1

Jaarverslag Herita 2018

Hoe vertaalden we onze missie naar daden?

Herita versterkt en stimuleert draagvlak voor erfgoed in Vlaanderen. We brengen erfgoedactoren

samen, ontwikkelen onroerend erfgoed en engageren het brede publiek.

Herita zet ervaringen op het gebied van ontwikkeling, beheer en ontsluiting van onroerend erfgoed

om in expertise ter ondersteuning en versterking van de erfgoedsector. Om onze kennis te delen en

onze slagkracht te vergroten werken we in alles wat we doen samen met andere partijen.

2

De historicus Peter Davis zei ooit dat hij een historische plaats het beste leerde kennen door mensen

die verhalen vertellen over die plek. Deze quote geeft goed aan wat we bij Herita in 2018 hebben

gerealiseerd. Erfgoedverhalen verzameld en uitgedragen.

Uiteraard liggen de verhalen rond 30 jaar Open Monumentendag voor de hand. Bij de research voor

het salontafelboek ‘Samen monumenten vieren. 1 dag – 30 verhalen’ kwamen we tal van

erfgoedzorgers tegen die met hart en ziel over hun monument wisten te vertellen en dat verhaal al

30 jaar aan het uitdragen zijn tijdens het grootste monumentenfeest van Vlaanderen. We lanceerden

onze vernieuwde ledenbeweging, Open Monumenten, waardoor de monumentenverhalen in woord

en beeld elke dag mensen kunnen blijven verrassen.

We intensifieerden de werking naar de erfgoedzorgers. Hun verhalen dienen ter inspiratie voor

collega’s. Herita bracht als brugorganisatie tijdens het voorbije jaar vele van die professionals en

liefhebbers bij mekaar, niet enkel om te inspireren, maar ook om kennis op te bouwen en samen na

te denken over de toekomst tijdens thematische en regionale netwerkmomenten in het voor- en

najaar, rondetafelgesprekken over de regelgeving in januari, het Open Monumentencongres in

maart, een academische zitting in juni en een brainstormdag over Open Monumentendag in

november.

We voegden een belangrijk hoofdstuk toe aan de verhalen van de sites die Herita beheert. Tijdens

de inhaalbeweging van 2018 werden de uitdagingen in kaart gebracht, vrijwilligerswerkingen

versterkt, erkenningen voor Open Erfgoed binnengehaald en nog veel meer. 2018 was een belangrijk

jaar, waar we de komende jaren vol enthousiasme op zullen voortbouwen. Letterlijk en figuurlijk.

De funderingen van Herita werden in 2018 verder versterkt door een stabiel team en een vernieuwde

raad van bestuur. Eind augustus gaf Hilde Daem, onder wiens voorzitterschap de organisatie een

nieuw elan kreeg, de voorzittersfakkel door aan Gustaaf Sap.

Tot slot willen we benadrukken dat we al deze verhalen niet alleen schrijven. Een uitdrukkelijk

bedanking gaat uit naar Minister-president Geert Bourgeois voor de niet-aflatende ondersteuning en

naar het agentschap Onroerend Erfgoed voor de constructieve samenwerking. Herita reikt de hand

aan iedereen die met erfgoed begaan is en samen met vele partners willen we de samenwerkingen

van 2018 voortzetten en er nieuwe aangaan. Alles hierover en nog veel meer, kan u lezen in dit

jaarverslag. We nemen u graag mee in het verhaal van Herita in 2018. Hopelijk leert u ons op die

manier nog beter kennen.

Veel leesplezier,

Gustaaf Sap Hilde Daem Margit Bal

Voorzitter Herita vzw Voorzitter Herita vzw Algemeen directeur

Vanaf eind augustus Tot eind augustus

3

Inhoud Draagvlak voor onroerend erfgoed versterken ......................................................................... 4

1. Lancering van Open Monumenten ...................................................................................... 4

2. Open Monumentendag: 30ste editie ................................................................................... 10

3. Erfgoedhelden ................................................................................................................ 17

Erfgoedactoren samenbrengen: het middenveld versterken ..................................................... 20

1. Netwerk Open Monumenten: partnerformules op maat ........................................................ 20

2. Ontmoeting ................................................................................................................... 22

3. Projectrekeningen ........................................................................................................... 26

4. Opleidingen ................................................................................................................... 26

5. Herita als pleitbezorger ................................................................................................... 29

Ontwikkeling, beheer en ontsluiting van onroerend erfgoed ..................................................... 32

1. Voortraject .................................................................................................................... 32

2. Optimalisaties van sites in eigen exploitatie ....................................................................... 33

3. Openstelling Herita-sites ................................................................................................. 36

4. Beëindiging van erfgoedpachten ....................................................................................... 40

Bestuur ............................................................................................................................. 41

Financiën .......................................................................................................................... 42

Bijlage .............................................................................................................................. 46

1. Analyse ledenbestand op 31/12/2018 ............................................................................... 46

2. Cijfers website en sociale media Open Monumenten ............................................................ 47

3. Overzicht partners in het Netwerk Open Monumenten ......................................................... 53

4. Bezoekerscijfers per site .................................................................................................. 59

5. Cijfers Open Monumentendag .......................................................................................... 60

6. Cijfers Erfgoedhelden.be en Herita.be ............................................................................... 60

4

Draagvlak voor onroerend erfgoed versterken

Draagvlak voor erfgoed vergroten doet Herita via haar ledenbeweging Open Monumenten, via Open

Monumentendag, via Erfgoedhelden en via publiekswerking op haar verschillende sites. Over elk van

deze onderdelen lees je op de volgende pagina’s meer.

1. Lancering van Open Monumenten

De erfgoedsector kent Herita als de brugorganisatie voor onroerend erfgoed en als de ontwikkelaar

van meerdere historische sites. Het brede publiek kent Herita echter amper. Open Monumentendag

is daarentegen al 30 jaar lang een begrip bij jong en oud. In 2017 tekende Herita een strategisch

traject uit om onder andere deze troef nog sterker uit te spelen. In 2018 werd het plan concreet en

werd er een tweemerkenstrategie opgezet. Herita blijft de vertrouwde naam voor de onroerend

erfgoedsector, Open Monumenten zal uitgroeien tot de ledenbeweging die geëngageerde mensen

met een hart voor erfgoed verbindt.

Op 9 september 2018 lanceerde minister Geert

Bourgeois Open Monumenten met een kersvers

logo, een gloednieuwe website, een nieuwe

ledenbeweging en de Open Monumentenkaart. De

naam Open Monumenten klinkt vertrouwd en zegt

wat Herita met deze ledenbeweging wil bereiken:

historische plaatsen behouden, nieuw leven geven

en openstellen voor het publiek.

Lidmaatschap met focus op engagement

In 2017 werd beslist om het gratis Herita-lidmaatschap te vervangen door een betalend

lidmaatschap. In 2018 voegden we de daad bij het woord.

Waarom verdween het gratis lidmaatschap?

• Het kosteloze lidmaatschap trok veel mensen aan die zich louter lid maakten omwille van een snel voordeel, zoals een directe korting bij een bezoek aan een monument of museum. Het waren vaak geen bewuste leden.

• Iets wat gratis is, wordt als weinig waardevol beschouwd. Een grote groep van niet-betalende leden weegt niet door op het beleid. Een gratis lidkaart waarmee leden zomaar

korting en voordelen kregen bij monumenten gaf het foute signaal dat de zorg voor monumenten niet veel zou kosten.

5

Waarom het betalend lidmaatschap Open Monumenten?

• Met een betalend lidmaatschap van € 25 per kalenderjaar spreken leden een engagement uit en maken ze deel uit van een enthousiaste groep die onroerend erfgoed een toekomst wil geven. Mensen worden lid omdat ze de organisatie willen steunen én omdat ze voor

die steun beloond worden met interessante voordelen.

• Met het lidgeld kunnen we een toekomstgerichte en duurzame ledenwerking uitbouwen die bijdraagt tot een betere samenleving.

• Het lidmaatschap Open Monumenten verhoogt de betrokkenheid bij onze partners uit het

Netwerk Open Monumenten. Zij kunnen nu bonnen-, getrouwheids-, of kaartpartner worden en krijgen de kans om ledenactiviteiten te organiseren en daar ook de inkomsten van te innen.

• Herita wil ook op zoek gaan naar eigen inkomsten. Een betalend lidmaatschap draagt hiertoe bij.

De Open Monumentenkaart

Maar liefst 1027 mensen ontvingen tussen september en december 2018 hun Open

Monumentenkaart en het unieke salontafelboek ‘Samen monumenten vieren’ als welkomstgeschenk

(meer over het boek op pagina 12). Daarnaast zijn er nog drie andere voordelen verbonden aan de

Open Monumentenkaart:

1) Bon: 1 x gratis toegang

Op een Open Monumentenkaart staat een digitale bon waarmee

leden recht hebben op een eenmalige gratis toegang bij één van

de monumenten uit onze selectie.

2) Punten sparen en ruilen

Een Open Monumentenkaart is ook een UiTPAS. Dit wil zeggen

dat leden in heel Vlaanderen op meer dan 2.000 plaatsen

(waaronder een selectie van historische monumenten) punten

kunnen sparen en omruilen voor mooie voordelen.

3) Kortingen en extra’s

Bij meer dan 200 monumenten genieten leden van Open

Monumenten van interessante kortingen en extra’s louter op

vertoon van hun kaart.

6

Integratie met UiTPAS: Herita, pionier in Vlaanderen

Een belangrijk onderdeel in het uitrollen van het nieuwe lidmaatschap en de nieuwe Open

Monumentenkaart is de samenwerking met publiq. Herita is de eerste organisatie in Vlaanderen die

bovenlokaal integreert met de UiTPAS.

Dit betekent dat de Open Monumentenkaart meteen ook een UiTPAS is. Leden van Open

Monumenten kunnen met hun Open Monumentenkaart overal in Vlaanderen (in UiTPAS-

gebied) punten sparen en omruilen tegen voordelen.

Dit wil ook zeggen dat heel wat partners uit het Netwerk Open Monumenten vanaf nu punten

toekennen en omruilvoordelen aanbieden aan zowel mensen met een Open Monumentenkaart als

mensen met een UiTPAS. Op die manier verbreden onze partners hun publiek, krijgen ze inzicht in

het profiel van hun bezoekers (geanonimiseerde data) en genieten ze meer visibiliteit voor hun

activiteiten en evenementen via de erfgoedkalenders van openmonumenten.be en

uitinvlaanderen.be.

UiTPAS is ook een instrument dat toelaat om sociale tarieven te hanteren. Mensen in armoede kunnen

lid worden aan kansentarief (€ 5). Zij krijgen ook deze sociale korting van 80% bij een groot deel

van onze partners.

Meer over de vernieuwde partnerformules lees je vanaf pagina 19.

Inzicht in ons doelpubliek

Met Open Monumenten willen we een breed publiek bereiken, namelijk iedereen in

Vlaanderen met een hart voor erfgoed die het belangrijk vindt dat historische gebouwen en

plaatsen behouden blijven.

Maar wie is die Vlaming? Hoe meer inzicht we krijgen in ons doelpubliek, hoe gerichter we kunnen

werken om resultaten te halen. Daarom gingen we in zee met het gerenommeerde Britse

onderzoeksbureau Morris, Hargreaves & Mcintyre (MHM). MHM ontwikkelde een unieke formule om

publiek te segmenteren. Niet op basis van de klassieke indelingen volgens leeftijd, geslacht en

regio, maar wel volgens motivatie en beweegredenen: waarom wil iemand cultuur en erfgoed

beleven? MHM mag onder meer de National Trust tot haar klantenbestand rekenen. Ook deze Engelse

organisatie segmenteert op basis van motivatie en beweegredenen.

Maar liefst 10% van de toenmalige Herita-leden vulde de segmentatievragenlijst van MHM in. Op

basis van de gegeven antwoorden werden de leden ingedeeld in segmenten. De cultuur-

segmentering volgens MHM gebeurt aan de hand van een korte vragenlijst. De antwoorden bepalen

tot welk segment je behoort.

7

27% behoort tot het cultuursegment ‘Essence’

Dit segment bestaat voornamelijk uit hoogopgeleide professionals die ervan houden om

regelmatig cultuur te proeven. Het zijn leiders en geen volgers. Ze weten heel goed wat hen

aanspreekt en handelen spontaan, afhankelijk van hun stemming. Ze schenken weinig

aandacht aan wat andere mensen denken. Cultuur is voor hen geen sociale activiteit, maar

een onmisbare bron van zelfvoldoening en zelfontplooiing.

25% behoort tot het cultuursegment ‘Expression’

Mensen in dit segment houden als geen ander van een gedeelde en gemeenschappelijke

ervaring. Ze zijn altijd druk bezig en proberen zoveel mogelijk activiteiten te doen en het

meeste te halen uit hun vrije tijd. Ze willen graag deel uitmaken van evenementen en

organisaties en enthousiasmeren anderen om dat ook te doen. Ze zetten zich eveneens graag

in als vrijwilliger.

16% behoort tot het cultuursegment ‘Stimulation’

Mensen in dit segment voelen zich het meest aangetrokken tot ongebruikelijke, spectaculaire

en experimentele culturele evenementen. Ze houden van cultuurvormen die hen laten

kennismaken met grote ideeën, maar consumeren deze het liefst sociaal, samen met

vrienden. Ze zoeken naar stimulerende ervaringen en uitdagingen om zich los te rukken van

de massa.

De bovenstaande cultuursegmentering vormt vandaag een belangrijke leidraad voor de marketing-

en communicatie-inspanningen van Herita en Open Monumenten. Het vormt ook een belangrijke

toetssteen bij de ontwikkeling van de verschillende producten rond Open Monumenten.

Content marketing met aandacht voor emotie en beleving

Met Open Monumenten zetten we volop in op content marketing en storytelling. Door keer op keer

boeiende, relevante inhoud aan te bieden (met oog voor segmentering van ons doelpubliek) bouwen

we een band op met ons publiek. We focussen ook veel meer op de emotie. Waarom voelen mensen

zich verbonden met een historische plek? En wat beleef of ervaar je door een bezoek te brengen aan

bijvoorbeeld een kasteel, fort, molen, paleis, oude fabriek of historisch schip?

We publiceren onze artikels en video’s niet alleen op de website, we zorgen ook voor distributie via

diverse sociale mediakanalen.

8

Geïnteresseerde sympathisant lid ambassadeur

Onze content marketingstrategie is erop gericht om een geïnteresseerd publiek te bereiken en het

te overhalen om sympathisant te worden, zodat het de algemene nieuwsbrief ontvangt. We willen

sympathisanten overtuigen om lid te worden. Enthousiaste leden die getuigen over hun ervaring

worden onze ambassadeurs.

De vroegere Herita-leden die de stap naar Open Monumenten (nog niet) hebben gemaakt,

beschouwen we ook als sympathisanten met een hart voor erfgoed. Zij ontvangen maandelijks de

algemene nieuwsbrief van Open Monumenten.

Webplatform openmonumenten.be

Bij de ontwikkeling van de nieuwe website was er één vuistregel: de bezoeker moet centraal

staan. Welke historische plaatsen zijn leuk om met kinderen te bezoeken? Waar kan ik lekker eten

en drinken of een workshop volgen? Kan ik een fietstocht combineren met een bezoek aan een

kasteel of fort? In enkele muisklikken vinden bezoekers op openmonumenten.be antwoorden, tips

en inspiratie.

In de eerste helft van 2018 werd achter de schermen gewerkt aan deze nieuwe, publieksgerichte

website voor onroerend erfgoed. Sinds 9 september, Open Monumentendag 2018, staat de website

online. Bezoekers vinden er gemakkelijk en intuïtief hun weg naar monumenten en evenementen.

Ze vinden er erg veel inspiratie (in de vorm van foto’s, tekst, video en kalender-items) om

monumenten te bezoeken en beleven. De artikels die we publiceren spreken afwisselend de

verschillende cultuursegmenten aan.

Interesse in de bezoekerscijfers van onze websites? Je vindt de analyses in bijlage op pagina 46.

9

Toegangspoort tot meer dan 250 monumenten

Meer dan 250 monumenten uit het Netwerk Open

Monumenten kregen op openmonumenten.be een eigen

pagina waarop hun belevingsaanbod centraal staat. De

website is dan ook dé toegangspoort die mensen online

tot bij concrete historische plaatsen brengt en hen

aanspoort om de sites en de evenementen ook echt te

bezoeken.

Open Monumenten steunt op een vernieuwd partnerschap

met de monumenten uit ons netwerk. Meer informatie hierover lees je vanaf pagina 19.

Achter de schermen van de website

Herita zette in 2018 de stap naar een nieuw CRM-systeem dat zich soepel kan integreren met andere

platformen zoals Drupal, Mailchimp, Molly en UiTPAS. Het CRM-systeem biedt ook de flexibiliteit om

inschrijvingen en online betalingen vlot en meer geautomatiseerd te laten verlopen. Handige

segmenteringsmogelijkheden en de opbouw van een relatiehistoriek bieden ons de kans om efficiënt

en klantgericht te werken. Zo kunnen we bijvoorbeeld trouwe leden die aan veel activiteiten

deelnemen vlot apart aanschrijven of kunnen we een mailing uitsturen naar alle leden in een

bepaalde provincie.

De koppeling tussen het CRM-systeem en de nieuwe website zorgt ervoor dat leden kunnen inloggen

op de website om in te schrijven op activiteiten, exclusieve inhoud te downloaden of

persoonsgegevens aan te passen. Dankzij het nieuwe CRM- en Drupalsysteem kunnen we in de

toekomst de verschillende websites van Herita (openmonumentendag.be, herita.be, etc.) centraal

beheren en aansturen.

Ledenaantal overtreft doelstelling

Herita telde zo’n 24.000 gratis leden (circa 50.000 met de gezinsleden bij). Dat het aantal fors zou

slinken bij de overstap naar een betalend lidmaatschap van €25 lag voor de hand. We beseften ook

dat we onder de naam Open Monumenten stap voor stap onze reputatie opnieuw moeten opbouwen.

• Het vooropgezette doel qua aantal betalende leden in 2018 was 500.

• Het behaalde doel qua betalende leden is 929. 98 mensen, vrijwilligers en personeel van

Herita, ontvingen een gratis lidmaatschap.

Wil je inzicht in het ledenbestand van Open Monumenten? Bekijk het cijfermateriaal in bijlage op

pagina 45.

10

2. Open Monumentendag: 30ste editie

Al 30 jaar staat op de tweede zondag van september het onroerend erfgoed in Vlaanderen centraal:

monumentale gebouwen, erfgoedlandschappen, archeologische sites en varend erfgoed halen het

beste uit de kast om te schitteren op deze hoogdag! Op 9 september 2018 werden er maar liefst

880 activiteiten georganiseerd op 680 erfgoedlocaties. Het mooie weer zorgde er bovendien

voor dat er weer om en bij de 400.000 mensen op pad waren om volop te genieten van het erfgoed.

Zoals al aangehaald was Open Monumentendag ook de dag

waarop we de nieuwe ledenbeweging Open Monumenten

lanceerden. Aan verschillende monumenten (Abdijsite

Herkenrode, De Hofkamer, Belforttoren en Lakenhalle in

Ieper, de Gentse Boekentoren, De Chocoladefabriek in

Tongeren en Kasteel Beauvoorde) stonden verkooppunten

waar geïnteresseerden de eerste Open Monumentenkaarten

konden aankopen. Op een aantal andere plaatsen waren

vrijwilligers in de weer om flyers uit te delen over het

vernieuwde lidmaatschap.

11

Avant-première

Speciaal voor Herita-leden organiseerden we op zaterdag 8 september de Avant-Première van Open

Monumentendag. Veertien exclusieve locaties, die tijdens Open Monumentendag niet te bezoeken

waren, openden de deuren voor nieuwsgierige Herita-leden. Een waardevolle beleving creëren voor

onze leden stond hier - net als bij onze ledenbeweging Open Monumenten - centraal.

Een greep uit de locaties en activiteiten: Kasteel

van Heers, Woning Schellekens in Turnhout,

luisteren naar een beiaardconcert in onze eigen

Hofkamer en een beklimming van de

kathedraaltoren van Antwerpen, Villa Carpentier

in Ronse en een erfgoedwandeling in de Zoo van

Antwerpen. Ook Kasteel Beauvoorde was één

van de exclusieve locaties. Naast een bezoek aan

het kasteel met gids, stond archeologische

foodpairing met Foodarcheoloog Jeroen Van

Vaerenbergh op het programma.

734 Herita-leden woonden het exclusieve programma op zaterdag bij.

12

30 kaarsjes

Om Open Monumentendag in een feestelijk jasje te

steken, lieten we speciale vlaggenlijnen ontwerpen

en brouwden we een feestbier. Onze Tripel 30 werd

gebrouwen in samenwerking met brouwerij Remise

56. In de receptuur van het bier werden historische

ingrediënten zoals hop, spelt, rogge en gruut

verwerkt. Erfgoed om te proeven dus!

Organisatoren bestelden het bier via Herita,

haalden het op bij Prik&Tik en konden het tijdens

de Open Monumentendag-activiteit verkopen aan

de bezoekers voor maximum € 3.

30 jaar Open Monumentendag: hoe konden we dit

niet aangrijpen om een feestelijke ontmoeting te

organiseren? Enthousiaste Open Monumentendag-

organisatoren verzamelden in Cultuurcentrum De

Werf in Aalst voor de Studio OMD-Jubilee. Dit was

hét moment voor ons om hen uitdrukkelijk te

bedanken. Zonder hen geen Open Monumentendag,

zo eenvoudig is het. Samen vierden we de 30

voorbije edities van Open Monumentendag en

blikten we vooruit: hoe moet volgens hen de

komende 30 jaar van Open

Monumentendag eruitzien? We organiseerden rondetafelgesprekken in kleinere groepjes om te

luisteren naar hun ervaringen en meningen.

In het kader van 30 jaar Open Monumentendag

organiseerden we samen met KU Leuven een

Academische Zitting in het Kasteel van Arenberg.

Het werd een inhoudelijke toast op de voorbije 30

jaar én een vooruitblik. Samen met een groep van

genodigden zoomden we met academici Koen Van

Balen, Noël Salazar en Angelo Vermeulen in op 3

cruciale vragen rond Open Monumentendag:

Waarom organiseren we dit event? Wie willen we

bereiken? Hoe zou Open Monumentendag er in de

toekomst kunnen uitzien?

13

Als kers op de taart van het feestjaar, en als welkomstgeschenk

voor onze nieuwe Open Monumentenleden, gaven we eenmalig

het boek ‘Samen monumenten vieren – 1 dag, 30 verhalen’ uit.

Het boek vertelt het verhaal van mensen en monumenten die

door Open Monumentendag met elkaar verbonden zijn. Tijdens

de persconferentie in de Boekentoren in Gent werd het

startschot van Open Monumentendag gegeven en werd de

ledenbeweging Open Monumenten officieel gelanceerd. Het

boek werd er ook overhandigd aan Piet Jaspaert en Guido

Knops, de twee Open Monumentendag-pioniers.

(Potentiële) organisatoren motiveren en inspireren

De voorbereidingen voor Open Monumentendag starten natuurlijk al maanden op voorhand.

Erfgoedzorgers, lokale organisatoren, bovenlokale coördinatoren en vrijwilligers: allemaal dragen ze

hun steentje bij om er een fijne, leerrijke dag van te maken. Het is de taak van Herita om dat te

bewerkstelligen. We beginnen daarom vroeg met het motiveren en inspireren van alle stakeholders.

Dat doen we op verschillende manieren.

Vanaf januari verstuurden we maandelijks digitale nieuwsbrieven naar onze gekende Open

Monumentendag-contacten. In die nieuwsbrieven vonden ze belangrijke praktische info, inspirerende

artikels, laatste nieuwtjes en tips en tricks terug.

Erfgoed in Europa – Europa in Erfgoed

2018 was het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed, daarom kreeg Open Monumentendag het

thema ‘Erfgoed in Europa – Europa in Erfgoed’. In een digitale inspiratiegids riepen we potentiële

organisatoren op om op zoek te gaan naar de Europese verhalen in hun erfgoed. De gids werd

enthousiast onthaald en is op vraag van Europa Nostra vertaald naar het Engels om als voorbeeld te

dienen voor andere landen.

Tijdens het jaarlijkse congres van de National European Heritage Days Coördinators in Straatsburg

stelden we de vertaalde versie ook nog eens voor aan de aanwezigen. Hij werd er eveneens positief

onthaald. De inspiratiegids maakt ook deel uit van onze inzending voor de Europa Nostra Awards

2019, in de categorie ‘sensibilisering’.

Studio OMD

Ook in 2018 organiseerden we Studio OMD. Tijdens deze sessies op dinsdag 6 en zaterdag 10 februari

in het Paleis op de Meir in Antwerpen brachten we twee praktijkgerichte informatiesessies en twee

conceptgerichte inspiratiesessies. Zo werd er een workshop gegeven rond het gebruik van sociale

media en eentje met als titel ‘Hoe pak ik Open Monumentendag aan?’, waar organisatoren met elkaar

in gesprek gingen en tips en tricks uitwisselden

14

Naast geïnformeerd, werden de deelnemers ook

geïnspireerd. Ervaren stadsgids Rick Philips nam de

aanwezigen mee op een gidsbeurt door het Paleis op de

Meir die focuste op de Europese dimensie van het

gebouw. Dit om aan de deelnemers te tonen dat Europa

een dankbare invalshoek is waar je als Open

Monumentendagorganisator veel kanten mee uit kan.

De tweede inspiratiesessie werd gegeven door Thijs en Marie-Louise van STA-AN vzw. Thijs en Marie-

Louise hadden het over de drempels waarmee mensen in armoede geconfronteerd worden op

evenementen als Open Monumentendag. De bedoeling van deze sessie was om zoveel mogelijk

deelnemers te overtuigen om in hun voorbereidingen voor hun Open Monumentendag samen te

werken met armoedeverenigingen. Open Monumentendag is namelijk een dag van ons allemaal!

Dinsdag namen vooral professionele erfgoedzorgers deel aan Studio OMD, op zaterdag

verwelkomden we voornamelijk vrijwillige organisatoren.

15

Holy Trinity Methode

In 2018 lieten we drie Open Monumentendag-organisatoren kennismaken met de Holy Trinity Methode. Die methode gaat ervan uit dat een geslaagd event bestaat uit een evenwichtige mix van ‘GOD-experiences’, ‘ME-experiences’ en WE-‘experiences’. De organisatoren kregen een opleiding

van Peter Decuypere, de bedenker van de methode, om er daarna zelf mee aan de slag te gaan. De resultaten waren alvast veelbelovend. Kasteel Beauvoorde was één van de drie pilootprojecten. De visie van Peter Decuypere werd vertaald naar de praktijk en toegepast op het kasteel.

Het programma zag er als volgt uit:

Vertelrondleiding in het kasteel

Vijf historische Europese ‘gasten’ ontvingen met veel egards bezoekers in het kasteel. Voor

deze vertel-rondleiding engageerden we vijf vrijwilligers en gidsen om in een personage te

kruipen waarin ze het verhaal vertelden van de meest markante kunstvoorwerpen met een

link naar hun land.

Workshop W.O. I

Een andere Europese dimensie op de kasteelsite is de aanwezigheid van twee bunkers.

Twee oorlogen hebben het kasteel, het dorp en de omgeving getekend. Op Open

Monumentendag tekenden we in omgekeerde richting. Elke bezoeker, groot of klein, mocht

een vredesboodschap, tekening of symbool graveren in een houten plank. Die planken

omhulden na afloop de volledige bunker in het kasteelpark als gebaar tegen de ‘Groote

Oorlog’.

Koetstocht in Beauvoorde

Merghelynck kwam bij toeval in Beauvoorde terecht. Tijdens Open Monumentendag gaven

we mensen de kans om die koetsrit opnieuw te beleven en samen met een gids een blik te

werpen op de nog zichtbare nalatenschap van Merghelynck in het dorp.

Eigen jubilea

Naast dertig jaar Open Monumentendag en evenveel deelnames van Kasteel Beauvoorde

hadden we ook eigen jubilea te vieren. Om dit in de kijker te zetten schonken we de ganse

dag ons Kasteel Beauvoordebier in het gerenoveerde Koetshuis en kleedden we het

Kasteelpark feestelijk aan.

In totaal mocht Kasteel Beauvoorde op

Open Monumentendag meer dan 700

bezoekers ontvangen op de site. Een

meer dan geslaagde dag dus!

Meer over de Holy Trinity Methode lees

je op pagina 27.

16

Cross-mediaal verslag van Open Monumentendag

De Open Monumentendag van 9 september 2018 werd ook een public relations- en media-succes.

Om te beginnen werd de in augustus gelanceerde website

www.openmonumentendag.be bijna twee miljoen

keer geraadpleegd. Ook de weerklank en bedrijvigheid

op Facebook steeg sterk, onder meer omdat we via

Facebook een aantal toppers naar voor schoven en

bepaalde types van erfgoed extra in de spotlight hebben

gezet. Ook de aftermovie, die we voor het eerst rond

Open Monumentendag maakten, werd rijkelijk bekekenen

en gedeeld dankzij onze nieuwsbrieven en de sociale

media.

De extra aandacht voor onze relatie met de pers leverde

eveneens heel wat op. Het Radio 2-programma De

Madammen wijdde in de week voor Open

Monumentendag dagelijks een reportage aan een

erfgoedzorger die zijn of haar monument openstelde

tijdens Open Monumentendag. De focus van deze

reportages lag op hun menselijke verhalen, eerder dan op

de monumenten zelf. Verder was er ook een interview met

de directie in De Ochtend op Radio 1.

Klassiekers als de regeringsmededeling en de tv-spot rond Open Monumentendag maakten ook

in 2018 deel uit van de cross-mediale communicatiecampagne. De regeringsmededeling op Eén werd

uitgezonden op vrijdag 7 september, vlak na het journaal van 19u.

17

3. Erfgoedhelden

Wie ‘Erfgoedhelden’ zegt, denkt voortaan aan geëngageerde burgers en organisaties die zich inzetten

voor het erfgoed uit hun buurt.

Herita lanceerde in mei 2018 www.erfgoedhelden.be, een nieuwe website boordevol verhalen van

burgers en erfgoedzorgers. Het platform geeft tips aan geëngageerde burgers om zelf aan de slag

te gaan in de eigen buurt, biedt context over erfgoedvraagstukken, inspireert met bijzondere

initiatieven en geeft duiding door experts aan het woord te laten. Een positieve benadering is steeds

het uitgangspunt om verhalen te brengen.

Waarom erfgoedhelden?

Dat erfgoed nood heeft aan een positief en actief imago merkten we na diverse uitzendingen van het

Radio 1-programma ‘Hautekiet’. In het najaar van 2017 en begin 2018 getuigden enkele bezorgde

luisteraars op de radio over diverse ‘erfgoedschandes in Vlaanderen’: erfgoed dat schijnbaar ‘zomaar’

staat te verkommeren. Al snel vroegen we ons af: is er iets dat Herita kan doen voor deze bezorgde

luisteraars?

18

We zagen in dat Herita haar rol als middenveldondersteuner en initiator van draagvlak voor erfgoed

kon versterken door de ontwikkeling van een informatieplatform dat aanzet tot actie. Hieruit is

Erfgoedhelden geboren: een hulpinstrument voor geëngageerde burgers die bezorgd of bekommerd

zijn over het erfgoed uit hun buurt.

Voor wie is Erfgoedhelden?

Erfgoedhelden is er voor iedere erfgoedliefhebber. Onder de noemer ‘Wat kan je doen?’ plaatsten we

burgers en hun initiatieven voor erfgoed in de kijker. De verhalen worden verteld door gewone

mensen en zijn bijgevolg heel herkenbaar. Net als op openmonumenten.be zetten we sterk in op

storytelling.

Wat vind je op Erfgoedhelden?

Het is voor leken niet evident om zich een weg te banen door de structuur van het erfgoedlandschap.

Wie kan je aanspreken met je vragen? Wie kan duiding geven bij erfgoeddossiers? Waar kan je

terecht met een concreet probleem? Daarvoor ontwikkelden we de pagina ‘Wie kan je helpen?’. Op

deze pagina vinden bezoekers een overzicht van de actoren in het erfgoedveld. We geven met dit

initiatief dus ook een gezicht aan de erfgoedsector.

Via artikels, interviews en wegwijzers bieden we geëngageerde erfgoedleken de kans om zelf de

handen uit de mouwen te steken. We moedigen hen aan om zich te informeren bij erfgoedexperts,

om zo goed voorbereidde initiatieven op poten te kunnen zetten. Deze initiatieven kunnen groot of

klein zijn en makkelijk of moeilijk realiseerbaar.

De essentie van dit platform is community building rond erfgoed: in wijken, tussen buurtbewoners

en lokale overheden, maar ook tussen en met (boven)lokale erfgoedzorgers.

De pagina ‘Wat moet je weten?’ op erfgoedhelden.be focust op ondersteuning en duiding voor de

erfgoedleek. Hier krijgt hij of zij inzicht in erfgoedterminologie, erkennings-en sloopprocedures,

erfgoedproblematiek, erfgoedtendensen en erfgoedvraagstukken.

19

Waarom Herita blijvend wilt inzetten op het erfgoedhelden-platform:

1. Erfgoedhelden geeft lokale erfgoedgemeenschappen een stem en een gezicht en

stimuleert community building. Zo draagt Herita bij aan het verbreden van het

draagvlak voor erfgoed.

2. Erfgoedhelden versterkt erfgoedgemeenschappen door hen correcte en toegankelijke informatie en tools aan te reiken om zelf aan de slag te gaan. Zo vervult Herita haar rol als brugorganisatie tussen het publiek en de erfgoedsector.

3. Erfgoedhelden creëert bewustzijn rond erfgoedvraagstukken en geeft de diverse erfgoedsector een gezicht. Verhalen van professionals, semi-professionals, vrijwilligers en geëngageerde burgers wisselen elkaar af. Zo versterkt Herita het middenveld.

4. Erfgoedhelden brengt bedreigd erfgoed onder de aandacht. Zo vervult Herita haar rol als pleitbezorger.

5. Erfgoedhelden helpt (via vlot leesbare verhalen, gemakkelijke checklists en video’s)

geëngageerde burgers om erfgoed mee te ontwikkelen en te bewaren voor toekomstige generaties. Zo ondersteunt Herita de ontwikkeling en instandhouding van erfgoed.

Om onze sensibiliseringscampagne rond Erfgoedhelden (met o.a. een radio-interview door Jan

Hautekiet, verhalen in de leden- en de sectornieuwsbrieven, online campagnes via Twitter, LinkedIn

en Facebook) kracht bij te zetten, dienden we een Europa Nostra dossier in bij de categorie

sensibilisering. Kandideren voor deze prijs betekent voor Herita ook het opzetten van vervolgacties

om dit initiatief verder uit bouwen. In 2019 wenst Herita haar nieuwe sectorwebsite te lanceren. De

mogelijkheden die het sectorluik van de nieuwe Herita-website met zich meebrengen betekenen ook

een verduurzaming van dit initiatief. Hierdoor zal zowel het publiek als de sector steeds nieuwe

Erfgoedhelden blijven leren kennen.

20

Erfgoedactoren samenbrengen: het middenveld

versterken

Erfgoedactoren samenbrengen doen we door ons Netwerk Open Monumenten, door verschillende

ontmoetingen tussen erfgoedactoren te organiseren, door opleidingen aan te bieden en door een

alternatieve financieringsmethode (de Herita-projectrekeningen) aan te bieden naast de gekende

premies en subsidies.

1. Netwerk Open Monumenten: partnerformules

op maat

In 2018 groeide het Netwerk Open Monumenten uit van 213 naar 262 partners. Vanuit alle regio’s

en provincies verwelkomden we nieuwe partners. Deze stijging situeerde zich vooral in de eerste

helft van het jaar. Tijdens de tweede jaarhelft werkten de partnermedewerkers hard om de nieuwe

partnerformules, in functie van de nieuwe ledenbeweging, bekend te maken bij de voormalige Herita-

partners

21

De start van het nieuwe Open Monumentenlidmaatschap in september 2018 bracht een mooie

opportuniteit met zich mee voor het Netwerk. Aangezien het lidmaatschap transformeerde van een

gratis lidmaatschap naar een betalend lidmaatschap, veranderde ook het aanbod. Terwijl er vroeger

1 partnerformule was waarmee partners uit het Netwerk Herita-leden een eenvoudig voordeel boden

(zoals een gadget, korting in de shop of een gratis drankje), zijn er nu drie partnerformules:

kaartpartners, getrouwheidspartners en bonnenpartners. In de bijlage op pagina 52 vind je een

uitgebreide beschrijving.

Kaartpartners maken gebruik van de basisformule: Open

Monumentenleden krijgen op vertoon van hun Open

Monumentenkaart een eenvoudig voordeel. Voor

kaartpartners verandert er eigenlijk niets ten opzichte van

het vorige partnerschap.

Getrouwheidspartners genieten een dynamischere

formule: in samenwerking met UiTPAS kunnen Open

Monumentenleden punten sparen en omruilen voor een

interessant voordeel. Via de integratie met UiTPAS krijgen

getrouwheidspartners zicht op geanonimiseerde

bezoekersdata en kunnen ze deze inzetten in hun

communicatiestrategie. Daarnaast spreken

getrouwheidspartners ook een bredere doelgroep aan:

mensen met een UiTPAS kunnen eveneens bij hen terecht

om punten te sparen of in te ruilen.

Bonnenpartners geven Open Monumentenleden naast de

mogelijkheid om punten te sparen of te ruilen ook de

mogelijkheid om de site gratis te bezoeken door middel van

de blanco bon die op de Open Monumentenkaart van de

leden staat. Als leden een blanco bon verzilveren bij een

bonnenpartner, factureert de partner 60% van de reguliere

toegangsprijs aan Herita. Als toemaatje maken we,

bovenop de extra communicatie die deze partner geniet,

een promofilmpje dat inzetbaar is op de sociale media.

Vanuit het bestaande Netwerk Open Monumenten werden 23 partners bonnenpartners en 43

partners getrouwheidspartners. De overige 219 monumenten bleven kaartpartners. In 2019 zetten

de partnermedewerkers in op het verwelkomen van nieuwe bonnen- en getrouwheidspartners. Dit

kunnen geheel nieuwe partners zijn, maar bijvoorbeeld ook kaartpartners die beslissen om over te

stappen naar een nieuwe formule.

22

2. Ontmoeting

Samen met vele vrijwilligers en professionals uit de onroerend erfgoedsector hebben we in 2018 tal

van interessante ontmoetingsmomenten beleefd. Het is duidelijk dat de onroerend erfgoedsector

leeft. De gedrevenheid, opkomst en betrokkenheid die we mochten ervaren bevestigt ons dat we

met het organiseren van netwerkmomenten een juiste snaar raken: de sector wil mee de bakens

van het erfgoedveld uitzetten.

Door het samenbrengen van de erfgoedsector leren we elkaar beter kennen en inspireren we elkaar.

Het afgelopen jaar brachten we een boeiende mix van mensen bij elkaar. Medewerkers van steden

en gemeenten, medewerkers van IOED’s en Regionale Landschappen, beheerders van erfgoed,

archeologen, brouwers en molenaars: ze droegen allemaal hun steentje bij!

23

Een mondige erfgoedsector

Naast het regelmatig samenbrengen van professionals en vrijwilligers, heeft Herita in 2018 ook

ingezet op het faciliteren van zoveel mogelijk inspraak van de onroerend erfgoed sector. We

vinden het ontzettend belangrijk dat de ervaring en

knowhow van lokale spelers ons bereikt. Het

capteren van die kennis resulteert in een divers

aanbod voor diverse doelgroepen.

Kennis bundelen en delen vinden we belangrijk,

maar we geven de onroerend erfgoedsector

ook graag een échte stem. Denk maar aan de

rondetafelsessie over de wijzigingen in de

onroerend erfgoedregelgeving. De bevindingen

tijdens deze sessie droegen we over aan de

Vlaamse Overheid.

Op het Open Monumentencongres in het Iers

College te Leuven, hét ontmoetingsmoment voor

de onroerend erfgoed sector, faciliteerden we het

gesprek tussen het Agentschap Onroerend Erfgoed

en de erfgoedsector. In dit panelgesprek werden de

suggesties en bemerkingen die vooraf verzameld

werden via een online bevraging en via de

rondetafelsessie voorgelegd aan een

beleidsmedewerker van het Agentschap.

Congresdeelnemers konden ook live vragen

stellen.

Ook Studio OMD-Jubilee in CC De Werf in Aalst gaf

zeggenschap aan de sector. Centraal stond het

impactsonderzoek dat we samen met de Karel de

Grote Hogeschool hebben opgezet. Het succes van

een event als Open Monumentendag valt niet

louter met bezoekerscijfers te meten. We willen

vooral de kwaliteit kunnen meten en monitoren.

Daarom kreeg elke Open Monumentendag-

organisator de kans om mee nieuwe, kwalitatieve

maatstaven te bepalen. Hun input bepaalde mee

de doelstellingen voor de maatschappelijke

impactmeeting van Open Monumentendag in 2019.

24

Feest

Dankzij het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed vierden we in 2018 een jaar lang de

diversiteit en rijkdom van alle soort erfgoed in Europa. We wilden mensen bewuster maken van de

Europese dimensie van hun geschiedenis en waarden, de Europese identiteit versterken en de

aandacht vestigen op de mogelijkheden die erfgoed ons biedt.

Het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed was voor Herita een

kans om in te zetten op sectorbrede samenwerkingen. Zo

organiseerden FARO en Herita samen met het Agentschap

Onroerend Erfgoed en het Departement CJSM zowel het startevent

als het slotevent van het Europees Jaar. Herita en Faro breidden de

samenwerking uit met een lezingenreeks voor de Vlaamse

erfgoedsector onder de roepnaam ‘TEIM: Thank Europe it’s Monday’

(met een knipoog naar de Engelse uitdrukking Thank God it’s

Friday). Zes internationale erfgoedspecialisten gingen in op actuele problemen, uitdagingen en

manieren om het potentieel van erfgoed(zorg) in Europa te ontdekken, te ontwikkelen en in te zetten.

De sprekers inspireerden om op zoek te gaan naar voorbeelden van integraal samenwerken in de

Vlaamse erfgoedsector.

Uiteraard mogen we ook de evenementen naar aanleiding van 30 jaar Open Monumentendag niet

vergeten: zowel Studio OMD-Jubilee als de Academische Zitting waren feestelijke momenten waarop

we tal van interessante erfgoedspelers met elkaar in contact brachten.

25

Gebundelde krachten

Om de brede erfgoedsector optimaal te ondersteunen is het een verrijking om samen te werken met

FARO (Vlaams steunpunt voor Cultureel Erfgoed), onze eigen netwerkpartners, IOED’s, Regionale

Landschappen en Monumentenwacht. In 2018 organiseerden we een handvol kwaliteitsvolle

netwerkmomenten met deze partners.

Om elke geïnteresseerde erfgoedprofessional zo goed mogelijk te bedienen, kozen we ervoor om

ontmoetingsmomenten te organiseren op enerzijds thematisch niveau en anderzijds regionaal

niveau.

Op deze netwerkmomenten willen we de sector laten kennismaken met Herita en andere

erfgoedorganisaties. Via lezingen, workshops en inspirerende praktijkvoorbeelden deden we aan

kennisdeling en –uitwisseling. Telkens opnieuw voelden we het belang van samen ervaringen uit te

wisselen.

Thematische netwerkmomenten

Het netwerkmoment voor ambachtelijke brouwers en

stokers vond plaats in Brouwerij de Kroon in Neerijse.

Vanuit een geformuleerde nood om elkaar te

ontmoeten – er is immers geen koepel - brachten we

brouwers en stokers met elkaar in contact. Speciale

aandacht ging naar het thema ‘restaureren in een

erfgoedpand’.

In de Heetveldemolen in Tollembeek organiseerden we

samen met de koepelverenigingen een

netwerkmoment voor molenaars. Hier werd o.a. een

gesprek gevoerd over hoe je een bezoekerservaring

met gids nog kan verbeteren.

Regionale netwerkmomenten

We organiseerden samen met lokale partners ook drie regionale netwerkmomenten: één voor de

erfgoedsector uit de Zuidelijke Westhoek (Vleeshuis Ieper) en twee in Limburg (ZLDR Luchtfabriek

en Minderbroedersklooster Maaseik). Op al deze momenten stond informatie delen en elkaar

ontmoeten centraal. De reacties en grote opkomst bevestigen ons dat de erfgoedsector blij is met

deze initiatieven.

26

3. Projectrekeningen

Herita ondersteunt de erfgoedsector door projectrekeningen aan te bieden. Projectrekeningen zijn

een alternatieve financieringsvorm om erfgoedprojecten en donateurs een duwtje in de

rug geven.

Herita bezorgt een fiscaal attest aan donateurs die minstens € 40 storten op een Herita-

projectrekening. Op die manier geeft Herita erfgoedprojecten een financieel duwtje in de rug en

helpen we projectrekeninghouders om fondsen te werven voor het beheer, de aankoop, de

restauratie en de ontsluiting van hun erfgoed. Concreet doet Herita dit door een bankrekening aan

te bieden waarop giften verzameld kunnen worden. De fondsenwervingscampagne dient de partner

zelf te organiseren.

Eind december 2018 sloten we af met 33 actieve projectrekeningen en werden er al gesprekken

gevoerd met bovenlokale organisaties zoals IOEDS om de Herita-projectrekeningen ook bij hun

achterban te promoten en bekend te maken.

4. Opleidingen

In 2018 organiseerde Herita een divers vormingsaanbod ter ondersteuning van de brede

erfgoedsector. Hierbij werd rekening gehouden met de uiteenlopende profielen van erfgoedzorgers

die Herita wil bereiken en ondersteunen. Er werden diverse succesvolle trajecten verdergezet en

nieuwe initiatieven gelanceerd, in samenwerking met verschillende partners. Sleutelbegrippen hierbij

waren samenwerking, co-creatie en kennisdeling.

Erfgoed in de Praktijk

‘Erfgoed in de praktijk’ is het gezamenlijk vormingsaanbod van Heemkunde Vlaanderen, FARO,

Herita, Stichting Open Kerken, Davidsfonds en Familiekunde Vlaanderen (voortaan ‘Histories’). We

houden het initiatief bewust laagdrempelig. Per jaar worden er twee thema’s behandeld. Zo was dat

in het voorjaar van 2018 de vorming ‘En actie! Hoe maak je een digitaal (erfgoed)filmpje?’. Deze

starterscursus leerde de deelnemers welke mogelijkheden er zijn om zelf de eerste stappen te zetten

om een filmpje te maken.In het najaar organiseerden we de vorming ‘Erfgoedvrijwilligers gezocht?!

Tips om vrijwilligers voor je erfgoedevenement te rekruteren en te motiveren!’. Hierbij werd sterk

vanuit de praktijk gedacht. Ook in 2019 bieden we samen nieuwe vormingen aan.

27

Kwaliteit in gidsenwerking

In samenwerking met Toerisme Vlaanderen en FARO bieden we sinds 2015 de workshopreeks

‘Kwaliteit in Gidsenwerking’ aan. De centrale doelstelling binnen het project betreft het verhogen van

de klantentevredenheid van bezoekers die deelnemen aan gegidste rondleidingen. De workshops zijn

gericht op verantwoordelijken van organisaties met gidsenwerking. Sinds de start van de workshops

in 2015 volgden al 70 Vlaamse organisaties dit begeleidingstraject.

De workshopreeks is opgevat als een co-creatief

traject, bestaande uit vijf bijeenkomsten onder

begeleiding van een ervaren coach, Janien

Prummel. De toolbox ‘kwaliteit in gidsenwerking’

vormt het kader van de opleiding, het uitwisselen

van ervaringen tussen de deelnemers wordt

ervaren als de grote meerwaarde. De mix van

deelnemers afkomstig uit toerisme, musea en

erfgoed bevordert deze kennisdeling en genereert

nieuwe perspectieven en frisse ideeën.

Buurten met erfgoed

Het samenwerkingsproject 'Buurten met erfgoed' vertrekt vanuit de premisse dat

basisscholen het erfgoed uit de eigen schoolomgeving te weinig benutten als

onderwijsmiddel. Herita werkte voor dit project samen met het Departement Omgeving,

Heemkunde Vlaanderen, CANON Cultuurcel, Erfgoedcel Pajottenland Zennevallei, Mooss vzw, FARO,

Provincie Oost-Vlaanderen en Cera.

‘Buurten met erfgoed’ wil de banden tussen de scholen en het lokale erfgoed opnieuw aanhalen en

structureel verankeren. Leerkrachten werken hiervoor samen met lokale en regionale erfgoed-,

cultuur- en natuurmedewerkers. We streven ernaar om via omgevingsgericht erfgoedonderwijs

thema’s te behandelen zoals omgaan met complexiteit, verwondering, emotie, exploratiedrang,

zingeving, visie- en talentontwikkeling, identiteit, betrokkenheid, burgerzin, diversiteit en

interculturaliteit.

In 2018 hebben we nieuwe trajecten opgezet en organiseerden we een ‘train the trainer’-opleiding

om erfgoedspelers zelf een traject van ‘Buurten met Erfgoed’ te kunnen laten begeleiden. Ook

werden de eerste stappen gezet om dit traject te lanceren voor middelbare scholen. In 2019 zullen

de eerste piloottrajecten gelanceerd worden en wordt ‘Buurten met erfgoed’ voor de lagere school

verdergezet.

28

Meten is weten: twee piloottrajecten op Open Monumentendag

In 2018 onderzocht Herita verschillende pistes om het succes van Open Monumentendag te meten,

zodat we voor komende edities ondersteuningstrajecten kunnen opzetten. Hiervoor werkten we

samen met het expertisecentrum Publieke Impact van de Karel de Grote Hogeschool. We vroegen

hen ten eerste om een methodiek die het aantal bezoekers accurater meet en ten tweede om

een methodiek die de kwaliteitsbeleving van de bezoekers in kaart brengt.

Uit het onderzoek vloeiden een aantal aanbevelingen

voort, waaronder het testen van de gifting-methode

(het uitdelen van een cadeautje) om het

bezoekersaantal te meten. Deze methode liet ons toe

om ook in te zetten op de verbetering van de beleving

van de bezoeker. We organiseerden in samenwerking

met het expertisecentrum Publieke Impact een

workshop over hoe je de beleving van je evenement kan

verhogen via de zogenaamde Holy Trinity Methode, die

uitgaat van een evenwichtige mix van ‘GOD-

experiences’, ‘ME-experiences’ en WE-experiences.

We vroegen aan drie OMD-organisatoren (namelijk

Donjon Ter Heyden te Rotselaar, Kasteel Beauvoorde te

Veurne en Hof ter Welle te Beveren) of zij de Holy Trinity

Methode wilden testen. Zo konden ze gerichter werken

aan de verbetering van de bezoekerservaring op hun

evenement. Daarnaast implementeerden de drie

organisatoren het nieuwe telsysteem door elke

individuele bezoeker een gepersonaliseerde sticker te

overhandigen. Uit de evaluatie achteraf bleek dat de

organisatoren zeer tevreden waren over zowel de Holy

Trinity Methode als de toepassing van het telsysteem.

Op basis van de evaluatie werd beslist om op Open

Monumentendag in te zetten op kwalitatieve in plaats

van kwantitatieve metingen. De verworven kennis over het telsysteem ontsluiten we in 2019. De

opschaling van deze kwantitatieve methode naar alle - veelal vrijwillige - organisatoren vraagt

immers een grotere logistieke en productionele inspanning. Over de meerwaarde van de reeds

geïmplementeerde kwalitatieve parameters zijn we alvast erg opgetogen.

Op Studio OMD-Jubilee gaf Herita collega en site-ontwikkelaar Stijn Jodts een praktijkgerichte lezing

over hoe het programma tot stand kwam, hoe bezoekers de belevingsgerichte activiteiten ervaarden

en welke evaluatiepunten intern naar voren kwamen.

29

5. Herita als pleitbezorger

Herita versterkt en stimuleert het draagvlak voor erfgoed in Vlaanderen, engageert het brede

publiek, brengt erfgoedactoren samen en ontwikkelt zelf onroerend erfgoed. Herita wil de sector

samenbrengen, ondersteunen, verdedigen en naar waarde schatten. Daarom volgen we nieuwe

evoluties, ontwikkelingen en thema’s die van onderuit groeien en maken we die vervolgens kenbaar

in de sector, bij overheden en andere betrokkenen.

De erfgoedsector heeft behoefte aan een spreekbuis richting politiek en overheden en aan

een organisatie die het algemeen en collectief sectoraal belang behartigt. Herita wil deze

rollen vervullen door de sector te verenigen en te mobiliseren. Als pleitbezorger wenst Herita

oplossingen aan te reiken en bij te dragen aan het beantwoorden van maatschappelijke uitdagingen.

Dit kader biedt een structuur aan waarbinnen Herita zich volop kan engageren als pleitbezorger, op

een transparante en verantwoordelijke manier ten aanzien van de sector, middenveld, burgers,

overheden en marktspelers. Het kader is van toepassing op alle pleitbezorgingsactiviteiten van

Herita. Dat geldt ook voor het tijdelijk en structureel samenwerken met belanghebbenden die er

uiteraard zelf niet door gebonden zijn.

Herita realiseert pleitbezorging op diverse manieren, zowel projectmatig als structureel. Hieronder

geven we enkele voorbeelden.

Open Monumentencongres

Tijdens het jaarlijkse Open Monumentencongres

biedt Herita tal van sprekers een platform aan

om projecten, ideeën en initiatieven bekend te

maken in de aanwezigheid van onder meer

erfgoedvrijwilligers, lokale adviesraden, musea,

regionale landschappen, provinciale diensten,

leden van kerkfabrieken, beheerders van

historische huizen, intergemeentelijke

onroerend erfgoeddiensten, universiteiten,

hogescholen en gemeentelijke en stedelijke

diensten voor cultuur, erfgoed of toerisme. Op

het congres kan Herita interactief inzetten op

pleitbezorging bij een grote en heterogene groep.

30

Strategische en technische adviesraden

Herita participeert op structurele basis aan de Strategische Adviesraad Ruimtelijke Ordening en

Onroerend Erfgoed (SARO), de Vlaamse Commissie Onroerend Erfgoed (VCOE) en de commissie die

het agentschap Onroerend Erfgoed adviseert bij de erkenning van open erfgoed. Herita pleit er steeds

voor een open, dogmavrije aanpak die erfgoed betekenis geeft in de hedendaagse samenleving.

Daarbij wordt uiteraard rekening gehouden met de eigenheid en de visies en noden van de

erfgoedsector, van beroepskrachten en vrijwilligers, van private en publieke spelers, etc. Herita is

ook een sterke pleitbezorger van een integrale (roerend-onroerend-immaterieel) en een

geïntegreerde (cultuur, landbouw, toerisme, economie, leefmilieu, welzijn …) aanpak.

Website, nieuwsbrieven en sociale media

Via haar diverse communicatiekanalen (www.herita.be, sectornieuwsbrief, Facebook, Instagram,

Twitter, LinkedIn) brengt Herita systematisch thema’s en initiatieven onder de aandacht. Daarin is

er ook ruimte voor acties van partners en andere sectorspelers.

Bevragingen, rondetafelgesprekken, debatten, position papers

In 2018 doorliep Herita een participatief traject naar

aanleiding van de wijziging van de onroerend

erfgoedregelgeving. Via een kwalitatieve online enquête

werden alle erfgoedkoepels, abonnees op de

sectornieuwsbrief en andere personen met beschikbare

adressen bevraagd. Aansluitend organiseerde Herita een

kwalitatieve bevraging in de vorm van rondetafelgesprekken.

Dit resulteerde in een lijst met 40 aanbevelingen. De

resultaten werden ook gedeeld met de deelnemers van het

Open Monumentencongres tijdens een panelgesprek waarin

de Vlaamse overheid participeerde. Als sluitstuk bundelde

Herita de prioritaire aandachtspunten in een position paper

en overhandigde die aan de betrokken leden van het Vlaams

Parlement. Gezien de positieve feedback organiseert Herita

een gelijkaardig traject in 2019, in functie van de volgende

Vlaamse beleidsperiode.

31

www.erfgoedhelden.be

Herita lanceerde in 2018 de website www.erfgoedhelden.be om geëngageerde burgers en

organisaties met een hart voor erfgoed zichtbaar te maken en verder te helpen. De website biedt

inspiratie, praktijkvoorbeelden, reflectiestukken, tips en toont waar mensen met vragen terecht

kunnen.

Overleg

Herita overlegt veelvuldig met allerlei instanties en personen, zowel op verzoek als op eigen initiatief,

zowel structureel als ad hoc. Structurele overlegpartners zijn o.m. het kabinet van de minister

bevoegd voor onroerend erfgoed, het agentschap Onroerend Erfgoed, FARO vzw en

intergemeentelijke’ onroerend erfgoeddiensten. Daarnaast kan Herita pleitbezorging realiseren door

deel te nemen aan klankbord-, stuur- en werkgroepen, bijvoorbeeld bij onderzoeken en

productontwikkeling door de Vlaamse overheid, het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed 2018

of het cultuuroverleg bij de VRT.

32

Ontwikkeling, beheer en ontsluiting van onroerend

erfgoed

Herita heeft waardevolle ‘probleemsites’ in portefeuille. Voor de eigen sites zoeken we naar een

herbestemming, stellen we een masterplan op en werken we samen met partners aan een functioneel

en rendabel monument. Creativiteit, innovatie en respect voor het verleden zijn daarbij centrale

waarden. Herita streeft voor haar sites naar zoveel mogelijk Open Erfgoed erkenningen.

Herita werkt niet enkel aan de ontwikkeling van deze sites, maar bovenal ook aan de publieke

openstelling van deze waardevolle monumenten. Aangezien de diverse sites zich in een verschillende

toestand bevinden (van piekfijn in orde en opengesteld tot gesloten door verval), werd in 2018

gefocust op de meest urgent aan te pakken sites.

Kennisdeling is een belangrijk aspect van onze afdeling site-ontwikkeling. We stellen onze kennis

rond beheer, herbestemming, ontsluiting en exploitatie via adviesverlening en trajectbegeleiding ook

ter beschikking van Open Erfgoed-sites van derden. In elk onderdeel van het traject naar een

erkenning Open Erfgoed kan Herita als procesbegeleider optreden.

Op de beurs Renoresto voerde Herita promotie voor deze trajectbegeleiding. Erfgoedzorgers kunnen

met hun vragen rond Open Erfgoed bij de afdeling site-ontwikkeling terecht. Hiervoor werd het

nieuwe e-mailadres site-ontwikkeling@herita.be in gebruik genomen.

Stijn Jodts, site-ontwikkelaar van Kasteel Beauvoorde, deelde op 15 november op Studio OMD -

Jubilee zijn Holy Trinity-ervaringen als Open Monumentendag-organisator met zijn collega-

organisatoren.

1. Voortraject

In 2018 realiseerde Monumentenwacht een bouwkundige screening van alle Herita-sites die niet

over een recent rapport beschikten. Dat waren Abdijsite Herkenrode (Watermolen, Sacramentskapel

en Paardenstallen), Fort Napoleon (exterieur), Kasteel Beauvoorde (exterieur) en Kapel van

Steenbergen (exterieur). Verder maakte Monumentenwacht voor elke site ook een

onderhoudsplanning voor de komende twintig jaar, telkens met kostprijsindicatie. De screenings van

Monumentenwacht zijn zeer waardevol en worden geïmplementeerd in het beheersplan.

33

Daarnaast werd in 2018 maximaal ingezet op het opmaken van beheersplannen voor de sites om

zo een beroep te kunnen doen op (verhoogde) erfgoedpremies. De beheersplannen van het Kasteel

van Horst, Fort Napoleon en Kasteel Beauvoorde werden goedgekeurd. Bijgevolg werden deze sites

erkend als Open Erfgoed sites.

Om het beheer van sites te optimaliseren werden in 2018 ook restauratiedossiers opgemaakt. Zo

werden dossier opgemaakt voor het Kasteel van Horst, Fort Napoleon, Tramsite Schepdaal (rails en

bovenleidingen) en Kasteel Beauvoorde (zwambestrijding). Voor de restauratie van de gevels van

Den Wolsack kende het kabinet van minister Bourgeois € 400.000 toe.

2. Optimalisaties van sites in eigen exploitatie

Op alle sites werden het afgelopen jaar de nodige werken gedaan om punctueel onderhoud en correct

beheer te verzekeren. Om eventuele problemen op te sporen werden onder andere periodieke

inspecties door Monumentenwacht uitgevoerd. Monumentenwacht maakt tevens een

meerjarenkostprijsindicatie die weergeeft in welke periodes onderhoudswerken voorzien moeten

worden.

De technieken op de sites vergen onderhoud in de vorm van periodieke controles en herstellingen.

Periodieke controles zijn bijvoorbeeld de jaarlijkse controles en/of keuringen op alle sites van

elektrische installaties, liften, schuifdeuren, verwarming en brandblusapparaten. Als gevolg van deze

controles of keuringen worden dan eventueel herstellingen of aanpassingen uitgevoerd.

Kasteel Beauvoorde

Als competentiecentrum voor site-ontwikkeling streeft Herita

naar een exemplarische pilootontwikkeling van Kasteel

Beauvoorde. De publiekswerking en site-ontwikkeling op

Kasteel Beauvoorde onderscheiden zich door een

vernieuwende aanpak met het oog op kennisdeling in de

sector. In Kasteel Beauvoorde wordt rekening gehouden met

een realistische kosten/baten-strategie. Ook de verhouding

tijdsinvestering/potentiële resultaten wordt in acht genomen.

Over de publiekswerking in het kasteel lees je meer op pagina

35.

In 2018 werd Beauvoorde erkend als Open Erfgoed en werd

het beheersplan goedgekeurd. Ook in Kasteel Beauvoorde

werden inspecties gehouden onder leiding van

Monumentenwacht.

34

Realisatie schrijversverblijf i.s.m. KANTL

In de voormalige school gelegen naast Kasteel Beauvoorde werd gestart met het hernieuwen van de

sanitaire en elektrische voorzieningen en het strippen van de ruimtes om de bovenverdieping om te

vormen tot ‘schrijversresidentie’. De invulling ervan krijgt in 2019 vorm in samenwerking met de

Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren (KANTL).

Optimaliseren gebruik bijgebouwen kasteelsite

In januari werd de zolderruimte opgefrist en geoptimaliseerd tot multifunctionele ruimte. Naast de

bestaande functie als workshopruimte voor kinderen kan het voortaan ook gebruikt worden als

volwaardige vergader- en presentatieruimte. De ruimte kreeg ook een nieuwe naam: ‘De

Wapenzolder’.

Net voor de paasvakantie kreeg ook Het Koetshuis een volledige make-over. Er werd een keuken,

een kamerbrede open maatkast, nieuw meubilair en vergaderinfrastructuur geïnstalleerd. Zodoende

werd Het Koetshuis een volwaardige ruimte voor privéfeestjes (communies, babyborrels, recepties

…) en B2B-verhuur (vergaderingen, presentaties, workshops, recepties …).

Tegelijkertijd werd ook de ontvangstruimte aangepakt. Naast nieuw baliemeubilair verrees ook daar

een kamerbrede open maatkast. Aan het bezoekerscentrum werd een terras gemaakt waar

bezoekers via zelfbediening een hapje en drankje kunnen nuttigen.

Om het nieuwe terras een extra impuls te geven werd ook de speelkoer aangepakt. Op de volledige

koer werd een go kart- en activiteitenparcours geverfd. Er werd ook authentiek speelkoerspeelgoed

aangekocht, zoals springtouwen, stelten en bikkels. Om recreatieve fietsers tot een stop in

Beauvoorde te overhalen werd op diezelfde plaats een fietsenstalling met oplaadpunt voor elektrische

fietsen geïnstalleerd.

Ontsluiting van de erfgoedcollectie

Na een uitgebreide verkenningsronde van alle erfgoedstukken werden 10 topstukken aangeduid. Die

werden verder onderzocht door een universitair stagiair en beschreven in een tekst die academisch

onderbouwd is, maar toch leesbaar blijft voor een breder publiek. Op Erfgoeddag 2019 treden we

met die inhoud naar buiten en worden de 10 topstukken digitaal ontsloten via erfgoedinzicht.be.

Toeristische ontsluiting kasteelsite

2018 was het jaar waarin Herita de kasteelsite ten volle toeristisch ontsloot. Hetzij in eigen regie,

hetzij in samenwerking met derden. De resultaten daarvan vallen heel duidelijk af te lezen aan het

bezoekersaantal: met 15.973 bezoekers werd voor het eerst de kaap van 15.000 overschreden

35

Optimalisaties van overige Herita-sites in eigen exploitatie

In 2018 werden voor Abdijsite Herkenrode en het Paleis op de Meir beheersplannen opgemaakt.

We wachten nog op formele goedkeuring.

Voor Fort Napoleon werd op zoek gegaan naar een nieuwe exploitant. Geïnteresseerden konden

een opgemaakt biedboek bestellen met o.a. de exploitatievoorwaarden, het inschrijvingsformulier en

de toewijzingscriteria. Ook de plannen en een gedetailleerde beschrijving van de voorzieningen vond

je in het biedboek. De exploitatie voor het horecagedeelte van het fort werd gegund aan Toerisme

Oostende vzw.

Ook een aantal onderhandelingen omtrent de exploitatie werden opgestart. Voor het Kasteel van

Horst wordt er gepraat met de gemeente Holsbeek en de provincie Vlaams Brabant, voor Tramsite

Schepdaal wordt onderhandeld met Buurtspoorwegmuseum vzw en de gemeente Dilbeek.

36

3. Openstelling Herita-sites

Ontsluiting eigen sites met de erkenning Open Erfgoed

Kasteel van Horst: Het Horstgenootschap

Een groep enthousiaste gidsen en vrijwilligers

richtte het Horstgenootschap op. Het

Horstgenootschap wil ervoor zorgen dat, hoewel het

kasteel gesloten is, het publiek toch betrokken blijft

bij het kasteel. Van 15 april tot en met 30

september openden zij elke woensdag- en

zondagnamiddag het bezoekerscentrum. Ze

organiseerden ook 10 themawandelingen voor

families rondom het kasteel en 4 workshops voor

kinderen. Occasioneel werden er lezingen gehouden

rond thema’s die aansluiten bij het kasteel.

Kasteel Beauvoorde: recordjaar 2018

De voorbije jaren vonden telkens al zo’n 11.000 à

12.000 bezoekers de weg naar Beauvoorde, maar

in 2018 werd voor het eerst de kaap van 15.000

bezoekers overschreden. Het succes is te danken

aan heel wat nieuwe initiatieven en evenementen

voor een breed publiek.

Zo kon je dit jaar niet enkel erfgoedfeestdagen als

Open Monumentendag en Erfgoeddag beleven bij

Kasteel Beauvoorde, ook Lokale Helden (i.s.m.

Poppunt), Open Kerkendag, Zomervariaties en

vier boekenmarkten (i.s.m. Boekhandel ’t

Ezelsoortje) kregen hun plek in de programmatie.

Toch was het vooral de nieuwe ‘Escape Room’-

formule die bij gezinnen in de smaak viel. ’s

Zomers werden kinderen door kabouters

uitgedaagd om raadsels uit te pluizen en puzzels

op te lossen, tijdens het winterseizoen hielpen

elfen hen op weg naar de verborgen kamer van

de Kerstman. Kasteel Beauvoorde was in 2018 voor het eerst open tijdens de kerstvakantie, een

geslaagde première die bijna 1.000 bezoekers in twee weken tijd opleverde.

37

Fort Napoleon

Tot 16 september 2018 was Toerisme Oostende als

exploitant verantwoordelijk voor de publiekswerking

in het fort. Toerisme Oostende werd bij het onthaal

en het onderhoud ondersteund door vrijwilligers van

Herita. Na de sluiting en nog voor de start van de

werken in het Fort kwam productiehuis De Mensen

een aflevering van Nachtraven in het Fort opnemen.

Het resultaat was in januari 2019 te zien op Ketnet.

In totaal bezochten 37.436 bezoekers Fort Napoleon.

38

Openstelling overige Herita-sites

Den Wolsack en de Hofkamer

In de Hofkamer organiseerden we tal van activiteiten in

samenwerking met andere organisaties. In de maanden juli,

augustus en september kon de Hofkamer individueel bezocht

worden in het kader van het project Vlaamse Meesters in Situ

van Openbaar Kunstbezit Vlaanderen. We verwelkomden zo

366 geïnteresseerde bezoekers.

Ook op Open Monumentendag zwaaide de Hofkamer haar

deuren open voor individuele bezoekers. Reservatie was hier

wel verplicht. 160 mensen genoten van een zonnige Open

Monumentendag in de Hofkamer.

Op maandagavonden tijdens de zomervakantie kon het publiek

plaatsnemen op een bankje in de tuin van Den Wolsack en

genieten van prachtige beiaardmuziek tijdens

beiaardconcerten. De beiaardconcerten werden georganiseerd

door het Vleeshuismuseum. 340 luisteraars namen plaats in

onze tuin.

Sinds november 2018 is de Hofkamer ook geopend voor

groepsbezoeken. Samen met een gids van Visit Antwerpen

kunnen bezoekers de 17de-eeuwse Hofkamer bezoeken. 127

mensen genoten van deze gegidste rondleiding.

Paleis op de Meir

Deze site heeft verschillende lopende commerciële functies die

bezoeken mogelijk maken. Op Open Monumentendag werd het Paleis

gratis opengesteld door middel van vier rondleidingen waarop kon

ingeschreven worden. Er werd een maximum van 15 personen per

groep toegelaten. Die dag bezochten in totaal 58 mensen het Paleis

op de Meir.

In totaal bezochten 2 321 mensen het Paleis op de Meir.

39

Tramsite Schepdaal: Buurtspoorwegmuseum

vzw

Een gepassioneerde groep vrijwilligers van

Buurtspoorwegmuseum vzw houdt sinds september

het trammuseum open. Op donderdag- en

zondagmiddagen in het zomerseizoen en elke tweede

zondagnamiddag van de maand in het winterseizoen

konden bezoekers hun ogen de kost geven op de

voormalige tramsite. Individuele bezoekers kunnen

met een audiogids de site bezoeken en groepen

kunnen zich laten begeleiden door een gids van Toerisme Pajottenland-Zennevalei. De tramsite doet

vaak dienst als locatie voor fotoreportages (huwelijken, etc.), maar ook het Canvas-programma De

Ideale Wereld kwam in 2018 een sketch op de site filmen.

Molen Van Hoeke

Bij voldoende wind konden bezoekers elke eerste en

derde zondag van de maand in 2018 molenaar Filip

Devoldere aan het werk zien.

Abdijsite Herkenrode

Abdijsite Herkenrode trekt jaar na jaar meer

wandelaars. Het voorbije jaar registreerde de

wandelteller van het Regionaal Landschap Lage

Kempen 104.639 wandelaars op de uitgestippelde

routes rond het domein.

Jaarlijkse toppers in de publieksevenementen zijn

Herkenrode ontluikt (1.000 bezoekers), Erfgoeddag

(1.500 bezoekers), Sage van de Eenhoorn (5.000

bezoekers), Toekoerfestival (1.500 bezoekers) en Open Monumentendag (3.000 bezoekers).

Daarnaast blijft de site inzetten op het bereiken van gezinnen met jonge kinderen via deelname aan

Krokuskriebels, Schatten van Vlieg, etc.

40

Vrijwilligerswerking

Het inzetten van vrijwilligers is essentieel voor onze

publiekswerking. Zonder vrijwilligers is er vaak geen

publiekswerking. Dit vergt een goede organisatie. In

2018 had Herita een honderdtal actieve vrijwilligers.

Sommigen werkten op één specifieke site, anderen

werden waar nodig mobiel ingezet (bijvoorbeeld op

Open Monumentendag). Voor alle activiteiten werden

draaiboeken geschreven of infomomenten voorzien. Op

de sites werden de vrijwilligers in groep uitgenodigd

voor een ontmoeting waarbij dialoog centraal stond.

In Fort Napoleon kregen de vrijwilligers een update over

de werken die in het Fort zouden uitgevoerd worden en

de bijhorende sluiting. De vrijwilligers werden

uitgenodigd om gedurende de sluiting te komen helpen

in het nabijgelegen Kasteel van Beauvoorde, indien ze

dat graag wilden. Eén vrijwilliger ging hierop in. Met het

Horstgenootschap werd een vergadering belegd waar

een evaluatie van het voorbije jaar gemaakt werd en ook

de activiteiten voor 2019 werden besproken.

Locatieverhuur

Herita zette vanaf 2018 ook in op locatieverhuur voor bedrijven. Voor vergaderingen, lezingen of

recepties was het mogelijk om De Hofkamer, Het Koetshuis en De Wapenzolder van Kasteel

Beauvoorde, het zand- en houtmagazijn van Tramsite Schepdaal, het bezoekerscentrum van het

Kasteel van Horst en de watermolen van Herkenrode te huren. Afhankelijk van de locatie werden er

ook cateringmogelijkheden aangeboden.

4. Beëindiging van erfgoedpachten

In het voorjaar van 2018 werden de erfpachten op de Oosteroeverduinen naast Fort Napoleon en op

het paviljoen De Notelaer (Bornem) overgedragen aan partners, in samenwerking met de eigenaars

en andere betrokkenen. In het najaar van 2018 werd de erfpacht van de Sint-Donatustoren (Leuven)

beëindigd na een volledige restauratie.

41

Bestuur Het strategisch traject uit 2017 kende ook een vervolg op bestuursvlak. In januari 2018 valideerde

de algemene vergadering het luik met analyse van de bestaande governance, inclusief aanbevelingen voor de werking van beide bestuursorganen van Herita. Een governance-traject werd vervolgens opgenomen door nieuwe voorzitter Gustaaf Sap en wordt afgerond in 2019.

Algemene vergadering

De algemene vergadering kwam naast de gebruikelijke vergaderingen in functie van de jaarrekening 2017 en het budget 2018 en 2019, in de loop van het werkjaar extra bijeen, onder meer om de

bestuursvernieuwing verder vorm te geven. Op 31 december 2018 waren volgende 23 personen lid van de algemene vergadering: Annick Schramme, Anouk Stulens, Bart Vandesompele, Bo Coolsaet, Christine Claus, Dirk Renard, Eline Goovaerts, Ghislain d’Ursel de Bousies, Hilde Daem, Ine Mariën, Ingrid Stevens, Jan Klinckaert, Johan Vanderheyden, Luc Demeester, Luc Olyslager, Philippe De Backer, Piet Jaspaert, Piet Lombaerde, Simon de Merode, Simonne Vermeylen, Sophie Huysman, Thomas Van Waeyenberge en Valentine

Deprez. Dirk De Corte nam vrijwillig ontslag. In mei 2018 vernam Herita het overlijden van lid Edgard Goedleven, een van de medeoprichters van de vzw. De voorzitter van de raad van bestuur zit de vergaderingen voor maar heeft volgens de statuten geen stemrecht in de algemene vergadering. Conform de bepalingen over genderpariteit in de Code Goed Bestuur is maximum twee derde van de leden binnen beide bestuursorganen van hetzelfde

geslacht.

Raad van bestuur

De samenstelling van de raad van bestuur kende in 2018 een grondige wijziging. De bestuursmandaten van Leen Gysen, Dirk Renard en Ghislain d’Ursel de Bousies liepen af in 2018. Peter De Wilde nam vrijwillig ontslag als bestuurder en als lid van de algemene vergadering. Tijdens de algemene vergadering van 25 juni 2018 werden vijf nieuwe bestuurders benoemd: Ine Mariën (ook benoemd als lid van de algemene vergadering), Bart Vandesompele (ook benoemd als lid),

Thomas Van Waeyenberge (ook benoemd als lid), Christine Claus (reeds lid) en Gustaaf Sap (reeds lid). Gustaaf Sap werd vervolgens op 23 augustus aangesteld als nieuwe voorzitter van Herita, in opvolging van Hilde Daem. Op 31 december 2018 hadden volgende zeven personen een bestuursmandaat: Bart Vandesompele, Christine Claus, Gustaaf Sap (voorzitter), Hilde Daem, Ine Mariën, Simonne Vermeylen en Thomas Van Waeyenberge.

42

Financiën Het Strategisch Business Plan 2017-2021 werd opgesteld en vormt tot op heden de leidraad voor de

consequente uitvoering van de vernieuwde strategie.

Voor de periode 2018-2019 werd de lopende samenwerkingsovereenkomst met de Vlaamse overheid

in lijn gebracht met het Strategisch Business Plan van Herita via een addendum dat nieuwe

doelstellingen met bijhorende KPI’s formuleerde.

In die zin is de samenstelling van de KPI voor het eigen aandeel aan inkomsten ten opzichte van

voorgaande jaren gewijzigd en bedraagt 31,2% voor 2018 (KPI= Bedrijfsopbrengsten minus de

ruilovereenkomst / Bedrijfsopbrengsten + Werkingssubsidie)

De terugname van voorzieningen en een niet-recurrente opbrengst zijn een substantieel onderdeel

van het uiteindelijk resultaat en samen met een kostenreductie geeft dit een batig saldo van 254.182

euro voor het jaar 2018.

Dit bedrag werd bij beslissing van de algemene vergadering toegevoegd aan bestemde fondsen en

de algemene reserve van de vzw.

Aan de inkomsten zijde kenden de opbrengsten uit exploitatieovereenkomsten een daling van

108.000 euro door de sluiting van het Fort Napoleon (medio september) in verband met grote

herstellingswerken die opgestart zijn.

Deze daling is gedeeltelijk gecompenseerd door de introductie van de Open Monumentenkaart tijdens

Open Monumentendag wat heeft geresulteerd in opbrengst van 23.000 eur

De “vrijval van financiering” ligt in lijn met 2017 en tegenover deze opbrengst staat een evenredige

afschrijvingskost van uitgevoerde restauratieprojecten.

Aan de kostenzijde liggen de loonkosten 148.000 euro lager ten opzichte van het jaar 2017. Dit verschil is deels te verklaren door een daling van het aantal VTE van 27 naar 26 in 2018 en doordat vacatures later in het jaar zijn opgevuld.

43

Bron inkomsten

2018 2017 2016 2015 2014

BEDRIJFSOPBRENGSTEN € 1 059 236 € 1 174 143 € 1 145 641 € 1 117 998 € 1 036 867

Lidgelden € 23 043 € - €- € 7 026 € 41 188

Toegangsgelden € 95 758 € 105 035 € 198 652 € 117 375 € 96 824

Verkoop uit shops € 24 624 € 28 736 € 41 149 € 34 070 € 40 242

Advies € 16 209 € 23 830 € 28 471 € 23 456 € 32 410

Exploitatieovereenkomsten € 795 471 € 903 910 € 772 471 € 757 501 € 698 360

Verhuur € 43 356 € 52 806 € 39 735 € 31 750 € 30 502

Sponsoring € 3 916 € 3 712 € 5 798 € 16 033 € -

Sponsorruilovereenkomsten € 55 600 € 55 500 € 56 125 € 126 225 € 97 250

Overige € 1 259 € 615 € 3 240 € 4 560 € 91

ANDERE OPBRENGSTEN € 3 983 256 € 3 820 347 € 3 896 900 € 3 295 395 € 3 592 689

Werkingssubsidies € 2 208 699 € 2 208 699 € 2 208 699 € 2 244 279 € 2 523 500

Loonkostensubsidies € 95 156 € 103 281 € 108 275 € 75 208 € 118 161

Giften € 5 628 € 3 878 € 4 623 € 5 262 € 3 180

Doorgerekende kosten exploitatie € 110 093 € 117 253 € 105 273 € 94 923 € 121 809

Vrijval Financieringen € 1 369 475 € 1 362 102 € 1 374 505 € 825 429 € 771 055

Financiële opbrengsten € 12 141 € 321 € 782 € 4 125 € 15 252

Meerwaarde realisatie vaste activa € - € - €60 971 € - € -

Overige € 182 064 € 24 812 € 33 772 € 46 169 € 39 732

aandeel eigen inkomsten vs totaal van

eigen inkomsten + subsidies (minstens

18 %): vanaf 2018 31,24% 33,62% 33,0% 30,6% 27,1%

44

De dalende trend in 2018 is te verklaren door de later dan geplande invulling van vacatures tijdens

het werkjaar.

Uitgaven versus inkomsten

Totaal uitgaven Totaal opbrengsten Resultaat boekjaar

2014 € 4 843 033 € 4 794 010 € -49 023

2015 € 4 431 858 € 4 413 393 € -18 465

2016 € 5 006 069 € 5 042 541 € 36 472

2017 € 4 988 922 € 4 994 490 € 5 568

2018 € 4 788 309 € 5 042 492 € 254 183

2015 2016 2017 2018

Loonkost € (in 100K) 20,0 19,4 18,4 16,9

Personeel (in VTE) 30,4 28,6 27,0 26,0

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

Evolutie personeel en loonkost

45

Toegangsgelden2%

Verkoop uit shops1%

Exploitatieovereenkomsten

16%

Verhuur1%

Sponsoring/ruilovereenkomsten

1%

Werkingssubsidies44%

Loonkostensubsidies2%

Doorgerekende kosten exploitatie

2%

Vrijval Financieringen

27%

Overige4%

Bron inkomsten 2018

46

Bijlage

1. Analyse ledenbestand op 31/12/2018

TOTAAL AANTAL op 31/12/2018 1027

Aantal Procentuele verhouding tot totaal

Aantal oud-leden 797 78%

Aantal nieuwe leden 230 22%

Aantal Procentuele verhouding tot totaal

Betalend lidmaatschap 929 90%

Gratis lidmaatschap 98 10%

Aantal Procentuele verhouding tot totaal

Vrouw 412 40%

Man 615 60%

BETALEND LIDMAATSCHAP 929

Aantal Procentuele verhouding tot totaal

Aantal oud-leden 699 75%

Aantal nieuwe leden 230 25%

Aantal Procentuele verhouding tot totaal

Man 357 38%

Vrouw 572 62%

GRATIS LIDMAATSCHAP 98

Man 55 56%

Vrouw 43 44%

47

2. Cijfers website en sociale media Open Monumenten

Aantal websitebezoekers

48

Demografie van gebruikers indicatie (meting pas gestart begin november)

49

Locatie van websitebezoekers

Sint-Niklaas en Mechelen scoren hoog in de rij wegens awareness-campagne gevoerd in deze

centrumsteden

Via welke kanalen komen bezoekers tot op de website?

50

Facebookpagina Open Monumenten in cijfers

Periode 10 september 2018 (na Open Monumentendag) tot 31 december 2018

Aantal volgers Facebook-pagina

Duidelijk stijgende trend

Aantal Pagina-vind-ik-leuks

Stijgende trend

51

Demografie: bereikte mensen

Leeftijdscategorie 35-44: meest bereikt

52

Demografie: betrokken personen

Leeftijdscategorie 55-64= meest betrokken (reageert op posts)

Demografie Pagina-volgers

Leeftijdscategorie 35-44= meeste volgers

53

3. Overzicht partners in het Netwerk Open Monumenten

Evolutie partners in het Netwerk Open Monumenten

2016: 121 partners

2017: 213 partners

2018: 262 partners

Bonnenpartners

Partner Plaats

Abdijmuseum Ten Duinen Koksijde

Abdijsite Herkenrode Hasselt

Bilzen Mysteries Bilzen

Brouwerij Roman Oudenaarde

C-Mine Genk

Damiaanmuseum Tremelo

De Ruien Antwerpen

Eperon d'Or Izegem

Fort Breendonk Willebroek

Fort Duffel Duffel

In Flanders Fields Museum Ieper

Kasteel Beauvoorde Wulveringem (Veurne)

Kasteel van Laarne Laarne

Kasteel van Loppem Zedelgem-Loppem

Kasteel Wissekerke Bazel

Landcommanderij Alden Biesen Bilzen

Lange Max Museum Koekelare

Museum Dhondt-Dhaenens Deurle

Plantentuin Meise Meise

Sportimonium Hofstade

Stadhuis Leuven Leuven

Uilenspiegelmuseum Damme

Zimmertoren Lier

54

Getrouwheidspartners

Partner Plaats

Abdij Ten Putte Gistel

Abdijmuseum Ten Duinen Koksijde

Abdijsite

Herkenrode Hasselt

Archixplore Schoten

Belevingscentrum '14-'18 Tildonk Tildonk

Belfort Aalst Aalst

Bilzen Mysteries Bilzen

Brouwerij Roman Oudenaarde

C-Mine Genk

Cultuurcentrum De

Grote Post Oostende

Damiaanmuseum Tremelo

De Gavers: Provinciaal Sport- en Natuurcentrum Harelbeke

De Ruien Antwerpen

Eperon d'Or Izegem

Fort Breendonk Willebroek

Fort Duffel Duffel

In Flanders Fields

Museum Ieper

Japanse Tuin Hasselt

Kasteel Beauvoorde Wulveringem (Veurne)

Kasteel van Laarne Laarne

Kasteel van Loppem Zedelgem-Loppem

Partner Plaats

Kasteel Wissekerke Bazel

Kazerne Dossin Mechelen

Kempens

Diamantcentrum &

Slijperij Lieckens Nijlen

Landcommanderij Alden Biesen Bilzen

Landschap De

Liereman Oud-Turnhout

Lange Max Museum Koekelare

Merodefestival Messelbroek

M-Museum Leuven Leuven

Museum Dhondt-

Dhaenens Deurle

Museum Hof van

Busleyden Mechelen

Museum van de

Zwinstreek - Sincfala Knokke-Heist

Plantentuin Meise Meise

Sint-Martinuskerk

Aalst Aalst

Sportimonium Hofstade

Stadhuis Borgloon Borgloon

Stadhuis Leuven Leuven

't Gasthuys -

Stedelijk Museum Aalst Aalst

Uilenspiegelmuseum Damme

Vrij Vaderland Veurne

Wintertuin Ursulinen Olv waver

Zimmertoren Lier

55

Kaartpartners

Partner Plaats

Abdij Averbode Averbode

Abdij van Tongerlo Tongerlo

AMUZ Antwerpen

Antitankgracht en Kasteel van Roost Haacht

Antwerp by bike Antwerpen

Archeologisch Park De Rieten Wijshagen

Archeologische site Kerkhove Gent

B&B De Gilleminus Temse

B&B Hippo-Droom & de koninklijke loge Hoeilaart

B&B Villa Emma Sint-Amandsberg

Backstay Hostel Gent

Bakkerijmuseum Veurne

Bank van de Arbeid Gent

Begijnhof van Hoogstraten Hoogstraten

Begijnhofmuseum Dendermonde Dendermonde

Begijnhofmuseum Turnhout Turnhout

Beiaardtoren Hasselt Hasselt

Belfort Gent Gent

Belle Epoque Centrum Blankenberge

Be-MINE Beringen

Bezoekerscentrum Hageven Neerpelt

Bocholter Brouwerijmuseum Bocholt

Brouwerij Bourgogne Des Flandres Brugge

Brouwerij De Leeuw Zedelgem

Brouwerij en Grand Café Remise 56 Koersel

Brouwerij Rodenbach Roeselare

Caermersklooster Gent

CC De Brouwerij Koekelare

Cinema De Keizer Lichtervelde

Commanderij van Gruitrode Gruitrode

Connecterra Maasmechelen

Couchezmolen Zarren

Cyclant Antwerpen

De Bottelarij Ulbeek-Wellen

De Centrale Gent

De Crangon Oostende

De Dolle Brouwers Diksmuide

De Gallische Hoeve Destelbergen

De Kinderbrouwerij Reningelst (Poperinge)

De Midzeelhoeve Sint-Katelijne-Waver

De Normandie Koksijde

De Oude Kaasmakerij Passendale

De Roma Borgerhout (Antwerpen)

De Voorhaven Gent

Den Ast Halle

Den Wolsack en de Hofkamer Antwerpen

Domein de Renesse Oostmalle

Domein Pietersheim Lanaken

Donkmeer - Bezoekerscentrum Berlare

Duitse militaire begraafplaats Lommel

Emile Van Dorenmseum Genk

Ensorhuis Oostende

Erfgoedbibliotheek H. Conscience Antwerpen

FeliXart Museum Drogenbos

Felixatelier Antwerpen

Fort 5 Edegem Edegem

Fort Eben-Emael Eben-Emael

Fort Liefkenshoek Kallo (Kieldrecht)

Fort Liezele Puurs

Fort Napoleon Oostende

Fort van Oelegem Oelegem-Ranst

Gallo-Romeins Museum Tongeren

Garden city wijk Elsdonk Edegem

Gemeentelijk museum Gevaert-Minne

Sint-Martens-Latem

Getijdenmolen Kruibeke

Grafzerkje vzw Putte

Gravensteen Gent

56

Grevenbroekmuseum Hamont-Achel

Grotten van Kanne Kanne

HeadquARTers Katoen Natie Antwerpen

Heetveldemolen Tollembeek

Het orgel in Vlaanderen Antwerpen

Het Stadsmus Hasselt

Historium Brugge

Hobos Grote Hof Overpelt

Hof ter Linden Edegem

Hof ter Welle Beveren

Hopmuseum Poperinge

Hotel d'Hane Steenhuyse Gent

Huis Beaucarne Ename (Oudenaarde)

Huis Nagels Sint-Truiden

Huis Van Oombergen (KANTL) Gent

Huis van Oscar Lier

Huisje Mostinckx Sint-Martens-Bodegem

Huisje van Majutte Blankenberge

Huize Ernest Claes Zichem

Jenevermuseum Hasselt

Jeneverstokerij Van Damme Oosterzele-Balegem

Kapel O.-L.-V. van Steenbergen Oud-Heverlee

Kapel Onze-Lieve-Vrouw Kinkenberg

Sint-Pieters-Voeren

Kasteel Cortewalle Beveren-Waas

Kasteel de Merode Westerlo

Kasteel de Viron Dilbeek

Kasteel d'Ursel Hingene

Kasteel Nieuwenhoven Sint-Truiden

Kasteel Ooidonk Deinze

Kasteel van Beersel Beersel

Kasteel van Gaasbeek Gaasbeek

Kasteel van Groot-Bijgaarden Groot-Bijgaarden

Kasteel van Horst Holsbeek

Kasteel van Poeke Poeke

Kasteel van Rumbeke Rumbeke-Roeselare

Kasteel Wijnendale Torhout

Keizersbastion Antwerpen

Klankenbos Neerpelt

Klokhof Loppem Zedelgem

Luysmolen Bocholt

Maagdentoren Zichem

Memorial Museum Passchendaele 1917 Zonnebeke

Merghelynckmuseum Ieper

Mijnmuseum Beringen Beringen

Modemuseum Hasselt Hasselt

Moerenpoort Tongeren

Molen te Rullegem Herzele

Molen van Hoeke Damme

Molsbroek Lokeren

Monasterium PoortAckere Gent

MOT Museum voor de Oudere Technieken Grimbergen

MOU Museum Oudenaarde & Vlaamse Ardennen Oudenaarde

M-Schatkamer Leuven

Mu.Zee Oostende

Museum aan de IJzer Diksmuide

Museum Arnold Vander Haeghen Gent

Museum Torhouts Aardewerk Torhout

Museum van de Slag der Zilveren Helmen Halen

Museumapotheek Oud-Rekem Rekem

Museumkerk Sint-Pieter Oud-Rekem Rekem

Must - Museum voor Textiel Ronse

Nationaal Museum van de Speelkaart Turnhout

Nationaal Visserijmuseum Oostduinkerke

Natuureducatief Centrum De Kaaihoeve

Meilegem (Zwalm)

Natuurpunt Museum in Natuur.huis Turnhout

Neanderthalersite Veldwezelt

Netwerk Aalst

57

NTGent Gent

OLV van Lourdesbasiliek Edegem

Ons Huis Gent

Oostmolensite en bezoekerscentrum Gistel

Openluchtmuseum Bokrijk Genk

Oud gemeentehuis Edegem Edegem

Paleis op de Meir Antwerpen

Papiermomen Herisem Alsemberg

Paul Delvaux Museum Koksijde

Paviljoen de Notelaer Bornem

Permekemuseum Jabbeke

Peter Benoitmuseum Harelbeke

Poeziecentrum het Toreken Gent

Priorij Corsendonk Oud-Turnhout

Prov Bezoekerscentrum Duinpanne De panne

Provinciedomein Raversyde Oostende

Quondam Berlaar

Reflectieruimte Vikt 1940 Vinkt

Regionaal Landschap Ijzer en Polder Diksmuide

Regionaal Landschap West-Vlaamse Heuvels Ieper

Rijn- en Binnenvaartmuseum Antwerpen

Romeins Archeologisch Museum Oudenburg

Scheepvaartmuseum Baasrode Baasrode

Scouts en Gidsen Museum Leuven Leuven

Sevensmolen Bocholt

Sint Antoniuskerk Edegem

Sint Pieter-en-Paul kerk Mechelen

Sint-Alenatoren en Ijskelder Dilbeek

Sint-Andrieskerk Antwerpen

Sint-Antoniuskapel Leuven

Sint-Baafsabdij Gent

Sint-Hermescrypte Ronse

Sint-Pauluskerk Antwerpen Antwerpen

Sint-Pietersabdij Gent

Sint-Romboutskathedraal Mechelen

Sint-Romboutstoren Mechelen

Stad- en Landshuis Veurne Veurne

Stadhuis Bree Bree

Stadhuis en Lakenhalle Dendermonde Dendermonde

Stadhuis Gent Gent

Stadsbrouwerij De Koninck Antwerpen

Stadsmuseum De Hofstadt Diest

Stadsmuseum Lokeren Lokeren

Station Racour Landen

Steenbakkerijmuseum EMABB Boom

Stenen bergmolen Rijkevorsel

Stermolen en Molenhuisje Hechtel-Eksel

Stokerij De Molenberg Blaasveld

Stoomcentrum Maldegem vzw Maldegem

Stoomtrein Dendermonde-Puurs vzw Baasrode

Streekbezoekerscentrum de Permanensje Geraardsbergen

't GROM Sint-Katelijne-Waver

Tabakfabriek N° 253 Handzame

Taxandriamuseum Turnhout

Teseum Tongeren

Texture - Museum over Leie en Vlas Kortrijk

The New Belgica Boom

Tolerant vzw Kruibeke

Toren Stadspark Leuven

Torenverplaatsingsmuseum Bocholt

Tramsite Schepdaal Dilbeek

Transfo Zwevegem

Tumulisites Gingelom

Universiteitsbibliotheek Leuven Leuven

Vakantiewoning Adelaïde Ronse

Van Hauwermeirsmolen Massemen

Verbeke Foundation Kemzeke

Villa Les Zéphyrs Middelkerke

Vleeshuismuseum Dendermonde Dendermonde

58

vzw Demurenspreken Londerzeel

vzw Zeilschip Mercator Oostende

Watermolen van Sint-Gertrudis-Pede (Pedemolen) Schepdaal

Westfront Nieuwpoort Nieuwpoort

Wijnkasteel Genoels-Elderen Riemst

Yper Museum Ieper

ZOO Antwerpen Antwerpen

59

4. Bezoekerscijfers per site

Kasteel van Horst

2018: Kasteel gesloten voor bezoek, geen bezoekerscijfers

Abdijsite Herkenrode

2015: 187.053

2016: 183.346

2017: 180.346

2018: 201.184 bezoekers

Den Wolsack en De Hofkamer

2018: 993 bezoekers

Kasteel Beauvoorde

2015: 10.762

2016: 12.460

2017: 10.888

2018: 15.973 bezoekers

Fort Napoleon

2015: 37.561

2016: 47.508

2017: 67.497

2018: 37.436 bezoekers (sluiting in het najaar i.f.v. nieuwe exploitatie)

Paleis op de Meir

2017: 2.217

2018: 2.321

60

5. Cijfers Open Monumentendag

Aantal lokale organisatoren: 338

Aantal nieuwe organisatoren: 29,6%

Aantal activiteiten: 880

Aantal steden en gemeenten: 199

Aantal sites: 680 waarvan monumenten: 538

Cijfers publiekswebsite Open Monumentendag

Bezoeken Unieke

bezoekers

Paginaweergaven Aantal minuten

op de website

1aug-9 september 202.098 154.927 1.972.833 4:12 minuten

Laatste week van de

publiekscampagne: 3

sep-9sep

167.038 125.908 1.723.335 6:33 minuten

Op OMD 91.981 74.321 888.928 6:15 minuten

6. Cijfers Erfgoedhelden.be en Herita.be

erfgoedhelden.be

Paginaweergaven

3 mei 2018 4.194

Mei-december 2018 13 386

herita.be

Unieke bezoekers Sessies Pagina-weergaven

Jan 10.916 14.186 30.064

Febr 11.069 14.241 38.422

Maart 9.543 12.311 28.438

April 11.142 13.876 29.851

Mei 11.962 14.844 35.787

Juni 10.658 13.195 28.378

Juli 11.579 14.713 33.324

augustus 12.637 16.287 37.519

* september 10.848 12.936 25.871

oktober 4.361 5.526 10.155

november 3.915 4.837 8.496

december 3.100 3.823 8.415

TOTAAL 111.730 140.775 314.720

*op 9 september lanceerde Herita de nieuwe publiekswebsite Open Monumenten