Informatiebundel

Eten en drinken

Dienst logopedie Salvatorrusthuis Welzijnscentrum vzw

Inhoudstabel

1. Inleiding

2. Het normale en abnormale slikproces

3. Slikproblemen herkennen

4. Hoe eten geven aan?

5. Hoe indikken?

6. Bijvoeding

7. Zorghandelingen

8. Dysfagie en Dementie

9. Wat doet de logopedist?

10. Slikken en medicatie

11. Links en contact

1. Inleiding

Slikstoornissen kunnen op elke leeftijd voorkomen maar worden toch meer aangetroffen bij oudere mensen.

Opvallende cijfers: verpleegtehuizen: 36-50% heeft slikproblemen!

Eten en drinken is van belang voor voedingstoestand maar het is ook een sociaal gebeuren!

De samenwerking tussen zorg, verpleging, kiné, ergo en logo is hierbij noodzakelijk!

2. Het normale en abnormale slikproces

A) Het normale slikproces

1: Het voedsel wordt gekauwd en vermalen met speeksel. Het wordt in een bolus verzameld.

2: Door de bewegingen van de tong wordt de bolus naar de keel gebracht. 3: De bolus wordt naar de slokdarm gebracht. De luchtpijp wordt terwijl

even afgesloten zodat er geen voedsel/drank in de luchtpijp kan. B) Het abnormale slikproces

1: Er gaat iets mis met de weg van de bolus (voor/tijdens/na het slikken)

verslikken.

2: Het voedsel/de drank (of een deel ervan) komt in de luchtpijp in plaats van in de slokdarm.

3: Het voedsel komt terecht in de longen.

C) Gevolgen van slikproblemen 1. Dehydratatie

Doordat de patiënt weinig drinkt of minder kan drinken, bestaat de kans op uitdroging.

2. Malnutritie

De patiënt kan ook bepaalde voeding gaan vermijden. Of hij kan bv. alleen zeer traag eten. Het kan gebeuren dat mensen minder eten door de slikproblemen. Hierdoor hebben zij een grotere kans op ondervoeding.

3. Gewichtsverlies

Samengaand met bovenstaande gevolg kan er ook gewichtsverlies optreden.

4. Sterfte

Ten gevolge van verslikking kan er een aspiratiepneumonie ontstaan. Een aspiratiepneumonie is een longontsteking veroorzaakt door een verslikking. Door een aspiratiepneumonie kan je sterven.

Wist je dat ?

Vanaf 75 jaar een aspiratiepneumonie de 3e doodsoorzaak is!

3. Slikproblemen herkennen

1. Kuchen en hoesten tijdens de maaltijd 2. Een borrelend stemgeluid 3. Voedselresten in de mond na het kauwen 4. Patiënt blijft herhaaldelijk slikken 5. Patiënt doet erg lang over de maaltijd / is vermoeid na de maaltijd 6. Speeksel- voedselverlies langs de lippen 7. Eten en drinken weigeren > gewichtsverlies 8. Herhaaldelijke luchtweginfecties

Indien een persoon zich toch verslikt, kan je best van voor lichtjes op de borst kloppen.

Blijft er iets vastzitten en vertoont de patiënt verstikkingsverschijnselen?

Aarzel niet en voer het Heimlich-manoeuvre uit:

Je staat achter de patiënt, omarm hem en plaats een vuist in het middel van de buik. Vervolgens pak je met je andere hand die vuist vast en geef je een krachtige ruk schuin omhoog.

4. Hoe eten geven?

Voor je start met de eetsituatie: kijk altijd eerst of je patiënt wakker en alert is!

Niet alert = geen voeding of drank toedienen!

VOOR DE MAALTIJD

De houding van de persoon is heel belangrijk! Vooral in bed, in de rolstoel moet je de persoon zo recht mogelijk zetten. Eventueel kan je hem ondersteunen met kussens. Laat hem zeker niet het hoofd achterover kantelen bij het slikken. Laat een persoon nooit liggend eten of drinken. Doe eventueel het gebit aan voordat de maaltijd begint en zorgt dat het goed vast zit.

Voorbeeld van een slechte houding.

Voorbeeld van een goede houding.

Je kan eventueel het materiaal aanpassen waarmee je drank of voeding geeft. Eten geven doe je best met een KOFFIELEPEL. Een persoon te drinken geven doe je best met een gewone beker of een NEUSBEKER.

GEBRUIK NOOIT EEN TUITBEKER!!!

Een neusbeker is een speciale beker voor personen met slikproblemen. Door de uitsnijding zit de neus niet meer in de weg en moet het hoofd niet naar achter bewogen worden.

Linkerfoto: een man die uit een teutbeker drinkt. Rechterfoto: een man die uit een neusbeker drinkt.

TIJDENS DE MAALTIJD

Maak de omgeving optimaal: zorgen voor een rustige sfeer, aangename muziek, stel geen vragen tijdens de maaltijd, houd het bord in het zicht van de patiënt. Meng het eten niet zomaar onder elkaar.

Laat de patiënt zo lang mogelijk zelf eten als dat kan.

Als je toch moet helpen: traag voeden. Je moet het tempo van aanbieding aanpassen aan de snelheid van slikken bij patiënt, door slikact te observeren en te volgen.

Geef geen gemengde consistenties, d.w.z. vb. geen vloeistof met stukjes (geen soep met brokjes, brood niet soppen in koffie, …)

Laat de persoon slok per slok drinken! Let erop dat je de persoon actief laat drinken, d.w.z. plaats de beker op de onderlip en giet zachtjes een beetje vloeistof in de mond.

Geef korte en duidelijke verbale begeleiding. Let op een aangepaste attitude.

NA DE MAALTIJD

Door te vragen aan de persoon of het gesmaakt heeft, kan je nagaan hoe de stem klinkt. Heeft de bewoner een ‘natte’ stem, roep dan best de logopediste erbij.

Controleer of de mondholte leeg is na de maaltijd. Eventuele voedingsresten worden best verwijderd.

Na de maaltijd blijft de patiënt nog een tijdje rechtop zitten, meestal wordt dit 30 minuten tot een uur na de maaltijd gedaan.

5. Hoe indikken?

Hoe?

Je doet eerst de drank in de beker/tas daarna al roerend het poeder erbij doen. Je moet lang genoeg (minst. 10 seconden) en stevig roeren met een vork of koffielepel.

Hoeveel poeder?

Afhankelijk van het advies van de logopediste kan de dikte wijzigen. Meestal wordt er geadviseerd om in te dikken tot siroopdikte. Dit komt ongeveer overeen met ½ afgestreken schepje. Bij soep, die vanzelf al dikker is, kan ½ schep zelfs te veel zijn. Dan neem je minder dan een half schepje.

Wanneer bestellen?

Indikkingsmiddel kan enkel op advies van de logopediste en de arts worden besteld via het rusthuis. De kosten hiervan worden niet aangerekend aan de bewoner.

Wat met bruisende dranken?

Bruisende dranken kunnen nogal schuimen. Je kan dan best in een aparte beker al even de drank uitschenken en erin roeren zodat de prik vermindert. Als het schuim volledig weg is doe je het poeder erbij.

6. Bijvoeding en vervangvoeding

Ter preventie van ondervoeding hebben sommige patiënten nood aan bijvoeding. Dit wordt genuttigd als aanvulling bij de gewone maaltijden.

Er bestaan zowel vloeibare als half vloeibare vormen van bijvoeding. Bij elk product zijn er verschillende smaken beschikbaar, afhankelijk van de persoonlijke smaakvoorkeur van de patiënt.

Afhankelijk van de noden kan men kiezen uit verschillende producten:

Fortimel Compact®, Diasip® voor patiënten met diabetes, Cubitan® voor personen met doorligwonden.

In onze instelling kunnen mensen met slikproblemen ook vloeibare, half vloeibare of vaste vervangvoeding krijgen. Dit wordt ‘Shake’, ‘Soft Meal’, ‘Sweet’ (sss-pap) en ‘Slix’ genoemd. Het is ter vervanging van een andere maaltijd, volledig homogeen en lepelbaar en bevat voldoende calorieën.

Bijvoeding is enkel te verkrijgen op voorschrift van de huisarts. Als deze voeding ter vervanging is van de maaltijden, zijn de kosten voor de instelling. Indien deze voeding supplementair is, zijn de kosten voor de bewoner zelf.

7. Mondhygiëne

= om infecties in de mondholte te vermijden.

Een goede samenwerking tussen verzorgende en logopediste zal het comfort van patiënt verhogen.

Bij tandloze ouderen: 1x/dag tong + tandvlees verzorgen tandvlees borstelen + navegen vochtig gaasje tong: borstelen of schrapen met tongschraper + navegen vochtig gaasje

Bij ouderen met tanden: 2x/dag tanden poetsen Bij patiënten met slikstoornissen: tandpasta zonder fluoride spoelen met weinig water of navegen met vochtig gaasje

Bij ouderen met tandprothese: Prothese borstelen met tandpasta + reinigen met reinigingstablet. Prothesen die los zitten, laat je aanpassen of vastplakken met gebitslijm.

Verzorging lippen Vooral bij patiënten die niet drinken/eten: meermaals per dag insmeren om uitdroging en korstvorming te voorkomen (vb. chapstick®, labello®, …)

Vermijdt vaseline > vaseline met zuurstoftherapie = brandwonden!

Vooral bij mensen met slikstoornissen is de dagelijkse mondhygiëne erg belangrijk!

8. Slikproblemen en dementie

- Stimuleer de dementerende persoon zo lang mogelijk tot zelfstandig eten. Gevoed worden geeft meer kans op ziekte.

- Dementerende personen zijn vaak depressief. De depressie kan op zijn beurt een verminderde eetlust tot gevolg hebben.

- Door de dementie heeft de persoon vaak een verminderde reukzin. Hiermee hangt ook samen dat zij minder proeven van maaltijden (als je zelf verkouden bent, proeft je eten ook niet zo lekker). Daarom verkiezen veel ouderen met dementie zoete dingen en sterker gekruide maaltijden.

- Door de geheugenproblemen gebeurt het ook dat mensen vergeten

te eten of dat ze beweren dat ze al gegeten hebben.

- In een vergevorderd stadium van dementie is het mogelijk dat de persoon niet meer in staat is om te kauwen.

- Hou het dessert uit het oog tot de maaltijd gedaan is om de persoon aan te moedigen en te stimuleren om zo goed mogelijk te eten van het middagmaal.

- Vermijd onderbrekingen van het middagmaal. Als je een persoon

begeleidt, let er dan op dat je de hele maaltijd bij hem blijft.

- Geef ze voldoende tijd om te eten. Dit geldt voor alle oudere personen, maar in het bijzonder voor dementerende personen.

9. Wat doet de logopedist?

1. Bij vermoedens van slikproblemen doet de logopedist een onderzoek. Ze kan dit te allen tijde klinisch doen. In ziekenhuizen kunnen er ook objectieve onderzoeken uitgevoerd worden met gespecialiseerde apparatuur.

2. Een behandeling bestaat grotendeels uit het treffen van compenserende maatregelen. In een woonzorgcentra wordt er zelden op revaliderende wijze gewerkt. De compenserende behandeling bestaat uit het volgende:

- De aanpassing van het hoofd

o hoofd in flexie o hoofd draaien o hoofd kantelen

- Het voedsel aanpassen o Veranderen in bolusvolume o Verandering temperatuur o Verandering smaak o Verandering consistentie (opgelet: soms indikken van

drank) - Aanbieding van voedsel aanpassen

o Juiste beker o Juiste lepel: koffielepel o Geen teutbeker, eventueel neusbeker

- Luchtweg beveiligende technieken

10. Slikken en medicatie

- Hoe medicatie innemen? Het beste zou zijn: 1 pil per keer Drink er voldoende water bij: voor – tijdens – na het tablet Laat de patiënt rechtop zitten (belangrijk voor niet te verslikken) Indien de persoon slikproblemen heeft of moeite heeft met een pil te slikken > bekijk samen met de arts of er een alternatieve vorm bestaat van het geneesmiddel. Indien er geen alternatieve vorm bestaat, kan de medicatie, indien toegelaten voor dat medicijn geplet worden. Op de site: http://www.pletmedicatie.be vind je zeer nuttige informatie, o.a. betreffende de pletbaarheid van tabletten.

- Invloed van medicatie op slikken Bepaalde medicatie heeft een positieve invloed op het slikken. O.a. bij de volgende problemen:

a) Bij reflux b) Bij Parkinson c) Bij overdreven speekselproductie

Voorbeelden van medicatie die een negatieve invloed op het slikken kunnen uitoefenen zijn o.a.:

a) Antipsychotica

11. Links en contact

- Nuttige links

www.salvatormundi.be

www.advys.be

www.pletmedicatie.be

www.vvl.be

www.dysfagie.com

- Contact

Salvator Welzijnscentrum vzw

Ekkelgaarden 17 – 23

3500 Hasselt

Dienst Logopedie

Logopediste Ine Vuerstaek

Logopediste Lut Vanderwegen

011/27 29 21

logo@salvatormundi.be