/J ?.:6' 1 A 2-

EVOLUTIE VAN DE WATERKWALITEIT VAN DE SCHELDE IN DE PERIODE 1977-1985.

A. RINGELE, K. DE BRABANDER, /.H.E. , Ministerie van Volksgezondheid

INLEIDING

Om de kwaliteit van de Belgische oppervlaktewateren te kontroleren beschikt het Instituut voor Hygiëne en Epidemiologie over een uitgebreid meetnet van alle oppervlaktewateren. Het ganse meetnet wordt viermaal per jaar bemonsterd, uitgezonderd de grensmeet­punten die tot twaalf maal bemonsterd worden. In deze studie hebben we ons beperkt tot een aantal meetpunten van de Schelde. Per meetpunt worden 40 parameters bepaald. Daaruit hebben we 10 parameters uitgekozen die een representatief beeld geven van de kwaliteit van de Schelde. Zoals aangegeven op figuur 1 hebben we gans de loop van de Schelde doorheen België weergegeven aan de hand van 9 meetpunten : Bleharies, waar de Schelde vanuit Frankri jk België binnenvloeit , Kain, Pottes, Oudenaarde, Zwijnaar­de, Melle, Temse, Kruibekeen Doel waar de Schelde België verlaat en overgaat in de Westersehelde op Nederlands grondgebied.

Fig. 1. : Situering van de meetpunten op de Schelde en één meetpunt op de Spiere (Espierres).

\ \.

C, BELG IE

BELGIQUE

··· .. \ ..... ·•··· ... ·"··~ ........... i

\ . .I

FRANCE

FRAN KRIJ K

I UURIU

Omdat door jarenlange metingen gebleken is dat de belangrijkste vervuiling van de Bovenschelde uit Frankrijk komt langs de Spiere, die in de Schelde uitmondt tussen Kain en Pottes, werd het grens­punt Espierras opgenomen in deze studie. Daar het hier niet gaat om een meetpunt op de Schelde hebben we dit meetpunt kursief weergegeven. In een eerste reeks figuren (figuur 2.1. tot fig. 2.1 0) hebben we de evolutie van de waterkwaliteit van de Schelde weergegeven aan de hand van gemiddelde waarden voor de perioden 1977-79, 1980-82, 1983-85. In een tweede reeks figuren (fig. 3.1. tot fig. 3.1 0) is de evolutie van de waterkwaliteit van de Schelde weergegeven in drie grenspunten : Bleharies, Espierras (grenspunt Frankri jk-België) en Doel (grens­punt België-Nederland), aan de hand van gemiddelde waarden per jaar van 1977 tot en met 1986.

117

RESULTATEN:

1. Evolutie van de waterkwaliteit in een lengteprofiel van de Schelde.

Figuur 2. 1. : Evolutie van de concentraties aan opgeloste zuur­stof, uitgedrukt in milligram per liter.

EVOLUTI E VRN DE WRTEJI:kWAL I TCIT W~H D( 'SCHCLDE IN DE PERI ODE 197;"-1985

OPG-E LOST( .ZUUPSTOr

. ,9:-;"-1'!'7'=' Ot 9ac-t ~ez ~ t9sJ:-t":~as

·~--------~~------------~-----------.

~ . N 0

. < . 0 . ' , ~

N

Aantal analysen: 1977-79 : 155; 1980-82 : 168; 1983-85:147. De hoeveelheden opgeloste zuurstof liggen duidel ijk hoger in de perioden 1980-82 en 1983-85. De zeer lage waarden na het meet­punt Potles zijn te wijten aan de aanvoer van sterk vervuild water langs de Spiere die voor deze parameter extreem lage waarden vertoont. Een tweede dieptepunt stellen we vast ter hoogte van Temse en Kruibeke met daarna terug een duidelijke stijging in Doel ongetwijfeld door de invloed van het getijdewater.

Figuur 2.2.: Evolutie van de BOD5, uitgedrukt in milligram per liter Biochemica/ Oxygen Demand).

' Q .

BIOCHE:t'IJ SCH ZUUR STOfVCR II RUI K I II ODSJ

EJ 198 8 - 1982 1111 1983- 1985

. E

Aantal analysen: 1977-79: 153; 1980-82 : 166; 1983-85 : 143. Voor de beide perioden 1980-82 en 1983-85 zijn de BODç waarden duidelijk gedaald. De hoge waarden in Potles zijn te wijten aan de zeer hoge waarden in de Spiere (meetpunt Espierres). In dat meet­punt daalt deze waarde in 1983-85 met de helft , maar blijft echter nog zeer hoog.

Water nr. 30 - sept.lokt. 1986

Figuur 2.3. : Evolutie van de GOD-waarden uitgedrukt in milli­gram per liter. (GOD = Chemica/ Oxygen Demand).

(Y0LU1'1( YAH D[ WAT[RKWALJT[JT YAM DC SCHCUIC IN DC P[RIODC 1977- 1985

CHEMI SCH ZUURSTOf YCR IRIU IK (CODI

. 1977-I'J79 0 1988- 1982 llll t983• 198S

,-----~~~~~~------------~---------.

' 0 . 308

• ••

•••

. L . A

~ · ~ o:..

••

0 .. . .. . . c . .. , 0

Aantal analysen : 1977-79 : 161; 1980-82: 168; 1983-85: 142. Voor de perioden 1980-82 en 1983-85 liggen de GOD-waarden lager dan voor de periode 1977-79. De GOD-waarden in het grenspunt Espierras vertonen voor de periode 1980-82 en 1983-85 een duidelijke daling maar blijven niettemin ook dan nog hoog. Er werd sedert 1983 een nieuwe methode voor de bepaling van GOD in brakwater op punt gesteld. Vandaar dat voor het grenspunt Doel slechts waarden voorhanden zijn vanaf 1983.

Figuur 2.4. : Evolutie van de concentratie aan chloriden, uitge­drukt in milligram per liter.

CYOLUTIC VAt• Il[ WA TCRKWAL.ITEI T VAN DC SC HI:LDC IN DE PC IItJ QD[ Un- 1985

CHLORJ DCH

. , 977- 1 9·7·------=o=-··-·-·--·-··-·-------'~~~~~~=--··_.,_-_· ·-··---=s'"'~'"'~"

' :r . "

••• ••• •••

••

. 0 0

Aantal analysen : 1977-79: 156; 1980-82 : 159; 1983-85 : 117. Het verloop van de concentraties aan chloriden duidt aan tot waar de invloed van zoutwater zich laat gelden. Er is geen specifiek zoutprobleem in de Schelde.

Figuur 2.5.: Evolutie van de concentraties aan ammoniakale stikstof, uitgedrukt in milligram per liter.

( YOL.UTJ[ YAH DC WAT CRt,.WALITCI T YAH DC SCHCLDE IN DE PER IODE 1'1<":"-I'JSS

RtHtOHI AKAl[ ST I KS TOf

. , 97~-197~ D 1 !1180- 1 '!182 ~ I 983-1 98&

,---------------------------------,

,. IS

..

~

i ~ 0 , ~

.. . , . N

Aantal analysen : 1977-79 : 160; 1980-82: 166; 1983-85 : 14 7. Men stelt een duidelijke verlaging vast voor de periode 1980-82, een positieve trend die zich nog verder zet in de periode 1983-85. Dit staat in tegenstelling tot de waarden voor het grenspunt Espierras

Water nr. 30 - sept.lokt. 1986

waar een stijging wordt vastgesteld. Deze stijging kan het gevolg zijn van een grotere anaërobe afbraak van de organische stoffen dan vroeger.

Figuur 2.6.: Evolutie van de concentraties aan orthofosfaten, uitgedrukt in milligram per liter.

Aantal analysen: 1977-79: 160; 1980-82: 166; 1983-85: 146. De concentraties aan orthofosfaten voor de periode 1980-82 liggen duidelijk lager dan voor de periode 1977-79. Deze positieve trend zet zich nog verder in de periode 1983-85. De hoge waarden vanaf het meetpunt Polles zijn duidelijk te wijten aan de aanvoer van grote concentraties orthofosfaten via de Spiere. De daling die we vaststel­len in 1983-85 is in dezelfde zin te verklaren.

Figuur 2. 7. : Evolutie van de concentraties aan cadmium, uitge­drukt in microgram per liter.

CYOLUTIC VAN DE WATCRKWALITCJT YAM DC SCHELDt IN DE PUUODE 197:'- 1'!185

CADMI UM

• un-u,''------=D=-•-••_•-_•_••_• _ ___ ___cll!!ll=--"-"3_-_••_••-----,

. L .

' . .,.;·~ .. ~' • •

. r

Aantal analysen : 1977-79 : 158; 1980-82 : 158; 1983-85: 123. Er waren vroeger duidelijk twee belangrijke aanvoerbronnen van cadmium : de Spiere en de Antwerpse regio (zone Temse-Doel). Voor het meetpunt Espierras is de trend negatief van 60,6 ug in 1977-79 naar 102 ug in 1983-85; terwijl voor het m eetpunt Doel de trend positief is met een daling van 5,4 ug in 1977-79 naar 0,9 ug in 1983-85. De verklaring ligt ongetwijfeld bij de verminderde cadmi­um emissie in de Schelde en de Rupel ter hoogte van Antwerpen.

Figuur 2.8.: Evolutie van de concentraties aan chroom, uitge­drukt in microgram per liter.

[VOLUfl[ YRH DE WATtRKWAliTCIT VAN Ot SCM[ll![ lH D( PERI OOt " ;":" -1 98S

• un-t'r'"_· ------=-~0:;::..•-••_•-_•_••_z _____ IIIIII=-_"_"J_-_,._" ___ ......., ~~~;

' .. , • •

•• .. ••

"'"'

118

Aantal analysen: 1977-79: 158; 1980-82: 158; 1983-85 : 114. In tegenstelling met de andere parameters neemt hier de verontrei­niging toe. Dit is te wijten aan de aanvoer van extreem hoge concentraties chroom via de Spiere (non-ferro bedrijven in Frankrijk) waar de concentraties aan chroom ook in de periode 1983-85 nog zeer hoog blijven (gemiddeld 30 maal hoger dan in de andere meetpunten.

Figuur 2.9. : Evolutie van de concentraties aan kwik, uitgedrukt in microgram per liter.

EVOLUTI E VA M D[ WRTERKWALJ H tT VAH DE SCHELDE IN DE PER IODE 1977-19&5

.1917- 1979 01989 - 1982

KWIK

611t 983- 198S 0 1985

·' .---------------------------------------~

·' . 5

,J

. 2

.I

e .e~~~L,~~~U.~~~~~UU~LL~~~~~BU~ . ~

, N

Aantal analysen: 1977-79: 157; 1980-82: 158; 1983-85: 113. In de periode 1977-79 hadden we 2 hoogtepunten : 1) grenspunten Frankrijk-België; meetpunten Bleharies & Espierres, 2) De Antwerp­se regio , de zone Temse tot en met Doel. Vanaf de periode 1980-82 treedt er duidelijke verbetering op voor alle meetpunten behalve het meetpunt Espierres, waar de verbetering deels optreedt vanaf de periode 1983-85. Gelet op de belangrijke verbetering die vanaf het jaar 1985 wordt vastgelegd (ook voor het meetpunt Espierres) geven wij deze waar­den hierbij afzonderl ijk weer.

Figuur 2. 10. : Evolutie van de concentraties aan lood, uitgedrukt in microgram per liter.

EVOLUTIE VAH D[ loi~H [Rt..WRLI TEIT VRH DE SCH(Lil[ I N D[ Pr:RI OD[ 1977-1985

LOOD

• 19 77 -1 ., r-'---------=D=-•-••_o_-•_•_•> ________ ___:iml=-"-"'---"-"-' -------,

3 0

. . ~

' ~

. 0

Q

Aantal analysen: 1977-79 : 157; 1980-82: 165; 1983-85: 114. Men stelt een belangrijke toename van het loodgehalte vast vanaf het meetpunt Tem se (Hoboken). Nochtans zien we een aanzienlijke verbetering voor de perioden 1980-82 en 1983-85. De aanvoer vanuit Frankrijk via de Spiere is voor deze parameter relatief gering.

2. Evolutie van de waterkwaliteit van de Schelde in de grenspun­ten Bleharies, Espierres en Doel van 1977 tot 1985 : gemiddel­den per jaar.

119

Figuur 3. 1. : Evolutie van de hoeveelheden opgeloste zuurstof in de grenspunten Bleharies, Espierres, Doel, uitgedrukt in milli­gram per liter.

'· OPIO[ LOS TE Z UURSTOr

__ _._ ___ ...,...---.. ~~=-~----~----~----~----~----~----~------1977 t'.il18 "" U tl 1982 1983 198S

Figuur 3.2. : Evolutie van de BOOs-waarden in de grenspunten Bleharies, Espierres, Doel, uitgedrukt in milligram zuurstof per liter.

' " r-----~------_!l!,!e!O~CH~[').'HI~SC~H _!!W~UR!!.1S-lJTOtf.'f'~[R!!_IR!!l/U~IK.,J<~JO~DS;.J.> ---------------,

'-............ _.......- \

....... \ \

' ' '""'' \

"'

\ ---\ / ----\ //

r,':-:":----..,-:'-:::-----"~":-----,"~.,,------":':',-1 -----":':'.,:------"~,.,.-3 ----,~ .. -, __ __Jl tBS

>o ,-----~----~~·w•o~c·~'"~"~'~"E'u~u·~·~·o~"~''~"~u·~·~·ll•o~"~'--------~----.

,L_ ____ ~----~----~----~----~----~----~--__J lt71 UH 1982 IJ8l 1984 1986

Figuur 3.3. : Evolutie van de GOD-waarden in de grenspunten Bleharies, Espierres, Doel, uitgedrukt in milligram zuurstof per liter .

1590 t---- ....................

•••

...

\ \

\ \ /

V

1982 1983 1994 198S

' l ~~ ,, ~~ ·~~ ~.

~ ~ H ~ . ~] ~~ ~

1,93 198 4

Water nr. 30- sept.lokt. 1986

ü

Figuur 3.4. : Evolutie van de concentraties aan ammoniakale stikstof in de grenspunten 81eharies, Espierres en Doel, uitge­drukt in milligram stikstof per liter.

Al'tttOHIAKAl[ ST IICSTOr-

"

"

21

IS

1971 ., .. 1983 ,, .. 1915

••r-----~------~----~------~----~------~------~-----,

..

~.~,,~--~ • • ~,.~--~ • • ~,~.----.,.,.~.~.----~.~ •• ~.----~.~.~ •• ~--~ .. ~ •• ~--~ .. ~ • • ~--~19"85

Figuur 3.5.: Evolutie van de concentraties aan chloriden in de grenspunten 81eharies, Espierres, Doel, uitgedrukt in milligram chloor per liter.

7101,-----~------~----~--~'~"~'·~·~··~· --~------~------~-----,

' 1 ~~ ~~ ~~ j~ ~.

~~ }~

H ..... 3111

~

2H~~,,~--~ •• ~,.~--~ •• ~,~.----~ •• ~.~~----~~--~.~ •• =.~--~~~t~0>~---1=t~l•~--~ .,.,

3oo ,-----~------~----~--~c~"~'·~·~··~'~"----------~------~-----,

...

~ .~":----:-:"':,.:----..""~,-=-. ----.,."":,-:-, ----~:-----,~ .. ~.-----,-::,~.,:-----"~ •• ----_1. ""

Water nr. 30- sept.lokt. 1986

Figuur 3.6.: Evolutie van de concentraties aan orthofosfaten in de grenspunten 81eharies, Espierres, Doel, uitgedrukt in milli­gram fosfor per liter.

~ : . .

·••r-----~------~----~--~·~·,~·~··~·~·~·~''"~"--~------------~------,

1~----~------":-:-----_.------~----~------~------L------" un ""' ' "' t tl l uu 1tU .,,,. a98s

. .

• ·~,t,"=---~ .. ~,~. ----,-"-::,:::, ----.,."::,:::,----.,.,::,.::-,-----:,-:,.;:;,-----::~----;:;"::,.:----:-:.

Figuur 3. 7. : Evolutie van de concentraties aan cadmium in de grenspunten 81eharies, Espierres, Doel, uitgedrukt in micro­gram per liter.

,

••••~----~------~----~----~c~·~··~·~•··~---r------~----~------,

"' '" , ..

' ·' \,~,,~--~ •• ~,,~--~,,~,~. ----~,,~,:::, ----.,., ,:;,::-,-----:,~,,=,----~~----=,,~,,:---~,, .• s

î ~' ' ~ ~~ '~ ~~~

·-·- ·-·-·-·- ·-·- ·- ·-·-·-·-·-·-·-·- ·-·-·-·-·-· ~:

u i! ,.

~--·~

120

Figuur 3.8. : Evolutie van de concentraties aan chroom in de grenspunten 81eharies, Espierres, Doel, uitgedrukt in micro­gram per liter. ·····.---~--~-~--'<""""~· ... .,__-~-~--~--,

... 1917 lt71 lt7t "" l981 lt83 , ... lttS

CHttOO"

~

.. llel'!ar1es ,_.---. --~

• un 1971 U7t "'' 1981 1982 1914 "''

PLUVIOMETRIE

Provincie Maart 86 April 86 Station (1) (2) (1) (2)

West- Middelkerke 79,8 14,7-27 61,0 10,1- 7 Vlaanderen Knokke-Zwin 92,2 18,1 -27 64,1 8,8-16

Vlamertinge 73,2 13,1-27 61,0 8,4- 7 Beitem 94,4 18,8-27 71,6 10,0- 7

Oost- Moerbeke-Waas 90,6 19,7-27 58,1 11 ,0-21 Vlaanderen Eeklo 95,6 16,4-27 64 ,9 7,0-16

Kruishoutem 90,2 18,3-27 67,9 7,6-14 Geraardsbergen 123,2 25,6-27 61 ,6 9,4-14

Antwerpen Stabroek 90,8 17,3-27 42,5 8,4-21 Arendonk 101 ,3 21 ,1-27 52,1 13,1-21 St.KatWaver 95,1 17.8-27 58,0 15,8-21 Geel 113,7 21,9-27 65,5 10,9-14

Limburg Koersel 111 ,2 25,5-27 60,6 8,0-21 Meeuwen ,108,7 27,5-27 72,8 11 ,8-21 Lanaken 117,5 25,5-27 59,4 9,5- 3 Gorsem 98,3 20,4-27 45,7 8,4-18

Brabant Asse 133,9 26,7-27 65,9 13,4-21 Ukkel 126,3 23,4-27 56,6 8,4-21 Rillaar 106,2 23,2-27 62,0 10,9-18 Beauvechain 106,4 21,0-27 63,5 16,4-26

(1) maandsom in mm. (2) grootste dagneerslag mm.-datum

121

Figuur 3.9.: Evolutie van de concentraties aan kwik in de gren­spunten Bleharies, Espierres, Doel, uitgedrukt in microgram per liter.

" ........ .. I '-

1 \ I \

Figuur 3. 10. : Evolutie van de concentraties aan lood in de grenspunten 81eharies, Espierres, Doel, uitgedrukt in micro-gram per liter.

I :l ~~

l~ ~J !.

ll••••·••/ ~~ _/ u ......... --.... - • . 1971

Mei 86 Juni 86 Juli 86 Augustus 86 (1) (2) (1) (2) (1) (2) (1) (2)

24,8 7,6- 6 44,5 12,9- 3 27,4 7,5- 5 88,4 29,9-28 27,1 6,2- 9 59,4 14,0- 6 20,3 4,5- 3 103,0 17,5-30 11,2 2,1-23 33,6 8,3- 3 32,3 6,9-23 68,1 15,7-25 24,6 4,9- 6 53,6 16,3- 6 40,9 10,3-23 64,4 24,4-11

39,8 6,0-20 117,8 59,2- 6 35,3 10,2- 6 135,3 24,5-30 37,9 8,2- 6 72,7 25,0- 6 43,9 9,3-10 81 ,6 15,5-30 33,3 6,6-29 71 ,7 19,0- 6 33,2 8,4- 5 89,9 41 ,5-11 29,2 6,4-23 90,1 23,5- 6 31,5 6,6- 6 39,4 9,4-22

40,8 9,4- 4 100,9 27,3- 6 37,3 11 ' 1- 5 114,4 35,8-30 54,7 15,0-23 56,0 14,4- 6 36,4 6.4- 5 62,3 11,4-22 61 ,5 15,4-20 119,7 35,4-1 7 28,9 6,7-22 36,7 11 ,9-30 71 ,8 18,9- 3 68.1 18,6- 6 55,7 16,3-22 72,8 27,4-30

79,7 25,8- 6 89,9 22.0-16 40,7 11 ,0-23 62,3 14,2-30 65,0 13,0-20 64,6 14,7-23 27.4 7,5- 5 63,0 15,0-19 59,2 12,0-13 90,1 17,7- 6 33,0 10,6- 5 66,5 17,1-19 77,5 17,4- 3 68,5 18,3- 6 34,0 12,7- 5 73,0 12,0-23

43,5 8,4-23 101,1 25,3- 6 36,2 9,9-22 53,3 13,8-30 52,1 9,9- 6 90,8 26,9- 6 32,0 7,5-10 60,4 13,8-28 65,0 12,2- 4 66,8 21 ,2- 6 26,7 5,3-23 57,7 13,1- 3 60,1 12,4-20 80,6 19,2- 6 39,7 9,3- 5 53,7 11,6- 3

Water nr. 30 - sept.lokt. 1986