

et o

ok o

ver h

oe jij

om

gaat

met

wat

er o

p jo

uw p

ad k

omt.

En d

at je

kun

t acc

epte

ren

wat

voo

r jou

wel

en

niet

mog

elijk

is.

Van

daa

ruit

kan

je k

ieze

n w

aar j

e en

ergi

e in

wil

stek

en e

n w

aarin

nie

t, zo

dat j

e st

eeds

een

nie

uwe

bala

ns w

eet t

e vi

nden

in

je le

ven.

Lev

ensk

unst

is n

iet a

lleen

nod

ig o

m b

inne

n je

zelf

een

bala

ns te

vin

den,

maa

r ook

om

op

een

even

wic

htig

e m

anie

r m

et je

om

gevi

ng o

m te

gaa

n. D

e be

doel

ing

van

het L

even

s-ku

nsts

pel i

s je

daar

bij e

en st

ap v

erde

r te

help

en.

De

aans

toke

rij

take

off

86TH

EMA

2 W

at b

esch

ermt

tege

n ge

este

lijke

gez

ondh

eids

prob

leme

n?

MIND

FULN

ESS

VOOR

JO

NGER

ENSE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

BOEK

Dit

boek

is sp

ecia

al v

oor j

onge

ren

gesc

hrev

en e

n to

ont a

an

de h

and

van

een

acht

stap

penp

lan

hoe

min

dful

ness

een

weg

ka

n zij

n na

ar m

eer z

elfv

ertr

ouw

en, m

inde

r pie

kere

n, m

inde

r st

ress

en

posi

tief d

enke

n.

Aute

ur: D

avid

Dew

ulf

MISS

ION

POSS

IBLE

LEER

KRAC

HTEN

SE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

NASC

HOLIN

GM

issi

on P

ossi

ble

is e

en o

plos

sing

sger

icht

sta

ppen

plan

waa

r-m

ee jo

nger

en h

un e

igen

doe

len

kunn

en o

ntde

kken

en

stap

vo

or s

tap

dich

terb

ij br

enge

n. H

et k

an in

geze

t wor

den

voor

jo

nger

en d

ie d

reig

en v

ast t

e lo

pen

in h

un (s

choo

ls) f

unct

i-on

eren

. Hoe

kun

je jo

nger

en b

egel

eide

n al

s ze

vast

lope

n in

hun

func

tione

ren?

Wat

als

hun

mot

ivat

ie w

egza

kt, h

un

gedr

ag te

wen

sen

over

laat

, ze

moe

ilijk

om k

unne

n m

et h

un

emot

ies?

Mis

sion

Pos

sibl

e ka

n ee

n an

twoo

rd b

iede

n.

ww

w.le

efsl

eute

ls.b

e

NO H

ATE

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSSP

ELD

eze

tool

box

over

onl

ine

haat

spra

ak m

aakt

jong

eren

bew

ust

van

de ro

l die

ze

kunn

en o

pnem

en o

p he

t int

erne

t en

geef

t he

n ‘to

ols’

om te

reag

eren

op

haat

spra

ak.

Jong

& v

an z

in v

zw

NO P

ERFE

CT B

ODY

SPEL

Spel

rond

uite

rlijk,

aan

trek

kelij

khei

d en

gev

oele

ns. M

et a

ls

doel

: de

betr

ekke

lijkh

eid

van

moo

i zijn

lere

n in

zien

en

lere

n da

t de

men

ing

van

ande

ren

niet

alle

s bep

alen

d is

.

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

OH-K

AART

SPEL

VANA

F 14

JAAR

SPEL

Het

OH

-kaa

rtsp

el g

ebru

ikt 8

8 ka

arte

n m

et w

oord

en e

n 88

 kaa

rten

met

afb

eeld

inge

n. D

oele

n va

n he

t spe

l zijn

: ge

voel

ens e

n ge

dach

ten

uitw

isse

len,

ged

acht

enas

soci

atie

s m

aken

, com

mun

icer

en m

et d

e ve

rbee

ldin

g en

het

har

t, en

zi

chze

lf en

de

ande

ren

(bet

er) l

eren

ken

nen.

De

aans

toke

rij

OPEN

KAA

RT,

GEZO

ND V

AN G

EEST

3e GRA

AD

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJS

SPEL

Dit

kaar

tspe

l laa

t spe

lers

op

een

vlot

te e

n aa

ngen

ame

man

ier

nade

nken

ove

r hun

lich

amel

ijk, g

eest

elijk

en

soci

aal w

elbe

-vi

nden

en

over

het

them

a ‘M

et z

org

omga

an m

et je

zelf’

.

Bijzo

nder

gew

oon

take

off

87TH

EMA

2 W

at b

esch

ermt

tege

n ge

este

lijke

gez

ondh

eids

prob

leme

n?

PEER

SUP

PORT

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJS +

LE

ERKR

ACHT

EN

OPLE

IDING

VOOR

JO

NGER

EN EN

LE

ERKR

ACHT

EN

Via

peer

supp

ort w

ordt

pes

ten

prev

entie

f aan

gepa

kt d

oor t

e w

erke

n aa

n ee

n po

sitie

f sch

oolk

limaa

t waa

r pro

blem

en n

iet

alle

en a

ange

pakt

maa

r voo

ral e

n in

de

eers

te p

laat

s voo

rko-

men

wor

den.

Hie

rbij

wor

dt d

e na

druk

gel

egd

op z

elfz

org

en

zorg

voo

r elk

aar.

ww

w.pe

ersu

ppor

tvla

ande

ren.

be

PETS

!SE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

SPEL

+ PA

KKET

ME

T OND

ERZO

EKS-

RAPP

ORT,

MAGA

-ZIN

E EN

WERK

-VO

RMEN

VOOR

OP

SCHO

OL

PETS

is e

en se

nsib

ilise

rend

spel

voo

r jon

gere

n ro

nd p

este

n.

Het

ver

trek

t van

uit d

e w

eerb

aarh

eid

en v

eran

twoo

rdel

ijk-

heid

van

de

jong

eren

zel

f, en

mee

r bep

aald

van

uit h

et z

oge-

naam

de ‘t

alen

tden

ken’

. Jon

gere

n m

oete

n in

gro

ep a

ctie

ve

opdr

acht

en u

itvoe

ren,

sam

en n

aden

ken

en o

ver s

telli

ngen

de

batt

eren

. Som

mig

e va

n de

opd

rach

ten

gaan

ook

ove

r het

in

tern

et o

f med

iaw

ijshe

id e

n m

aken

de

groe

p be

wus

t van

de

impa

ct d

ie so

cial

e m

edia

kun

nen

hebb

en.

Gezo

ndhe

idsb

ib C

M

PIEK

ERAA

RS E

N DO

EMDE

NKER

S? N

EGAT

IEF

DENK

EN B

IJ K

INDE

REN

VERM

INDE

REN

LEER

KRAC

HTEN

SE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

NASC

HOLIN

GH

oe o

ntst

aat n

egat

ief d

enke

n bij

kin

dere

n? E

n ho

e ku

n je

er

sam

en ie

ts te

gen

doen

? W

at k

un je

bet

er n

iet o

f jui

st w

el

zegg

en o

f doe

n?

ww

w.le

efsl

eute

ls.b

e

PIMP

YOU

R MI

NDSE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

WEBS

ITE EN

(O

NLINE

) TRA

INING

Op

de w

ebsi

te s

taat

info

rmat

ie o

ver m

indf

ulne

ss b

ij jo

nge-

ren

en d

e tr

aini

ngen

die

hie

r voo

r bes

taan

. De

trai

ning

en

kunn

en z

owel

indi

vidu

eel a

ls in

gro

ep a

ls o

nlin

e do

orga

an e

n he

bben

als

doe

l om

jong

eren

te v

erst

erke

n.

ww

w.p

impy

ourm

ind.

be

REFL

ECTI

ESES

SIES

VOO

R JO

NGER

EN IN

KLA

S- O

F SC

HOOL

VERB

AND

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSWO

RKSH

OPBij

elk

e va

n dr

ie re

flect

iese

ssie

s wor

den

uw le

erlin

gen

uit-

geda

agd

om n

a te

den

ken

over

gel

uk e

n on

gelu

k, o

ver g

oed

en k

waa

d, o

ver l

even

en

dood

. Dat

geb

eurt

aan

de

hand

van

th

ema’

s die

hen

nau

w a

an h

et h

art l

igge

n: h

un z

oekt

ocht

na

ar z

ichz

elf,

hun

tale

nten

, hun

stu

diek

euze

en

de k

lein

e en

gr

ote

mis

lukk

inge

n en

tege

nsla

gen

in h

un le

ven.

Vorm

ings

cent

rum

Gui

slai

n

take

off

88TH

EMA

2 W

at b

esch

ermt

tege

n ge

este

lijke

gez

ondh

eids

prob

leme

n?

RELA

TIES

PEL

VANA

F 16

JAAR

SPEL

Rela

ties o

nder

houd

en e

n ve

rbet

eren

.D

e aa

nsto

kerij

ROTS

EN

WAT

ERSE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

+

LEER

KRAC

HTEN

+

OUDE

RS

PSYC

HOFY

SIEKE

ME

THOD

IEKH

et R

ots &

Wat

er p

rogr

amm

a ka

n w

orde

n be

scho

uwd

als

een

wee

rbaa

rhei

dspr

ogra

mm

a en

uite

rst e

ffect

ief a

nti-p

est-

prog

ram

ma,

maa

r dan

één

dat

zic

h on

ders

chei

dt v

an a

nder

e pr

ogra

mm

a’s d

oor z

ijn m

eerv

oudi

ge d

oels

telli

ng e

n he

t bre

-de

re p

edag

ogis

che

pers

pect

ief w

aarb

inne

n de

trai

ning

van

w

eerb

aarh

eid

sam

en g

aat m

et d

e on

twik

kelin

g va

n po

sitie

ve

soci

ale

vaar

digh

eden

.

ww

w.ro

tsen

wat

er.n

l

SEX

THIN

GTO

T 16

JAAR

VOOR

STEL

LING

EN

NABE

SPRE

KING

Tijde

ns ‘S

ex T

hing

’ woo

n je

een

kla

sreü

nie

bij. I

eder

een

is

uitg

enod

igd

beha

lve

Anna

. Wan

t jar

en g

eled

en g

ing

haar

na

aktf

oto

de sc

hool

rond

. Maa

r Ann

a ko

mt t

och.

Mee

r zel

fs;

ze n

eem

t het

woo

rd. H

aar v

erha

al e

n liv

e m

uzie

k vl

oeie

n in

el

kaar

tot e

en p

oëtis

che

rock

& ro

ll ve

rtel

ling.

 

ww

w.o

kont

reir.

be/s

ex-t

hing

SKILL

VILL

ESE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

SPEL

Skill

ville

is e

en o

nlin

e m

ultim

edia

tool

waa

rin d

e th

ema’

s ge

zond

e re

latie

s, co

mm

unic

atie

tech

niek

en, c

yber

pest

en e

n so

cial

e m

edia

aan

bod

kom

en.

ww

w.sk

illvi

lle.b

e

SOUL

MATE

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSSP

ELPr

aten

en

luis

tere

n st

aan

in d

it sp

el c

entr

aal.

Via

vraa

g- e

n th

emak

aart

en k

an m

en se

ksua

litei

t, re

latie

s en

gevo

elen

s be

spre

ken.

Op

spee

lse

wijz

e ge

ven

de sp

eler

s zic

h be

etje

bij

beet

je b

loot

en

kom

en z

e st

eeds

dic

hter

bij

hun

gehe

ime

soul

mat

e. H

et d

oel v

an d

it sp

el is

zic

hzel

f en

de a

nder

en

bete

n le

ren

kenn

en.

De

aans

toke

rij

SQN

MANA

GING

TOO

LSVA

NAF 1

4 JA

ARSP

ELEe

n hu

lpm

idde

l bij

het k

enni

smak

en, h

et v

erga

ren

van

zelfi

nzic

ht, h

et u

itwis

sele

n va

n in

form

atie

, het

mak

en v

an

tuss

en- e

n ei

ndev

alua

ties,

het f

orm

uler

en v

an a

anda

chts

pun-

ten

en b

ij ta

lloze

and

ere

gele

genh

eden

.

De

aans

toke

rij

take

off

89TH

EMA

2 W

at b

esch

ermt

tege

n ge

este

lijke

gez

ondh

eids

prob

leme

n?

STOP

CYB

ERPE

STEN

1E EN 2

E GRA

AD

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJS +

LE

ERKR

ACHT

EN +

DIR

ECTIE

+ C

LB-

MEDE

WERK

ERS

LESP

AKKE

TD

it le

spak

ket b

iedt

leer

krac

hten

maa

r ook

dire

ctie

s, C

LB-

med

ewer

kers

en

ande

re b

etro

kken

en in

form

atie

ove

r de

dyna

mie

ken

van

cybe

rpes

ten,

maa

r voo

ral o

ok h

andv

aten

ov

er h

oe m

en h

ier a

ls sc

hool

op

een

bele

ids-

, zow

el a

ls o

p ee

n kl

asni

veau

om

kan

gaa

n. D

aarn

aast

bev

at d

it le

spak

-ke

t tie

n ze

er c

oncr

ete

met

hodi

eken

, kla

ar v

oor g

ebru

ik, o

m

sam

en m

et d

e le

erlin

gen

na te

den

ken

over

cyb

erpe

sten

en

ove

r hun

act

ieve

rol h

ierin

. Dit

lesp

akke

t wil

leer

linge

n do

en s

tilst

aan

bij h

un e

igen

dad

en e

n he

n st

imul

eren

om

he

t int

erne

t op

een

resp

ectv

olle

en

vera

ntw

oord

e m

anie

r te

gebr

uike

n.

Child

Foc

us

VAAR

DIGH

EDEN

SPEL

VANA

F 14

JAAR

SPEL

Op

een

spee

lse

man

ier d

e w

ijze

van

func

tione

ren

en c

om-

mun

icer

en te

bes

prek

en é

n te

ver

bete

ren.

Het

spel

is d

an

ook

best

emd

voor

iede

reen

die

zic

h m

et c

omm

unic

atie

be

zig

houd

t. H

et V

aard

ighe

dens

pel b

esta

at u

it 14

0 ka

arte

n m

et d

aaro

p so

cial

e en

com

mun

icat

ieve

vaa

rdig

hede

n.

De

aans

toke

rij

VIND

IK L

EUK-

BOX

12 TO

T 16

JAAR

SPEL

Dez

e sp

elbo

x be

vat 6

spel

en e

n ee

n re

uzed

obbe

lste

en w

aar-

bij jo

nger

en le

ren

spel

en in

gro

ep, n

ieuw

e ui

tdag

inge

n aa

n-ga

an, v

riend

en m

aken

… é

n ie

dere

en m

aakt

per

spel

kan

s op

een

cool

gad

get.

De

gadg

ets g

even

mee

r inf

o ov

er “j

e go

ed

in je

vel

voe

len”

en

“sto

ppen

met

roke

n”! D

oor d

it sp

el le

ren

jong

eren

ww

w.n

okno

k.be

en

ww

w.vl

aand

eren

stop

tme-

trok

en.b

e ke

nnen

, tw

ee si

tes w

aar z

e te

rech

t kun

nen

voor

di

vers

e tip

s en

info

rond

gee

stel

ijke

gezo

ndhe

id e

n ro

ken.

Logo

’s

DE A

ANST

OKER

IJ:

VORM

ING

OP M

AAT

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSSP

ELVo

rmin

g op

maa

t ron

d ge

este

lijke

gez

ondh

eid

via

spel

.D

e aa

nsto

kerij

take

off

90TH

EMA

2 W

at b

esch

ermt

tege

n ge

este

lijke

gez

ondh

eids

prob

leme

n?

WAA

NZIN

VANA

F 16

JAAR

VOOR

STEL

LING

EN

NABE

SPRE

KING

(KOR

T OF V

IA WO

RKSH

OPS)

In d

eze

voor

stel

ling

houd

t Joh

an D

e Ke

yser

een

ple

idoo

r vo

or m

eer (

zelf)

zorg

. Op

het w

erk/

scho

ol m

oete

n w

e go

ed

zorg

en v

oor k

lant

en, p

atië

nten

, clië

nten

, lee

rling

en o

f kla

sge-

note

n. S

oms v

erge

ten

we

onsz

elf d

aarb

ij. H

oe k

unne

n w

e op

he

t wer

k oo

k be

ter z

orge

n vo

or e

lkaa

r? E

n vo

oral

, ook

bet

er

zorg

en v

oor o

nsze

lf. E

lke

toes

chou

wer

krij

gt 12

prik

kele

nde

inzi

chte

n m

ee. M

et u

itzic

ht o

p ee

n le

ven

vol e

nerg

ie, p

lezi

er

en k

rach

t. Jo

han

De

Keys

er v

erte

lt ge

drev

en z

ijn v

erha

al e

n zi

ngt d

aarb

ij ei

gen

gesc

hrev

en te

kste

n.

Joha

n D

e Ke

yser

WAA

RDEN

EN

NORM

ENSP

ELSE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

SPEL

Aan

de h

and

van

spee

lkaa

rten

kun

nen

de sp

eler

s een

per

-so

onlij

k w

aard

enpr

ofie

l sam

enst

elle

n en

aan

geve

n w

elke

w

aard

en e

n no

rmen

, met

bet

rekk

ing

tot w

elbe

paal

de th

e-m

a’s,

bela

ngrij

k zij

n vo

or h

en e

n w

aaro

m.

De

aans

toke

rij

WAR

ME S

TEDE

NSE

CUND

AIR

ONDE

RWIJS

PROJ

ECT

Vijf V

laam

se p

iloot

sted

en, n

amel

ijk T

urnh

out,

Genk

, Bru

gge,

Le

uven

en

Gent

, zet

ten

sam

en m

et lo

kale

par

tner

s een

in

tegr

aal e

n ev

iden

ce-b

ased

bel

eid

voor

gee

stel

ijke

gezo

nd-

heid

op.

Dit

bele

id h

eeft

als

doe

l de

gees

telij

ke g

ezon

dhei

d te

ver

ster

ken

bij k

inde

ren

en jo

nger

en to

t 24

jaar

. Zek

er d

e m

aats

chap

pelij

k kw

etsb

are

kind

eren

en

jong

eren

wor

den

bere

ikt.

Zo w

ordt

de

stad

voo

r hen

een

‘War

me

Stad

’. Het

do

el v

an h

et p

roje

ct is

alle

kin

dere

n en

jong

eren

wee

rbaa

r en

vee

rkra

chtig

mak

en, z

odat

ze

een

men

tale

buf

fer h

ebbe

n bij

tege

nsla

gen.

ww

w.w

arm

este

den.

be

hebben. Hijzelf voelt zich op deze momenten super maar anderen zien dat hij niet ok is.

THEMA 3

Zorg dragen voor elkaar

Hoe elkaar helpen?

take off 92THEMA 3 Zorg dragen voor elkaar. Hoe elkaar helpen?

THEMA 3: ZORG DRAGEN VOOR ELKAAR – HOE ELKAAR HELPEN?Extra: Powerpoint 3

Jongeren kunnen goed verbergen wanneer ze niet goed in hun vel zitten. Uit onderzoek blijkt dat ze dit doen om anderen hiermee niet lastig te vallen. Ze doen er alles aan om hun omgeving niet te alarmeren. Desondanks zenden ze toch (kleine) signalen uit (zoals prikkelbaarheid en zich terugtrekken) waaruit blijkt dat het niet goed met hen gaat. Wanneer dit langere tijd duurt, is er een reden tot bezorgdheid. Als je vermoed dat het niet goed gaat, aarzel dan niet om met die persoon een gesprek te beginnen. Vaak zullen ze het als een opluchting ervaren dat iemand er naar vraagt. Bovendien doorbreek je zo het isolement en het taboe rond psychische problemen.

Het is dus erg belangrijk om met elkaar contact te leggen, te praten over hoe het echt met ons gaat en luisteren naar hoe het gaat met anderen. Dit helpt ons onze weerbaar-heid en veerkracht (zie basislessen, thema 2) te versterken. Het zijn namelijk onze relaties met anderen, de steun die we daarin kunnen vinden, die heel bepalend kan zijn voor onze kracht. Indien praten niet voldoende helpt, kun je in samenspraak met de jongere professionele hulp inschakelen.

Ook jongeren kunnen elkaar helpen door met elkaar te praten. Vaak vinden ze het echter niet makkelijk om het gesprek met iemand die het moeilijk heeft aan te gaan. Enerzijds willen ze er voor de ander zijn, anderzijds zijn er ook vragen die hen tegenhou-den zoals ‘Wat moet ik zeggen?’ ‘Kan ik bepaalde dingen wel zeggen?’ ‘Maakt praten het niet erger?’ Etc. Je kan hen aangeven dat dit hele normale vragen zijn, die ook volwas-senen zich stellen. Iedereen komt drempels tegen om zo een gesprek aan te gaan of die mensen onzeker maakt waardoor het gesprek stroef verloopt. Deze hindernissen kunnen te maken hebben met eigen innerlijke overtuigingen, of met communicatieve vaardighe-den. We bespreken dit hieronder, beginnend met enkele tips om een gesprek te begin-nen. Tenslotte is het ook belangrijk om je eigen grenzen te bewaken. Ook hier geven we enkele tips rond.

HOE EEN GESPREK BEGINNEN?Zoals hierboven aangegeven weten mensen dikwijls niet goed hoe ze moeten reageren op iemand die het moeilijk heeft. Dit is normaal. Belangrijk is te weten dat zelf kleine dingen al een groot verschil kunnen betekenen en dat je zeker geen expert moet zijn om te praten over psychische problemen.

OOIT AL ZO GEREAGEERD?Wat je beter vermijd zijn clichés, dooddoeners en nietszeggende opmerkingen. Deze dingen zeg je dus beter niet:

• Je maakt het veel erger dan het is.

• Het gaat wel over. Maak je geen zorgen.

• Stop met dat zelfmedelijden.

• Je beeldt het je allemaal maar in.

• Het had allemaal veel erger gekund.

• Ik weet perfect hoe jij je voelt.

take off 93THEMA 3 Zorg dragen voor elkaar. Hoe elkaar helpen?

De meeste mensen zullen zich echter in deze uitspraken herkennen. Dit is menselijk, normaal en de bedoeling ervan is goed. Maar toch worden deze uitspraken weinig tot niet als helpend ervaren. Op www.ooitalzogereageerd.be vind je meer informatie over dit soort valkuilen. Je krijgt er tevens tips hoe je die valkuilen kan vermijden.

‘Gewoon niet aan denken’- Het experiment (zie werkblad 3)

Via deze leuke oefening van de witte beren kan je leerlingen aantonen waarom je bepaalde cliché-uitspraken beter vermijdt. Dit sluit aan bij het cliché ‘Gewoon niet aan denken’. De achtergrond hierbij is dat gedachten en gevoelens niet direct te veranderen zijn. Het onderdrukken van gedachten werkt wel even maar vervolgens komen dezelfde gedachten versterkt terug33.

WAT HELPT ER DAN WEL?

• Vraag aan de persoon hoe het ermee gaat. Hiermee geef je aan dat je er voor hem bent. Krijg je een ontwijkend antwoord? Dan is het goed mogelijk dat hij nog wat tijd nodig heeft. Respecteer dat, maar geef aan dat je altijd bereid bent te luisteren.

• Spreek erover, maar luister ook. Gewoon luisteren naar iemand kan al van grote bete-kenis zijn.

• Hou contact! Dit kan via allerlei kanalen zoals samen afspreken, sms’en, bellen, mailen, chatten, etc.

• Wees niet bang om met de persoon te spreken over zijn gevoelens

• Maar spreek ook niet enkel over de psychische problemen. Laat ook ruimte om over doordeweekse zaken te praten. Soms kan het ook deugd doen om eens aan iets anders te denken. Heeft de persoon echter nood om over zijn problemen te praten, hou dit dan zeker niet tegen.

• Toon je bezorgdheid en betrokkenheid. Herinner de persoon er aan dat je er voor hem bent.

• Biedt jouw hulp aan. Ga samen op zoek hoe jij kan helpen. Dit kan gaan van praktische hulp, samen een ontspannende activiteit doen, tot samen op zoek gaan naar profes-sionele hulp.

• Heb geduld.

• Ontken niet wat er gezegd wordt.

• Behandel de persoon met respect.

• Als je niet goed weet wat te zeggen, zeg dat dan ook. Vaak is dat al het begin van een gesprek.

33 Wegner, D.M., Schneider, D.J., Carter, S.R. & White, T.L. (1987). Paradoxical effects of thought suppression. Journal of Personality and Social Psychology, 53, 1, 8-13.

take off 94THEMA 3 Zorg dragen voor elkaar. Hoe elkaar helpen?

INNERLIJKE OVERTUIGINGENInnerlijke overtuigingen zijn overtuigingen, oordelen, normen en waarden die in de weg kunnen zitten als men wil praten met iemand die het moeilijk heeft. Enkele veel voor-komende overtuigingen zijn:

• Veronderstellingen: bijvoorbeeld ‘Ik moet wel luisteren want deze persoon komt naar mij toe.’

• Oordelen: bijvoorbeeld ‘Hij zou beter wat minder drinken, dan zou het wat gemakke-lijker gaan.’

• Angsten/ bezorgdheden: bijvoorbeeld ‘Ik moet zien dat ik niets verkeerd zeg, anders kan ik hem kwetsen.’

• Normen/ waarden: bijvoorbeeld ‘Ze weet toch dat je geen mensen belt op het mid-daguur.’

COMMUNICATIEVE VAARDIGHEDEN Door de manier waarop we communiceren kunnen we een gesprek zowel positief als negatief beïnvloeden. Wat je zegt (of juist niet zegt), maar ook hoe je iets zegt zal effect hebben op het gesprek.

Aandachtspunten bij een helpend gesprek zijn:

• Ik draai mij naar mijn gesprekspartner toe;

• Ik kijk mijn gesprekspartner aan;

• Ik maak duidelijk dat ik luister: ik hum, knik, geef kleine aanmoedigingen;

• Ik vraag naar verduidelijking;

• Ik stel open vragen;

• Ik laat stiltes toe;

• Ik zeg wat ik opmerk aan emoties en vraag of dit klopt;

• Ik draag geen oplossingen of adviezen aan.

GRENZENAls iemand in nood bij je langs komt, ben je geneigd om te helpen. Het gebeurt bijna automatisch, dikwijls zonder dat je je afvraagt of het voor jou wel kan. Je zet jezelf en wat jij nodig hebt opzij om er helemaal te kunnen zijn voor de ander. Dit zorgt er ook voor dat mensen graag naar jou toekomen voor een luisteren oor.

En soms ga je op die manier over je grenzen. Je zorgt dan wel heel goed voor de ander, maar je zorgt niet goed voor jezelf. Zorg je vaak beter voor anderen dan voor jezelf, dan zal dit uiteindelijk ten koste gaan van jouw welzijn.

Om er te kunnen zijn voor de ander is het nodig dat je er eerst en vooral kan zijn voor jezelf. Voel je je soms uitgeput na een gesprek? Begin je te zuchten als iemand met een (hulp)vraag naar je toekomt? Merk je dat je aandacht afdwaalt of dat je kort bent in je reacties? …? Dit zijn signalen die er op kunnen wijzen dat je over je grenzen gaat en dat het tijd is voor wat gezonde zelfzorg.

take off 95THEMA 3 Zorg dragen voor elkaar. Hoe elkaar helpen?

Werkblad 3Zorg dragen voor elkaar

1 Opdracht Jouw kennissenkring

Laat de leerlingen hun kennissenkring beschrijven. Belangrijk is dat deze kring niet enkel gaat over hun familie en vrienden maar ook over kennissen en toevallige ontmoetingen. Dit alles kunnen ze in een (uitgebreid) schema neerschrijven. Geef hen hiervoor een groot vel papier. Hun naam schrijven ze in het dik met een cirkel rond in het midden van het blad. Om hun naam heen zetten ze alle mensen en ontmoetingen waarmee ze een relatie hebben. Per groep zetten ze ook hier een cirkel rond. Daarna kunnen ze alle cirkels met de middelste cirkel verbinden. Hierbij kunnen ze met de volgende aspecten rekening houden:

• Relaties met wie ze meer verbonden zijn, staan dichter bij hun naam. De relaties waar-mee ze minder verbonden zijn, staan verder weg.

• Relaties waarbij ze zich goed voelen krijgen een groene lijn, relaties waar ze zich minder goed bij voelen een oranje en relaties waarbij ze zich slecht voelen een rode lijn.

• Relaties waarmee ze vaak in contact komen, krijgen een dikkere lijn dan diegene waarmee ze slechts sporadisch in contact komen. Wanneer dit heel weinig is, kan dit zelf weergegeven worden in een stippellijn.

• Ze kunnen eventueel bij iedere relatie ook noteren hoe lang deze al bestaat.

Een voorbeeld van zo een uitgebreid schema kan zijn:

(Bron: https://www.noknok.be/oefeningen/de-kennissenkring)

SCHOOLLeerkrachtenKlasgenotenCLB...

ANDEREIemand uit de buurt...

iemand in de supermarkt ...

IKZELF

TOEVALLIGAan de kassaIn de winkelOp de trein of in de bus

...

MEDIAInternetTVGSM...

HOBBYJeugdbewegingMuziekschoolTekenschoolDansschool...

HOBBYJeugdbewegingMuziekschoolTekenschoolDansschool...

take off 96THEMA 3 Zorg dragen voor elkaar. Hoe elkaar helpen?

Op deze manier krijgen jongeren zicht op de mensen die ze kennen. Zo weten ze op wie ze een beroep kunnen doen wanneer ze het moeilijk hebben of wanneer ze gewoon zin hebben om iets ontspannend te doen.

2 Opdracht Belangrijke mensen

Laat de jongeren nadenken wie de drie belangrijkste mensen, in positieve zin, in hun leven zijn. Laat ze hierbij drie redenen noteren waarom deze mensen bijdragen aan hun geluk. Verzeker hen dat ze datgene dat ze hebben opgeschreven, niet hoeven te delen met hun klasgenoten. Wel kunnen ze, indien gewenst, dit delen met hun belangrijkste personen.

3 Opdracht Hulp vragen

Laat je leerlingen in kleine groepjes bespreken hoe ze het best hulp kunnen vragen wan-neer ze dit nodig hebben. Hierbij kan je hen de volgende tips meegeven:

1. Wat: Waarvoor heb je precies hulp nodig? Dit mag een fictief voorbeeld zijn.

2. Wie: Welke personen kunnen hierbij helpen? Wie durf je het vragen? Wie heeft hier tijd voor?

3. Wanneer: Wanneer is een goed moment om dit te vragen?

4. Hoe: Hoe ga je de boodschap verwoorden?

5. Wat als:

a. die persoon kan helpen: maak duidelijke afspraken. Wat gaat hij of zij doen en wanneer.

b. die persoon niet kan helpen: vraag na of die persoon op een ander moment wel kan helpen, wat hij wel kan doen en of hij iemand anders kent die wel kan helpen.

Laat hen met verschillende scenario’s oefenen:

• De zoektocht naar een studentenjob: aan familie en naasten vragen of ze daarbij willen helpen.

• Verliefdheid: aan vrienden vragen hoe je dit moet aanpakken.

• Leerproblemen: aan leerkracht vragen voor extra uitleg.

• Niet goed in je vel voelen: aan iemand een babbel vragen.

Achteraf kan je ze later reflecteren over:

• Hoe ze de hulp hebben gevraagd;

• Welke resultaten van hun hulpvraag opleverde;

• Mogelijke verbeterpunten aan de wijze waarop ze hulp hebben gevraagd.

Tip Gebruik ik-bood-

schappen: Zeg wat jij wilt of waar je hulp voor nodig hebt en geef aan hoe de andere persoon

jou kan helpen.

Tip Geef aan dat je

het fijn of jammer vindt als die persoon

je (niet) kan helpen.

Tip Geef de leerlin-

gen mee dat hulp vragen dapper is en

wil zeggen dat ze voor zichzelf durven

opkomen.

take off 97THEMA 3 Zorg dragen voor elkaar. Hoe elkaar helpen?

4 Opdracht Pay it forward

Vraag de jongere, zoals in de film ‘Pay it forward’ van Mimi Leder, of ze drie mensen kennen die iets goeds kunnen gebruiken. Dat hoeft niets groots te zijn, bijvoorbeeld een vriendelijke lach, iemand een complimentje geven, een lekker koekje delen, voor iemand opkomen die verlegen is of gepest wordt, samen iets ontspannend doen, of iemand die het moeilijk heeft eens opbellen. Laat hen dit opschrijven en deze acties uitvoeren. Bij-komend kunnen ze aan deze personen vragen hetzelfde te doen voor drie andere perso-nen. Op deze manier wordt de groep mensen die elkaar steunen steeds groter!

5 Opdracht Ooit al zo gereageerd?

GROEPSGESPREKDoe met je leerlingen een groepsgesprek over wat ze reeds van reacties op psychische problemen heb-ben gehoord, gezegd en gezegd. De clichés, zoals besproken in thema 3 van de basislessen, kunnen hierbij als voorbeelden dienen.

• Gehoord: vraag aan de leerlingen hoe zij denken dat er dikwijls gereageerd wordt op en tegen mensen met psychische problemen;

• Gedacht en gezegd: ga vervolgens na hoe zij zelf al eens gereageerd hebben.

ROLLENSPELLaat de leerlingen vervolgens duo’s vormen:

1. Laat één iemand iets vertellen over wat hij of zij moeilijk vond, of een situatie van iemand anders waar hij of zij al eens mee geconfronteerd werd.

2. De andere leerling luistert naar dit verhaal en antwoordt met een cliché, dooddoener, …

3. Beiden bespreken nu hoe dit overkwam, wat dit teweeg bracht en hoe het anders kan.

4. Bespreek dit plenair met de hele klas: Hoe liep dit? Hoe hebben jullie dit ervaren?

Laat de leerlingen opnieuw duo’s vormen. Herhaal de vorige eerste stap maar laat de leerlingen vervolgens reageren volgens de tips met betrekking tot communicatieve vaardigheden zoals beschreven in de leerlijn (in plaats van met een cliché). Laat hen dit opnieuw onderling en plenair bespreken.

Cliché’s en hoe het anders kan, zijn terug te vinden op www.ooitalzogereageerd.be

6 Opdracht ‘Gewoon niet aan denken’ – Het experiment

Begin aan het experiment met de volgende uitleg: ‘Jullie mogen je ogen open houden of dichtdoen. Wanneer ik ‘start’ zeg probeer je een minuut lang NIET aan een witte beer te denken. Verder mag je overal aan denken – witte sneeuw, bruine beren – zolang het maar geen witte beren zijn. START!’

Een minuut later zeg je het volgende: ‘En? Hoe ging het? Waarschijnlijk lukte het je niet of niet zo goed, net als het de meeste mensen niet lukt. Zodra je denkt dat je ‘niet aan

take off 98THEMA 3 Zorg dragen voor elkaar. Hoe elkaar helpen?

witte beren mag denken’, denk je er al aan en is het experiment mislukt. Eigenlijk is het dus onmogelijk om iets niet te denken. Daarnaast merkte je ook wel dat zodra je je best deed en er andere gedachten langskwamen, je gedachten toch automatisch naar die witte beer teruggingen. Hoe meer je ergens niet aan mag denken, hoe meer je er net wel aan denkt’34.

Laat de leerlingen nu ook eens het omgekeerde proberen. Vraag hen om een minuut lang enkel en alleen maar aan een witte beer te denken. Laat ze opmerken wat er dan gebeurt. Waarschijnlijk zijn er ook nu heel wat andere gedachten in hun hoofd gesprongen.

Kortom, we hebben geen controle over wat we denken. Ons brein is een denkmachine dat constant werkt. Dit is vaak handig maar soms kan dit ook leiden tot nare gedachten en nare gevoelens die we niet zomaar kunnen stopzetten. Hierbij kan je aan je leerlingen kaderen dat het voor mensen met psychische problemen dus niet eenvoudig is om niet aan hun problemen te denken en dat dit soms zelf het omgekeerde resultaat heeft. De veel gebruikte uitspraak ‘Probeer er gewoon niet aan te denken’ is dus wel goed gedoeld maar niet erg hulpvol.

7 Opdracht Bedankt!

Laat de jongeren een dankbrief schrijven aan iemand die hen op een bepaalde manier of op een bepaald moment in hun leven heel erg heeft geholpen. Ze kunnen ervoor kiezen om deze brief al dan niet aan deze persoon af te geven.

34 Samsen, M. & Heus, J. de (2017). Acceptance and Commitment Therapy bij kinderen en jongeren. Bohn Stafleu van Loghum: Houten.

take

off

99TH

EMA

3 Z

org

drag

en vo

or e

lkaa

r. Ho

e el

kaar

hel

pen?

AANS

LUIT

END

MAT

ERIA

AL 3

: ZOR

GEN

VOOR

ELK

AAR

MAT

ERIA

ALLE

EFTI

JDTY

PEKO

RTE

INHO

UDM

EER

INFO

?

DE K

RACH

T VA

N EE

N KL

AS14

TOT 2

0 JA

ARSP

ELD

e be

doel

ing

van

dit s

pel i

s om

jong

eren

op

een

ludi

eke

man

ier i

nzic

ht b

ij te

bre

ngen

ove

r hun

kl

asgr

oep

en d

e w

erki

ng v

an d

e sc

hool

. Het

zet

de

jong

eren

teve

ns a

an o

m n

a te

den

ken

over

hu

n ei

gen

rol e

n di

e va

n hu

n kl

asge

note

n in

de

klas

en

op sc

hool

reda

ctie

@kl

asse

.be

PEER

SUP

PORT

SECU

NDAIR

OND

ERWI

JS

+ LE

ERKR

ACHT

ENOP

LEIDI

NG VO

OR

JONG

EREN

EN

LEER

KRAC

HTEN

Via

peer

supp

ort w

ordt

pes

ten

prev

entie

f aan

-ge

pakt

doo

r te

wer

ken

aan

een

posi

tief s

choo

l-kl

imaa

t waa

r pro

blem

en n

iet a

lleen

aan

gepa

kt

maa

r voo

ral e

n in

de

eers

te p

laat

s voo

rkom

en

wor

den.

Hie

rbij

wor

dt d

e na

druk

gel

egd

op z

elf-

zorg

en

zorg

voo

r elk

aar.

ww

w.p

eers

uppo

rtvl

aand

eren

.be

PERS

ONA

VANA

F 14

JAAR

SPEL

Een

spel

vorm

om

met

jong

eren

rond

inte

rper

-so

onlij

ke re

latie

s te

wer

ken.

De

bedo

elin

g is

een

ge

spre

k op

gan

g te

bre

ngen

ove

r jez

elf,

de g

roep

of

and

eren

.

De

aans

toke

rij

PIEK

ERAA

RS E

N DO

EMDE

NKER

S?

NEGA

TIEF

DEN

KEN

BIJ

KIND

EREN

VE

RMIN

DERE

N

LEER

KRAC

HTEN

SE

CUND

AIR O

NDER

WIJS

NASC

HOLIN

GH

oe o

ntst

aat n

egat

ief d

enke

n bij

kin

dere

n? E

n ho

e ku

n je

er s

amen

iets

tege

n do

en?

Wat

kun

je

bete

r nie

t of j

uist

wel

zeg

gen

of d

oen?

ww

w.le

efsl

eute

ls.b

e

SFEE

R OP

SCH

OOL

SECU

NDAIR

OND

ERWI

JSWE

BSITE

Actie

s om

als

leer

ling

zelf

te o

nder

nem

en v

oor

het b

evor

dere

n va

n he

t gez

ondh

eids

bele

id o

p sc

hool

. Op

de w

ebsi

te s

taan

ver

schi

llend

e m

ate-

riale

n en

wer

kvor

men

die

leer

linge

n ku

nnen

ge

brui

ken

om d

e sf

eer o

f het

goe

d vo

elen

te

bevo

rder

en o

p hu

n sc

hool

.

ww

w.sf

eero

psch

ool.b

e

take

off

100

THEM

A 3

Zor

g dr

agen

voor

elk

aar.

Hoe

elka

ar h

elpe

n?

SOUL

MATE

SECU

NDAIR

OND

ERWI

JSSP

ELPr

aten

en

luis

tere

n st

aan

in d

it sp

el c

entr

aal.

Via

vraa

g- e

n th

emak

aart

en k

an m

en se

ksu-

alite

it, re

latie

s en

gevo

elen

s bes

prek

en. O

p sp

eels

e w

ijze

geve

n de

spel

ers z

ich

beet

je b

ij be

etje

blo

ot e

n ko

men

ze

stee

ds d

icht

er b

ij hu

n ge

heim

e so

ulm

ate.

Het

doe

l van

dit

spel

is z

ich-

zelf

en d

e an

dere

n be

ten

lere

n ke

nnen

.

De

aans

toke

rij

VRIEN

D AM

IVA

NAF 1

4 JA

ARSP

ELH

et sp

el is

geb

asee

rd o

p he

t con

cept

van

‘waa

r-he

id, d

urve

n of

doe

n’. D

e do

elst

ellin

g va

n di

t sp

el is

om

: - h

et th

ema

vrie

ndsc

hap

op e

en

info

rmel

e m

anie

r te

besp

reke

n en

hie

rove

r ge

dach

ten

uit t

e w

isse

len.

- be

wus

t te

wor

den

van

het e

igen

den

ken

en h

ande

len

rond

vrie

nd-

scha

ppen

. - te

lere

n ho

e an

dere

n de

nken

ove

r di

t the

ma.

- ee

n he

chte

re b

and

te c

reër

en

binn

en d

e (v

riend

en)g

roep

die

het

spel

spee

lt

mai

lbox

@in

petto

-jeug

ddie

nst.b

e

WAA

NZIN

VANA

F 16

JAAR

VOOR

STEL

LING

EN

NABE

SPRE

KING

(KOR

T OF V

IA WO

RKSH

OPS)

In d

eze

voor

stel

ling

houd

t Joh

an D

e Ke

yser

een

pl

eido

or v

oor m

eer (

zelf)

zorg

. Op

het w

erk/

sc

hool

moe

ten

we

goed

zor

gen

voor

kla

nten

, pa

tiënt

en, c

liënt

en, l

eerli

ngen

of k

lasg

enot

en.

Som

s ver

gete

n w

e on

szel

f daa

rbij.

Hoe

kun

nen

we

op h

et w

erk

ook

bete

r zor

gen

voor

elk

aar?

En

voo

ral,

ook

bete

r zor

gen

voor

ons

zelf.

Elk

e to

esch

ouw

er k

rijgt

12 p

rikke

lend

e in

zich

ten

mee

. M

et u

itzic

ht o

p ee

n le

ven

vol e

nerg

ie, p

lezi

er e

n kr

acht

. Joh

an D

e Ke

yser

ver

telt

gedr

even

zijn

ver

-ha

al e

n zi

ngt d

aarb

ij ei

gen

gesc

hrev

en te

kste

n.

Joha

n D

e Ke

yser

hebben. Hijzelf voelt zich op deze momenten super maar anderen zien dat hij niet ok is.

Stigma en discriminatie

THEMA 4

take off 102THEMA 4 Stigma en discriminatie

THEMA 4: STIGMA EN DISCRIMINATIE

Extra: Powerpoint 4

STIGMA WAT?!Eén op vier personen krijgt vroeg of laat af te rekenen met min of meer ernstige psy-chische problemen. De kans is dus reëel dat jijzelf, iemand uit jouw gezin, of één van je vrienden of familieleden ooit te maken krijgt met psychische problemen. Toch bestaat er een hardnekkig taboe over deze problemen, terwijl toch niemand moeilijk doet over een gebroken arm!?

We denken allemaal vlug in termen van wij en zij. Binnen het thema geestelijke gezond-heid is dit niet anders. Ook hier maken we vaak een verschil tussen ons als ‘normale’ mensen en hen als ‘abnormaal’ en psychisch ziek. We maken hierbij gebruik van vele vooroordelen om de verschillen te benadrukken. Dit noemen we stigma: een krachtig negatief sociale stempel (i.e. etiket of label) dat mensen onderscheidt van anderen en onwenselijke eigenschappen aan hen toeschrijft (bv. gevaarlijk, onbetrouwbaar, onvoor-spelbaar). Op deze manier beïnvloedt het de manier waarop mensen zichzelf zien en gezien worden. Dit zorgt dikwijls voor onbegrip, afwijzing, vooroordelen, buitensluiting en discriminatie35 36 37.

FRAMESMensen gebruiken frames, denkkaders, om psychische aandoeningen te begrijpen. Zo een frame is een sterk vereenvoudigde voorstelling van de realiteit. Frames vallen niet zomaar uit de lucht. Ze duiken op in media, literatuur, films, etc. Bijna de helft van de frames die in de media opduiken zijn problematiserend. Zo is de berichtgeving over psychische aandoeningen dikwijls eenzijdig en bevat het potentieel stigmatiserende elementen. Zo komen mensen met psychische problemen vaak pas in de media wan-neer ze door hun aandoening problemen veroorzaken. Bovendien wordt stigmatisering versterkt doordat er vaak sprake is van overdrijving, waarbij het gedrag van één enkele of een kleine groep personen representatief wordt geacht voor de gehele groep. Dit is voornamelijk zo bij nieuwsberichtgeving. Zo wordt er in de actualiteit bijvoorbeeld over-dreven belang gehecht aan incidenten. Het kan echter ook anders. In een artikel kunnen ook meerdere frames opduiken. Hoe meer frames, hoe genuanceerder en evenwichtiger het beeld van een psychische aandoening. Dit is belangrijk aangezien de manier waarop een samenleving naar psychische problemen kijkt, een grote invloed kan hebben op het ontstaan, de behandeling en het herstel van deze aandoeningen.

Een onderzoek38 stelde vast dat in de Belgische media 12 frames bestaan over psychische aandoeningen (zie bijlage: Framematrix; Verkorte publicatie te downloaden of te bestel-len via https://goo.gl/ZMS5Cs). Vijf van deze frames zijn problematiserend:

35 Link & Phelan, 1998 in Kienhorst, G. (2014). Wegwijzer Stigmabestrijding in de ggz. Gids naar praktijken die werken. Lessen, praktijken en voorbeelden. GGZ Drenthe.

36 De Goei, e.a. (2006) in Kienhorst, G. (2014). Wegwijzer Stigmabestrijding in de ggz. Gids naar praktijken die werken. Lessen, praktijken en voorbeelden. GGZ Drenthe.

37 Samen sterk zonder stigma (2017). Wat is stigma? Opgehaald van http://www.samensterkzonderstigma.nl/wat-is-stigma/

38 Van Gorp, B., Vyncke, B., Vergauwen, J., Smits, T., Vercruysse, T., Vroonen, E. & Instituut voor Mediastudies (2017). Een inspirerende kijk op de beeldvorming over personen met psychische problemen. Opgehaald van http://en.calameo.com/read/0017742953b4b8af3c361?authid=fGaFaZ4NR5Cx

take off 103THEMA 4 Stigma en discriminatie

1. Angst voor het onbekende

Dit is angst voor wat men niet kent. Meer specifiek voor het onberekenbare, oncontro-leerbare en onvoorspelbare ervan. Bijvoorbeeld: worden woorden gebruikt als ‘gek’, ‘gestoord’ of ‘kierewiet’.

2. Zelfcontrole

Het frame ‘zelfcontrole’ staat voor de norm om zichzelf altijd en overal onder controle te hebben zodat het openbare leven gereguleerd verloopt. Bijvoorbeeld: ‘Mijn over-matig drankgebruik is 100% mijn eigen schuld.’

3. Het monster

Binnen het frame ‘monster’ wordt een psychische aandoening gezien als iets dat als een vijandig monster de binnendringt in het leven van een persoon, en het volledig overneemt. Bijvoorbeeld: ‘de patiënt valt ten prooi’

4. De zwakste schakel,

Hierbij wordt een psychisch probleem gezien als een uiting van zwakte van iemand die niet mee kan, die niet aan de verwachtingen in de moderne maatschappij voldoet. Bijvoorbeeld: wanneer een burn-out door de persoon zelf wordt aanzien als falen.

5. Een gemakkelijk prooi

Dit frame ziet mensen met psychische problemen als zwakke en goedgelovige indi-viduen, die uitgemolken worden door onder meer de farmaceutische industrie en de verschillende soorten therapeuten die de markt rijk is. Bijvoorbeeld: psychiaters spenderen soms amper 5 minuten aan patiënten en kijken niet voorbij de labels die patiënten al gekregen hebben’ (De morgen, 5/12/2015).

Ze stellen een psychische aandoening voor als een probleem, bijvoorbeeld: Mensen die aan een psychische stoornis lijden, worden omschreven als onvoorspelbare en gevaar-lijke maniakken, of juist als lui en onverantwoordelijk. Dit soort frames vergroten het beeld uit en dramatiseren (‘Kijk eens hoe erg’).

Daarnaast werden nog zeven andere deproblematiserende counterframes gevonden, die veeleer relativeren:

1. Een mozaïek

Bij deze counterframe wordt een psychisch probleem gezien als de veruitwendiging van een gevoeligheid, kwetsbaarheid of aanleg, die echter één van de vele facetten van een mens uitmaken. Bijvoorbeeld ‘Er zijn ook lichte vormen van obsessief-com-pulsieve stoornis’ (Gazet van Antwerpen, 20/08/2015)

2. Het bijzondere

Het zijn vooral mensen met een bijzonder talent of mentale kracht die psychische kwetsbaarheden hebben, voorbeeld hoog begaafd of hoog sensitief. Bijvoorbeeld ‘Er zullen ouders zijn die het hip vinden om een autistisch kind te hebben’ (De standaard, 18/03/2015)

take off 104THEMA 4 Stigma en discriminatie

3. Een gebroken been

Hierbij wordt een psychisch probleem gezien als een lichamelijk, waarneembaar defect dat vrij precies in kaart gebracht kan worden. Bijvoorbeeld ‘Zoals iemand verkouden is, heb ik een verkoudheid in mijn hoofd’ (Zanger Glenn Claes, Radio 1, 18/01/2016)

4. De ongenode gast

Deze counterframe ziet een psychische aandoening als een niet voorziene wending in het leven. Het komt zomaar iemands leven binnengewandeld en vertegenwoordigt zodoende een last en een wispelturigheid waarmee men moet leren omgaan. Bijvoor-beeld ‘Het is immers enkel door de aandoening te accepteren (Humo, 22/09/2015) dat een patiënt ermee kan leren leven’ (Gazet van Antwerpen, 16/01/2015)

5. Een aardverschuiving

Hier wordt een psychisch probleem gezien als een begrijpbare reactie op een externe, traumatiserende gebeurtenis in het leven. Bijvoorbeeld ‘Als gevolg van (tenminste) één van deze externe oorzaken heeft de patiënt “krassen op de ziel” opgelopen (De morgen, 29/02/2012)

6. De tocht

Een psychisch probleem wordt hierbij gezien als een ware beproeving, maar die eveneens kansen biedt om zichzelf te herdefiniëren en te groeien, mits de nodige veerkracht, volharding en ondersteuning van anderen. Bijvoorbeeld worden hierbij beschrijvingen gegeven als ‘lange’, ‘moeilijke weg’, ‘lijdensweg’, en dergelijke

7. De kanarie in de mijn

Psychische problemen zijn dan een symptoom van een samenleving die veeleisend is geworden en die structureel stresserend en destructief is. Bijvoorbeeld ‘Chronische stress is een fenomeen van deze tijd’ (Scott Stossel, Mijn tijdperk van de angst)

Problematiseren hoeft niet noodzakelijk slecht te zijn. Het zorgt er voor dat een onder-werp sneller op de publieke agenda belandt. De keerzijde van de medaille is dat die problematisering wel kan zorgen voor een groter stigma dat gepaard gaat met stereoty-peringen. Daarnaast kunnen deproblematiserende frames op hun beurt een probleem verbloemen, waardoor de urgentie om eraan te verhelpen verdwijnt. Toch bevat iedere frame een kern van waarheid. Daarom is het belangrijk om in de communicatie een goede balans te vinden tussen problematiserende en deproblematiserende frames.

take off 105THEMA 4 Stigma en discriminatie

MISVATTINGEN EN MYTHESHet voorkomen van stigma hangt samen met de vele misvattingen, achterhaalde ideeën, mythes en gebrek aan kennis rond psychische problemen. Hieronder worden enkele veelvoorkomende misvattingen opgesomd. Als voorbeeld hebben we er enkele reeds verduidelijkt (Bron: Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid en www.samen-sterkzonderstigma.nl/wat-is-stigma/):

1. Psychische problemen komen weinig voor;

Veel mensen hebben te kampen met psychische problemen, uit welk milieu ze ook komen en waar ze ook leven. Uit cijfers blijkt dat 1 op 4 personen in zijn leven ooit te maken krijgt met psychische problemen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) plaatst psychische ziekte op de tweede plaats in de lijst van veel voorkomende ziektes.

Veel mensen met een psychische aandoening schamen zich voor hun ziekte, en lopen hun hele leven op hun tenen om het voor anderen te verbergen. Terwijl contact met lotgenoten juist voor herkenning en opluchting kan zorgen. Als het probleem bespreekbaar is geworden, blijkt vaak ook dat er goede behandelmogelijkheden zijn.

2. Mensen met psychische problemen zijn gevaarlijk;

In de krant wordt wel eens over een ‘gevaarlijke gek’ gesproken. Dergelijke gekken horen veeleer thuis in de film. In de dagelijkse omgang zijn mensen met psychische problemen niet gevaarlijker dan de anderen. Toch kunnen wel eens crisissituaties ont-staan waarbij mensen door angst ‘uit de bol gaan’, maar meestal gaan zulke situaties vlug voorbij.

3. Psychische problemen kunnen opgelost worden door medicijnen;

Er is een ruim aanbod aan medicijnen die heel doeltreffend symptomen kunnen onderdrukken. Maar medicijnen alleen genezen niet en volstaan dus niet. Psychische problemen vragen ook om professionele gesprekstherapie, om steun van de omge-ving en van mensen die vertrouwen geven. (een combinatie van medicatie en therapie wordt meestal als meest effectief beschouwd).

4. Psychische problemen zijn aanstellerij;

Psychische stoornissen worden nogal eens onderschat. De ervaring leert echter dat het vaak om chronische en ongeneeslijke aandoeningen gaat, die het verdienen om serieus genomen te worden. Naast omstandigheden spelen erfelijke factoren vaak een rol.

5. Mensen met psychische problemen zijn minder intelligent/ dom;

Slechts een klein deel van de psychische stoornissen gaat ten koste van de verstan-delijke vermogens. Het merendeel van de mensen met een psychische stoornis heeft een goed besef van zichzelf en zijn situatie, heeft beschikking over al zijn verstandelijke vermogens en is normaal of bovengemiddeld intelligent. Wat dat betreft is het niet anders dan het missen van een arm of een been: iemand met een psychische stoornis heeft een beperking, maar afgezien daarvan is het een volledig capabel individu.

take off 106THEMA 4 Stigma en discriminatie

6. Mensen met psychische problemen hebben geen maatschappelijk nut;

Het grootste deel van de mensen met psychische problemen kan, ondanks hun beperkingen, actief aan de maatschappij deelnemen. Er zitten managers, professoren en zelfs nobelprijswinnaars tussen. Zolang ze voldoende steun krijgen om de gebre-ken die hun stoornis met zich meebrengt te compenseren, kunnen ze vaak goed func-tioneren.

7. Psychische problemen worden veroorzaakt door persoonlijke zwakte;

Niemand vraagt erom geestesziek te worden. Daarenboven blijkt uit onderzoek dat bij stoornissen waarvan men denkt dat het ‘de eigen schuld is’ (bv. Drugsversla-ving) stigmatisering sterker dan stoornissen die bijvoorbeeld komen door genetische aanleg.

Het volstaat niet te zeggen ‘kop op, even flink zijn’ of ‘neem jezelf weer in de hand’. Net steun, gehoor, begrip van anderen zijn het meeste nodig.

8. Mensen met psychische problemen hebben het aan zichzelf te danken;

Elk probleem komt voort uit een veelheid van oorzaken en toevallige omstandig-heden. Men zal nooit één oorzaak kunnen aanwijzen. We kunnen allemaal nog zo goed ons best doen om ons geestelijke evenwicht te bewaren, toch kan de zaak uit de hand lopen. Dat is niet iemands verantwoordelijkheid. Belangrijker is de oplossing te vinden. (Psychische problemen hebben vaak te maken met een onevenwicht dat ont-staat tussen de draagkracht en de draaglast van een persoon, waarbij beide aspecten zowel in positieve als in negatieve zin beïnvloed kunnen worden door ontelbare fac-toren (omstandigheden, werk, gezin, gebeurtenissen, verliessituaties, goede vrienden, erfelijke aanleg, vermoeidheid, …) die men niet altijd zelf in de hand heeft.)

9. Psychische problemen zijn een tijdelijk probleem en gaan vanzelf wel weer over;

Omdat het verloop van psychische stoornissen nogal eens wisselt, ontstaat bij de omgeving het idee dat het een eenmalig iets is dat wel weer overgaat. Ook de ziekte zelf heeft er vaak moeite mee dat goede en slechte tijden elkaar opvolgen. Gezonde mensen hebben een hoop veerkracht; iemand met een psychische aandoening minder. Gezonde mensen hebben ‘ook wel eens wat’, maar hebben de capaciteit om dat na verloop van tijd te overwinnen. Voor iemand met een psychische aandoening kan een ‘hobbel op de weg’ er toe leiden dat hij langdurig uit balans raakt.

10. Mensen met psychische problemen zorgen voor overlast;

Mensen met een psychische stoornis komen in de media vaak pas in beeld als ze door hun stoornis overlast veroorzaken. Toch zijn deze opvallende problemen niet represen-tatief voor het merendeel van mensen met psychische stoornissen. Het gaat immers om een kwart van de bevolking. De meesten daarvan lijken min of meer normaal te functio-neren. Velen hebben een baan, doen het huishouden, voeden kinderen op, zijn actief in verenigingen, enzovoort. De psychische stoornis uit zich echter in de vele beperkingen die dit met zich meebrengt in het dagelijks leven. Individuen en gezinnen proberen dat in eerste instantie vaak zelf op te vangen, en dat is een zware opgave.

11. Mensen met psychische problemen zijn onvoorspelbaar;

12. Mensen met psychische problemen zijn gewelddadig;

13. Mensen met psychische problemen zijn arm;

take off 107THEMA 4 Stigma en discriminatie

14. Eens je psychische problemen ervaart, geraak je er niet meer van af;

15. Psychiatrische aandoeningen zijn geen medische ziekten zoals hartziekten en diabetes;

16. Mensen met een psychische problemen zijn gewoon “gek”;

17. Mentale ziekten zijn een gevolg van een slechte opvoeding;

18. Psychische problemen zijn het gevolg van een zwakke persoonlijkheid of een karak-terfout en mensen met een psychisch probleem kunnen daar gewoon mee ophouden als zij voldoende zouden willen;

19. Psychische problemen zijn een normaal gegeven bij ouder worden;

20. Psychische problemen komen niet voor bij kinderen of adolescenten. Problemen in deze groep horen bij het proces van opgroeien.

21. Een mentale aandoening kan overwonnen worden met voldoende wilskracht. Als men moet worden behandeld voor een psychiatrische aandoening betekent dit dat de betrokkene in zeker zin “gefaald” heeft of zwak is;

22. Een verslaving is een keuze van levensstijl en wijst op een gebrek aan wilskracht. Mensen met een probleem van middelenmisbruik zijn moreel zwak of ‘slecht’;

23. Alle psychiatrische behandelingen zijn pijnlijk en barbaars;

24. Een geestelijke ziekte is een ingebeelde ziekte, dus psychiatrie is overbodig;

25. Als iedereen doet wat hij moet doen en hard werkt, zullen er geen geestelijke gezond-heidsproblemen zijn;

26. Psychiatrie: eens er in kom je er nooit meer uit;

27. Van zodra mensen met psychische problemen beter zijn, hebben ze geen hulp meer nodig;

28. …

Extra Artikel: Te beschaamd om hulp te zoeken: http://www.geestelijkgezond-vlaanderen.be/leestip-te-beschaamd-om-hulp-te-zoeken

SOORTEN STIGMAEr bestaan vier verschillende vormen van stigma:

1. Zelfstigma

Stigmatisering gebeurt niet enkel door anderen. Je kan jezelf ook stigmatiseren. Dit noemen we zelfstigma, namelijk stigma dat je jezelf oplegt, bijvoorbeeld ‘Ik ben depressief en dus een mislukkeling.’

Het stigma op psychische problemen en de misvattingen en mythes errond zitten ver-weven in onze hele maatschappij. Iedereen groeit hiermee op en heeft deze voor een stuk eigen gemaakt. Misschien besef je wel dat deze opvattingen niet voor iedereen geldt maar onbewust spelen ze toch mee in je gedrag. Daarnaast gebeurt zelfstigma ook vaak onbewust uit bescherming voor jezelf of je naasten.

take off 108THEMA 4 Stigma en discriminatie

2. Publiek stigma

Dit is een verzamelnaam voor de stigmatisering vanuit de maatschappij. Deze ontstaat onder andere door berichtgevingen in de media. Voorbeelden van publiek stigma zijn: ‘Mensen met psychische problemen zijn gevaarlijk’ of ‘De buurt denkt dat ik gevaarlijk ben omdat ik in het verleden in opname ben geweest’.

3. Structureel stigma

Deze vorm van stigma is politiek en economisch gerelateerd. Ze zit verankerd in de cultuur en wet- en regelgeving van een land. Hierdoor mogen in sommige landen mensen met psychische problemen bijvoorbeeld niet stemmen.

4. Associatief stigma

Ook de omgeving, voorbeeld partner, familieleden, naasten, hulpverleners, et cetera, van mensen met psychische problemen kunnen hierdoor stigma ondervinden. Een voorbeeld hiervan kan zijn: ‘Door haar manier van opvoeden kan het niet anders dat haar kind ADHD heeft’.

GEVOLGEN VAN STIGMABovenop de negatieve gevolgen van de psychische problematiek brengt stigma dus heel wat extra gevolgen met zich mee onder andere op het vlak van:

• Sociale relaties

Bijvoorbeeld uitsluiting, verlies van vertrouwen in andere mensen, het gevoel ‘er niet bij te horen’, minder sociale steun, verbergen van psychiatrische achtergrond, sociaal isolement, eenzaamheid, sociale marginalisatie, discriminatie, moeilijker vrienden maken, …

• Fysieke gezondheid

Bijvoorbeeld chronische stress en de gevolgen hiervan

• Psychische gezondheid

Bijvoorbeeld depressieve symptomen, demoralisatie, …

• Zelfwaarde

Bijvoorbeeld schaamte, afname van het zelfvertrouwen, …

• Levenstevredenheid

Bijvoorbeeld demoralisering, toename hopeloosheid, lagere levenskwaliteit, armoede, …

• Belemmering van hun herstel

Bijvoorbeeld door minder snel hulp te zoeken, frequentere terugval en heropnames, snellere stopzetting van de hulpverlening, …

• Geanticipeerde discriminatie: ‘Ik verwacht gediscrimineerd te worden dus waarom zou ik nog moeite doen om dit te proberen weerleggen?’

• Tewerkstelling

Bijvoorbeeld moeilijker om werk te vinden en te houden

take off 109THEMA 4 Stigma en discriminatie

• Problemen met het vinden van huisvesting

• Moeilijkheden in het verkrijgen van verzekeringen

• Armoede

• Et cetera

Stigma en de gevolgen ervan kan je dus zien als een tweede soort ziekte die de per-soon bovenop zijn of haar psychische problemen krijgt. Vele mensen met psychische problemen beschouwen het stigma zelf nog erger dan de aandoening zelf. Onderzoek bevestigt dat dit inderdaad nadeliger is dan de klachten zelf39.

39 Kenniscentrum Phrenos (2014). Wegwijzer stigmabestrijding in de ggz. Gids naar praktijken die werken. Lessen, praktijken en voorbeelden. Opgehaald van https://www.kenniscentrumphrenos.nl/wp-content/uploads/2014/12/2014_06_11_Wegwijzer-stigmabestrijding_def_voor_web.pdf

take off 110THEMA 4 Stigma en discriminatie

1 Opdracht Debat over misvattingen en mythes

In debat kunnen de misvattingen en mythes zoals aangehaald in de basistekst, thema 4 worden besproken. Hierbij kunnen de leerlingen bijvoorbeeld een groene kaart in de lucht steken wanneer ze met de stelling akkoord gaan en een rode kaart wanneer ze er niet akkoord mee zijn. Dit kan verdere aanknopingspunten geven voor een grotere dis-cussies in de volledige groep.

2 Opdracht Soorten stigma

Laat leerlingen op zoek gaan naar de verschillende soorten stigma rond geestelijke gezondheid in kranten, het nieuws, films, literatuur, et cetera. Hierbij kunnen ze gebruik maken van de frames, zoals aangegeven in de basistekst, thema 4 als leidraad. Vervolgens kunnen ze hierrond samen in gesprek gaan, onder meer over de impact van deze uitspra-ken stigma, de gevolgen ervan, ...

3 Opdracht Stigma in de media

Laat leerlingen aan de hand van een krantenartikel of fragmenten uit een film of litera-tuur het stigma rond psychische problemen bespreken. Hierbij kunnen de volgende vragen gesteld worden:

• Welke stereotypen met betrekking tot geestelijke gezondheid worden bevestigd en welke worden doorbroken?

• Welke frames worden gebruikt? (zie opdracht 2)

• Geeft de film of het artikel een realistische weergave? Waarom wel en waarom niet?

• Worden er vernieuwende inzichten aangereikt met betrekking tot geestelijke gezond-heid? Of eerder bevestigingen van stereotypen?

Stigma en discriminatieWerkblad 4

take off 111THEMA 4 Stigma en discriminatie

4 Opdracht Inspector stigma

Laat leerlingen zelf op zoek gaan naar het voorkomen van stigma over geestelijke gezondheid in films, series, literatuur, artikels, en dergelijke meer. Bij de gevonden voor-beelden kunnen zij vervolgens bespreken waarom dit betrekking heeft op geestelijke gezondheid(szorg). Hierbij kunnen ze weergeven:

• Hoe dit thema wordt voorgesteld;

• Of er sprake is van stigmatisering of juist van sensibilisering (bv. wordt de persoon gewelddadig voorgesteld? Wat is het geslacht, leeftijd, huidskleur, etc. van de per-soon? Is de persoon in behandeling? …?);

• Welke frames gebruikt worden (zie opdracht 2)

• …

5 Opdracht On the scene

Laat leerlingen zelf een scenario uitschrijven waarin het stigma rond psychische proble-men wordt doorbroken. Hierbij dienen ze oog te hebben voor:

• De omstandigheden,

• De oorzaak van het psychisch probleem,

• De reactie van de omgeving,

• De moeilijkheden die het personage(s) ondervindt,

• De eventuele behandeling,

• …

Achteraf kunnen de leerlingen de scenario’s (integer) aan elkaar naar voren brengen. Leerkrachten kunnen dit evalueren op basis van het belang van sensibilisering en destig-matisering.

6 Opdracht Integratie

Laat leerlingen zelf een initiatief bedenken waarmee men het normaliseren en integreren van mensen met psychische problemen kan bevorderen.

take

off

112

THEM

A 4

Stig

ma e

n di

scri

mina

tie

AANS

LUIT

END

MAT

ERIA

AL 4

: STI

GMA

EN D

ISCR

IMIN

ATIE

MAT

ERIA

ALLE

EFTI

JDTY

PEKO

RTE

INHO

UDM

EER

INFO

?

AL T

E GE

K –

PSYC

HOSE

TUS

SEN

BREIN

EN

SAM

ENLE

VING

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSLE

ZING

+ BOEK

Geer

dt M

agie

ls g

eeft

inzi

cht i

n de

pro

blem

atie

k va

n ps

ycho

se e

n va

n m

ense

n di

e ps

ychi

sch

afw

ijken

van

de

‘nor

m’. A

an d

e ha

nd v

an

gesp

rekk

en m

et sp

ecia

liste

n-ps

ychi

ater

s en

onde

rzoe

kers

, zoa

ls

Erik

Thy

s, M

arc

De

Her

t en

Inez

Ger

mey

s, sc

hets

t hij

de la

nge

weg

di

e de

voo

rbije

dec

enni

a is

afg

eleg

d op

het

vla

k va

n on

derz

oek,

be

hand

elin

g en

sens

ibili

serin

g. M

aar h

ij st

elt o

ok k

ritis

che

vrag

en

over

het

blij

vend

e st

igm

a da

t op

psyc

hisc

he p

robl

emen

rust

, ont

-m

aske

rt h

ardn

ekki

ge m

isve

rsta

nden

en

toon

t haa

rfijn

aan

waa

r wij

als m

aats

chap

pij te

kort

schi

eten

.

info

@te

gek.

be

RAFA

RAF

A12

TOT 1

6 JA

ARSP

ELRa

fa R

afa

heef

t als

doe

lste

lling

dat

dee

lnem

ers e

rvar

en h

oe m

oei-

lijk

het i

s om

te in

tegr

eren

in e

en o

nbek

ende

gro

ep e

n ho

e vo

or-

oord

elen

en

raci

sme

onts

taan

.‘Raf

a Ra

fa’ i

s een

sim

ulat

iesp

el.

De

aans

toke

rij

RODE

NEU

ZEN

DAG-

APP

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSVR

AGEN

LIJST

iVO

X on

twik

keld

e ee

n to

ol w

aarm

ee je

in d

e kl

as (a

noni

em) k

an

peile

n na

ar h

et w

elbe

vind

en v

an d

e le

erlin

gen

en h

un a

ttitu

des e

n m

enin

gen

ten

over

staa

n va

n ee

n aa

ntal

Rod

e N

euze

n D

ag-g

erel

a-te

erde

them

a’s.

Je d

oet d

e be

vrag

ing

van

17 v

rage

n ap

art p

er k

las e

n ka

n ve

rvol

gens

de

klas

resu

ltate

n do

wnl

oade

n én

ver

gelij

ken

met

de

resu

ltate

n va

n ee

n na

tiona

le b

evra

ging

van

aug

ustu

s.

Rode

neu

zen

dag

TE G

EK!?

SECU

NDAIR

ON

DERW

IJSEe

n in

itiat

ief v

an p

sych

iatr

isch

zie

kenh

uis S

int-

Anne

ndae

l uit

Die

st,

dat s

tree

ft n

aar e

en p

ositi

eve

beel

dvor

min

g en

tabo

ever

lagi

ng te

n aa

nzie

n va

n ps

ychi

sche

pro

blem

en e

n hu

lpve

rleni

ng. E

r is e

en le

s-se

npak

ket o

pgem

aakt

om

met

dit

them

a aa

n de

slag

te g

aan

in d

e kl

as.

Te G

ek!?

hebben. Hijzelf voelt zich op deze momenten super maar anderen zien dat hij niet ok is.

THEMA 5Ontmoeting

take off 114THEMA 5 Ontmoeting

THEMA 5: ONTMOETINGExtra: Powerpoint 5

GETUIGENIS VAN EEN ERVARINGSDESKUNDIGEJe kan een ervaringsdeskundige uitnodigen die zijn of haar (herstel) verhaal vertelt aan jouw klas of school. Een ervaringsdeskundige is een persoon die zelf ervaring heeft met een bepaalde ziekte of stoornis, in dit geval een psychisch probleem. Deze ervaring kan zowel in het verleden zijn of de persoon kan nog steeds hinder ondervinden van zijn problematiek.

Doel hiervan is dat de jongeren een positieve kijk en houding ontwikkelen ten aanzien van mensen met psychische problemen. In contact komen met ervaringsdeskundigen kan er eveneens voor zorgen dat jongeren meer begrip krijgen voor hun eigen moeilijk-heden of eigenaardigheden.

Aan de hand van levensverhalen kunnen jongeren meer inzicht krijgen in het leven van mensen met een psychische problematiek. Dit face-to-face contact zorgt dat de informa-tie directer binnenkomt. Het effect is groter als de leerlingen ook actief kunnen praten met deze getuige en de omvang van de groep dit dus toe laat. Doel is om de jongeren in de gelegenheid te stellen om in dialoog te gaan over eigen opvattingen en meningen, deze tijdelijk op te schorten en vooroordelen ter discussie te stellen.

De jongeren kunnen open vragen stellen en doorvragen: bv. Hoe bedoel je? Wat heb je meegemaakt? Hoe is dat afgelopen? Hoe ben je er terug bovenop geraakt? Etc. Vermijd echter waarom-vragen. Deze lijden meestal tot een daarom-antwoord. Het is niet de bedoeling om in een discussie terecht te komen. Het gaat er niet om wie gelijk heeft. Wel is het de bedoeling om tot een dialoog te komen.

Als leerkracht is het belangrijk de groep leerlingen goed te observeren en eventuele bijzonderheden en afwijkende individuele reacties te signaleren. Waar nodig kan een persoonlijk gesprek worden aangegaan of kan je als leerkracht de jongere doorverwijzen naar een gepaste hulpverlening.

Jullie kunnen een getuigenis in jullie klas of op jullie school laten doorgaan. Wanneer je zo een moedig iemand wilt uitnodigen, is het voldoende een aanvraag te doen via deze link of 09 221 44 34. De kostprijs bedraagt €60 per dagdeel.

VAN MENSEN DIE IN DE ZORG WERKENInformeer bij een JAC (Jongeren Advies Centrum) of bij een CGG (Centrum Geestelijke Gezondheidszorg) in uw buurt of er iemand deze taak op zich kan nemen. Een overzicht van deze centra vindt u op www.geestelijkgezondvlaanderen.be

Ook bij de organisatie Te Gek!? kan je een deskundige aan vragen. Meer informatie hierrond vind je terug in hun scholenaanbod.

Tip! Vraag liever geen

hooggeplaatste mensen, zoals psychiaters, om in de klas te komen spreken, ten-zij ze je kunnen verzekeren

dat er geen te moeilijk vakjargon zal worden

gebruikt.

Tip! Ga niet met

de eerste de beste spreker in zee.

Vraag naar ervaringen en voorzie

een precieze briefing.

Tip! Vraag ook altijd

vooraf hoeveel je een spreker moet betalen.

Soms is de tijd van deze mensen, letterlijk,

erg kostbaar.

take off 115THEMA 5 Ontmoeting

BRIEVENIs er geen mogelijkheid om een getuigenis op je school te laten langskomen maar wil je jouw leerlingen toch de mogelijkheid bieden om in contact te komen met persoonlijke verhalen van ervaringsdeskundigen? Er bestaan ook heel wat getuigenissen op papier. Hieronder vind je alvast een overzicht:

• Te Gek!?-brieven (zie bijlage)

• Te Gek!?-getuigenis ‘Ik hoorde stemmen en zag hallucinaties’

• Te Gek!?-getuigenis ‘Hoge pieken, diepe dalen’

• Artikel en filmpje met getuigenis over pesten en anorexia

• Kopklanken-getuigenis ‘Ik kreeg de boodschap dat ik dom, anders, dik was. Op den duur ga je dat geloven’

• Kopklanken-getuigenis ‘Het was vechten om hulp te krijgen’

• Kopklanken-getuigenis ‘Ze zouden liever zelfmoord plegen dan mij te aanvaarden’

• Kopklanken-getuigenis ‘Voor mij was het heel normaal om slaag te krijgen’

LEVENDE BIBLIOTHEEKTen slotte kan je ook een levende bibliotheek binnen jullie school organiseren. In zo een Levende Bibliotheek vind je geen papieren boeken maar kun je mensen van vlees en bloed ontmoeten. Mensen met een inspirerend verhaal of een aangrijpende getuigenis. Hun verhalen gaan over verlies, geluk, ziekte, hoop, herstel,... Een levende bibliotheek staat dan ook volledig in het teken van de ontmoeting tussen mensen. Praten met een Levend Boek is een goede remedie tegen vooroordelen en taboes.

HOE WERKT HET?Bij het begin van elke Levende Bibliotheek krijg je een overzicht van de aanwezige Levende Boeken. Je kiest het verhaal dat jou het meest aanspreekt en gedurende 20 minuten voer je een gesprek met het levend boek. De leerlingen kunnen via een persoonlijk gesprek kennis maken met de man of vrouw achter de kaft.

VOOR WIE?Leerlingen uit de 3e graad.

HOE ORGANISEREN?Willen jullie een levende bibliotheek organiseren? Neem dan contact op men rik@vvgg.be

take off 116THEMA 5 Ontmoeting

1 Opdracht Opdracht voor de getuigenis

Laat de leerlingen op voorhand nadenken wat de getuige allemaal zou kunnen vertellen. Laat hen aansluitend noteren wat ze tijdens de ontmoeting graag van de getuige te weten willen komen. Je kan hen bijvoorbeeld vragen om op voorhand 5 of 10 vragen op te stellen. Laat hen deze noteren.

2 Opdracht Complimenten aan de ervaringsdeskundige!

Direct na de getuigenis schrijven de leerlingen allemaal een compliment voor de erva-ringsdeskundige op een kaartje. Vervolgens worden deze complimenten voorgelezen.

3 Opdracht Individuele opdracht na de getuigenis

Laat leerlingen onderstaande vragen beantwoorden:

• Wat is geestelijke gezondheid? Leg uit.

• Welke uitspraken uit de getuigenis(sen) blijven je bij?

• Waarom kwam de getuige in contact met de geestelijke gezondheidszorg? Leg uit./ In welke sector werkt de getuige? Leg uit.

• Wat heeft de getuige geholpen om terug beter te worden?

• Heeft deze getuigenis je beeld over psychische problemen veranderd? Leg uit.

• Zou je zelf willen werken in de geestelijke gezondheidszorg? Waarom (niet)?

• Et cetera

Tip Laat ze verschil-lende aspecten

vanuit verschillende standpunten

bevragen.Tip Laat hen tijdens

de getuigenis noteren welke informatie ze,

buiten hun eigen vragen, nog interes-

sant vonden.

Werkblad 5 Ontmoeting

4 Opdracht Klasgesprek over de getuigenis

Doe met de leerlingen een klasgesprek over wat ze tijdens de lezing van en het gesprek met de ervaringsdeskundige geleerd hebben. Mogelijke vragen kunnen zijn:

• Waar ben ik van onder de indruk geraakt?

• Wat vind ik interessant om te horen?

• Wat stoorde mij?

• Wat greep mij aan (emoties)?

• Waar denk ik nu anders over?

• Et cetera

5 Opdracht Reacties op de brieven

Laat de leerlingen een brief lezen. Laat ze achteraf vertellen wat ze gelezen hebben. Hierbij kunnen ze noteren wat hen het meeste is bijgebleven en wat ze uit deze brief geleerd hebben.

De linken naar enkele brieven vind je in thema 5 van de basislessen terug.

take off 117THEMA 5 Ontmoeting

hebben. Hijzelf voelt zich op deze momenten super maar anderen zien dat hij niet ok is.

THEMA 6

Reflectie

take off 119THEMA 6 Reflectie

THEMA 6: REFLECTIEExtra: Powerpoint 6

Om het leerproces te stimuleren kan men na het behandelen van het thema geestelijke gezondheid aan de leerlingen vragen om te reflecteren over hetgeen zij geleerd hebben en wat hun bevindingen waren. Hiervoor kunnen ze antwoorden op de 3 B’s:

• BEKEND: Wat deed ik al?

• BESLUITEN: Wat doe ik niet meer?

• BEREIKEN: Wat ga ik anders doen?

Door het invullen van deze vragen kan gepeild worden naar de handelingsaspecten die leerlingen hebben geleerd tijdens het lessenpakket ‘Take off’ en niet zozeer enkel op de kennisaspecten.

Daarnaast is het ook interessant om van je leerlingen feedback op ‘Take off’ te vragen. Volgende richtvragen kunnen hierbij helpen:

• Welke aspecten hebben mij het meest aangesproken?

• Wat heeft het mij persoonlijk opgeleverd?

• Heeft de getuigenis jou geboeid? Waarom? Wat heb ik onthouden? Waar heb ik het meest uit geleerd?

• Heb je nog tips of opmerkingen die je de leerkrachten graag meegeeft wanneer er nog eens gewerkt wordt rond geestelijke gezondheid

take off 120BIJLAGEN

Bijlage 1: Bij wie kan je terecht?Zie je het even niet meer zitten? Maar weet je niet waar je terecht kan? Dit stappenplan helpt je de weg te vinden naar de hulp die het beste bij jou past. Meer uitleg over wat deze hulp inhoudt en hoe je hen kan bereiken, vindt je onder dit stappenplan terug.

STAPPENPLAN

Zie je het even niet meer zitten?

Super! Hou dit stappen-plan gerust bij of geef het aan een vriend of vriendin

die het kan gebruiken.

Je wilt bellen, mailen of chatten?

•Awel

•Tele-Onthaal

•CLBch@t

•Zelfmoord 1813

•Druglijn

•Teleblok

•Vertrouwencentrum

•Nu praat ik erover

• Ik maak de klik

•Sensoa

•Holebifoon

•Wel jong niet hetero

•NokNok/ Fit in je Hoofd

•Pluk je geluk

•Huisarts

•Centrum voor Leerlingen-begeleiding (CLB)

•Ambulante ondersteuning door therapeut, psycholoog of psychiater

•Centrum voor Geestelijke Gezondheid (CGG)

•Psychiatrische afdeling algemeen ziekenhuis (PAAZ)

•Psychiatrisch Ziekenhuis (PZ)

•Psychiatrisch dagcentrum

•Psychiatrisch Verzorgings tehuis (PVT)

• Jongeren Advies Centrum (JAC)

•Centrum Algemeen Welzijn (CAW)

•Kinderrechten-commissariaat

•OverKop

•Tejo

•Zelfhulpgroepen

Je wilt persoonlijk met iemand praten?

Je wilt af en toe met iemand

praten?

Zijn alleen gesprekken niet

voldoende?

Je wilt niet dat iemand van de ouders of vrienden of leerkrachten of… weet

dat je hulp zoekt?

Je vindt het ok als je ouders/ vrienden/

leerkracht(en)/… weten dat je hulp zoekt?

Of je hebt gespecialiseer-dere hulp nodig?

Nee Ja

take off 121BIJLAGEN

MAAR WAT DOEN DEZE MENSEN NU JUIST?!Er bestaan heel wat diensten en hulpverleners waar je terecht kan bij geestelijke gezond-heidsproblemen. Zo zijn er enkele diensten waar je gratis en anoniem beroep op kan doen. Je kan ook bij je huisarts terecht met deze problemen en indien nodig zal hij/zij samen met jou zoeken bij welke dienst je best terecht kan. Maar je kan ook rechtstreeks beroep doen op een gespecialiseerde dienst.

BELLEN, MAILEN OF CHATTEN?Soms wil je liever praten met iemand die jou niet persoonlijk kent en aan wie je je naam niet hoeft te zeggen. Dan kan je terecht bij deze organisaties:

Awel

Bij Awel kan je als kind of jongere met alle vragen, verhalen en problemen terecht, anoniem en gratis. Er luistert altijd iemand naar je verhaal. Heb je een vraag, een verhaal en/of een probleem, dan kan je bellen, mailen, chatten of deelnemen aan een forum.

Website: www.awel.be Bellen: 102 |elke dag van 16 uur tot 22 uur behalve op zon- en feestdagen. Mailen: brievenbus@awel.be Chatten: via www.awel.be | Elke dag van 18 uur tot 22 uur, behalve op zon- en feestdagen. Interactieve fora: Zowel anderen als het Awel-team kunnen je vraag beantwoorden.

Tele-Onthaal

Wat je ook bezig houdt of wat er ook op je weegt, je kan gratis en anoniem 24 uur op 24 contact opnemen met een vrijwilliger van Tele-Onthaal. Je krijgt er ook informatie over hulp bij jou in de buurt.

Website: www.tele-onthaal.be Chatten: via www.tele-onthaal.be | Elke dag van 18 uur tot 23 uur, op woensdag en zondag al vanaf 15 uur. Bellen: 106 | 24 op 7 bereikbaar

CLBch@t

Op de CLBchat kan je volledig anoniem terecht met jouw verhaal, vraag, … of samen met je chatbegeleider, een medewerker van het CLB, bekijken wat je zou willen bereiken, en hoe je dat kan aanpakken.

Website: www.clbchat.be Chatten: via www.clbchat.be | Maandag, dinsdag en donderdag van 17 uur tot 21 uur, Woensdag van 14 uur tot 21 uur.

take off 122BIJLAGEN

Zelfmoord 1813

Denk je soms aan zelfdoding? Ken je iemand die eraan denkt en maak je je zorgen over hem of haar? Of Heb je zelf iemand verloren door zelfdoding? Soms is het gemakkelijker om erover te praten met een onbekende. De deskundig opgeleide vrijwilligers van de zelfmoordlijn willen er graag voor je zijn, je verder op weg helpen, … Ze zijn gratis en anoniem te bereiken voor iedereen die met zelfdoding in aanraking komt.

Website: www.zelfmoord1813.be Chatten: via www.zelfmoord1813.be | Iedere avond van 18u30 tot 22u Bellen: 1813 | 24 op 7 bereikbaar

Druglijn

De Druglijn beantwoordt al je vragen over alcohol, drugs, pillen of gokken. Het is anoniem en je krijgt een persoonlijk antwoord. De Druglijn bezorgt je betrouwbare info rmatie, maar luistert ook naar je verhaal, geeft een eerste advies en vertelt je waar je terecht kan voor hulp.

Website: www.druglijn.be Bellen: 078 15 10 20 | elke weekdag van 10u tot 20u, behalve op feestdagen Mailen: www.druglijn.be/stel-je-vraag/mail Chatten: maandag en vrijdag van 15u tot 18u, woensdag van 14u tot 17u via www.druglijn.be/stel-je-vraag/chat Skype: www.druglijn.be/stel-je-vraag/skype | elke weekdag van 12u tot 20u, behalve op feestdagen

Teleblok

De examenperiode loopt niet steeds op wieltjes. Zie je het even niet meer zitten? Teleblok wil steun geven aan iedereen die met studeren bezig is. Teleblok draagt zorg voor studenten door een aanspreekpunt te zijn voor hun bekommernissen. In het bijzonder wil Teleblok beschikbaar zijn voor studenten die kampen met studeerproblemen, al of niet in combinatie met psychische belasting, in de periode dat effectieve prestaties en resultaten verwacht worden. Teleblok draagt tegelijk zorg voor diegenen in de omgeving van studenten, die op hen betrokken zijn.

Website: www.teleblok.be Chatten: via www.teleblok.be | Examenperiodes van 18u tot 23u

Vertrouwenscentrum

Hier kan je terecht als je het slachtoffer bent van geweld. Je vindt er info over wat kindermishandeling is en waar je terecht kan voor hulp.

Website: www.vertrouwenscentrum.be Bellen: 1712

take off 123BIJLAGEN

‘Nu praat ik erover’Heb je vragen over seksueel misbruik? Wordt je seksueel lastig gevallen? Word je gedwongen (seksuele) dingen te doen die je niet wilt doen? Ken je iemand met zo’n probleem? Bij het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling kan je hierover anoniem, ver-trouwelijk en gratis praten met een hulpverlener.

Website: www.nupraatikerover.be Chatten: op maandag en dinsdag van 18u30 tot 21u30 en donderdag van 19u30 tot 22u op http://kindinnood.be/nupraatikerover Mailen: info@nupraatikerover.be

‘Ik maak de klik’

Heeft één van je ouders psychische problemen of een verslaving? Je maakt je misschien zorgen over hem/haar, maar het is belangrijk dat je ook goed voor jezelf zorgt. ‘Ik maak de klik’ is een onlineplatform waar je informatie, lotgenoten en partners in de hulp vindt.

Website: www.ikmaakdeklik.be Chatten: via de chatbox van het ‘JAC’ of ‘Awel’ (zie onder) Mailen: via het mailadres van het ‘JAC’ of ‘Awel’ (zie onder) Forum: via meeting point op www.ikmaakdeklik.be/ Bellen: 102 | elke dag van 16 uur tot 22 uur, behalve op zon- en feestdagen.

Sensoa

Sensoa is het centrum voor seksuele gezondheid. Hier vind je een antwoord op al je vragen, twijfels en problemen rond jouw seksuele beleving.

Website: www.allesoverseks.be Mailen: www.allesoverseks.be/stel-je-vraag

Holebifoon

De holebifoon is een onthaal- en infolijn waar je terecht kan met al je vragen over holebi’s. Je kan er gratis en anoniem informatie vragen of je verhaal doen.

Website: http://www.holebifoon.be/ Bellen: 0800 99 533 | op maandag, woensdag of donderdag van 18u30 tot 21u15 behalve op feestdagen Chatten: via http://www.holebifoon.be/chatten | op maandag, woensdag en donderdag vanaf 18u30 tot 21u30 behalve op feestdagen Mailen: vragen@holebifoon.be

Wel jong, niet hetero

Wel Jong Niet Hetero is een vrijwilligersorganisatie met als voornaamste doel dat elke holebi- en transgenderjongere in Vlaanderen en Brussel zich goed en veilig voelt.

take off 124BIJLAGEN

Website: www.weljongniethetero.be Forum: www.weljongniethetero.be/forum/ Lokale groepen: www.weljongniethetero.be/groepen

NokNok

Je bent jong en je kan heel wat aan. Maar een dipje of een tegenslag komt iedereen wel eens tegen. Op deze website voor jongeren van 12 tot 16 jaar vind je informatie, tips en opdrachten om je goed in je vel te voelen.

Website: www.noknok.be

Fit in je hoofd

Vind je het belangrijk om goed in je vel te zitten? Neem je graag tijd voor jezelf? Ben je graag veerkrachtig, ook op moeilijke momenten? Dan is deze website, opgericht voor personen vanaf 16 jaar, iets voor jou.

Website: www.fitinjehoofd.be

‘Pluk je geluk’

Een online initiatief om te werken rond depressieve gevoelens. Een initiatief van CM.

Website: www.plukjegeluk.be

OF TOCH LIEVER PERSOONLIJK MET IEMAND PRATEN?Initiatieven waar je, naast telefonisch of online, ook persoonlijk met je problemen en vragen terecht kan:

Jongerenadviescentrum (JAC)

Het Jongerenadviescentrum (JAC) geeft jongeren van 12 tot 25 jaar raad en hulp op moeilijke momenten. Er kunnen heel wat problemen aan bod komen: Problemen thuis? Vragen over seks? Slachtoffer van geweld of misbruik? Vragen over drugs? Of over pesten? Informatie nodig over zelfstandig wonen? Daarnaast bieden ze ook onder-steuning bij crisis- en slachtofferhulp.

Website: www.jac.be Bellen: overzicht telefoonnummers op www.jac.be/zoek-je-hulp Mailen: via www.jac.be/mail Chatten: via http://www.jac.be/chat | weekdagen van 13 uur tot 19 uur, behalve op zaterdag en zondag Langsgaan: Zonder afspraak bij één van de 30 JAC’s in Vlaanderen via www.jac.be/zoek-je-hulp

take off 125BIJLAGEN

Centrum voor algemeen welzijn (CAW)

Het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) helpt mensen met al hun vragen en proble-men die te maken hebben met welzijn. Je kan bij hen terecht met elke vraag. Een moei-lijke relatie. Persoonlijke problemen. Financiële, administratieve, juridische of materiële problemen. Ze bieden ook hulp aan slachtoffers van geweld en misbruik, slachtoffers en betrokkenen van verkeersongevallen en misdrijven, en aan gedetineerden en hun naasten.

Website: www.caw.be Bellen: overzicht telefoonnummers op http://www.caw.be/zoek-je-hulp Mailen: via www.caw.be/mail Chatten: via http://www.caw.be/chat | weekdagen van 13 uur tot 17 uur, behalve op zaterdag en zondag Langsgaan: Zonder of met afspraak bij één van de CAW’s in Vlaanderen via www.jac.be/zoek-je-hulp

Centrum voor leerlingenbegeleiding (CLB)

Als je problemen hebt op school kan je terecht bij het CLB. In elke school is er een CLB-begeleider waarbij je terecht kan voor ondersteuning op studievlak en/ of informatie over andere begeleiding. Maar soms wil je niet dat je probleem op school behandeld wordt.

Kijk dan eens op de website www.ond.vlaanderen.be/clb/clb-medewerker/Contactgege-vens_CLB.htm om een CLB in je buurt te vinden. Je kan hen mailen of bellen.

Kinderrechtencommissariaat

Je voelt je niet correct behandeld? Je hebt een klacht over je rechten? Je zit vast? De Klachtenlijn van het Kinderrechtencommissariaat helpt jou verder.

Website: www.kinderrechten.be Bellen: 0800/ 20 808 Mailen: klachtenlijn@kinderrechten.be Langsgaan: Brussel, Gent of Antwerpen a.d.h.v. afspraak via 0800 20 808

OverKop

In een OverKop-huis kan je als jongere tot 25 jaar gewoon binnen en buiten lopen en allerlei leuke activiteiten doen. Het is een veilige plek waar je ook een luisterend oor vindt en beroep kan doen op professionele therapeutische hulp, zonder een label opgeplakt te krijgen.

Website: www.overkop.be Langsgaan: Vestigingen in Oostende, Gent, Mechelen, Tienen en Genk

take off 126BIJLAGEN

Tejo

Tejo, therapeuten voor jongeren, biedt psychotherapeutische begeleiding aan in Antwerpen, Ronse, Gent, Mechelen, Kempen-Turnhout, Lier en Kortrijk. Ben je tussen 10 en 20 jaar en zit je ergens mee waarover je wil praten, dan kan je daar in vertrouwen en gratis met of zonder afspraak langsgaan. Tijdens je gesprek met de therapeut kun je vertellen, of tekenen, of … wat je kwijt wilt.

Website: www.tejo.be Langsgaan: Vestigingen in Antwerpen, Ronse, Gent, Mechelen, Kempen-Turnhout, Lier en Kortrijk

Zelfhulpgroepen

Trefpunt zelfhulp is het informatie- en ondersteuningscentrum voor zelfhulpgroepen in Vlaanderen. In Vlaanderen zijn maar liefst 1250 zelfhulpgroepen actief. Elke zelfhulp-groep behandelt zijn eigen problematiek en heeft zijn eigen werkingsterrein en organisa-tiestructuur. Maar allemaal verenigen ze mensen met een gemeenschappelijk probleem om ‘samen’ beter te worden.

Website: www.zelfhulp.be

NOOD AAN GESPECIALISEERDE HULP?Een goede babbel kan erg deugd doen. Toch blijkt dit niet altijd voldoende en is professionele hulpverlening aangewezen. Hieronder vind je meer informatie:

Psychologische ondersteuning

Heel wat psychologen, psychiaters of andere therapeuten werken op zelfstandige basis. Het voordeel is dat je soms sneller bij hen terecht kan dan in bijvoorbeeld een CGG (zie verder). Nadelen zijn dat je slechts bij één persoon terecht komt, die je al dan niet kan liggen, en de prijzen voor een consultatie hoger liggen dan in een CGG.

Een website die een overzicht geeft van alle erkende psychologen per regio: www.bfp-fbp.be

Centrum geestelijke gezondheid (CGG)

In een CGG kunnen mensen terecht voor advies, diagnosestelling en behandeling bij psychische problemen. Dit type centra werkt ambulant, waardoor je in je eigen omgeving kan blijven wonen en naar school gaan. Een opname is niet mogelijk. Alle contacten verlopen via consultatie- en begeleidingsmomenten.

Een website die een overzicht geeft van alle CGG’s: http://www.overlegplatformsggz.be/_Centra_Geestelijke_Gezondheidszorg/16475/ggz

take off 127BIJLAGEN

Psychiatrische Afdeling in een Algemeen Ziekenhuis (PAAZ)

Een psychiatrische afdeling in een algemeen ziekenhuis biedt residentiële psychiatrische hulpverlening. Je verblijft er dus meestal dag en nacht. Al bieden sommige PAAZ-afdelingen ook zorg aan via daghospitalisatie. Een PAAZ is gericht op korte opnames.

Een overzicht van alle PAAZ’en vind je op deze website: www.paaz.be en http://www.overlegplatformsggz.be/_PAAZ/16477/ggz

Psychiatrisch ziekenhuis

Een psychiatrisch ziekenhuis biedt residentiële psychiatrische hulpverlening aan. Zoals in een PAAZ (zie boven), verblijf je dus ook hier dag en nacht. Echter kan je in een psy-chiatrisch ziekenhuis terecht voor langdurige hulp. Bovendien hebben de psychiatrische ziekenhuizen doorgaans ook afdelingen met meer gespecialiseerde programma’s en afdelingen speciaal voor kinderen en jongeren.

Een website die een overzicht geeft van alle psychiatrische ziekenhuizen is: http://www.overlegplatformsggz.be/_Psychiatrische_Ziekenhuizen/16476/ggz

Psychiatrisch dagcentrum

In een dagcentrum, dat meestal bij een PAAZ of een psychiatrisch ziekenhuis hoort (zie boven), kan je terecht voor een intensieve behandeling overdag. ’s Avonds en in het weekend verblijf je thuis.

Psychiatrisch verzorgingstehuis (PVT)

In een psychiatrisch verzorgingstehuis verblijven personen met een mentale handicap of met een langdurige en gestabiliseerde psychiatrische stoornis voor een lange periode of soms zelf permanent.

INFORMATIEVE WEBSITES

Geestelijk gezond Vlaanderen

Op deze website vind je alle informatie over geestelijke gezondheid zoals een ABC van veel voorkomende psychische klachten, feiten en cijfers over de geestelijke gezondheid van Vlaanderen, adressen en contactgegevens van hulpverleners, instellingen en orga-nisaties, tips om makkelijker over psychische problemen te praten, meer uitleg over de behandeling van psychische problemen en een overzicht van verschillende soorten therapie.

Website: www.geestelijkgezondvlaanderen.be

take off 128BIJLAGEN

Jongerengids

Jongerengids geeft betrouwbare informatie op maat van tieners (11 tot 15 jaar) en jon-geren (16 tot 22 jaar) over thema’s die voor hen belangrijk zijn, waaronder goed in je vel zitten.

Website: www.jongerengids.be

Kopp Vlaanderen

KOPP is een initiatief voor kinderen en jongeren van ouders met psychische problemen. Wanneer een van je ouders psychische problemen heeft kan je dat behoorlijk in de war brengen. Deze website probeert op een begrijpbare manier uit te leggen wat psychisch ziek zijn inhoudt.

Website: www.koppvlaanderen.be

Kopp op!

KOPP OP! is er voor kinderen van ouders met psychische problemen (KOPP) en kinde-ren van ouders met afhankelijkheidsproblemen (KOAP).

Het is niet altijd makkelijk om op te groeien met een papa of mama die psychische pro-blemen of een verslaving heeft. Heb je behoefte aan duidelijke informatie, een luisterend oor, lotgenotencontact,… kan je hier terecht.

Website: www.koppop.be

Grip op je dip

Wil je meer informatie over een dipje? Wil je graag weten hoe je een dipje kan krijgen? Op gripopjedip.nl vind je ervaringen en tips van jongeren. Je leert ook hoe je kan omgaan met iemand anders die zich rot voelt.

Website: www.gripopjedip.nl Mailen: www.gripopjedip.nl/nl/Mail/

Twee huizen

Op deze site vertellen kinderen en jongeren wat ze denken en voelen wanneer hun ouders uiteen gaan of al gescheiden zijn. Je vindt er een antwoord op de vraag wat je dan kan doen.

Website: www.tweehuizen.be

take off 129BIJLAGEN

Vereniging alcohol- en andere drugsproblemen (VAD)

VAD biedt informatie rond de brede thematiek van alcohol, illegale drugs, psychoactieve medicatie en gedrag dat potentieel verslavend kan zijn zoals gokken, gamen en internet.

Website: www.vad.be

On track again

Deze website laat jou zien dat je een heleboel dingen kan doen om terug op weg te gera-ken na een suïcidepoging of ernstige suïcidegedachten. Want ook al zie je het nu even anders, zelfs de grootste problemen zijn tijdelijk. De dood is voor altijd. En dit gevoel gaat ooit voorbij. Op deze website vind je tips over hoe je opnieuw tot rust kan komen, hoe je met ande-ren over je problemen en gedachten kan praten en hoe je de stap naar school kan zetten. Bovendien geven enkele jongeren aan wat hen heeft geholpen, worden er tips aangereikt om een (nieuwe) crisis te herkennen en vind je er informatie waar je terecht kan als je hulp nodig hebt.

Website: www.ontrackagain.be

Brainwiki

Jongeren met psychische problemen en hun omgeving kunnen terecht op brainwiki. Deze website geeft informatie over deze problemen maar besteedt ook aandacht aan het leven zelf. Zo worden er antwoorden gegeven op vragen zoals Hoe zit dat? Heb ik dat? En wie nog meer? Hoe ga ik hiermee om? Welke behandeling is er voor mij? ...?

Website: www.brainwiki.nl/

take off 130BIJLAGEN

Bijlage 2: Energizers 1

RUGGEN TEGEN ELKAAR (ENERGIE VERHOGEND)De leerlingen gaan in duo’s met hun rug tegen elkaar zitten en proberen zo omhoog te komen.

BAL OVER GOOIEN (ENERGIE VERHOGEND)Eén van de leerlingen staat in het midden van een cirkel. De andere leerlingen gooien een bal naar elkaar, die de leerling in het midden van de cirkel probeert te vangen.

ZO DANS JE DE TJAKKARADE (ENERGIE VERHOGEND)De leerlingen staan in een cirkel. Eén leerling begint door te zeggen ‘Zo dans je de tjakkarade!’ en hierbij een danspasje, waarvan hij vindt dat deze in de tjakkarade voorkomt, te tonen. Bijvoorbeeld: stampen met de voeten, een rondje draaien, met de vingers knippen. De andere leerlingen doen het pasje na en zeggen zachtjes: ‘We dansen de tjakkarade!’. Vervolgens breit een andere leerling een nieuw pasje aan het vorige danspasje en zegt: ‘Nee, zo dans je de tjakkarade!’. De andere leerlingen doen deze combinatie na. Enzoverder.

BIJ ELKAAR OP SCHOOT (ENERGIE VERLAGEND)Vraag aan je leerlingen om een rij te maken met de gezichten allemaal in dezelfde richting. Daarna draait iedereen een kwartslag naar links en dit op een halve stap afstand van elkaar. Laat alle leerlingen elkaar bij het middel pakken, door de knieën buigen en op elkaars schoot zitten. Zo krijg je een menselijke stoel!

STEUN OP MIJ (ENERGIE VERLAGEND)Vraag aan je leerlingen om twee rijen te maken met de gezichten naar elkaar. Laat ze hun handpalmen op die van hun buurman plaatsen, een halve stap naar achter zetten en op elkaar leunen. Hierbij dienen ze elkaar in evenwicht te houden. Als de leerlingen in even-wicht staan, laat je ze terugveren in een regelmatig tempo en zonder het evenwicht te verliezen. Dit even volhouden, zorgt voor een ontspannen gevoel.

1 Bron: Prinsen, H. (2012). Trainersboek faalangst, examenvrees en sociale vaardigheden. Een praktisch handboek voor trainers in en buiten het onderwijs. Lannoo: Tielt.

take off 131BIJLAGEN

Bijlage 3: Ontspanningsoefeningen 2

BUIKADEMHALING

DOELOefeningen omtrent de ademhaling kunnen jongeren helpen in het hier en nu te blij-ven. Daarenboven helpt een buikademhaling veel mensen om rustig en ontspannen te worden.

OEFENINGConcentreer je op je ademhaling. Maak je ademhaling langzamer, adem in door je neus en uit door je mond. Leg je handen op je buik en voel hoe je buik naar voren komt tij-dens een inademing en weer inzakt bij een uitademing. Adem in en zo langzaam en rustig mogelijk weer uit.

Let op! Om deze ademhalingsoefening goed te kunnen toepassen tijdens moeilijke, gespannen momenten is het belangrijk regelmatig te oefenen. Wij raden dan ook aan deze oefening regelmatig tijdens de les te herhalen (bv. de les hier telkens mee af te sluiten).

PROGRESSIEVE SPIEROEFENING VOLGENS JACOBSON

DOELAls mensen gespannen of angstig zijn, hebben ze vaak de neiging om ook hun spieren aan te spannen. Meestal gebeurt dat ongemerkt. Bij deze oefeningen gaan de jongeren bewust verschillende spiergroepen aanspannen, om ze vervolgens weer te ontspannen. Als ze zich bewust worden van het verschil in gevoel tussen gespannen en ontspannen spieren, kunnen ze leren alle spieren te ontspannen. Als ze in staat zijn al hun spieren te ontspannen, zullen ze merken dat hun hele lichaam meer ontspannen aanvoelt.

OEFENINGTijdens deze oefening ga je verschillende spiergroepen los van elkaar aanspannen. Houd de spanning telkens 5 seconden vast en ontspan de spier dan, terwijl je tegen jezelf zegt: ‘Ontspan’. Het is belangrijk tijdens deze oefening rustig te blijven ademhalen. Je hoeft niet zo hard aan te spannen dat het pijn doet. Houd de ontspanning ongeveer 20 tellen vast. Registreer hoe ontspanning bij jou voelt.

Handen en armen

Span de spieren van je rechterarm door je arm te strekken en bal je rechtervuist, alsof je een tennisbal fijnknijpt. Voel de spanning in je vuist, in je onderarm en in je bovenarm. Houd de spanning telkens 5 seconden vast en laat dan de spanning los, terwijl je tegen jezelf zegt: ‘ontspan’.

2 Bron: Gemert, T.M. van & Wiersema, H.M. (2007). Emotieregulatietraining. Een programma voor adolescenten met emotieregulatieproblemen. Trainershandleiding. Boom: Amsterdam.

take off 132BIJLAGEN

Gezicht

• Concentreer je nu op je voorhoofd. Span de spieren van je voorhoofd door zo hoog mogelijk de wenkbrauwen op te trekken.

• Ontspan daarna en laat je voorhoofd zo glad mogelijk worden.

• Frons de wenkbrauwen en knijp je ogen dicht.

• Ontspan vervolgens de spiertjes rond je mond en kaken aan.

• Ontspan je kaken en voel de ontspanning in je hele gezicht.

• Borst, rug en schouders

• Adem diep in, trek je schouders op, en span de spieren van borst en rug aan.

• Adem uit, laat je schouders naar beneden zakken en ontspan.

Buik

Adem diep in en trek je buik zo ver mogelijk naar binnen. Voel de spanning. Adem rustig uit, terwijl je langzaam je buikspieren ontspant. Registreer hoe de spanning wegvloeit.

Benen

• Span je billen en dijbenen aan en voel hoe je een beetje omhoog komt.

• Ontspan vervolgens weer.

• Span de spieren van je rechterbeen aan, terwijl je je tenen zoveel mogelijk naar je toe-trekt. Houdt de spanning even vast, ontspan dan en registreer het ontspannen gevoel. Doe hetzelfde voor je linkerbeen.

• Haal een paar keer diep adem en voel hoe ontspannen je lichaam is. Als je nog ergens spanning voelt, herhaal dan de oefening voor die spiergroep.

• Als je de oefening wilt stoppen, tel dan tot drie en beweeg je armen en benen even, tot je weer lekker fit wordt.

Let op! Het is belangrijk deze oefening regelmatig te doen, dan kunnen de leerlingen deze makkelijker toepassen wanneer ze zich echt gespannen voelen.

BEWUST SPIEREN ONTSPANNEN

OEFENING

• Ga makkelijk zitten of liggen.

• Richt je aandacht op je linkervoet. Ontspan de spieren in je linkervoet.

• Registreer hoe je voet voelt, zwaar, misschien tintelend of juist licht.

• Zeg tegen jezelf: ‘ontspan’ en ontspan alle spieren in je linkervoet.

• Adem rustig en ontspannen.

take off 133BIJLAGEN

• Als je voet ontspannen aanvoelt doe je hetzelfde met de spieren in je been: je kuiten, bovenbenen, billen.

• Richt vervolgens alle aandacht op je rechterbeen en –voet, concentreer je op alle sensaties in je been en voet. Zeg tegen jezelf: ‘ontspan’. Adem rustig door en registreer hoe je met iedere ademhaling meer ontspannen raakt.

Ga vervolgens op deze manier de verschillende spiergroepen van je lichaam af:

• Armen

• Buik en borst

• Schouders

• Nek en hals

• Gezicht

Als je de oefening wilt stoppen, tel dan tot drie en beweeg je armen en benen even, tot je weer lekker fit wordt.

VISUALISATIEOEFENINGENAls de leerlingen door de spierontspanningsoefeningen of ademhalingsoefeningen meer ontspannen zijn, kun je de oefening uitbreiden door ze te laten inbeelden dat ze op een fijne plek zijn.

OEFENING

Strand

Stel je voor dat je op het strand bent, voel het zachte zand onder je lichaam, voel de warmte van de zon en ruik en hoor de zee. Zie de blauwe lucht boven je. Hoog in de verte de zeemeeuwen en nog verder een scheepstoeter.

Een sinaasappel eten

Stel je voor dat je een sinaasappel eet, voel de schil, ruik aan de vrucht, bekijk de kleur. Pel hem dan in gedachten af en ruik de geur die vrijkomt, voel het sap als je een partje doorbijt, proef hoe de vrucht smaakt.

Klokkijken

Doe je ogen dicht en leg je handen op je buik. Adem, net als bij de ademhalingsoefening, in door je neus en langzaam weer uit door je mond. Stel je nu voor dat je een klok ziet. Een van de wijzers van de klok draait achteruit, dus tegen de klok in. Ontspan je en zie hoe de wijzer tegen de klok in draait. Zie hoe de kleine wijzer langzaam van 12 naar 11 gaat, van 11 naar 10, enzovoort. Blijf goed kijken en laat je niet afleiden. Bij 11 ben je meer ontspannen dan bij 10 en bij elk uur wordt de ontspanning dieper. Als je de klok rond bent, doe dan je ogen open en rek je uit.

take off 134BIJLAGEN

EXTRAOntspanningsoefeningen moeten niet altijd serieus zijn. Je kan ook creatief met je leer-lingen aan de slag gaan, door hen iets te laten doen die ze vroeger leuk vonden maar nu om moet lachen (bv. bellenblazen, hoelahoepen, …).