THEMA SCHOLENBOUW HOT TOPIC

1 stedebouw & architectuur | nr. 2 | april 2016

bouw & ZoRG

&06 PPS: meer ‘waar voor je geld’ 10 expertpanel over

scholenbouw in transitie 28 Cradle to Cradle SChool-

gebouw in venlo 48 herbestemming in zoetermeer

stedebouw architectuur&

jaargang 32 | nr. 6 | november 2015

www.stedebouwarchitectuur.nl

thema Scholenbouw

hot topic

06

&

stedebouw &

architectuur ok

tob

er 2014 &&

jaargang 33 | nr. 2 | april 2016

www.stedebouwarchitectuur.nl

hot topic

10

21

&

thema bouw & zorg

10 urban SPortS: Stad alS SPeelveld 21 meergeneratie-

woningen nu ook in nederland 26 dementievriendelijke

woonomgeving 38 age friendly cities: stadsveteranen

in amsterdam

stedebouw architectuur

stedebouw &

architectuur aPril 2016

26


bouw & ZoRG

2

05

08

10

columneelco koppelaar: er gaat iets flink mis in nederland: er is geen ruimte voor kinderen en jeugd.

hot topicssabine schoorl en wouter truffino: disruptie door virtual en augmented reality.

vincent kompier en daniel casas valle: urban sports, de stad als speelveld.

columntitia van den berg: gaat hedendaagse technologie ruimtelijke barrières slechten en zorgen

voor een levendig ecosysteem?

inhoud

5

8-11

46

Er gaat een streep door de traditionele verzorgingstehuizen. De komende jaren zullen 100.000 ouderen zelf-standig thuis blijven wonen in plaats van naar een verzorgingshuis te gaan. Het gaat dan om kwetsbare ouderen, maar ook om mensen met een verstandelijke, lichamelijke of psychische beperking. Een groot

deel van deze zorgdoelgroepen wonen of komen te wonen in een sociale huurwoning. Maar er is meer nodig dan alleen dat type woning.

“Tussen thuis en het verpleeghuis in is behoefte aan verschillende woonvormen die in meer of mindere mate bescherming, veiligheid en geborgenheid bieden,” zegt Daniëlle Harkes, manager Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg en gasthoofdredacteur van het katern Bouw & Zorg in deze editie van Stedebouw & Architectuur. Harkes merkt dat zorgorganisaties en -corporaties er steeds beter in slagen om in de woonbehoeften van deze kwetsbare doelgroepen te voorzien. Ook marktpartijen zijn geïnteresseerd, constateert Harkes: “Positief is dat de markt ook steeds meer initiatieven neemt rond wonen en zorg. Zo komt er meer variatie en meer keuze.” Ze plaatst nog wel een kanttekening: “Marktpartijen richten zich over het algemeen niet op de goedkope markt en ook niet op de wat minder krachtige wijken. En zij vergeten nog wel eens met de bewoners te overleggen over hun woon- en zorgwensen.”

Een mager zesje, zou ik zeggen, en dat terwijl dienstverlening aan ouderen booming is. In 2025 goed voor ongeveer veertien miljard euro, becijferde het Economisch Bureau van ING. De bank zegt dat er grote kansen liggen voor vernieuwende dienstverleners die zich richten op ondersteund wonen voor senioren. Als de markt het af laat weten, dan zijn er altijd nog de burgers die wel instappen. Harkes: “Burgers nemen al langere tijd het heft in eigen handen en ontwikkelen zelf initiatieven. Zo zijn er zorgcoöperaties en woongemeenschappen ontstaan of runnen burgers zelf seniorensociëteiten of ontmoetingscentra.”

wijnand beemster

ten geleide

EEn magEr zEsjE

TIJDELIJKE HUISVESTING: ZORG | KANTOOR | ONDERWIJS | BOUWPLAATS

Postbus 72 3360 AB Sliedrecht 0184 41 17 66 [email protected]

Zowel tijdelijk als permanent

Op ieder moment uitbreidbaar

Op zeer korte termijn te realiseren

Betaalbaar, met behoud van kwaliteit

Verplaatsbaar

Duurzaam

Voldoen aan de gestelde

huisvestings- en veiligheidseisen

www.wagenbouw.nl


column

de eConomie trekt weer aan. de bouw trekt weer aan! ontwik-

kelingen worden weer uit de kaSt gehaald, allemaal goede,

maar toCh gaat er ietS flink miS in nederland: er iS geen ruimte

voor kinderen en jeugd.

K inderen spelen steeds minder buiten. niet omdat ze niet willen, maar omdat ze nergens meer

terecht kunnen. de ruimte die voor hen wordt gereserveerd is niet groter dan een postzegel

met een hek eromheen. drie toestellen en vermaak je maar! en de jongeren? Zij krijgen met

een beetje mazzel één voetbalkooi in de wijk en een hangplek ver van de bewoonde wereld. is dat

wat we hun willen bieden? voelen zij zich zo geaccepteerd en onderdeel van de maatschappij?

waar speelde u vroeger buiten? wat deed u na schooltijd toen u nog puber was? ik betwijfel dat

uw antwoord is: “op het klimrek.” waarom sturen wij onze kinderen daar dan wel naar toe?

helaas kom ik regelmatig ontwikkelingen tegen van bijvoorbeeld geïntegreerde kindercentra (ikC)

waarbij kinderen niet of nauwelijks worden betrokken. Zo ook architecten die het plein bij het

gebouw ontwerpen. met een beetje mazzel is er nog net een landschapsontwerper bij betrokken,

maar zelden één met verstand van speelruimtes. laat staan dat kinderen een stem hebben, dat zij

zitting nemen aan de ontwerptafel.

omdat ik zelf een groot kind ben en tegelijk de leukste baan ter wereld heb, speel ik iedere dag

buiten. niet omdat het kan, maar omdat het móet. ik wil kinderen en jeugd nu én in de toekomst

dezelfde ervaringen bieden als ik vroeger heb gehad. ik wil mij hard maken voor hen, omdat zij geen

stem krijgen. voor kinderen is buiten spelen hun dagelijkse kost. tijdens het spelen ontwikkelen zij

zich onder andere op motorisch, cognitief en sociaal vlak. een goede buitenruimte stimuleert hun

fantasie en creativiteit. hoe ouder ze worden, hoe meer ruimte ze moeten krijgen. formele speel-

plekken hebben we zeker nodig, om te spelen, maar misschien nog meer als plek om daarvandaan

verder uit te vliegen. Spelen gebeurt niet alleen op de speelplekken met speeltoestellen, maar ook in

de ruimte eromheen. geef hun die ruimte. letterlijk en figuurlijk.

‘Waar is ruimtE voor hEt Kind?’

eelco koppelaar

EElco KoppElaar, speelruimte ontwerper.

‘Kinderen spelen steeds minder

buiten. niet omdat ze niet willen, maar omdat ze nergens meer

terecht Kunnen.’

rEagErEn?

[email protected]

www.eelcokoppelaar.nl

FALCONINE

MEER WETEN? BEL (0546) 55 44 44 OF BEZOEK ONZE WEBSITE WWW.FALCO.NL OM ONS VOLLEDIGE ASSORTIMENT TE BEKIJKEN

De publieke ruimte is van ons allemaal. We willen ons er prettig voelen.

Samenhang, vormgeving, uitstraling en veiligheid zijn daarom belangrijke

elementen in de openbare ruimte. Falco, leidende producent van straatmeu-

bilair, gebruikt die elementen dan ook als leidraad voor haar complete assor-

timent. Een assortiment dat varieert van fietsparkeersystemen tot overkap-

pingen, van verkeersvoorzieningen tot parkmeubilair en nog veel meer.

Productie ‘op maat’

De meeste producten ontwikkelt en fabriceert Falco zelf. Vandaar ook dat

uw keuze niet beperkt hoeft te blijven tot onze standaardcollectie. Ook voor

projecten en bijzondere wensen kan Falco ‘op maat’ maken wat u wilt en uw

ideeën voor uw buiteninrichting gestalte geven. Kijk op www.falco.nl voor

een uitgebreide impressie of bel (0546) 55 44 44 voor een afspraak of om het

256 pagina’s dikke Falco Grote Buitenboek aan te vragen.

Falco B.V @FalcoTweets

Falco Straatmeubilair FalcoBV

Falco Fietsparkeren en Straatmeubilair

Falco Fietsparkeren en Straatmeubilair

FalcoJona; afvalbak verkrijgbaar

in verschillende varianten (50,

70 en 100 liter). Nu verkrijgbaar

met geïntegreerde asbak.

Een mooiere buitenwereld begint bij Falco

Falco Grote Buitenboek. Bekijk online of vraag aan!

FalcoLevel Premium+;

gebruiksvriendelijk etagerek dat

voldoet aan eisen FietsParKeur,

zowel h.o.h. maat 37,5 cm en

40 cm!

FalcoRoller;

Voor het veilig en overzichtelijk

parkeren van rollators en rolstoelen.

Leverbaar met aanbindbuis voor

veilig stallen met kabel- of

kettingslot.

6 7 stedebouw & architectuur | nr. 2 | april 2016

Architect ZAhA hAdid overleden

een groot verlies voor de architectuur: ‘starchitecte’ Zaha hadid,

ook wel Queen of the curve genoemd vanwege haar gebouwen

met organische vormen, is op 31 maart 2016 overleden aan de

gevolgen van een hartaanval. Ze werd in een ziekenhuis in miami

behandeld voor bronchitis. de brits-iraakse hadid werd beschouwd

als een van de grootste hedendaagse architecten en was de eerste

vrouw die onderscheiden werd met de prestigieuze Pritzker Prijs

en de royal gold medal 2016. haar architectuur kenmerkte zich

door grootse gebaren en golvende vormen, zoals te zien is in het

aquatics Centre in londen en het heydar aliyev Center in bakoe.

hadid ontwierp ook het nieuwe havenhuis in antwerpen, dat in

september 2016 officieel in gebruik wordt genomen.

‘rAre Architectuur’ in chinA hAlt toegeroepen

weg met enorme, xenocentrische en rare architectuur. dat zegt

het Chinese kabinet, dat nieuwe richtlijnen voor stadsplanners

en architecten invoert die voornamelijk functionele architectuur

moeten opleveren. hoewel het moeilijk is een woord als ‘raar’

te specificeren, valt het niet te ontkennen dat gebouwen als de

world financial Center (‘s werelds grootste flessenopener, zie

onder) en de CCtv-toren, tezamen met alle andere excentrieke

gebouwen in Shanghai en Peking, een mengelmoes aan archi-

tectonische identiteiten opleveren. “we moeten niet te ver gaan

in onze drang naar vertoningen,” aldus wang kai, vicepresident

van de China academy of urban Planning. kai verwacht dat de

nieuwe richtlijn vooral zal resulteren in striktere ontwerpstandaar-

den voor publieke gebouwen. “voor particuliere woningen en

commerciële projecten zal nog steeds ruimte zijn voor innovatie.”

eerste energieneutrAle woontoren vAn nederlAnd in AAnbouw

optimale isolatie, energie-

besparende installaties en

veel zonnepanelen: het 73

meter hoge woongebouw

@home amstelkwartier

bereikt hiermee een energie-

prestatiecoëfficiënt (ePC)

van nul. op woensdag 13

april werd door oud minister

en huidig voorzitter van

bouwend nederland maxime

verhagen het ‘eerste’

gevelelement van @home,

nederlands eerste energie-

neutrale woontoren, geplaatst. vooral bijzonder is de toepassing

van de 2.500 m2 aan zonnepanelen die nodig bleken te zijn om

de woontoren energieneutraal te maken. de panelen zijn namelijk

deels op de gevel geplaatst, waarbij gekozen is voor een vlakke

montage van standaard zonnepanelen. Zo wordt voorkomen dat

er schaduw van het ene paneel op het andere valt. hurks bouw zal

het gebouw naar verwachting medio 2017 opleveren.

meer over @home amstelkwartier leest u in de vorige editie van

Stedebouw & architectuur, thema duurzaam bouwen.

kijk daarvoor op stedebouwarchitectuur.nl/bibliotheek.

’Architect is Als feniks uit As herreZen’

Ze worden ook wel de ‘next architects’ genoemd: nieuwe archi-

tecten die de architectuurpraxis uit de crisis hebben geholpen.

dit onderwerp stond centraal in de Stedebouw & architectuur

talk van bna voorzitter nathalie de vries, tijdens de beurs

building holland (22 t/m 24 maart 2016). ook de werkwijze van

een succesvolle ‘next architect’ werd belicht door joost ector van

ector hoogstad architecten. Stedebouw & architectuur organi-

seerde dit jaar voor de tweede keer een serie presentaties met

als rode draad: innovaties in de bouwen ontwerppraktijk.

benieuwd naar de presentaties? u kijkt ze terug via onze website:

bit.ly/BHtalks2016

op de hoogte blijven van al het nieuws?

ga dan naar:

stedebouwarchitectuur.nl/nieuwsbrief

@StedArch Stedebouw & Architectuur

trAp met 180 treden voor stAtionsplein rotterdAm

vanaf 16 mei tot en met 12 juni siert een gigantische trap het

Stationsplein van rotterdam. deze 180 treden-tellende trap

brengt bezoekers naar het dak van het groot handelsgebouw.

de komst van de trap, met een hoogte van 29 meter en een

lengte van 57 meter, past geheel in de rotterdamse traditie om

mijlpalen van de wederopbouw te vieren. het dak van het groot

handelsgebouw wordt tijdelijk ingericht als uitkijkpost over de

stad. daar gaat ook de voormalige bioscoop kriterion tijdelijk

open. als het aan winny maas van mvrdv ligt, zou het goed zijn

de trap ‘een permanente functie te geven’. u kunt vanaf 12 juni

iedere dag van 10:00 tot 22:00 uur de trap bezoeken.

kilometer lAng ZonnepArk lAngs A20 rotterdAm

eind maart 2016 startte Solar green Point met de bouw van

een kilometer lang collectief zonnepark langs de snelweg a20

bij rotterdam, ter hoogte van de wijk nieuw terbregge. in het

zonnepark komen 2.000 zonnepanelen, met een energieleve-

ring voor 150 huishoudens. het zonnepark is een zogenaamd

postcoderoos (PCr) project: leden die binnen deze PCr wonen,

profiteren van een korting op de energiebelasting. Zij kunnen lid

worden van deze lokale coöperatie zonder winstoogmerk door

het kopen van een of meerdere zonnepanelen. het zonnepark is

een initiatief van de inwoners van nieuw terbregge.

’s werelds hoogste pArk op 1.600 meter

het heet the mile en het moet boven alle gebouwen in de wereld

uittorenen. het ontwerp voor dit verticale park en uitkijkpunt op

1.609 meter hoogte is geen grapje, zo benadrukt ontwerper Carlo

ratti. het idee is simpel: draai het Central Park van new York een

kwartslag en rol hem op. dat resulteert in een mijl hoog gebouw,

twee keer zo lang als de burj khalifa in dubai (828 meter), dat

bestegen kan worden door diverse capsules die in een baan rond

de 20-meter brede schacht van het gebouw draaien. onderweg

geniet men van een continu veranderend uitzicht, met op de kroon

van het gebouw een park, promenade en restaurant. ratti laat

weten dat momenteel een (anonieme) opdrachtgever met enkele

steden in gesprek is om een geschikte locatie te zoeken.

lees meer: bit.ly/hoogste-park

--nieuwSnieuwS

© Frank van Dam/MVRDV

© Mary McCartney


auteurs: sabine schoorl en

wouter truffino

sabinE schoorl en WoutEr truffino, matchmakers holland

Contech

in veel branches heeft al disruptie plaatsgevon-

den. ontwikkelingen volgen elkaar razendsnel

op door de technologische mogelijkheden.

eigenlijk is verandering de enige constante. dat

was altijd al zo, maar die waarheid lijkt nu in alle

hevigheid losgebarsten. bedrijven moeten zichzelf

ontwrichten om van betekenis te blijven, anders

doet de concurrent het met je. Sterker nog, uw

klant is ook in staat u te ontwrichten. en dan bent

u te laat.

construction tEchnologySabine Schoorl en wouter truffino hebben

holland Contech in 2015 geïntroduceerd in

nederland. bij Contech kunt u denken aan

nieuwe technologieën zoals big data, 3d printen,

robotica, internet of things, nieuwe materialen,

alternatieve energie, slimme software, drones,

chips, sensoren, circulaire economie, virtual en

augmented reality of hologrammen.

holland Contech is een ecosysteem waarin archi-

tecten, stedenbouwkundigen, adviseurs, ontwik-

kelaars en bouwers versneld kennismaken met

energieke en creatieve startups. de leden van

holland Contech zijn de smaakmakers, koplopers

en innovatoren van onze sector! door het toe-

passen van nieuwe technologieën gaan grown-

ups geld en tijd besparen (arbeidsproductiviteit

verhogen), meer winst maken (minder risico’s en

faalkosten) en verhogen ze hun roi op innovatie

(rendabele innovatie).

mEEr dan niEuWE tEchnologiEwij geloven dat rendabele innovatie mogelijk

wordt door het toepassen van nieuwe techno-

logieën, maar ook door aandacht te hebben

voor marketing, leiderschap, ondernemerschap

en sociale innovatie. inmiddels zijn door holland

Contech 200+ startups in beeld gebracht.

Samen met de raad van advies (anjelica Cicilia,

age vermeer en professor henk volberda) heeft

holland Contech de missie om de bouw-, vast-

goed-, en infrasector weer springlevend te maken.

lancEring matchmaKing appholland Contech heeft onlangs de allereerste

‘matchmaking app’ voor de bouw-, vastgoed- en

infrasector gelanceerd, waarmee de startups en

grownups die lid zijn van het netwerk elkaar 24/7

kunnen helpen. met de app is het mogelijk om

updates te volgen over de technologische ver-

nieuwingen die voor innovatie en nieuwe kansen

zorgen. deze app is speciaal voor de leden van

holland Contech ontwikkeld. bij de profielen van

de leden staan antwoorden op vragen zoals: 'wie

of wat heb je nu nodig voor de volgende stap?'

Zo kunnen de leden met elkaar verbinden, samen-

werken en elkaar verder helpen met hun business.

het netwerk bestaat al uit zo’n zestig vernieuwers

en dit aantal groeit snel. ook niet-leden kunnen

van de app gebruikmaken. deze applicatie is

zowel voor android- als voor ioS per direct

beschikbaar op mobiele telefoons en tablets.

StartuPS Zoeken klanten, grownuPS Zoeken innovatieS. “door te ver-binden ontStaat het beSte van twee werelden,” alduS age vermeer van dura vermeer infra. grownuPS vergroten hun StrategiSChe wendbaarheid door Samen te werken met relevante StartuPS. want radiCaal innoveren lukt alleen aan de randen van organiSatieS. ‘er ligt een Soort kleilaag in de traditionele organiSatieS die ontwik-kelingen en innovatieS tegenhouden.‘

hot topic

disruptie DOOR VIRTuAl EN AuG MENTED REAlITy

[email protected]

06 28615727 (wouter truffino)

er wordt al regelmatig op succesvolle

wijze geëxperimenteerd met virtual

reality. een voorbeeld is het gevirtua-

liseerde duinhuis terschelling van Jort

Kelder: bit.ly/duinhuis-terschelling

stEdEnbouW En architEctuur

een belangrijke, disruptieve innovatietrend in de stedenbouw en architectuur is virtual en augmented

reality. op vier manieren gaan virtual en augmented reality de ontwerppraxis compleet vernieuwen:

1. virtuele omgevingen: architecten en ontwerpers kunnen ontwerpkeuzes ervaren en valideren

door zich in een virtuele omgeving te verdiepen in de ruimtelijke eigenschappen van het ontwerp

in een één-op-één omgeving.

2. fotorealistische vr: een vereenvoudigde vertaling is een renderingmethode die gebruikt maakt

van foto’s. door deze vervolgens toe te wijzen aan een sferische omgeving en er een app van te

maken is het mogelijk voor projectteams om met een google Cardboard mobile virtual reality-bril

het ontwerp via een smartphone te delen.

3. augmented condities: architecten kunnen door het inbedden van ar-triggers, zoals Qr-codes in

tekeningen, ervoor zorgen dat faalkosten worden verlaagd. Specifieke ar-software maakt ‘tag’-

specifieke tekeningen en –details mogelijk, zodat de bouwer een uitgebreid driedimensionaal

model van de specifieke tekening of het detail kan visualiseren. dit resulteert in een veel dieper

inzicht waarmee de bedoeling van het ontwerp voor hen wordt vergemakkelijkt door de coördi-

natie en het verhelpen van de on-site vraagstukken.

4. gebarencontrole in vr: in virtual reality tekeningen maken met handgebaren van de ontwerper.

dit geeft gelijk een reëel beeld van wat je werkelijk aan het ontwerpen bent. hiermee kan de

eindgebruiker ook invloed krijgen over het ontwerp. hoe innovatief zou het zijn als de koper

aanpassingen kan doen, terwijl hij door de virtuele omgeving loopt? bijvoorbeeld ruimtes groter

en kleiner maken en dan gelijk inzien wat daarvan de meervoudige effecten zijn.

Startups die zich onderscheiden op een of meerdere van deze onderdelen zijn: Smart2vr,

bricks&goggles, future insight, tygron, theConstruct, dipper 3d en hyperspace Collective.

‘wiJ treKKen de vernieuwende leiders aan die

willen experimen- teren met startups.’


duurzaam bouwen

auteurs: vincent kompier en

daniel casas valle

daniEl casas vallE is steden-

bouwkundige en promoveert

momenteel aan de universiteit

van Porto.

vincEnt KompiEr is onder-

zoeker, publicist en projectleider.

ruimte geschikt maken voor urban sports (asfalt

is bijvoorbeeld een belangrijk onderdeel van

street football, basketbal et al.). maar tegelijker-

tijd moet je die ruimte niet te specifiek ruimtelijk

en vormgevingstechnisch ‘voorprogrammeren’.

dat staat niet alleen op gespannen voet met het

ongebonden karakter van urban sport zelf, maar

ook in relatie tot ander gebruik in diezelfde open

ruimte als sociale ontmoetingsplek. een goede

balans is altijd belangrijk.

Sport en bewegen is nog onvoldoende geïn-

tegreerd in de openbare ruimte. het decennia

geleden ontwikkelde adagium voor de openbare

ruimte, ‘schoon, heel en veilig’, zit urban sports

in de weg. ook de toenemende esthetisering van

de openbare ruimte, om daarmee investeringen

uit te lokken, maakt dat de openbare ruimte nog

iets te vaak als verblijfsruimte in plaats van als

gebruiksruimte wordt gezien. er kan al veel, maar

er wordt nog te weinig met een sportblik naar de

inrichting en het gebruik van de openbare ruimte

gekeken.

om urban sports in de stad aantrekkelijker te

maken moet je ze laten zien. Zowel incidenteel,

zoals het evenement City Swim, of beachvolley-

ball op de dam in amsterdam. maar ook door

sporthallen ruimtelijk, architectonisch en qua

positie in de stad beter te positioneren. nu zijn

het vaak onaantrekkelijke, goedkope, verstopte

plekken. wij pleiten voor een benadering die veel

verder gaat dan esthetiek en architectuur alleen.

het gaat ook om de plek in de stad, de verbindin-

gen met andere delen van de stad, de zichtbaar-

heid et cetera.

een belangrijk onderdeel van urban sports is het

ongeplande, het spannende, het soms ongeorga-

niseerde. dat strookt niet met het adagium van

schoon, heel en veilig. mogelijke claims zouden

bij de overheid neergelegd kunnen gaan worden.

daarom spelen we in nederland graag op safe.

mij valt op dat kinderspeelplaatsen in berlijn

veel avontuurlijker zijn. in nederland wordt zo’n

speelplaats al snel onveilig genoemd.

in het kader van het onderzoek Sport in the City

hebben we verschillende steden bezocht, onder

andere kopenhagen. de ontwikkeling van het

nieuwbouwgebied Øresund stagneerde. er is toen

een (tijdelijke) buitenruimte met sportprogramma

gerealiseerd, onder andere het parkour, waar

betonnen elementen mensen verleiden tot klim-

men, klauteren, springen, et cetera. deze plek,

Plug ´n Play, is een voorbeeld van gebiedsmarke-

ting door middel van sport. Plug ´n Play bestaat

uit een reeks (verplaatsbare) sportvoorzieningen

in de open lucht, die geheel openbaar en toegan-

kelijk zijn voor iedereen. voor sportverenigingen

bestaat de mogelijkheid een container te huren

voor de opslag van sportmateriaal. de slimme

combinatie met volkstuinen naast de sportruimte

maakt gecombineerd gebruik mogelijk: kinde-

ren sporten terwijl ouders de groente oogsten3).

ook in kopenhagen ontwikkeld: matrikel no.8.

een straat in een dichtbevolkte buurt is autovrij

gemaakt. er is een object geplaatst zonder direct

duidelijke sportfunctie. het object nodigt uit tot

skaten, zitten, hangen, spelen. het ernaast gele-

gen buurthuis maakt van deze plek een sporten

cultuurbrandpunt in de buurt4).

urban sports zijn ook zo populair omdat

sportmaterialen zoals bmX-fietsen, skate-

boarden en skates zich uitstekend lenen

om je in de stad (mee voort) te bewegen. de

stad wordt dan je speelveld en niet de afgeslo-

ten, ge-airconditioneerde, ‘veilige’ noCnSf-

goedgekeurde sportruimte. mooi is ook dat in de

stad altijd wel publiek is dat je prestaties kan zien.

ook dat telt in urban sports.

urban sports zijn (nieuwe) vormen van sport-

beoefening in de openbare ruimte. een bekend

voorbeeld is parkour1), waarbij de gebouwen (en

obstakels) in de stad als uitdagingen gezien

worden om zo snel mogelijk van a naar b te

komen. een andere vorm is figure running,

waarbij de route die je aflegt een figuur vormt

op de kaart van een app, die na het hardlopen

ge-upload kan worden2). ook jugger is een urban

sport: een computergame die is ‘verwerkelijkt’ en

zich tot sport heeft ontwikkeld.

dE inrichting van dE opEnbarE ruimtE de opkomst van urban sports heeft gevolgen

voor de inrichting van de openbare ruimte. de

openbare ruimte is een sporten beweegruimte

bij uitstek. aan de ene kant wil je de openbare

jonge en moderne Stedelingen hebben lang niet altijd tijd en Zin om ZiCh langdurig en verPliChtend aan een traditionele SPortvereniging te verbinden. Ze willen SPorten wanneer het hen uitkomt. vandaar de oPkomSt van urban SPortS. in oPdraCht van het StimuleringS-fondS voor Creatieve induStrie SChreef ik hierover de Sport in the City Lay-out PubliCatie.

Urban SportS: de stad als speelveld

Matrikel no.8 in kopenHagen.

een straat in een dicHtBevolkte

Buurt is autovrij geMaakt. er

is een oBject geplaatst zonder

direct duidelijke sportfunctie.

Het oBject nodigt uit tot skaten,

zitten, Hangen, spelen.

dé urBan sports plek in Berlijn is

voorMalig vliegveld teMpelHof.

Meer dan 350 Hectare grote

leegte Met twee start/landings-

Banen voor Hardlopen, fietsen,

skaten, surfzeilen en Meer.

steetMekka in kopenHagen,

een sporten (straat-)cultuur-

centruM in een voorMalige

traMreMise, waar gedanst,

gevoetBald en geBasketBald kan

worden.

isportinthecity.net

notEn1) parkour, ook wel le parkour of pK

genoemd, is een in Frankrijk ontstane

loopdiscipline, waarin de deelnemers

(‘traceurs’) proberen hindernissen te

overwinnen op een zo vloeiend en

snel mogelijke manier. 2) figurerunning.com3) bit.ly/20xoggJ4) bit.ly/20xpafx


bouw & ZoRG

12

ExpErtpanEl ondErWijshuisvEsting niEuWE lEEst transitie in (ver)bouw en beheer van schoolgebouwen.

han fEd tE nijmEgEn: dE duurzaamstE hogEschool van nl. interview met thomas bögl, liag architecten: “de architect moet een stapje terug doen.”

transformatiE bEstaandE scholEn frido van nieuwamerongen: “Populair maken van aftandse schoolgebouwen.”

intEgralE KindcEntra in opmars ileeuwarden werkt met nieuw model. karin de mik bericht.

altErnatiEvE financiEring in noord-brabant meer doen met normbudget.

intEgralE aanpaK binnEnKlimaat scholEn joost valk over bouwen met licht, lucht en water.

scholEnbouW En cradlE to cradlE bas van de westerlo: Cradle to Cradle ook als leermiddel inzetten.

huisvEstingsinstrumEntEn scholEnbouW marco van Zandwijk over de Scholenbouwwaaier en meer.

opEnbarE ruimtE rondom scholEn interview met monica adams: weinig aandacht voor buitenspelen in curriculum

onderwijsopleidingen.

fiEtsparKErEn op scholEnplEinEnhenk van Zeijl: ontwerper heeft weinig oog voor ‘logistiek.

top-10 duurzamE schoolgEbouWEn

top-10 archiboEKEn, En scholEnbouW in druK En on linE

cbs bouWEconomiE, agEnda En colofon

14-15

17-19

21-23

26-29

30-32

33-35

38-41

42-43

44

45

24-25 36-37

tHeMa bouw en zorg

intErviEW mEt gasthoofdrEdactEur daniëllE harKEs markt neemt steeds meer initiatieven rond wonen en zorg.

trEnds in WonEn, zorg En WElzijn over woonvariaties, woonwensen en burgerinitiatieven, trends van steeds meer

alleenstaanden, kleinere huishoudens, afname informele zorg en onbekendheid met

woonvormen.

mEErgEnEratiEWoningEn vanuit duitsland naar nEdErland meergeneratiewoningen zijn in duitsland sterk aan het opkomen. in nederland zijn

inmiddels ook de eerste woningen op basis van dit concept gerealiseerd.

dEmEntiEvriEndElijKE omgEving wat is er nodig om zelfstandig wonen voor de groeiende groep van mensen met

dementie te faciliteren?

vErzorgingshuizEn En transformatiE verzorgingshuizen krijgen vaak een nieuwe bestemming en een andere functie.

Penny Senior beschrijft in kort bestek enkele voorbeelden.

toEganKElijKhEid van dE opEnbarE ruimtE interview met els Smith-de keijzer, koninklijke visio, en een best practice in enschede:

het koningsplein voor het nieuwe medisch Spectrum twente.

oudEr WordEn in dE stad: agE friEndly citiEs hoe houd je de stad aantrekkelijk voor senioren? wat zijn hun woonwensen?

hoe ziet een zorgzame stad eruit? interviews met onder andere bas liesker en

meintje delisse, heren 5 architecten.

top-10 WoonvariatiEs

top-10 boEKEn En bouW in druK

cbs bouWEconomiE, agEnda En colofon

triflEx: mensen uit isolement halen

asona: optimaal gebruik van beperkte ruimte door akoestisch spuitwerk

bouw & Zorgparade


bouw & ZoRG

W

MARKT NEEMT STEEDS MEER INITIATIEVEN ROND WONEN EN ZORG

wat Zijn de aCtuele ontwikkelingen in wonen, Zorg en welZijn? een

interview met danielle harkeS, manager van het aedeS-aCtiZ kenniS-

Centrum wonen-Zorg en gaSthoofdredaCteur van het katern bouw &

Zorg in deZe editie van Stedebouw & arChiteCtuur.

INTERVIEW MET GASTHOOFDREDACTEuR DANIEllE HARKES

jE houdt jE bij hEt aEdEs-actiz KEnniscEntrum WonEn-zorg bEzig mEt hEt vaKgEbiEd WonEn, zorg En WElzijn. hEb jE affinitEit mEt dit thEmavEld? Wat fascinEErt jE daarin? “dat het volop in beweging en dynamisch is. wonen, zorg, welzijn

zijn niet los van elkaar te zien. in de praktijk zie je dat ook. burgers

blijven zo lang mogelijk thuis, nemen steeds vaker zelf initiatieven.

de wensen zijn diverser geworden, de mensen ook, dus is er

behoefte aan meer variatie in wonen, zorg en welzijn. op lokaal

niveau gebeurt het allemaal. vanuit het kenniscentrum wonen-

Zorg brengen we samen met onze kennispartners ggZ nederland,

vgn en ribw alliantie partijen in contact met elkaar, verspreiden

we kennis en goede voorbeelden om zo de diversiteit en innovatie

te bevorderen.”

Wat zijn volgEns jou dE bElangrijKstE opgavEn dE KomEndE jarEn als hEt gaat om WonEn, zorg En WElzijn? “een belangrijke opgave is om het langer thuis wonen voor men-

sen met een verstandelijke, lichamelijke of psychische beperking

en kwetsbare ouderen ook mogelijk te maken. er is meer variatie

aan woonvormen nodig. tussen thuis en het verpleeghuis in is

er behoefte aan verschillende typen woonvormen die in meer of

mindere mate bescherming, veiligheid en geborgenheid bieden.

daarnaast is het nodig dat er voldoende voorzieningen in de buurt

zijn waar mensen terecht kunnen voor de dagelijkse benodigd-

heden maar waar ze elkaar ook kunnen ontmoeten en iets voor

een ander kunnen betekenen.”

Wat Kan bEtEr, Waar gaat hEt mis? Wat zijn volgEns jou dE bElangrijKstE KnElpuntEn?

“het ontbreekt nog aan voldoende aanbod. er is behoefte aan

betaalbare woningen en mensen zijn ook niet goed op de hoogte

van de mogelijkheden. uit de woonmonitor 2015, een landelijke

peiling die wij in samenwerking met bureau vijftig onder 2.500

hurende senioren hielden, blijkt dat zij weinig weten van nieuwe

woonvormen.”

Wat zijn dE pluspuntEn? Waar ziE jE pErspEctiEfrijKE ontWiKKElingEn gEbEurEn?“we zien dat zorgorganisaties en corporaties steeds beter anti-

ciperen op de toekomst en in samenspraak met bewoners en de

buurt tot de gewenste voorzieningen komen. Zij ondersteunen ook

de initiatieven die van de burgers zelf komen. ook zijn er talloze

net opgeleverde projecten die laten zien dat het nog steeds kan:

bouwen voor de zorg met oog voor de toekomst.”

KijKEn julliE vanuit KcWz vooral naar dE stEnEn of ooK naar dE omgEving? hEb jE WEllicht voorbEEldEn Waarin diE intEractiE Wat jou bEtrEft hEEl gEslaagd is? “wij zien hele mooie initiatieven ontstaan waarbij er verbindingen

plaatsvinden tussen de verschillende domeinen en waar burgers

een belangrijke rol spelen, zoals het bruishuis en akker 71, twee

voormalige verzorgingshuizen te arnhem. daar is een duidelijke

koppeling met werk, ontmoeten, zorg en wonen voor verschillende

groepen gemaakt en burgers en buurtbewoners spelen een grote

rol 1). en ook zien we voorbeelden waarbij ontmoetingsplekken

gecreëerd worden door burgers en professionals, zoals huiskamer

van de buurt in onder andere enschede 2).”

dE rolvErdEling in WonEn En zorg is andErs gEWordEn. mindEr rijK, mEEr gEmEEntE En mEEr marKt. paKKEn gEmEEntEn hun rol goEd op? “wisselend. de ene gemeente is wat actiever daarin dan de andere.

gemeenten hebben hun handen vol gehad aan de invulling van

hun nieuwe taken. nu begint het stof wat neer te dalen en staan

zij wat meer open voor de buitenwereld. de verkokering binnen

gemeenten is een aandachtspunt. de sectoren werken nog te veel

langs elkaar heen, terwijl zij elkaar raken en overlappen. breder en

integraler werken is hard nodig.”

En hoE zit hEt mEt marKtpartijEn, in hEt bijzondEr ooK mEt architEctEn/stEdEnbouWKundigEn? ziE jE daar positiEvE (of nEgatiEvE) ontWiKKElingEn? “Positief is dat de markt ook steeds meer initiatieven neemt rond

wonen en zorg. Zo komt er meer variatie en meer keuze. maar zij

richten zich over het algemeen niet op de goedkope markt en ook

niet op de wat minder krachtige wijken. en zij vergeten nog wel

eens met de bewoners te overleggen over hun woon- en zorg-

wensen.”

EEn bElangrijKE schaKEl zijn ooK dE burgErinitiatiEvEn. hEt aEdEs-actiz KEnniscEntrum WonEn-zorg hEEft dE afgElopEn jarEn middEls bijEEnKomstEn, artiKElEn Et al aandacht bEstEEd aan burgErinitiatiEvEn ondEr dE noEmEr ‘loKalE Kracht’. hoE sta jE tEgEnovEr burgEr-participatiE in zorg En WElzijn? bEn jE Kritisch, hEb jE KanttEKEningEn?

“burgers nemen al langere tijd het heft in eigen handen en ontwik-

kelen zelf initiatieven. Zo zijn er zorgcoöperaties en woongemeen-

schappen ontstaan of runnen burgers zelf seniorensociëteiten of

ontmoetingscentra. het samenwerken tussen burgerinitiatieven en

professionals bij zorgorganisaties, corporaties en gemeenten gaat

steeds beter. het was natuurlijk even zoeken. aandachtspunt blijft

of de minder goed opgeleide, welgestelde burger ook voldoende

kansen neemt om initiatieven te ontplooien. juist in de wat minder

krachtige wijken. het is belangrijk dat gemeenten en de lokale

samenwerkingspartijen hier op letten en burgers faciliteren en een

handje helpen waar nodig.”

Wat is ovEr tiEn jaar bErEiKt? hoE ziEt dan dE WoonWijK (WoningEn, voorziEningEn, opEnbarE ruimtE) Er uit diE toEgEsnEdEn is op WonEn, zorg En WElzijn?“over tien jaar is de variatie in wonen en zorg toegenomen. in de

woonwijken zijn er diverse woonvormen te vinden die passen bij

het karakter van de wijk, bij de mensen die er wonen. er is een

variëteit aan voorzieningen, soms geïnitieerd door burgers zelf

in samenspel met professionals. de openbare ruimte is toegan-

kelijk, groen, nodigt uit tot bewegen en ontmoeten of meedoen

en is zo seniorvriendelijk mogelijk. er is meer verbinding tussen

wonen, zorg, welzijn en werk. dit is het ideaalplaatje en het zal per

gemeente verschillen of dit werkelijkheid wordt.”

‘de verKoKering binnen gemeenten is een aan-dachtspunt. de sectoren werKen nog te veel langs elKaar heen, terwiJl ziJ elKaar raKen en overlappen. breder en integraler werKen is hard nodig.’

ivoorbeelden van bouwen voor de

zorg met oog voor de toekomst zijn te

vinden op bit.ly/1RQh1Vh

notEn: 1) bit.ly/1VeRjit, 2) bit.ly/255QxZw


bouw & ZoRG

yvonnE WittEr, adviseur bij

aedes-actiz kenniscentrum

wonen-Zorg.

VAN KNARRENHOF TOT ZORGVIllA’Sauteur: yvonne witter

burgerinitiatief zorgcoöperatie austerlitz

bijvoorbeeld is in 2012 van start gegaan en

biedt voorzieningen aan op het terrein van

vervoer, welzijn en zorg. hierdoor krijgen ouderen

de gelegenheid langer in het dorp te blijven

wonen. dat wilden zij graag maar bleek door het

ontbreken van voorzieningen niet mogelijk.

totdat de burgers het zelf gingen regelen. Sinds

kort ook op het terrein van wonen. het burger-

initiatief ontwikkelde samen met de corporatie

25 zorgwoningen, een brede school, een peuter-

speelzaal en verrichte aanpassingen van het

dorpshuis. voor het hele project, en vooral ook

de zorgwoningen, bleek voldoende draagvlak te

bestaan onder de leden.

ook in hoogeloon is er een zorgcoöperatie die

zich met wonen bezig houdt. daar zijn voor

mensen met dementie twee villa’s gebouwd, voor

in totaal veertien bewoners. niet iedere zorg-

coöperatie gaat zo ver. Sommige beperken zich

tot een overzichtelijk aanbod van allerlei diensten.

KnElpuntEnook burgers die niet verenigd zijn in een coöpe-

ratie nemen steeds vaker het initiatief om hun

woonwensen te realiseren. het kan gaan om

ouders die een woonvorm voor hun kinderen

met beperkingen realiseren. of senioren die

samen een woonproject willen beginnen. Soms

met meerdere generaties, soms voor mensen

met dezelfde culturele achtergrond. het is wel

de effeCten van het SteedS langer thuiS blijven wonen van ouderen en menSen met een verStandelijke, PSYChiSChe of liChamelijke bePerking Zijn nu al merkbaar. deZe ont-wikkeling heeft twee kanten: meer meldingen van over-laSt, meer verwarde menSen oP Straat en meer ouderen die naar een ehbo PoSt komen, maar het borrelt en bruiSt ook van verSChillende aCtiviteiten oP het brede terrein van wonen, Zorg en welZijn. Zo neemt het aantal burgerinitiatieven oP dit terrein toe en ontStaat er meer variatie in het aanbod. dat iS ook hard nodig.

Meer variatie nodig in wonen, zorg en welzijn

concept tekening

knarrenHof.

STEDElIjK ONTWERP EN FIETS

‘Er gaat niEts bovEn dE fiEts’op 2 juni 2016 staat de 5e editie van het nationaal fietscongres op de agenda, met het pre-

congres op 1 juni. na amersfoort, helmond, Zwolle en utrecht zijn dit jaar stad en provincie

groningen gastheer van het congres. het thema van deze editie ‘er gaat niets boven de fiets’ is

meer dan een verwijzing naar de groningse slogan. het bevestigt het toenemende belang dat

aan de fiets wordt toegekend om doelstellingen op het gebied van bereikbaarheid, mobiliteit,

economie, gezondheid of citymarketing te realiseren. er lijkt niets boven de fiets te gaan. dat is

mooi, maar het stelt professionals voor nieuwe uitdagingen op het gebied van infrastructuur,

gedragsbeïnvloeding, regelgeving, variëteit van fietsvoertuigen en meer. het nationaal fiets-

congres stimuleert kennisuitwisseling, biedt ruimte voor baanbrekende visies en brengt mensen

en ideeën bij elkaar. ga voor meer informatie en aanmelden naar www.nationaalfietscongres.nl

volgens ‘Statistics Canada 2013 health Profile’

is de regio vancouver een van de vier gezondste

plaatsen in Canada. “met zoveel fietsers is dat

niet verrassend,” zegt gordon Price van de Simon

fraser university in vancouver. Price is keynote-

spreker in het ochtendprogramma van het

nationaal fietscongres, 2 juni 2016 in groningen.

tijdens de sessie ‘Stedelijk ontwerp en fiets’ legt

hij de relatie tussen de aanpak van het stedelijk

ontwerp in vancouver – bekend als vancouverism

– en de voordelen voor de gezondheid die als

gevolg daarvan naar voren komen.

mEEr fiEts, mEEr stadnaast het verhaal van Price vinden er tijdens het

nationaal fietscongres meer dan twintig sessies

plaats over de laatste onderzoeken, praktijk-

ervaringen en inzichten over fiets. Zo staat tijdens

de sessie ‘meer fiets – meer stad’ de vraag

‘hoe kan de fietsbaarheid van de stad het beste

worden vergroot?’ centraal, nu fietspaden

volraken, stallingen uitpuilen en de verkeers-

veiligheid afneemt. Slotakkoord van het congres

is voor rients dijkstra (rijksadviseur infrastructuur

en Stad).

de fietS iS aan een enorme oPmarS beZig in vanCouver: het iS de SnelSt groeiende ver-voerSwijZe in de Stad, Steker nog, de groei iS de SnelSte ter wereld. de laatSte jaren heeft de CanadeSe Stad een indrukwekkend net-werk van geSCheiden fietSrouteS door de binnenStad ontwikkeld en een fietSPaden-netwerk van enkele honderden kilometerS rondom het Centrum.


bouw & ZoRG

niEt op dE hoogtEde variatie neemt toe maar het gros van de

senioren is niet op de hoogte van de mogelijkhe-

den. uit de woonmonitor 20151), een landelijk

onderzoek van bureau vijftig en het aedes-actiz

kenniscentrum wonen-Zorg in samenwerking

met vier woningcorporaties Sité wonen, allee

wonen, wonen breburg en laurentius bleek

dat ook: nieuwe woonvormen zijn onbekend.

traditionele woonvormen zoals aanleunwonin-

gen, seniorenwoningen, serviceflats en woon-

zorgcomplexen zijn het meest bekend. van de

mensen die de nieuwe woonvormen wel kennen,

zou een groter deel daar wel willen wonen.

onbekend maakt onbemind. voorlichting over

mogelijkheden is dus nodig. als senioren ontdek-

ken dat zij graag een meergeneratiewijk zouden

willen en het is er nog niet in hun gemeente,

dan kunnen zij dit aankaarten. de kracht lig bij

de burgers. Zij kunnen zelf voorzieningen, al dan

niet samen met professionals, realiseren of zaken

in beweging brengen.

WoonvormEn voor KWEtsbarE oudErEnniet iedereen zit te wachten op een kangoeroe-

woning of wonen met studenten. en niet ieder-

een wil of kan zelf een initiatief starten.

mensen zijn divers en zo ook hun woonwen-

sen. veel mensen zullen waarschijnlijk in een

reguliere woning ouder worden. het is dus ook

zaak om ervoor te zorgen dat dit mogelijk is,

door voor-zieningen te hebben die dit moge-

lijk maken, zoals winkels, openbaar vervoer,

huisartsen-praktijk en ontmoetingsplekken. een

grote uitdaging bij het langer zelfstandig wonen

is ook de beschikbaarheid van zorg. het aantal

alleenstaande huishoudens neemt toe; de bereid-

heid om voor elkaar te zorgen is niet altijd zo

groot als gedacht, blijkt uit een recent rapport

van het nidi2). familiebanden zijn soms slecht, de

reisafstand is te groot, mensen zijn druk met het

werk en het gezinsleven. Zelfs in dorpen krijgen

niet alle kwetsbare ouderen de hulp die zij nodig

hebben, staat in het onderzoeksrapport van het

SCP3). woonvormen die voorzien in onderlinge

zorg zoals de hofjes, de woongemeenschappen

en vormen van beschermd wonen zijn voor

kwetsbare ouderen nodig.

een kwestie van een lange adem hebben om de

woondromen daadwerkelijk te realiseren. het is

niet onmogelijk, er komen niet voor niets steeds

meer initiatieven bij. maar erg gemakkelijk gaat

het niet. het vinden van een geschikte locatie,

van voldoende financiële middelen en het samen-

stellen van een heldere visie en een realistisch

plan zijn knelpunten.

rol gEmEEntEnin de publicatie nieuwe woonvormen voor de

ouder wordende samenleving van Companen

(2016) staan belemmerende factoren op een

rij, met oplossingsrichtingen voor met name

gemeenten. gemeenten kunnen namelijk een

belangrijke rol spelen bij het ontwikkelen van

nieuwe woonvormen door te faciliteren, te infor-

meren, partijen met elkaar te verbinden en initia-

tieven zoveel mogelijk te ondersteunen. maar ook

andere partijen kunnen burgerinitiatieven helpen.

niet alleen burgers zorgen voor meer variatie in

het aanbod. Corporaties, zorgen welzijnsorga-

nisaties, gemeenten en vooral ook particuliere

ondernemers realiseren voorzieningen. vaak wer-

ken meerdere partijen samen. in deurne is door

corporatie bergopwaarts en vissers & roelands

architecten als pilotproject een drietal rijwonin-

gen getransformeerd naar zes meergeneratiewo-

ningen (zie elders in dit katern – red.). Senioren

wonen op de begane grond, starters en kleine

huishoudens op de verdieping. in groningen

verhuurt corporatie lefier diverse mantelzorg-

woningen.

vivalib Woning verder zijn er nu ook vier thuishuizen, klein-

schalige woonvoorzieningen voor alleenstaande

ouderen met betrokkenheid van vrijwilligers. en

het knarrenhof, hofjes voor eigentijdse ouderen,

kent een enorme belangstelling. nu al zijn er in

14 gemeenten vergevorderde plannen en zijn er

in totaal 1.400 belangstellenden. Zorgorganisatie

Carintreggeland, woningcorporatie de goede

woning en architectenbureau 2by4-architects

vonden elkaar in de visie dat de nadruk moest

liggen op wonen en ontmoeten. Zij realiseerden

samen het woonzorgplein in rijssen met wonin-

gen voor verschillende doelgroepen. in rotterdam

heeft een oudere de sleutel gekregen van de

eerste vivalib woning. woonstad rotterdam

investeerde in dit uit frankrijk afkomstige

concept. de woning heeft aangepaste ruimtes,

praktische huistechnologie (domotica) en een

serviceplatform.

‘mensen ziJn divers en zo ooK hun woonwensen. veel mensen zullen waarschiJnliJK in een reguliere woning ouder worden. het is dus ooK zaaK om

ervoor te zorgen dat dit mogeliJK is door voorzieningen te hebben die dit mogeliJK maKen, zoals winKels,

openbaar vervoer, huisartsenpraKtiJKen en ontmoetingspleKKen.’

Burgers neMen Het Heft in

eigen Handen en ricHten een

zorgcoöperatie op.

notEn1) bit.ly/1xmI2rb2) hogerbrugge, m. (2016). continuïteit

in familiebanden. demos 1, jaargang 32,

januari 2016, 1-33) vermey, l. (2016). Kleine gebaren. het

belang van dorpsgenoten voor ouderen

op het platteland. den haag: sociaal en

cultureel planbureau.


bouw & ZoRG

20

ook duitsland vergrijst. het ministerie van

familie, Senioren, vrouwen en jeugd

(bmfSfj) stimuleert al enige jaren actief

woonvormen die passen bij de almaar groeiende

doelgroep van senioren. behalve aangepaste

woningen en aanlooppunten in buurten en wij-

ken is voor het bmfSfj ook het meergeneratiehuis

een speerpunt. waarbij meergeneratiehuis overi-

gens een ruim en rekbaar begrip is voor woonvor-

men waarin ouderen, zorg en zelfstandigheid op

uiteenlopende manieren gekoppeld worden; van

generatie-overkoepelende woonvormen tot initia-

tieven als van henning Scherf, oud-burgemeester

van bremen, die twintig jaar geleden al een

Senioren-wG (wohngemeinschaft) stichtte in een

pand in bremen, waar hij en zijn vrouw wonen

met vrienden van dezelfde generatie. maar ook

de aanlooppunten in buurten en wijken die (voor

alle generaties) aandacht, zorg en activiteiten

bieden, heten in duitsland Mehrgenerationshaus.

deze worden sinds 2006 evenzeer door de

overheid gestimuleerd.

srEdzKi 44laatste loot aan de stimuleringsprogramma's

van het bmfSfj is het Modellprogramm

‘Gemeinschafltiches wohnen, selbstbestimmt

leben’. met een looptijd tot eind 2019 wil de

rijksoverheid de bouw bevorderen van gemeen-

schappelijke woonprojecten die inspireren tot

mEErgEnEratiEtrEnd Waait ovEr naar nEdErland

auteur: hans fuchs

in duitSland Stimuleert de overheid de bouw van meergeneratiehuiZen alS woonvorm waarin Senioren alS volwaardige bewonerS meedraaien in een ConStellatie van generatieS. SindS de herfSt van 2015 iS er van over-heidSwege een ModeLLproGraMM ‘GeMeinSChafLtiCheS wohnen, SeLbSt- beStiMMt Leben’ geStart, ComPleet met voorbeeldProjeCt in de binnen-Stad van berlijn. deZe meergeneratietrend waait over naar nederland; in nijmegen iS ZojuiSt meergeneratie woonProjeCt woongemeenSChaP eikPunt oPgeleverd en in deurne tranSformeerde woningCorPoratie bergoPwaartS drie rijtjeSwoningen tot ZeS meergeneratiewoningen.

GENERATIE-OVERKOEPElEND WONEN

Meergeneratie woonproject

eikpunt, een collectief particulier

initiatief voor 52 ecologiscHe

woningen in lent (nijMegen).

duurzaaM en geMeenscHappelijk

wonen in sociale Huurwoningen

Met zorg en ondersteuning van

kinderen, ouderen en Mensen Met

een Beperking. ontwerp door van

laarHoven arcHitecten coMBinatie

uit gilze.

Retail enParkeren

Erasmus Universiteit Rotterdam met Cor Molenaar en Giuliano Mingardo. Max. 150 plaatsen. Ga naar www.retailenparkeren.nl voor meer informatie en uw aanmelding.

20 juni 2016

Seminar

advA4 Retail & Parkeren_2.indd 1 07-04-16 18:09


bouw & ZoRG

nieuwe initiatieven. de geselecteerde projecten

zijn in de herfst van 2015 opgestart. aan het

einde van het stimuleringsprogramma volgt

een evaluatie om inzicht te krijgen in belang en

betekenis van meergeneratiehuizen voor (lokale)

gemeenschappen.

onderdeel van het stimuleringsprogramma is ook

voorbeeldproject Sredzki 44, midden in berlijn.

vernoemd naar het adres waaraan het meerge-

neratiehuis ligt, ontstaat aan de Sredzkistraße 44

in Prenzlauer berg een meergeneratiehuis met

elf woningen in een meer dan honderd jaar oud

stadspand. het project wordt ondersteund door

het ministerie en wordt gerealiseerd door huur-

dersvereniging Selbstbau.

gEEn vastgoEdhaaiarchitect van de renovatie is woo-jung Son van

het berlijnse bureau ai3 architekten. volgens hem

is Sredzki 44 om verschillende redenen een voor-

beeldproject: “om te beginnen ligt het project

centraal in de City, de binnenstad van berlijn. de

opdrachtgever van dit project is geen vastgoed-

haai; Selbstbau werkt vanuit een overtuiging

en ideologie. men streeft naar een woonvorm

waarin het samenleven van de bewoners centraal

staat. juist in een anonieme grootstedelijke

omgeving is dat belangrijk.” in de elf woningen

van Sredzki 44 komt behalve een mix van genera-

ties ook een mix van zittende huurders en nieuwe

bewoners. dat is voorbeeldig, aldus Son: “het

gebeurt maar al te vaak dat zittende huurders na

een renovatie moeten wijken vanwege aangetrok-

ken huurprijzen.”

casting voor niEuWKomErseen echt recept voor een geslaagd meergenera-

tiehuis bestaat volgens Son niet, maar belangrijk

is wel om al voor het betrekken van de wonin-

gen drempels tussen bewoners te slechten: “bij

Sredzki 44 heeft Selbstbau voor de nieuw te

verhuren woningen steeds goed gekeken welke

kandidaathuurders het hele idee van gemeen-

schappelijk wonen goed in de vingers hadden.

er was een soort casting voor nieuwkomers.”

om alle elf woningen in Sredzki 44 barrièrevrij te

maken, krijgt het historische pand een inpandige

lift – in berlijn volgens Son geen vanzelfsprekend-

heid. ook worden alle woningen zelf aangepast.

daarnaast komt op de begane grond een advies-

centrum, een aanlooppunt waar bezoekers infor-

matie kunnen krijgen over meergeneratiehuizen.

Son: “deze ruimte wordt ook als gemeenschap-

pelijke ruimte door de bewoners gebruikt – een

belangrijk aspect van een meergeneratiehuis.”

Sredzki 44 wordt in 2017 opgeleverd.

vErbondEnhEidook in nederland vat het principe van het

meergeneratiehuis voet. in nijmegen stuccen

momenteel de toekomstige bewoners van

woongemeenschap eikpunt eigenhandig de

wanden van hun woningen, een laatste geza-

menlijk akte voordat men intrekt in de individuele

woning. het meergeneratie woonproject telt

acht koop- en veertig huurwoningen, plus tal van

gemeenschappelijke voorzieningen: ruimtes voor

ontmoeting, wassen, logeren en hobby's en grote

gedeelde buitenruimtes. de woongemeenschap

drijft op vier pijlers. naast stilte en meditatie is

generatie-overkoepelend leven één van die pijlers,

aldus de website van eikpunt: “het generatie-

overkoepelende aspect ontstond vanuit de wens

om het isolement en de vereenzaming, waarin

de verschillende leefstijdgroepen en leefvormen

lijken te verkeren, te doorbreken door ruimte te

creëren voor nieuwe contacten en nieuwe vormen

van verbondenheid. er kan meer verwantschap en

nabijheid ontstaan tussen mensen dan wellicht

binnen de bestaande familieverbanden.”

zorg voor jong èn oud architect van eikpunt is huub van laarhoven

van het bureau van laarhoven architecten

Combinatie uit gilze: “voor mij was het een

zoektocht naar het vormgeven van collectiviteit,

waarbij naast het collectieve en gemeenschap-

pelijke ook ruimte voor privacy moest zijn. wat

betreft de gezamenlijkheid moet niets, maar

alles is er voorhanden. een insteek was wel dat

men in de woongemeenschap voor elkaar zorgt,

jong èn oud. die zorg is er dus niet alleen voor

hulpbehoevende ouderen.” van laarhoven zette

de woongemeenschap architectonisch op als

een verzameling van drie gebogen volumes, zo

gepositioneerd dat verschillende buitenruimtes

ontstonden, elk met een eigen atmosfeer. “door

deze vormgeving en het natuurlijke materiaalge-

bruik ontstaat een helende, gezonde omgeving.

in het midden van het plan staat een eik. de hele

verkaveling is op die boom afgestemd. rond deze

boom bevindt zich nu de centrale buitenruimte,

die is verbonden met de gemeenschappelijke

ontmoetingsruimte.”

draaiin deurne gaf architect karin vissers van vissers &

roelands architecten en ingenieurs uit eindhoven

samen met corporatie bergopwaarts een andere

draai aan het fenomeen meergeneratiehuis. in

een pilotproject transformeerde men in 2015

drie eengezinswoningen in eigentijdse duplex-

woningen, met beneden een woning voor

senioren, boven een woning voor starters. vissers:

“de corporatie kan de boven elkaar gelegen

woningen apart verhuren, maar ook aan twee

generaties uit één familie. waarbij niet per sé

de jongere generatie mantelzorg verleent aan de

oudere generatie; men kan die zorg ook inkopen.

mantelzorg moet je willen en dat is niet altijd het

geval.” in de pilot in deurne zijn alle zes wonin-

gen overigens apart verhuurd.

slopEn of transformErEn?de pilot in deurne speelt ook in op de veranderin-

gen op de woonmarkt. vissers: “demografische

en maatschappelijke ontwikkelingen maken dat

huishoudens kleiner worden. het aantal een- en

tweepersoonshuishoudens neemt toe. er is een

grote vraag naar kleine, betaalbare woningen en

die vraag gaat stijgen. op termijn hebben corpo-

raties daardoor een voorraad met te veel grote

eengezinswoningen en te weinig kleine wooneen-

heden. dan kun je als corporatie de vraag stellen:

sloop en nieuwbouw of de bestaande voorraad

transformeren?” in deurne koos men voor dat

laatste en maakte dankzij een uitbouw in de tuin

uit elke eengezinswoning twee sociale huurwo-

ningen, beneden 71 vierkante meter bvo, boven

78 vierkante meter bvo groot. tegelijkertijd

maakte men een labelsprong van e/f naar a/b.

QuicKscanhet bureau van karin vissers voert momenteel

een quickscan uit van de rest van de voorraad

van bergopwaarts en van een tweede corporatie,

om te onderzoeken of meer woningen geschikt

zijn voor een dergelijke transformatie: “daarbij

kijken we ook naar de mogelijkheid van een serie

van één, zodat bij mutatie een transformatie kan

volgen. en we tasten de mogelijkheden af van

standaardiseren en een nul-energie variant.”

studiErEis: mEErgEnEratiE-WonEn in duitslandwoonvormen die generaties

verbinden zijn in nederland nog

dun gezaaid. duitsland kent een

lange traditie op dit gebied en

heeft voorbeelden van intergene-

rationeel wonen, welzijn en zorg

waar wij veel van kunnen leren.

van 18 tot en met 20 mei 2016

kunt u kennismaken met een

waaier aan voorbeelden tijdens

de studiereis naar duitsland.

Meergeneratiewoningen in deurne.

Bestaande situatie (links), een

kijkMoMent en een foto van de

acHterzijde. naar een ontwerp van

vissers & roelands arcHitecten en

ingenieurs uit eindHoven zijn Hier

in saMenwerking Met corporatie

Bergopwaarts in 2015 drie eenge-

zinswoningen getransforMeerd,

Met Beneden een woning voor

senioren en Boven een woning

voor starters. fotografie: vissers &

roelands arcHitecten & ingenieurs.

plattegrond van de

Meergeneratiewoningen

in deurne.

ikcwz.nl/agenda/studiereis-

meergeneratie-wonen-duitsland


bouw & ZoRG

het is al een aantal jaren politiek beleid om mensen

zo lang mogelijk thuis te laten wonen. en dat terwijl

machiel ziet dat veel oudere mensen of mensen met

een beperking verhuizen omdat ze met moeite hun

huis in of uit kunnen. “kijk, vaak is er wel een lift in

een flat, maar op het moment dat ze de galerij op

lopen en hun woning in willen, dan komen de pro-

blemen. de drempels voor de woning, losse schotten

of een hellingbaan worden als obstakels ervaren. en

vreemd genoeg zie je het ook nog bij nieuwe flats.”

de afweging: laten we een vakantie schieten?als één van de vier rayonmanagers van triflex wordt

machiel ingevlogen als woningbouwverenigingen,

verenigingen van eigenaren of andere flateigenaren

iets willen doen aan hun toegankelijkheid. “het is

duidelijk een trend van de laatste jaren. hierin loopt

de woningbouwvereniging voorop, want zij zien

de waarde van die toegankelijkheid en willen dus

investeren. dat ziet een vereniging van eigenaren

natuurlijk ook wel, maar zij moeten als woning-

eigenaar plat gezegd voor zo’n investering een

vakantie laten schieten.”

triflex doet meer dan het wegnemen van drempelsinmiddels heeft machiel kilometers aan galerijvloeren

opgehoogd. “we doen kleine flats van 300 vierkante

meter tot flats waar 3000 vierkante meter aan galerij-

vloer moet worden opgehoogd.” machiel voegt hier

aan toe dat het niet alleen gaat om het ophogen

van een vloer.

uitstraling ook belangrijk“met ons systeem bescherm je de constructie en je

beschermt de vloer tegen externe factoren. het

systeem is namelijk waterdicht en naadloos. ook is

het een licht systeem, dus makkelijk toe te passen.

en voor ik het vergeet: de uitstraling is ook belangrijk.

de vloeren zijn in allerlei kleuren te krijgen en natuur-

lijk kunnen we een antisliplaag aanbrengen.”

‘facetten samenvoegen, dat is echt uniek’nu de vraag wat het systeem van triflex zo uniek

maakt. de rayonmanager moet even nadenken en

komt met een tweeledig antwoord. “op zich kan

iedereen de techniek toepassen, maar wat het voor

ons uniek maakt is dat wij de verschillende facetten

samenvoegen. ophogen, isoleren én beschermen.

die combinatie is echt uniek.”

ophogen combineren met planmatig onderhoud

met drie collega’s adviseert hij partijen in nederland.

“Zodra opdrachtgevers zien dat mensen struikelen

of rolstoelers gewoon erg lastig hun woning in of uit

kunnen, dan heb je een echte noodzaak. dus als die

noodzaak wordt ingezien en de bereidheid is er om

te investeren, dan is de interesse voor ons systeem

snel gewekt,” erkent machiel. “en je ziet dan dat

opdrachtgevers het ophogen vaak combineren met

hun planmatig onderhoud.”

mensen uit isolement halen is kers op de taart“ik heb echt een prachtbaan. ik kom overal en mag

opdrachtgevers adviseren. ik mag zorg dragen voor

een oplossing en dat kan per project verschillen. dat

adviseren en komen tot de perfecte oplossing is wat

mijn baan zo mooi maakt.” hij ziet zichzelf dus als

probleemoplosser. en dat hij als gevolg daarvan

mensen uit een isolement haalt is een mooie bonus.

“Zie het maar als de kers op de taart van ons werk.”

in onze brochure kleurrijk wonen vindt u een over-

zicht van inspirerende projecten en een beknopte

beschrijving van onze producten voor balkons en

galerijen. vraag de brochure aan via www.triflex.nl

op de keper BescHouwd Haalt MacHiel regtvoort Mensen uit Hun isoleMent. de rayon-

Manager van triflex vindt Het iets te veel eer voor zijn werk. “MisscHien is Het een

gevolg, Maar als ik een galerij op loop, wil ik vooral Het proBleeM van Hoogtever-

scHil oplossen. ik zoek tecHniscHe oplossingen. zie Me Maar als proBleeMoplosser.”

itriflex bvboerendanserdijk 35

8024 ae zwolle

t +31 (0)38 460 20 50

[email protected]

www.triflex.nl

triflex bis ophoogsysteem –

opbouw

1. ondergrond

2. dampremmende kleefstoflaag

3. isolatie

4. drukverdeellaag

triflex Haalt Met praktiscHe oplossing Mensen uit isoleMent

machiEl rEgtvoort, rayonmanager.

bouw & Zorgparade

‘dat adviseren en Komen tot de perFecte oplossing is watmiJn baan zo mooi maaKt.’

kiloMeters galerijvloer Heeft

triflex al Met veel succes

opgeHoogd Met Het unieke

Bis systeeM.


bouw & ZoRG

Wat zijn de mogelijkheden voor mensen

met dementie om het huis zodanig

in te richten dat zij zo lang mogelijk

in hun woning kunnen blijven? en wat kunnen

kleinschalige woonvoorzieningen betekenen voor

de mensen? er ligt een en gezamenlijke opgave

voor burgers, corporaties, zorgen welzijnsorga-

nisaties, gemeenten en consumentenorganisaties

om huis en omgeving dementievriendelijk in te

richten.

handrEiKingEner zijn verschillende handreikingen verschenen

die ingaan op dit thema. de Programmaraad

Zorgvernieuwing Psychogeriatrie (Pg raad) en

Zet ontwikkelden de brochure huurders met

dementie1). daarin staan verschillende adviezen

om mensen met dementie veilig thuis te kunnen

laten wonen. Soms kunnen kleine woningaanpas-

singen al helpen, zoals het plaatsen van meer

lichtpunten voor een betere oriëntatie in de

woning, uit het zicht halen van de voordeur door

er een gordijn voor te hangen (en dwalen tegen

te gaan), weghalen van obstakels, vervangen

van thermostaten, plaatsen van beugels of het

plaatsen van pictogrammen om inzicht te bieden

in de inhoud van een kastje. Soms zijn grotere

aanpassingen nodig zoals het vervangen van een

gaskookplaat voor een inductiekookplaat. deze

aanpassingen zijn kostbaar. Sommige huurders

kunnen dit zelf betalen, bij anderen moet daar-

voor een aanvraag bij de gemeente worden

gedaan. gemeenten hebben echter een beperkt

budget dus niet alles wordt automatisch vergoed.

praKtischE toolKithet aedes-actiz kenniscentrum wonen-Zorg

heeft een praktische toolkit2) ontwikkeld.

herkenbaarheid, overzichtelijkheid, eenvoud van

ruimte en inrichting en voldoende licht zijn de

belangrijke principes van een dementievriende-

lijke woning en woonomgeving, zo staat in de

toolkit geschreven. Platform31 heeft samen met

experts de handreiking Comfortabel wonen met

dementie3) ontwikkeld over woningaanpassingen

bij dementie. de handreiking bevat eveneens veel

informatie en tips. de resultaten van pilots waarin

woningcorporaties met andere lokale partners

hebben onderzocht welke samenwerking nodig is

om goed en tijdig de woning te kunnen aanpas-

sen voor mensen met dementie staan er ook in

verwerkt.

dEmEntiEvriEndElijKE gEmEEntEner is echter ook aandacht voor de woonomge-

ving van mensen met dementie nodig. alzheimer

nederland stimuleert dit, onder meer door

een checklist op hun site om te komen tot een

dementievriendelijke omgeving. eén van de waar-

devolle adviezen is om als gemeente aan mensen

met dementie te vragen hoe zij bepaalde gebou-

wen ervaren. de belevingswereld van mensen met

dementie komt terecht steeds centraler te staan.

ook architecten, ontwerpers, opdrachtgevers

kunnen er rekening mee houden. jarno nillesen

en Stefan opitz van wiegerinck architectuur

stedenbouw hebben het boekje dimensies voor

dementie4) geschreven. Zij deden onderzoek naar

de belevingswereld van ouderen met dementie en

hoe dit kan worden vertaald naar concrete ont-

werpen van kleinschalige woonvormen en woon-

omgeving. Zij ontdekten dat de woning onder-

steuning moet bieden op de volgende terreinen:

oriëntatie, privacy, autonomie, huiselijkheid,

zintuigelijke begrijpelijkheid, bewegingsruimte,

ontmoeting en activiteiten. verder concludeerden

zij dat er weinig harde waarheden zijn. Zij tonen

vooral mogelijkheden en geven stof tot discussie

en nadenken. anja dirks van bureau interieur +

dementie en student mark van wasbeek doen

op dit moment onderzoek naar hoe mensen met

dementie gebouwen beleven. Zij willen een

programma van beleving schrijven op basis waar-

van keuzes gemaakt kunnen worden.

ondErzoEKstrajEctuit het onderzoekstraject ’the art and Science

of dementia Care’ - een samenwerking tussen

het Stimuleringsfonds Creatieve industrie en de

amsterdamse zorgorganisatie Cordaan - zijn een

aantal projecten voortgekomen. Simpele ingrepen

in het interieur, zoals het plaatsen van een kleur-

rijke mobile voor visuele prikkeling of het gebruik

van flexibele kamerschermen bij behoefte aan

beslotenheid, blijken indrukwekkende oplos-

singen te bieden. ook voor mensen thuis zou dit

toepasbaar moeten zijn.

MEEBOuWEN AAN EEN DEMENTIEVRIENDElIjKE SAMENlEVING

ouderen met dementie blijven SteedS langer thuiS wonen. nu al woont 70% van deZe menSen thuiS en iS 44% alleenStaand. er Zijn nu 260.000 menSen met dementie in nederland en dit aantal neemt hard toe. ouderen leven gemiddeld nog 10 tot 15 jaar met dementie. vaak Zijn er een of meerdere mantelZorgerS die de Zorg voor deZe menSen oP ZiCh nemen. Zij voe-len ZiCh vaak overbelaSt.

de VeSte in naarden, een duur-

zaaM woonzorgcentruM ontwik-

keld door woningcorporatie

HaBion en aMaris zorggroep en

ontworpen door vdvz arcHitecten.

de veste Bestaat uit de Basteien,

30 grote HuurapparteMenten voor

ouderen die nog zelfstandig kun-

nen wonen, uit Huisvesting voor

3 kleinscHalige woongroepen Met

psycHogeriatriscHe zorg (totaal

24 plaatsen), en uit 40 tweekaMer-

apparteMenten voor cliënten Met

een soMatiscHe zorgvraag. in Het

woonzorgcentruM zit een groot

restaurant Met wijkfunctie. ook

HerBergt Het geBouw een fysio-

tHerapiepraktijk, een kapsalon en

een winkeltje.

foto: joost Brouwers

eltheto complex in rijSSen.

zorgorganisatie carintreggeland,

woningcorporatie de goede

woning en arcHitectenBureau

2By4-arcHitects vonden elkaar in

de visie dat de nadruk Moest

liggen op wonen en ontMoeten.

foto: joost Brouwers.

notEn1) huurders met dementie is een initiatief

van de programmaraad zorgvernieuwing

psychogeriatrie (pgraad) en zet, met

steun van de provincie noord-brabant

aan dementievriendelijke gemeenten of

gemeenschappen (dvg). woningcorporatie

casade werkte mee aan het verkennend

onderzoek. bit.ly/huurdersmetdementie2) de toolkit dementievriendelijk ontwerpen

is een uitgave van het aedes-actiz

Kenniscentrum wonen-zorg en Kaw

architecten. utrecht 2014.

bit.ly/toolkit-dementievriendelijk3) handreiking comfortabel wonen met

dementie is ene uitgave van platform 31,

den haag, 2014. bit.ly/1xmI2rb4) dimensie voor dementie, Jarno nillesen,

stefan opitz, 2013 wiegerinck architectuur

stedenbouw. bit.ly/1SZsPVR


bouw & ZoRG

28

samEnhangEndE ingrEdiëntEn om te komen tot dementievriendelijke woningen

en omgevingen is een aantal met elkaar samen-

hangende ingrediënten nodig: maatwerk,

samenwerking en informatie. bij alle projecten die

genoemd worden in dit artikel en in de verschil-

lende handreikingen die genoemd worden komt

naar voren dat maatwerk belangrijk is. dementie

is namelijk complex. het verloop is grillig en kan

per persoon verschillen. Sommige symptomen

zijn tijdelijk, andere permanent. ook kunnen de

meeste mensen met dementie tot in een zeer

vergevorderd stadium nog zaken doen, begrijpen

en zelfs leren. de ene persoon heeft prikkels

nodig, de ander juist minder. integrale samen-

werking is een must om voorzieningen voor

mensen met dementie op maat mogelijk te

maken. mantelzorgers en professionele zorg-

verleners zullen samen op moeten trekken.

en de professionals onderling moeten elkaar

ook weten te vinden. woonconsulenten, wijk-

beheerders, onderhoudsmedewerkers en huis-

meesters ontdekken vaak als één van de eersten

als thuiswonende mensen met dementie hulp

nodig hebben. het is verstandig als zij scholing

krijgen om dementie te herkennen. daarnaast is

het van belang dat zij een signaal op de juiste

plek kunnen afgeven. bijvoorbeeld aan een

dementieconsulent of aan een sociaal wijkteam.

informatie is ook essentieel. gemeenten, corpora-

ties, zorgen welzijns-organisaties kunnen samen

met consumenten- en vrijwilligersorganisaties

mensen met dementie en hun naasten wijzen op

de mogelijkheden die er zijn: op woningaanpas-

singen, op woonvormen, op steunpunten mantel-

zorg, op dementieconsulenten. er gebeurt al veel

op dit terrein, maar echt dementievriendelijk zijn

veel plekken nog niet.

’t loug in delfzijl. vier woon-

geBouwen voor psycHogeriatriscHe

cliënten. ontwerp: wiegerinck

arcHitectuur stedenBouw.

fotograaf: lex Hendriks

zorgorganisatie activite Bouwde

in alpHen aan den rijn Het coMplex

rietVeld, wonen Met deMentie

zoals tHuis. rietveld Bestaat uit

19 kleinscHalige woongroepen

in een dorpsacHtige setting. Het

ontwerp is van gBs arcHitecten.

foto: joost Brouwers

‘er gebeurt al veel op dit terrein,

maar echt dementievriendeliJK

ziJn veel pleKKen nog niet.’

5e editie

Nationaal Fietscongres 2016

Er gaat niets boven de fi ets

Groningen do 2 juniPre-Congres, incl.Nationaal Fietsdinerwo 1 juni

NA TIONAAL FIETSCONGRES

Bekijk het programma op www.nationaalfi etscongres.nl

De Adviesraad van het Nationaal Fietscongres:Otto van Boggelen - Fietsberaad • Bert Zinn - Ministerie I&M (Beter Benutten) • Wim Bot - Fietsersbond • Eugene van de Poel - VNG • Divera Twisk - SWOV

Jaap Valkema - Gemeente Groningen • Rolf Dijkstra - Provincie Groningen • Ria Oosterveld - Regio Groningen - Assen • Sjors van Duren - VéloCity 2017

Nationaal Fietscongres en Nationaal Fietsdiner zijn evenementen van

Partners van dit congres:

Hét jaarlijkse evenement voor alle fi ets-professionals

NFC adv 2016_def2.indd 1 18-04-16 12:38


bouw & ZoRG

in heel nederland verdwijnen verZorgingShuiZen alS gevolg van het SCheiden van wonen en Zorg. ouderen blijven langer thuiS wonen en regelen Zelf hun Zorg en dienSten aan huiS. Sommige verZorgingS- huiZen Zijn oud en worden geSlooPt, maar veel verZorgingShuiZen krijgen een nieuwe beStemming, een andere funCtie.

NIEuWE KANSEN VOOR OuDE VERZORGINGSHuIZEN

auteur: penny senior

pEnny sEnior, adviseur

aedes-actiz kenniscentrum

wonen-Zorg.

Hoofdentree verzorgingsHuis de scHutse rotterdaM.

© MatH arcHitecten Bv

de saffier in utrecHt.

siMeon en anna in rotterdaM.

Er zijn mooie voorbeelden waar voormalige

verzorgingshuizen worden benut voor

andere zorgvragers dan ouderen, of voor

starters en studenten, arbeidsmigranten of

vergunninghouders. en sommige tehuizen krijgen

een tweede leven als woongebouw voor ouderen.

voor wie net dat beetje meer zoekt dan alleen

een woning. niet alleen de bewoners veranderen,

ook de functies en voorzieningen gaan op de

schop. meerdere interessante voorbeelden

passeren in dit artikel de revue.

gErEalisEErdE projEctEninspirerende voorbeelden van verzorgingshuizen

die getransformeerd zijn of worden:

‘niet alleen de bewoners veranderen, ooK de Functies en voorzieningen

gaan op de schop.’

dE schutsEde Schutse, een verzorgingshuis van de Stichting ouderenhuisvesting rotterdam

(Sor) in de rotterdamse wijk ommoord, wordt omgebouwd en krijgt in 2016

een nieuwe bestemming. Samen met zorgondernemer de drie notenboomen,

bekend van de zorgformules thomashuizen en herbergier, heeft de woning-

corporatie een moderne woonvorm ontwikkeld voor het oude verzorgingshuis.

de Zorgbutler wordt een nieuwe woonvoorziening die zelfstandig wonende

ouderen een beschutte woonomgeving biedt en waar de zorg altijd binnen

handbereik is. Per drie verdiepingen komt er één Zorgbutler te wonen. elk van

hen is verantwoordelijk voor zijn of haar eigen ‘blok’ welke naar eigen smaak

en inzicht wordt ingericht. de bewoners wonen ieder zelfstandig in een eigen

huurappartement. de bewoner kiest zelf de gewenste begeleiding en zorg.

hiervoor kan men een beroep doen op het pgb of de wmo. Zo houdt de

bewoner zo lang mogelijk de regie over het eigen leven. dit jaar wordt er hard

gewerkt en gerenoveerd om de 120 appartementen van de eerste Zorgbutler in

nederland te realiseren.

www.de-zorgbutler.nl, bit.ly/237egtH

dE saffiErde Saffier is een groot verzorgingshuis in de utrechtse wijk tolsteeg, eigendom

van Portaalwonen. de huidige zorgorganisatie verhuist naar een nieuw gebouwd

zorgcomplex, waardoor de ‘kamers’ en voorzieningen vrijkomen. het restaurant,

de winkel, de receptie e.d. dreigden te verdwijnen. Portaal is hiervoor een samen-

werking met Sociuswonen aangegaan om een levendige woonplek voor senioren

en starters te ontwikkelen. de senioren blijven wonen in de naastgelegen aan-

leunflat, de starters komen te wonen in het voormalige verzorgingshuis nadat de

kleine woningen geschikt zijn gemaakt voor zelfstandige bewoning. de starters

gaan een actieve bijdrage leveren aan het complex en zorgen voor gezelligheid

en ook verbinding met de buurt. ook komt er een horecaondernemer die werk-

plaatsen gaat aanbieden.

www.sociuswonen.nl/de-saffier.html

WoonzorgcEntrum simEon En anna van laurEnsbij de oplevering van het gebouw in 1978 was dit het grootste woonzorg-

centrum van het land. woonzorgcentrum Simeon en anna van laurens in

rotterdam-Zuid komt de komende jaren in fasen leeg door het vertrek van intra-

murale cliënten naar een andere locatie. laurens ontwikkelt het woonconcept

‘Samen en anders’, voor mensen die sociaal-maatschappelijk en/of financieel

kwetsbaar zijn. in het pand worden studio’s (onzelfstandige woonruimtes) aan-

geboden voor een lage huur – inmiddels zijn er zo’n twintig studio’s verhuurd.

in ruil voor de lage huur leveren de bewoners tien uur per maand wederkerig-

heidsdiensten. deze diensten verrichten de bewoners voor elkaar of voor cliënten

van betrokken organisaties in de wijk. laurens brengt vraag en aanbod van

bewoners bij elkaar door inzet van een ‘marktmeester’, een sociaal-maatschap-

pelijk ondernemer die aanspreekpunt is voor bewoners en betrokken partijen.

naast het woonconcept wordt de plint van het gebouw verhuurd aan sociale

ondernemers, zoals een reisbureau gericht op ouderen of een keuken waar

klanten van Pameijer begeleid koken.

bit.ly/1W8p8lK


bouw & ZoRG

aanKomEndE projEctEnnaast deze reeds gerealiseerde projecten gaan de komende periode vele

projecten van start, zoals:

conclusiE

kijkend naar de uitdagingen van transfor-

matie van voormalige verzorgingshuizen

blijkt dat er genoeg goede voorbeelden

te vinden zijn. bij alle transformaties

wordt ondernemerschap gevraagd van de

betrokken partijen en het op een creatieve

manier zoeken naar nieuwe kansen en

samenwerking. maar er is niet overal

markt voor elk type transformatie; dat

vraagt lokaal maatwerk.

aKKEr 71akker 71 is een flatgebouw uit de jaren ‘70. deze flat is identiek aan het naast-

gelegen flatgebouw, bekend als het bruishuis, beide voormalige verzorgings-

huizen die tot 2013 door Pleyade gehuurd werden. deze praktisch identieke

huizen zijn eigendom van volkshuisvesting arnhem en zijn met samenwerkings-

partners in zorg en wonen nu anders ingericht. akker71 is een combinatie

geworden van functies voor de wijk: horeca, sport en welzijnsorganisaties. ook

thuiszorg is betrokken. het bruishuis wordt gerund door een wijkonderneming

en verhuurt nu 135 kamers. er zitten kleine zorginstellingen in, zoals buurtzorg

en islamitische zorg. Philadelphia huurt ruimte op de begane grond, verzorgt de

dagbesteding en ook de horeca en heeft meerdere werkprojecten. beide locaties

zijn met actieve betrokkenheid van de wijk getransformeerd.

bit.ly/1orA2G8

‘niEuW zuid’het nieuwbouwproject ‘nieuw Zuid’ van dudok wonen in hilversum. in het

najaar van 2016 start de bouw van de eerste twee woongebouwen van nieuw

Zuid. uiteindelijk komt op de plek van het huidige zorgcentrum een nieuw

woongebied met 200 moderne appartementen in 5 woongebouwen die duur-

zaam en levensloopbestendig zijn.

bit.ly/1PR8RKD

dE vlEugElslocatie de vleugels van Zorgcirkel in alkmaar verandert de komende jaren van

een verzorgingshuis naar een woongebouw met zelfstandige sociale huurappar-

tementen. Plus veel extra’s, zodat senioren hier prettig, betaalbaar en gezellig

‘langer thuis’ met elkaar kunnen wonen, leven en oud worden. de Zorgcirkel

gaat op de begane grond commerciële ruimtes huren van habion.

zuilEnstEinZuilenstein in nieuwegein. op dit moment wonen er vluchtelingen in dit voor-

malige verzorgingshuis. er zijn plannen van corporatie mitros en zorgorganisatie

Zorgspectrum om hier een nieuwe, eigentijdse woonzorglocatie te ontwikkelen.

bit.ly/202E05l

huis op dE Waardhuis op de waard in leiden (recent gefuseerd met marente), een nieuwbouw

woonzorgcomplex op de plek van een oud verzorgingshuis.

bit.ly/1RBkk6w

bErKElE hEEmverzorgingshuis berkele heem in horst gaat eind 2016 verbouwd worden als

de huidige zorgorganisatie de Zorggroep eruit trekt. eigenaar wonen limburg

realiseert hier woningen voor beschermd wonen met een ggz-organisatie, enkele

vrije sector huurwoningen en vooral sociale woningen.

bit.ly/1uSbW5n

akker71 in arnHeM.

imeer informatie:

kcwz.nl/thema/woonvariaties/allinclusive

kcwz.nl/thema/extramuralisering/transformatie-zorg-

vastgoed-10-praktijkvoorbeelden

kcwz.nl/thema/zorgvastgoed/zorggebouw_wordt_

zelden_hermitage

kcwz.nl/thema/zorgvastgoed/een_tweede_leven_de_

bijzondere_praktijk_van_zorg_en_herbestemmen

KONINGSPlEIN ENSCHEDE: GROENE OASE VOOR MEDISCH SPECTRuM TWENTE

het medisch Spectrum twente in enschede

was een complex van twee gebouwen,

met elkaar verbonden door een loop-

brug. het ene bestaande gebouw aan het

ariensplein wordt afgestoten, terwijl het andere

aan de haaksbergerstraat wordt gerenoveerd,

een nieuwe functie krijgt en samen met de in

2012 gestarte nieuwbouw, ontworpen door iaa

architecten, één ziekenhuis vormt voor zowel

topklinische als specialistische basiszorg.

toEganKElijK plEinde entree van het nieuwe ziekenhuis ligt aan het

koningsplein, voorheen een druk verkeersknoop-

punt met 200 bussen per uur, 12.000 motor-

voertuigen en heel veel voetgangers en fietsers.

eenschoten heeft de spaghetti van wegen naar

de zijkanten van het plein gedrukt om ruimte te

maken voor een groene oase. dit groene plein

verbindt het ziekenhuis met het stadcentrum van

enschede. dit plein helpt bezoekers niet alleen op

weg naar het centrum van de stad, het legt ook

een verbinding met het nabije van heekplein.

voor eenschoten stond van meet af aan vast dat

het plein vooral een rustpunt moest zijn. “geen

druk verkeer voor het ziekenhuis. bezoekers die

uit het ziekenhuis komen moet je niet confron-

teren met druk verkeer. je hebt misschien slecht

nieuws gehoord, dan is het prettig om niet gelijk

heel alert op het verkeer te moeten zijn.” hoe

heeft ze dat voor elkaar gekregen, een plein als

rustpunt in de stad? Stap één: door bestaande

infrastructuur naar de zijkanten van het plein te

verleggen ontstond ruimte. verkeersstromen zijn

MediscH spectruM twente

Maakt geBruik van de onder-

grondse parkeergarage aan

Het van Heekplein. vanuit de

ontvangstHal van Het zieken-

Huis loopt een tapis roulant,

een roltrottoir, van 205 Meter

lang naar de garage.

fotografie: evaBloeM

marina EEnschotEn, landschapsarchitect

gemeente enschede.

de nieuwbouw van het mediSCh SPeCtrum twente in enSChede waS

aanleiding voor de gemeente om de oPenbare ruimte tuSSen Zie-

kenhuiS en StadShart oPnieuw in te riChten. in PlaatS van een druk

verkeerSknooPPunt met veel ov-verkeer iS door landSChaPSarChi-

teCt marina eenSChoten een groene oaSe geCreëerd, een toegan-

kelijk ruStPunt in de Stad.


bouw & ZoRG

hier gebundeld. auto’s, bussen en fietsen maken

gebruik van dezelfde rijbaan (maximumsnelheid:

30 kilometer per uur). hoewel inwoners, onder-

nemers én de fietsersbond twijfels hadden of

dit zou werken, voldoet het uitstekend. “op het

vliegveld van twente hebben bussen, auto’s en

fietsers proefgereden. met pionnen markeerden

we de rijbaan. bussen bleken in de toegewezen

ruimte heel goed te kunnen manoeuvreren. dat

proefrijden was zeer overtuigend en zorgde voor

draagvlak bij betrokken partijen.”

Kunst En groEnStap twee: groen. eenschoten polste de mening

van bewoners en ondernemers gedurende drie

werkateliers. wat voor plein moest het worden?

“mensen hadden behoefte aan een groen plein.

niet nog een van heekplein, dat ervaarden ze als

te stenig. groen dus, rust. want deze kwaliteit

was nog niet veel aanwezig in het centrum.” met

het oog op de verblijfskwaliteit wilde eenschoten

ook geborgenheid. “de gebouwde omgeving

voor het ziekenhuis wordt niet omsloten door

gevelwanden. om het koningsplein toch de

gewenste geborgenheid te geven is een bijzon-

der kunstwerk van de belgische kunstenaar arne

Quinze geïnstalleerd: ‘whispers’. dit zijn twintig

sculpturen in de vorm van bomen, in hoogte

variërend van drie tot elf meter, uitgevoerd in

corten staal. de kleuren van de sculpturen zijn

afgestemd op de kleuren van de bloemen in de

beplanting, in wit, geel, blauw en een toefje

rood. de beplanting verloopt in drie hoogte-

niveaus, van buiten naar binnen steeds lager,

van één meter tot veertig cm.

zitElEmEntEnop het plein zijn 29 banken en 6 poefen

geplaatst. de zitelementen zijn ontworpen en

geproduceerd door falco. er zijn banken met en

zonder rugleuning, vervaardigd uit staal en hout.

in de banken is verlichting (het verlichtingsont-

werp is van atelier lek) aangebracht. de poefen

staan aan de rand van het plein en dienen zowel

als zitelement voor het halen en brengen als anti-

parkeermaatregel.

parKErEnmedisch Spectrum twente maakt gebruik van

de ondergrondse parkeergarage aan het van

heekplein. om deze garage bereikbaar te maken

loopt vanuit de ontvangsthal van het ziekenhuis

een tapis roulant, een roltrottoir, van 205 meter

lang naar de garage. met onderweg een open

afstappunt om op het koningsplein te komen.

voor doelgroepen die niet terecht kunnen in de

parkeergarage, zoals rolstoelbussen of patiën-

ten voor de eerste hulp, zijn maatwerk oplos-

singen bedacht. voor de hoofdingang van het

ziekenhuis, aan de zijkant van het plein, zijn vijf

kiss&ride-plekken gemaakt. ook zijn er vijf plek-

ken voor rolstoelbussen. om het rolstoelverkeer

niks in de weg te leggen zijn op veel plaatsen

verlaagde trottoirbanden toegepast. ook zijn

blinde geleidelijnen in het straatoppervlak opge-

nomen. deze maatregelen zijn in overleg met de

gehandicaptenraad tot stand gekomen.

Els smith-dE KEijzEr, consulent

verlichting & inrichting/project-

leider bij koninklijke visio,

expertisecentrum voor slecht-

ziende en blinde mensen.

saMen werken aan toegankelijkHeid de aandaCht voor toegankelijkheid van gebouwen en buiten-

ruimten heeft een booSt gekregen door de reCente ratifiCatie

van het vn-verdrag inZake de reChten van menSen met een han-

diCaP. toegankelijkheid iS één van de vier grondSlagen in dat

verdrag. nederland heeft 21 januari jl alS een van de laatSte

landen het verdrag ondertekent.

Els Smith-de keijzer, koninklijke visio, is enthousiast. “iedere gemeente en iedere gebouweigenaar

heeft nu een wettelijke plicht om de openbare ruimte en gebouwen toegankelijk te maken voor

mensen met een (visuele) handicap. je kunt er niet meer omheen. dat verdrag dwingt partijen toe-

gankelijkheid op de agenda te zetten - in het ontwerp moet het een plaats krijgen. ontwerpers beseffen

nog onvoldoende wat de invloed is van bijvoorbeeld licht, kleuren contrastgebruik, routing en derge-

lijke, en hoe je door goed gebruik hiervan de kwaliteit van de openbare ruimtes en gebouwen juist kunt

versterken. door die media goed te gebruiken ontstaan ruimtes waar mensen beter functioneren en zich

prettiger voelen.”

maar dat gebeurt nog te weinig. over het waarom van die veronachtzaming door ontwerpers zegt

Smith-de keijzer: “er bestaat de angst dat een gebouw dat toegankelijk is voor mensen met een (visuele)

handicap afbreuk doet aan de uitgangspunten van de architect. alsof de belangen van beide partijen

niet verenigbaar zouden zijn. ook is er een koudwatervrees voor nog meer regels. er zijn er al zo veel,

niemand zit te wachten op nog meer regels. een steeds grotere groep nederlanders komt zo wel in de

knel. in nederland wonen ongeveer 350.000 slechtziende of blinde mensen. dat is 2% van de bevolking.

dat percentage ligt vele malen hoger als je het toenemend aantal ouderen met visuele problemen erbij

optelt.”

“het is belangrijk dat wij al in het begin van een project aan kunnen schuiven en nog voor het vo en

do mee kunnen praten over het ontwerp van openbare ruimtes en gebouwen. wanneer je vroeg in

het proces betrokken bent, zijn maatregelen vaak heel simpel en onnadrukkelijk in het ontwerp te inte-

greren.”

‘het zou geweldig ziJn als er geen weten regelgeving nodig is, dat toeganKeliJK bouwen de norm wordt en

niet de uitzondering.’

tips voor ontWErpErs om EEn opEnbarE ruimtE/gEbouW toEganKElijK tE maKEn

1. Stel in je ontwerp alle poten-

tiële gebruikers en de functie

van het gebouw/de buiten-

ruimte centraal.

2. Zorg voor voldoende licht.

licht stelt mensen in staat

zaken waar te nemen.

3. Zorg voor licht met gelijk-

matige, egale overgangen:

overgangen in verlichting-

sniveau zijn vermoeiend en

kosten inspanning, zeker

voor mensen met een visuele

beperking.

4. Pas contrasten toe zodat

inrichtingselementen (bijv.

hoogteverschillen, zitelemen-

ten, hekjes) gezien kunnen

worden.

5. voorkom directe en indirecte

verblinding door kunst- en

daglicht (waar mogelijk).

iwww.visio.org

lees het volledige interview met els

smith-de Keijzer op bit.ly/interview-

visio-toegankelijkheid

mEEr WEtEn?

in de nieuwste editie van

magazine Straatbeeld leest u

uitgebreid over de inrichting,

verlichting en het groen van

het koningsplein. deze editie

verschijnt op 29 april 2016.

kijk op: straatbeeld.nl

ook leest u in de komende

editie van verkeer in beeld

over de infrastructuur en de

parkeervoorzieningen rond het

nieuwe koningsplein. deze editie

verschijnt op 13 mei 2016.

kijk op: verkeerinbeeld.nl

Het kunstwerk ‘wHispers’

van arne Quinze, twintig

sculpturen in de vorM

van BoMen, uitgevoerd in

corten staal. fotografie:

eric BrinkHorst

Beplanting op Het

koningsplein.

Het definitief ontwerp van

Het koningsplein.


bouw & ZoRG

comfortabel kantoorlandschap in Erasmus mc door akoestisch spuitwerk van asona

optimaal gEbruiK van bEpErKtE ruimtE

Het erasmus Mc in rotterdam breidt uit. om een groot aantal medewerkers

samen te brengen, was er behoefte aan een grote ruimte. die was er: de

reeds leegstaande mensa, gelegen onder twee van de hoorcollegezalen in

het Medisch centrum (te herkennen aan het gewelfde plafond). de ruimte

moest omgevormd worden tot een open kantoorlandschap, maar omdat er

indertijd andere akoestische eisen golden en het oude universiteitsrestaurant

best rumoerig mocht zijn, was er een enorme nagalmtijd.

“Het is een hele harde omgeving, alles is van beton,” aldus rob van Beek

van asona, verantwoordelijk voor het akoestisch spuitwerk van de ruimte.

“we konden alleen iets doen met het plafond en enkele wandgedeeltes, dus

om zoveel mogelijk geluidsabsorptie te bewerkstelligen, hebben we daarop

de sonayspray st l-13 toegepast. voordeel van deze spray is dat die in hoge

laagdikte gespoten kan worden, tot 8 cm dik, voor een zo hoog mogelijke

geluidsreductie.” Het resultaat is een prettig verblijfsklimaat voor de nieuwe

kantoor- en vergaderruimtes en is bovendien het gewelfde plafond voorzien

van een fraaie structuur, dat tevens wordt verlicht. de ruimte is op 15 april

bouwkundig opgeleverd en is inmiddels in gebruik genomen.

bouw & Zorgparade

projEctdEtails

locatie: erasmus mC rotterdam

architect: ector hoogstad

architecten

aannemer: jP van eesteren b.v.

akoestisch spuitwerk: asona

benelux b.v.

iasona benelux bvc. verolmelaan 751422 zb uithoorntel. 020 643 58 [email protected]


bouw & ZoRG

1. hoE zorg jE Ervoor dat EEn stad aantrEKKElijK blijft voor jong En oud?“over hoe zo’n stad eruit ziet is opvallend veel

overeenstemming. die bestaat uit wijken en

buurten met een fijnmazig stelsel van goede

voorzieningen, die gedragen worden door ver-

schillende leeftijdsgroepen en waar men elkaar

kan ontmoeten. ondernemers, corporaties, de

gemeente en burgers zorgen daar samen voor.

dat de ouderenvriendelijke wijk eigenlijk een heel

gewone wijk is, daar waren in de jaren negentig

de architecten van de bna studiegroep Stagg

(Stichting architectenonderzoek gebouwen

gezondheidszorg) het ook al over eens. door het

veranderde veld van de ruimtelijke ordening, de

zorgtransitie en nieuwe manieren van werken en

financieren is het de vraag wat de hedendaagse

wijze is om zulke buurten op een integrale manier

in te richten. dit vraagt om nieuwe vormen van

eigenaarschap, van woonvariaties, maar ook het

betrekken van partijen, zoals (zorg)verzekeraars,

zorgpartijen, energiebedrijven, investeerders en

natuurlijk ouderen zelf. die moeten dus lokaal

op elkaar worden afgestemd om op zoek te

gaan naar gezamenlijke belangen en kansen op

synergie.”

2. Wat is op dit punt hEt bElEid van dE stad amstErdam?“ook de gemeente streeft een integrale werkwijze

na op dit gebied. Sinds vorig jaar heeft de stad

zich aangesloten bij het netwerk van age friendly

Cities van de wereldgezondheidsorganisatie. het

doel is het maken van een ouderenvriendelijke

stad voor en met ouderen – en andere leeftijds-

groepen. tegelijkertijd zien we dat de grote

stedelijke opgaven op dit punt sectoraal geor-

ganiseerd zijn. ov-verbindingen ontbreken op

plekken waar veel senioren wonen, er is een

gebrek aan ontmoetingsplekken, maar ook veel

leegstand, in het centrum wordt zorgvastgoed

verkocht zonder dat daar iets betaalbaars voor

terugkomt en de wederopbouwwijken wacht

een grijze overloop zonder dat ze daarop zijn

toegerust. de volgende stap is om voor de opga-

ven integraal oplossingen te ontwikkelen en deze

erna pas sectoraal op te pakken en te realiseren.”

3. amstErdam starttE hEt initiatiEf stads-dorpEn. is dit Wat julliE bEtrEft rElEvant om dE stad aantrEKKElijK tE maKEn voor oudErEn, om loKalE Kracht tE mobilisErEn? “de stadsdorpen zijn zorgcoöperaties die door

burgers zijn opgezet. Ze zijn dus niet gepland

maar ontstaan. een stadsdorp is in elke wijk

anders. wat opvalt, is dat ze er vooral zijn in de

wijken waar goed opgeleide burgers wonen met

doorgaans een groot sociaal netwerk. heel mooi,

maar het is wel de vraag in hoeverre ook minder

goed opgeleide groepen zich een weg weten

te vinden bij zulke initiatieven. voorts is het de

vraag of mensen met uiteenlopende culturele

achtergronden er ook in mee kunnen doen. in

grote delen van de stad wordt de eerste genera-

tie migranten nu oud. de grijze stad is niet grijs,

maar heeft vele kleuren. het mobiliseren van

die veelkleurigheid zouden we slimmer moeten

inzetten.”

4. hoEWEl WEllicht prEmatuur: Wat zijn vooralsnog in julliE ogEn dE bElangrijK-stE obstaKEls En hoE los jE diE op? “de belangrijkste obstakels liggen in de sectorale

organisatie en in een gebrek aan inzicht in wat je

de ‘buurtfundamenten’ kunt noemen. want als

de buurt de nieuwe schaal van het bejaardenhuis

is, wat zijn dan de ruimtelijke en sociaal-economi-

sche plekken en verbindingen die het leven van

AMSTERDAM SluIT ZICH AAN BIj AGE FRIENDly CITIES

hoe maaK Je een OuDERENVRIENDElIjKE stad?amSterdam heeft ZiCh aangeSloten bij het who netwerk age friendlY CitieS. in het verlengde daarvan initieerde hogeSChool van amSterdam een onderZoek wat vanuit ruimtelijk PerSPeCtief de oPgaven Zijn om wijken in de Stad ouderenvriendelijk te maken. een geSPrek over dit onderZoek met frank Suurenbroek, leCtor bouwtranSformatie, en SoPhie van ginneken, onderZoeker, beiden van hogeSChool van amSterdam, urban teChnologY.

‘als de buurt de nieuwe schaal van het beJaardenhuis is, wat ziJn dan de ruimteliJKe

en sociaal-economische pleKKen en verbindingen die het leven van ouderen

in de buurt schragen?’franK suurEnbroEK, lector bouwtransformatie bij

hogeschool van amsterdam,

urban technology.

sophiE van ginnEKEn, onderzoeker bij hogeschool van

amsterdam, urban technology.


bouw & ZoRG

ouderen in de buurt schragen? de buurtfunda-

menten verschillen per buurt. er vallen soms

grote gaten (bijvoorbeeld op het gebied van

woningen en ontmoetingsplekken), losse ingre-

pen zijn soms niet levensvatbaar. ook ontbreekt

er een gedegen data- en monitoringssystematiek

om de effecten en ontwikkelingen die in hoog

tempo plaatsvinden tijdig te ontdekken en te

beoordelen op hun effecten. we moeten opnieuw

de kansen op synergie ontdekken en voor de

nieuwe actoren passende arrangementen vorm-

geven.”

5. vanuit dE hogEschool amstErdam (hva) hEbbEn julliE EEn ondErzoEKsprogramma opgEzEt – Wat is dE ambitiE, WiE doEn Er mEE, WannEEr moEt hEt ondErzoEK Klaar zijn?“op de hva wordt er vanuit meerdere faculteiten

(zorg en sociaal) al intensief naar deze opgave

gekeken. dat is mooi. het heeft echter ook een

sterk ruimtelijke opgave. vanuit het lectoraat

bouwtransformatie (onderzoeksprogramma

urban technology) hebben we dit verkend en

vertaald in een ruimtelijke agenda voor een

ouderenvriendelijk amsterdam, getiteld ‘Zorg

voor je buurt!’. wij denken dat er een combinatie

van dataverzameling en experimenten nodig is

om te ontdekken wat de buurtfundamenten zijn,

en hoe je die kunt versterken en inzetten voor

toekomstige ontwikkeling, samen met de mensen

die er actief zijn: bewoners, vastgoedeigenaren,

lokale verenigingen, ondernemers, nieuwe

partijen als de zorgverzekeraar, enzovoort.

het gaat volgens ons om drie vraagstukken:

• de buurtfundamenten: wie woont waar, wat

zijn de belangrijkste routes, ontmoetingsplek-

ken en buurtvoorzieningen en waar ontbreken

die?

• dataverzameling en monitoring: hoe kunnen

we middels één instrument alle ontwikkel-

ingen bijhouden die van invloed zijn op een

ouderenvriendelijke buurt?

• ontwikkelperspectieven: welke slimme combi-

naties zijn mogelijk, met welke instrumenten

en verdienmodellen kunnen we de nodige

aanpassingen realiseren? de transitie naar

gebiedsgericht werken biedt al goede aan-

knopingspunten, net als de omgevingswet.

wij hebben de verkenning afgerond en zijn nu

in gesprek met verschillende partijen om deze

vraagstukken praktijk- en actiegericht nader te

onderzoeken en te ontwikkelen.”

van grootscHalig en sectoraal…

…naar BuurtgericHt en integraal. © ewout dorMan (criMson arcHitectural Historians) i.o.v. Hva.

Foto: herman stukker

bas liEsKEr,

heren 5 architecten.

mEintjE dElissE,

heren 5 architecten.

gelukkig in de stad heren 5 architecten onderzoekt samen met zeven marktpartijen wat senioren gelukkig maakt in

de stad. het onderzoek past in een serie onderzoeken van het in amsterdam gevestigde bureau.

“we zijn altijd op zoek geweest naar beweegredenen van gebruikers van de gebouwde omgeving.

recent hebben we gekeken naar gezinnen in de stad en wat die nodig hebben, nu kijken we naar

‘stadsveteranen’,” zegt bas liesker van heren 5. liesker voert met bureaugenoot meintje delisse het

onderzoek uit, samen met ontwikkelaars am en bouwinvest, bouwbedrijf de nijs, woningbouwcorpo-

ratie eigen haard, gemeente amsterdam, zorgaanbieder amsta en hoekstra & van eck makelaars.

aan dit team zijn toegevoegd: jan latten, bijzonder hoogleraar sociale demografie universiteit van

amsterdam, dort Spierings, docentonderzoeker bij het han instituut built environment en coördinator

minor Stad & land, en Yvonne hogendijk, van grijZelente, adviesbureau voor ontwikkeling en realisa-

tie van groepswonen voor ouderen.

het onderzoek is afgelopen december van start gegaan en wordt eind juli afgesloten met de presentatie

van de onderzoeksresultaten. data worden verzameld op basis van storytelling. een doorsnede van de

stedelijke populatie maakt in verhaalvorm wensen kenbaar. wat zijn de stedelijke condities die jou

gelukkig maken – wat maakt een woning voor jou aantrekkelijk, waaraan moet de openbare ruimte

voldoen – dat soort vragen. antwoorden worden gerubriceerd in vier schaalniveaus: stad, buurt,

gebouw en woning.

hoewel het onderzoek nog ‘loopt’ heeft liesker al wel achterhaald dat een aantal dooddoeners niet

kloppen. “dat senioren graag op de begane grond wonen, klopt dus niet. vanwege de sociale veilig-

heid hebben ouderen liever wat meer afstand tot de reuring op straat. Senioren wonen niet graag in

een complex met leeftijdsgenoten. de voorkeur gaat uit naar een mix. ouderen en jonge gezinnen is

een uitstekende combinatie. ouderen hebben een voorkeur niet voor leeftijdsgenoten maar wel voor

mensen met eenzelfde levenshouding. ook blijkt dat niet het woonoppervlak zwaar weegt maar wel of

de eigen woning een fraai uitzicht heeft. dat telt. ook hebben we vastgesteld dat collectieve ruimtes

minder in trek zijn. veel belangrijker is of er in of buiten het complex terloopse ontmoetingsruimtes zijn,

zoals een (bredere) galerij of een moestuin in de buurt. we hebben bovendien opgemerkt dat stads-

senioren grosso modo enorme afstanden afleggen. in amsterdam zie je dat ouderen er geen punt van

maken om van Zuid naar het centrum van de stad te wandelen. maar dan moet er onderweg wel wat te

beleven zijn. de beloopbare stad die amsterdam is, heeft wat dat betreft veel te bieden. dat moeten we

koesteren.”

‘in amsterdam zie Je dat ouderen er geen punt van

maKen om van zuid naar het

centrum van de stad te wandelen.

maar dan moet er onderweg wel

wat te beleven ziJn.’’


bouw & ZoRG

06 humanitas, dEvEntEr humanitas is het meest warme en gastvrije huis

van deventer doordat 160 bewoners samen-

wonen met 6 studenten. deze combinatie van

jong en oud verrijkt de leefomgeving.

07 zorgWoningEn ’t loug | dElfzijlrond een pleintje zijn vier losse woningen voor

mensen met dementie geplaatst. Per verdieping

wonen zeven bewoners met ieder een eigen

appartement rond een huiselijk ingerichte centrale

woon- en eetruimte.

Opdrachtgever: Stichting de Hoven, Onderdendam

Ontwerp: Wiegerinck architectuur stedenbouw

08 groEnE huurdErs, EindhovEnouderinitiatief stichting de bastide realiseerde

wooncomplex groene huurders in eindhoven voor

normaal begaafde jongvolwassenen met autisme en

andere huurders.

Opdrachtgever: wooncorporatie Woonbedrijf

Aannemer: Heijmans

09 buurWoningEn, hEErhugoWaardwoningcorporatie woonwaard verhuurt buur-

woningen in heerhugowaard, twee appartemen-

ten naast elkaar. buurwoningen zijn voor mensen

die samen gaan voor meer zelfredzaamheid.

10 mEErgEnEratiEWoningEn, dEurnEin deurne zijn in opdracht van corporatie

bergopwaarts bestaande eengezinswoningen

getransformeerd naar twee kleinere eenheden.

beneden specifiek voor senioren, boven voor

kleine huishoudens. Zorgrelatie is mogelijk.

Ontwerp: Vissers & Roelands architecten & ingenieurs

vAriAnten

06

07

08

09

10

mantelZorgwoningen,

moderne hofjeS, thuiS-

huiZen en kangoeroe-

woningen: evenZoveel

alternatieven voor Puur

ZelfStandig thuiS wonen

en het wonen in een

ZorgorganiSatie. door

het beleid van langer

thuiS wonen krijgen deZe

woonvormen een imPulS

en neemt de behoefte

aan een andere invulling

van wonen en Zorg toe.

in deZe toP tien een over-

ZiCht van intereSSante

woonvariatieS in wille-

keurige volgorde. er Zijn

er natuurlijk nog meer!

01 KnarrEnhofknarrenhof, sinds 2010 actief, heeft het wonen in

hofjes weer onder de aandacht gebracht. op veel

plekken in nederland vindt het gedachtengoed

navolging. deze ‘revival of the hofjes’ gaat in tijden

van vergrijzing en eenpersoonshuishoudens de strijd

aan met eenzaamheid en afhankelijkheid.

www.knarrenhof.nl

02 thuishuis in hardErWijKthuishuis is voor vijf tot zeven alleenstaande ouderen

met een smalle beurs die niet alleen willen wonen

of dreigen te vereenzamen. het thuishuisproject

bestaat uit een thuishuis en thuisbezoek.

www.thuishuis.org

03 mantElzorgWoningEn, groningEnde 22 mantelzorgwoningen, ontwerp van kaw

architecten, in opdracht van Corporatie lefier, bieden

mantelzorgers en mantelzorgontvangers de mogelijk-

heid om wonen en mantelzorg naar eigen wens in

te vullen. Cliënten wonen in twee appartementen

zelfstandig maar nauw verbonden naast elkaar.

04 WoongEmEEnschap EiKpunt, lEntop initiatief en onder regie van een bewoners-

vereniging zijn 40 sociale huurwoningen en

8 koopwoningen gerealiseerd: meergeneratiewonen,

met als leidraad gemeenschapsvorming, duurzaam-

heid en stilte/bezinning.

Eigenaar: Woningcorporatie Talis Nijmegen

Beheer: Woningbouwvereniging Gelderland

www.woongemeenschapeikpunt.nl

05 dE bEnring, voorstonder het motto ‘maak niet de stenen flexibel,

maar het gebruik’ kreeg verzorgingshuis de benring

in voorst van habion een tweede jeugd. in de aan-

leunwoningen leven achttien jongeren, de woonzorg-

coöperatie regelt de reuring via een sociaal onder-

nemer, de woningen zijn gefacelift en het dak ligt vol

met gecrowdfunde zonnepanelen.

woonZorg

01

02

03

04

05

10top

yvonnE WittEr, adviseur bij aedes-actiz kenniscentrum wonen-Zorg.

auteur: yvonne witter

‘echte innovaties in wonen en zorg

starten vaaK biJ burgers.’


mEi18-20 studiereis: meergeneratie wonen, duitsland, www.kcwz.nl

24-25 siÑal business meetings on biobased industry, Châlons-en-Champagne, frankrijk, www.sinal-exhibition.eu

26 studiemiddag krachtig wonen in de wijk, akoesticum, ede, www.kenniscentrumwonenzorg.nl

juni1symposium flex in the city, ouder worden in de stad, groningenwww.kcwz.nl/

1-2nationaal fietscongres, groningen, www.nationaalfietscongres.nl

1-2 13th international conference of the european industrial hemp association, keulen, www.eiha-conference.org

3netwerkbijeenkomst stadsdorpen amsterdam, www.stadsdorpenamsterdam.nl

7+9thematraining biobased bouwen, apeldoorn (7 juni) en amsterdam (9 juni), www.raabkarchergreenworks.nl

15excursie vernieuwende woon(zorg)vormen, tilburgwww.kcwz.nl/ 1-2

28dag van het zorgvastgoed, novotel amsterdam, www.vastgoedjournaal.nl

sEptEmbEr14expeditie begonia, congres over woonvariaties, rijtuigenloods amersfoort,

www.kenniscentrumwonenzorg.nl

novEmbEr23-24beurs domotica & slim, evoluon

eindhoven, www.smart-homes.nl

agEnda 2016

bouWnijvErhEid groEit opniEuW in 2015in 2015 is de omzet van de bouwnijverheid (zonder projectontwikkeling) met 5,1 procent gegroeid vergeleken met een jaar eerder. dit heeft CbS berekend. de groei vond vooral plaats in de eerste drie kwartalen. in 2014 was de omzet van de bouwnijverheid ook al gestegen, toen met 1,5 procent.

forsE groEi burgErlijKE En utilitEitsbouWde omzet van de burgerlijke en utiliteitsbouw (b&u) is in het afgelopen jaar met 9,9 procent gestegen ten opzichte van 2014. in 2014 daalde de omzet van de b&u-bedrijven nog met 1 procent. wel ligt het omzetniveau van 2015 gemiddeld een kwart onder dat van 2008.voor het tweede jaar op rij steeg het aantal woningen waarvoor een bouwvergunning is verleend. in 2015 waren dat ruim 53.000 woningen, een stijging van 36 procent. in 2014 was de stijging 50 procent vergeleken met een jaar eerder. in totaal is in 2015 voor 12,2 miljard euro aan bouwvergunningen afgegeven, waarvan 7,5 miljard euro voor woningen. ook het aantal verkochte woningen is voor het tweede jaar op rij toegenomen. volgens gezamenlijke cijfers van CbS en kadaster zijn in 2015 ruim 178.000 woningen van eigenaar gewisseld, 16 procent meer dan in 2014. ook hier is de stijging wat lager dan een jaar eerder. in 2014 steeg het aantal verkochte woningen met bijna 40 procent.

slEcht jaar voor KabEl- En buizEnlEggErs in 2015 is de omzet van de gww met 2,5 procent gedaald. dat is voor het grootste gedeelte veroorzaakt door kabel- en buizen-leggers. deze bedrijven hebben hun omzet al zeven kwartalen op rij zien dalen. in 2015 hebben kabel- en buizenleggers gemiddeld 12,6 procent aan omzet verloren. de (spoor)wegen- en tunnelbouwers is het in 2015 iets beter vergaan. hun omzet steeg in 2015 gemiddeld met 1 procent. Positief is verder dat het omzetniveau van de totale gww voor 2015 ongeveer hetzelfde is als het omzetniveau van voor de crisis.

gEspEcialisEErdE bouW blijft groEiEnde omzet van gespecialiseerde bouwbedrijven is voor het tweede jaar op rij gestegen. in 2015 is de omzet met 5,2 procent toegenomen, een jaar eerder was dat 2,3 procent. de grootste toename vond plaats bij afwerkingsbedrijven en overige gespecialiseerde bouwbedrijven, zoals hei- en dakdekkersbedrijven.

faillissEmEntEn in dE bouWin 2015 zijn in de bouw 738 faillissementen uitgesproken. dat is opnieuw minder dan een jaar eerder. werden in 2014 bijna 40 procent minder faillissementen uitgesproken dan een jaar eerder, in 2015 is dat 20 procent. de meeste faillissementen vonden plaats in de b&u en de gespecialiseerde bouw.

branchE in cijfErs

fEbruari 2016

1. (1) brick - an exacting material fraai handboek over het gebruik

van baksteen in de architectuur. met nederlandse voorbeelden.

(architectura & natura // € 45,-)

2. (-) a japanese constellation – ito, sejima, sanaa, fujimoto et al.

overzicht van recente ontwikkelingen in de japanse architectuur.

(moma // € 44,-)

3. (9) landschapsarchitectuur en stedenbouw 2015

meest recente uitgave van het jaarboek voor de nederlandse landschapsarchitectuur.

(blauwdruk // € 29,50)

4. (5) adolf loos - architectuur en al het andere

Zijn beroemde essays voor het eerst ook in het nederlands beschikbaar.

(nai010 // € 34,95)

5. (-) el croquis 183 – jean nouvel 2007-2016

meest recente overzicht van deze franse architect.

(el Croquis // € 57,10)

6. (6) tokyo totem - a guide to tokyo alternatieve gids voor tokyo

benadert de stad vanuit verschil-lende invalshoeken.

(flick Studio // € 33,85)

7. (-) a+u 543 kathryn gustafson – expressions of landscape

overzicht van het werk van de amerikaanse landschapsarchitect gustafson, ontwerper van o.a. het westerpark in amsterdam.

(a+u // € 28,45)

8. (2) herman zeinstra – works and methods

overzichtswerk van deze bekende amsterdamse architect.

(architectura & natura // € 45,-)

9. (-) glass/wood – erieta attali on kengo kuma

fotografisch essay over het werk van de japanse architect kengo kuma.

(hatje Cantz // € 45,-)

10. (-) an atlas of imagination by luca galofaro

architectonische collages. (damdi // € 29,65)

samengesteld door: boekhandel architectura & natura leliegracht 22, 1015 dh amsterdam t. 020-6236186 [email protected] www.architectura.nl

boEKEn top-10 in druK En onlinE

de magic mix – een

verkenning van woon-

complexen waar ver-

schillende doelgroepen

gemengd wonen’

verschillende gemeenten

en woningcorporaties zoeken naar formules

om verschillende doelgroepen gemengd te

laten wonen in één woongebouw (‘magic

mix’-projecten). in het rapport de Magic Mix

– een verkenning van wooncomplexen waar

verschillende doelgroepen gemengd wonen

staan succesvolle ‘magic mix’ voorbeelden

uit de praktijk. met tevens aanbevelingen

aan ontwikkelaars en beleidsmakers. ‘magic

mix’ projecten schoten de afgelopen jaren

als paddenstoelen uit de grond. een van de

voorbeelden is verzorgingshuis genderhof in

eindhoven waar ouderen samen met onder

meer starters en ggZ-cliënten zijn gehuisvest.

het rapport laat niet alleen voorbeelden zien,

maar onderzoekt ook de succes- en faal-

factoren van de ‘magic mix’.

de Magic Mix – een verkenning van

wooncomplexen waar verschillende

doelgroepen gemengd wonen

jeroen van der velden et al.

de uitgave is gratis te downloaden op

bit.ly/1yplse2

dimensie voor dementie

dimensie voor dementie is

de titel van een publicatie

door wiegerinck archi-

tecten over kleinschalige

woonvormen voor demen-

terende ouderen. het bouwen voor mensen

met dementie is een acute maatschappelijke

opgave, maar informatie over hoe deze

opgave in de praktijk vertaald moet worden

is schaars. wiegerinck ging op onderzoek

uit. het onderzoek van het bureau richt zich

vooral op de relatie tussen architectuur en

de belevingswereld van de bewoner. Centraal

staat de vraag: hoe leggen we de relatie

tussen de ervaringswereld van de demente

bewoner en zijn woonomgeving?

antwoorden op deze en andere vragen

hebben geresulteerd in een uitgave die een

concrete leidraad biedt bij het zoeken naar

mogelijke ontwerpoplossingen voor deze

kwetsbare doelgroep.

dimensie voor dementie

jarno nillesen et al

€ 20,-

bit.ly/1sze5ze

langer zelfstandig

wonen – de opgave voor

corporaties

de komende jaren zullen

100.000 ouderen zelfstan-

dig thuis blijven wonen in

plaats van naar een verzorgingshuis gaan. dit

geldt ook voor mensen met een verstandelijke

beperking of psychiatrische problematiek. veel

van deze zorgdoelgroepen komen te wonen

in een sociale huurwoning. dat betekent dat

de eisen waaraan het corporatievastgoed

moet voldoen, moet veranderen. Platform31

en het aedes-actiz kenniscentrum wonen-

Zorg ontwikkelden de corporatieleerkring

‘langer zelfstandig wonen’, met steun van

flow om corporaties te helpen de kansen en

risico’s van nieuwe vastgoedontwikkelingen

en -producten in kaart te brengen. het kennis-

dossier langer zelfstandig wonen – de opgave

voor corporaties bundelt de informatie uit de

leerkring en levert in die zin een bijdrage aan

het antwoord op de vraag: langer zelfstandig

wonen voor zorgdoelgroepen, wat vraagt dit

van een corporatie?

langer zelfstandig wonen – de opgave

voor corporaties

annette duivenvoorden

de uitgave is gratis te downloaden op

bit.ly/1wn0fjH

woningtoewijzing aan

inwoners met een

specifieke zorgvraag

gemeenten hebben de

verantwoordelijkheid om

kwetsbare inwoners te

ondersteunen bij het zolang mogelijk zelfstan-

dig wonen. ook zijn gemeenten verantwoor-

delijk voor de doorstroming van cliënten uit

instellingen naar meer zelfstandige woon-

vormen. de vng heeft daarvoor een hand-

leiding uitgebracht: woningtoewijzing aan

inwoners met een specifieke zorgvraag.

deze handleiding geeft een afwegingskader

dat vooraf gaat aan het inzetten van een huis-

vestingsverordening. in de uitgave worden

vier varianten van de inzet van de huisves-

tingsverordeningen vergeleken en verdiept

aan de hand van voorbeelden uit gemeenten.

handleiding woningtoewijzing aan inwoners

met een specifieke zorgvraag is gratis te

downloaden op bit.ly/25ui2pa

Stedebouw & Architectuur • Intermediair voor de bouwjaargang 33 | nr. 2 | april 2016

Stedebouw & architectuur is een 7x per jaar verschijnend themagericht magazine, dat naar abonnees in de ontwerpen bouwkolom wordt verzonden. naast de themagerichte edities en de stedenspecials publiceert Stedebouw & architectuur aan het eind van het jaar de innovatiecatalogus.

hoofdredacteurwijnand beemster

gasthoofdredacteur katern bouw en zorgdanielle harkes

eindredacteurreinoud Schaatsbergen

redactionele medewerkingaan deze editie werkten mee eelco koppelaar, Yvonne witter, danielle harkes, Penny Senior, hans fuchs, bas liesker, meintje delisse, titia van den berg, reinoud Schaatsbergen, vincent kompier, daniel Casas valle, Sabine Schoorl en wouter truffino.

hoofd trafficbea Scheurs ([email protected])

vormgevingde bladenkamer | grafisch ontwerpers, Zwolledebladenkamer.nl

drukZalsman bv - Zwolle

stedebouw & architectuur is een uitgave vanacquire Publishing bvdokter van deenweg 56, 8025 bC Zwollet 038 4608954acquirepublishing.nlstedebouwarchitectuur.nl

uitgevergeert dijkstra

advertentie-exploitatiemichiel noordzijt +31 (0)38 4606 [email protected]

esmeralda van milgent +31 (0) 38 4606 384 [email protected]

persoonlijk lid van acquire publishingSluit u aan bij het netwerk van 30.000 architec-tuur-, ruimte & mobiliteitsprofessionals en kies uit een van de drie Persoonlijke lidmaatschappen. het gratis lidmaatschap geeft recht op alle acquire Publishing emailnieuwsbrieven. het Standaard lidmaatschap (€ 195,-) geeft recht op een digitale en/of papieren versie van alle magazines en 1 gratis Popup-sessie en het Premium lidmaatschap (€ 395,-) geeft recht op de magazines, 3 gratis Popup-sessies en 1 keer gratis deelname aan een van de nationale congressen van acquire Publishing. meer informatie vindt u op acquirepublishing.nlopzegging van een lidmaatschap kan alleen schriftelijk of via e-mail naar [email protected]

reprorechthet verlenen van toestemming tot publicaties in stedebouw & architectuur houdt in dat de uitgever met uitsluiting van ieder ander onherroepelijk door de auteur gemachtigd is de door derden verschuldigde vergoedingen voor kopiëren, als bedoeld in art. 17 lid 2 van de auteurswet 1912 en in het kon. besluit van 20 juni 1974 (Stb. 35) ex en art. 16b van de auteurswet 1912, te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden.© Copyright acquire Publishing bv, 2015

colofon

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

januari

februari

maart

april

mei

juni

juli

augustus

september

oktober

november

december

2015 Bron: CBS

%-mutatie t.o.v. een jaar eerder

Burgerlijke en utiliteitsbouw

Grond-, water- en wegenbouw

Gespecialiseerde bouw

Totaal bouw


column

google plaatste op 1 april MisscHien wel de leukste grap

van dit jaar: de zelfrijdende fiets. in Het filMpje zien we een

stadfiets in Het park, voorzien van twee kinderzitjes inclusief

kindertjes, zicH zelfstandig verplaatsen.

En zo kennen we ook de zelfrijdende auto, zorgrobots en natuurlijk de smart buildings.

apparaten en omgevingen die allerlei taken overnemen en ‘meedenken’ met de mens waardoor

deze weer tijd over heeft voor echte zaken. de ontwikkeling van de internet of things (iot)

gaat zo snel en is zo divers dat we eigenlijk niet helemaal weten hoe dat gaat uitwerken. alles wordt

connected, praat met elkaar en gaat uit zichzelf allerlei dingen doen. hoe aantrekkelijk dit ontzorgen

in eerste instantie ook lijkt, het geeft tegelijkertijd een gevoel van ongemak; het verlies van auto-

nomie en ruimte voor improvisatie.

want dat is de mens: irrationeel en rationeel tegelijkertijd, gedreven door hele andere zaken dan

waar de algoritmes van de smarttools op zijn gebaseerd. het is goed dat een gebouw zoals the egde

duurzaam is door het feit dat het zowel reageert op de weersomstandigheden als op het gebruik.

en ook is het best handig als de diensten binnen dit soort gebouwen persoonlijker worden doordat

ze dankzij data kunnen inspelen op de actualiteit en op het profiel van een persoon. maar mensen

zijn ook maar mensen en wijken met groot gemak af van hun eigen standaard. gedreven door

gevoel of door andere mensen waarmee wel of niet een interactie wenselijk is.

de opkomst van social media in combinatie met de smartphone onderstreept het feit dat we vooral

druk bezig zijn met anderen en daarmee in de virtuele dan wel fysieke wereld interacteren. we doen

alles met de smartphone en zien het als een verlengstuk van onszelf. we vertrouwen op een virtuele

weergave van de werkelijkheid en we hebben voor ons gevoel meer inzicht en invloed op ons leven

via deze moderne technologie.

de vraag is of de combinatie van smartbuildings en smarttools gaat leiden tot een andere symbiose

van mens en omgeving. het project ‘the living Smart Campus’ aan de universiteit twente gaat in op

deze vraagstelling. gaat hedendaagse technologie ruimtelijke barrières slechten en zorgen voor een

levendig ecosysteem? leidt dit tot nieuwe architectuur waar het begrip transparantie niet meer alleen

een fysieke implicatie heeft maar ook virtueel opgelost gaat worden? 3d wordt 4d.

van flexibel in 3d naar flow in 4d

titia van den berg

titia van dEn bErg, adviseur

op het snijvlak van organisatie

en architectuur en associate bij

workwire; workplace Strategy &

design.

rEagErEn?

[email protected]

‘de ontwiKKeling van de internet oF things gaat zo snel en is zo divers dat we eigenliJK niet helemaal weten

hoe dat gaat uitwerKen.’

48

TRANSPARANTIE&

DESIGN

BREEDVELD geeft ruimtes een nieuw perspectief

Schuifwanden met grote glasopeningen geven vastgoed méér dan

een ruimtelijk effect. Dankzij een combinatie van vernuftige technieken en

design biedt deze wand alles wat de gebruiker maar kan wensen.

Soepel schuifgemak, extra geluidsisolerende mogelijkheden en optimale

transparantie en flexibiliteit. Kijk op onze website en laat u

inspireren door de impressiepagina.

www.breedveld.comT 0487 542888

PA N E E L W A N D E N

G L A S W A N D E N

S C HU I FWAND EN

V O U W W A N D E N

SPEEL MET RUIMTE

BV_210x275_Adv_FullCol_S&A_april2016.indd 1 4/8/16 3:45 PM

THEMA SCHOLENBOUW HOT TOPIC

Documents

Transcript of THEMA SCHOLENBOUW HOT TOPIC