Act iv i te i tenvers lag2004

3

I N H O U D S T A F E L

AC

TI

VI

TE

IT

EN

VE

RS

LA

G2

00

4

2

WTCM-CRIF voortdurend in beweging ........................................................................................................................................4

Een lengte voorsprong......................................................................................................................................................................4

De beter-cultuur ......................................................................................................................................................................................4

WTCM-CRIF zet zich door ............................................................................................................................................................5

Het sociale leven ....................................................................................................................................................................................5

Impact van de acties en de projecten..................................................................................................................................5

Goede financiële resultaten..........................................................................................................................................................6

De analyse van de cijfers voor 2004 ..................................................................................................................................7

De onderzoeksactiviteiten..........................................................................................................................................................................9

Innoveren met de bedrijven..................................................................................................................................................................12

Statutaire organen........................................................................................................................................................................................37

Adressen ..............................................................................................................................................................................................................40

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, door elektronische middelen op welke

wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Cover:„Unbeatable” London, 2003 - Détail Pierre Pourveur

WTCM-CRIF zet zich door

Het O&O-landschap in de Gewesten verandert voortdurend ende politiek, die zich bewust is van het belang van innovatie voorde toekomst, legt sterk de nadruk op de optimalisatie van demiddelen.

De drie Gewesten maken er werk van en WTCM-CRIF is er nietongevoelig voor. Integendeel, de verantwoordelijken gaanervoor en zijn niet bang op het voorplan te treden. Zo treffenwe het personeel van het Centrum op strategische posities aan,bijvoorbeeld in de comités van Agoria of de UWE, in verenigin-gen van centra zoals de UCRC, Accord Wallonie, Vloot …maar ook in officiële instanties zoals de Raad voor hetWetenschapsbeleid van Wallonië of van het BrusselsHoofdstedelijk Gewest en de VRWB (Vlaamse Raad voorWetenschapsBeleid) in Vlaanderen.

Door zijn aanwezigheid kan WTCM-CRIF beter de belangenvan de industrie en van zijn leden behartigen, maar ook vannabij de trends voor de toekomst volgen en zich hier beter aanaanpassen.

Het sociale leven

In 2004 werd een Ondernemingsraad verkozen in WTCM-CRIF. Deze vervoegt het bestaande CPBW. De collega’s die ver-kozen werden in beide comités, werken in een geest van gezon-de discussie en samenwerking, die in het licht van de ideeën diehier worden behandeld, een zeer positieve invloed laat vermoe-den voor het Centrum. De verantwoordelijken van WTCM-CRIFzien erop toe dat deze geest behouden blijft.

5

I N B E W E G I N G

INB

EW

EG

IN

G

Een lengte voorsprong

WTCM-CRIF is wellicht het eerste collectieve centrum dat eengrote stap heeft gezet om zich optimaal aan te passen aan deregionalisering van België.

2004 zal inderdaad in de analen van WTCM-CRIF vermeldworden als het jaar van de regionalisering van hetCentrum. Om dit beleid te concretiseren, werden naast deRaad van Bestuur ook regionale Directieraden opgericht. Zozijn er onder de leden van WTCM-CRIF een aantal prestigieu-ze bedrijven die hebben ingestemd om de inspanningen vanhet Centrum te ondersteunen. De lijst van deze bedrijven vindtu aan het eind van dit rapport. Wij wensen al deze partnershier te bedanken.

Deze regionale structuur werpt duidelijk zijn vruchten af bij hetversterken van het partnership met en het verkrijgen van desteun van de verschillende regionale overheden.

Voorts werd in Brussel een WTCM-CRIF-cel opgericht. Dezevervolledigt de regionale structuur van het Centrum. Na deoprichting van de cel rekruteerde men met zorg nieuwe mede-werkers en ging men aan het werk met haar eerste doelstellin-gen.

Deze regionalisering gaat echter niet ten koste van de dienst-verlening aan de leden. Door de coördinatie van het investe-ringsbeleid en de acties kan namelijk een sterke synergie wor-den bereikt, onder bescherming van de Algemene Directie, dieis samengesteld uit lokale en federale verantwoordelijken. Opmenselijk vlak hebben de teams dagelijks contact met elkaar enkomen zij regelmatig samen om overleg te plegen. Competentieis de maatstaf voor de oprichting van de stuurgroepen die deprojecten leiden.

Deze manier van werken kreeg de goedkeuring van de klantenen de overheden.

De beter-cultuur

De inspanningen gedurende 5 jaar in het kader vanTURBO 2005 hebben geleid tot concrete resultaten. Opdie manier kan WTCM-CRIF bogen op een “professio-neel” beheer.

Om hiertoe te komen, werd door een volgehoudeninspanning een beheersprogramma – CRYSTAL – ont-wikkeld op maat van de behoeften van het onderzoeks-centrum. Dit ERP-CRM omvat alle activiteiten vanWTCM-CRIF: de analytische boekhouding, het project-beheer, de contacten met de partners en klanten, decommerciële opvolging, de overeenkomsten met deoverheid en zelfs het dagelijks beheer van de facturen,de bestelbonnen of het personeel.

Twee andere centra hebben CRYSTAL aangekocht enontwikkelen het samen met WTCM-CRIF.

De inspanningen beperkten zich gedurende deze jarenniet tot de werkinstrumenten, maar waren integendeelhoofdzakelijk toegespitst op de kwaliteit van de dienst-verlening en de klant-ledenbenadering.

WTCM-CRIF verwierf in 2004 de officiële erkenning enhet statuut van collectief onderzoekscentrum voorWallonië. Deze goedkeuring stelt strenge criteria voor-op en het Centrum voldoet hieraan.WTCM-CRIF kreeg eveneens het Q*FOR-label voor dekwaliteit van zijn dienstverlening, zijn opleidingen enzijn seminaries. Daardoor mag WTCM-CRIF nu in hetVlaams Gewest adviescheques en opleidingschequesaanvaarden van de bedrijven als betaalmiddel.

Tot slot werd aan de proeflaboratoria van Luik en Genthet Beltest-certificaat toegekend: dit is een eerste stapnaar de invoering van een totale kwaliteitsgarantie voorWTCM-CRIF.

4

INB

EW

EG

IN

GWTCM-CRIF

voor tdurend in bewegingImpact van de acties en de projecten

De klanten

Talrijke klanten, oplossingen voor complexe problemen,een tastbare invloed op de innovatie in de bedrijven,zijn de concrete resultaten van de inspanningen.

Ruim 4.600 interventies werden er verricht bij 2.042bedrijven. 3.523 hiervan hadden betrekking op KMO’s(< 250 personen), goed voor een aandeel van 76 %.1.287 projecten waren tegen betaling (€ 3,8 milj.) en3.000 gratis, voor een waarde van € 1,5 milj.

Om de impact van de in WTCM-CRIF verrichte projec-ten te illustreren, stemden een aantal bedrijven ermee ineen beknopte beschrijving van de interventies van hetcentrum op te nemen in dit rapport. Deze vindt u in hethoofdstuk "Voorbeelden van industriële projecten" oppag. 12.

Onderstaande figuur toont de analyse van de interven-tiedomeinen van het team. Deze zijn zeer talrijk, en hundiversiteit is een troef.

De onderzoeksprojecten

WTCM-CRIF is betrokken bij talloze onderzoeksprojec-ten, en steeds vaker in samenwerking met universitaireafdelingen of andere onderzoekscentra, maar ook metbedrijven.

Bij wijze van voorbeeld noemen we hier enkele presti-gieuze buitenlandse partners: Imperial College, Max-Planck-Institut, Daimler Chrysler, Airbus, Fiat…

De analyse van de cijfers voor 2004

Inkomsten

De inbreng van de industrie is goed voor de helft van de inkom-sten van WTCM-CRIF. De overheden leveren 47 %. In feite zijndeze twee bronnen vrijwel onlosmakelijk verbonden. Deinspanning van de industrie wordt namelijk met 2 vermenigvul-digd dankzij de overheden, maar aangezien de centra nietvoor 100 % gesubsidieerd worden (behalve uitzonderingenzoals het EFRO), zou er geen beroep kunnen worden gedaanop overheidssteun zonder de privé-inbreng en meer bepaald debijdragen.

Vanaf midden 2004 is er een nieuwe vorm van inkomenbijgekomen (3%) namelijk de nieuwe maatregel van defederale overheid voor subsidies gebaseerd op debedrijfsvoorheffing van de onderzoekers. Dit heeftWTCM-CRIF toegelaten om een plan op te zetten om tegroeien met 10 personeelsleden ten dienste van debedrijven.

De overheidsinkomsten van WTCM-CRIF zijn overigenszeer gediversifieerd, zoals blijkt uit het histogram hier-onder, zodat het beschermd is tegen mogelijke schom-melingen.

7

I N B E W E G I N G

INB

EW

EG

IN

G

WTCM-CRIF startte 15 nieuwe onderzoeksprojecten in 2004.Deze hadden betrekking op verschillende domeinen en degekozen onderwerpen werden ondersteund door de industrie.Voor 2005 werden 15 andere projecten ingediend; deze wer-den goedgekeurd of ze bevinden zich in de onderzoeksfase.Het is interessant te wijzen op de uitstekende aanvaardings-graad van de projecten die WTCM-CRIF indiende op Europeesniveau, namelijk in het 6e kaderprogramma.

De lijst is lang en de gedetailleerde beschrijving van de projec-ten in dit rapport zou ons te ver voeren. Niettemin worden devoornaamste resultaten van de 4 onderzoeken die in 2004 wer-den afgesloten, voorgesteld op pag. 9.

De onderzoeksprojecten bieden niet alleen de mogelijkheid debeschikbare middelen te diversifiëren en onderwerpen uit tewerken met een groot industrieel bereik, maar bevorderen ookhet contact en de samenwerking met de grote Europese centraen topondernemingen.

Dit alles verhoogt de mogelijkheden van WTCM-CRIF aanzien-lijk.

Te noteren

De lancering van het competentiecentrum inzake software engi-neering in de nieuwe geregionaliseerde structuur in Brussel ver-dient bijzondere aandacht. Deze nieuwe activiteit beantwoordtaan een behoefte van de leden, en vooral diegenen die soft-ware gebruiken in hun eindproducten.Naast de kennis die ter beschikking wordt gesteld van alleleden, heeft het team van deze cel de opdracht gekregen, metde steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de expertisevan WTCM-CRIF over te dragen naar de bedrijven van hetGewest.

In Wallonië heeft WTCM-CRIF een goedkeuring gekregen om“technologieplatformen” op te richten om technologieën terbeschikking te stellen van de industrie die nog niet worden toe-gepast binnen een straal van 1000 km. Zo werd er al een plat-form opgericht voor thixomoulding van non-ferrometalen; eenander handelt over de productie van nanopoeders. Deze zullenoperationeel zijn in 2005.

Goede financiële resultaten

Met een strikt beheer kunnen gunstige resultaten wordenbehaald, maar dat is niet voldoende voor WTCM-CRIF.Het Centrum wil geen resultaat behalen tegen om heteven welke prijs. Het hoofddoel blijft hetzelfde: dienst-verlening aan bedrijven, en aan zijn leden in het bijzon-der.

Hiervoor stelt WTCM-CRIF alles in het werk om doeltref-fende financiële middelen te vinden en zich zo onafhan-kelijk mogelijk te kunnen opstellen.Analyse van de resultaten wijst ook op de wil om deinkomsten te diversifiëren en een steeds groter belangtoe te kennen aan inkomsten uit de dienstverlening aanbedrijven.

Het boekjaar 2004 sluit af met een overschot van € 693.606.

6

I N B E W E G I N GIN

BE

WE

GI

NG

In het onderzoek werden de materialen bestudeerd vanhet model en het omhulsel, de procédés voor het verwij-deren van deze twee componenten en het spuiten vande thermoplast.

De productie van proefreeksen van nauwkeurige stuk-ken werd onderzocht op basis van polyurethaangietingin een siliconenmatrijs rond inzetstukken in gesinterdmetaal. Er werd nog een andere techniek toegepast,waarbij in gesinterde gietvormen manueel zeer uiteen-lopende thermoplasten werden gespoten met behulpvan een Orbitec pistool.

De evaluatie van de snelle productie van middelgrotestukken steunde op de vervaardiging van matrijsvormenvia vacuümgieting van aluminium (Metal Part Casting –MPC) op basis van verloren modellen (PS, was).

OSTO: One-Shot TOoling

De noden van bedrijven met betrekking tot prototypes wordensteeds meer gediversifieerd. Met name de vraag naar kleinereeksen gespoten kunststofstukken in goed materiaal neemt toe,met zeer strenge eisen op het vlak van kostprijs en termijn. HetWTCM heeft zich tot doel gesteld ‘rapid manufacturing’ tech-nieken te ontwikkelen voor drie segmenten: unieke prototypes(1 - 5 stukken), proefreeksen van 20 - 50 nauwkeurige stukken(0,1 mm - 0,05 mm) en werktuigen voor middelgrote stukken(200 - 500 mm).

Het onderzochte proces voor de vervaardiging van unieke pro-totypes is als volgt: productie van een model in was of andermateriaal via een ‘rapid prototyping’ techniek, inbrengen vanhet model in een omhulsel van gips of ander materiaal viavacuümgieten, verwijderen van het model, spuiten van hetgoede materiaal, verwijderen van het omhulsel.

9

ON

DE

RZ

OE

K

Het Centrum is trots op deze overheidssteun, maar is zich erook van bewust dat het deze moet verdienen en dat niets van-zelfsprekend is.

Tot slot merken de leden op dat hun aandeel via de bijdragendoor dit systeem wordt vermenigvuldigd met 4. Deze inbreng isabsoluut noodzakelijk, want behalve de industriële legitimiteitdie deze bewijst, vormt deze de hefboom van het vermenigvul-digingsmechanisme.

Kosten

Dankzij een regelmatig overschot, resultaat van deinspanningen voor een goed beheer en dit jaar oplo-pend tot 4 %, kon WTCM-CRIF zijn behoeften aan liqui-de middelen onder controle houden en een gestaaggroeiende reserve aanleggen. Hierdoor kan hetCentrum een risicodekkend beleid voeren.

De investeringsinspanning blijft constant, met namedankzij EFRO (9 %).

Het hoog opgeleide personeel is de grootste rijkdomvan het Centrum. De kosten zijn onder controle en hetaantal personen in dienst bedroeg 130 voltijdse equiva-lenten in 2004.

8

I N B E W E G I N GIN

BE

WE

GI

NG

De ONDERZOEKSACTIVITE ITEN

Response surface modelling (RSM) is een techniek dieeen respons berekent voor een aantal discrete para-metercombinaties. Een oppervlak met een voorge-schreven vorm wordt dan 'gefit' door deze berekendepunten. RSM wordt vaak samen gebruikt met 'designof experiments' (DOE). 'Monte Carlo'- of MC-analyse is een statistischemethode om het gedrag van systemen te evaluerenwaarbij sommige parameters gekenmerkt wordendoor een statistische verdeling. Hierbij is dus vereistdat deze statistische informatie bekend is. Een bijko-mend nadeel is het vele rekenwerk dat deze aanpakvereist.

11

O N D E R Z O E K

ON

DE

RZ

OE

K

Dit onderzoeksproject gaf ons de kans een nieuwe generatieoriginele technologieën onder de loep te nemen, die zullen lei-den tot de productiemethoden van morgen. De voorgesteldeoplossingen werden geëvalueerd op hun haalbaarheid, methun beperkingen, hun voor- en nadelen op het gebied van kost-prijs en termijn. Het nauwkeurigheidsniveau en de mechanischeeigenschappen van de materialen werden bepaald. Op basis van de hier gedefinieerde toepassingssegmentenmoeten de aan de hand van deze concrete gevallen ontwikkel-de technieken nog worden geïndustrialiseerd.

Chroomnitridedeklagen als milieuvriendelijke en kostenbesparende deklaag

Chroomnitride (CrN) als deklaag is door haar goede eigen-schappen toepasbaar voor een grote waaier van gereedschap-pen. De deklaag is slijtvast en bezit antikleefeigenschappent.o.v. Al- en Cu-legeringen waardoor ze veelvuldig gebruiktwordt voor vervorm- en verspaangereedschappen. De lageoppervlakte-energie maakt dat CrN ook toepasbaar is voorextruderen en spuitgieten van kunststoffen, terwijl de hoge oxi-datieweerstand toelaat om de deklaag te gebruiken bij hogetemperaturen. Andere typische toepassingen zijn het bewerkenvan composietmaterialen, hout, papier, rubber, spuitgieten vanAl, …. Een nadeel van deze laag is haar relatief hoge wrij-vingscoëfficiënt waardoor sommige toepassingen niet optimaal

presteren. Molybdeendisulfide (MoS2) is een zachtelaag met uitmuntende zelfsmerende eigenschappen(wrijvingscoëfficiënt f< 0,1). Deze laag wordt voorna-melijk gebruikt in toepassingen bestaande uit bewegen-de contacten, rollagers, geleiders, …. Waar voorheenveelvuldig gebruik gemaakt werd van vervuilende vloei-bare oliën is deze deklaag een milieuvriendelijke enkostenbesparende deklaag.

Door CrN te combineren met MoS2 wordt een deklaaggecreëerd met de goede eigenschappen van beidelagen, namelijk een slijtvaste laag met een hoge oxida-tieweerstand en een lage wrijvingscoëfficiënt.

Onderzoek naar veiligheidsfactoren en hun impact op oneconomische structuren

Ontwerpprocedures voor mechanische lastdragendeconstructies maken traditioneel gebruik van conceptendie gebaseerd zijn op veiligheidsfactoren. Ontwerpersintroduceren een veiligheidsfactor om ongewenste effec-ten op een voorgeschreven wijze in één enkel getal tevatten. Daarenboven leggen normen en standaardenveiligheidsfactoren op een nogal forfaitaire manier open schatten ze veiligheidsfactoren conservatief in. Dezeoverschatting leidt tot te zware, oneconomische structu-ren.

Belgische universiteiten en onderzoekscentra ontwikkel-den een consistente en bruikbare methode om het effectvan parameteronzekerheden in rekening te brengen. Bijdeze methode bepaalt men het interval waarbinnenonzekere parameters kunnen variëren, en start men infunctie van de onzekere ontwerpparameters een aantaleindige-elementenberekeningen. Met de resultaten kande impact van de onzekerheid ingeschat worden.

De partners in dit project zijn Centre Spatial de Liège(CSL), de afdeling Bouwmechanica van de K.U.Leuven(K.U.Leuven-BWM), de afdeling Productietechnieken,Machinebouw & Automatisering van de K.U.Leuven(K.U.Leuven-PMA), WTCB en WTCM-CRIF. Het projectloopt met steun van het Federaal Wetenschapsbeleid(ex-DWTC).

Parameteronzekerheid in de eindige-elementenmethode (EEM)

De aanpak met veiligheidsfactoren was aangewezentoen ontwerpverificaties alleen mogelijk waren met sterkbenaderende handmatige berekeningen. Tegenwoordigis de EEM een gevestigde en krachtige techniek om het

10

O N D E R Z O E KO

ND

ER

ZO

EK

▲▲

gedrag van een constructie te voorspellen met een gewenstegraad van nauwkeurigheid. Nochtans blijft de techniek zuiverdeterministisch, en de invloed van parameteronzekerhedenwordt niet in rekening gebracht. Het nominale ontwerp dat inde EE-analyse wordt beschouwd, wordt door toepassing vanveiligheidsfactoren omgevormd tot een hypothetisch extreemgeval, waarop de verificatie dan is gebaseerd.

Aspecten van onzekerheid komen echter voor in alle soortenvan structureel ontwerp (statisch, dynamisch ...) en ook in elkesoort toepassing (machinebouw, luchtvaart, bouwkunde ...).

Huidige benaderende oplossingen

Momenteel houden een aantal benaderende oplos-singen rekening met onzekerheid van ontwerppara-meters. De standaard eindige-elementencode is eendeterministische procedure. Standaardcodes heb-ben echter al enkele jaren mogelijkheden om heteffect van afwijkingen van nominale condities in teschatten. De volgende methodes zijn generiek enkunnen voor alle soorten van eindige-elementen-analyse worden toegepast:

Een eerste methode is een sensitiviteitsanalyse.Hierbij is de variatie van de output gekoppeldaan de variatie van een of meerdere inputvaria-belen. Sensitiviteitsberekeningen worden ook gebruikt inoptimalisatieprocedures.

▲▲

zijn concept verder uit door een dempinrichting in tebouwen in het pedaal van de afvalemmer, die voorkomtdat het deksel dichtvalt. Op basis van de digitale simu-laties kon de aandacht worden gevestigd op de zwakkepunten van het ontwerp. Brabantia beschikt nu over alle nodige informatie om ditnieuwe product te optimaliseren.

Deios ontwikkelt een innoverend apparaat voor de weergave van reliëf

DEIOS (Development & Enhancement of InterferometricOptical Systems), een gloednieuwe spin-off, ontwikkelteen systeem voor de invoer en weergave van 3D-reliëf.Dit apparaat is gebaseerd op een optische moirétech-niek waarmee elk materieel contact met het object wordtvermeden.

De Universiteit van Luik stond in voor het onderzoek ende ontwikkeling, maar het bedrijf wilde verder gaandan het laboprototype en wenste over een geïndustriali-seerd en transporteerbaar apparaat te beschikken ommetingen ter plaatse te verrichten.

Deios deed een beroep op het WTCM om dit doel tebereiken. Via een FMEA-analyse kon in de eerste plaatshet bestek voor het apparaat worden gedefinieerd. Deverschillende punten die moesten worden opgelost, hiel-den verband met de functionele eisen van de optischecomponenten (stofdichtheid, betrouwbaarheid van deinstelling, klimatologische omstandigheden, functioneletoleranties, …), met de stabiliteit van de mechanischecomponenten voor de betrouwbaarheid van de metin-gen, met de gebruiksvriendelijkheid van de apparatuurin functie van de te verrichten opmetingen, enz. HetWTCM ontwierp op basis hiervan de inbouwelementen

Vandaag is de deuropeningssensor functioneel en wordt debesturingssoftware geperfectioneerd, zodat een van de volgen-de maanden de massaproductie kan starten.

Brabantia heeft zijn assortiment pedaalemmers uitgebreid met de rechthoekige pedaalemmer

Brabantia heeft een nieuwpedaalsysteem ontworpen omhet deksel van zijn huishoudelij-ke afvalemmer te openen. Omde duurzaamheid en de kwali-teit van dit product te waarbor-gen heeft Brabantia het WTCMgecontacteerd voor een analysevan het openingssysteem. Alsbasis voor het onderzoekbezorgde Brabantia de CAD-bestanden van het volledige

openingssysteem: pedaal – veer – deksel. Het doel van de stu-die was het complete systeem te dimensioneren en eventueel hetontwerp van de verschillende componenten te wijzigen, afhan-kelijk van verschillende gebruikswijzen (one shot of vermoeid-heid).

De sterkte van de elementen werd gesimuleerd en de spannin-gen bleken aanvaardbaar voor de gekozen materialen, metenkele beperkingen evenwel met betrekking tot de weerstand

van de veer in detijd. Bijgevolg konBrabantia dedikte van de veeraanpassen en hetstuk verbeteren.

De ondernemingwerkte vervolgens

O N T W E R P E N

13

Arodo verpakt poeders stofvrij

Arodo Total Bag-Handling maakt machines om bulk- en stort-goederen - zowel cement, zand en grind, als voedsel zoalsmelkpoeders, diepvriesgroenten - in zakken te verpakken enverpakte producten te palletiseren.

De nieuwe Arovac vacuümtechniek is een nieuwe methode ompoeders te ontluchten, en maakt het gebruik van stoffilters ofvan ontluchtingssondes overbodig. Dit laat toe aanzienlijkebesparingen door te voeren in het transportvolume van de ver-pakte producten en in het verbruik van verpakkingsmateriaal.

Het weglaten van de stoffilters heeft als groot voordeel dat hetvacuümsysteem op volle capaciteit kan werken. Deze nieuwemethode laat toe om b.v. cement stofvrij te verpakken in herme-tisch gesloten “Weather Shield” zakken, in plaats van in degebruikelijke papieren ventielzakken. Deze hermetisch geslotenzakken beschermen het verpakte cement uitstekend tegen vocht,en verlengen de houdbaarheid significant.

Het weglaten van de ontluchtingssondes elimineert ook het risi-co op contaminatie, en dit levert ook een extra meerwaardenaar hygiëne toe. In de voedingsindustrie kunnen b.v. melkpoe-ders nu ook in een 100% gesloten zak verpakt worden in plaatsvan in de gebruikelijke zakken met microperforaties. Door hettoepassen van het “bottom-up” vulprincipe komt er bovendienook veel minder stof in de omgeving.

De nieuwe manier van ontluchten wordt bekomen dooreen nieuw type klepontwerp met een zeer kleineinbouwruimte en een uitstekende vacuümdichtheid. Deklep kan tevens vervaardigd worden uit een “food-proof” materiaal. Voor het ontwikkelen van deze klepheeft Arodo samengewerkt met het WTCM enCentexbel. Om zijn intellectuele eigendom te bescher-men, heeft Arodo een octrooi aangevraagd.

BEA ontwikkelt nieuwe sensoren voor het openen van automatische deuren

De firma BEA produceert sensoren voor de veilige ope-ning van automatische deuren. Het principe steunt opeen actieve infraroodtechnologie. Aan de ene kant vande deur stuurt een zender vanuit een LED een lichtimpulsnaar de vloer, en aan de andere kant analyseert eensensor het weerkaatste licht en detecteert deze de even-tuele aanwezigheid van een persoon of object. BEA ontwikkelt nieuwe sensormodellen. Een van dezemodellen bevat een dubbele prisma om de evenwijdigeinfraroodstraal die naar de vloer wordt gestuurd op tesplitsen in twee stralen, waarvan de ene naar rechts ende andere naar links wordt afgebogen. Met deze inrich-

ting kunnen twee zonesworden bewaakt op basisvan één enkele lichtbron. De optische prisma’s wor-den meestal in polycarbo-naat of acryl vervaardigddoor middel van een spuit-gietprocédé, waarvoor eenduur werktuig moet wordengeproduceerd.

Alvorens zich aan een der-gelijke investering tewagen, richtte BEA zich tothet WTCM om prototypes tevervaardigen met voldoen-de precisie en transparantieom de functionaliteit van hetconcept te valideren. Viastereolithografie werdenprisma’s vervaardigd diemet succes in het labo wer-den getest.

Innoveren M E T D E B E D R I J V E N

12

ON

TW

ER

PE

N

ON

TW

ER

PE

N

van de laser, de camera en de elektronica en bestudeerde dethermische eigenschappen hiervan en het volledige aansluitblok.Er werd een prototype in gesinterd PA gebouwd om de geome-trie en de vormgeving van het geheel te valideren. Na controlevan de stabiliteit en de reproduceerbaarheid van de metingenvan het apparaat, werden de omkasting, de structuur en debehuizing vervaardigd in aluminium en werd de apparatuur inovereenstemming gebracht met de EG-“machinerichtlijnen”.

Deios beschikt nu over een compact, functioneel, betrouwbaaren transporteerbaar apparaat dat bovendien van industriëlekwaliteit en commercialiseerbaar is.

Heraeus Electro-Nite verbetert de corrosieweerstand van zijn sensoren

Cry-O-Therm sensoren van Heraeus Electro-Nite meten de tem-peraturen op in een aluminium-elektrolysecel op basis van kry-oliet. Een plasmagespoten Cu-Mo deklaag beschermt de sensornu tegen het corrosieve kryoliet. Met een alternatieve SiCdeklaag aangebracht via een CVD depositieproces ontwikkeldeHeraeus een goedkoper proces en een meer efficiënte deklaag.

De sensor bestaat ondermeer uit een thermokoppelgedeelte datingebracht is in een kwartsbuisje. Een plasmagespoten Cu-Mo(35µm) deklaag beschermt nu het kwartsbuisje tegen diffusie encorrosie door het kryoliet. Het plasmaspuiten van deze Cu-Modeklaag is een proces dat, omwille van technische redenen,beperkingen geeft naar reeksgrootte en dus een impact heeft opde kostprijs. Daarom zocht Heraeus naar een kostengunstigeralternatief.

De alternatieve technieken die Heraeus samen met hetWTCM uittestte, zijn Physical Vapour Deposition (PVD)en Chemical Vapour Deposition (CVD). Beide technie-ken zijn goedkoper dan het huidige plasmaspuiten aan-gezien ze in één depositiecyclus een groter volume vanmateriaal kunnen bedekken met een deklaag. CVDheeft als bijkomend voordeel dat de deklaag uniform isover het gehele behandelde oppervlak. PVD en de plas-

matechniek zijn “line-of-sight” processen waardoor er altijd eendikteverschil in de deklaag zal zijn tussen de top en de zijkan-ten van het kwartsbuisje.

Verschillende deklagen werden getest. SiC-deklagen via eenCVD-proces presteerden het best in de testopstellingen op basisvan hun resistentie tegen kryoliet en de voordelen van dezealternatieve depositietechniek. Door het aanbrengen van eenSiC-deklaag via CVD op kwartsbuisjes van een Cry-O-Thermsensor is deze beter bestand tegen de corrosieve werking vanhet kryolietbad. Bovendien is de CVD-techniek minder arbeids-intensief dan het plasmaspuiten.

Hereaus werkt momenteel aan de optimalisatie van het procesin samenwerking met een leverancier van dit type deklagen.Indien ook deze testen positief zijn, dan zal Hereaus overscha-kelen naar deze alternatieve techniek voor het aanbrengen vaneen deklaag op een kwartsbehuizing van het thermokoppel. Deinnovatie biedt Hereaus dan niet enkel de gezochte kostenre-ductie, maar ook een performantere deklaag.

HTMS doet één specifiek ontwerp in 10 dagen uitgroeien tot een volledig productengamma dankzij virtuele testenOp basis van één klantspecifiek ontwerp ontwikkelde HTMS eennieuw gamma hoogelastische afdichtingsringen. Met behulpvan eindige-elementenberekeningen kon a priori en met eenhoge graad van nauwkeurigheid voor het volledige bereik aan

toepassingen het gedrag voorspeld worden en de ont-werpparameters correct gedimensioneerd worden. HTMS ontwerpt en produceert hoogwaardige preciezemetalen afdichtingen voor de chemische, petro-chemische en nucleaire industrie, alsook voor lucht- enruimtevaarttoepassingen en machinebouw. Begin 2004werd een afdichtingsring ontworpen die een hoger elas-tisch bereik had dan wat de markt tot dan toe aanbood,zonder het nadeel van een te geringe sluitkracht. Op basis van eindige-elementensimulaties bij hetWTCM werd de sectie van deze uitvoering aangepast.Prototypes werden met succes getest, en de ring werduiteindelijk besteld door de klant.Wat begon als een “one shot” analyse van een afdich-tingsring met gewijzigde geometrie, groeide verder uittot een idee om een volledig gamma van dergelijkeafdichtingsringen te ontwikkelen. Op basis van virtueletests (eindige-elementenanalyses) bepaalde WTCM debeste parametercombinaties (m.b.v. Design ofExperiments) om een volledig bereik van toepassingente kunnen invullen.In een minimale doorlooptijd, en zonder de dure ont-wikkeling van prototypes (gereedschapskosten !) ver-wierf men een goed inzicht in de belangrijkste prestatie-parameters zoals het krachtverloop en de terugveer-weg. Op basis van deze simulatieresultaten worden nude definitieve ontwerpen uitgetekend en de productie-tools in gereedheid gebracht.

Marmorith optimaliseert zijn concept van betonnen lichtgewichtvloeren

Marmorith produceert grote prefab betonplaten voor devloeren van gebouwen of parkings. Het bedrijf ontwik-kelde een vloerconcept (Airdeck®) waarbij de plaatlichter wordt gemaakt door materiaal weg te laten waardit niet bijdraagt tot de sterkte.

De gewichtsbesparing van de vloer wordt gerealiseerddoor polypropylene inbouwlichamen in de ondersteschil van de vloerplaat in te bouwen in de fabriek. Namontage op de werf wordt het bovenste wapeningsnetaangebracht. De inkepingen in deze inbouwlichamenhouden het wapeningsnet op zijn plaats. Hierna wordtde vloer verder gestort op de werf met stortbeton. Hettransport, de hantering en het plaatsen van de prefabelementen, die enkel bestaan uit de onderste schil metinbouwlichamen is veel gemakkelijker en minder duuromdat de producten lichter zijn. Daarnaast kan menmet dit vloerconcept grotere overspanningen creërenaangezien dit type van vloer in 2 richtingen dragend is.

O N T W E R P E NO N T W E R P E N

14 15

ON

TW

ER

PE

N

ON

TW

ER

PE

N

Nomics overtuigt medische topfiguren van de efficiëntie van zijn slaapanalysator

Nomics ontwikkelt producten in het domein van signaal-acquisitie, -analyse en -verwerking. De onderneming biedt metname ambulante sensoren en opnemers/analysatoren aan voorde opsporing en diagnose van apnoe en andere vormen vanademhalingsstoornissen tijdens de slaap.

Deze producten werden ontwikkeld in samenwerking met hetonderzoekcentrum voor waak- en slaapstoornissen van het UZvan Luik, op basis van een origineel idee van zijn directeur, Dr.R. Poirrier. Deze eenvoudige methode die voor de patiënt wei-nig hinder met zich brengt, is een alternatief voor de hinderlij-ke methoden die momenteel gebruikelijk zijn voor de metingvan de ademhalingsinspanningen. Ze bestaat uit een continuemeting van de afstand tussen de onderkaak en de bovenkaak,gedurende heel de nacht, met behulp van één enkelezender/ontvanger.

Tot nog toe was de aandacht van Nomics vooral gericht naarde elektronische ontwikkelingen. In nauwe samenwerking methet WTCM ontwikkelde de onderneming de nodige behuizin-gen en sensoren voor de praktische uitwerking van het concept.

Het WTCM ontwierp volledig - met alle functionaliteiten - eenopneemeenheid die op de patiënt wordt bevestigd en de gege-vens registreert, en een tweede die de nodige elektronica bevatvoor de analyse van deze gegevens in een ziekenhuisomge-ving.

Aanvankelijk was voorzien dat de sensoren op hun plaats zou-den worden gehouden met een harnas, maar dat bleek voor depatiënt moeilijk te verdragen. Dus werd het concept herzien enkregen de sensoren en houders een speciale omhulling zodat zeop het voorhoofd en de kin konden worden gekleefd.

De materialen werden gekozen overeenkomstig de Europese

richtlijnen inzake medische apparatuur. Er werden prototypes in gesinterd polyamide vervaardigd, die eendoorgedreven afwerking kregen die deze van gespotenstukken benadert. Met deze prototypes konden proeven worden verrichten konden tegelijk de elektronica en de geometrie vande behuizingen en sensoren worden gevalideerd.Nomics presenteerde de prototypes tijdens een groteinternationale conferentie, waar zij goed werden ont-haald door topfiguren uit de medische wereld.

Vandaag kunnen de eerste producties starten op basisvan drie prototypematrijzen. De commercialisering isgepland voor mei 2005.

Open Scrolling Technology wil zijn producten ook in de warme landen kwalitatief operationeel zienOpen Scrolling Technology produceert rollende reclamesystemen die de aandacht trekken door debeweging van de beelden. De firma, die reeds aanwe-zig is op tal van internationale markten, wil zijn werk-terrein uitbreiden naar andere gebieden, zoals hetMidden-Oosten.Deze panelen, die vanop afstand kunnen wordengeprogrammeerd en die met elkaar in verbinding kun-nen staan via een GSM- en RF-verbinding, zijn tamelijkingewikkeld en bevatten talloze mechanische en elektro-nische onderdelen.

Het was dus belangrijk na te gaan of de huidige pro-ducten bestand zouden zijn tegen de extreme tempera-turen in deze landen, te meer omdat ze perfect afge-dicht moeten zijn tegen vocht en insecten en geen venti-latie- of verluchtingssystemen toelaten.Het WTCM voerde een digitale simulatie uit van hetopwarmingsverloop binnenin de behuizing bij felle zon-neschijn. Om de resultaten van het theoretisch model tevalideren, werd een infraroodportiek gebouwd waar-

17

O N T W E R P E N

Inmiddels is Marmorith gestart met de productie van eenspuitgietmatrijs voor de productie van deze nieuwegeneratie inbouwlichamen.

Marmorith wenste het ontwerp van de inbouwlichamen te ver-beteren om te voldoen aan een zeer streng bestek. De prefabplaten moeten voor opslag en transport bij verschillende tempe-raturen kunnen worden gestapeld zonder te vervormen. Zemoeten zonder schade op te lopen bestand zijn tegen de zijde-lingse krachten wanneer het transportvoertuig draait of remt.Tot slot moeten de bouwvakkers in alle weersomstandighedenveilig op de platen kunnen lopen en dit zonder het product tebeschadigen.

Het WTCM ontwikkelde een theoretisch model om het ontwerpvan deze inbouwlichamen te optimaliseren met eindige elemen-ten, en slaagde erin dit experimenteel te valideren. De dimen-sionering van de nieuwe inbouwlichamen leidde namelijk toteen aanzienlijke wijziging van het oorspronkelijke ontwerp vande wanden, teneinde de inertie hiervan te verbeteren. Door hetaanbrengen van structurele nokken en lokaal de dikte te vergro-ten, konden de beoogde doelstellingen worden bereikt, terwijlhet gewicht en bijgevolg de kostprijs optimaal bleven.Gietsimulaties vervolledigden deze structurele benadering meteen validatie van de technologische haalbaarheid van het uit-eindelijke ontwerp.

16

O N T W E R P E NO

NT

WE

RP

EN

ON

TW

ER

PE

N

materiaal vangt de slagen goed op, met een minimaal gewicht.En tot slot is de kap zeer flexibel, zodat ze de bewegingen vanhet dier niet hindert.

Op basis van een ergonomische voorvorm van de beenkap,gevormd op een beenmodel, vroeg Polymar aan het WTCM omeen definitieve vorm uit te werken die via spuitgieten zou kun-nen worden vervaardigd en die op de voor- en achterbenenvan het paard zou passen. Op basis van het digitale bestand

van het nieuwe ontwerp werd een moedermodel ver-vaardigd en werd een proefreeks van beenkappengegoten via de vacuümgiettechniek. Deze prototypes maakten het mogelijk de beenkap tetesten in een rijcentrum. Voorts kon Polymar het nieuweproduct presenteren op gespecialiseerde beurzen enpotentiële klanten overtuigen.De firma beschikt nu over alle elementen om de defini-tieve matrijs te vervaardigen en industriële reeksen vande beenkappen te spuiten.

Traficon optimaliseert zijn verkeerscontrole-systeem

Traficon is wereldmarktleider op het gebied van video-bewaking van het wegverkeer. De onderneming ontwik-kelt tal van toepassingen op het vlak van verkeersbe-heer. De videosignalen van de camera’s langs de wegworden in real time geanalyseerd en omgezet in nuttigeinformatie voor de controlesystemen van de signalisatie-lichten, telsystemen of voor de alarminstallaties van denooddiensten.

Traficon vroeg aan het WTCM om een camerabehui-zing te ontwerpen die verhitting van de elektronischeonderdelen voorkomt bij blootstelling van het materiaalaan de zon. De behuizing moest perfect gesloten zijn enna grondig onderzoek van de dichtingen konden oplos-singen worden voorgesteld die een hermetische afdich-ting garandeerden.

Een thermische berekening gaf aan welke wijzigingenmoesten worden aangebracht aan het oude ontwerp omte voldoen aan het nieuwe lastenboek. Aan de hand van

19

O N T W E R P E N

mee exact de stralingsstroom op een gegeven oppervlak kanworden nagegaan. Door de afstand tussen deze inrichting enhet oppervlak aan te passen, is het mogelijk de zonneschijn vaneen bepaald gebied in een bepaalde periode van het jaar tesimuleren.

Het reclamepaneel werd volgestopt met sensoren en de tempe-ratuursstijging, die in de loop van de tijd werd gemeten, stem-de overeen met de voorspellingen van het model. Uit de conclu-sies kon worden afgeleid dat de systemen van Open Scrollingin warme landen konden functioneren, maar dat enkele voor-zorgsmaatregelen in het ontwerp de bedrijfszekerheid en kwa-liteit ten goede zouden komen.

Packo Inox reduceert kostprijs melkkoeltanks door juiste materiaalkeuze

Packo Inox produceert al jaren toestellen en onderdelen, ondermeer voor de melkindustrie. Voor de productie van melkkoel-tanks gebruikt Packo Inox momenteel voor zowel de tank

(binnen- en buitentank) als voor de accessoires austeni-tisch roestvast staal (RVS). Het legeringselement Ni isechter zeer duur, en bovendien schommelt de prijservan dusdanig dat er geen stabiele marktprijs kangevonden worden voor deze austenitische roestvastestalen. Dit levert niet alleen een probleem op voor PackoInox zelf, maar ook voor de klanten, aangezien het zeermoeilijk is hen een stabiele prijs aan te bieden. Redengenoeg dus om naar een alternatieve materiaalkeuzeover te gaan!

In samenwerking met WTCM besloot Packo Inox opzoek te gaan naar enkele alternatieven, waaronder fer-ritisch roestvaste stalen (soortgelijk Cr gehalte, geen Ni).Om te beslissen of en welke onderdelen effectief in fer-ritisch RVS kunnen worden uitgevoerd, werd een gron-dig onderzoek uitgevoerd naar de invloed van de ver-schillende milieus waarmee de melkkoeltanks en deonderdelen ervan in aanraking komen. Ferritisch RVSheeft immers wel een behoorlijke corrosieweerstand,maar die is niet zo goed als die bij austenitisch RVS.Daarbij is niet alleen de invloed van de melk vanbelang, ook het melkhuisklimaat én het onderhoudervan zullen bepalend zijn of toepassing van ferritischRVS mogelijk is.

Tijdens de studieronde kon Packo Inox tegelijkertijd ookvoldoende kennis opdoen in verband met mogelijke ver-werkingsproblemen als lasbaarheid, thermische uitzet-ting en galvanische koppeling.

Packo Inox kan zijn klanten nieuwe voorstellen formule-ren die het mogelijk maken om het product prijsstabie-ler te maken, en mogelijk zelfs goedkoper!

Polymar ontwikkelt een eigen productie van beenkappen voor paarden

Polymar Research is als onderneminggespecialiseerd in het spuitgieten vankunststoffen, maar ontwikkelt ook zijneigen producten. In samenwerking met deUniversiteit van Luik en het Europeespaardencentrum van Mont-le-Soie ont-wierp het een beenbeschermkap voorpaarden. Dit nieuwe ontwerp biedt ver-schillende voordelen in vergelijking metde producten die momenteel op de marktzijn. Doordat de beenkap is openge-werkt, wordt deze verlucht, zodat hetbeen van het paard minder zweet en

minder warm wordt. Het elastomeer-

18

O N T W E R P E NO

NT

WE

RP

EN

ON

TW

ER

PE

N

ken met de waarden afkomstig van het theoretisch model. Decorrelatie tussen de voorspellingen en de metingen was zeerbevredigend.

Vandaag beschikt Tyco over een degelijk thermisch model dathen in staat stelt ontwerpvarianten van hun behuizingen voorverschillende markten te valideren voor verschillende afmetin-gen en klimaatomstandigheden.

Wellcare Products, een nieuwe onderneming voor een nieuw product

Wellcare Products SA werd in mei 2004 opgericht om nieuweproducten te ontwikkelen op het vlak van gezondheid en wel-zijn. Het eerste concept is een zak voor koudebehandeling vanartrose, allerhande letsels, hoofdpijn, enz. Op de markt zijnverschillende soorten ijs- of gelzakken verkrijgbaar, maar dezezijn niet ideaal.

De eerste parameter die voor verbetering in aanmerking kwam,was de koudecapaciteit: het product moet een hoog en duur-zaam calorisch vermogen hebben bij een redelijk constantetemperatuur. Het moet koude afgeven om een langdurig thera-peutisch effect te hebben.Een tweede essentieel punt was de soepelheid van het product,dat zich perfect moet aanpassen, zelfs aan bewegende vormenzoals een knie.

Het WTCM modelleerde voor Wellcare Products eerstde warmte-uitwisseling via de menselijke huid en hetgedrag van het met water gevulde omhulsel om de ver-eiste vloeistofvolumes, de contactmaterialen en de mate-riaaldikten te bepalen. Op basis van deze berekeningenkonden de vormen van het product worden geoptimali-seerd.

Vervolgens werd het nieuwe concept van de geledealveolaire structuur onderzocht vanuit het oogpunt vande haalbaarheid van de productie. Twee gespoten halveschalen werden via spiegellas aan elkaar geassem-bleerd. De vulling gebeurde door inspuiting doorheeneen elastomeer materiaal dat zich na deze handelingrond het gaatje sluit. Vervolgens wordt de zak inge-bracht in een thermisch gelast omhulsel dat een viskeu-ze, niet bevriezende gel bevat. Op die manier kan eengoede koude vervormbaarheid worden behouden.

Met een prototypematrijs konden de eerste stukken wor-den gespoten, die manueel werden verwerkt met expe-rimentele werktuigen om het lassen, de vulling, de pro-ductie van het omhulsel enz. te valideren.Er werden verschillende prototypes met verschillendegeometrische vormen en afmetingen vervaardigd methet oog op specifieke toepassingen. Deze werden voor-gesteld aan de ziekenhuizen, die er zeer enthousiast opreageerden. De onderneming behaalde eveneens de gouden medail-le op de Eurekabeurs 2004 in de categorieGeneeskunde en Gezondheid, en de Award ofExcellence van de Directie van INPEX.

Vandaag heeft Wellcare Products een octrooi aange-vraagd voor zijn product onder de naam FFLEXX, denodige stalen laten spuiten voor de presentatie en dekwalificatie, en onderzoekt het de mechanisatie van deproductie. Praktische tests, hoofdzakelijk in een zieken-huisomgeving, zijn reeds gestart.

21

O N T W E R P E N

ON

TW

ER

PE

N

een experimentele validatie konden de gegevens van de thermi-sche berekening worden gecontroleerd.

De aansluiting van de kabels werd zodanig aangepast dat deinstallateur van de camera de behuizing niet meer hoeft te ope-nen, een handeling die altijd een risico inhield voor de dicht-heid van het toestel.

Traficon beschikt nu over een geïntegreerd en functioneel ont-werp voor de behuizing van zijn systeem.

Van component tot systeem, Tyco Electronics innoveert

Een glasvezelconnector die een perfecte aankoppeling garandeert

Tyco wenste over prototypes te beschikken die het mogelijkmaakten de concepten van de nieuwe connector te verifiëren enzijn werking te testen. Meer bepaald wenste de firma de klik-verbinding van de vijf onderdelen van de connector te valide-ren alvorens te investeren in een spuitgietmatrijs. Deze onder-delen zijn klein en moeten zeer nauwkeurige afmetingen heb-ben, met maten die soms kleiner zijn dan 0,1 mm.

Het WTCM stelde voor om Viper-stereolithografie toe te passen,waarmee stukken met een zeer hoge precisie kunnen wordenvervaardigd. De techniek is gebaseerd op een laagsgewijzepolymerisatie van een zeer transparant hars, wat een voordeelis om het gedrag van de optische vezels binnenin de connector

te kunnen nagaan. De grootte van de laserspot voor depolymerisatie is van dezelfde grootteorde als sommigedelen van de geproduceerde stukken. Vandaar dat hetzo moeilijk is dergelijke stukken te vervaardigen.

Een eerste prototype stelde Tyco in staat enkele correc-ties aan te brengen aan het ontwerp van de connector.Andere konden in werking worden getest. Vandaagbevindt de nieuwe connector zich in de fase van deindustriële proefproductie.

Een waterdichte behuizing voor ondergrondse netwerk-elektronica

Tyco Electronics brengt op dit ogenblik een waterdichtebehuizing op de markt, die het mogelijk maakt omactieve netwerk-elektronica te stockeren in ondergrond-se betonnen handgaten. De elektronica is volledig afge-sloten van de buitenlucht. Tyco onderzoekt daarom ver-schillende systemen om de warmte-uitwisseling met deomgeving te beheersen en warme punten als gevolg vanopwarming van de elektronische onderdelen tot eenminimum te beperken. De omgevende aarde draagt bij aan de passieve koe-ling van de installatie en Tyco wilde over een theoretischmodel beschikken om zijn ontwerpkeuzen te valideren.

De modellering van de thermische uitwisseling vanwarmte met de bodem in een theoretisch model gieten,stoot op verschillende moeilijkheden: de afmetingen vande aarde zijn enorm in vergelijking met die van debestudeerde installatie, de warmte-invloeden door zon-neschijn aan de oppervlakte zijn intens, en de omge-vingstemperaturen zijn afhankelijk van de seizoenen.Het WTCM opteerde ervoor eerst een model te ontwik-kelen van de grond in een overgangstoestand, over ver-schillende jaren, door de installatie te beschouwen alseen eenvoudige warmtebron achter de betonnen wan-den. Deze berekening leverde de grenscondities opvoor een tweede modellering, die de ondergrondsemodule zelf analyseerde.

Om het model te valideren, bouwde Tyco een proefsta-tion, bestaande uit een realistisch betonnen handgat datvoorzien was van sensoren, en met een warmtebron meteen instelbaar vermogen. De metingen werden vergele-

20

O N T W E R P E NO

NT

WE

RP

EN

AMB verbetert in samenwerking met ARMO de nauwkeurigheid en productiviteit van een CNC-draaibank AMB is een bedrijf dat alle soorten mechanische bewerkingenuitvoert voor derden. Om zijn marktpositie te verbeteren, entegelijkertijd zijn productiviteit te verhogen, kocht het recentenkele CNC-gestuurde machines. Voor de draaibank opteerdehet voor een tweedehandse machine, wat best paste in de alge-mene strategie. Voordat de machine in productie ging, heeft hetbedrijf een volledige revisie laten uitvoeren door het gespecia-liseerde bedrijf ARMO. De metingen die WTCM daarvoor uit-voerde, brachten een aantal belangrijke onnauwkeurighedenaan het licht.

Al snel na de installatie bij AMB bleek dat de dynamische sta-biliteit van de CNC-draaibank te wensen overliet. Op de uitein-delijke locatie van de draaibank werden daarom eerst enkelefunderingswerken uitgevoerd om de machine voldoende te kun-nen verankeren. Tegelijk kreeg AMB enkele adviezen rond ver-spaningsvoorwaarden, waardoor die problemen al snel van debaan waren.

Een tweede actie die de firma ARMO nam, was een doorlich-ting van de geometrie van die draaibank. Daaruit bleek dat eenaantal gemeten parameters onaanvaardbaar waren. De metingen die door de dienst meettechniek van WTCM uitge-voerd werden, toonden een duidelijke onevenwijdigheid van derotatieas en de slede. De oorzaak daarvan was te vinden in hetachterste deel van het sledebed, dat niet helemaal correct

gemonteerd was. Daardoor ontstond er een verkeerdeuitlijning van de centreerpunt, wat vooral bij lange stuk-ken problemen gaf. ARMO heeft het betreffende deelvan het sledebed gedemonteerd en opnieuw gechro-meerd en geslepen, wat tot een vermindering van degemeten fout met 80 % leidde.

Daarnaast stelde men tijdens de positioneermeting vande slede een belangrijke omkeerfout vast. Door een tegrote speling van de slede op het sledebed ontstond ereen verschil tussen de aangestuurde positie en de wer-kelijke positie, afhankelijk van de richting waarin deslede bewoog. Ook hier heeft ARMO de nodige aan-passingen kunnen doen om de fout te reduceren.

Tenslotte heeft de revisie er ook voor gezorgd dat deloodrechtheid van de sledebeweging dwars op de rota-tieas, perfect in orde kwam.Zodra alle nodige aanpassingen door ARMO uitge-voerd waren, kon AMB uiteindelijk de machine in pro-ductie nemen en op die manier de mogelijke dienstenvan het bedrijf verhogen.

23

P R O D U C E R E N

PR

OD

UC

ER

EN

Welter Racing plaatst zich voor Le Mans dankzij zorgvuldig bestudeerde stuurvlakken

Het Welter Racing team is een kleine renstal die zijn eigen com-petitiewagens ontwikkelt. Het team wenste de aërodynamicavan zijn prototype sportwagen voor de 24 uren van Le Mans2004 te testen. Het nam daarom contact op met het WTCM ommet de steun van de Europese Ruimtevaartorganisatie ESAmaquettes van de achterstuurvlakken te bouwen op schaal 1/2.De grote stukken, van bijna 1 meter lang, moesten absoluutzeer stijf zijn om betrouwbare resultaten te garanderen tijdensde tests in de windtunnel. Om tegemoet te komen aan deze eis,vervaardigde het WTCM de stuurvlakken door PA-poedersinte-ring van verschillende elementen die door verlijming werdengeassembleerd. Om de nodige stijfheid te verkrijgen en eencorrecte assemblage te garanderen, werden een aantal alumi-niumprofielen aangebracht in de kern van het stuurvlak.Dankzij deze hybride oplossing konden de gewenste eigen-schappen worden verkregen binnen een korte termijn, conformde eisen van het wedstrijdmilieu, namelijk om en bij de 8 werk-dagen per stuurvlak. Bij ontvangst moest het Welter Racing team de stukken alleennog lakken om de vereiste oppervlaktegesteldheid te bekomenvoor dit soort test, en ze op de maquette monteren voor dewindtunnelproef.

Deze stuurvlakken maakten het mogelijk de theoretischeaërodynamische simulatiemodellen op de computer tevalideren en bij te stellen, en op die manier bij te dra-gen tot de ontwikkeling van de wagen. Op 12 juni 2004 bracht Welter Racing twee WR 2004’saan de start in Le Mans. Een van de wagens moest uit-eindelijk opgeven, maar de andere eindigde tweede inzijn klasse na 270 ronden of 3.685,5 kilometer in 24uur tijd.

22

O N T W E R P E NO

NT

WE

RP

EN

gietijzer, waarbij gelaste constructies vervangen worden dooronderdelen die in één stuk gegoten kunnen worden. Als testcasevoor deze gegoten onderdelen heeft BEP-Europe in samenwer-king met WTCM drie onderdelen van een testbank voor het uit-lijnen van wielen gesimuleerd.

De omschakeling van gelaste constructies - die bestaan uitmetaalplaten en profielen - naar gietstukken vergt een volledigherontwerp van de constructie. Het doel hierbij is om te vertrek-ken van de gevraagde eisen, zonder rekening te houden met dereeds bestaande constructies. Dit geldt zowel voor de dimensiesals de krachten en de bevestigingspunten van het onderdeel inde constructie. Na de simulatiestudie van het optimale ontwerpvan de gietstuk-ken moet meneen aantal ver-fijningen voor-zien die nietvoorkomen bijgelaste con-structies, zoals

gelijkmatige overgangen, afgeronde hoeken en lossingsschuin-tes. Het bekomen ontwerp in nodulair gietijzer is 30% lichterdan de bestaande gelaste constructie.

Naast het ontwerp zijn ook de parameters van het gietprocesgesimuleerd. De simulatie heeft geleid tot een ideaal gietsys-teem en een goed navulsysteem (opkomers) om de slink in hetontwerp te kunnen opvangen. In dit geval heeft men de opko-mers zelfs kunnen weglaten omdat de koolstofexpansie bij hetstollen van gietijzer, de slink volledig kan compenseren. Ditlevert dan weer een materiaal- en energiebesparing op.

Tenslotte is een simulatie uitgevoerd van de vervormin-gen die optreden ten gevolge van thermische spannin-gen tijdens het afkoelen van een gietstuk. Op die manierkan men controleren of de krimpspanningen toelaat-baar zijn voor de eisen die gesteld worden aan de con-structie.

Aan de hand van deze resultaten heeft BEP-Europe debij WTCM gesimuleerde camerasteun en zweefplaatlaten gieten bij een Vlaamse gieterij.

Carat-Duchatelet gebruikt ‘direct manufac-turing’ in zijn gepantserde voertuigen

Carat-Duchatelet biedt in zijn productassortiment ookeen gamma gepantserde voertuigen aan. Deze voertui-gen zijn natuurlijk zeer zwaar en de deurscharnierenmoeten worden versterkt. Tot nog toe werden deze stuk-ken mechanisch bewerkt, met lange termijnen en hogeprijzen tot gevolg voor zeer kleine reeksen. Daaromwilde de firma de mogelijkheden testen van rechtstreek-se productie door sintering van metaalpoeders.

Het WTCM verbeterde in de eerste plaats de productie,op een Prometal-machine, van een set van 4 scharnier-afstandsstukken in een staalsoort die overeenstemde methet St 54 dat Carat-Duchatelet gebruikt. Na reiniging enhet op maat boren van de gaten, konden de verkregenstukken op identieke wijze als de mechanisch bewerkteafstandsstukken bichromatisch worden verzinkt.

25

P R O D U C E R E N

AQSYS produceert een nieuwe medische manipulator

De firma AQSYS is gespecialiseerd in de ontwikkeling en pro-ductie van elektronische appara-

ten en andere innoverendeproducten. Zo ontwikkeltAQSYS een manipulatorvoor het bewegen en opzijn plaats houden vaneen endoscopische

camera tijdens laprosco-pische chirurgische ingre-

pen.

De ontwerper, J. André, tekende een zeer nauwkeurig apparaatuit dat beantwoordt aan de voorwaarden van de chirurgen ophet vlak van geometrische omvang, bewegingsflexibiliteit, elek-trische veiligheid en werking.

De manipulator zal nooit in serieproductie worden vervaar-digd, en de geplande aantallen laten niet toe productiewerktui-gen zoals spuitgietvormen of matrijzen af te schrijven.

In overleg met het WTCM werd al snel gekozen voor ‘rapidmanufacturing’ van stukken door sintering van stukken in ge-sinterd polyamide. Deze techniek biedt namelijk het voordeelvan een grote ontwerpvrijheid (er werden complexe stukkenvervaardigd die met mechanische bewerking vrijwel onmogelijkzouden zijn), een redelijke kostprijs per stuk (geen investeringin productiewerktuigen) en zeer korte bevoorradingstermijnen.

De mechanische en elektrische eigenschappen van het voorge-stelde polyamide zijn zeer geschikt voor de te vervaardigenstukken en de precisie en reproduceerbaarheid voldoen aan degestelde voorwaarden.

Het WTCM produceerde enkele sets van 9 stukken voorde validatie van de mechanische concepten, en vervol-gens een vijftigtal sets die rechtstreeks voor de produc-tie van de manipulator bestemd waren.

FMEA-analyse stelt Baxter in staat zijn processen beter te beheersen

FMEA (Failure Mode and Effects Analysis) was reedseen bekend werkinstrument bij Baxter. Overtuigd vanhet belang hiervan, vroeg de firma aan het WTCMenkele van haar teams op te leiden om de analyse tedoen van verschillende processen. Het doel hiervan wasde productie betrouwbaarder te maken, in overeenstem-ming te brengen met de aanbevelingen van de FDA(U.S. Food and Drug Administration) en de integratievan bestelde machines te verifiëren.

Vandaag zijn de installaties betrouwbaarder, is de kwa-liteit van de producten beter gewaarborgd en zijn deproductielijnen makkelijker te onderhouden. Er kondenenkele wijzigingen worden aangebracht aan de lasten-boeken voor besteld materiaal, wat een interessantetijdwinst en productieverhoging oplevert voor de toe-komst.Dankzij deze resultaten raakte het personeel van Baxterervan overtuigd dat FMEA meer inhield dan het produ-ceren van administratieve documenten, en een echtbeslissingshulpmiddel was, en dat er binnen de onder-neming een mentaliteitswijziging moest komen ten aan-zien van deze methodologie.

BEP-Europe herontwerpt gelaste testbank-onderdelen naar gietstukken

BEP-Europe ontwerpt en bouwt testbanken voor de auto-mobielindustrie. Tot vandaag maakt men de onderdelenhiervoor in gelaste staalconstructies. De wens om goed-koper te werken drijft BEP-Europe naar onderdelen uit

24

P R O D U C E R E NP

RO

DU

CE

RE

N

PR

OD

UC

ER

EN

getest op de pilootlijn en in een industriële omgeving.Andere varianten van de matrijs zullen binnenkort wordengetest: deze technologie is bijzonder geschikt om nieuwe ont-werpen snel te testen.

Flying-Cam, een onderneming in de lift

Flying-Cam produceert telegeleide helikopters die zijn uitgerustmet een mobiele camera. De onderneming gebruikt deze omgedetailleerde luchtopnamen te maken die bestemd zijn voor defilmindustrie, de reclamewereld of de televisie.Om gewicht uit te sparen op de toestellen en hun prestaties teverbeteren, wenste het bedrijf bepaalde mechanische onderde-len van het rotatiesysteem van de camera in kunststof te ver-vaardigen. Rekening houdend met de zeer kleine reeksen, was het ondenk-baar om met dure spuitgietmatrijzen te werken om de stukkenvia een lange weg via siliconengieting te vervaardigen.

Het WTCM stelde voor direct bruikbare stukken te vervaardigenvia polyamidepoedersintering. Dankzij een nieuw concept,gebaseerd op de bijzondere verwerkingskenmerken via mate-riaaltoevoeging, konden vier onderdelen worden vervangendoor één enkel stuk. Dit laatste is voldoende nauwkeurig om ereen standaard kogellager in te passen.

Een ander stuk, een tandwiel, is zo ontworpen dat ereen eveneens standaard getande riem in past.

Na verschillende validatieprototypes produceerde hetWTCM vijf definitieve onderdelensets voor montage opde helikopters van Flying-Cam.

IBA benut optimaal de mogelijkheden van laagsgewijze productie

IBA (Ion Beam Applications) levert efficiënte en betrouw-bare oplossingen met een ongeëvenaarde precisie ophet terrein van kankerdiagnose en –behandeling, alsookop het gebied van sterilisatie en ionisatie.

In 2004 ontwierp IBA een sterilisatie-installatie voor fles-sen op basis van elektronenbeschieting, en vroeg hetaan het WTCM om de dichting tussen de elektronen-bron en het uittreedvenster van de deeltjesversneller tevervaardigen via de Optoform-techniek.

Dit eerste stuk werd in gebruik genomen. Op basis vandit eerste experiment kon een beter inzicht worden ver-kregen in de eigenschappen van het met keramiek ver-sterkte materiaal dat gebruikt wordt bij de Optoform-techniek, maar ook in de bijzondere ontwerpmogelijkhe-den die de productie door materiaalafzetting biedt, endie nog niet werden toegepast in de eerste producties.

Vandaag heeft IBA dezelfde isolerende dichting andersontworpen, namelijk met een complexere geometriezodat het traject van de stroom langer wordt en dedoorslagspanning verbetert. De Optoform-techniekmaakt het mogelijk deze even makkelijk te vervaardigenals de oorspronkelijke eenvoudige vorm.

27

P R O D U C E R E N

Gezien het succes van deze productie, vroeg Carat-Duchateletcomplexere stukken te produceren, scharnieren waarbij de eco-nomische winst ten opzichte van mechanische bewerking noggroter is. De stukken werden vervaardigd met dit procédé, inhetzelfde materiaal en binnen een zeer korte termijn. De firmakon beschikken over verschillende sets van 8 definitieve stukken,die enkel een lichte oppervlaktebewerking en het op maatboren van de gaten vereisten.

Copeland verbetert zijn opsporingssysteem

Om de kwaliteit van zijn compressoren te verbeteren, heeftCopeland een opsporingssysteem uitgewerkt voor zijn produc-tie: op elk product wordt een RFID-label (Radio FrequencyIDentification) aangebracht dat het product volgt tijdens alleproductiefasen en hiervan de kenmerken registreert.De productie omvat onder andere een fosfaterings-, bepoede-rings- en inbrandingsfase van de lak. Tot nog toe waren dezefasen nefast voor de RFID-chip, en met name de cyclus in deinfraroodoven bij 250 °C. De chip moest hiervoor worden ver-wijderd en daarna teruggeplaatst.

Copeland vroeg daarom aan het WTCM om een oplos-sing te bestuderen om het label thermisch te beschermenom de continuïteit van het opsporingssysteem te garan-deren. Er werd hiervoor een beschermende schaal inteflon ontworpen waarin de chip kon worden geplaatst.Dit materiaal is chemisch bestand tegen de fosfaterings-producten. Het heeft een tamelijk hoge dichtheid entegelijk een lage thermische emissiviteit en geleidbaar-heid. Het wordt dus tamelijk langzaam warm.De geometrie van de schaal werd zo ontworpen dat zeeen groot volume en een geringe oppervlakte vertoon-de, teneinde de warmte-uitwisseling te beperken.

De schaal met het label wordt op de compressor beves-tigd bij het begin van de productie en wordt aan heteinde hiervan gerecupereerd.

Door middel van thermische berekeningen kon de weer-stand van het gekozen materiaal worden geverifieerden de vorm van de schaal worden geoptimaliseerd. Deberekeningen werden gevalideerd op functionele proto-types door middel van laboratoriumproeven waarbij deomstandigheden in de oven werden nagebootst.

Copeland beschikt vandaag over een prototype van eenthermische afscherming die in situ werd getest en hetRFID-label perfect beschermt.

Het CRM optimaliseert de productie van zijn vuurvaste materialen voor de ontwik-kelingen op het gebied van continugietingIn het kader van zijn nieuwe ontwikkelingen voor hetcontinugieten van staal, heeft het CRM (Centre deRecherches Métallurgiques) nood aan een snelle engoedkope productie van nieuwe vuurvaste stukken metcomplexe vormen, die zullen worden getest op depilootlijn voor continugieting, alsook tijdens industriëleproeven. Tot voor kort werd de matrijs voor deze stuk-ken vervaardigd door assemblage van machinaalbewerkte metalen stukken. Het WTCM stelde een vierdelige matrijs voor, gemaaktvan gesinterd polyamide, geïmpregneerd met epoxy.Deze afwerking was bedoeld om de porositeit te ver-minderen en de lossing van het gietbeton te vergemak-kelijken. De productietechniek door laagsgewijze toevoegingmaakte het mogelijk complexe vormen en uitsnijdingente creëren die extra functionaliteiten toevoegen aan hetgeheel. De matrijs werd ontworpen en vervaardigd op tweeweken tijd. Er werden zeven betonelementen gegoten en

26

P R O D U C E R E NP

RO

DU

CE

RE

N

PR

OD

UC

ER

EN

van de structuur, maar ook van de kerfslagtaaiheid van hetmateriaal waaruit het gemaakt is, zonder destructieve proevente moeten uitvoeren. Dit is een belangrijke meerwaarde dieIMCE aan zijn klanten, producenten van motorblokken, biedt.

LVD beheerst vrijbuigen door mathematisch model

Vrijbuigen is een schijnbaar eenvoudige bewerking die in depraktijk heel wat moeilijkheden oplevert wanneer men nauw-keurige hoeken en afmetingen wil verkrijgen.Met het vrijbuigen kan men met een beperkt aantal messen enmatrijzen een heel groot gamma hoeken vervaardigen. Dit pro-ces heeft echter zijn beperking: men kan maar één type plooi-profiel krijgen, dat in feite een complexe curve is.

LVD heeft WTCM ingeschakeld om een grondige studie over hetvrijbuigen uit te voeren. Deze studie heeft geresulteerd in een

mathematisch model van dit proces. Dit model laat toede plooikrachten, de elastische terugvering en het plooi-verlies te voorspellen.Als controle werden ook de berekende plooiprofielenvan 7 referentiematerialen (met een dikte van 3 mm engeplooid in matrijzen van 24 mm) vergeleken met dedoorsneden van de geplooide platen (om het randeffectniet te zien).Om een opgegeven profiel, b.v. een zeer kleine of zeergrote radius, een klassieke Z-plooi, een diepe U of eenwillekeurige vorm te krijgen, moet men het matrijsbui-gen toepassen. Bij het vrijbuigen wordt het proces aan-gestuurd door de positie van de verticale as, terwijl bijhet matrijsbuigen het proces gestuurd wordt door deperskracht (druk in de cilinders) te sturen.Op een aantal vragen moet men zo nauwkeurig moge-lijk antwoorden: wat zijn de nodige perskrachten infunctie van het materiaal en de dikte, en hoe groot zul-len het plooiverlies en de terugvering zijn. Om hieropeen antwoord te geven, werd ook dit proces grondigbestudeerd. Deze studie is gefundeerd op drie steunpij-lers: observatie, plasticiteitsleer en eindige-elementenberekeningen.

Mecar beheerst zijn beslagproces beter

Voor de werking van een van zijn producten moetMecar perfect het proces beheersen waarbij een poly-amide ring met voldoende precisie rond een geheel vanpolypropyleen en aluminium wordt geslagen om degasdichtheid te verzekeren en een constant rotatie aan-zetkoppel te garanderen van een stuk in een bepaaldsnelheidsbereik.

Het WTCM leverde een bijdrage om de invloed van deverschillende parameters van het beslagproces te bepa-len en te becijferen: geometrie van de ringen (toleran-ties), werktemperaturen, wrijvingscoëfficiënt, … Dezedigitale aanpak via sterk niet-liniaire analyse werd aan-

29

P R O D U C E R E N

PR

OD

UC

ER

EN

Het grote stuk, 320*180*120 mm groot, werd direct geprodu-ceerd, zonder vervorming en zonder porositeit, tegen een zeervoordelige kostprijs en met een zeer gunstige productietermijn.Het gekozen materiaal is een zeer goede elektrische isolator enbehoudt zijn eigenschappen op lange termijn.

IMCE breidt niet-destructief onderzoek van motor-blokken door trillingsanalyse uit naar vermiculair gietijzerDe huidige Al-legeringen en lamellair gietijzer die gebruikt wor-den voor motorblokken bezitten onvoldoende sterkte om aan denieuwe Europese wetgeving te voldoen. Vermiculair gietijzerbiedt hier wel mogelijkheden. Omwille van de moeilijke produc-tievoorwaarden is een nauwgezette controle van de motorblok-ken van groot belang. De uitgebreide trillingsanalyse van IMCEbiedt een optimale methode voor de structuurcontrole.

IMCE is een bedrijf dat gespecialiseerd is in de analyse vanmaterialen door trillingsanalyse. Met name voor de niet-

destructieve karakterisatie en controle van motorblokkenis deze analyse een handig instrument. Om nog beterekennis te krijgen van de eigenschappen van vermiculairgietijzer, hebben zij samen met WTCM een onderzoekopgezet om de eigenschappen van vermiculair gietijzervia trillingsanalyse en beeldanalyse te bekomen.

Door middel van trillingsanalyse is het mogelijk eenaantal fysische eigenschappen van metalen te bepalen.Het dempingspatroon van de opgemeten trillingen isimmers een maat voor de mechanische eigenschappenvan het materiaal, waaronder de elasticiteitsmodulus. Tegelijk is het een soort vingerafdruk van het type mate-riaal. Lamellair gietijzer bijvoorbeeld toont een veel gro-tere demping dan nodulair. Voor elk identiek motorblokmoet de analyse dezelfde resultaten opleveren. Indiendat niet het geval is, weet de operator dat er iets mis ismet het onderzochte model (bijvoorbeeld insluitsels,luchtbellen, …).

Het resultaat van het onderzoek leverde een kenmerken-de trillingsanalyse op voor elk soort gietijzer, en eennauw verband tussen de sterkte van het gietijzer en dekarakteristieken van de trilling. Een systeem voor beeld-analyse, ontwikkeld binnen het WTCM, liet bovendientoe om de structuur van het gietijzer te bepalen op basisvan de lengte-dikte verhouding van de grafietdeeltjes.Op deze wijze kon ook een verband tussen de structuuren de materiaalsterkte afgeleid worden.

De analyses van al deze onderzoeken leverden eennieuwe kennis op van het verband tussen de resultatenvan een trillingsanalyse en de kerfslagtaaiheid van ver-miculair gietijzer. De trillingsanalyses die IMCE nu uit-voert op motorblokken geven dus niet enkel een beeld

28

P R O D U C E R E NP

RO

DU

CE

RE

N

De firma A.C.M. Implants gebruikt medische scanbestanden ommodellen te produceren die chirurgen in staat stellen de modusoperandi voor de implantatie van prothesen te bestuderen. Zijwendde zich tot het WTCM om rechtstreeks gipsen stukken teproduceren via de Z-Corp techniek. Na het verwijderen uit demachine, moeten de stukken enkel nog een infiltratie en een ver-stevigingsafwerking ondergaan.

De beeldhouwer Félix Roulin maakt delen van het menselijklichaam op basis van gipsen afgietsels die rechtstreeks op deproefpersoon worden genomen. Hiermee vervaardigt hij silico-nenmodellen en maakt hij zeer realistische stukken met een uit-stekende detailweergave van de huid, de aders, enz.

Voor de productiestudio PhStudio wilde hij over dezestukken beschikken in de vorm van computerbestanden,zodat de beelden in een videospel voor Playstation kon-den worden opgenomen.

Het WTCM scande de stukken meteen contactloze 3D-meetmachineen slaagde erin via reverse engi-neering de noodzakelijke bestan-den te maken. Deze werdenbewerkt om hun grootte te reduceren tot een werkbaarformaat in de applicatie, maar met behoud van gege-vens zoals de huidplooien in de hals.De lancering van het spel waarin deze zeer realistischebeelden voorkomen, is gepland voor begin 2005.

De firma Blue Skying Services wildede reproductiemogelijkheden vankunstwerken op basis van een beeld

in klei van de hand van dekunstenaar in

g e s c a n d ebestanden uit-testen. De Prometal-

techniek vooreen snelle pro-ductie van stuk-ken met eenbronsaspect leek

de meest aantrekke-lijke en geschikte tech-

niek hiervoor, vooralvanwege de uitgebreide

afwerkingsmogelijkhedendie hierop kunnen toegepast

worden. Dankzij deze sinte-ringstechniek kan de kunstenaar

spelen met oppervlaktekenmerkenen schaalgrootte en beschikt hij over metalen werkstuk-ken. Door deze gemakkelijke reproductie van zijn werken,krijgt de maker ervan meer tijd die hij kan besteden aankunstonderzoek en nieuwe technieken.

31

P R O D U C E R E N

gevuld met een experimentele fase. Er werden proefopstellingengebouwd om de elementen te beslaan in een gecontroleerdeomgeving en om de wrijvingskoppels tussen de materialen temeten. De toegepaste DOE-methode (Design Of Experiment)maakte het mogelijk de lijst van invloedsparameters verder aante vullen en vast te stellen welke de belangrijkste zijn.

Dankzij deze twee complementaire methoden beschikt Mecarvandaag over een goede kennis van de fenomenen die optre-den tijdens zijn beslagproces en begrijpt het beter de parame-ters en hun werking.

Pezy Development en Hiatus profiteren van de voordelen van ‘rapid tooling’

Pezy Development is een ontwikkelbureau dat zich met integra-le mechanische productontwikkeling, van concept tot en metproductie, bezighoudt.

Hiatus bouwt spuitgietmatrijzen voor serieproductievoor de elektronicasector en helpt andere bedrijven metinnoveren.

Deze twee ondernemingen willen zeer snel over inzet-stukken voor spuitgietmatrijzen beschikken. De sinteringstechnieken op basis van metaalpoeders die inhet WTCM worden toegepast (met name DMLS) stellenhen in staat zeer snel – in minder dan twee weken –proefreeksen van kunststofstukken te spuiten. Door hetgebruik van zeer fijne poeders, met een korrelgroottevan minder dan 20 µm, krijgen de inzetstukken eengoede oppervlakteafwerking.

Van de beeldhouwkunst tot de geneeskunde, via de videospelletjes en de biotechnologie, de technieken voor ‘rapid prototyping’ zijn overal

De firma Biosiris biedt bio-informaticadiensten aan aande farmaceutische, cosmetische en biotechnologischesector, alsook aan de voedingsmiddelenindustrie. Zij isopgericht vanuit het Centrum voor Digitale MoleculaireBiofysica van de Universitaire Faculteit Landbouw-wetenschappen in Gembloux.

Met de bedoeling bepaalde moleculen, die het voor zijnklanten ontwikkelde, driedimensionaal voor te stellen,wenste Biosiris een proteïnemodel fysisch uit te werken,omdat dit doeltreffender is dan een beeld op eenscherm. Het WTCM had reeds in het verleden een software-instrument ontwikkeld om moleculaire data-banken om te zetten in bestanden die bruikbaar zijnvoor de ‘rapid prototyping’ technieken. De proteïnewerd in enkele dagen in 3D vervaardigd door sinteringvan polyamidepoeder. Op die manier kon de nieuwemolecule zeer snel worden gepresenteerd tijdens eenbelangrijke internationale bijeenkomst. Het stuk van200*100*50 mm vormde een uitstekende weergave van4000 atomen met een diameter van +/- 5 mm.

30

P R O D U C E R E N

Foto Hiatus

PR

OD

UC

ER

EN

PR

OD

UC

ER

EN

draadstangen losser wordt na verloop van tijd. Er werd eenproefcel gebouwd om een beginvervorming toe te passen op deproefstukken en te meten hoe de kracht die moet worden uitge-oefend om deze te handhaven, evolueert in de tijd. De veron-derstelling van de kruip van het teflon werd bevestigd.

Stuart Energy beschikt nu over de nodige elementen om zijnproduct beter te beheersen en verder te laten ontwikkelen.

Wopla evalueert nieuwe technologieën

De firma Wopla is gespecialiseerd in de studie en deproductie van gespoten kunststofonderdelen. Om hethoofd te bieden aan de concurrentie van de lagelonen-landen, wenste zij de mogelijkheid te onderzoeken omzich toe te leggen op meer ingewikkelde spuitgiettech-nieken met een hogere toegevoegde waarde. OmWopla hierbij te helpen, maakt het WTCM een standvan zaken op over verschillende alternatieve spuitgiet-technologieën: voordelen, nadelen, toepassingen engevolgen op technisch vlak, uitrusting, processen, hulp-middelen, …

33

P R O D U C E R E N

Roxell reduceert de machinedoorlooptijd van prototypes met 40% dankzij 5-assig frezen

Het Oost-Vlaamse Roxell is gespecialiseerd in het ontwerp ende vervaardiging van voeder- en drinkinstallaties voor depluimvee- en varkenssector.

Roxell wil in de toekomst nogsneller nieuwe voeder- endrinkinstallaties op demarkt lanceren.Daardoor zullen ookde functionele pro-totypes tegen eensneller tempomoeten wordengeproduceerd.Aangezien hetmerendeel van deprototypes worden gefreesd, is een doorlooptijdverkorting rea-liseerbaar door het huidige freesproces te evalueren en te opti-maliseren. Om de capaciteit van de bestaande freesmachine tevergroten, heeft Roxell geopteerd om de haalbaarheid van 5-assig frezen door WTCM te laten onderzoeken.

Momenteel worden de kunststoffen prototypes volledig afge-werkt op een 3-assige freesmachine. Gezien de complexe engrillige vormen - o.a. hoge en steile wanden - zijn gereed-schappen met zeer lange uitsteeklengtes noodzakelijk. Dezewerkwijze resulteert dikwijls in trillingen tijdens het frezen en inhet slechtste geval tot freesbreuk, waardoor onafgewerkte en/ofbeschadigde onderdelen. Proceszekerheid is echter een ver-eiste, zeker omdat Roxell de machinecapaciteit nu reeds effi-ciënter benut door ook ’s nachts onbemand te werken.

Aan de hand van een praktische ‘case’ is gebleken dat eendoorlooptijdverkorting van 40% (14 uur freestijd i.p.v. 24 uur

freestijd) geen utopie is, indien Roxell zijnprototypes (jaarlijks ongeveer 200 prototy-pes) op een 5-assige freesmachine zou fre-

zen. De extra rotatieassen zorgen voor eenbetere producttoegankelijkheid wat Roxelltoelaat om kortere gereedschappen in te zet-ten.

Uit deze haalbaarheidsstudie die WTCMvoor Roxell uitvoerde, is gebleken dat de

investering in een wieg met draaitafelvoor hun 3-assige freesmachine opportu-niteiten biedt om de prototype-afdelingnog flexibeler en productiever te maken.

Stuart Energy verbetert zijn waterstof-generatoren

Stuart Energy produceert waterstofgeneratoren die wer-ken op basis van hydrolyse van water. De installatiebestaat uit een opeenstapeling van ringen in polysulfonof polyacetaal, die worden afgewisseld met teflondich-tingen. Het geheel wordt aangeklemd met draadstan-gen en bij 80 °C onder druk gehouden. Om de presta-

ties van zijn product uit te breiden wou Stuart EnergyEurope weten tot welke grenzen de bestaande com-ponenten kunnen worden belast. Het WTCM voerdeeen structuurberekening uit om de maximaal toelaat-

bare drukken te bepalen voor de verschillende materia-len, rekening houdend met het ontwerp van de installa-tie en de spanningen die erop inwerken.

Anderzijds vroeg Stuart Energy aan het WTCM dekruipweerstand van de verschillende materialen in destapel te onderzoeken aangezien de klemkracht van de

32

P R O D U C E R E NP

RO

DU

CE

RE

N

PR

OD

UC

ER

EN

Simulatietechnieken helpen Robert Bosch de vraag van de markt naar zijn ruitenwissers te volgenDe N.V. Robert Bosch Production wil een flexi-beler productie van zijn ruitenwissers, door metkleinere productiereeksen te starten. In samenwerkingmet het WTCM beschrijft zijn ontwerpteam het dynamischgedrag van het concept dat gekozen werd voor de nieuwe lijnin een simulatiemodel. Op die manier kan de evolutie in de tijdvan de belasting, de wachttijden en de leeglooptijden van dewerkstations en de operators worden geobserveerd en becij-ferd. In het oorspronkelijke concept beperkt de laatste zone, dezone van de verpakking, de "throughput" (= het aantal gepro-duceerde stukken per uur) van een reeks stukken. Daaromwenst men de kennis over het dynamische gedrag van dezezone te vergroten om de knelpunten op te heffen.

De techniek voor de verdeling van de belasting tussen de ope-rators is geïnspireerd op een ‘lean manufacturing’ techniek, ookwel ‘chaku-chaku’ genoemd. Deze bekijkt de doorstroming vande operators van werkstation naar werkstation. In het oorspron-kelijke concept volgt elke operator zijn product doorheen dehele verpakkingslijn. Er is geen enkele bufferzone voorzien tus-sen de werkstations. Er wordt naar de volgende elementengekeken.Hoelang moet een operator wachten voordat hij kan verder-werken met het stuk waarmee hij bezig is? Heeft deze wachttijdeen negatief effect op de algemene "throughput" van de lijn? Iser tussen de werkstations een bufferruimte nodig om het stukneer te leggen? Zou het niet beter zijn bepaalde operators vasttoe te wijzen aan een werkstation, terwijl andere blijven door-stromen? Wat is het effect van een reorganisatie van het werk(andere cyclustijd) op één of ander werkstation?

Voor de onderneming betekent elke verhoging van deproductiviteit dankzij een betere verdeling van de

dynamische belasting tussen de operators, bij een con-stant volume, een mogelijkheid om de flexibiliteit te ver-beteren. Het eindconcept vertoont een potentiële pro-ductiviteitsverhoging van 22 % ten opzichte van het oor-spronkelijke concept.

Grada International verbetert de afstemming van haar producten op de wensen van de marktAls producent van allerhande luchtroosters en aanver-wante producten voor luchtkanalen en airconditioning,is Grada een groeiende speler op de markt. Om depositie van haar producten op de verschillende markt-segmenten te evalueren, heeft ze een studie uitgevoerdnaar marktaandeel en competitiviteit. Op basis daarvanheeft ze prioritaire acties geselecteerd om voor een aan-tal producten die positie te verbeteren.

Enkele van de basiselementen van de Grada-filosofiezijn een zeer korte levertermijn en een volledigheid vanhet productengamma. Uiteraard is ook de prijs vanwezenlijk belang, naast de flexibiliteit van bestellen. Omtot een nog betere dienstverlening naar de klanten toe tekomen, en om de eigen competitiviteit en omzet te ver-beteren, heeft de directie beslist een evaluatie te doenvan de huidige portfolio aan producten in samenwer-king met WTCM.

De eerste stap in de analyse van de marktpositie is omde productgroepen te bekijken in functie van de attrac-tiviteit van haar markt en in functie van haar competiti-viteit. De scores op de verschillende criteria bepalen depositie van elke productgroep.

35

OR

GA

NI

SE

RE

N

AMD schrapt tussenvoorraden bij houtbewerkingslijnen

AMD ontwerpt en assembleert houtbewerkingmachines met eenzeer hoge graad van interne automatisering. Productielijnenvoor blokhutten zijn hier een voorbeeld van. AMD wenst hier-bij zijn klanten de snelste weg te bieden van ruw hout tot bouw-pakket.

De meeste fabrikanten van blokhutten produceren eerst onder-delen (halffabrikaten) op voorraad. Naarmate bestellingen bin-nenkomen worden onderdelen uit deze voorraad verzameld omde gewenste bouwpakketten samen te stellen.

AMD ging de uitdaging aan: “het overbodig maken van devoorraad aan onderdelen!” Gewenst vertrekpunt is het ruwehout, eindpunt is het afgewerkte bouwpakket. De benodigdeblokhutonderdelen worden direct in de correcte verpakkings-volgorde geproduceerd en aan het inpakstation afgeleverd.

WTCM begeleidde AMD bij de keuze van het globale concepten bij de evaluatie van alternatieve oplossingen op het gebiedvan de aandrijving, sturing en software.Hieruit volgde een machine die dermate modulair opgebouwdkan worden, dat de klant van AMD, de blokhuttenbouwer, zelfkan bepalen welke automatische instellingen en welke bewer-

kingen moeten voorzien worden. De machine wordt opzijn beurt een “bouwpakket”.

Naast deze verhoogde flexibiliteit kan AMD ook nieuwemogelijkheden bieden op het gebied van restafval. Eenintelligente verwerking van het resthout zorgt ervoor datafval minimaal wordt. Het resthout wordt hierbij tijdelijk,doch geheel automatisch, gestockeerd naast de machi-ne. Het wordt op het gepaste moment hergebruikt.

Dat een productielijn nu meer ruimte in beslag neemtwordt ruimschoots gecompenseerd door de besparingop de voorraden en de benodigde ruimte ervan. De ver-korting van de doorlooptijd vertaalt zich in snellere leve-ringstijden naar de eindklanten. De weg van bestellingtot bouwpakket in uw tuin, is weer wat korter …

OR

GA

NI

SE

RE

N

34

Activiteiten portefeuille

Concurrentiële positie

Aan

trekk

ings

krac

ht

Activiteiten portefeuille

Concurrentiële positie

Aan

trekk

ings

krac

ht

Activiteiten portefeuille

Concurrentiële positie

Aan

trekk

ings

krac

ht

Keuzematrix productgroepen

Competitieve sterkte

Mar

ktat

tract

ivite

it

O R G A N I S E R E N O R G A N I S E R E N

Leden van de Algemene Raad van het WTCM

LEDEN AANGEWEZEN DOOR AGORIA

Voorzitter: Patrick Steverlynck, General Affairs Manager, Picanol NV, Ieper

Vice-Voorzitter: Paul Soete, Gedelegeerd Bestuurder, Agoria, Brussel

Willy Boghe, General Manager, Balzers NV, Sint-TruidenGeorges Campioli, Directeur-generaal, Agoria Wallonie,

BrusselPol Collart, Managing Director RSO, Alstom Belgium

Transport SA, Marcinelle (Charleroi)Bill Collin, Gedelegeerd Bestuurder, Amos SA, Angleur (Liège)Jean-Paul Demaerel, Head of Department, Umicore Research,

BrusselWilson De Pril, Directeur-generaal, Agoria Vlaanderen,

BrusselMarc de Sauvage, General Manager, Bekaert NV,

IngelmunsterLuc Desimpelaere, Manager New Technologies, Barco NV,

KortrijkArno De Taeye, VP General Manager Hardside, Samsonite

Europe NV, OudenaardeGeert Heyse, VP R&D en Operations Europe DYMO, Esselte

BVBA, Sint-NiklaasFrançois Macq, Gedelegeerd Bestuurder, Macq Electronique

NV, BrusselChristian Marville, Technical Manager, R-Tech SA, LiègeGeorges Micheels, Directeur R&D en Industrialisatie, Herstal

SA, HerstalDominique Michel, Secretaris-generaal, Agoria Brussel,

BrusselDirk Naessens, Algemeen Directeur Technologie, LVD

Company NV, Gullegem (Wevelgem)Geert Pauwels, Technisch Directeur, Niko NV, Sint-NiklaasJozef Schools, Assistent van de Algemene Directie, Van Hool

NV, Koningshooikt (Lier)Herman Van der Auweraer, R&D Manager, LMS International

NV, Heverlee (Leuven)Michel Van der Linden, Eurofab Manager Director, Caterpillar

Belgium SA, Gosselies (Charleroi)Thierry Van Landegem, Director Centrale Research, Alcatel

Bell NV, AntwerpenPaul Verhaert, Gedelegeerd Bestuurder, Verhaert Design &

Development NV, Kruibeke

LID AANGEWEZEN DOOR HET VBO

Paul Soete, Gedelegeerd Bestuurder, Agoria, Brussel

LEDEN AANGEWEZEN DOOR DE WERKNEMERSORGANISATIES

Door het Algemeen Belgisch Vakverbond - ABVV

Marc Lenders, Kabinetschef van de Voorzitter van deCentrale der Metaalbewerkers van België, Brussel

Michel Maton, Secretaris-generaal van de Centrale derMetaalbewerkers van België, Brussel

Door het Algemeen Christelijk Vakverbond - ACV

Tony Janssen, Voorzitter van de Christelijke Centraleder Metaalbewerkers van België, Brussel

Bernard Wilmotte, Studiedienst aan de ChristelijkeCentrale der Metaalbewerkers van België, Brussel

LEDEN GECOÖPTEERD DOOR DE INDUSTRIE

Jean-Luc Bozet, Professor aan de Université de Liège,Liège

Patrick De Baets, Professor aan de UG, GentMichel Morant, Directeur Interface Entreprises aan de

Université de Liège, LiègeHendrik Van Brussel, Professor aan de K.U.Leuven,

Heverlee (Leuven)

LEDEN AANGEWEZEN DOOR DE OVERHEID

Georges Allo, Wetenschappelijk Adviseur, FODEconomie, KMO, Middenstand en Energie, Brussel

Bernard De Potter, Directeur Innovatiestimulering, IWT,Brussel

André P. Dewint, Eerstaanwezend Ingenieur, Hoofdvan Dienst, Ministerie van het BrusselsHoofdstedelijk Gewest, Dienst Onderzoek enInnovatie, Brussel

Eric Sleeckx, Wetenschappelijk Adviseur, IWT, BrusselPierre Villers, wnd. Inspecteur-generaal, Ministerie van

het Waals Gewest, DGTRE, Jambes (Namur)

37

ST

AT

UT

AI

RE

OR

GA

NE

N

De aangeduide resultaten op een grafiek leren snel welke pro-ducten minder goed scoren, welke voor verbetering vatbaarzijn en welke enkel verbeterd kunnen worden op het gebied vanomzet. Vervolgens is het belangrijk na te gaan welke acties kun-nen leiden tot die verbetering.

Grada heeft hieruit enkele lessen getrokken. Zo is er voor interngebruik een verbeterde indeling in productgroepen gemaakt.Dit geeft een duidelijk inzicht in de bijdrage van elke product-groep in de totale omzet en winst van het bedrijf. Op basis hier-van kan men veel gerichter ingrijpen op het waardecreatiepro-ces om de rentabiliteit zo hoog mogelijk te houden.

De invoering van deze methodologie onder begeleiding vanWTCM en de stapsgewijze implementatie van de aanbevelin-gen die daaruit voortvloeien, zullen Grada zeker helpen omhaar aanbod nog te verbeteren en haar positie op de markt teversterken.

RF-Technologies stelt actieplan op om productontwikkeling te verbeteren

RF-Technologies is een fabrikant van brandwerende door-voeringen voor technische installaties en ontrokingskleppen en–deurtjes. De huidige markt van deze producten dwingt hen steedssneller nieuwe producten te ontwikkelen, die telkens moeten vol-doen aan de normen van de landen waarvoor de productenbestemd zijn.

Intuïtief dachten de medewerkers van RF-Technologies dathet invoeren van een CAD-systeem in de productontwik-keling (PO) de oplossing voor het probleem zou zijn. Dedoor WTCM uitgevoerde studie bracht ook andere facto-ren aan het licht die voor optimalisatie in aanmerkingkwamen. Los van de vraag naar het CAD-systeem, heeftde analyse van de werking van de productontwikkelings-afdeling een aantal acties opgeleverd die het proces vanproductontwikkeling moeten versnellen en kwalitatief ver-beteren.

Een eerste actie is de reorganisatie van het departementproductontwikkeling. De efficiëntie kan hier verhogendoor één persoon aan te stellen die het hele traject, vanafhet prilste idee tot de fase net voor productie, continubegeleidt. Deze persoon kan veel sneller op de bal spelenen problemen rond communicatie, tussentijdse evaluatievan het proces, … opvangen en in goede banen leiden.

RF-Technologies omschrijft het project als volgt “De uitge-werkte procedure van het PO-proces heeft ondertussen alzeer goed gescoord wanneer ze moest voorgelegd wor-den bij externe audits en ook wanneer ze op de agendastond bij opleidingen/voorstellingen van onze firma aanklanten. Bij dat laatste was het de bedoeling om een aan-tal sterke punten van onze firma in de etalage te plaatsenen dat is heel goed gelukt.”

In de rand heeft de directie tenslotte ook beslist om proto-types door toeleveranciers te laten aanleveren. Op diemanier kunnen de capaciteiten van de productontwikke-lingsafdeling optimaal benut worden en vemindert de totale kost ervan.

De acties die RF-Technologies intussen heeft opgestart,tonen in elk geval reeds een behoorlijke versnelling in hettotale traject van hun productontwikkeling.

36

O R G A N I S E R E NO

RG

AN

IS

ER

EN

STATUTAIRE ORGANEN

Leden van de Raad van Bestuur van het WTCM

Voorzitter: Patrick Steverlynck, General Affairs Manager, Picanol NV, Ieper

Vice-Voorzitter: Paul Soete, Gedelegeerd Bestuurder, Agoria, Brussel

LedenGeorges Allo, Wetenschappelijk Adviseur, FOD Economie,

KMO, Middenstand en Energie, BrusselGeorges Campioli, Directeur-generaal, Agoria Wallonie,

BrusselWilson De Pril, Directeur-generaal, Agoria Vlaanderen,

BrusselMarc de Sauvage, General Manager, Bekaert NV,

IngelmunsterLuc Desimpelaere, Manager New Technologies, Barco NV,

KortrijkTony Janssen, Voorzitter van de Christelijke Centrale der

Metaalbewerkers van België, BrusselGeorges Micheels, Directeur R&D en Industrialisatie, Herstal

SA, HerstalDominique Michel, Secretaris-generaal, Agoria Brussel,

BrusselThierry Van Landegem, Director Centrale Research, Alcatel

Bell NV, Antwerpen

Leden van de Directieraad WTCM Vlaanderen

Voorzitter: Luc Desimpelaere, Manager New Technologies, Barco NV,Kortrijk

Vice-Voorzitter: Chris Van Bellegem, Algemeen Directeur, Etap NV, Malle

LedenMarc Delepierre, Directeur Technologie, Michel Van de Wiele

NV, Marke (Kortrijk)Bernard De Potter, Directeur Innovatiestimulering, IWT, BrusselMarc de Sauvage, General Manager, Bekaert NV,

IngelmunsterArno De Taeye, VP General Manager Hardside, Samsonite

Europe NV, OudenaardeLouis Hoeben, Plant Director, Sylvania-lighting, TienenJan Leuridan, Executive Vice-President and CTO, LMS

International NV, Heverlee (Leuven)Kristof Roelstraete, R&D Champion, Picanol NV, IeperErik Taeymans, Directeur-Technical, I.V., Van Hool NV,

Koningshooikt (Lier)Guido Van Den Berghe, Manager Industrial Development,

Asco Industries NV, Zaventem

An Van de Vel, Adjunct-directeur, Agoria Vlaanderen,Brussel

Jan Vercammen, Vice President Innovation, EgeminNV, Zwijndrecht

Leden van de Directieraad CRIF Wallonie

Voorzitter: Michel Foucart, Voorzitter Gedelegeerd Bestuurder,Technord Automation SA, Tournai

Leden Jean-Paul Appelman, Engine & Components Planning

Manager, Caterpillar Belgium SA, Gosselies(Charleroi)

Michel Bilocq, Directeur Bevoorrading en Logistiek,Sonaca SA, Gosselies (Charleroi)

Georges Campioli, Directeur-generaal, AgoriaWallonie, Brussel

Bill Collin, Gedelegeerd Bestuurder, Amos SA, Angleur(Liège)

Patrick Graas, Directeur Onderzoek & Ontwikkeling,Valeo Vision Belgique SA, Meslin-l'Evêque (Ath)

Pierre Guillaume, Technisch Directeur, Techspace AeroSA, Milmort (Herstal)

Yves Jongen, Gedelegeerd Bestuurder Chief ResearchOfficer, Ion Beam Applications SA, Louvain-la-Neuve (Ottignies-Louvain-la-Neuve)

Georges Micheels, Directeur R&D en Industrialisatie,Herstal SA, Herstal

Christian Vandecasserie, Gedelegeerd Bestuurder,Aseptic Technologies SA, Isnes (Gembloux)

Pierre Villers, wnd. Inspecteur-generaal, Ministerie vanhet Waals Gewest, DGTRE, Jambes (Namur)

Leden van de Directieraad WTCM Brussel

Directieraad Agoria Brussel vervult de functie.

38

S T A T U T A I R E O R G A N E NS

TA

TU

TA

IR

EO

RG

AN

EN

WTCM-CRIFJos PinteDiamant BuildingA. Reyerslaan 80B - 1030 BrusselTel. +32 2 706 79 44Fax +32 2 706 81 09

Algemene directieLedenadministratie

WTCM BrusselJeroen DeleuA. Reyerslaan 80B - 1030 BrusselTel. +32 2 706 79 44Fax +32 2 706 81 09

Regionale directie

Technologisch domein:Software Engineering

WTCM VlaanderenHerman DeracheCampus ArenbergCelestijnenlaan 300 CB - 3001 HeverleeTel. +32 16 32 25 91Fax +32 16 32 29 84

Regionale directie Administratie - Boekhouding

Technologische domeinen:Technologie en innovatie in bedrijfsprocessenVerwerking van materialenMechatronica

Andere Vlaamse vestigingen:

DiepenbeekWetenschapspark 3B - 3590 DiepenbeekTel. +32 11 21 39 03Fax +32 11 26 08 59

Wetenschapspark 9B - 3590 DiepenbeekTel. +32 11 85 91 85Fax +32 11 22 92 90

GentCampus ArdoyenTechnologiepark 915B - 9052 ZwijnaardeTel. +32 9 264 56 89Fax +32 9 264 58 48

Antwerpenc/o Agoria Antwerpen-LimburgFilip Williotstraat 9B - 2600 Antwerpen - BerchemTel. +32 3 280 47 69Fax +32 3 280 46 11

CRIF WallonieGuy FrynsLIEGE science parkRue du Bois St.-Jean 12B - 4102 SeraingTel. +32 4 361 87 00Fax +32 4 361 87 02

Regionale directie

Technologische domeinen:Engineering van materialenRapid manufacturingSmart processes

Andere Waalse vestiging:

CharleroiAvenue Georges Lemaître 22B - 6041 GosseliesTel. +32 71 25 03 21Fax +32 71 25 03 98

Algemene informatie:info@wtcm.be Tel. +32 2 706 81 00

Website:www.wtcm.be