INLEIDING TOT HET RECHT PRIVAATRECHT

INLEIDING TOT HET RECHTPRIVAATRECHT

1ste bac. PSW – academiejaar 2005-06

Prof. dr. Rogier de Corte

Inleiding Thema2-a

5 oktober 2005

Thema 2a

Onrechtmatige daad

aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad

Aansprakelijkheid

Fundamenten en evolutie

Rechtstreekse aansprakelijkheid

Onrechtstreekse of kwalitatieve aansprakelijkheid

Zwakke weggebruiker

Schade en misdrijven

Schade en verzekering

I. - Aansprakelijkheid

wat is aansprakelijkheid

soorten aansprakelijkheid

buitencontractuele aansprakelijkheid

a - wat?

ter verantwoording geroepen worden- door een derde persoon- voor een orgaan met gezag (bijv. voor een rechter)- om verantwoording af te leggen over uw gedrag- met mogelijke sanctie

b - soorten

a. buiten de juridische wereldb. in de juridische wereld

[I] rechtstreeks uit de wet

[II] door overeenkomst[III] door foutief gedrag

[IV] misdrijven

burgerlijke aansprakelijkheid

strafrechtelijke aansprakelijkheid

wettelijke aansprakelijkheid

c- buitencontractuele aansprakelijkheid

Burgerlijk wetboekBoek III, Titel IV Hoofdstuk IIMisdrijven en oneigenlijke misdrijven

Elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt, verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden.

art. 1382

is de burgerlijke aansprakelijkheid die geregeld wordt in de art. 1382 tot 1386bis B.W.


synoniemen


aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad

foutaansprakelijkheid

aquilische of aquiliaanse aansprakelijkheid

II. - Beginselen & evolutie

de oorspronkelijke keuze

de evolutie

de kernbegrippen

a - keuze in 1804

oorspronkelijke regel

een persoon is slechts aansprakelijk voor de schade die hij bij een ander persoon aanricht indien de schade veroorzaakt wordt door een verwijtbaar foutief gedragde lichtste fout volstaatde volledige schade moet vergoed worden

keuze in 1804

foutaansprakelijkheid• op basis van een fout• met schuld (subjectief)• Ingevolge de lichtste fout• voor eigen gedrag• onbeperkt aansprakelijk

keuze in 1804

anno 1804

- niet «bewerktuigd»- trage maatschappij, eenvoudige structuur- op gezin gebaseerd (schade ongevoelige maatschappij)- zichtbare band en proportie tussen fout en omvang schade …..

James WATT 1736-1819 1769 stoommachine

keuze in 1804

a. enkel een kans op schadevergoedingindien schade veroorzaakt is door foutenkel bij schuldenkel bij bewijs van de fout en schuld

b. draagt risico bij insolventie van dader

slachtoffer draagt heel wat risico’s

b - evolutie

1. de aandacht voor belangen slachtoffer2. de omvang van de schade3. complexiteit van het schuld-element4. de bescherming van bepaalde daders

b - evolutie

maatschappelijke druk vertaalt zich in

wettelijke uitzonderingen

rechterlijke bijsturingen

in al zijn rigiditeit toegepast

- kunnen en willen bepaalde personen geen risico meer nemen en verlamt het initiatiefrecht

- blijven de slachtoffers te lang en teveel in de kou gelaten

c - kernbegrippen

1. fout- vs. risico-aansprakelijkheid2. subjectieve vs. objectieve aansprakelijkheid3. eigen vs. kwalitatieve aansprakelijkheid4. volledige vs. beperkte aansprakelijkheid5. voor lichtste fout vs. zware fout6. zelf vergoeden vs. afwentelen

1 - risico-aansprakelijkheid

regel: aansprakelijkheid na foutevolutie:aansprakelijkheid wordt aanvaard zonder enige fout:de aansprakelijkheid wordt gebaseerd op het creëren van een risico aansprakelijkheid aanstellers voor fouten aangestelden aansprakelijkheid exploitant van kerncentrale aansprakelijkheid verzekeraar auto voor zwakke weggebruiker (lichamelijke schade) aansprakelijkheid voor dier

vb.

2 - objectieve aansprakelijkheid

regel: aansprakelijkheid vergt schuldevolutie:aansprakelijkheid wordt aanvaard zonder enige schuld: de aansprakelijkheid wordt gebaseerd op de daad alleen

vb.

schadevergoedingsmogelijkheid voor schade aangericht door krankzinnigen (1386bis B.W.) productaansprakelijkheid

3 - kwalitatieve aansprakelijkheid

regel: aansprakelijk is men enkel voor de eigen dadenevolutie:aansprakelijk voor het foutief gedrag van iemand anders of voor zaken en dieren

vb.

aansprakelijkheid ouders, onderwijzers en aanstellers aansprakelijkheid van de eigenaar van gebouwen aansprakelijkheid van de bewaarder voor gebrekkige zaken

kwalitatieve aansprakelijkheidomwille van hoedanigheid

4 - beperking schadevergoeding

regel: aansprakelijk voor volledige schadeevolutie:de omvang van de aansprakelijkheid wordt beperkt tot een bepaalde grens

vb.

zeevaartwet aansprakelijkheid voor kernongevallen

art. 7 wet 22 juli 1985

€ 300.000.000,-

5 - voor de bepaalde fout

regel: aansprakelijk voor de lichtste foutevolutie:personen worden enkel aansprakelijk gesteld voor bepaalde soorten van fouten, niet voor alle fouten

vb.

aansprakelijkheid arbeiders en bedienden: art. 18 AOW

aansprakelijkheid ambtenaren aansprakelijkheid van politieambtenaren aansprakelijkheid van militair personeel

6 - ‘maatschappij’ neemt vergoeding op zich

regel: schadeverwekker betaalt allesevolutie:

a. een persoon verzekert zijn aansprakelijkheid vrijwilligb. de overheid verplicht tot het nemen van een verzekeringc. een derde vergoedt het slachtoffer en die persoon of instelling vordert terug van de daderd. een derde (gespecialiseerde instelling) moet de schade dragen

III. - Rechtstreekse aansprakelijkheid

fout

schade

causaal verband

de herstelverplichting die op de dader rust, steunt op de drie pijlers van de aansprakelijkheid

voorbeeld

foutonhandig schenken

van te ver ingeschonken

schadedoktersrekening

oorzakelijke verbandbrandwonde door hete koffie op hand

een ober in een restaurant bedient, na een souper, koffie aan de gasten, waarbij hij door een onhandigheid hete koffie giet op de hand van één van de gasten, die een brandwonde oploopt die medische verzorging vereist

A. Fout

een maatschappelijk incorrect gedrag met schuld

daad dader

objectief subjectief

+

§ 1 de daad

wat is ‘onrechtmatig’ of fout?

uitwerking en voorbeelden

afwijkingen

bewijs van de fout

a - wat

?a. bonus pater familias

b. in dezelfde omstandigheden

c. lichtste afwijking

drie criteria

zou een goede huisvader in dezelfde omstandigheden dezelfde handeling stellen

b - uitwerking en voorbeelden

niet-naleving wet

onzorgvuldigheid, onhandigheid, kwaad opzet …

contractuele fout

elke wetsovertreding is een foutelk misdrijf is een fout

opzettelijke fouten - onopzettelijke foutenin alle domeinen van het maatschappelijk leven: sport, spel, beroep, ontspanning, ….

voorbeeld-1

fietsertijdens een donkere regenachtige nacht rijdt een fietser op een niet verlichte baan een voetganger aan die rechts van de baan wandelde in dezelfde rijrichting als de fietser.Er was geen voet- of fietspad.De voetganger was in donkere kledij, zodat hij moeilijk zichtbaar was.

voorbeeld-1

fietser en voetganger

1. zijn er wettelijke bepalingen die moeten nageleefd worden? Zo ja, werden ze nageleefd?

2. zijn er bijzondere voorzichtigheids normen die in concreto moeten nageleefd worden? Zo ja, werden ze nageleefd?

voorbeeld-2

plattelandsdokterarbeidersgezin (vader, moeder, 2 kinderen) doet in februari 1967 een nachtelijk beroep op hun vaste huisarts: (1) moeder in convulsieve comateuze toestand (2) 1 uur later: vader overleden (3) 1 uur later: dochter in coma

eerste diagnose voor moeder: epilepsie jacksoniënnetweede diagnose voor vader: subiete dood uit verdrietderde diagnose dochter: voedselvergiftiging

voorbeeld-2

plattelandsdokter bijkomende gegevens1. vader en moeder hadden een slaapkamer op de gelijkvloers aan de straatkant waar een kachel stond, waarvan de trokregelaar gesloten was. Wanneer de dokter de eerste maal wordt opgeroepen was de moeder door haar familie overgebracht naar een bed op de eerste verdieping waar geen kachel aanwezig was. De dokter had de moeder kort voordien verzorgd voor een ongeval.2. wanneer de dokter de tweede maal wordt opgeroepen om de dood van de vader vast te stellen, was het lijk ook reeds overgebracht naar de eerste verdieping, zodat de arts nooit werd geconfronteerd met enige vuuraard3. na de derde oproeping loopt het huis vol mensen: pastoor, buren, ….

voorbeeld-3

chiro-bivak in Barvauxleiding fabriceerde transportkar op basis van 2 wielassen van een afgedankt autovoertuig voor het transporteren van kampmateriaal, zoals water enz.wordt gebruikt om een, bij wijze van spel, een zelf gemaakt vlot naar de Ourthe te brengen; tijdens transport bij een afdaling springen kinderen op de kar, kar kan niet meer bestuurd wordeneen leider trekt de kar naar graskant: 2 licht gekwetsten, 1 zwaar gekwetste en 1 dode

voorbeeld-3

chiro-bivak in Barvaux1. heeft de chiro-leiding een fout gemaakt omdat ze toegelaten heeft dat een dergelijk gevaarlijk tuig tijdens het spelen werd gebruikt?Wie is de chiro-leiding?2. heeft de chiro-leider die de groep begeleidde een fout gemaakt door de kinderen toe te laten plaats te nemen op de kar?3. heeft de chiro-leider, die de kar in de gracht heeft getrokken, om de snelheid te breken (en dus grotere ongevallen te voorkomen), een fout gemaakt?

Vertoont het enig belang te weten dat de zondag voordien, tijdens de bezoekdag van de ouders, de ouders in aanwezigheid van de leiding en de kinderen zich amuseerden door met de kar steeds de helling af te bollen?

c - afwijking

in enkele bijzondere wetten wordt uitdrukkelijk bepaald dat bepaalde personen slechts aansprakelijk zijn voor de schade aangericht door hun zware fout of door herhaalde lichte fouten

voor wie geldt deze regeling?

a. arbeiders en bedienden: art. 18 AOWb. ambtenarenc. politied. militairen

d - bewijs

regel: slachtoffer moet het bewijs leveren dat de dader die handeling heeft gesteld. Dit mag bewezen worden met alle middelen van recht

uitzondering: de wetgever ‘vermoedt’ een fout en de dader kan proberen te bewijzen dat hij geen fout heeft gemaakt.voorbeeld: vader en moeder zijn aansprakelijk voor de fouten van hun minderjarig kind

§ 2 dader

regel dader moet enkel de gevolgen dragen van zijn daden indien hem schuld treft

Voor een normaal volwassen persoon wordt ervan uitgegaan dat hij schuld draagt voor zijn daden.Indien iemand beweert niet schuldig te zijn, dient hij de afwezigheid van schuld te bewijzen.

afwezigheid van schuld

geen schuldbewustzijn

schuldvraagstukken bij:

rechtspersonen

overmacht

exoneratie

minderjarigekrankzinnigen

a - minderjarige

personen die onderscheid tussen goed en kwaad kennen in de regel vanaf ca 7 jaar

b - krankzinnige

niet aansprakelijkbillijkheidsgrond: 1386bis B.W.

1935

c - overmacht

als automobilist rij je voorzichtig op de baan, plots schuif je weg en rij je een voetganger aan - er lag een olievlek op de rijweg, die je als chauffeur niet kon waarnemen

wat

voorbeeld

d - exoneratie-1

partijen kunnen overeenkomsten sluiten waarbij ze afwijken van de wettelijke regeling voor het vergoeden van schade

deze overeenkomst noemt men een exoneratie of een ontlasting van aansprakelijkheid

wat?

hoe?

exoneratie-2

1. exoneratie is principieel geoorloofdart. 1382 B.W. is immers van aanvullend recht

2. exoneratie is niet geoorloofd voor eigen bedrog of eigen zeer zware foutdeze regel is van openbare orde

3. deze overeenkomst moet geldig en bindend zijn

4. exoneratieclausule wordt beperkend uitgelegd

voorwaarden

exoneratie-3

je vraagt een (onhandige) vriend om je te komen helpen bij het schilderen van je voorgevelde behulpzame vriend wil wel helpen, maar deelt je mee dat hij niet bereid is in te staan voor de eventuele schade die hij zou berokkenen door zijn onhandigheid

door zijn onhandigheid kiepert hij een kilo knalrode verf over je nieuwe sportwagen, waarvan het dak openstond ….

voorbeeld

B. Schade

watsoortenbewijsbegroting

a - wat is schade

een vergelijking van de toestand van het slachtoffervóór het ongevalmet de situatienà het ongeval

b- soorten schade

• aantasting van het patrimonium

• rechtstreeks (vernieling, uitgaven, ….)

• onrechtstreeks: derving inkomsten, hulp van een derde, gemiste kans ….

• aantasting van de persoon

• fysieke aantasting: letsels, invaliditeit, dood

• pijn en smart

• verlies van een kans

c - bewijs van de schade

• bewijslast rust op het slachtoffer

d - begroting van de schade

Wat is schadebegroting?

exact berekenen van de omvang van de schade

het slachtoffer moet in dezelfde toestand gebracht worden alsof er geen onrechtmatige daad plaats vond

begroting van de schade

1. Schadebegrotingstechnieken

expertisevergoeding van gebruikte voorwerpen (vetustiteit)lichamelijke schadeinkomstenschademorele schadeex æquo et bonovervroegde uitgavedisconto bij eenmalige uitbetaling

schadevergoedingstabellen

begroten van de schade

2. op het tijdstip van de uitspraak3. intrest4. voorschotten5. invorderingskosten – gerechtskosten, honoraria advocaat en invorderingskosten

C. Causaal verband

wat

onduidelijkheid

meerdere oorzaken

fout dader én slachtoffer

1- wat

er zou geen schade zijn indien er geen fout was

de fout is de conditio sine qua non voor de schade

voorbeeld

midden in de nacht belt je iemand op (om hem te pesten) met het verzoek je dringend te komen helpen omdat je zogezegd een ongeval is overkomen.Op weg naar u, verongelukt die persoon- ben jij als oproeper aansprakelijk?

indien je die persoon niet had opgebeld, zou hij thuis zijn gebleven zodat hij geen geen ongeluk zou gehad hebben

2 - onduidelijke oorzaak

om na te gaan of een bepaalde fout de oorzaak is van de schade vervangt men het fout-element door een niet-fout, indien de schade zich toch voordoet is het foutieve gedrag niet de oorzaak van de schade

vb.1. 17-jarige veroorzaakt een verkeersongeval achter het stuur

2. sproeien met verboden producten

hypothetisch rechtmatig alternatief

3 - meerdere oorzaken -1

indien er meerdere fouten de oorzaak uitmaken van een ongeval, wordt elke fout als een zelfstandige oorzaak aangezien

voorbeeld: een voetganger wordt tegelijkertijd aangereden door een autovoertuig en een bromfietser, die beiden een voorrangsregel negeerdenze zijn beiden volledig aansprakelijk

equivalentieleerl’équivalence des conditions

equivalentieleer-2

toepassingen[1] meerdere oorzaken

[2] gevoeligheid voor schade

elke oorzaak is een volwaardige oorzaak en brengt volledige aansprakelijkheid mee

indien schade ontstaat door fout én door de bijzondere gevoeligheid voor schade, speelt dit laatste niet mee

equivalentieleer-3

[3] onmiddellijke en middellijke oorzaakvuurwerk aan 16 jarigeontwijken van een ongeval

verwijderde oorzaak is een oorzaak[4] aanleiding en oorzaak

aanleiding is geen oorzaak[5] het feit dat er schade ontstaat, hoeft niet noodzakelijk te zijn

equivalentieleer-4

beperkingen

zelfstandige tussenfout: wat?

[juridische] onderbreking van causaal verband

werkgeverlevensverzekeringCass. 19 februari 2001

4 - fout van dader én slachtoffer

regel

aanvaard risico

schadeperkingsplicht

het foute gedrag van slachtoffer is mede de oorzaak van de schade

§ 1 regel

REGEL verdeling van aansprakelijkheid

de schade moet langs beide zijden begroot wordende rechter bepaalt het aandeel van elk van de partijen

§ 2 aanvaard risico

verlies of vermindering van het recht op schadevergoeding

- al dan niet fout gedrag van het slachtoffer- dat geen oorzaak is van het ongeval- maar wel wijst op de aanvaarding van de schade

§ 3 schadebeperkingsplicht

eenmaal de schade is toegebracht moet het slachtoffer in redelijkheid alles doen om de schade te beperken

IV.- Kwalitatieve aansprakelijkheid

voor de fouten van iemand anders

voor dieren

voor zaken

personen worden aansprakelijkniet omwille van hun eigen foutief gedrag,maar omwille van hun hoedanigheid (qualité), zoals bijv. in hun hoedanigheid van vader, moeder, eigenaar van een onroerend goed ….

voor de fouten van anderen

algemene regels -1

aansprakelijk alleen voor eigen fout, behalve wanneer de wet het anders bepaalt (3 gevallen):[1] vader, moeder – [2] onderwijzer – [3] aansteller

grondslag: hetzij op grond van vermoeden van fout (omdraaiing bewijslast)hetzij op grond van risico (dekkingsverplichting)

voor de fouten van anderen

algemene regels -2

dader blijft onverkort aansprakelijk

de derde-aansprakelijke is enkel aansprakelijk na objectieve fout dader

dader én derde-aansprakelijke zijn cumulatief aansprakelijk

de derde-aansprakelijke, die betaalt, kan de betaalde vergoeding terugvorderen van dader, maar niet v.v.

vader en moeder

enkel vader en moeder

voor de fouten

van minderjarige kinderen:

1384,2

niet stiefouders broer, zus

voogdengrootouders

wel adoptieouders

van 0 tot 18 jaarthuis of niet

vader en moeder

slachtoffer kiest

vader + moeder

kind, indien + 7j

de schuldenaar is verschillend bij A en B

A

B

A op het vermogen van vader en/of moeder

B op het vermogen van het kind

vader en moeder1384,2

regel: vader én moeder zijn steeds aansprakelijk, tenzij de rechter ze vrijstelt op hun vraag

vrijstellingze konden de feiten niet verhinderenze hebben goede opvoeding gegeven

ontheffing van aansprakelijkheid vader of moeder

onderwijzers

onderwijzers

voor schade aangericht door leerlingen

onder hun toezicht

aan derden

behoudens tegenbewijs

1384,4

aanstellers-1

aanstellers

voor schade aan derden

door aangestelden

tijdens of n.a.v. de dienst

zonder mogelijke ontheffing

1384,3

wat zijn aanstellers?zij die werk laten uitvoeren in ondergeschikt verband

arbeidersbediendenmedewerkers

niet: aannemers

implicatie voor personen met bijzondere aansprakelijkheidsregeling

slachtoffer

aanstellervoor elke fout

persoon met bijz. statuutvoor zware fout

De terugvordering tegen personen met bijz. statuut door de opdrachtgever is enkel mogelijk bij zware fout of herhaalde lichte fout

aansprakelijkheid dieren - 1

eigenaar [resp. bewaarder] is altijd aansprakelijk

voor de schade door zijn dieren aangericht

zonder ontheffingsmogelijkheid op grond van afwezigheid van een fout

1385

regel

aansprakelijkheid dieren1385

één van de voorwaarden niet vervuld ishij is geen eigenaar of bewaarderschade niet veroorzaakt door het dier

bij overmachtingeval van fout van het slachtoffer

indien fout enige oorzaak is – geen aansprakelijkheid eigenaarindien fout slachtoffer mede-oorzaak is – alleen voor abnormaal gedrag van dier

de eigenaar kan vrijgesteld worden van zijn aansprakelijkheid indien:

aansprakelijkheid zaken-1

A. Instorting van gebouwen

eigenaar is aansprakelijk

voor de schade aan derden

door instorting van gebouw

omwille van gebrek in de bouw of in het onderhoud

ontheffing: overmacht (storm: wind 120 km/u ?)

1386


instorting van gebouwen

op een zomerse dag krijg je bij het wandelen een dakpan op je hoofd

je viert een liefdadigheidsfeest in een parochiecentrum en het dak stort in

1386


B. Schade door gebrekkige zaken

de bewaker

van een zaakeenvoudige en complexe zaken

stoelspoorwegovergang

1384,1

hij die voor eigen rekening instaat voor de zaak


die gebrekkig is

staat in voor de schade

intrinsiek kenmerk van de zaak zelfextern element aan de zaak,

waardoor ongeschikt

1384.1 een voorbeeld van inwerking rechtspraak


productaansprakelijkheid

speciale regeling voor lichamelijke schadeschade aan privé-goederen

wanneer door gebrek in product schade ontstaat is producent aansprakelijk, eventueel leverancier

V. - Zwakke weggebruiker

de verzekeraar van de automobilist

vergoedt de lichamelijke en kledijschade

van zwakke weggebruiker

na verkeersongeval

tussen zwakke en niet-zwakke weggebruiker

Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds

VI.- Herstelplicht

kenmerken

zoveel mogelijk terugplaatsen in de toestand voordien (idemniteitsbeginsel):volledig, doch nooit meer dan de schade

regel

1. ongeacht of de schade hersteld wordt of niet2. schadevergoeding mag vrij door slachtoffer gebruikt worden3. rechter mag bestemming schadevergoeding niet bepalen4. herstelkosten mogen niet disproportioneel hoger zijn dan vervangingswaarde

VII.- Misdrijven en schade

1. elk misdrijf is ook een onrechtmatige daad(niet omgekeerd)

2. het onopzettelijk toebrengen van letsels of veroorzaken van de dood is steeds een misdrijf (art. 420 en 418 Sw.)

3. hoe vergoeding bekomen bij schade ingevolge misdrijf: 2 mogelijkheden

misdrijven en schade

burgerlijke proces strafproces

het slachtoffer stelt zich burgerlijke partij tijdens het strafproces tegen dader- snel (?)- goedkoop

het slachtoffer start op eigen initiatief een procedure voor de burgerlijke rechter- duurt lang- is duur

Commissie hulp slachtoffers

VII- Schade en verzekering

Aansprakelijkheidsverzekering: art. 77-90

door betaling van een premie draagt de verzekeringsmaatschappij het risico (risicospreiding)

1. familiale verzekering (K.B. 12 januari 1984)2. WAM3. professionele aansprakelijkheidsverzekering4. jeugdverzekering, …………

verhouding: verzekerdeverzekeraarslachtoffer

VIII- wat hebben we vandaag op school geleerd?

1. het onderscheid wet -- recht2. het verschil tussen norm -- regel3. de uitdrukking «de rechter past de wet toe»4. de wederzijdse beïnvloeding recht -- maatschappelijke inzicht5. recht en rechtvaardigheid

5 regels

even oefenen

twee gevallen vergelijken

geval 1

twee dames gaan reeds jaren ononderbroken omstreeks 14:00 u koffie en tee drinken (steevast met 2 stukjes gebak) in de patisserie Vindevogel, Brabantdam Gentéén van de dames komt om in een verkeersongeval door de fout van de autobestuurderkan R. Vindevogel schadevergoeding vragen aan die bestuurder omwille van de schade die hij lijdt?

twee gevallen vergelijken

geval 2

een ongeschoeide bruine pater komt om in een verkeeersongeval door de schuld van een autobestuurderkan het klooster schadevergoeding vragen aan de bestuurder: de specialiteit van die pater was het ophalen bij gelovigen van giften voor goede werken hij haalde ca. 100.000,- € op per jaar op (4.000.000,- fr jaren 1978)

INLEIDING TOT HET RECHT PRIVAATRECHT

Documents

Transcript of INLEIDING TOT HET RECHT PRIVAATRECHT