Irma Thijssen

sr adviseur utiliteitsbouw RVO

i.o.v. ministerie van BZK

Duurzame Scholen congres

Energieneutrale scholen

bouwen? Het kan!

20 mei 2015

Energieneutrale scholen bouwen? Het kan!

Leerervaringen

• Techniek: Top 15 o.b.v. EPC herberekeningen

• Proces: Ervaringen van 30 koplopers van 6 projecten

• Eerste monitoringresultaten

Green Deal Verduurzaming Scholen

RVO instrumentarium

Top 15

Top 15 energiezuinigste scholen 2014

• Vanaf 2015: EPC onderwijsfunctie van 1,3 naar 0,7

• Onderzoek door MoBius i.o.v. RVO

• Kennishuis Energie in de Gebouwde Omgeving

• Alle gegevens komen in Database Energiezuinig gebouwd

• Werkelijk gebouwd, werkelijke maatregelen

• Herberekening EPC volgens NEN 7120

Top 15 energiezuinigste scholen (E/E)

E/E na weglaten PV

Conclusies uit de Top 15• Technisch kan het!

• Grote scholen compacter dan kleine – variatie omvang 1.300 m2 - 6.900 m2

• Zeer uiteenlopende ontwerpen en maatregelpakketten

Combinatie van compact bouwen, zeer goed isoleren, efficiënte verwarming, vraaggestuurde ventilatie en goed geregelde verlichting. 3 passief scholen. 3x aangesloten op stadsverwarming

• Toevoegen extra PV leidt naar energienul

• Verlichting grootste energiepost; 2e ventilatie, 3e verwarming

• Innovatie school in kas, gebruik van snoeihout, voorverwarming ventilatielucht via grondbuizen BaOpt

• Vaak WKO toegepast

• Vergelijking met Top 15 meest energiezuinige kantoren

Bij kantoren meer focus op installatietechniek en regeltechniek, en meer aandacht voor innovatief bouwproces: integraal bouwteam, aanbesteding DBFMO, prestatiecontracten

Ervaringen van koplopers BENG-B£NGKennis Atelier met 30 deskundigen uit 6 projecten

• Goede samenwerking gemeente en schoolbestuur• Goed opdrachtgeverschap• Goede samenwerking met marktpartijen

Beter matchen vraag en aanbod; wantrouwen• Integraal bouwteam• Ambities: formuleren, draagvlak, borging• Flexibel ontwerp• Kwaliteitsborging• Meerkosten beperkt, vooral extra procestijd• Innovatieve contracten en financiering:

TCO, voorfinanciering markt, MFC’s, geïntegreerde contracten, prestatiecontracten

• Gebruiksfase: meer aandacht voor monitoring, beheer, onderhoud, gebruikers

Monitoring

• Enerdeco monitort 9 scholen i.o.v. RVO en Platform 31

• Vier seizoenen

• Energiegebruiken, Binnenmilieu (CO2, temperatuur en soms ook geluid en verlichting), Tevredenheid van de gebruikers

• Gestart begin 2014; eindrapporten verwacht begin 2016

Leren van eerste monitoringresultatenOplevering

Is alles aanwezig?

Functioneert alles? Vb: koeling werkt niet > warmtepomp staat uit

Veel opstartproblemen > tijd nemen voor optimaliseren en inregelen

Vb: Plein Oost: uitgestelde oplevering

Beheer

Meer en ingewikkelder installaties > meer aandacht voor beheer nodig

Veel storingen leidt tot ontevredenheid

Meters aflezen, energierekening goed checken

Vb: energiegebruik 3x te hoog > wtw draait continu

Onderhoud

Vb decentrale units: tijdig batterijen vervangen en filters schoonmaken. Beheer is dan meestal niet centraal en niet op afstand leesbaar

Algemeen

Zelf doen of uitbesteden > goed contractbeheer

Tevredenheid versus cijfers correspondeert niet altijd

Wat maakt het succes?• Techniek: “Combinatie van ambitie, vakmanschap en samenwerking”.

Technisch kan het!

• Proces: “Goede sfeer, durf & creativiteit”. Goed opdrachtgeverschap, goede samenwerking, benut expertise uit de markt, durf en creativiteit

• Gebruiksfase: “Aandacht voor oplevering, beheer, onderhoud, monitoring, gebruikers, goed contractbeheer”

• Beter matchen vraagzijde en markt

www.rvo.nl/frissescholen• Programma van Eisen Frisse Scholen

• Frisse Scholen Toets

• EBA

• Krachtenveldanalyse

• Achtergrondrapporten

Nieuw in 2015

• Leidraad Verduurzamen scholen PO - DHP en DMOP

• PV op scholen Tool

• Factsheets met voorbeelden voorraadaanpak en financiering

• Ventilatiesystemen: leren van fouten en van successen

• Installatiescan voor installateurs

• Maatregellijst (Wet Milieubeheer)

• Energielabel voor scholen (EPBD)

• FAQ lijst over PvE, energie en binnenmilieu

• Leidraad aanbesteden energieprestatiecontracten

• Whitepaper 3 ESCo voorbeelden internationaal

Energieneutraal:• NESK• Top 15• Whitepaper ervaringen• Monitoring rapporten

Database Energiezuinig Gebouwd

400 praktijk-voorbeelden

nieuwbouw, renovatie

woningbouw, utiliteitsbouw, gebieden

32 scholen

Top 15

15

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Brede School PLUS te Lage Mierde

met ventilatie via de vloer

energiegebruiken

Brede school ; 2.010 m2

14

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Christiaan Huygens College te Eindhoven;

energiedak levert warmte en stroom

energiegebruiken

VO school; 6.853 m2

LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet van zijn vijfde tot zijn achttiende verjaardag naar school

13

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

CAH Vilentum te Dronten;

een agrarische school in een reuzenkas

energiegebruiken

Agrarische Hogeschool;

6.116 m2

12

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Veldhuizerschool te Ede;

(bijna) passiefschool met individuele ventilatie

energiegebruiken

verwarming

warmtapwater

koeling

ventilatoren

verlichting

PO school; 1.242 m2

LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet van zijn vijfde tot zijn achttiende verjaardag naar school

11

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

De Energieschool te Jirnsum;

dubbele passiefschool met verse lucht via grondbuizen

energiegebruiken

Twee PO

scholen;

1.557 m2

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Lyceum Schravenlant te Schiedam;

een Frisse School met veel aandacht voor C2C

energiegebruiken

VO school; 5.713 m2

9

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

MKC Zeeburgereiland te Amsterdam;

DBMO-contract met een systeembouwer

energiegebruiken

Montessori Kind Centrum

met gymzaal; 3.738 m2

8

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Het Klaverblad te Amsterdam;

combinatie van onderwijs- en woongebouw

energiegebruiken

PO school met gymzaal;

2.1868 m2

7

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

OdyZee te Kloetinge (Goes);

passiefschool voor het bijzonder onderwijs

energiegebruiken

SO scholen (PO en VO)

met gymzaal; 2.137 m2

LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet van zijn vijfde tot zijn achttiende verjaardag naar school

6

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

De Wilgenstam te Rotterdam;

het enige renovatieproject in de Top 15

energiegebruiken

PO school; 1.688 m2

LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet van zijn vijfde tot zijn achttiende verjaardag naar school

5

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Praktijkschool Focus in Heerhugowaard;

praktijkonderwijs zichtbaar in het gebouw

energiegebruiken

VMBO scholen met gymzalen

en kantoorruimte; 4.803 m2

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

BS Houthaven te Amsterdam;

duurzaam en flexibel voor een lang leven

energiegebruiken

Brede scholen, gymzaal en

kantoorruimte; 5.980 m2

3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Burgemeester Waldaschool op Nes, Ameland;

snoeihout van het eiland houdt de school warm

energiegebruiken

VO school; 1.577 m2

2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Plein Oost in Haarlem;

licht en transparant gebouw verrijkt de wijk

Brede school SBO + PO

2.521 m2

energiegebruiken

LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet van zijn vijfde tot zijn achttiende verjaardag naar school

1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

energiegebruiken

MFC 1.524 m2

met PO school en wijkcentrum

MFC

Westergeest-

Triemen;

levert meer

zonnestroom dan

het gebouw zelf

gebruikt