INLEIDING TOT HET RECHT PRIVAATRECHT
description
Transcript of INLEIDING TOT HET RECHT PRIVAATRECHT
INLEIDING TOT HET RECHTPRIVAATRECHT
1ste bac. PSW – academiejaar 2005-06
Prof. Dr. Rogier de Corte
Inleiding Thema2-b17 okttober 2005
Thema 2b - het rechtsfenomeen
Het rechtsfenomeen
wat is het probleem bij de inhoudelijke omschrijving van wat is recht?
- verschillende verschijningsvormen van recht individuele case, algemene regel, verantwoording- verschillende functies van het recht distributief, ruimte creërend, handhavend- inhoudelijke diversiteit humanitaire interventie in Somalië, overspel …- maatschappelijk verschillende visies bevrijding onderdrukten, veiligheid heersers
probleem recht
identiteitscrisis van het recht
recht (en juristen) boden eeuwenlang oplossingen voor maatschappelijke problemen,oplossingen vanuit een relatief gesloten denkwereld
deze oplossingen werden spontaan aanvaard, verwijzend naar een zeker sacraal element dat met recht verweven was
recht is probleemloos bij spontane aanvaarding van de geboden oplossingen
probleem recht
vanaf de jaren 1960 verdwijnt spontane aanvaarding
zij die verantwoording vragen aan anderen, moeten zich nu zelf verantwoorden (controle rechterlijke macht …)
recht wordt één van de maatschappelijke systemen naast de vele andere (invoering bemiddeling als oplossingsmodel)
de maatschappij zelf is niet meer uniform, zodat het oplossingspatroon voor conflicten dit ook niet meer is
oplossing
- 5 grote stromingen in het recht duiden - elk van deze stromingen legt bepaalde aspecten bloot- maatschappelijke kader waarin het recht zich beweegt
I - Vijf benaderingen
natuurrecht school
rechtspositivisme
functionele rechtsleer
Juristic Concepts-theorie
Law and Economics
A. Natuurrechtschool
de kern van fundamentele rechtsregels zijn te herleiden tot de natuur van het «mens-zijn»concrete rechtsregels zijn vertalingen van dit natuurrecht
dit impliceert dat rechtsregels dienen getoetst te worden aan het natuurrecht en daaraan ondergeschikt zijn
het recht op levenhet recht op eigendomhet recht om te huwen …..
natuurrechtschool
het drama van Antigone van Sophocles
aan wie moet Antigone gehoorzamen?- aan het bevel van koning Creon- of aan de goddelijke wet, die haar oplegt haar broer (Polineikes) te begraven
indien men staande houdt dat onrechtvaardige wetten niet moeten nageleefd worden, moet men zich noodzakelijk op het natuurrecht beroepen
natuurrechtschool
natuurrecht
wordt vervangen door ‘de rechten van de mens’
positiefrechtelijke bepalingen worden opzij geschoven omdat ze strijdig worden geacht met de opvattingen over mensenrechten zoals die nu zich ontwikkelen
Antigone: onrechtvaardige wetten leef ik niet na!
B. Rechtspositivisme
met de Franse revolutie en de daarop volgende codificatie wordt rechta) weggehaald uit het bovenwereldlijkeb) weggehaald uit de sfeer van de ‘gunsten’c) onderworpen aan de toets van de rationaliteit: normen worden niet meer geformuleerd naar aanleiding van een betwisting, maar op voorhand
rechtspositivisme
RECHTSREGELS
krijgen een autonoom bestaan
rechtspositivisme
recht wordt de studie van de rechtsnormen normen hebben gelding enkel door hun formele legitimatie de norm wordt niet teruggekoppeld naar de onstaansreden de regel krijgt voorrang boven de norm
dura lex sed lex
omschrijving
recht is
- het geheel van regels & instellingen- door de overheid - bindend opgelegd aan de burgers- ter ordening van de maatschappij- in rechtvaardigheid
gedragsregel & instelling-1
gedragsregel
bevelen- wat- hoe openbare orde
dwingendaanvullend
beloven- wat- grondrechten
gedragsregel & instelling
gedragsregel
bevelen- wat- hoe
aanvullend recht
openbare orde
dwingend recht
gedragsregel & instelling
gedragsregel
beloven- wat- grondrechten
stadium van het bevelen is nog niet bereikt
gedragsregel & instelling
instellingen
de complexiteit van de normering is zo groot, dat de handhaving een gespecialiseerde en voortdurende ondersteuning vereist:- algemeen welzijn: OCMW- bescherming van de privacy: CBPL- tewerkstelling: VDAB ………….
gedragsregel & instelling-3
instellingen
slachtofferbijstand in de huidige maatschappij
vroeger art. 1382 B.W. - oplossing met regels
nu oplossing met instellingen:- Motorwaarborgfonds- Commissie Slachtofferhulp- OCMW ….
opgelegd door gelegitimeerde organen
een belangrijk aspect van een rechtsnorm is de formele legitimering: eenmaal totstandgebracht door een bevoegd orgaan heeft de regel gelding, zonder dat de gelding nog in vraag mag gesteld worden- geen toetsing van de normen- op voorhand vastgelegd en publiek gemaakt- verschil met andere normen
ter ordening van de uitwendigheid
de toepassing van een rechtsregel wordt steeds geïnitieerd door een uitwendig gedrag, maar blijft niet noodzakelijk beperkt tot het uitwendig gedrag
strafrecht
verbintenissen uit overeenkomst
verbintenis uit onrechtmatige daad
in rechtvaardigheid
de ordening is geen willekeurige ordening, maar een ordening waaraan waarden ten grondslag liggen: gelijkheid, vrijheid, …
het bereiken van de maatschappelijke vrede (rechtvaardigheid) is de reden waarom rechtsregels worden gemaakt
verhouding tussen de belangen vanhet slachtoffer ende dader
recht versus rechtvaardigheid
eenmaal een regel ‘geformuleerd’ werd [formalisering van norm]ontstaat er een structurele spanning tussende regelenwat als een rechtvaardige oplossing kan doorgaan
-eenmaal een norm gecreëerd, kan hij niet getoetst worden de noch aan de onderliggende waarden noch aan concrete case
afdwingbaar
rechtstreeks door overheid of door burger via de overheid
verbod van eigenrichting
niet noodzakelijk elke norm
volkenrecht
verlies van overtuigingskracht
beoordeling
historisch een belangrijke stap tegen willekeur in het recht – regels worden op voorhand vastgelegd en de rechter past ze toeklemtoon ligt op regel niet op rechter
de rechtspositivistische leer weegt nu nog zwaar door op het rechtsgebeuren: het verklaart- het verbod van de toetsing van de wet aan de grondwet- het schoorvoetend erkennen van algemene rechtsbeginselen (Hof van Cassatie)
beoordeling
statisch en formeel
de juridische werkelijkheid wordt herleid tot de ‘rechtsregel’ - dura lex sed lex
beoordeling
werkt sterk vervreemdend
bij ontwikkeling van rationele concepten, voorwaarden en regels allerhande, krijgen de regels en voorwaarden een eigen bestaan
en keren zich tegen hun eigen doel ….
C. Functionele rechtsleer
de kern van recht is niet het arsenaal van regels (objectiveren van het recht), maar wel de maatschappelijke activiteit van het oplossen van [bepaalde] problemen volgens [bepaalde] modellen op een aanvaardbare wijze
Law in action Law in the books
verantwoorden waarheden poneren
algemeen
recht, in de zin van het bieden van verantwoorde oplossingen voor maatschappelijke conflicten, is eerder een menselijk kunstwerk dan een gegeven
een goede beslissing is een evenwichtige beslissing waar rekening wordt gehouden met alle aspecten die mogen betrokken worden bij een beslissing
- proto-juridisch veld- juridisch veld- meta-juridisch veld
proto-juridisch veld-1
indien recht de kunst is om goed te beslissen dan is het « omgaan » met het maatschappelijk conflict dat de grondslag van de beslissing vormt een eerste belangrijk gegevendrie belangrijke inzichten:
subjectief vs. intersubjectief
context-bepaald
bewijsrechtelijk beperkt
hetverhaal
proto-juridisch veld-2
juridisch veld-1
het oplossen van maatschappelijk conflicten geschiedt aan de hand van verwachtingspatronen: op voorhand gedefiniëerde oplossingsmodellen = positieve rechtsnormenproblemen zijn:
hermeneutische cirkel
spanning norm - regel
juridisch veld-2
hermeneutische cirkel
norm wordt gevonden door de feiten, terwijl de feiten slechts kunnen geselecteerd worden indien men de norm kent
de norm zelf verstaat men slechts door zijn tekst-elementen, terwijl de tekstelementen slechts begrijpelijk zijn door het geheel
juridisch veld-3
het doorbreken van de hermeneutische cirkel gebeurt door:
het anticipatief beslissen
het recursief denken
expertise
juridisch veld-3
juridisch veld-4
spanning norm - regel
de norm (het beoogde resultaat) valt niet steeds samen met de regel (de uitgedrukte tekst)
een regel kan nooit een norm « vatten »
normdoel
juridisch veld-5
meta-juridisch veld-1
een goede beslissing wordt niet alleen bepaald door:- een correcte inschatting van het maatschappelijk conflict dat aan de grondslag ligt- en door een deskundige toepassing van het normenmateriaal
gelijkgeaarde conflicten worden met hetzelfde normenstelsel verschillend opgelost, zonder dat dit een verstoring is van de rechtsorde
voorbeeld: vonnis Brusselmans
meta-juridisch veld-2
de beslissing-1
de daadis voor een jurist een beslissing waarbij:
op evenwichtige wijze de verschillende componenten in rekening zijn gebracht
door de motivering de aanvaardbaarheid wordt beoogd
Besl = f(PJM)
de beslissing - 3
subjectieve
& intersubjectieve
werkelijkheid
verhaal 1
verhaal bepaalt norm
verhaal 2
bestaande rechtsnormen
D. Juristic Concepts-theorie
zoeken naar grondbegrippen in het recht
aanspraken claims schuld duty
bevoegdheid faculty aansprakeloosheid
macht power gebondenheid liability
E. Law & Economics
de rechtsordening verloopt niet via de zgn. juridisch-ethische benadering, maar wel via de economische beginselen:- de mens streeft nutsmaximalisatie na- gaat daarbij rationeel te werk- met het oog op het verdelen van de koek
bij het nemen van beslissingen moet een kosten-batenanalyse worden gemaakt, waarbij rekening moet worden gehouden met de externe effecten en de transactiekosten
III - Rechtssysteem -rechtsorde
rechtspluralisme
rechtsmonisme
rechtspluralisme
formeelwie produceert de regel
de Belgische rechtsorde en de meeste andere rechtsorden zijn gekenmerkt door zeer grote diversiteit of pluralisme aan formele bronnen
federale wetten
rechtspluralisme
Europa
Vlaanderen
rechtsmonisme
los van de verscheidenheid aan bronnenwordt het Belgisch recht als één geheel aangezien= rechtsmonismehoe gerealiseerd?
instellen van hiërarchie van normenfederale rechtscollegesprecudiële vragenuitputting interne rechtsmachtverdragsautonome interpretatie
beoordeling rechtssysteem
conceptueel opgebouwd systeem
common law systeem
IV - Rechtsvinding
wat bakt men ervan in de praktijk?hoe gaat de rechter om met de conflictenbescherming?
rechtspositivisten- de rechter past de wet toe, via een juridisch syllogisme- la bouche qui prononce la loi- dura lex sed lex
functionalisten
rechtspreken is een complexe handeling
1. regels kunnen eigen toepassing niet vastleggen2. regel: steeds duidelijke kern, onduidelijke rand3. spanning tussen orm en regel is essentie van recht
V - Juridisering
wat en gevolgen?
sport: is voetbalfout een onrechtmatige daad?
ontspanning: scouts organiseren nachtdropping
VI - Rechtswetenschap
rechtsdogmatiek
rechtstheorie
rechtsfilosofie
« wetenschappelijk » is een attribuut van kennismaakt verschil tussen volkskennis - wetenschappelijke kennis
systematischlogisch opgebouwdvatbaar voor kritiek