Inkijkexemplaar Eetbare & giftige wilde planten

EETBARE & GIFTIGE WILDEPLANTEN


RUIM 200 KRUIDEN, VRUCHTEN EN NOTEN

BRUNO P. KREMER

TIR

ION

NA

TU

UR

TIR

ION

NA

TU

UR

Alle eetbare en giftige planten en vruchten in één handige gids

Eetbaar of niet? Dit boek geeft snel duidelijkheid: alle belangrijke eetbare wilde vruchten en kruiden en hun giftige dubbelgangers in onze streken komen aan de orde, compleet met duidelijke foto’s en beschrijvingen.In het eerste deel behandelt de auteur de kruiden, bessen en noten en in het tweede deel staat hij stil bij de overige wilde planten. Door de overzichtelijke indeling naar kleur en de handige symbolen bij de foto’s weet je altijd wanneer een vrucht rijp is en geoogst kan worden.Met de handige verzamelkalender en bereidingstips kan de oogst gelijk worden omgezet in heerlijke drankjes en gerechten, zoals bramenlikeur of gekarameliseerde hazelnoten.

Geniet op veilige en verantwoorde wijze van wat de natuur allemaal te bieden heeft!

TOP 10 VAN WILDE VRUCHTEN EN KRUIDEN1 Eenstijlige meidoorn blz. 282 Bosaardbei blz. 303 Framboos blz. 394 Wilde lijsterbes blz. 425 Sleedoorn blz. 686 Gewone vlier blz. 867 Daslook blz. 1328 Zevenblad blz. 1439 Gewoon speenkruid blz. 15610 Veldzuring blz. 173

EE

TBA

RE

& G

IFTIG

E W

ILDE

PLA

NTE

N

T IRION NATUUR

BR

UN

O P. K

REM

ER

WAAR VIND JE WILDE VRUCHTEN EN KRUIDEN

Bessen, vruchten, noten 14

KLEUR VAN DE VRUCHTEN: Geel, oranje, rood 16Blauw, zwart 67Groen, wit, bruin 109

Wilde kruiden 130

KLEUR VAN DE BLOESEM:Wit 132Geel 152Roze, rood 161Violet, blauw 168Groen, bruin en wieren 172

GEBRUIKTE SYMBOLEN

Oogsttijd

Vrucht rauw eetbaar

Wild kruid rauw eetbaar

Gekookt eetbaar

Giftigheid

Bloeitijd

Vrucht rijp

Eetbarebessen_NL_3.indd 2 03-10-11 17:37

InhoudTe gast in de natuur 4Hoe kun je het best verzamelen? 6Pas op! Giftig! 8Basisrecepten 9

Bessen, vruchten & noten 15gerangschikt naar vruchtkleur

Geel, oranje, rood 16

Blauw, zwart 67

Groen, wit, bruin 109

Wilde kruiden 131gerangschikt naar bloesemkleur

Wit 132

Geel 152

Roze, rood 161

Paars, blauw 168

Groen, bruin en wieren 172

Register 186


9 Basisrecepten 9 8 Pas op! Giftig!

Pas op! Giftig!De natuur heeft ook onaangename verrassingen in petto: verleidelijk uitziende giftige bessen lokken onervaren plukkers en vooral kinderen om ze te proeven.

LokkleurenVeel giftige wilde vruchten schitteren in de mooiste rode tinten. En met reden: veel vogels verdragen deze vruchten in tegenstelling tot ons uitstekend en moeten zo gelokt worden, om zo aan de verspreiding van de plant bij te dragen.

Hierbij helpt alleen uitgebreide voorlichting en daarom worden in dit boek de belangrijkste giftige wilde bessen net zo uitvoerig geportretteerd als de eetbare. In elk deel vind je ze telkens aansluitend op de eetbare met dezelfde kleur.

Let er vooral op dat kinderen nooit in

hun eentje gaan plukken en waarschuw hen om ook geen bekende soorten te proeven. In hun ijver is een vergissing zo gemaakt.

In geval van een gevalHet is handig om de app van Gifwijzer® op je mobiele telefoon te installeren en te raadplegen wat je moet doen als je een giftige bes of plant hebt gegeten, mits je die kunt benoemen. Bel in acute nood gevallen altijd 112.

De eerste verschijnselen van een vergiftiging kunnen zich heel verschillend uiten: bewustzijnsvermindering, misselijkheid, braken, buikpuin, diarree, ademhalings- en bloedsomloopklachten, duizeligheid, zweetaanvallen, kramp – en dit zijn nog maar de meest voorkomende.

Zo’n wilde mix is heel populair onder kinderen – helaas vaak ook gevaarlijk!


9 Basisrecepten 9

BasisreceptenWie enkel kant-en-klare diepvriesmaaltij-den in de magnetron opwarmt, zal nooit de heilzame werking van knapperig verse wilde planten en hun bereiding leren kennen. Maar voor wie moedig genoeg is om iets nieuws te proberen, gaat een heel nieuwe wereld open! Voor we de lekkernijen en de verboden vruchten op de bladzijden hierna voorstellen, gaan we eerst even de keuken in. De volgende recepten vormen een eerste oriëntatie op de bereiding van zelfvergaarde vruchten, groenten en kruiden.

Wilde-kruidensaladeWas de planten(onderdelen) die je rauw wilt eten altijd grondig. Leg planten die uit water komen een paar uur in water met zout of azijn en spoel ze dan grondig af. Snijd bladeren voor salades zonodig klein.

De ietwat scherpe smaak van veel soorten kun je afzwakken met crème fraîche of yoghurt, maar ook met stukjes gekookte aardappel, appel, een paar geroosterde pijnboom- of andere pitten, of conventionele tuinsla.

Vinaigrette voor wilde kruiden

Roer 4 el olijfolie, 2 el citroensap, 1 tl vloeibare honing en een beetje zout en peper goed door elkaar.

Of meng 4 el walnootolie, 1 el appel- of wijnazijn, 1 el appelsap, 1 tl honing en een beetje zout en peper.

Recept

Smaakt gegarandeerd niet waterig: een heerlijke wilde-kruidensalade.


vanaf juni

Bessen, vruchten & noten 31

GranaatappelPunica granatum

Kenmerken Struik of kleine boom met kromme stam en hoekige, grijsbruine twijgen; blad hier en daar in dichte bosjes, kort gesteeld, breed ovaal, stevig, glanzend groen met sterke middennerf; bloesem helrood, klokvormig en licht gekreukt; vrucht lijkt op appel, met taaie, leerachtige huid; mei-september.Waar te vinden Droge, meestal rotsachtige hellingen, muren, ruïnes, open tuinlandschap-pen. Oorspronkelijk alleen in het oostelijke Middellandse-Zee- en Zwarte-Zeegebied, tegenwoordig het hele Middellandse-Zee-gebied tot Zuid-Zwitserland en Noord-Tirol, als sier- of vruchtgewas.Toepassing De vrucht wordt opengesneden, de glazig rode, hoekige zaadjes eruit geschept en de geleiachtige delen uitgeperst. De gelei-

achtige zaadmantel om de talrijke steenharde zaadjes smaakt lekker zoet en verfrissend als ingrediënt in dranken (grenadine), die ook wordt gemengd in klassieke cocktails.

Tequila SunriseIngrediënten per glas:

1 cl witte tequilaFijngestampt ijs2-3 cl sinaasappelsap2 cl grenadine

Giet de tequila over het ijs in een goed gekoeld smal (kleurloos) cocktailglas, vul aan met sinaasappelsap, roer goed en voeg op het laatst langzaam de grenadine toe... en dan komt de zon op.

Recept


vanaf juni

Bessen, vruchten & noten32

Aalbes Ribes rubrum

Kenmerken Dichte struik; scheuten kaal zonder stekels of doornen; blad 3- tot 5-lobbig, grof gekarteld; bloesem groenig geel of roodachtig, tot 10-20 cm in eerst rechtop staande, verderop neergebogen trossen; bessen kogelrond, groot als erwten, scharla-kenrood, sappig; april-mei.Waar te vinden Ooibossen, kloven en struikgewas langs rivieren en beken, op natte tot vochtige kleiige, voedselrijke bodem. In West-Europa en westelijk Midden-Europa, ontbreekt echter vrijwel op laagland. Als tuinsoort en om de bessen wijdverbreid.Toepassing Rauw, taartdecoratie, jam, compote, watergruwel, koude vruchtenscha-len, dessertsauzen, in souffl és en muffi ns.Bijzonderheden De soort omvat talloze variaties en wordt daarom tegenwoordig als

een geheel van verschillende kleine soorten opgevat, waartoe o.a. ook de West-Europese Ribes sylvestre en de in Scandinavië en Oost-Europa voorkomende Ribes spicatum behoren.

AalbessensorbetIngrediënten voor 4 personen

ca. 350 g aalbessen7 el armagnac1 glas appelsap3 el grenadine200 geleisuiker

Pureer de vruchten met een staafmixer, voeg de appelsap, suiker en grenadine toe en breng kort aan de kook. Voeg de armagnac toe. Zet de massa ca. 1 uur in de vriezer.

Recept


vanaf juli

Bessen, vruchten & noten70

Blauwe bosbesVaccinium myrtillus

Kenmerken Dicht bebladerde dwergstruik, tot 50 cm; takken alleen aan de basis sterk verhout; twijgen hoekig en groen; blad langwerpig-ovaal, toegespitst en aan de basis afgerond, fi jn gezaagd, mat lichtgroen, in de herfst vaak prachtig goudgeel tot karmozijnrood; bloesem kruik-/klokvormig, groenig wit of krachtig rood (foto links); bessenvrucht sappig, blauwzwart, lichter berijpt (foto rechts); mei-juni.Waar te vinden Lichte naaldwouden, heide, moerassen. Midden- en Noord-Europa, in het zuiden alleen in gebergten, verder op toendra’s in het hele Noordpoolgebied.Toepassing Blauwe bosbessen behoren tot de bekendste en populairste inheemse wilde vruchten. In het seizoen worden ze – meestal

afk omstig uit Oost-Europa – ook regelmatig op de markt aangeboden. De bessen smaken duidelijk aromatischer dan de cultuursoorten voor tuinen die in de winkel te koop zijn. Ze worden na grondig wassen rauw als vers fruit, als taartvulling of versiering op taarten gebruikt (bijvoorbeeld in de beroemde Elzasser tarte aux myrtilles). Ze kunnen worden ingekookt tot compote, gelei, jam of sap. Gestoofd zijn ze net als rode bosbessen (blz. 46) te gebruiken als bijgerecht bij wild- en vleesgerechten. In sommige gebieden wordt er ook blauwe-bosbessenwijn of na distillatie een aromatische brandewijn van gemaakt.Niet verwarren met De blauwe bosbes kan op het eerste oog worden verward met de eenbes (blz. 90). Bijzonderheden Als cultivar is de uit Noord-Amerika afk omstige, tot 2 m hoge blauwe bes (Vaccinium corymbosum) in de handel, met relatief grote bessen. Wie er veel van eet, krijgt


Bessen, vruchten & noten 71

een blauwe tong en blauwe tanden. Op de tong verdwijnt het blauw vanzelf en de tanden zijn met een goede poetsbeurt ook weer schoon te krijgen.

Blauwe-bosbes-marmalade

1 kg blauwe bosbessen1 kg geleisuiker1 biologische citroenschil40 ml kirsch

Was de bosbessen grondig en haal ach-tergebleven steeltjes en blaadjes weg. Laat de bessen uitlekken in een zeef. Doe ze samen met de suiker en dun geschilde citroenschil in een pan en verhit het mengsel al roerend. Laat ten slotte 3-5 minuten goed koken.Verwijder de citroenschil en voeg de kirsch toe. Verdeel de marmelade heet in schone (en hete!) potten met deksel. Sluit ze onmiddellijk.

Recept


maart–juni

Wilde kruiden 151

Madeliefj eBellis perennis

Kenmerken Meerjarige, kleine plant; blad grondstandig, kort gesteeld, spatel- tot omgekeerd eivormig, 2-9 cm lang, hier en daar behaard, gekarteld tot gezaagd, vooraan afgerond; de behaarde 5-10 cm hoge stengel (schacht) draagt slechts één eindstandige bloem; bloemhoofdjes tot 3 cm breed, omwindselblad stomp, meestal in 2 rijen, straalbloemen, buitenkant wit, aan de punten af en toe roodachtig, binnenkant gele buisbloemen; februari-december, vooral maart-juni.Waar te vinden Vruchtbare graslanden, weiden, gazons. Overal in Europa zeer frequent, in gebergten tot 2000 m. Toepassing In de keuken te gebruiken zijn de bladeren, bloemhoofdjes en knoppen van

de bloesems. Vooral de bladeren smaken duidelijk nootachtig pikant en zijn heel geschikt voor wilde-kruidensalades, eventueel in combinatie met veldsla. Grof gehakt zijn ze lekker door kwark of op smeerkaas. Als smaakvolle wilde groente is een combinatie met brandnetel, zuring en dovenetel aan te bevelen; de geopende bloemhoofdjes zijn leuk als decoratie van salades en desserts.Niet verwarren met Er is geen gevaar van verwarring met giftige inheemse soorten.Bijzonderheden De soort wordt gezien als een heel oude medicinale plant. In de homeopathie worden madeliefj es vooral gebruikt bij huidaandoeningen en slijmvlies-ontsteking aan de luchtwegen.


maart–oktober

Wilde kruiden 181

ZeeslaUlva lactuca

Kenmerken Eenjarige, zeewier met een tamelijk dunne, maar toch stevige en meestal grasgroene huid, met variabele omtrek, soms gegolfd of gelobd en gespleten, minstens zo groot als een handpalm, met gladde, vaak gerafelde randen, fl uoresceert onder water ietwat blauwig.Waar te vinden Zeer vaak op rotsen of grotere stenen in de spatwaterzone of dieper, drijft ook vaak in grote massa’s los rond, in alle wereldzeeën van de gematigde breedtegraden tot in de tropen, vooral in de getijdenzone. Ook in de westelijke Oostzee.Toepassing Zeesla wordt in veel kustgebie-den rauw, gedroogd of na bereiding gegeten, bijvoorbeeld als salade, in soep of als groen-tegerecht bij alle vissoorten en zeevruchten.

In Bretagne wordt gedroogde zeesla gebruikt in de mix van zeewieren ‘Salade des pêcheurs’ (visserssalade). Heel lekker is zeesla gefrituurd in olijfolie met cayennepeper, geserveerd met een roomdressing.Niet verwarren met Zeesla is niet te verwarren met andere veelvoorkomende groene zeewieren. De meestal smalle lintvormige en aan de basis buisholle darmwieren (bijvoor-beeld Ulva compressa en Ulva linza) lijken erop en zijn op dezelfde manier te gebruiken.Bijzonderheden In Japan is zeesla bestanddeel van specerijen die ‘aonori’ worden genoemd en visachtig smaken.


187 Register 186 Register

RegisterA(Alpen)wegedoorn 105Aalbes 32Aardbeiboom 24Actaea spicata 81Adderwortel 161Aegopodium podagraria

143Aesculus hippocastanum

121Allium ursinum 132Alpenberendruif 82Alpenbes 33Alpenden 128Alpenkamperfoelie 57Amelanchier lamarckii 73Amelanchier ovalis 73Amerikaans

krentenboompje 73Amerikaanse vogelkers

84Anthriscus sylvestris 145Arbutus unedo 24Arctium lappa 167Arctostaphylos alpina 82Arctostaphylos uva-ursi

25Arum maculatum 64Arve 128Atriplex prostata 177Atropa belladonna 91

B Barbarea vulgaris 158 Bellis perennis 151 Berberis vulgaris 26Berendruif 25Bergvenkel 146Bergvlier 47Beuk 124Bittere veldkers 136Bitterzoet 61Blaassilene 133Blauwe bosbes 70Blauwe honingbes 89Boksdoorn 41Bosaardbei 30Brave hendrik 175Bryonia alba 106Bryonia dioica 65

CCapparis spinosa 110Capsella bursa-pastoris

139Cardamine amara 136Cardaria draba 140Castanea sativa 122Celtis australis 80Chenopodium album 176Chenopodium bonus-

henricus 175Chondrus crispus 184Christoffelkruid 81Cichorium intybus 171

Cirsium oleraceum 152Cochlearia officinalis 141Convallaria majalis 66Cornus mas 27Cornus sanguinea 92Corylus avellana 117Corylus colurna 118Corylus maxima 120Cotoneaster horizontalis

53Cotoneaster integerrimus

53Crataegus laevigata 29Crataegus monogyna 28

DDaphne mezereum 48Daslook 132Duindoorn 20Dulse 185Dwergmispel 53

EEcht lepelblad 141Echte lampionplant 21Eenbes 90Eenstijlige meidoorn 28Elaeagnus angustifolia 18Elaeagnus multiflora 19Empetrum nigrum 83Ephedra distachya 49Epilobium angustifolium

164


191 Ook verkrijgbaar 190 Colofon en fotoverantwoording

Dit boek is gepubliceerd door:De Fontein|Tirion Uitgevers, Utrecht Postbus 132883507 LG Utrechtwww.defonteintirion.nl

Omslagontwerp: Marlies Visser, www.marliesvisser.nlZetwerk en redactie: Scribent.nlNederlandse vertaling: Geeske Bouman

ISBN 978 90 5210 731 8 NUR 428

Voor het eerst gepubliceerd in Duitsland in 2010 door Eugen Ulmer KG Oorspronkelijke titel: Essbare & giftige Wildpflanzen © 2010 Eugen Ulmer KG© 2011 voor de Nederlandse taal: De Fontein|Tirion Uitgevers, onderdeel van VBK|Media BV

Alle rechten voorbehoudenNiets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze en/of door welk ander medium ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.No part of this book may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means without prior written permission from the publisher.

Alle foto’s zijn gemaakt door Frank Hecker, met uitzondering van de volgende:Michael Albers/Frank Hecker: blz. 27Invalshoek/W. Layer: blz. 67 rechtsInvalshoek/K. Wothe: blz. 90Invalshoek/A. Held: blz. 133 kleine foto links, blz. 180Botanische foto/Steffen Hauser: omslagfoto achterkantDr. Rudolf König/Frank Hecker: blz. 56, 62, 81, 84 links, 94, rechts, 118, 119, 128 links, 129 links,

150, 153, 155, 174, 177, 183, 184Hans E. Laux: blz. 18, 30, 33, 34, 52 rechts, 57, 75, 76, 82, 98, 101, 120, 137, 148, 154, 158, 163Michael Hassler/Frank Hecker: blz. 23, 106 linksF. Sauer/Frank Hecker: blz. 45, 48, 54, 60, 85, 88, 133 kleine foto rechts, 181, 182, 185Schönfelder/Frank Hecker: blz. 80Roland Spohn: blz. 16, 17, 25, 29, 40, 41, 51, 52 links, 53, 73 (2), 89, 97, 110 rechts, 129 rechts,

141(2), 144(2), 152, 157, 167, 169, 173(2), 176StockFood/Vladimur Shulevski, omslag voorkant

Fotoverantwoording

Colofon




RUIM 200 KRUIDEN, VRUCHTEN EN NOTEN

BRUNO P. KREMER

TIR

ION

NA

TU

UR

TIR

ION

NA

TU

UR

Alle eetbare en giftige planten en vruchten in één handige gids

Eetbaar of niet? Dit boek geeft snel duidelijkheid: alle belangrijke eetbare wilde vruchten en kruiden en hun giftige dubbelgangers in onze streken komen aan de orde, compleet met duidelijke foto’s en beschrijvingen.In het eerste deel behandelt de auteur de kruiden, bessen en noten en in het tweede deel staat hij stil bij de overige wilde planten. Door de overzichtelijke indeling naar kleur en de handige symbolen bij de foto’s weet je altijd wanneer een vrucht rijp is en geoogst kan worden.Met de handige verzamelkalender en bereidingstips kan de oogst gelijk worden omgezet in heerlijke drankjes en gerechten, zoals bramenlikeur of gekarameliseerde hazelnoten.

Geniet op veilige en verantwoorde wijze van wat de natuur allemaal te bieden heeft!

TOP 10 VAN WILDE VRUCHTEN EN KRUIDEN1 Eenstijlige meidoorn blz. 282 Bosaardbei blz. 303 Framboos blz. 394 Wilde lijsterbes blz. 425 Sleedoorn blz. 686 Gewone vlier blz. 867 Daslook blz. 1328 Zevenblad blz. 1439 Gewoon speenkruid blz. 15610 Veldzuring blz. 173

EE

TBA

RE

& G

IFTIG

E W

ILDE

PLA

NTE

N

T IRION NATUUR

BR

UN

O P. K

REM

ER

WAAR VIND JE WILDE VRUCHTEN EN KRUIDEN

Bessen, vruchten, noten 14

KLEUR VAN DE VRUCHTEN: Geel, oranje, rood 16Blauw, zwart 67Groen, wit, bruin 109

Wilde kruiden 130

KLEUR VAN DE BLOESEM:Wit 132Geel 152Roze, rood 161Violet, blauw 168Groen, bruin en wieren 172

GEBRUIKTE SYMBOLEN

Oogsttijd

Vrucht rauw eetbaar

Wild kruid rauw eetbaar

Gekookt eetbaar

Giftigheid

Bloeitijd

Vrucht rijp

Inkijkexemplaar Eetbare & giftige wilde planten

Documents

Transcript of Inkijkexemplaar Eetbare & giftige wilde planten