1  

 

 Annelore Willems 

Master Nederlands‐ Duits  

Academiejaar 2008‐2009  

   

  

Het taalgebruik in sms’jes Een (socio)linguïstisch onderzoek 

  

     

Promotor: Prof. dr. Johan De Caluwe  (Vakgroep Nederlandse taalkunde) 

   

Verhandeling voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het behalen van de graad van Master in de Taal‐ en Letterkunde:  

Nederlands ‐ Duits 

2  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3  

WOORD VOORAF 

De gsm  is niet meer weg  te denken uit ons  leven. Wie nu de deur achter  zich  sluit  en merkt  dat  hij  zijn mobieltje  vergeten  is, maakt  rechtsomkeer  om  het  snel  te  halen  of loopt de rest van de dag op zijn ongemak. Met deze nieuwe technologie, kwam ook een nieuwe taal tot stand: de sms‐taal.   De  sms‐taal  is  een  modern  fenomeen.  Toch  staan  de  meeste  onderzoeken  over  deze ‘moderne taal’  in de schaduw van de chattaal. Een statistische verwerking van de sms‐taal aan de hand van een corpus is tot op heden een onbekend terrein. Deze masterproef wil  daar  verandering  in  brengen.  Een  nieuw  onderzoek  vraagt  natuurlijk  tijd.  Ideeën moeten worden overlegd  en  een  corpus moet worden  aangelegd. Gelukkig  kon  ik  een beroep doen op verschillende personen die mij enorm geholpen hebben. Daarom neem ik deze gelegenheid ter harte om enkele mensen te bedanken.  Mijn grootste woord van dank gaat uit naar mijn promotor, prof. dr. Johan De Caluwe. Ik wil u zowel voor uw professionele als uw persoonlijke steun bedanken. Bij de analyse van  de  eerste  sms’jes  werd  het  al  duidelijk  dat  het  taalgebruik  ons  meermaals  zou verbazen. Toch was geen enkele vraag te veel en kon ik steeds op uw hulp rekenen. U heeft  me  voortdurend  op  een  positieve  manier  weten  te  motiveren,  waardoor  deze masterproef  voor  mij  niet  alleen  een  zeer  leerrijke  maar  ook  een  zeer  aangename ervaring was.   Uiteraard wil ik ook de vele gepassioneerde en behulpzame professoren en assistenten Nederlandse Taalkunde bedanken. Niet alleen in de lessen, maar ook daarbuiten zijn zij gedreven om studenten warm te maken voor taalkunde en is geen enkele vraag te veel.  Voor  de  statistische  verwerking  van  de  gegevens  in  R  kon  ik  een  beroep  doen  op Maarten De Schryver, werkzaam aan de universiteit Gent bij de vakgroep Data‐analyse van de faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen, waarvoor mijn dank. Ook buiten de universiteit, kon  ik rekenen op heel wat steun.  Ik wil hierbij vooral het Don Bosco College te Zwijnaarde bedanken voor de gastvrijheid en hulp. Daarnaast wil ik Els Dupriez  en  Geert  Spitaels  van  het  VISO  te  Mariakerke  bedanken  om  de  formulieren tijdens de  lessen uit  te delen en op te halen. Deze dank gaat ook uit naar Anneleen De Martelaere  van  het  Onze‐Lieve‐Vrouw  College  van  Deinsbeke  Zottegem,  Lien  Spitaels van het Onze‐Lieve‐Vrouw College  campus  centrum Zottegem en  Inge Callens  van het Sint‐Jozef  Humaniora  te  Brugge  om  hun  leerlingen  enthousiast  te  maken  voor  mijn onderzoek. Zonder hun hulp was het onmogelijk geweest een corpus met meer dan 500 sms’jes te op te bouwen. Daarnaast hebben heel wat mensen direct en indirect tot deze masterproef bijgedragen. Ik wil alle vrienden en vriendinnen bedanken die meegewerkt hebben aan mijn onderzoek. Jullie enthousiasme heeft aanstekelijk gewerkt. Verder een ontzettend grote dank aan mijn grote voorbeeld: mijn papa.  

4  

INHOUDSTAFEL 

Woord vooraf ....................................................................................................................................................................... 1 

Inhoudstafel ......................................................................................................................................................................... 4 

1  Inleiding ............................................................................................................................................................................ 7 

1.1  Sms‐taal: een taalvariëteit? .............................................................................................................................. 7 

1.2  Sms‐taal: de Nederlandse chattaal? .............................................................................................................. 8 

1.3  Het onderzoek ....................................................................................................................................................... 9 

2  Opzet en methode ...................................................................................................................................................... 12 

2.1  Corpus .................................................................................................................................................................... 12 

2.1.1  De doelgroep .............................................................................................................................................. 12 

2.1.2  Aanleg van het corpus ............................................................................................................................ 12 

2.1.3  De indeling van de groepen .................................................................................................................. 14 

2.2  De taalverschijnselen ....................................................................................................................................... 15 

2.2.1  De onderzochte taalverschijnselen ................................................................................................... 15 

2.3  Het verwerken van de gegevens ................................................................................................................. 17 

2.4  De lettertekens ................................................................................................................................................... 20 

2.5  T9 of het gsm‐woordenboek ......................................................................................................................... 22 

3  Oe ebde gij da gsgreve? ............................................................................................................................................ 24 

3.1  H‐ Procope ............................................................................................................................................................ 24 

3.1.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 24 

3.1.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 24 

3.2  Apocope –t, –d en –s ......................................................................................................................................... 26 

3.2.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 26 

3.2.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 26 

3.3  As i.p.v. ‘als’ ........................................................................................................................................................... 28 

3.3.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 28 

3.3.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 29 

3.4  Deletie –n en sjwa ............................................................................................................................................. 29 

3.4.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 29 

3.4.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 30 

3.5  Proclitische t en k .............................................................................................................................................. 32 

3.5.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 32 

3.5.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 32 

3.6  Enclitische t en k ................................................................................................................................................ 35 

3.6.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 35 

5  

3.6.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 36 

3.7  Verbuiging van het lidwoord, adjectief en voornaamwoord........................................................... 38 

3.7.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 38 

3.7.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 39 

3.8  Het gij‐systeem ................................................................................................................................................... 41 

3.8.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 41 

3.8.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 42 

3.9  Clitische vorm van het persoonlijk voornaamwoord in de tweede persoon enkelvoud ..... 44 

3.9.1  Voorstelling ................................................................................................................................................. 44 

3.9.2  Bespreking .................................................................................................................................................. 45 

3.10  De of het? ............................................................................................................................................................ 46 

3.10.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 46 

3.10.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 47 

3.11  Het hulpwerkwoord gaan ........................................................................................................................... 48 

3.11.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 48 

3.11.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 49 

3.12  Weer i.p.v. terug ............................................................................................................................................... 50 

3.12.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 50 

3.12.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 50 

3.13  Beknopte bijzin ................................................................................................................................................ 51 

3.13.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 51 

3.13.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 51 

3.14  Deletie subject .................................................................................................................................................. 52 

3.14.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 52 

3.14.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 53 

3.15  Ellips..................................................................................................................................................................... 54 

3.15.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 54 

3.15.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 55 

3.16  Hoofdletters ...................................................................................................................................................... 56 

3.16.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 56 

3.16.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 57 

3.17  Letterwoorden ................................................................................................................................................. 58 

3.17.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 58 

3.17.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 59 

3.18  Verkortingen ..................................................................................................................................................... 60 

6  

3.18.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 60 

3.18.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 60 

3.19  CU‐ categorie .................................................................................................................................................... 62 

3.19.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 62 

3.19.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 63 

3.20  Cijfers voor letters .......................................................................................................................................... 63 

3.20.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 63 

3.20.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 64 

3.21  Omgespelde letters ........................................................................................................................................ 65 

3.21.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 65 

3.21.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 66 

3.22  Symbolen ............................................................................................................................................................ 68 

3.22.1  Voorstelling .............................................................................................................................................. 68 

3.22.2  Bespreking ................................................................................................................................................ 69 

4  Verschillende taalvariëteiten? .............................................................................................................................. 71 

4.1  Opbouw ................................................................................................................................................................. 71 

4.2  De omgangstalige kenmerken ...................................................................................................................... 72 

4.2.1  Taalverschijnselen met weinig attestaties ..................................................................................... 72 

4.2.2  Taalverschijnselen met voldoende attestaties ............................................................................. 76 

4.3  Sms‐talige kenmerken ..................................................................................................................................... 79 

5  Stof voor verder onderzoek ................................................................................................................................... 84 

5.1  De linguïstische verschijnselen ................................................................................................................... 84 

5.2  Het gekleurde taalgebruik ............................................................................................................................. 85 

6  Besluit ............................................................................................................................................................................. 87 

Literatuurstudie .............................................................................................................................................................. 90 

Overzicht van de bijlagen ............................................................................................................................................ 93 

          

7  

1  INLEIDING 

Een jongeman op de tram grabbelt vol ongeduld naar zijn gsm en begint na het gekregen sms’je  gelezen  te  hebben,  haastig  te  typen.  In  enkele  seconden  staat  een  boodschap (afspraak, liefdesverklaring,…?) op het display van zijn toestel in een ‘taaltje’, dat hij en de  ontvanger  zich  eigen  gemaakt  hebben.  Dat  ‘taaltje’,  simpelweg  de  sms‐taal,  is  niet meer weg te denken uit onze maatschappij. Samen met de chattaal kunnen we het  ‘de taal van onze tijd’ noemen en dat hebben ook de uitgevers goed begrepen. Zo werd de Nederlandse  sms‐taal  in  2006  gebruikt  om  de  Bijbel  te  vertalen.  De  tien  geboden, oftewel de 10 do’s & don’ts, zien er in de SMS‐BBL als volgt uit:  

GD: ‘k No 1.  God: ‘ik ben nummer één. Gn bld aub.  Geen beelden aub. NM=hlg  Naam is heilig Dag7=hlg  Dag zeven is heilig Rspec2 :‐)8 & :‐)3  Heb respect voor vader en moeder Don’t kill  Moord niet & </3  Breek geen liefde & Stln  Steel niet & lgn  En lieg niet Hndn thuis! o‐o %k!’ Handen thuis! Ogen ook !’ 

 De  teksten  zijn  zo  opgesteld  dat  ze  in  één  sms’je  geschreven  kunnen  worden.  De bovengenoemde passage bijvoorbeeld is 110 lettertekens lang. Aangezien een sms’je uit 160 lettertekens bestaat, heeft men zelfs nog de ruimte om er een korte boodschap van 50 lettertekens aan toe te voegen. Of de passages uit de SMS‐BBL echt gebruikt worden, valt te betwijfelen. Het is echter wel interessant omdat het de vele mogelijkheden van de sms‐taal  toont.  Bovendien  kan  het  een  handig  hulpmiddel  zijn,  om  bij  gebrek  aan inspiratie origineel uit de hoek te komen.   

1.1  Sms‐taal: een taalvariëteit? 

De  belangrijkste  functie  van  taal  en  schrift  is  communiceren.  Daarbij  probeert  een zender een bepaalde gedachte over te dragen naar een ontvanger door gebruik te maken van  taal of  lettertekens. Deze gedachten beperken zich  in het dagelijkse  leven meestal tot  alledaagse  boodschappen,  zoals  Drinken  jullie  graag wijn? Wit  of  Rood  of Meeste boodschappen zijn al gedaan!X tot straks. Om zich als persoon te profileren, is de manier waarop men communiceert van groot belang. En dat zeker in de sms‐taal waarbij men aan  allerlei  beperkingen  moet  voldoen  en  men  moet  weten  welke  verkortingen  en woorden gebruikt mogen worden en welke niet.   Nieuwe technieken, zoals de gsm, zorgen voor een ander taalgebruik. Vergelijken we een aanspreking in een sms’je (ey, oest me u?) met een aanspreking in een handgeschreven brief  (Beste  Lien.  Hoe  gaat  het  nog met  jou?),  dan  wordt  het  verschil  wel  duidelijk. 

8  

Anders  dan  de  brief  is  het  sms’je  zeer  interactief  van  aard.  “Daardoor  maakt  het schrijven een evolutie door van ‘corresponderen’ naar ‘kletsen’, met alle kenmerken die daarbij  horen.”  (van Wijk & Den Ouden 2006: 195) Hoewel heel wat mensen dit  sms‐taalgebruik  ongepast  en  slordig  vinden,  vereist  het  toch  een  zekere  virtuositeit  en creativiteit. Uiteindelijk beperkt het sms’je zich tot 160 lettertekens terwijl men bij het schrijven van een brief twee bladzijden heeft. Dat de sms de taal indikt,  is volgens Van Oostendorp  niet  waar.  “Het  ouderwetse  briefschrijven  dijde  de  taal  gewoon noodzakelijkerwijs uit. Eenmaal deze noodzaak wegviel, nam de taal haar gewone dikte aan.” (Van Oostendorp 2003: 36)  Naast  het  communicatiekanaal  spelen  ook  de  sociale  factor  en  de  situatie  een  rol.  Zo zullen  jongeren  in  hun  dagelijkse  taalgebruik  een  andere  taalvariëteit  gebruiken  dan volwassenen en zal een jongere nu eenmaal anders praten tegen een goede vriend dan tegen  een  dokter  of  professor.  Men  kan  bijgevolg  verschillende  taalvariëteiten  (cf. Crystal  2006:  6‐7)  en  verschillende  ‘speech  communities’  (Thurlow  et  al.  2004:  120) onderscheiden. Een interessant en aanvullend begrip is het ‘register’. Dat is een variëteit van  de  spraak  die  aangepast  is  voor  een  bepaalde  gebruiksituatie.  Cherny  (1999:  26) beklemtoont  hierbij  dat  specifieke  communicatiepatronen  bedoeld  zijn  om  op  een gemakkelijke manier om te gaan met de specifieke beperkingen van het medium, zoals het  beperkt  aantal  lettertekens  bij  het  sms’en. Daarnaast  is  het  register  eveneens  een ideale manier om het groepsverband te benadrukken en om aan te tonen dat men lid is van een bepaalde groep.  

1.2  Sms‐taal: de Nederlandse chattaal? 

Omdat het mobieltje vaak gebruikt wordt om te sms’en naar vrienden, past de sms‐taal zich  aan  deze  informaliteit  aan. We  krijgen  dan  ook  een mooie weergave  van  hoe  de omgangstaal er uitziet en hoe deze evolueert. Dat is tevens de verklaring waarom er al taalkundigen zijn die zich hierover uitgesproken hebben, zoals Roos (2006), van Wijk en den Ouden  (2006), De Kesel, Bresseleers en Knops  (2005), van Oostendorp  (2003) en Daniëls  (2001).  Opvallend  daarbij  is  dat  de  meerderheid  van  de  taalkundigen Nederlanders zijn en dat ook ruim de meerderheid van sites en boeken over de sms‐taal van Nederlandse makelij is. We kunnen dan ook stellen dat de Nederlandse sms‐taal al aan bod gekomen is, terwijl men voor de Vlaamse nog grotendeels in het duister tast.   Toch kan men zich de vraag stellen of de twee sms‐talen niet zodanig op elkaar gelijken dat een beschrijving van de ene er tegelijkertijd één is van de andere? Om dit te kunnen weerleggen, gebruik ik de woorden van de acht bovengenoemde taalkundigen. Allemaal hebben ze het over het informele karakter van de sms‐taal en over de manier waarop de uitspraak verklankt wordt. De vraag dringt zich op hoe onze omgangstaal tegenover die van  onze  Noorderburen  evolueert.  Want  bij  een  overeenkomstige  omgangstaal  in Vlaanderen en Nederland, zullen de twee sms‐talen ook nagenoeg hetzelfde zijn.   

9  

Geeraerts en de Sutter (2003: 55) wijzen er echter op dat de afstand tussen de informele spreektaal  in  Vlaanderen  en  het  verzorgde  Belgische  Nederlands  groter  is  dan  de vergelijkbare verhouding in Nederland. In Vlaanderen is de omgangstaal het gevolg van mensen die niet langer dia‐ of regiolect kunnen of willen spreken en die tegelijkertijd de exogene standaardtaal niet beheersen of willen beheersen (De Caluwe 2006: 23). Dit in tegenstelling  tot  de  informele  variant  in Nederland,  die  een  soort nonchalante variant van  de  standaardtaal  is  (Stroop  2005:  407).  De  uitspraak  is  daarbij  ook  verder geëvolueerd.  Hiermee  rekening  houdend,  is  het  van  belang  dat  men  de  twee  talen afzonderlijk bestudeert.   Ondanks  het  feit  dat  de  sms‐taal  tot  het  onderzoeksdomein  van  de  hedendaagse taalkunde behoort, blijft het heel vaak een aanvulling bij de chattaal. Het is zonder meer duidelijk dat er overeenkomsten zijn en dat er taalkenmerken zijn die zowel in de sms‐taal als  in de chattaal gebruikt worden. Toch mogen we niet vergeten dat het medium chatten anders is dan het sms’en. Zo heeft men bij het chatten de ruimte en de tijd om een  gesprek  te  voeren.  Fouten  zijn  niet  zo  erg, want men kan  ze  een  regel  later weer verbeteren. Frank Jansen, docent en onderzoeker aan de Universiteit Utrecht zegt dat er “bij het sms’en sprake is van een zogenoemd ‘recipiënt design’: de ontwerper overweegt hoe de ontvanger de boodschap zal begrijpen” (in: Roos 2006: 192). Een sms’je moet dus in  één  keer  goed  begrepen  worden,  want  een  extra  sms  sturen  om  het  vorige  uit  te leggen, kost extra tijd en geld. Het is juist die beperking die de sms‐taal zo typeert en die aantoont hoe economisch wij met onze taal kunnen omgaan.   

1.3  Het onderzoek 

Het  medium  sms’en  is  nog  niet  zo  oud.  Het  begrip  ‘sms’  bestaat  volgens  het Chronologische  woordenboek  van  Nicoline  van  der  Sijs  sinds  1994  maar  het  sms’en werd  pas  in  2000  een  rage  onder  de  jongeren  (Van  der  Sijs  2002:  319).  Over  het taalgebruik dat tijdens het sms’en gebruikt wordt, zegt Jan Stroop dat de sms’er vooral stoeit met het Nederlands, juist “omdat deze taal de moedertaal is van de gebruikers en omdat je van jouw moedertaal de precieze en onbeperkte mogelijkheden veel beter kent dan  van  een  tweede  taal”  (Stroop  2005:  400).  Hij  voegt  hier  nog  aan  toe  dat  het Nederlands een nieuw domein veroverd heeft en dat nog wel bij de jongeren.   In  deze  masterproef  staan  een  aantal  taalkenmerken  centraal  die  ook  vaak  als  de kenmerken van de informele spreektaal, of de omgangstaal, genoemd worden. Deze taal wordt in elke informele gesproken situatie aanvaard en is de taal die men ook op straat hoort. Met  behulp  van  dit  onderzoek  krijgen we  een  idee  hoe  aanvaardbaar  het  anno 2009  is  om  deze  gesproken  taalvariëteit  neer  te  schrijven.  Naast  de  omgangstalige gebruikt  men  ook  andere  linguïstische  verschijnselen.  Deze  illustreren  hoe  creatief sms’ers met hun taal kunnen omgaan. Dit onderzoek behandelt beide verschijnselen en gaat na op welke manier  jongeren en volwassenen ze gebruiken. Alleen zo kunnen we vaststellen  of  het  Nederlands  een  nieuw  domein  veroverd  heeft  en  wie  dit  nieuwe 

10  

taalgebruik  hanteert.  Verder  wordt  er  onderzocht  of  het  taalgebruik  dat  jongeren toepassen om een sms’je naar een volwassene te sturen, afwijkt van het taalgebruik naar vrienden of vriendinnen. Kortom of het  juist  is dat  jongeren verschillende registers en taalvariëteiten  gebruiken?  Zo  is  het  bijvoorbeeld  mogelijk  dat  de  gsm  met  zijn  160 lettertekens  per  sms  als  een  zodanig  beperkt  medium  beschouwd  wordt,  dat  de jongeren in hun taalgebruik geen onderscheid meer maken en slechts één taalvariëteit gebruiken.  In wat volgt, wordt eerst een beschrijving van de opzet en methodologie gegeven. In het eerste hoofdstuk wordt het corpus aan de hand van drie punten besproken. Het eerste punt geeft een verklaring waarom ik voor de doelgroep 12‐ tot 40‐ jarigen gekozen heb. In het tweede punt wordt de aanleg van een betrouwbaar corpus rond deze doelgroep besproken.  Voor  het  verdere  onderzoek  heb  ik  niet  elke  leeftijd  apart  bestudeerd.  De opbouw van de  leeftijdscategorieën en hoe deze  in dit onderzoek afgebakend worden, komen in het laatste punt aan bod. Hoofdstuk 2.2 vertelt wat meer over de gegevens. De onderzochte verschijnselen worden kort aangehaald maar komen verder uitgebreid  in deze  masterproef  aan  bod.  In  hoofdstuk  2.3  wordt  de  verwerking  van  de  gegevens behandeld met een korte voorstelling van de gebruikte programma’s en de  toepassing ervan. Hoofdstuk 2.4 gaat over de lettertekens. Ik ga na of er een rechtstreeks verband is tussen het aantal lettertekens en de leeftijd. Als een groep minder lettertekens gebruikt en  dus minder  te  vertellen  heeft,  is  de  kans  groot  dat  ze  bepaalde  taalverschijnselen minder  gebruikt.  Het  verband  tussen  het  aantal  lettertekens  en  de  leeftijdsgroepen  is dus  voor  de  verdere  bespreking  relevant.  In  hoofdstuk  2.5  wordt  er  ten  slotte  een verkennend onderzoek naar het gebruik van het T9‐systeem gegeven.   Hoofdstuk 3 krijgt de toepasselijke naam  ‘Oe hebde gij da gsgreve?’. Deze  titel geeft al een  klein  voorsmaakje  van  de  linguïstische  kenmerken  die  ik  in  de  sms‐taal tegengekomen  ben.  Dit  hoofdstuk  is  verder  onderverdeeld.  Elk  taalverschijnsel  dat onderzocht wordt, krijgt een aparte bespreking. Daarbij worden de verschijnselen kort voorgesteld. Vervolgens bespreken we het verschijnsel aan de hand van de absolute en relatieve cijfers en de significantie. Bij een significant resultaat, is er een correlatie waar te  nemen.  Dat  betekent  dat  er  een  verband  is  tussen  de  leeftijdscategorieën  en  het taalverschijnsel.  Bij  een  significant  resultaat mogen  we  trouwens  ook  over  de  gehele populatie van jongeren, jongvolwassenen en volwassenen spreken. We hoeven ons dus niet  langer  te  beperken  tot  ‘de  respondenten  die  aan  dit  onderzoek  meegewerkt hebben’.   In hoofdstuk 4 gaan we na of jongeren een andere taalvariëteit gebruiken bij het sms’en naar  volwassenen.  Daarvoor  onderzoek  ik  die  taalverschijnselen  uit  hoofdstuk  3  die vooral  door  de  jongeren  toegepast  worden.  Het  is mogelijk  dat  de  jongeren  zich met deze  omgangstalige  en  sms‐talige  verschijnselen  identificeren,  waardoor  ze  deze verschijnselen  enkel  gebruiken  in  sms’jes naar  een ontvanger die  tot  de  groep van de sms’er behoort.  

11  

Naast de onderzochte kenmerken van de sms‐taal zijn er ook andere verschijnselen  in de  sms’jes  geattesteerd.  Deze  attestaties  worden  in  hoofdstuk  5  kort  voorgesteld  en staan open voor verder onderzoek. Het laatste hoofdstuk vormt het uiteindelijke besluit van deze masterproef.                                 

12  

2  OPZET EN METHODE 

2.1  Corpus 

2.1.1  De doelgroep 

Een onderzoek naar de sms‐taal heeft natuurlijk een corpus van sms’jes nodig. Maar om over een betrouwbaar corpus  te kunnen spreken, volstaan sms’jes zonder bijkomende informatie  over  de  zender  en  de  ontvanger  niet.  Sms’jes  zoals  je  die  op  het  internet vindt,  kunnen  bijgevolg  in  dit  onderzoek  niet  gebruikt  worden.  Daarom  heb  ik  in  de tijdspanne  van  november  2007  tot  januari  2009  sms‐berichten  verzameld. Maar  voor het verzamelen kon beginnen, moest eerst beslist worden welke doelgroep bestudeerd zou worden.  Het  gsm‐bezit  neemt  toe  met  de  leeftijd.  Een  onderzoek  van  het  OIVO  (2009),  het onderzoeks‐ en  informatiecentrum van de Verbruikersorganisaties,  toont aan dat 3 op de 10 jongeren met een leeftijd van 9‐10 jaar een gsm bezit. Op de leeftijd van 11‐12 jaar hebben al 6 op de 10 een gsm. Vanaf de leeftijd van 13 jaar heeft ruim de meerderheid, ongeveer  8  op  de  10  jongeren,  een mobieltje  in  handen.  Vergeleken met  2003  is  het aantal  jongeren onder de 13  jaar die een gsm hebben niet veranderd. Vanaf de  leeftijd van 13 jaar zijn er meer jongeren dan vroeger die een gsm hebben. Opvallend daarbij is dat naarmate een kind ouder wordt, het alsmaar meer sms’en verstuurt: 1 sms per dag op de leeftijd van 9 jaar evolueert naar bijna 3 sms’en vanaf de leeftijd van 13 jaar. Dit aantal blijft vervolgens stabiel. Het onderzoek geeft ook aan dat qua gebruik het zenden van  sms’jes  een  typisch  jongerenverschijnsel  is.  Het  succes  van  het  mobieltje  kan volgens  het  OIVO  enerzijds  verklaard  worden  door  de  daling  van  de  aankoopprijs. Anderzijds  is  de  gsm  een  middel  tot  identificatie.  Het  is  dus  een  teken  van  sociale erkenning, wat de populariteit onder de jongeren verklaart.  Voor dit onderzoek heb ik ervoor gekozen om bij het eerste jaar secundair onderwijs te beginnen. Deze  jongeren zijn  tussen de 12 en 13  jaar. De grote meerderheid van deze jongeren bezit volgens het OIVO een gsm en het sms’en is heel bekend. Ik begrens mijn onderzoek tot sms’ers met een leeftijd van 40 jaar. Aanvankelijk was het de bedoeling de sms‐taal van 12‐  tot 60‐jarigen te onderzoeken. Het probleem is dat 50‐  tot 60‐jarigen het  toestel  vooral  gebruiken  om  te  bellen  en  veel  minder  om  te  sms’en.  Uit  een verkennend  onderzoek  in  2007‐2008  naar  de  sms‐taal  van  12‐  tot  60‐jarigen  bleek trouwens dat het taalgebruik van de 50‐ tot 60‐jarigen heel standaardtalig was (Willems 2007‐2008).  

2.1.2  Aanleg van het corpus 

Aangezien ik de grote groep van 12‐ tot 40‐ jarige sms’ers wou bereiken, heb ik voor een formulier gekozen dat ik uitgedeeld en via mail doorgestuurd heb (zie bijlage 1). Hierop 

13  

kon men drie sms’jes neerpennen of typen, die men in de outbox opgeslagen had of die men in de  loop van de week of maand verstuurde. Het doorsturen en uitdelen van het formulier is in drie fases gebeurd. De eerste fase bestond uit een proefexemplaar dat in november  2007  bij  25  vrienden  rondgegaan  is.  Na  een  paar  aanpassingen  werd  een tweede  formulier  in  december  2007  tot  ongeveer  april  2008  doorgestuurd  en uitgedeeld.  In  een  laatste  fase,  van  september  2008  tot  januari  2009,  heb  ik  het formulier nog een derde keer uitgedeeld bij die groepen die minder vertegenwoordigd waren. Het ging om de jongvolwassenen van 23 en 24 jaar, de volwassenen van 25 tot 40 jaar en de groep van 14‐ en 15‐ jarige jongens en meisjes.   Het  formulier  is zo opgesteld dat er  informatie over de zender gevraagd wordt zonder daarbij de anonimiteit van de respondenten te schenden. Belangrijk voor het onderzoek zijn gegevens over het geslacht, de leeftijd, de woonplaats en of men studeert of werkt. Na  het  doorsturen  en  verwerken  van  de  proefexemplaren,  heb  ik  het  formulier  nog verder uitgebreid door informatie over de studierichting en de beroepskeuze te vragen. Ik  wou  namelijk  een  representatief  staal  van  studie‐  en  beroepskeuzes  krijgen, waardoor het belangrijk is te weten wat de respondenten precies doen in het dagelijkse leven. Na elk ingevuld sms’je werden er twee vragen over de ontvanger gesteld: hoe ziet de sms’er de ontvanger en hoe oud is de ontvanger ongeveer. Voor de eerste vraag had men de keuze tussen vriend, vriendin, partner, volwassene, familielid en collega. Bij het doorsturen van de proefexemplaren was de keuze veel beperkter. Men kon enkel vriend, vriendin  of  volwassene  aanduiden.  Dat  dit  geen  goede  opstelling  was,  bleek  uit  de reacties  op  de  eerste  formulieren.  De  meeste  respondenten  schreven  bijvoorbeeld tussen haakjes bij vriend of vriendin dat men hiermee de partner bedoelde. De tweede opstelling met de zes keuzemogelijkheden is dus veel geschikter. In de laatste fase heb ik het formulier nog verder uitgebreid. Na elk sms’je werd aan de respondent gevraagd of men gebruik gemaakt heeft van het gsm‐woordenboek of de T9. Dit is een techniek die bedoeld is om makkelijk en snel woorden in te toetsen. Het woord T9 staat voor ‘Text on 9  keys’  en  dat  vat  eigenlijk  het  hele  systeem  samen  (zie:  2.5  T9  of  het  gsm‐woordenboek).  Om sms’jes van jongeren te verzamelen, werd de hulp van vier scholen in de regio’s Gent en  Zottegem  ingeroepen.  Twee  daarvan  waren  ASO  scholen,  de  andere  TSO/BSO scholen.  Bij  de  scholen  in  de  regio’s  Gent  heb  ik  zelf  de  opdracht  uitgelegd.  Voor  de scholen in Zottegem kon ik rekenen op de hulp en medewerking van twee vriendinnen. In  elke  les werd  de  korte  tekst  bovenaan  het  formulier  voorgelezen.  De  vraag  om  de sms’jes letterlijk over te schrijven, werd extra beklemtoond. Zo kan dit onderzoek enkel betrouwbaar  en  representatief  zijn,  als  ook  de  sms’jes  van  de  jongeren waarheidsgetrouw  zijn.  Voor  de  jongeren  met  een  leeftijd  van  12  tot  18  jaar  had  ik uiteindelijk 257 formulieren waarvan er 70 in dit onderzoek verwerkt zijn. Deze selectie is at random gebeurd. Daarnaast verkreeg ik in december 2008 ook 35 formulieren van twee  klassen  uit  het  Sint‐Jozef  Humaniora  te  Brugge.  Deze  formulieren worden  enkel 

14  

gebruikt  in  de  beschrijving  van  het  gsm‐woordenboek  of  de  T9.  In  het  verdere onderzoek zijn ze niet opgenomen.   Voor de 19‐ tot 24‐ jarigen kon ik beroep doen op de twee TSO/BSO scholen, waar heel wat  jongeren  aan  hun  specialisatiejaar  bezig  waren,  en  op  het  hoger  onderwijs. Bovendien was het  internet voor het bereiken van deze groep een handig hulpmiddel. Zeker  omdat  men  op  die  manier  een  breed  publiek  kan  aanspreken.  De  deelnemers waren  zo  goed  als  altijd  kennissen  van  kennissen  waardoor  we  ook  hier  van  een representatief  resultaat  kunnen  spreken.  Voor  deze  groep  had  ik  een mooi  totaal  van 138  formulieren.  Aanvankelijk  had  ik  55  formulieren  geselecteerd.  Maar  omdat  ik  in januari 2009 nog heel wat formulieren ontvangen heb, zijn er nog 6 extra opgenomen.   De  groep  van  25‐  tot  40‐  jarigen  is  iets  moeilijker  te  bereiken.  Om  het  onderzoek representatief  te  houden,  is  het  van  belang  een  doorsnee  te  krijgen  van  verschillende mensen  met  verschillende  achtergronden  en  met  andere  beroepskeuzes.  Een  kleine selectie  van  bedrijven/organisaties  die  ik  gevraagd  heb  mee  te  werken,  zijn  het onderwijs (zowel secundair als hoger), De Lijn, het UZ, … Ook bij deze laatste groep heb ik een verdere selectie doorgevoerd. In het totaal werden er 44 enquêtes opgenomen.   Voor  de  12‐  tot  40‐jarigen  heb  ik  een  uiteindelijk  resultaat  van  175  verwerkte formulieren.  In  totaal  zijn  er  518  sms’jes  geanalyseerd.  7  mensen  hebben  2  sms’jes ingevuld, terwijl de overige 168 telkens 3 sms’jes opgegeven hebben (zie: tabel 1).    12 – 18  19 – 24  25 – 40  totaal aantal personen  70  61  44  175 aantal sms’jes  207  180  131  518 3 sms’jes  67  58  43  168 2 sms’jes  3  3  1  7 

Tabel 1 

 

2.1.3  De indeling van de groepen 

Een  hypothese  is  dat  jongeren  anders  schrijven  dan  volwassenen  en  dat  ze  bijgevolg andere  taalverschijnselen  gebruiken.  Vandaar  dat  ik  bij  het  onderzoeken  van  de verschillende taalverschijnselen de 12‐ tot 40‐jarigen verder onderverdeeld heb. Er zijn in  totaal  drie  groepen.  De  eerste  groep  bestaat  uit  de  12‐  tot  18‐  jarigen,  de  tweede groep uit de 19‐ tot 24‐ jarigen en de laatste groep uit de 25‐ tot 40‐ jarigen. De reden voor  deze  opstelling  is  eenvoudig.  Voor  de  eerste  groep  neem  ik  het  secundaire onderwijs  als  basis.  De  tweede  groep  kan  men  ruim  opvatten  als  de  groep  van jongvolwassenen  die  een  hogere  studie  volgen  of  die  nog  niet  zo  lang  op  de arbeidsmarkt  te werk  gesteld  zijn.  Deze  groep  bevindt  zich  tussen  de  jongeren  en  de volwassenen. De laatste groep bestaat uit mensen die zo goed als allemaal werken, met uitzondering van één doctoraatstudente en van één hogeschoolstudent.  

15  

 Een  tweede  reden waarom  ik  voor  deze  opstelling  gekozen  heb,  is  omdat  het  sms’en vanaf  2000 onder de  jongeren  een  rage werd. Natuurlijk  zal  dat  niet  overal  even  snel gebeurd zijn. De tweede groep was toen ongeveer tussen de 10 à 15 jaar. Zij hebben het medium leren kennen op het moment dat het populair werd. Deze tweede groep vormt dus een overgang tussen een groep voor wie de gsm en het bijhorende sms’en redelijk vanzelfsprekend zal zijn en een groep die al wat ouder was op het moment dat de gsm en het  sms’en aan  terrein won. Dat de 12‐  tot 18‐jarigen sterk verbonden zijn met dit kleine  toestel,  stelde  ook de KULeuven  in 2007  vast  na  een  online bevraging  van 227 laatstejaars  secundair onderwijs. Uit  dit  onderzoek bleek dat 72% van de bevraagden ‘zijn  gsm  echt  zou  missen,  wanneer  deze  kapot  of  verloren  zou  gaan’,  41%  van  de jongeren kon ‘zich geen leven meer voorstellen zonder gsm’ en 43% vindt ‘zijn gsm heel belangrijk in zijn leven’ (in: Maks! 2007: 9). De laatste groep representeert mensen die 8 à 9 jaar geleden tussen de 16 en 32 jaar waren. De spreiding in deze groep is zeer ruim. Toch kunnen we stellen dat het vooral mensen zijn die de gsm functioneel zien. Voor hen is het vaak niets anders dan dat het vaste telefoontoestel mobiel is geworden (Bogaert 2006‐2007: 13).   

2.2  De taalverschijnselen 

Om  te  achterhalen  welke  taalverschijnselen  in  de  sms’jes  voorkomen,  heb  ik  gebruik gemaakt  van  de  proefexemplaren.  Deze  25  formulieren,  in  totaal  75  sms’jes,  werden grondig geanalyseerd. Op basis daarvan kregen we een goed beeld van hoe de sms‐taal er in werkelijkheid uitziet en welke taalverschijnselen frequent gebruikt worden.  Het viel onmiddellijk op dat in heel wat sms’jes omgangstalige kenmerken voorkomen. Dat  is waarschijnlijk niets nieuws want ook de chattaal maakt daar gretig gebruik van. Nochtans zei Ludo Permentier, taalredacteur van De Standaard, dat geen enkele Vlaming eraan zou denken Wilde nog e pintje? op papier te zetten (in: Geeraerts 2001: 341). Uit dit  onderzoek  zal  blijken  dat  dit  niet  langer  geldt.  Voor  de  beschrijving  van  de kenmerken van de omgangstaal heb ik ook gebruik gemaakt van het artikel ‘Tussentaal als  natuurlijke  omgangstaal  in  Vlaanderen’  (De  Caluwe  2006).  Een  aantal taalverschijnselen die daarin besproken worden, komen ook in dit onderzoek aan bod. Daarnaast heb ik ook gebruik gemaakt van de artikels en studies omtrent de chattaal.  

2.2.1  De onderzochte taalverschijnselen 

Een groot deel van de onderzochte  taalverschijnselen zijn  typische kenmerken van de omgangstaal. Deze kenmerken zijn niet volledig en worden niet te allen tijde toegepast, “want afhankelijk van hun dia‐ of regiolectische achtergrond zullen sprekers nu eens dit en  dan  weer  een  andere  kenmerk  uit  hun  dialect  of  regiolect  integreren  in  de omgangstaal.” (De Caluwe 2006: 56) Deze kenmerken zijn echter ook niet exclusief. Zo 

16  

“dringt  een  aantal  verschijnselen  niet  alleen  door  in  de  omgangstaal,  maar  ook  in  de (informele) standaardtaal van heel wat Vlamingen.” (De Caluwe 2006: 56)   De onderzochte omgangstalige kenmerken in de sms‐taal:  fonetiek/fonologie: 

h­ procope: eb voor ‘heb’, ier voor ‘hier’  apocope  en  syncope  bij  korte  functiewoorden: wat  (wa), niet  (nie), goed  (goe), iets (iet), als (as) 

deletie –n en deletie sjwa bij woorden die eindigen op –en: denke en denkn i.p.v. ‘denken’ 

pro‐ en enclise: kheb  i.p.v. ik heb en ist  i.p.v. is het. Dit is een samentrekking van een beklemtoond woord met een onbeklemtoond woord tot één woord. 

 morfologie: 

verbuiging van de lidwoorden: Liefjeee,en zijde den berg opgeraakt:p?  afwijkende  verbuiging  van  adjectieven  en  van  bezittelijke/aanwijzende voornaamwoorden: hb weer ruzi gehd me Milan diene stomn klein khaat die gewn. =­)  

het gij‐systeem in de 2e persoon met u als objectsvorm: Wanneer komtge af??Ksta hier  te  wachten!  Interessant  daarbij  is  de  vraag  of  een  sms’er  die  het voornaamwoord ge/gij gebruikt ook voor de objectsvorm u kiest.  

grammatica:   clitische  vormen  van  het  persoonlijk  voornaamwoord:  Tis  goe  vo  vanmiddag kunde gij?, late gij et dan wete alst mag☺  

verkeerd  lidwoord bij  stad,  school en voetbal: Komde gij mij  sebiet nog ophalen aant school. 

het tussentalig gebruik van het hulpwerkwoord gaan met het werkwoord hebben, zijn, moeten, kunnen, mogen, dienen, durven  en gaan  zelf: Kdenk ni dak mrgn ga gaan, ma kweetet nog ni. Thangt ervan af x ☺ 

weer  i.p.v. terug: Ga ge vanav  iets mee gaan drinken?Stw [stuur weer] é xxx. Men vraagt niet om opnieuw te sturen, wel om terug te sturen naar de zender. 

de  beknopte  bijzin met  te‐infinitief  ingeleid  door  van  of  voor  in  plaats  van  het facultatieve om: Straks om 2.30u bij u thuis vo te trainen e.tot straks yuw.  

deletie  van  het  subject:  Ben  zaterdagavond  in  Geel  ([ik]  ben  zaterdagavond  in Geel) 

ellips: Trouwens, ook geen ajuin van de Aldi, wegens onder maats. X 

De verklaring voor deze verschijnselen is dat men de woorden schrijft zoals men ze in werkelijkheid uitspreekt. Dat  sommige woorden minder  lettertekens bevatten dan het standaardwoord is een bijkomend voordeel.    

17  

Verder hebben we in deze studie ook rekening gehouden met één spellingsregel:  eigennamen schrijft je met een hoofdletter: Was t gsm nummer van marij,want margaux eeft nodig thx 

 De laatste categorie bestaat uit kenmerken die volgens heel wat taalkundigen eigen zijn aan de chat‐ en sms‐taal. Deze komen bijgevolg niet voor in de omgangstaal. Zo is “het aantal  incidentele verkortingen door het chatten op  internet en door de  invoering van sms  op  mobiele  telefoons  enorm  toegenomen.”  (Van  der  Sijs  2002:  318)  Tot  deze categorie behoren:  

letterwoorden:  bij  het  letterwoord  gebruikt  men  enkel  de  eerste  letters  van opeenvolgende woorden. Zjg voor ‘zie je graag’ is volgens dit principe gevormd. 

verkortingen:  bij  de  verkortingen  laat  men  klinkers  of  medeklinkers  in  een woord weg of behoudt men enkel de beginletters van een woord. 

de  CU‐  categorie:  bij  deze  categorie  maakt  men  gebruik  van  letters  die  een bepaalde  klankcombinatie  weergeven.  Een  voorbeeld  van  dit  laatste  is  het Engelse  cu  voor  ‘see  you’,  waar  men  de  letter  c  als  sie  en  u  als  joe  leest.  Dit taalspel  komt  vooral  in  de  Engelse  sms‐taal  voor.  Vandaar  dat  ik  voor  de benaming  van  deze  groep  voor  het  Engelse  woordje  cu  gekozen  heb.  In  het Nederlands  hebben we  bijvoorbeeld  het  begrip  ‘effen’  dat  door  ff weergegeven wordt en de letter n die als [εn] gelezen wordt. 

de  cijfers  voor  letters:  men  kan  ook  gebruik  maken  van  cijfers  om  een klankcombinatie te vormen. Zo zijn w8en en suc6 niets anders dan  ‘wachten’ en ‘succes’. 

de omgespelde letters: bij de omgespelde letters hebben we drie mogelijkheden: y voor ‘ij’, x voor ‘ks’ en g voor ‘ch’. Voorbeelden zijn my (‘mij’), strax (‘straks’) en sgool (‘school’). 

de symbolen: voor sommige woorden kan men ook gebruik maken van symbolen. Het meest voor de hand liggende is & voor ‘en’. Maar ook x voor ‘iets/keer’ komt voor.  

De  meeste  van  deze  verkortingen  zijn  nog  niet  gestandaardiseerd.  Dat  kan  echter veranderen.  Zo  is  ondertussen  ff  opgenomen  in  Van  Dale  en wordt  het  vrij  algemeen gebruikt (Van der Sijs 2002: 319).   

2.3  Het verwerken van de gegevens 

De sms’jes worden in de eerste plaats grondig bestudeerd (zie bijlage 2). In de analyse worden  zowel de onderzochte kenmerken als  andere verschijnselen vermeld. Voor de verdere verwerking van deze gegevens maken we gebruik van het statistiekprogramma SPSS.  SPSS  staat  voor  ‘Statistical  Package  for  the  Social  Sciences’  en  is  een  sterk verspreid statistisch verwerkingsprogramma. Wij gebruiken in dit onderzoek SPSS voor het  ingeven van de data en voor de verdere verwerking van hoofdstuk 4. Ondanks het feit  dat  SPSS  een  eenvoudig  menusysteem  heeft  waardoor  programmeren  niet 

18  

noodzakelijk is, kiezen we toch voor het programma R voor de verdere verwerking van hoofdstuk 3. Een nadeel  is dat dit  laatste  een programmeertaal  is  en dat we bijgevolg kennis  moeten  hebben  van  deze  taal.  Het  grote  voordeel  is  wel  dat  R  een  ideaal programma is voor statistische analyse en voor de grafische presentatie van gegevens.   In  SPSS  werd  er  een  bestand  gemaakt  voor  de  verschijnselen  die  in  dit  onderzoek centraal staan. Dit bestand begint met de algemene informatie omtrent de bevraagden, gevolgd  door  de  verschillende  taalverschijnselen.  Deze  variabelen  staan  in  de kolommen.  In  het  algemene  deel  krijgt  elke  persoon  1  nummer.  De  twee  of  drie berichtjes van deze persoon worden verder onder dat nummer opgenomen. De leeftijd, het geslacht en de woonplaats van elke persoon worden in een aparte kolom vermeld. Een code geeft aan of de persoon in kwestie een man of vrouw is en of hij of zij werkt of studeert.  De  code  is  bovendien  zo  opgesteld  dat  als  de  respondent  studeert,  het  ook duidelijk wordt welke  richting  hij  of  zij  precies  volgt.  In  de  volgende  twee  kolommen komt de informatie over de ontvanger van het sms’je. Ook hier wordt gebruik gemaakt van  een  code  die  aangeeft  of  de  persoon  een  vriend,  vriendin,  partner,  volwassene, familielid of collega is. De leeftijd van deze persoon is van groot belang. Zo is een nicht of neef  van  ongeveer  dezelfde  leeftijd  als  de  zender  ook  een  familielid  maar  zal  het taalgebruik dat de respondent gebruikt om naar deze persoon te sms’en waarschijnlijk overeenkomen  met  het  taalgebruik  naar  vrienden.  Dus  bij  het  onderzoek  naar  de taalvariëteit  van  jongeren  naar  volwassenen  en  dus  ook  naar  volwassen  familieleden zullen we bij de familieleden neven en nichten jonger dan 18 jaar moeten elimineren om een representatief resultaat te krijgen. Ten slotte wordt er nog aangegeven uit hoeveel woorden en uit hoeveel lettertekens elk sms’je bestaat.  De  rijen  zelf  zijn  de  518  opgenomen  sms’jes.  Aan  de  hand  van  de  analyse worden  de rijen  verder  aangevuld.  Als  er  een  bepaald  taalverschijnsel  in  een  sms’je  aanwezig  is, wordt  dit  in  de  desbetreffende  kolom  aangeduid.  Stel  dat  we  het  volgende  sms’je bespreken: Heb ge al een  lief,of wa? De taalverschijnselen die in dit sms’je geattesteerd worden, zijn: 

afwijkende werkwoordsvervoeging bij gij (stam +t)  ge i.p.v. jij/je  wa: apocope –t  of wa: lexicaal omgangsverschijnsel; of zo = of iets dat erop lijkt (Van Dale Groot woordenboek) 

Als alle verschijnselen van één sms’je in het bestand ingevuld zijn, wordt er nagegaan of er een mogelijkheid is om een ander taalverschijnsel toe te passen. In het sms’je Heb ge al een lief,of wa? heeft men bijvoorbeeld de mogelijkheid om een h‐procope toe te passen (eb i.p.v. ‘heb’). Het is namelijk belangrijk bij het bestuderen van een taalverschijnsel om enkel die sms’jes te selecteren waar het verschijnsel toegepast is en die sms’jes waar dat niet  gebeurd  is  maar  waar  de  mogelijkheid  om  het  toe  te  passen  wel  bestaat.  In bovengenoemd  sms’je  hebben  we  bijvoorbeeld  een  toepassing  van  de  apocope  of 

19  

deletie–t  (wa)  en  een mogelijkheid  om  de  h‐  procope  toe  te  passen  (heb).  De  sms’jes waar  er  geen  mogelijkheid  is,  zijn  eigenlijk  ruis  en  moeten  bijgevolg  geëlimineerd worden. Zo heb je in dit sms’je geen mogelijkheid om cijfers voor letters te gebruiken. Bij de bespreking van dit verschijnsel is bovengenoemd sms’je ruis. Om aan te geven of er een mogelijkheid  is  of  niet,  gebruiken  we  een  code.  Daarbij  geeft  ‐1  aan  dat  er  geen mogelijkheid  is en ‐2 dat er wel een mogelijkheid  is. Tabel 2 toont op welke manier  ik het sms’je Heb ge al een lief,of wa? in SPSS ingevuld heb voor de h‐procope, deletie –t en cijfers voor letters.  sms’je  h‐procope  deletie –t   cijfers voor letters   ‐2  1  ‐1 

Tabel 2 

Deze code is echter niet bij elk taalverschijnsel nodig. Zo is een verkorting bijvoorbeeld op elk moment en in elk sms’je mogelijk. De lijst in bijlage 3 toont trouwens aan dat er ontzettend veel woorden verkort kunnen worden en dat er geen vaste regels zijn die te allen tijde toegepast kunnen worden. Aangezien de mogelijkheid hier altijd bestaat, heeft het dan ook niet veel zin om hier nog een code ‐1 of ‐2 aan toe te voegen.  Verder moeten ook de berichtjes met ‘telex taal’ geëlimineerd worden. Het begrip telex taal wordt in deze studie gebruikt om die sms’jes aan te duiden, die gebruik maken van zinsconstructies  die  in  het  dagelijkse  taalgebruik  heel  onnatuurlijk  aanvoelen.  Een voorbeeld  is  Yeet,  skatn  skatpark  4u?.  Meestal  zijn  deze  berichtjes  heel  kort.  Dat  wil echter niet zeggen dat elke kort berichtje er eentje  is  in  telex taal. Er zijn bijvoorbeeld veel berichtjes die enkel een groet of wens bevatten. Deze worden in dit onderzoek wel opgenomen.  Er  is  ook  één  sms’jes  dat  volledig  in  het  Engels  geschreven  is.  Dit  sms’je wordt niet opgenomen, maar wordt bij het gekleurde taalgebruik (zie 5.1.2) wel vermeld onder  het  label  ‘Engels’.  In  totaal  werden  er  3  sms’jes  bij  de  jongeren,  2  bij  de jongvolwassenen en 3 bij de volwassenen geëlimineerd. Ten slotte werd er één sms’je geattesteerd met de vraag woorden te vertalen in het Frans: Hoe vertaal je in het frans: “de allerlaatste uren” en “zij is heel beschaamd”. Het moet wel iets met “tout” zijn. groetjes, Stijn.  De  vraag  of  er  een  mogelijkheid  is  een  bepaald  taalverschijnsel,  zoals  de omgespelde letter g voor ‘ch’, toe te passen bij de woorden tussen aanhalingstekens, is hier  volledig  zinloos.  Natuurlijk  schrijf  je  niet  besgaamd  voor  ‘beschaamd’  als  je  dit woord vertaald wilt krijgen. Ik hou in dit sms’je dus enkel rekening met de woorden die niet tussen aanhalingstekens staan.   Bij het trekken van conclusies gebruiken we in dit onderzoek de significantietoets. Deze toets wordt enkel gebruikt als men op basis van een steekproef uitspraken wil doen over een gehele populatie. Een resultaat wordt statistisch significant genoemd wanneer het onwaarschijnlijk  is  dat  het  door  toeval  is  opgetreden.  Het  doel  van  een  statistische significantietoets is dus het stellen van de vraag hoe waarschijnlijk het is dat een effect bestaat. We houden daarbij rekening met de nulhypothese en de alternatieve hypothese. De nulhypothese is de veronderstelling dat er geen effect bestaat. In een dergelijk geval 

20  

zullen  de  resultaten  bij  elke  groep  ongeveer  hetzelfde  zijn.  De  alternatieve  hypothese stelt  dat  er  wel  degelijk  een  verschil  is  tussen  de  resultaten  in  de  tabellen.  Bij  het berekenen van deze toets krijgen we een aantal resultaten. Het belangrijkste is evenwel de p‐waarde of de overschrijdingskans van een gegeven  steekproef. Hoe kleiner de p‐waarde, hoe extremer de uitkomst. De significantieniveaus zijn in de praktijk 0,05 of 5% en  0,01  of  1%.  Is  de  p‐waarde  kleiner  dan  0,05  of  0,01  dan  spreekt  men  van  een significante,  resp.  sterk  significante  uitkomst.  Dat  betekent  dat  de  nulhypothese verworpen  wordt.  Bovendien  houdt  de  significantietoets  simultaan  rekening  met  de binnengroepsvariantie.  Een  kritische  houding  ten  aanzien  van  de  resultaten  is  steeds vereist.   

2.4  De lettertekens 

Bij het versturen van één bericht, beschikt men over 160  lettertekens of ongeveer één volwaardige zin. Men kan dit aantal natuurlijk overschrijden, maar daar betaalt men ook voor.  Het  is  dan  ook  aannemelijk  te  veronderstellen  dat  iedereen  zoveel  mogelijk gebruik maakt van deze 160 lettertekens. Kan men de boodschap niet weergeven in de voorhanden  zijnde  ruimte,  dan  kunnen  verkortingen  of  het weglaten  van  letters  hulp bieden. Dat om er toch maar voor te zorgen dat men niet voor twee sms‐berichten moet betalen i.p.v. één.   Dit  onderzoek  bestaat  uit  berichtjes  met  allerlei  boodschappen,  gaande  van liefdesverklaringen (ik zie je zo graag e.. lieve dikke zoewn vr mijn liefky) tot het pijnlijke einde van een relatie (As ge myn klere ni schoon vind, dan moestte mr ni ja gezegd ebbe. TIS UIT.). Opvallend is dat het aantal  lettertekens nogal beperkt bleef. Zowel de eerste, de tweede als de derde groep heeft een gemiddelde dat onder de 100 lettertekens ligt. Voor de eerste groep is het gemiddelde gelijk aan 65 lettertekens per bericht. De tweede groep heeft een iets hoger resultaat met 90 lettertekens per bericht en de laatste groep heeft  een  gemiddelde  van  73  lettertekens  per  bericht.  De  zwarte  bollen  in  figuur  1 representeren de drie gemiddeldes.   

21  

 Figuur 1 

 Het doel van dit hoofdstuk is te kijken of er een rechtstreeks verband is tussen het aantal gebruikte lettertekens en de leeftijd van de sms’er. Daarvoor heb ik gebruik gemaakt van het  programma  R  (zie  bijlage  4).  De  verschillende  sms’ers  werden  in  drie  groepen verdeeld. Stel dat één groep beduidend meer lettertekens gebruikt dan de andere twee dan is het enigszins logisch dat er in deze groep meer taalverschijnselen waar te nemen zijn.  Dat  geldt  ook  omgekeerd.  Als  één  groep,  bijvoorbeeld  die  van  de  volwassenen, minder  te  vertellen  heeft,  is  het  ook  logisch  dat  zij  minder  verkortingen  of  ellipsen gebruiken. Vandaar dat het belangrijk is te weten hoe de verhouding ligt.   In eerste  instantie hebben we zonder de drie  categorieën gewerkt. We hebben dus de correlatie tussen het aantal lettertekens en de leeftijden gezocht. Een resultaat dat gelijk is aan +1 of dichter bij +1 ligt, is recht evenredig. Dat betekent: hoe meer A, des te meer B. In dit geval zou dat betekenen: hoe hoger de leeftijd van de respondenten, des te meer lettertekens ze gebruiken. Hebben we een resultaat dat gelijk is aan, of dicht aanleunt bij ‐1  dan  is  de  relatie  omgekeerd  evenredig.  Dat  wil  zeggen:  hoe  hoger  de  leeftijd,  hoe minder lettertekens de respondenten gebruiken. Is het resultaat gelijk aan, of zo goed als gelijk aan 0 dan is er geen lineair verband. Deze correlatie werd via R uitgerekend met als  resultaat  0,063.  Dit  cijfer  ligt  het  dichtst  bij  0  waardoor  er  geen  lineair  verband tussen het aantal lettertekens en de afzonderlijke leeftijden bestaat. 

22  

We  kijken  vervolgens  naar  de  drie  groepen.  Op  het  gebied  van  de  lettertekens  is  het gemiddelde  het  hoogst  in  de  tweede  groep.  In  een  volgende  fase  berekenen  we  de standaarddeviatie.  Deze wordt  gebruikt  om  de  spreiding  aan  te  geven.  Hoe  groter  de variantie  is, hoe meer de afzonderlijke waarden onderling verschillen, en dus ook hoe meer  de  waarden  van  het  gemiddelde  afwijken.  De  standaarddeviatie  voor  de  eerste groep  is  gelijk  aan 40,  voor de  tweede groep 49 en voor de derde groep 44. Ook hier scoort  de  tweede  groep  het  hoogst.  Dat  wil  zeggen  dat  de  tweede  groep  meer lettertekens, en dus meer woorden, gebruikt dan groep 1 en groep 3 en dat de variatie binnen  deze  groep  groter  is.  De  plots  in  figuur  1  tonen  dat  ook  aan. We  zullen  bij  de bespreking  van  de  taalverschijnselen  dus  rekening  moeten  houden  met  deze  tweede groep. Indien zij een bepaald verschijnsel meer gebruiken dan de andere twee groepen, kan de verklaring zijn dat juist deze groep meer lettertekens in de sms’jes gebruikt.   

2.5  T9 of het gsm‐woordenboek 

Het toetsenbord met zijn 26 letters is naar de 9 cijfers van het numerieke toetsenbord op de gsm teruggebracht. Bij het sturen van een sms’je is de kans groot dat er gebruik gemaakt wordt  van  de  T9  functionaliteit  van  de mobiele  telefoon.  Een woord  spellen met T9 betekent dat men één keer drukt op de toets van de letter die men zoekt. Voor het woord ‘hallo’ drukt men één keer op de volgende toetsen: 4 (GHI), 2 (ABC), 5 (JKL), 5 (JKL)  en  6  (MNO).  Het  T9‐systeem  zoekt  in  het  ingebouwde  woordenboek  naar  het woord dat waarschijnlijk bedoeld  is. Komt het woord niet overeen met wat we willen, dan kunnen we een andere suggestie aanklikken.   Het  systeem  werkt  echter  niet  altijd  vlekkeloos.  Voor  het  woord  kus  typen  we  de cijfercombinatie  5,  8  en  7  in.  Toch  zal men  eerst  jus  krijgen  i.p.v. kus.  Als men  echter consequent  voor kus  kiest,  zal  het  gsm‐woordenboek op  een  gegeven moment kus  als eerste keus geven. Een andere beperking is dat de ingebouwde woordenlijst niet genoeg woorden  heeft.  Zo  is  de  eigennaam  Annelore  volgens  het  woordenboek  conflor.  De laatste  letter  weigert  hij  zelfs  te  vormen.  Deze  cijfercombinatie  levert  geen  enkel resultaat  op  zodat  het  systeem  het  woord  geeft  dat  het  dichtst  aanleunt  bij  de ingetoetste  combinatie.  Voor  deze  eigennaam,  moet  je  het  woord  zonder  het  T9‐ systeem typen. Dat betekent dat men voor letter e cijfer 3 twee keer intoetst, voor letter l cijfer 5 drie keer moet intoetsen en zo verder.   Het gebruik van T9 werd pas in de derde fase van het onderzoek opgevraagd. Omdat ik vooral geïnteresseerd ben in het gebruik van het T9‐systeem bij jongeren, onderzoek ik enkel de groep uit Brugge. De ondervraagde jongeren zaten in het Sint‐Jozef Humaniora en  volgden  de  richting  economie‐talen  of  Latijn‐wiskunde.  Van  de  35  formulieren werden  er  33  gebruikt.  Twee  formulieren  bestonden  uit  sms’jes  die  de  respondenten gekregen hadden. Aangezien we geen  informatie  hebben over de  zender  kunnen deze formulieren niet gebruikt worden. In het totaal zijn er 95 sms’jes bestudeerd. Figuur 2 geeft het gebruik van het gsm‐woordenboek weer. In deze kleine groep waren 65 sms‐

23  

berichten zonder het woordenboek geschreven en 30 met. De hypothese dat je met het woordenboek  alleen  standaardtaal  kan  schrijven,  spreken  de  volgende  twee  sms’jes tegen. Het  eerste  sms’je  is  van  een 14‐jarige  jongen: kwarn gisteren heel klein beetj  in slaap gevallen… XD sry XP (‘ik was gisteren een heel klein beetje in slaap gevallen… XD sorry  XP’).  XD  en  XP  zijn  twee  smileys  met  de  betekenis  ‘breed  lachen’  en  ‘tong uitsteken’. Het tweede berichtje is afkomstig van een 15‐jarig meisje: Bej ni meer boos op my? Srr dak gn hallo  zei ma kd8 daj ng boos was op me n ook  srr dak  stuur  tijdens de repetitie! Xxx ilu xxx hvnj xxx <3 (‘Ben je niet meer boos op mij? Sorry dat ik geen hallo zei maar ik dacht dat je nog boos was op me en ook sorry dat ik stuur tijdens de repetitie! Xxx  i  love u xxx hou van  je xxx <3’). Voor het  laatste  teken, draaien we het hoofd een kwartslag  naar  rechts.  We  herkennen  zo  een  hartje.  Opvallend  is  wel  dat  een  aantal jongeren soms het woordenboek wel en dan weer niet gebruiken. Het verband  tussen het gebruik van T9 en de gebruikte taalverschijnselen wordt hier niet verder onderzocht maar is zeker interessant voor verder onderzoek.   

 Figuur 2 

               

24  

3  OE EBDE GIJ DA GSGREVE? 

De  verschillende  linguïstische  verschijnselen,  aangehaald  in  punt  2.2.1,  komen  hier uitgebreid aan bod. De verwerking van deze gegevens in R is in bijlage 4 opgenomen. De vraag of jongeren een andere taalvariëteit gebruiken bij het sms’en naar volwassenen en naar vrienden, volgt in hoofdstuk 4.    De verschijnselen worden kort geschetst en eventuele moeilijkheden met de verwerking worden  vermeld.  Deze  studie  bespreekt  de  interessantste  gegevens  van  elk taalverschijnsel. In de tabel worden drie resultaten besproken. De eerste cijfers zijn de absolute  cijfers.  Daarmee  worden  de  sms’jes  van  de  respondenten  binnen  de  drie groepen  bedoeld  die  het  verschijnsel wel  of  niet  gebruiken.  Vervolgens  krijgen we  de relatieve  aantallen.  Daarbij  worden  de  absolute  cijfers  gedeeld  door  het  totale  aantal sms’jes waar het taalverschijnsel toegepast wordt en waar er een mogelijkheid is het toe te passen. De procentuele  resultaten van de  relatieve cijfers  zijn afgerond naar gehele getallen waardoor een lichte afwijking mogelijk is. De grafieken van de relatieve cijfers bevinden  zich  in  de  bijlagen  (zie  bijlage  5).  In  een  laatste  punt  gaan  we  na  of  de resultaten significant zijn. Dat wil zeggen dat we kijken of er wel degelijk een verband is tussen  de  drie  leeftijdsgroepen.  Daarvoor  gebruiken  we  de  significantietoets.  Een positief  resultaat  levert  ons  bewijs  op  dat  er  wel  degelijk  een  correlatie  is  tussen  de leeftijdsgroep waartoe de respondent hoort en het taalverschijnsel.   

3.1  H‐ Procope 

3.1.1  Voorstelling 

Bij de procope wordt een letter of klank aan het begin van een woord weggelaten. In dit onderzoek bespreken we enkel de deletie van de [h]‐klank. Dit is een typisch en frequent omgangstalig  verschijnsel.  De  woorden  met  h‐procope  die  in  deze  studie  frequent voorkwamen, zijn: hoe, hij, het, vervoegingen van het werkwoord hebben en hier. Bij het zoeken  naar  een  potentiële h‐procope  in  de  sms’jes  zonder h‐procope wordt  er  enkel met bovengenoemde woorden rekening gehouden. Een sms’je waar er geen h‐procope geattesteerd  wordt  en  waar  het  woord  hopen  in  voorkomt,  levert  bijgevolg  geen mogelijkheid  op  om  dit  linguïstische  kenmerk  toe  te  passen.  Indien  dit  sms’je  naast hopen ook het woord hoe bevat, is er echter wel een mogelijkheid tot het vormen van dit verschijnsel. De woorden huis en halen zijn respectievelijk één en twee keer geattesteerd met  een  h‐procope  (uis  i.p.v.  ‘huis’  en  alen  i.p.v.  ‘halen’).  Aangezien  ze  niet  frequent gebruikt worden, reken ik ze niet tot de potentiële procopes.  

3.1.2  Bespreking  

We kijken in ons onderzoek enkel naar die sms’jes waar de h‐procope minstens één keer toegepast wordt  en de  sms’jes waar  er  een mogelijkheid  is  om het  verschijnsel  toe  te passen. Vergelijken we de drie groepen dan valt het op dat we qua toepassing van de h‐ 

25  

procope  een daling  krijgen  van  groep 1 naar  groep 3. De  relatieve  resultaten  zijn  een aparte  bewerking  waarbij  we  elk  absoluut  cijfer,  niet  uitgedrukt  in  procenten,  delen door de som van alle absolute cijfers. Voor de eerste groep hebben we bijvoorbeeld 57 sms’jes waar een h‐procope geattesteerd werd. Dit aantal delen we door de som van alle absolute cijfers (dus: 57+ 46+ 12+ 70+ 48= 233), dat we vervolgens vermenigvuldigen met 100.  Zo komen we  tot  het  relatieve  cijfer 24%. Dit  cijfer  is  interessant  omdat we kunnen  zeggen  dat  ongeveer  één  kwart  van  alle  sms’jes  met  een  mogelijkheid  of toepassing  van  dit  linguïstische  kenmerk  een  h‐procope  heeft  en  tegelijkertijd  uit  de eerste groep afkomstig is. We kunnen nog verder gaan en de relatieve cijfers van enkel de toegepaste sms’jes berekenen. Dan blijkt dat 83% van de sms’jes met een h‐procope uit  de  eerste  groep  afkomstig  is.  Volgens  de  percentages  gebruiken  jongeren  het verschijnsel dus meer. Maar vooraleer we kunnen besluiten dat er een verband is tussen de leeftijd en het verschijnsel, moet er een significant resultaat zijn.   Bij  de  significantietoets  geldt  de  regel:  hoe  kleiner  de  p‐waarde  is,  hoe  sterker  de significantie.  De  kans  op  een  nulhypothese  wordt  bij  een  p‐waarde  kleiner  dan  0,05 geweerd. Deze nulhypothese betekent dat we bij de verdeling van de cijfers over de drie groepen in elke tabel dezelfde verhouding terugvinden. De alternatieve hypothese zegt dat de verhoudingen binnen de drie groepen verschillen en dat de resultaten afhankelijk zijn  van  de  categorie waartoe  de  respondent  behoort.  De  p‐waarde  bij  de  berekening van  de h‐procope  is  3,947  e‐14  (of  3,947  10‐14).  Een  resultaat  dat  veel  kleiner  is  dan 0,01. We kunnen dus aantonen dat er wel degelijk een verband is tussen de toepassing van het  verschijnsel  en de  leeftijd  en dat  dit  verband niet  op  toeval  gebaseerd  is. Het nadeel van de significantietoets  is dat er geen causaal verband wordt aangetoond. We kunnen  met  andere  woorden  niet  bewijzen  dat  de  leeftijd  de  oorzaak  is  van  de toepassing. Zo kan het resultaat afhankelijk zijn van externe factoren. Een voorbeeld is het laksere beleid tegen de omgangstaal. De standaardtalige norm wordt nu veel minder opgedrongen  dan  vroeger,  waardoor  jongeren  de  omgangstaal  als  aanvaard beschouwen. Sterker nog, ze beschouwen het als hun taalvariëteit, waardoor ze er ook zelf voor kiezen de h‐procope toe te passen waar ze die in de omgangstaal gebruiken.   h‐ procope  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  57  55%  12  15%  0  0 Mogelijkheid  46  45%  70  85%  48  100% Relatieve cijfers       Toegepast  24%  5%  0 Mogelijkheid  20%  30%  21% significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   61,7267  2  3.947e‐14 

Tabel 3 

 

26  

3.2  Apocope –t, –d en –s  

3.2.1  Voorstelling 

Het  volgende  kenmerk  van  de  omgangstaal  is  de  apocope.  Bij  dit  taalverschijnsel  laat men  een  letter  of  een  klank  aan  het  einde  van  een woord weg. We  onderscheiden  de deletie van de eind –t, –d en –s. De deletie van eind –n wordt samen met de deletie sjwa besproken (zie 3.4. Deletie –n en sjwa).   De woorden waar we rekening mee houden voor de deletie –t zijn: wat, niet, dat en met. Het  functiewoord want  werd  niet  opgenomen.  Dit  woord  kwam maar  één  keer  in  de vorm  wan  voor,  terwijl  we  de  andere  functiewoorden  geregeld  met  deletie  –t geattesteerd  hebben.  Voor  het  functiewoord  niet  gebruikt  men  ook  heel  vaak  de verkorting nt. Indien een sms’je de verkorting nt heeft en geen enkel ander functiewoord dat  tot  een  apocope  van  de  letter  t  kan  leiden,  werd  dit  als  geen  mogelijkheid opgenomen. Stel dat we nt als mogelijkheid opnemen, dan moet de letter t verdwijnen. We krijgen bijgevolg de letter n, die heel veel betekenissen kan krijgen. Ondanks het feit dat de sms‐taal vaak uit verkorte woorden bestaat, primeert de  inhoud van het sms’je nog  altijd.  Als  de  context  niet  langer  duidelijk  maakt  wat  bedoeld  wordt,  mislukt  de communicatie nu eenmaal.    Opvallend  was  ook  de  deletie  van  de  eind  –t  in  werkwoordsvervoeging.  Verder onderzoek  moet  aantonen  in  welke  gevallen  men  de  eind  –t  weglaat.  Zo  kan  men bijvoorbeeld in de constructie da helpt niet de eind –t bij helpt moeilijk weglaten. Maar in de constructie da ga nie kan dat weer wel. Het werd in mijn onderzoek wel duidelijk dat deze deletie vaak voorkomt in de omgeving van de voornaamwoorden gij en ik. Dit laatste  enkel  bij werkwoorden met  een  stam die  eindigt  op  t.  Voorbeelden  zijn: ga ge i.p.v. ‘gaat ge’, ge moe i.p.v. ‘ge moet’ en ik moe i.p.v. ‘ik moet’.  Voor  de  deletie  van  de  eind  –d  onderzoeken  we  de  woorden  goed  en  vanaafd (‘vanavond’).  Dit  laatste  is  een  beklemtoning  van  de  eigen  dia‐  of  regiolectische uitspraak.  Opvallend  was  dat  naast  vanaafd  ook  vanaaf  geregeld  voorkwam.  Daarom werd het woord vanaafd bij de apocope van de eind –d opgenomen. Het standaardwoord vanavond  vormt  echter  geen mogelijkheid  aangezien  vanavon  niet  voorkomt.  Voor  de eind –s ten slotte onderzoeken we de woorden iets en straks. Opvallend bij dat laatste is dat de verkortingen strks en strk naast elkaar gebruikt worden. Stel dat men bij de eerste verkorting de s weglaat, dan blijft de betekenis nog altijd duidelijk. Daarom werd strks wel als mogelijkheid tot het vormen van deletie eind –s opgenomen.  

3.2.2  Bespreking 

Bij de bespreking van de resultaten in de tabellen 4, 5 en 6, valt het op dat deletie –t het meest voorkomt. Dat is logisch, aangezien we met meer woorden rekening houden dan bij  deletie  –d  en  –s.  Kijken  we  naar  de  resultaten  van  deletie  –t  dan  zijn  deze  sterk 

27  

significant.  Er  is  met  andere  woorden  een  verband  tussen  het  verschijnsel  en  de leeftijdscategorie waartoe de respondent hoort. Bij een keuze tussen niet en nie, kiezen jongeren  in  82%  van  de  gevallen  voor  nie,  terwijl  de  volwassenen  vooral  de standaardvorm gebruiken. Van alle sms’jes met een mogelijkheid en toepassing behoort 32% tot de eerste  leeftijdscategorie en heeft het een  toepassing van de omgangstalige variant.  Ook  hier  moeten  we  herhalen  dat  het  verband  tussen  de  leeftijd  en  het taalverschijnsel  daarom niet  direct  causaal  is  en dat  ze  ook het  resultaat  kan  zijn  van externe factoren. Wel is het zo dat het resultaat van de p‐waarde laag genoeg is om onze uitspraken  te  veralgemenen.  Voor  de  deletie  –t  moeten we  ons  niet  beperken  tot  ‘de jongeren die aan dit onderzoek meegewerkt hebben’ maar kunnen we spreken over de jongeren als populatie. De kans dat de  resultaten  toevallig  zijn, wordt door de  lage p‐waarde weerlegd.  deletie –t   12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  70  82%  27  67%  7  14% Mogelijkheid  15  18%  56  33%  42  86% Relatieve cijfers       Toegepast  32%  12%  3% Mogelijkheid  7%  26%  20% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   70.4687  2  4.988e‐16 

Tabel 4 

De resultaten voor deletie –d tonen nog altijd een daling aan tussen de drie groepen wat de toepassing betreft. Toch valt het op dat de p‐waarde minder dicht bij nul ligt dan bij het vorige resultaat. De reden daarvoor is eenvoudig. Er zijn veel minder attestaties dan bij  de  deletie  –t  waardoor  de  significantie  achteruitgaat.  Vandaar  dat  het  ook  zo belangrijk is veel sms’jes te bestuderen. Want in niet elk sms’je komt het taalverschijnsel voor dat we wensen te onderzoeken. Toch kunnen we stellen dat het resultaat nog dicht genoeg  bij  nul  ligt.  Er  is  dus  ook  wat  de  deletie  –d  betreft  een  verschil  tussen  de leeftijdscategorieën en de kans dat dit resultaat aan toeval toegeschreven kan worden, wordt weerlegd.  deletie –d   12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  18  78%  4  29%  1  10% Mogelijkheid  5  22%  10  71%  9  90% Relatieve cijfers       Toegepast  38%  9%  2% Mogelijkheid  11%  21%  19% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   16.3054  2  0.0002880 

Tabel 5 

28  

Voor de deletie –s verkrijgen we een ander resultaat. Net zoals bij de deletie –d hebben we ook hier een betrekkelijk laag aantal bestudeerde sms’jes: 19 voor de eerste groep, 18  voor  de  tweede  en  15  voor  de  derde.  Opvallend  is  dat  de  tweede  groep  geen attestaties heeft van een  toepassing van de deletie –s. Dit  is  in zekere zin eigenaardig, want  de  jongvolwassenen  vormen  de  overgangsgroep  tussen  jongeren  en  ouderen, terwijl  deze  beide  categorieën  het  verschijnsel  al  dan  niet  in  mindere  mate  wel gebruiken.  Een  mogelijke  verklaring  is  dat  de  attestatie  in  de  laatste  categorie  een uitzondering is. In dat geval heeft zowel de tweede als de laatste groep geen attestaties meer voor de toepassing van deletie –s. De p‐waarde is bij dit taalverschijnsel ook groter dan  0,01.  We  hebben  dus  een  minder  sterk  significant  resultaat.  Het  is  echter  wel significant genoeg (want kleiner dan 0,05) om te stellen dat er een verband is tussen het verschijnsel  en  de  leeftijd. Wat  betreft  de  toepassing  van  dit  verschijnsel  kunnen  we besluiten  dat  het  vooral  door  jongeren  gebruikt  wordt.  Interessant  is  echter  op  te merken dat ondanks het lage aantal attestaties voor deletie –d en –s (47 voor deletie –d en  52  voor  deletie  –s),  de  deletie  –s  bij  iets  en  straks  minder  toegepast  wordt.  De meerderheid van de  jongeren zal bij  een keuze  tussen  iets/iet en  straks/strak  voor de standaardtalige  vormen  kiezen,  terwijl  de  vorm  goe  het  wel  wint  van  goed.  In vergelijking  met  deletie  –d  en  vooral  met  deletie  –t  zijn  deze  laatste  veel  meer doorgedrongen  in  de  sms‐taal  van  de  jongeren.  Dat  kan  er  eveneens  op  wijzen  dat deletie –t en –d meer aanwezig zijn in de omgangstaal dan deletie –s.  deletie –s   12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  5  26%  0  0%  1  6% Mogelijkheid  14  74%  18  100%  14  93% Relatieve cijfers       Toegepast  10%  0  2% Mogelijkheid  27%  35%  27% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   6.7615  2  0.03402 

Tabel 6 

 

3.3  As i.p.v. ‘als’ 

3.3.1  Voorstelling 

As voor ‘als’ is een typisch voorbeeld van de syncope, wat een uitstoting van een klank midden  in  een  woord  is.  De  verwerking  van  het  functiewoord  als  levert  geen moeilijkheden op. Indien de omgangstalige vorm as aanwezig is, wordt dit geattesteerd. Bij  de  aanwezigheid van het  standaardwoord als,  krijgen we een mogelijkheid om het verschijnsel  te  vormen. En bij  afwezigheid van het verschijnsel  is  er  gewoonweg geen mogelijkheid.   

29  

Er kwamen  in dit  onderzoek ook andere  syncopes voor, maar die worden niet  verder besproken. Voorbeelden zijn es voor ‘eens’, amaal voor ‘allemaal’ en erges voor ‘ergens’. Naast  deze  syncopes  kwamen  er  ook  andere  apocopes  voor,  zoals ma  voor  ‘maar’,  vo voor ‘voor’ en ke voor ‘keer’. Deze woorden zijn een fonetische weergave van hoe ze in de  spreektaal uitgesproken worden. De  informatie over deze apocopes en  syncopes  is echter beperkt waardoor ze hier slechts kort aangehaald worden. 

3.3.2  Bespreking 

Tabel 7 geeft de resultaten van de verwerking as  i.p.v.  ‘als’. Opvallend is dat er minder attestaties zijn  in de eerste groep: 7 voor de  jongeren tegenover  telkens 13 attestaties voor de jongvolwassenen en voor de volwassenen. Kijken we vervolgens naar de laatste categorie,  dan  gebruikt  geen  enkele  respondent  de  vorm  as.  Het  resultaat  van  de toepassing  van  de  jongvolwassenen  kan  dan  weer  aan  toeval  toegeschreven  worden. Toch vormt deze groep met zijn 7% een mooie overgang tussen de 57% van de jongeren en  de  0%  van  de  volwassenen.  Enkel  de  jongeren  twijfelen  bij  een  keuze  tussen  de standaardvorm  en  de  syncope.  Daarbij  wint  as  het  nipt  van  als.  De  p‐waarde  van  de significantietoets  is  kleiner  dan  0,01.  Dat  betekent  dat  er  een  significant  verband waargenomen  kan  worden.  Daarbij  kunnen  we  zeggen  dat  jongvolwassenen  en volwassenen  zo  goed  als  resoluut  voor als  kiezen.  De  jongeren  op  hun  beurt  laten  de omgangstalige variant steeds meer toe in hun sms’jes. Hebben we met andere woorden een sms’je met de vorm as, dan is de kans zeer groot dat het sms’je van een jongere is. De mogelijkheid dat as aan terrein wint, bestaat. Voor dit taalverschijnsel is het interessant om na  te gaan wat  jongeren doen  in de spreektaal. Twijfelen ze daar ook zo sterk aan deze twee vormen of kiezen ze resoluut voor één vorm?   syncope as  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  4  57%  1  7%  0  0% Mogelijkheid  3  43%  12  93%  13  100% Relatieve cijfers       Toegepast  12%  3%  0 Mogelijkheid  9%  36%  39% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   12.4851  2  0.001945 

Tabel 7 

 

3.4  Deletie –n en sjwa 

3.4.1  Voorstelling 

De deletie van de eind –n en van de sjwa komen vooral voor bij woorden die eindigen op –en.  We  houden  daarbij  zowel  rekening  met  de  infinitieven  als  met werkwoordsvervoegingen  die  eindigen  op  –en.  Voor  de  apocope  hebben  we  geen 

30  

rekening  gehouden  met  de  verkorting  mrgn  voor  ‘morgen’.  Indien  we  hier  de  –n weglaten krijgen we mrg. Dit hebben we echter  in de 518 sms’jes niet  teruggevonden, wat erop wijst dat morgen niet op deze manier verkort wordt. Het weglaten van de eind –n is bovendien aanvaard in de standaardtaal. Daarnaast komt in het dia‐ en of regiolect het gebruik van de deletie sjwa voor. Bij dit verschijnsel slikt men als het ware de sjwa in.   Indien een sms’je het woord spele bevat, is er geen mogelijkheid meer om de sjwa weg te laten. Omgekeerd: kiest iemand voor de vorm speln dan is er geen mogelijkheid tot het vormen  van  de  deletie  –n.  Aangezien we  dezelfde woorden  onderzoeken  is  het  zeker interessant  te  kijken  hoe wijd  verspreid  deze  verschijnselen  zijn  en  hoe  ze  tegenover elkaar staan. Gebruiken jongeren en volwassen de deletie van eind –n meer omdat het verschijnsel aanvaard is? Of kiezen ze voor het gebruik van een deletie sjwa omdat men bij  het  sms’en  naar  vrienden  de  dialectische  achtergrond  wil  laten  doorklinken? Wat men  ook  kiest,  het  is  zo  goed  als  altijd  afhankelijk  van  hoe men  het  in  het  dagelijkse leven zegt.  

3.4.2  Bespreking 

We beginnen onze verwerking bij de deletie –n. Daarbij valt het op dat de meerderheid van  de  respondenten  voor  de  standaardvorm  kiest.  Indien  het  verschijnsel  toch toegepast wordt, is dat vooral door de eerste groep. De p‐waarde is kleiner dan 0,01 en bijgevolg  sterk  significant.  Er  is  dus  een  verband  tussen  de  toepassing  van  het verschijnsel  en  de  leeftijdscategorieën.  Daarbij  kunnen  we  zeggen  dat  jongeren  het verschijnsel  het  meest  gebruiken  in  vergelijking  met  de  jongvolwassenen  en  de volwassenen. Vergelijken we deze resultaten met deletie sjwa in tabel 9, dan valt het op dat dit linguïstische taalkenmerk minder gebruikt wordt dan de deletie –n (zie figuur 3). Het grote voordeel bij een onderzoek naar deze  twee  taalverschijnselen,  is dat er veel sms’jes in aanmerking komen. Dat maakt onze resultaten heel betrouwbaar. We kunnen bijgevolg besluiten dan deletie –n meer gebruikt wordt dan deletie sjwa en dat als deze twee  taalverschijnselen  voorkomen,  ze  het meest  gebruikt  worden  door  de  jongeren. Opvallend is wel dat deletie –n nog behoorlijk aanwezig is in de overgangsgroep met een resultaat  van  12%.  Dat  geldt  niet  langer  voor  deletie  sjwa  waar  slechts  2%  gebruik maakt  van  dit  taalverschijnsel. Waarschijnlijk  ligt  de  verklaring  in  het  feit  dat  bij  het gewoon spreken de eind –n dikwijls weglaten wordt in de spreektaal en dat dit volledig aanvaard  is. Zo “late we op radio en televisie beter de eind‐n niet altijd hore, want we wille  op  een doodgewone manier  tegen ons publiek  spreke”  staat  er  op VRTtaal.net  te lezen. Daardoor zal men sneller geneigd zijn dit ook op papier neer te schrijven.   deletie –n   12 ‐ 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  38  36%  17  12%  3  3% Mogelijkheid  69  64%  121  88%  85  97% Relatieve cijfers       

31  

Toegepast  11%  5%  1% Mogelijkheid  21%  36%  26% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   38.8612  2  3.642e‐09 

Tabel 8 

syncope sjwa  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  16  18%  2  2%  0  0% Mogelijkheid  74  82%  124  98%  86  100% Relatieve cijfers       Toegepast  5%  1%  0 Mogelijkheid  25%  41%  29% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   31.8564  2  1.209e‐07 

Tabel 9 

 

 Figuur 3 

 Misschien  vraagt men  zich  af  hoe  het  komt  dat  het  aantal mogelijkheden  bij  de  twee taalverschijnselen verschillen? De  reden daarvoor  is dat er een paar  sms’jes  zijn waar deletie –n toegepast is, maar waar tegelijkertijd nog een woord aanwezig is, dat eindigt op –en. De mogelijkheid om hier een syncope sjwa toe te passen, bestaat dus nog. Een voorbeeld is: Wil je me a.u.b. komen hale. Ik sta aan de ingang van fietsen Kurt. Tot strks. De  zender  van  dit  sms’je  schrijft halen met  deletie  eind  –n maar  fietsen met  –en.  Ook komen  is met –en  geschreven, maar daar  zorgt de  spreektaal voor. Men zegt namelijk, fonetisch uitgedrukt: [ko:məna:lə]. Opvallend is de aanwezigheid van de letter h bij halen die normaal gezien in de spreektaal niet uitgesproken wordt en die hier dus makkelijk kan verdwijnen. Ondanks het feit dat ik in deze studie geen combinaties van deletie sjwa met deletie –n  tegengekomen ben, werd dit sms’je wel als een mogelijkheid tot deletie sjwa opgenomen.  

32  

3.5  Proclitische t en k 

3.5.1  Voorstelling 

Zwak  beklemtoonde  woordjes,  meestal  functiewoorden,  hechten  zich  bij  dit taalverschijnsel aan een sterk geaccentueerd woord. Het proces gaat echter gepaard met het verlies van klanken. Naargelang de inclinatie – een ander woord voor het proces van clisis – aan het begin van een woord of op het einde optreedt, spreekt men van proclise resp. enclise.  In dit deel worden de proclitische vormen k  (kmoe) en  t  (tis) besproken. Daarnaast waren er enkele voorbeelden van andere clitische vormen zoals dandere en zis. Deze worden in de analyse (zie bijlage 2) vermeld maar komen hier niet verder aan bod.  In  het  sms’je  Om  oe  laat  moek  aant  romeins  plein  staan?Xp  lijkt  de  vorm  aant  een voorbeeld  van  een  enclitische  t.  Schijn  bedriegt,  want  de  letter  t  representeert  het lidwoord het  en dat  lidwoord hoort nu eenmaal bij Romeins plein. We krijgen dus een verschuiving van de woordgrens. Net zoals  in het volgende sms’je Komde gij mij sebiet nog ophalen aant school, waar t het bepaalde lidwoord is bij school. Dat we hier te maken hebben met een fout  lidwoord (het  lidwoord bij school  is niet het maar de) komt  later aan bod.  Het wel of niet aaneenschrijven van de proclitische vorm met het woord dat erop volgt (bij  een  verschuiving  van  de woordgrens  het woord  dat  de  proclitische  t  voorafgaat), wordt  bij  zowel  de  proclitische  k  als  t  geattesteerd.  Zo  krijgen  we  een  idee  hoeveel respondenten  de woorden  ik  en het  verkorten  en  hoeveel  van  hen de  letters met  een ander woord aaneenschrijven. De reden voor het samenvoegen is dubbel. Enerzijds typt het natuurlijk veel vlotter om kga  te schrijven  i.p.v.  ik ga. Anderzijds, en deze reden  is misschien  wel  de  belangrijkste,  beklemtoont  het  vooral  het  eigen  taalgebruik.  Men schrijft kga omdat men ook kga  zegt en niet  ik ga. Dat  laatste geldt zeker voor de nog meer dialectische vormen zoals kmoen  (‘ik moet’)  en kepr  (‘ik heb er’). Bij kepr wordt trouwens een p  geschreven waar een b moet staan. De reden  is ook hier dat men niet kebr  maar  kepr  zegt.  De  verstemlozing  van  b  naar  p  is  een  logisch  gevolg  van  de eindklankverscherping  of  Auslautverhärtung.  Opvallend  is  ook  de  h‐procope  in  dit woord. De samentrekking van ik met heb gaat zo goed als altijd met een deletie van de [h]‐klank gepaard. 

3.5.2  Bespreking 

Eerst bespreken we de proclitische  t  en k  apart. Vervolgens kijken we hoeveel van de proclitische vormen met een ander woord aaneengeschreven zijn. Daarvoor gebruiken we enkel de verkorte vormen. De potentiële proclitische vormen die  in het eerste deel aan  bod  komen, worden  bijgevolg  geëlimineerd.  In  een  laatste  stuk  bespreken we  de verschuiving van de woordgrens bij de proclitische t. Hier houden we opnieuw rekening met de verkorte vormen en met de mogelijkheden tot het vormen van een proclitische t.  

33  

Tabel 10 toont dat 92% van de jongeren, 55% van de jongvolwassenen en 44% van de volwassenen voor de proclitische t kiezen. Dergelijke resultaten maken duidelijk dat dit taalkenmerk door de drie  leeftijdscategorieën toegepast wordt. Een groot verschil met bijvoorbeeld  deletie  –t  waar  volwassenen  slechts  in  14%  voor  de  deletie  kiezen. Opvallend is wel de daling van de jongeren naar de jongvolwassenen. Zo kiezen jongeren resoluut voor de proclitische t, terwijl jongvolwassenen twijfelen bij de keuze tussen de verkorte  vorm  en  de  standaardvariant.  Uit  de  relatieve  cijfers  blijkt  dat  44%  van  alle sms’jes met  een  toepassing  of met  een mogelijkheid  een  proclitische  t  heeft  en  uit  de eerste  groep  afkomstig  is.  Bovendien  zijn  onze bevestigingen  significant. Dat betekent dat we mogen besluiten dat er een verband is tussen de toepassing van het kenmerk en de  leeftijdscategorieën  die  hier  bestudeerd worden.  Daarbij  kunnen we  besluiten  dat jongeren  de  proclitische  t  zonder  enig  probleem  in  hun  sms’jes  gebruiken.  Deze vastberadenheid  staat  in  contrast  met  de  twijfel  van  de  jongvolwassenen  en volwassenen.  proclitische t  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  45  92%  21  55%  7  44% Mogelijkheid  4  8%  17  45%  9  56% Relatieve cijfers       Toegepast  44%  20%  7% Mogelijkheid  4%  16%  9% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   20.6194  2  3.331e‐05 

Tabel 10 

De proclitische k  treedt minder  op dan de proclitische  t.  Daarvoor  vergelijken we het best de absolute cijfers uitgedrukt in procenten. Ondanks de mooie daling die ook hier aanwezig is, gebruikt maar 70% van de jongeren dit verschijnsel. Dat is een verschil van ongeveer 20% met de proclitische t. Opvallend is het gebruik bij de volwassenen. Waar nog  44%  van  de  volwassenen  de  proclitische  t  gebruikt,  gebruikt  slechts  3%  een proclitische k. We moeten  er  bovendien  rekening mee houden dat de  attestatie bij  de laatste  groep  een  uitzondering  kan  zijn.  Dat  betekent  dat  de  houding  tegenover  t soepeler is dan die tegenover k. Een verklaring kan gevonden worden in het hoofdstuk 3.14 Deletie subject. Uit tabel 31 blijkt namelijk dat volwassenen het subject van de zin, indien het subject het persoonlijk voornaamwoord van de eerste persoon enkelvoud is, heel vaak weglaten. Jongeren laten het onderwerp wel staan, maar gebruiken daarvoor een proclitische k. Dat de volwassenen geen proclitische k  gebruiken, kan erop wijzen dat  ze het verschijnsel  afkeuren omdat  ze het  te  informeel  vinden. Om  lettertekens  te sparen  laten  ze  liever het  voornaamwoord  ik weg,  dan de proclitische k  te  gebruiken. Een voorbeeld van een deletie ik is het volgende sms’je: Moet dan even bij mama vragen of  ze  kan  thuiswachten.  In  heel  wat  sms’jes  krijgen  we  een  combinatie  van  het voornaamwoord  ik met een deletie: Ik kan  je wel niet terugbrengen. Moet om 13u thuis zijn.  

34  

proclitische k  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  59  69%  31  42%  1  3% Mogelijkheid  26  31%  43  58%  30  97% Relatieve cijfers       Toegepast  31%  16%  1% Mogelijkheid  14%  23%  16% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   41.6237  2  9.152e‐10 

Tabel 11 

Vervolgens  stellen  we  ons  de  vraag  hoe  de  proclitische  vormen  t  en  k  geschreven worden. Of de sms’er met andere woorden de letters t en k met het woord verbindt waar het  in  de  spreektaal  bij  clitiseert  of  de  letters  los  schrijft?  We  bekijken  eerst  de proclitische t. Van de 45 sms’jes met een toepassing van de proclitische t bij de jongeren worden  er  39,  of  87%, met  het  volgende woord  aaneengeschreven.  Voor  de  jongeren kunnen we besluiten dat ze in zo goed als alle gevallen voor een proclitische t kiezen en dat  ze  de  vorm  aan  het  woord  schrijven  waar  het  bij  clitiseert.  De  jongvolwassenen gebruiken de proclitische t maar in 55% van de gevallen. Dit resultaat geeft aan dat er een  lichte  twijfel  heerst  en  dat  men  nu  eens  een  proclitische  vorm  dan  weer  de standaardvariant kiest. Kijken we vervolgens naar het aaneenschrijven dan krijgen we een  overduidelijk  resultaat  van  86%.  De  jongvolwassenen  die  een  proclitische  vorm gebruiken, verbinden het ook met het volgende of voorafgaande woord. De volwassenen ten  slotte  gebruiken  in  56%  van  de  gevallen  de  standaardvariant.  Als  ze  voor  de verkorte vorm kiezen,  schrijven ze  in 43% van de gevallen de  t met een ander woord aaneen.  Het  valt  op  dat  de  volwassenen  niet  alleen  twijfelachtig  staan  tegenover  het gebruik van een proclitische vorm, en dat zeker  in vergelijking met de  jongeren, maar dat ze ook twijfelen over het aaneenschrijven. Jongeren en jongvolwassenen liggen niet wakker  van  deze  verkorte  manier  van  typen.  Het  spaart  letterruimte  en  het representeert de spreektaal.   tis  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  39  87%  18  86%  3  43% Mogelijkheid  6  13%  3  14%  4  57% 

Tabel 12 

Vervolgens bekijken we het aaneenschrijven van de proclitische k. Dit verschijnsel werd in 59 sms’jes van de jongeren geattesteerd. Tabel 13 geeft aan dat van deze 59 sms’jes er 55 zijn waar de proclitische k aaneengeschreven wordt. Dat betekent dat de jongeren in 93% van de gevallen de verkorte vorm met het volgende woord verbinden. Dit resultaat ligt ook dicht bij de 87% van het aaneenschrijven van de proclitische t. Jongeren weten hoe  ze moeten  clitiseren  en  brengen  dat  ook  graag  tot  uiting  in  hun  taalgebruik met constructies  als  kga,  kzie  en  keb  (‘ik  heb’).  Bovendien  is  het  aaneenschrijven economischer en typt het vlotter. De jongvolwassenen gebruiken de proclitische k maar in 42% van de gevallen.  Zij  twijfelen en gebruiken nu eens een proclitische vorm dan 

35  

weer de standaardvariant. Selecteren we enkel de 31 sms’jes met de aanwezigheid van een proclitische k dan valt het op dat de jongvolwassenen in 26 sms’jes de k verbonden hebben met het volgende woord. De procentuele gegevens van de proclitische k  en de proclitische t liggen ook hier dicht bij elkaar: 84% voor de proclitische k en 86% voor de proclitische t. Jongvolwassenen gebruiken de proclitische vormen misschien minder dan de jongeren, het aaneenschrijven beheersen ze even goed. De reden is ook hier dat het aaneenschrijven  economischer  is.  Bij  de  volwassenen  is  het  opvallend  dat  de  ene attestatie  niet  aaneengeschreven  wordt  met  het  volgende  woord.  Deze  attestatie  kan echter een uitzondering zijn, waardoor ook dit resultaat aan  toeval  toegeschreven kan worden. We kunnen met andere woorden uit deze ene attestatie voor de volwassenen niets besluiten.  kzie  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  55  93%  26  84%  0  0% Mogelijkheid  4  7%  5  16%  1  100% 

Tabel 13 

Voor de verschuiving van de woordgrens houden we rekening met de sms’jes waar een verschuiving  van  de  woordgrens  doorgevoerd  is  en  met  de  sms’jes  waar  er  een mogelijkheid was. Daaruit blijkt dat de meerderheid van de jongeren de fout maken. De reden  waarom  de  woordgrens  verschuift,  is  omdat  men  het  zo  uitspreekt  in  de spreektaal. Het  is  bijgevolg  een  louter  gevolg  van  de  invloed  van  de  spreektaal  op  de geschreven  taalvariëteit  in  de  sms‐taal.  Dat  klinkt  heel  onschuldig,  toch  bestaat  het gevaar dat het  lidwoord door een verschuiving van de woordgrens evolueert naar een ander  lidwoord dat  fout  is.  In  dat  laatste  geval  kan  er  twijfel  ontstaan  rond het  juiste lidwoord bij bepaalde woorden. Zo klinkt int stad heel normaal, ware het niet dat het de stad  is  en  niet  het  stad.  Of  een  dergelijke  evolutie  al  aanwezig  is,  komt  later  in  dit onderzoek aan bod.  woordgrens  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  18  72%  8  33%  0  0% Mogelijkheid  7  28%  16  67%  5  100% geen mogelijkheid  24    14    10   

Tabel 14 

   

3.6  Enclitische t en k 

3.6.1  Voorstelling 

De enclise  is net  zoals de proclise een  samentrekking van een beklemtoond woord en een onbeklemtoond woord tot één woord. Het is een verschijnsel dat zich voortdurend 

36  

in de spreektaal voordoet. Men vindt het ook veelvuldig  in de spelling van historische teksten. Dit linguïstische kenmerk gaat met andere woorden al een hele tijd mee.  Net  zoals  in  het  bovengenoemde  hoofdstuk  bekijken  we  eerst  het  gebruik  van  de enclitische  vormen.  In  de  sms‐taal  kan  men  ervoor  kiezen  de  onbeklemtoonde  en beklemtoonde  woorden  letterlijk  als  één  woord  te  schrijven.  We  krijgen  dan bijvoorbeeld  ist  (‘is  het’)  en  ziek  (‘zie  ik’).  Men  kan  er  eveneens  voor  kiezen  de voornaamwoorden te verkorten maar ze niet aan het beklemtoonde woord te schrijven. Zo ontstaan de vormen is t en zie k. Het aaneenschrijven werd apart geattesteerd zodat we een idee krijgen wat de respondenten doen. We hoeven bij het onderzoeken van de enclitische  vormen  geen  rekening  te  houden  met  een  eventuele  verschuiving  van  de woordgrens.  Zo  is  de  enclitische  t  hier  altijd  een  subject  of  een  direct  object.  Het lidwoord  staat  namelijk  altijd  voor  en  nooit  na  het  substantief waarbij  het  hoort.  Het persoonlijk voornaamwoord ik vervangt een zelfstandig naamwoord en is onafhankelijk. Een afwijkende woordgrens kan dus niet voorkomen. Zo zal men niet snel schrijven dan zie  ku  daar,  maar wel  dan  ziek  u  daar.  Een  ander  voorbeeld  is Oe  ist  ermee.  Men  zal daarbij  nooit  schrijven  oe  is  termee,  omdat  dit  helemaal  niet  oogt.  Deze  voorbeelden tonen eveneens het nauwe verband aan tussen de spreektaal en de manier waarop men de woorden in de sms’jes schrijft. 

3.6.2  Bespreking 

Net zoals bij de proclitische vormen, is ook hier de enclitische t meer vertegenwoordigd dan de enclitische k. De nulhypothese, namelijk dat er geen verband zou bestaan tussen het  taalverschijnsel  en  de  leeftijdscategorieën,  wordt  bij  de  twee  taalverschijnselen geweerd. Opvallend daarbij is dat de enclitische t in minder gevallen gebruikt wordt dan de proclitische t. Zo kiest de meerderheid van de jongvolwassenen bij een keuze tussen de  proclitische  t  en  de  standaardvorm  het  voor  de  verkorting  (zie  tabel  10).  Bij  de enclitische  t  kiest  de  overgangsgroep  in  een  kleine  60%  van  de  gevallen  voor  de standaardvorm.   enclitische t  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  20  67%  11  42%  6  30% Mogelijkheid  10  33%  15  58%  14  70% Relatieve cijfers       Toegepast  26%  15%  8% Mogelijkheid  13%  20%  18% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   7.101  2  0.02871 

Tabel 15 

Vervolgens bekijken we de enclitische k. Jongeren gebruiken dit verschijnsel het meest. Met een forse daling van ongeveer 60% naar 30%, halveert het aantal toepassingen van de  jongeren  naar  de  jongvolwassenen.  Een  dergelijke  daling  hebben  we  ook  bij  de 

37  

proclitische  vormen  en  bij  de  enclitische  t  gezien:  van  92%  naar  55%  voor  de proclitische t, van 69% naar 42% voor de proclitische k en van 67% naar 42% voor de enclitische t. De daling van jongeren naar de jongvolwassenen klinkt daarom misschien vanzelfsprekend,  maar  dat  is  ze  zeker  niet.  Dat  er  een  dergelijke  daling  ontstaat, betekent  dat  er  een  duidelijke  verandering  optreedt  tussen  deze  twee  groepen.  Een mogelijke  verklaring  is  dat  jongvolwassenen  afstand  nemen  van  de  ‘te  informele’ omgangstaal  in  een  geschreven  sms’je.  Ze  beperken  de  omgangstaal  tot  de  gesproken situaties  en  gebruiken  deze  taalvariëteit  niet  bij  het  schrijven  van  een  tekst  op  het display van de gsm. Enkel bij sms’jes waar men ‘veel’ kwijt wil, kiest men ervoor om ik en het te verkorten.  enclitische k  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  16  59%  11  31%  2  17% Mogelijkheid  11  41%  24  69%  10  83% Relatieve cijfers       Toegepast  22%  15%  3% Mogelijkheid  15%  32%  13% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   8.0025  2  0.01829 

Tabel 16 

Opnieuw stellen we ons de vraag of de enclitische vormen met het geclitiseerde woord aaneengeschreven worden of niet. We selecteren enkel die sms’jes waar een enclitische t en k in voorkomen. Voor de enclitische t zijn dat 20 sms’jes voor de jongeren, 11 voor de jongvolwassenen  en  6  voor  de  volwassenen.  Kijken  we  vervolgens  naar  het aaneenschrijven dan valt het op dat  jongeren en  jongvolwassenen de verkorte vormen zo goed als altijd aaneenschrijven. Ook de volwassenen halen een totaalscore van 67%. Dat  betekent  dat  in  ongeveer  7  op  de  10  gevallen  de  volwassenen  de  enclitische  t aaneenschrijven met een woord dat voorafgaat. In vergelijking met het aaneenschrijven van de proclitische  t  schrijven volwassenen makkelijker  ist  dan  tis. Toch gebruiken ze sneller  een  proclitische  t  dan  een  enclitische.  Als  volwassenen  afkorten,  om  zo lettertekens  te  sparen, kiezen ze eerst voor een proclitische vorm maar verbinden die slechts in 44% aan het volgende woord. Gebruiken ze een enclitische t dan is de stap om dit  te  clitiseren  kleiner.  Deze  conclusie  geldt  enkel  voor  de  volwassenen  uit  dit onderzoek. Er zijn te weinig attestaties voorhanden om dit te veralgemenen. Wel is het duidelijk dat het aaneenschrijven van de enclitische t met het woord dat voorafgaat bij de drie  leeftijdscategorieën goed vertegenwoordigd  is  en dat de meesten hier  gebruik van maken. Een vorm als ist is dan ook een typisch verschijnsel van de sms‐taal.  ist  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  18  90%  10  91%  4  67% Mogelijkheid  2  10%  1  9%  2  33% 

Tabel 17 

38  

We bekijken vervolgens de resultaten in tabel 18. Voor de jongeren komen er 16 sms’jes met  een  enclitische  k  in  aanmerking.  In  14  sms’jes,  of  88%,  hebben  jongeren  de enclitische k verbonden met het woord dat voorafgaat. De  jongvolwassenen verkiezen de standaardvariant boven de enclitische k. Kiezen ze er toch voor deze verkorte vorm toe te passen dan twijfelen ze niet over het aaneenschrijven. Dat illustreert het idee dat ze de  enclitische k,  en waarschijnlijk  ook de andere pro‐  en  enclitische  vormen,  enkel toepassen  om  lettertekens  te  sparen.  In  dergelijke  gevallen  kunnen  ze  ook  beter  de verkorte vorm verbinden aan het vorige of volgende woord want zo sparen ze nog een letterteken.  Volwassenen  schrijven  op  hun  beurt  het  voornaamwoord  liever  voluit.  Er waren  slechts  twee  attestaties  van  een  enclitische  k.  In  vergelijking  met  het aaneenschrijven van de proclitische k  is het opvallend dat de volwassenen ook hier de vorm  niet  aaneenschrijven.  Met  enige  voorzichtigheid  kunnen  we  besluiten  dat volwassenen het gebruik van een pro‐ en enclitische k afkeuren en dat indien ze het toch gebruiken het aaneenschrijven verwerpen. We hebben echter  te weinig attestaties om de populatie representatief af te beelden.  ziek  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  14  88%  8  73%  0  0% Mogelijkheid  2  12%  3  27%  2  100% 

Tabel 18 

 

3.7  Verbuiging van het lidwoord, adjectief en voornaamwoord 

3.7.1  Voorstelling 

Een  typisch  morfologisch  verschijnsel  van  de  tussentaal  waarvan  men  kan veronderstellen dat het ook  in de sms‐taal voorkomt,  is de verbuiging van  lidwoorden (zoals  den/nen  bakker)  en  een  afwijkende  verbuiging  van  adjectieven  en  van  de voornaamwoorden (diene kleinen bakker).  Voor  het  lidwoord  maakt  men  in  tegenstelling  tot  het  Standaardnederlands  een onderscheid  tussen  mannelijke  en  vrouwelijke  woorden.  Dat  komt  het  meest  tot uitdrukking bij het onbepaalde lidwoord. Zo spreekt men in de tussentaal van ne of nen bakker en van een vrouw. Voor onzijdige woorden gebruikt men de verkorte vorm e. Zo spreken we van e kind  en e meiske.  In de standaardtaal kent het onbepaalde  lidwoord maar één vorm, namelijk een. Het bepaalde lidwoord het kent geen verdere verbuiging. Het  verbogen  lidwoord  den  komt  in  de  standaardtaal  nog  voor  in  versteende uitdrukkingen,  zoals op den duur  en  in den beginne.  In  het  dialect  en/of  de  tussentaal wordt de verbuiging van het bepaalde lidwoord de ook in andere situaties gebruikt.  Indien in een sms’je de letter n voor ‘een’ of d voor ‘de’ (zie: 3.19 CU‐ categorie) staat, en er  is  een  mogelijkheid  om  deze  lidwoorden  te  verbuigen,  dan  neem  ik  dit  als  een 

39  

mogelijkheid op. Letters die tot de CU‐categorie behoren, worden namelijk uitgesproken als stond er ‘een’ en ‘de’. Bij twijfel of het lidwoord verbogen kan worden of niet, werd de digitale zoekmachine Google geraadpleegd. Zo hebben we bijvoorbeeld de constructie een gelukkige verjaardag. Kunnen we hierbij zeggen dat er een mogelijkheid  is om het lidwoord en het adjectief te verbuigen tot nen gelukkigen verjaardag? Google geeft voor deze constructie meer dan 1000 resultaten. Het lidwoord en het bijvoeglijk naamwoord worden in dit geval als een mogelijkheid geattesteerd.  Aan  het  einde  van  een  verbogen  bijvoeglijk  naamwoord  staat  er  in  het Standaardnederlands  alleen  –e.  Dit  wijkt  echter  af  van  ne  kleinen  bakker  of  een  klein tafel.  Deze  afwijkende  verbuigingen  van  het  bijvoeglijke  naamwoord  worden  tot  de tussentaal  gerekend. Bij  twijfel  of  het  adjectief  verbogen kan worden,  heb  ik  opnieuw Google geraadpleegd.   In de standaardtaal worden de voornaamwoorden niet verbogen. Een uitzondering op deze regel is het bezittelijke voornaamwoord ons dat ook de verbogen vorm onze kent. In  de  tussentaal  komen  we  echter  diejen  bakker  en  mijnen  mail  tegen.  Vormen  die duidelijk  afwijken  van  de  regel.  Bij  de  studie  naar  de  verbuiging  van  de voornaamwoorden houden we ook rekening met de objectsvorm u die de plaats van het bezittelijke  voornaamwoord  uw  inneemt.  Indien  het  mogelijk  is  het  bezittelijk voornaamwoord te verbuigen, wordt dit ook zo aangeduid. Met de verkorting mn voor ‘mijn’ wordt geen rekening gehouden. Dit is een typische verkorting die afkomstig is van het woord m’n, dat precies hetzelfde betekent als mijn. Tijdens de communicatie komt m’n wel wat losser over dan mijn. In dit onderzoek bleek bovendien dat de sms’er of de standaardvorm of de verkorting of de verbogen vorm kiest. Een samensmelting van de verkorting met de verbuiging met als resultaat mnen kwam niet voor. Ook opvallend is het gebruik van men  voor  ‘mijn’,  zoals  in het sms’je: Ben  in men bedde. En gij ? Xx. Dit gebruik  van  men  krijgt  het  label  ‘lexicaal  omgangsverschijnsel’  en  hoort  tot  het gekleurde  taalgebruik  (zie 5.1.2). Het woord men voor  ‘mijn’ kwam  in  totaal drie keer voor.  Het  verschijnsel  is  dus  zeker  niet  wijd  verspreid.  Dat  de  diftong  het  wel  moet afleggen, kan wijzen op een evolutie van de taal. Hier bestaat het ‘gevaar’ dat deze vorm, indien jongeren dit meer en meer gebruiken in een geschreven medium als de sms‐taal, de  norm  wordt.  Maar  of  deze  evolutie  aan  de  orde  is,  kan  enkel  verder  onderzoek vaststellen. 

3.7.2  Bespreking 

De  resultaten  van  de  verbuiging  van  het  lidwoord  liggen  dicht  bij  elkaar.  Jongeren gebruiken het  in 21%, de  jongvolwassenen  in 15% en de volwassenen  in 18% van de gevallen. Aangezien de resultaten dicht bij elkaar liggen en grote gelijkenissen vertonen, is  het  resultaat  van  de  significantietoets  niet  significant.  Bij  het  onderzoek  van  de verbuiging van de lidwoorden kunnen we dus niet zeggen dat jongeren het verschijnsel meer  gebruiken  dan  de  andere  twee  groepen.  Een  mogelijke  verklaring  waarom  de gemiddelde  sms’er  voor  de  standaardvorm  kiest,  is  dat  dit  verschijnsel  als  te 

40  

omgangstalig  ervaren wordt.  Het  schrijven  van  de  verbuiging  vraagt  bovendien meer lettertekens en kan makkelijk door één letterteken of door een pro‐ of enclitische vorm vervangen worden.  Enkel  als men de dialectische  achtergrond,  en dus  een  gevoel  van verbondenheid, wil benadrukken, zal men de verbuiging schrijven. Onderstaande tabel toont aan dat dit slechts in een beperkt aantal sms’jes gebeurt.  verbuiging lidw.  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  5  21%  4  15%  3  18% Mogelijkheid  19  79%  23  85%  14  82% Relatieve cijfers       Toegepast  7%  6%  4% Mogelijkheid  28%  34%  21% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   0.3167  2  0.8536 

Tabel 19 

Het  volgende  taalverschijnsel  is  de  verbuiging  van  het  adjectief.  Aangezien  de lidwoorden in slechts 21% verbogen worden door de jongeren verwachten we ook hier een resultaat van 20% of minder. Er komen namelijk meer lidwoorden dan adjectieven voor en als men voor de verbuiging van een adjectief kiest, dan waarschijnlijk ook voor de  verbuiging  van  een  lidwoord.  Vergelijken we  tabel  19 met  20  dan  valt  het  op  dat jongeren  de  adjectieven  in  33%  van  de  gevallen  verbogen  hebben,  wat  uiterst eigenaardig is. Voor dit verschijnsel moeten we echter rekening houden met het aantal attestaties.  Zo  komen  er  voor  de  jongeren  slechts  drie  sms’jes  in  aanmerking.  De toepassing, hier  één attestatie,  kan aan  toeval  toegeschreven worden. We hebben met andere woorden te weinig sms’jes met een verbuiging en met een mogelijkheid tot een verbuiging om hier iets te besluiten. Dit kleine aantal attestaties zorgt er eveneens voor dat we geen significant resultaat krijgen.   Dat  er  bij  de  jongvolwassenen  meer  mogelijkheden  zijn,  valt  te  verklaren.  In  het hoofdstuk  over  de  lettertekens,  hebben  we  aangetoond  dat  deze  groep  de  langste sms’jes heeft. Er worden meer woorden gebruikt, waardoor de kans op de aanwezigheid van een adjectief toeneemt. De volwassenen volgen met sms’jes die iets minder lang zijn dan  die  van  de  jongvolwassenen maar  langer  dan  die  van  de  jongeren.  Zij  hebben  in totaal  5  attestaties.  Ondanks  de  mogelijkheden  kiezen  de  jongvolwassenen  en  de volwassenen in geen enkel geval voor de verbuiging van het adjectief. Het verschijnsel werd dus enkel één keer bij de jongeren geattesteerd. Over het algemeen kunnen we dus stellen dat de verbuiging van de adjectief vrij uitzonderlijk toegepast wordt.       

41  

verbuiging adjectief  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  1  33%  0  0%  0  0% Mogelijkheid  2  67%  7  100%  5  100% Relatieve cijfers       Toegepast  7%  0%  0% Mogelijkheid  13%  47%  33% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   4.2857  2  0.1173 

Tabel 20 

Het  laatste verschijnsel dat hier aan bod komt,  is de verbuiging van het aanwijzend en bezittelijk voornaamwoord. In eerste instantie vergelijken we de resultaten in tabel 21 met  de  resultaten  in  de  tabellen  19  en  20.  Daarbij  valt  het  op  dat  dit  linguïstische kenmerk het meest verbogen wordt. Vergelijken we vervolgens de resultaten onderling, dan valt het op dat de jongeren in meer dan de helft van de gevallen de verbuiging van het voornaamwoord toepassen. Dit aantal daalt onmiddellijk naar ongeveer 20% bij de jongvolwassenen. Voor de laatste groep komen er maar 2 sms’jes in aanmerking. Om de procentuele  cijfers  met  elkaar  te  vergelijken,  moeten  de  attestaties  binnen  de  drie groepen in zekere zin overeenkomen. Een totaal van 2 attestaties kunnen we bijgevolg niet  vergelijken  met  de  17  attestaties  voor  de  jongeren  en  de  14  attestaties  voor  de jongvolwassenen. Op basis van de  resultaten  in  tabel 21 kunnen we wel besluiten dat van alle verbuigingen het voornaamwoord het meest  toegepast wordt en dat  jongeren hier het meest  gebruik  van maken. Dat de p‐waarde dicht  bij  0,05  ligt,  versterkt deze conclusie.  Het  onderzoek  naar  het  verband  tussen  de  verbuiging  van  de voornaamwoorden en de leeftijd was bijna significant te noemen.  verbuiging vnw.  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  11  65%  3  21%  1  50% Mogelijkheid  6  35%  11  79%  1  50% Relatieve cijfers       Toegepast  33%  9%  3% Mogelijkheid  18%  33%  3% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   5.8174  2  0.05455 

Tabel 21 

 

3.8  Het gij‐systeem 

3.8.1  Voorstelling 

De standaardtalige aanspreekvormen zijn jij/je in een vertrouwelijke situatie en u in de beleefdheidsvorm. De tussentaal in Vlaanderen voegt daar nog het gij‐systeem aan toe, zoals in Wa ga gij vant weekend doen? Dit systeem bestaat uit een onbeklemtoonde ge en 

42  

een  beklemtoonde gij  in  de  2e  persoon  en  een u  als  objectsvorm.  In  het  hedendaagse Nederlandse  taalgebruik  komt  het  gij‐systeem  enkel  voor  in  de  Bijbel  en  in  het Schoonvlaams.  Sms’jes met de standaardvorm  je/jij zijn sowieso een mogelijkheid tot het vormen van het voornaamwoord ge/gij. We kunnen daarnaast ook rekening houden met een vorm als komde (zie: 3.9 Clitische vorm van het persoonlijk voornaamwoord). Zo heeft men de keuze tussen komde en komt ge. Net zoals men de keuze heeft tussen kom je en komt ge. We  bespreken  eerst  de  tabel  waarbij  zowel  de  standaardvorm  als  de  du‐vormen  tot potentiële  ge­/gij‐vormen  gerekend  worden.  Vervolgens  behandelen  we  enkel  de sms’jes  met  een  ge/gij  en  de  sms’jes  met  een  standaardvorm.  Ik  wou  naast  de bespreking van het gij‐systeem ook nagaan of de respondenten die ge of gij gebruiken als  voornaamwoord,  ook  voor  de  objectsvorm  u  kiezen.  Daarvoor  heb  ik  die  sms’jes geselecteerd waar ge of gij gebruikt wordt en waar een objectsvorm in voorkomt. 

3.8.2  Bespreking 

Tabel 22 toont de resultaten van het gij‐systeem waarbij we rekening houden met de du‐vormen. Op het eerste gezicht lijken jongeren misschien wel minder dan we vermoeden voor  de ge­/gij‐vormen  te  kiezen.  Zo  past  slecht  42%  van  de  jongeren ge  of gij  in  de sms’jes toe. Dat wil hier echter niet zeggen dat de overige 58% voor de standaardvorm kiest. Tot deze 58% behoren zowel de jongeren die voor een du‐vorm gekozen hebben als de jongeren die de standaardvariant gebruiken. Daarom nemen we in tabel 23 enkel de standaardvormen als mogelijkheid op. Het wordt duidelijk dat de meerderheid van de jongeren bij een keuze tussen ge/gij en je/jij voor de omgangstalige variant kiest. Bij de  relatieve  cijfers  zien  we  trouwens  dat  24%  van  de  sms’jes  die  voor  dit taalverschijnsel  in  aanmerking  komen,  een  ge/gij‐vorm  heeft  en  tot  de  groep  van  de jongeren  behoort.  Slechts  7%  van  de  sms’jes  met  een  ge/gij  behoort  tot  de jongvolwassenen en voor de volwassenen hebben maar 3% een ge of gij. Aangezien we voor iedere leeftijdscategorie een mooi geheel van attestaties hebben en de verhouding van het aantal toepassingen en mogelijkheden duidelijk afwijkt, is ook het resultaat in de beide tabellen significant. Als de ge­/gij‐vormen voorkomen, dan is dat vooral in sms’jes van de eerste groep. Opvallend is bovendien de forse daling van groep 1 naar groep 2 en de  behoorlijke  stagnering  van  groep  2  naar  groep  3.  Als  jongeren  een  andere taalvariëteit  hebben  dan  de  volwassenen,  dan  kan  het  gij‐systeem  daarvan  een voorbeeld zijn.  In hoofdstuk 4 gaan we na of  jongeren de ge­/gij‐vormen, als kenmerk van hun taal, ‘reserveren’ voor sms’jes naar vrienden.        

43  

gij‐vormen [+du]  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  35  42%  10  16%  4  13% Mogelijkheid  48  58%  51  84%  26  87% Relatieve cijfers       Toegepast  20%  6%  2% Mogelijkheid  28%  29%  15% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   15.4858  2  0.0004338   Tabel 22   

 gij‐vormen [‐du]  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  35  55%  10  19%  4  14% Mogelijkheid  29  45%  44  81%  25  86% Relatieve cijfers       Toegepast  24%  7%  3% Mogelijkheid  20%  30%  17% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   23.4489  2  8.093e‐06 

Tabel 23 

Vervolgens gaan we na of respondenten die ge of gij gebruikt hebben, ook voor de u als objectsvorm  kiezen.  Daarvoor  hebben  we  die  sms’jes  geselecteerd  waar  ge  of  gij  in voorkomen. In totaal zijn dat 49 sms’jes. Dit resultaat zien we ook in de tabellen 22 en 23 als we de absolute cijfers van de toepassingen optellen. We controleren via R of er in deze  sms’jes  een  objectsvorm  aanwezig  is.  Bij  37  van  de  49  sms’jes  was  dat  niet  het geval. De overige 12 werden onder de loep genomen met als resultaat dat 11 van de 12 personen voor de objectsvorm u kiezen en één persoon voor je of jou gekozen heeft. We hebben vervolgens het sms’je opgespoord en het bleek om een bericht van een 18‐ jarig meisje te gaan: Wat vraag je je af? Ik vroeg me net af, doet gij dat niet soms op vrijdag iets gaan drinken. Daarbij valt het onmiddellijk op dat dit meisje  in de eerste zin, waar het reflexief voornaamwoord en de mogelijkheid tot het vormen van u  staat, niet voor het voornaamwoord  gij  maar  voor  je  gekozen  heeft.  Ondanks  het  feit  dat  dit  sms’je inderdaad een gij‐vorm heeft,  staat  de  je  van het  reflexief  voornaamwoord niet  bij gij maar bij je. Respondenten die met andere woorden gij gebruiken, kiezen in alle gevallen voor u.   

indien gij > u?   Absolute cijfers   Toegepast  11  92% Mogelijkheid  1  8% geen mogelijkheid  37   

Tabel 24 

 

44  

3.9  Clitische vorm van het persoonlijk voornaamwoord in de tweede persoon enkelvoud 

3.9.1  Voorstelling 

Zus,ebde gij uwe sleutel mee?Want  ik ga straks mss weg zijn,gade gij weg vanaafd?Ga  jij snoopy  eten geven?Ahja  en kunde gij mij  voeren naar  een  fuif?XX  tot  straks mss. Bij  dit sms’je  van  een  15‐  jarig  meisje  treedt  bij  de  woorden  ebde,  gade  en  kunde  een vervoeging  van  de  tweede  persoon  enkelvoud  op  met  een  de‐suffix  bij  inversie.  Dit tweedepersoonssuffix  is  een  relict  van  de  in  het  oudere  Nederlands  gebruikte  du‐vormen  en  is  bijzonder  typerend  voor  de  Vlaamse  tussentaal  (Geeraerts  en  de  Sutter 2003: 59). Naast dit de‐suffix heeft men ook vormen met een te‐suffix, zoals in het sms’je Yo waar zitte? Het te‐suffix is het gevolg van de regressieve assimilatie van het de‐suffix.  Tot de clitische verbuiging van het persoonlijk voornaamwoord van de eerste persoon rekenen we vormen als kommek  en bennek.  Vaak  gaan deze  vormen gepaard met  een verdubbeling van het subject (kommekik en moe kik). Dit onderzoek beperkt zich tot de vormen van de tweede persoon enkelvoud. De clitische verbuigingen van het persoonlijk voornaamwoord  van  de  eerste  persoon  worden  dus  niet  opgenomen.  Toch  is  het interessant om even kort stil te staan bij dit linguïstische kenmerk. In deze studie komen er in totaal zes vormen voor. Deze worden gebruikt door respondenten uit de eerste en de  tweede  groep.  Bij  vier  van  de  zes  toepassingen  is  er  een  subjectverdubbeling. Vergelijken we het gebruik van de clitische verbuiging van de eerste persoon enkelvoud met die van de tweede dan wordt dit laatste veel meer gebruikt. In de gesproken taal is de korte vorm bij clisis vooral ək ('k) de regel. Een sms’er die bennek wil schrijven, kan evengoed  voor benk  kiezen, wat  een  samentrekking  van ben  ‘k  is.  De  apostrof  schrijft men niet, want dit  leesteken kost alleen maar onnodige  tijd en een  letterteken. Op die manier  zijn  bennek  en  benk  qua  uitspraak  gelijk.  Andere  respondenten  zeggen  in  de spreektaal misschien letterlijk benk. Ook zij kiezen natuurlijk voor de enclitische k. Door de  concurrerende  enclitische  k  wordt  de  –ek‐vorm  of  –(e)kik‐vorm  van  de  clitische verbuiging  van  de  eerste  persoon  dus  minder  gebruikt.  Maar  zoals  de  argumentatie aantoont, betekent dat niet dat ze niet langer in de spreektaal voorkomt.   Voor  een  onderzoek  naar  de  clitische  verbuiging  van  de  tweede  persoon  vergelijk  ik eerst de sms’jes met –de/–te‐vormen met berichtjes waar een inversie voorkomt zonder verbuiging  en  met  behoud  van  het  persoonlijk  voornaamwoord,  zoals  in  Wanneer komtge af??? Zowel de standaardvormen als ook de ge­/gij‐vormen worden in de eerste tabel bij de mogelijkheden opgenomen. Een sms’je met kom  j, waar de  letter  j  gelezen moet worden zoals ze er staat (zie 3. 19 CU‐categorie), levert zonder enig probleem een mogelijkheid  op.  In  sommige  gevallen  komt  het  voornaamwoord  na  een  voegwoord zoals in het sms’je: Mamma, laat x weten als je bijna thuis bent. Hier kan als je evengoed door  alsde  vervangen  worden,  waardoor  deze  constructie  ook  als  een  mogelijkheid wordt  opgenomen.  In  een  volgende  tabel  beperk  ik  de  mogelijkheden  door  enkel  de 

45  

sms’jes met een standaardvorm te selecteren. De sms’jes met een ge­/gij‐ vorm worden bijgevolg niet meer meegeteld.  

3.9.2  Bespreking 

Vergelijken we tabel 25 met tabel 22 dan valt het op dat de resultaten voor de jongeren heel  dicht  bij  elkaar  liggen:  41%  kiest  voor  de  clitische  verbuiging  en  42%  voor  het gebruik van ge/gij. De beide omgangstalige varianten zijn voor de jongeren mogelijk. Dat de  resultaten zo dicht bij  elkaar  liggen, geeft aan dat de  jongeren nu eens voor de du‐vorm  kiezen,  dan weer  voor  de  ge­/gij‐vormen.  Doorslaggevend  daarbij  is  de manier waarop men de zin of vraag in een gesproken situatie formuleert. Daarnaast kan ook de situatie en de boodschap een rol spelen. Vergelijken we tabel 25 met 26 dan valt het op dat  het  absolute  cijfer  van  de  jongeren  met  11%  stijgt  (van  41%  naar  52%).  Dat betekent dat bij  een keuze  tussen kom  je  en komde  ongeveer de helft van de  jongeren voor de laatste vorm kiest. Voor de ge­/gij‐vormen was dat 55% (zie tabel 23). Net zoals bij  de  tabellen  25  en  22,  liggen  ook  de  resultaten  van  de  tabellen  26  en  23  dicht  bij elkaar (zie figuur 4). De laatste twee staven tonen aan dat jongeren een lichte voorkeur hebben voor de omgangstalige vormen. Dat deze  twee staven bijna  identiek zijn, wijst erop dat jongeren niet resoluut voor één van de twee vormen kiezen.   

 Figuur 4 

Voor de meeste volwassenen gaat het schrijven van kende of kent gij  te ver. Zij keuren deze vormen af omdat ze te informeel zijn. Als volwassenen dan toch een omgangstalige vorm  gebruiken  dan  wint  kent  gij  het  van  kende.  De  jongvolwassenen  bevinden  zich tussen  de  jongeren  en  de  volwassenen.  Zij  gebruiken  de  du­vormen  duidelijk minder maar keuren het verschijnsel niet volledig af. Ze twijfelen echter niet bij de keuze tussen een  clitische  verbuiging  en  de  standaardvorm.  Zo  kiest  80%  van  de  jongvolwassenen voor de standaardvariant.   Aangezien we voor iedere leeftijdscategorie een mooi geheel van attestaties hebben en de  verhouding  van  het  aantal  toepassingen  en mogelijkheden  duidelijk  afwijkt,  is  ook het  resultaat  significant.  Als  een  clitische  verbuiging  van  het  persoonlijk 

46  

voornaamwoord  in de  tweede persoon enkelvoud voorkomt,  is dat niet  toevallig  in de sms’jes  van  de  jongeren.  De  forse  daling  van  groep  1  over  2  naar  3  toont  aan  dat  dit verschijnsel  duidelijk  veel  minder  aanwezig  is  bij  de  jongvolwassenen  en  de volwassenen.  Aangezien  we  het  taalverschijnsel  en  de  toepassing  ervan  mogen veralgemenen,  concluderen  we  dat  jongeren  het  meest  gebruik  maken  van  de  du‐vormen, terwijl volwassenen het linguïstische kenmerk vooral afwijzen. Daardoor is de clitische  verbuiging  van  het  persoonlijk  voornaamwoord  in  de  tweede  persoon enkelvoud  een  ideaal middel  om  de  identiteit  van  de  jongeren  extra  te  beklemtonen. Hoofdstuk  4  gaat  verder  na  of  jongeren  de  clitische  verbuiging  inderdaad  als  een kenmerk van hun taalvariëteit beschouwen.   du‐vormen [+gij]   12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  31  41%  10  19%  1  4% Mogelijkheid  44  59%  42  81%  24  96% Relatieve cijfers       Toegepast  20%  7%  1% Mogelijkheid  29%  28%  16% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   15.8585  2  0.0003601 

Tabel 25 

 du‐vormen [‐gij]  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  31  52%  10  20%  1  5% Mogelijkheid  29  48%  39  80%  21  95% Relatieve cijfers       Toegepast  24%  8%  1% Mogelijkheid  22%  30%  16% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   21.2896  2  2.382e‐05 

Tabel 26 

   

3.10  De of het? 

3.10.1  Voorstelling 

In de zin En eb de et a aan uw ouders gevraagd voor vrijdag na t school bij mij te komen? treedt een eigenaardig verschijnsel op. Het woord school krijgt hier een onzijdig genus. Waarschijnlijk werd het lidwoord de eerst als proclitische vorm gebruikt (d’ school). De combinatie  van  een  stemhebbende d met  een  stemloze  s  zorgde  er  echter  voor  dat d stemloos werd, waardoor men uiteindelijk t school zei.  

47  

In dit onderzoek werd er rekening gehouden met een aantal woorden waar het gevaar voor  een  verkeerd  lidwoord  groot  is.  Deze  woorden  zijn:  de  school,  de  stad  en  het voetbal. Het voetbal is het spel, terwijl de voetbal het voorwerp is. In het sms’je Kanje aan Justine die kaarten voor de voetbal vragen en ook aan valerie? moet het lidwoord het i.p.v. de  gebruikt  worden.  Men  vraagt  namelijk  kaarten  voor  het  spel  en  niet  voor  het voorwerp. In vaste uitdrukkingen zonder lidwoord, zoals bijvoorbeeld naar school of op school,  is  er  natuurlijk  geen mogelijkheid  tot  het  vormen  van  een  verkeerd  lidwoord. Ook constructies waar er in principe een lidwoord moet staan, maar waar het lidwoord afwezig  is,  worden  als  geen  mogelijkheid  opgenomen.  We  weten  namelijk  niet  of  de respondent  het  juiste  lidwoord  zou  kiezen  of  niet.  Er  moet  bijgevolg  een  lidwoord aanwezig zijn, vooraleer we een oordeel kunnen vellen. 

3.10.2  Bespreking 

Een groot nadeel bij het onderzoeken van de lidwoorden is dat we slechts met een klein aantal sms’jes rekening kunnen houden. Staat er geen lidwoord bij de woorden die we onderzoeken, dan kunnen we niets besluiten. Daardoor hebben we maar 10 attestaties voor  de  eerste  groep,  4  voor  de  jongvolwassenen  en  geen  attestaties  voor  de volwassenen.  De  reden  waarom  de  laatste  groep  geen  attestaties  heeft,  is  omdat  de woorden  school  en  stad  vooral  door  de  jongeren  gebruikt  worden.  Ze  spreken bijvoorbeeld af aan de school of in de stad. Daardoor ontstaan constructies zoals aan het school  en  in  het  stad.  Ook  het  woord  voetbal wordt  vooral  door  de  jongeren  en  de jongvolwassenen  gebruikt.  Zij  zijn  degenen  die  het  spel  nog  heel  actief  spelen  en  het woord bijgevolg in hun taalgebruik gebruiken.   Bij de constructie na t school is het heel logisch dat het lidwoord de eerst geclitiseerd is met  school waardoor d  geëvolueerd  is  in  een  t.  In  het  sms’je Komde gij mij  sebiet nog ophalen aant school is er echter nog een andere verklaring waarom het grafeem d een t geworden  is.  Deze  verklaring  is  de  verschuiving  van  de  woordgrens  (zie  ook  3.5 Proclitische t). Zo wordt het lidwoord de met het voorzetsel aan verbonden. Dat men de constructie  aand  in  de  spreektaal  uitspreekt  als  [a:nt]  is  logisch.  We  hebben  in  het Nederlands namelijk een eindklankverscherping of Auslautverhärtung aan het einde van een woord. We kunnen dat vergelijken met het woord paard. Er staat wel een d maar we spreken het uit als een [t]. Een constructie als aand zou wijzen op een verschuiving van de woordgrens maar levert verder geen problemen op. Want met deze constructie geeft de sms’er aan dat hij of zij wel weet dat het  lidwoord bij school de  is,  terwijl het  in de spreektaal in navolging van de Nederlandse fonologie als [a:nt] uitgesproken wordt. Wat er  echter  in  de  sms‐taal  gebeurt,  is  dat  men  nergens  aand  maar  steeds  aant  schrijft. Want waarom een d schrijven als men uiteindelijk een [t] hoort? De vraag is of jongeren daardoor nog weten wat het correcte lidwoord bij school is?  Volgens  de  absolute  cijfers  in  tabel  27  gebruikt  90% van  de  jongeren  en  75% van de jongvolwassenen het  lidwoord het  bij  stad  en  school en de  bij voetbal  (het  spel). Deze cijfers  zijn  extreem hoog  en wijken  af  van de 0% bij  de  volwassenen. We verwachten 

48  

hier dan misschien ook een kleine p‐waarde, toch krijgen we in plaats daarvan de code NA. Dit betekent ‘not applicable’ en geeft aan dat de significantietoets niet berekend kan worden door het kleine aantal attestaties in de eerste en tweede groep en het ontbreken van  attestaties  voor  de  laatste  groep. We mogen  de  resultaten  uit  onderstaande  tabel dan ook niet veralgemenen.   Opvallend  is  dat  de  woorden  stad,  school  en  voetbal  steeds  in  combinatie  met  een voorzetsel  voorkomen,  zoals  int  stad,  naar  de  voetbal,  opt  school,…  Deze  constructies worden letterlijk uit de spreektaal in de geschreven sms‐taal geïntegreerd. Dat betekent niet dat  jongeren daarom het correcte lidwoord bij school niet meer kennen. Het toont wel aan dat de jongeren en jongvolwassenen zich door de spreektaal laten leiden en dat ze bij het schrijven van de constructie aant school niet nadenken over het lidwoord bij school. Na verloop van  tijd zou het verkeerde  lidwoord als correct beschouwd kunnen worden. Hierbij is het interessant een navraag te doen bij jongeren naar het lidwoord bij stad, school en voetbal (het spel).  de of het?  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  9  90%  3  75%  0  0% Mogelijkheid  1  10%  1  25%  0  0% Relatieve cijfers       Toegepast  64%  21%  0% Mogelijkheid  7%  7%  0% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   NaN  2  NA     Tabel 27 

 

3.11  Het hulpwerkwoord gaan 

3.11.1  Voorstelling 

Als hulpwerkwoord van aspect doet het werkwoord gaan vaak dienst. Toch kan dit niet in elke situatie gebruikt worden. Het is het makkelijkst om te zeggen wanneer men gaan niet als hulpwerkwoord kan gebruiken. Zo kan men gaan niet combineren met hebben, zijn, moeten, kunnen, mogen, dienen, durven en gaan zelf. Zinnen als Kdenk ni dak mrgn ga gaan en maar moet u laten ga gaan slapen kunnen dus echt niet. Ook als we naar de toekomst  verwijzen  doen  we  dit  met  zullen  of  met  de  tegenwoordige  tijd.  Het hulpwerkwoord  gaan  kan  wel  gebruikt  worden  als  het  onderwerp  van  de  zin  zich letterlijk verplaatst. Eveneens als het onderwerp van plan is iets te doen, dan kan hij het ook  gaan  doen.  Een  laatste  mogelijkheid  is  als  er  sprake  is  van  het  begin  van  een handeling of toestand, dan kan men in veel gevallen alleen maar gaan gebruiken.   

49  

Bij de verwerking van deze  categorie, houden we  rekening met  sms’jes waar gaan  als hulpwerkwoord toegepast wordt. Indien gaan gecombineerd wordt met een werkwoord uit bovengenoemde lijst, dan werd het als tussentalig opgenomen. Bij een standaardtalig gebruik van het hulpwerkwoord gaan, proberen we er een werkwoord uit de  lijst aan toe  te  voegen  (hebben,  zijn, moeten,  kunnen, mogen,  dienen,  durven  en  gaan).  Als  er bijvoorbeeld stond Ik ga wandelen dan was er een mogelijkheid om ik ga gaan wandelen te schrijven. Dergelijke gevallen worden als een mogelijkheid opgenomen. Dat is echter niet  altijd  mogelijk.  Een  zin  als  kga  u  full  rune  geven  kan  bijvoorbeeld  niet  verder uitgebreid worden  tot  ik ga u  full rune gaan geven. Dergelijke zinnen worden als geen mogelijkheid opgenomen. 

3.11.2  Bespreking 

De absolute cijfers geven aan dat jongeren het verschijnsel in 55% van de gevallen wel gebruiken  en  in  45%  niet.  De  toepassing  van  gaan  gaan  of  gaan  met  een  ander werkwoord uit bovengenoemde lijst is een direct gevolg van de spreektaal. De geldende regel  is  daarbij  ‘schrijven  zoals  men  het  hoort’.  Dat  er  met  andere  woorden  geen uniforme  sms‐taal  bestaat,  toont  ook  de  bespreking  van  dit  taalverschijnsel  aan.  Het taalgebruik op het display van een toestel is volledig afhankelijk van de spreektaal van de  eigenaar.  Gebruikt  de  zender  in  de  spreektaal  een  constructie  als  ik  ga  gaan wandelen, dan zal dit ook in zijn of haar sms’je te lezen zijn. Opvallend is dat het gebruik van  gaan  gaan  vaak  aanvaard  wordt  waardoor  ook  volwassenen  het  verschijnsel gebruiken. De p‐waarde  levert  geen significant  resultaat op. We kunnen bijgevolg niet zeggen  dat  jongeren  over  het  algemeen  dit  verschijnsel  meer  gebruiken  dan volwassenen.  Wel  is  het  zo  dat  als  we  naar  de  absolute  cijfers  kijken  de  meeste toepassingen  bij  de  jongeren  liggen.  De  relatieve  cijfers  tonen  aan  dat  23%  van  alle mogelijke sms’jes een toepassing heeft van het werkwoord gaan in combinatie met een ander werkwoord en dat dit afkomstig is van een jongere.   gaan gaan  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  11  55%  7  35%  2  25% Mogelijkheid  9  45%  13  65%  6  75% Relatieve cijfers       Toegepast  23%  15%  4% Mogelijkheid  19%  27%  13% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   2.7429  2  0.2537 

Tabel 28 

 

50  

3.12  Weer i.p.v. terug 

3.12.1  Voorstelling 

Zw!  Stw!  Deze  letterwoorden  representeren  de  uitdrukkingen  ‘zend  weer’  en  ‘stuur weer’. Ondanks hun bekendheid en hoge  frequentie onder de  jongeren zijn ze  fout. Zo moet men eigenlijk zend terug en stuur terug zeggen. Terug geeft namelijk aan dat er een beweging  is  naar  de  plaats  van  herkomst,  naar  het  uitgangspunt.  Terwijl  weer  een herhaling aangeeft. Dit laatste kunnen we vervangen door de woorden opnieuw, alweer en  nogmaals.  De  jongere  die  zend  weer  aan  het  einde  van  zijn  sms’je  toevoegt,  wil natuurlijk  niet  zend  opnieuw  zeggen,  wel  zend  terug  naar mij  want  ik  wacht  op  een antwoord. Het volgende sms’je toont aan dat het foute gebruik van weer niet alleen in de letterwoorden voorkomt: Komdje nog were vandoage?Grtz,zw!  De meeste taaladviseurs stellen echter vast dat terug op elk moment en in elke situatie gebruikt  wordt  en  dat weer  verdwijnt.  Het  tussentalige  gebruik  van  terug  voor weer kwam ook voor, maar niet zo frequent als het omgekeerde gebruik van weer voor terug. We  beperken  ons  in  dit  onderzoek  dan  ook  tot  dit  laatste.  Bij  het  zoeken  naar  een mogelijkheid werd er rekening gehouden met die sms’je waar terug en weer in aanwezig zijn. Natuurlijk is niet elk sms’je met weer fout. Zo hebben we bijvoorbeeld het volgende sms’je waar weer  correct gebruikt wordt: Mama kmis u en hb weer ruzi gehd me Milan diene  stomn  klein  khaat  die  gewn.  =­).  Wanneer  in  een  sms’je  terug  correct  gebruikt wordt, kijken we of we dit kunnen vervangen door weer.  Indien dat mogelijk  is,  is het sms’je een mogelijkheid tot het vormen van weer i.p.v. terug. Het volgende sms’je is hier een voorbeeld van: Heb  jij een ticketje van de  ijsjes of schrijf  ik het zo op? En  is dat echt alles  dat  je  moet  terug  hebben?  Je  vraagt  maar  hé.  Groetjes,  x.  Dat  terug  uit  de werkwoordelijke  eindgroep  moet,  is  een  ander  verhaal  dat  hier  niet  verder  aan  bod komt.  In  dit  sms’je  is  terug  correct  gebruikt.  Er  kon dat  je moet weer hebben  gestaan hebben  en  in  dat  geval  hebben  we  een  verkeerd  gebruik  van weer.  Dit  sms’je  wordt daarom als een mogelijkheid opgenomen. 

3.12.2  Bespreking 

Het aantal attestaties voor de drie  leeftijdscategorieën  is beperkt. Dat komt omdat we ons maar op twee woorden concentreren, namelijk weer en terug. Toch kunnen we op basis van de 10 attestaties beslissen dat de jongeren uit dit onderzoek twijfelen als het gaat  om deze  twee woorden.  Zij weten niet  goed wat  te  kiezen  en  gebruiken dan ook maar  het woord  dat  ze  in  de  spreektaal  hanteren.  Het  idee  dat  terug  daarbij  continu gebruikt  wordt,  ook  in  situaties  waar  weer  moet  staan,  klopt  volgens  tabel  29  niet. Aangezien  de  p‐waarde  niet  kleiner  is  dan  0,05,  kunnen  we  onze  bevindingen  niet veralgemenen. Bovendien kan de kans op ‘geen toeval’ niet uitgeschakeld worden. Toch is het van belang om in de toekomst de aandacht op het gebruik van weer i.p.v. terug te vestigen. Opvallend  is dat ook de  jongvolwassenen het verschijnsel nog  toepassen. We 

51  

moeten er wel aan toevoegen dat deze ene attestatie in dit onderzoek een uitzondering kan zijn. In dat geval wordt weer voor terug enkel door de jongeren gebruikt.        weer i.p.v. terug  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  5  50%  1  20%  0  0% Mogelijkheid  5  50%  4  80%  6  100% Relatieve cijfers       Toegepast  24%  5%  0% Mogelijkheid  24%  19%  29% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   4.83  2  0.08937 

Tabel 29 

 

3.13  Beknopte bijzin 

3.13.1  Voorstelling 

De beknopte bijzin  is evenals andere bijzinnen een zinsdeel of een zinsdeelstuk  in een grotere zin. Maar  in  tegenstelling tot de volledige bijzinnen, wordt het onderwerp niet uitgedrukt  en  is  het  gezegde  geen  persoonsvorm.  In  plaats  daarvan  bevatten  ze  een infinitief  met  te  of  een  deelwoord.  Een  beknopte  bijzin  waarvan  het  gezegde  uit  een infinitief met  te  bestaat,  wordt  al  dan  niet  voorafgegaan  door  het  voegwoord  om.  Dit voegwoord kan verplicht, uitgesloten of facultatief zijn. Het gebruik van de voegwoorden van of voor ter vervanging van om is echter uitgesloten. Een voorbeeld hiervan is: Zeker gwn geen goeste vr op msn te komen eh? :P. Missing youu. x3.   Om te achterhalen of er een mogelijkheid is deze foute voegwoorden te gebruiken, moet er  in  een  sms’je  een  beknopte  bijzin  staan.  Indien  het  correcte  voegwoord  (of  geen) gebruikt wordt,  kijken we  of we  dit  kunnen  vervangen  door  van  of  voor.  Bij  een  fout voegwoord, wordt dit als fout opgenomen. 

3.13.2  Bespreking 

Ook bij  de beknopte bijzin hebben we  slechts  een beperkt  aantal  sms’jes die  voor het onderzoek in aanmerking komen. Een resultaat van 7 sms’jes voor de jongeren, 10 voor de jongvolwassenen en 6 voor de volwassenen zorgt ervoor dat het heel moeilijk wordt om hier een significant resultaat  te verkrijgen. Dat  is niet verwonderlijk. Als  je  in elke groep  voldoende  attestaties  hebt  en  er  is  een  duidelijk  verschil  in  de  onderlinge 

52  

toepassing van een taalverschijnsel, dan zal de p‐waarde kleiner zijn dan 0,01 en wordt het aspect ‘toeval’ uitgesloten. Indien men maar een gemiddelde heeft van 8 attestaties per categorie dan worden de kansen op een significant resultaat logischerwijs klein. Dat wil  echter  niet  zeggen  dat  we  uit  onderstaande  tabel  niets  leren.  De  absolute  cijfers tonen  aan  dat  jongeren  en  jongvolwassenen  het  foutieve  voegwoord  bij  de  beknopte bijzin wel gebruiken. Hoewel ze in de meeste gevallen de correcte vorm toepassen, komt het toch in een kleine 30% en 20% voor. Deze cijfers liggen dicht bij elkaar. Een signaal dat het afhankelijk is van hoe men het in de spreektaal zegt. Men denkt dus niet na bij het  schrijven van een beknopte bijzin, waardoor men de  foute voegwoorden gebruikt. Deze  resultaten  kunnen  niet  veralgemeend worden  omdat  ze  niet  significant  zijn. We moeten hier bijgevolg steeds in termen van ‘de resultaten van de respondenten van dit onderzoek’ spreken.  beknopte bijzin  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  2  29%  2  20%  0  0% Mogelijkheid  5  71%  8  80%  6  100% Relatieve cijfers       Toegepast  9%  9%  0% Mogelijkheid  22%  35%  26% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   1.9195  2  0.383 

Tabel 30 

 

3.14  Deletie subject 

3.14.1  Voorstelling 

Welbespraakte taalgebruikers van het Nederlands beheersen de kunst om woorden en zinsdelen  weg  te  laten  zonder  dat  de  betekenis  van  de  boodschap  verloren  gaat. Daarvoor  bestaan  er  verschillende  mogelijkheden.  In  dit  hoofdstuk  bespreken  we  de deletie van het subject. In het volgende hoofdstuk komt de elliptische zin aan bod.  De  deletie  van  het  onderwerp  gebeurt  voornamelijk  wanneer  het  onderwerp  in  de eerste persoon enkelvoud voorkomt. Zo leest men bijvoorbeeld kom u al tegemoet als ik kom u al tegemoet. Het is echter niet mogelijk in elke constructie het onderwerp weg te laten.  Stel  dat  men  bijvoorbeeld  in  het  berichtje  Ohzo..gmoet  da  ned  nie  make  het onderwerp ge weglaat, kan de ontvanger het op de juiste manier interpreteren of als ik moet  dat  Nederlands  niet maken.  De  boodschap  is  hier  ambigu  en  in  een  dergelijke situatie  gebruikt  de  sms’er  het  onderwerp  meestal  wel  om  misverstanden  te voorkomen.  

53  

In sommige sms’jes laat men het loze onderwerp het vallen, zoals in: Ebk al gezegd ma [het] helpt nie:s.  Aangezien  er weinig  informatie  bekend  is  over  het weglaten  van  het onderwerp, beperk ik dit onderzoek tot de deletie van de eerste persoon enkelvoud in die gevallen waar ik zonder enig probleem weggelaten kan worden. Dat kan echter niet altijd.  In een zin als  Jiw! Zg gade gij nar d ksj  fuif,  ik nie. Tis maar da ge et wet e slu! Xx kunnen we het voornaamwoord ik niet weglaten. Ander krijgen we een zin als Zeg ga jij naar de ksj­fuif, niet. Deze zin maakt niet langer duidelijk dat de zender niet gaat. Ook in de volgende zin wordt het niet duidelijk dat de zender niet komt trainen indien men ik weglaat:  Hoi,  kom  je morgen  trainen?  Ik  in  ieder  geval wel!  Hplijk  jij  ook!  Xxx  en  tot morgen?! Wordt  een  aanspreking  gevolgd  door  het  voornaamwoord  ik dan  kan  je  dit laatste  moeilijk  weglaten.  Anders  krijgen  we  het  gevoel  dat  de  persoon  die aangesproken wordt iets moet doen. Dit is het geval in het sms’je: Mama, ik kom te voet… naar  je  bureau… Wacht  daar  op mij  hé ☺  xx.  Een  laatste  geval  waar  het  persoonlijk voornaamwoord  van  de  eerste  persoon  niet  weggelaten  kan  worden,  is  als  het onderwerp  niet  alleen  ik  is  maar  verder  aangevuld  wordt.  Zoals  in  het  sms’je  Yo wa doede?  Ik en Simon gaan  fkes na Kevin. Derna mss? Grts, waar het onderwerp niet  ik  is maar  ik en Simon. We voegen hier nog aan  toe dat we  in dit onderzoek geen rekening gehouden hebben met letterwoorden als hvj ‘hou van jou’ en zjg ‘zie je graag’. Ondanks de  deletie  van  het  persoonlijk  voornaamwoord  beschouwen we  de  letterwoorden  als een aparte categorie. 

3.14.2  Bespreking 

Dit  verschijnsel  valt  onmiddellijk  op  in  vergelijking  met  de  bovengenoemde taalverschijnselen.  Het  is  het  eerste  linguïstische  kenmerk waar we  geen  dalende  lijn krijgen  van  groep  1  naar  3  maar  een  stijgende.  Dit  verschijnsel  wordt  dus  in tegenstelling tot de vorige juist meer gebruikt door de volwassenen en minder door de jongeren.  Aangezien  we  dit  hoofdstuk  van  deletie  subject  beperkt  hebben  tot  het persoonlijk  voornaamwoord  ik,  hadden  we  een  dergelijke  evolutie  misschien  wel kunnen verwachten. Vergelijken we namelijk deze tabel met tabel 11 van de proclitische k dan krijgen we grofweg een omgekeerd evenredige evolutie te zien. In figuur 2 worden de toepassingen van de proclitische k en van de deletie subject visueel voorgesteld. Zo zien we  dat  de  jongeren  in  69%  een  proclitische k  toegepast  hebben,  terwijl  voor  de deletie van het subject de volwassenen in 62% van de gevallen het subject laten vallen. Het grote verschil met de proclitische k  is dat volwassenen het maar  in 3% gebruiken, terwijl de jongeren wel nog in 25% het subject van de zin weglaten. Aangezien ook het resultaat van de proclitische k significant was, kunnen we de resultaten veralgemenen. Onze conclusie is daarbij dat  jongeren het subject van de zin meestal uitdrukken maar dat  ze daarvoor heel vaak een proclitische vorm gebruiken. Volwassenen daarentegen kiezen in de meeste gevallen voor een deletie van het subject en zullen zo goed als nooit gebruik maken van een proclitische vorm.   

54  

 Figuur 5 

De  reden waarom  volwassenen  het  onderwerp  in  de  zin  weglaten,  is  dat  ze  beknopt maar tegelijkertijd niet te tussentalig willen zijn. Ze schrijven dus liever geen onderwerp dan  een  k  te  gebruiken.  Het  is  ook  mogelijk  dat  jongeren  hun  identiteit  meer  willen beklemtonen  door  het  onderwerp  uit  te  drukken,  terwijl  volwassenen  hier  minder belang aan hechten.    deletie subject  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  25  25%  42  45%  29  62% Mogelijkheid  77  75%  52  55%  18  38% Relatieve cijfers       Toegepast  10%  17%  12% Mogelijkheid  32%  21%  7% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   20.3404  2  3.830e‐05 

Tabel 31 

 

3.15  Ellips 

3.15.1  Voorstelling 

Een  ellips  of  een  onvolledige  zin  bevat  geen  onderwerp  en  een  persoonsvorm  en behoort niet tot de beknopte bijzinnen, de gebiedende wijs waarin het onderwerp niet uitgedrukt  is,  de  samengetrokken  zinnen  of  tot  de  zinnen  met  presentatief  er.  In  dit onderzoek  is er een onderscheid gemaakt  tussen zinnen met enkel deletie onderwerp, persoonsvorm of beide. Dat laatste krijgt de benaming elliptische zin. De elliptische zin is vaak een repliek in een gesprek en komt dus vooral voor in de gesproken taal.  Ik  heb  het  concept  ‘ellips’  overwogen,  maar  aangezien  er  nogal  veel  elliptische constructies  in  de  sms’jes  voorkomen,  werd  er  een  onderscheid  gemaakt  binnen  de categorie ‘ellips’. Er zijn in het totaal drie onderverdelingen: de uitroep, de ellips en de 

55  

wens.  Tot  de  eerste  groep  rekenen we  constructies  bestaande  uit  1  of  2 woorden.  Ze bestaan voornamelijk uit een adjectief zoals zalig of echt irritant. Ze kunnen echter ook bestaan  uit  het  bijwoord  zo  +  adjectief,  zoals  zo  lief,  eventueel  gevolgd  door  een  van‐constructie  zo  lief  van  jou.  Vooral  constructies  die  eindigen  met  een  uitroepteken worden tot deze categorie gerekend.   Een elliptische constructie als oké, geen probleem hoort niet tot de eerste groep omdat het daarvoor niet krachtig genoeg is. In tegenstelling tot oké, geen probleem wordt Goed plan! aan het begin van een sms’je wel als uitroep opgenomen omdat het krachtiger is. Constructies  bestaande  uit  zo  gevolgd  door  een  zelfstandig  naamwoord  (zo  een  sfeer) reken  ik  tot  een  elliptische  zin  (tweede  categorie).  Net  zoals  vele  andere  constructies waarvan  zowel het onderwerp als de persoonsvorm afwezig  zijn.  In het  geval dat  één van de twee gebruikt wordt (of het onderwerp of de persoonsvorm) gebruik ik het label ‘deletie persoonsvorm’ en ‘deletie subject’.   De derde categorie bestaat uit de ‘wens’. Tot een wens reken ik gelukkige verjaardag en veel succes/plezier. In de standaardtaal zou men deze constructies schrijven als: ik wens je veel succes en ik wens je een gelukkige verjaardag.  Bij de verwerking van de elliptische zin, werd er enkel met de  tweede groep rekening gehouden. 

3.15.2  Bespreking 

Een elliptische  constructie  is  ideaal  om een boodschap  verkort neer  te  schrijven. Men heeft  namelijk  minder  lettertekens  en  woorden  nodig  en  men  kan  zo  heel  wat  tijd besparen. Het volgende sms’je is hier een voorbeeld van: Max,ik ga spijtig genoeg nt op tijd gedaan hebben en [ik] [heb] morgen [een] drukke dag,dus [wil] [ik] op tijd [mijn] bed in☺. We kunnen dan ook verwachten dat iedere sms’er dit taalverschijnsel gebruikt.   Aangezien bijna elk sms’je een potentiële elliptische constructie  inhoudt, heeft het niet veel zin de code ‐1 en ‐2 toe te voegen. Er zijn ook sms’jes met meer dan één ellips. Wij houden echter enkel rekening met de sms’jes waar minstens één elliptische constructie in voorkomt. Dus een sms’je met bijvoorbeeld 3 ellipsen is een mooi voorbeeld van hoe economisch de sms’er met zijn taal omgaat, het wordt  in dit onderzoek maar één keer geattesteerd.  Via  R  berekenen we  het  aantal  sms’jes met minstens  één  ellips  voor  de jongeren,  de  jongvolwassenen  en  de  volwassenen.  Dat  aantal wordt  gedeeld  door  het totale aantal sms’jes. Zo komen we aan een resultaat van 10 sms’jes op de 100 voor de jongeren. Voor de jongvolwassenen stijgt dit aantal met een totaalscore van 28 sms’jes op de 100. De volwassenen scoren echter het hoogst. Zo heeft 4 op de 10 sms’jes van de volwassenen een ellips.    We  kunnen  veronderstellen  dat  sms’jes  met  minder  woorden,  en  dus  minder lettertekens, de  toepassing van ellipsen  illustreren. Figuur 6 geeft aan dat dit hier niet 

56  

klopt. Zo vertellen jongeren hun inhoud in gemiddeld 15 woorden per sms. Volwassenen doen  dat  in  14  woorden.  Volgens  onze  veronderstelling  zouden  jongeren  en volwassenen  ongeveer  evenveel  ellipsen  gebruiken maar  de  stijgende  lijn  in  figuur  6 spreekt  dat  tegen.  Dat  vooral  volwassenen  dit  taalverschijnsel  gebruiken,  is  geen verrassing. Zo  scoren  zij  ook hoog  in de  toepassing van de deletie van het  subject. De achterliggende  redenering  is  dat  volwassenen  beknopt  willen  zijn,  maar  dat  ze tegelijkertijd niet willen toegeven aan tussentalige elementen in de geschreven sms‐taal. Bovendien  zijn  ze  niet  vertrouwd  met  de  verkortingen  en  andere  typische  sms‐taligheden. Om lettertekens te sparen, kiezen ze voor een deletie van het subject of een elliptische constructie.  

 Figuur 6 

 

3.16  Hoofdletters 

3.16.1  Voorstelling   

Als we een persoon, een plaats of een zaak willen aanduiden, gebruiken we daarvoor een eigennaam. Men kan ook een soortnaam gebruiken maar dat is voor het onderzoek naar de  hoofdletters  van  geen  belang.  De  eigennamen worden  volgens  de  officiële  spelling met een hoofdletter geschreven. Kijken we echter naar de sms‐berichten, dan blijkt deze spellingsregel niet  langer van  toepassing. Namen als Yari, Stijn, Dimi  en Lisa  verliezen hun  hoofdletter.  Ook  de  hoofdletter  bij  plaatsen  en  zaken wordt  tot  een  kleine  letter gereduceerd. Dat de  sms‐taal hoofdletters  vermijdt,  klopt  echter niet. Kleine woordjes zoals super worden maar al te graag als SUPER geschreven. Want op die manier weet de ontvanger dat men heel enthousiast is over iets.   Met  het  schrijven  van  een  hoofdletter  bij  eigennamen  draag  je  natuurlijk  geen emotionele boodschap over. Indien men een bepaalde persoon leuk vindt, zal men dat in de sms‐taal op een andere manier duidelijk maken. Het volgende sms’je geeft dit mooi aan: Hey lynntje, cv? Eeft die Cloë eigenlyk ng iets gezegd? Wete kheb rapport gehad, kheb 

57  

86, tval nog mee  ;)! En, alles ng goe op turne? Xxx nwly! De eerste eigennaam is zonder hoofdletter geschreven en krijgt een diminutief. De zender maakt van de naam van de ontvanger een koosnaam. Een teken dat de sms’er de ontvanger leuk vindt. De volgende eigennaam  is  Cloë.  Dit  meisje  valt  blijkbaar minder  in  de  smaak.  Zo  staat  er  voor  de eigennaam  een  aanwijzend  voornaamwoord waardoor Cloë  een  pejoratieve  betekenis heeft. Opvallend is dat de eigennaam hier wel met een hoofdletter geschreven wordt.   Bij  het  verwerken  van  de  gegevens  werden  alle  eigennamen  die  normaal  volgens  de Nederlandse grammatica met een hoofdletter geschreven moeten worden geattesteerd. Bij  de  aanwezigheid  van  een  hoofdletter  werd  het  als  een  mogelijkheid  opgenomen. Sommige  sms’jes  met  een  eigennaam  zijn  volledig  in  hoofdletters  geschreven.  Deze sms’jes worden geëlimineerd omdat men niet weet of de respondent de eigennaam met of zonder hoofdletter zou schrijven. 

3.16.2  Bespreking 

In een onderzoek naar de chattaal van  jongeren hebben Vandekerckhove en Van Rooy (2005: 31) vastgesteld dat er in 31,3% van de woorden geen hoofdletter gebruikt wordt, waar er normaal gezien wel een zou moeten staan. Vergelijken we dat met tabel 32 dan gebruiken de jongeren uit dit onderzoek nog minder hoofdletters. Zo gebruikt 51% van de  jongeren geen hoofdletter bij de eigennamen. Dit  cijfer kan wel afwijken aangezien het totale aantal bevraagden in de twee onderzoeken verschilt. Van Rooy heeft namelijk 190 informanten bestudeerd. Dat is meer dan het dubbele van het aantal bevraagden in mijn onderzoek  (70  jongeren). Vandekerckhove  en Van Rooy  (2005: 31)  verklaren de afwezigheid  van  hoofdletters  vanuit  het  snelle  en  vluchtige  karakter  van  de  chattaal. Deze  verklaring  is  ook  de  reden  waarom  jongeren  in  de  sms‐taal  geen  hoofdletters gebruiken.   Als we een hoofdletter bij eigennamen willen gebruiken, moeten we bij de meeste gsm’s eerst een ander menu activeren vooraleer we de hoofdletter kunnen typen. Je moet als sms’er  een  zekere  behendigheid  hebben,  om  dit  in  een  snel  tempo  te  kunnen  doen. Vandaar  dat  51%  van  de  jongeren,  46%  van  de  jongvolwassenen  en  32%  van  de volwassenen geen hoofdletters  gebruikt.  Toch blijft  de  vraag waarom de overige 49% van de jongeren, 54% van de jongvolwassenen en 68% van de volwassenen er wel voor kiest  een  hoofdletter  te  typen.  Zeker  als  we  weten  dat  dit  tijd  kost  en  een  zekere behendigheid vraagt. De verklaring is vaak het gsm‐toestel an sich. Zo hebben de meeste gsm’s  een  automatische  functie  waarbij  na  het  typen  van  een  punt,  vraagteken  en uitroepteken  het  volgende  woord  automatisch  een  hoofdletter  krijgt.  Om  een  idee  te krijgen of jongeren, jongvolwassenen en volwassenen schrijven zonder hoofdletters zou men  eigenlijk  enkel  rekening  mogen  houden  met  de  eigennamen  die  niet  na  een leesteken voorkomen.     

58  

hoofdletters  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Niet toegepast  23  51%  26  46%  17  32% Wel toegepast  22  49%  30  54%  36  68% Relatieve cijfers       Niet toegepast  11%  15%  17% Wel toegepast  23%  14%  20% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   4.0592  2  0.1314 

Tabel 32 

 

3.17  Letterwoorden 

3.17.1  Voorstelling 

Een  letterwoord  is  een  woord  dat  ontstaat  door  alleen  de  eerste  letters  van opeenvolgende woorden op te nemen en die samen te voegen. Zo levert de zin [ik] hou van jou het letterwoord hvj op. Volgens Wim Daniëls (2004: 89) is het letterwoord VLEK voor veel liefs en kusjes zeer bekend. Toch vind ik het in de 518 bestudeerde sms’jes niet terug. Daarom werden alle verzamelde  formulieren onderzocht.  In het  totaal werd het letterwoord VLEK in één sms’je geattesteerd. Als het woord VLEK in Nederland zoveel voorkomt als Daniëls beweert, dan is dat een lexicaal verschil met de  in dit onderzoek bestudeerde regio’s in Vlaanderen.  Meestal  gebruikt  men  zjg  (‘zie  je  graag’),  hvj  (‘hou  van  je’),  hvu  (met  u  in  de objectsvorm),  stw  (‘stuur  weer’)  of  zw  (‘zend  weer’).  Het  letterwoord  mvg,  dat gestandaardiseerd is, kwam maar één keer voor. Letterwoorden in een andere taal zijn (i)ly  (‘I  love you’), bffe  (‘best  friends for ever’), nwly  (‘never wanna lose you’), btw  (‘by the way’) en cv (‘ca va’). Eigen creaties zoals mjhev (‘mis je heel veel’) komen nu en dan eens voor. Maar uiteindelijk gaat het om een beperkte groep.  Tot  deze  groep  worden  ook  de  constructies  ad  en  ah  (‘aan  de/het’),  vd  en  vh  (‘van de/het’) en id en ih (‘in de/het’) gerekend. Met de/het, voor de/het en op de/het zijn geen vaste  verkortingen  en worden bijgevolg niet  opgenomen.  Indien  er  in  een  sms’je aant staat, is er geen mogelijkheid meer om ah te vormen. Men kiest voor de clitische vorm of voor  het  letterwoord.  Dus  ook  omgekeerd  geldt  dit:  staat  er  ah  dan  is  er  geen mogelijkheid tot het vormen van een clitische t.   Opvallend was  dat  vrijwel  geen  enkel  letterwoord  vertaalproblemen  opleverde.  Enkel nlug  werd  via  het  sms‐woordenboek  (www.smstaal.nl)  opgezocht.  Dit  letterwoord betekent  laat  je  nooit  meer  gaan.  Het  ontstaan  van  dit  letterwoord  is  niet  bekend. Waarschijnlijk is het afkomstig van het Engelse never let you go, waarbij you vervangen werd  door  u.  Een  andere  mogelijkheid  is  nooit  laat  [ik]  u  gaan.  Vergelijken  we  de 

59  

letterwoorden uit het verzamelde corpus met de letterwoorden die op de Nederlandse site www.smstaal.nl circuleren, dan kunnen we stellen dat we in Vlaanderen nog niet zo ver geëvolueerd zijn. Een  letterwoord als egbg  (‘eens gegeven blijft gegeven’) blijkt na een kleine rondvraag bij de respondenten van het Don Bosco College te Zwijnaarde, die ook  aan  dit  onderzoek meegewerkt  hebben,  helemaal  niet  bekend  te  zijn.  Frappant  is ook hoe men  in Nederland heel wat Engelse  letterwoorden overneemt. Als we de  site mogen geloven, komen  letterwoorden als BYP (‘beg your pardon’ of  in het Nederlands ‘wat  bedoelt  u’)  en  JSYK  (‘just  so  you  know’  of  ‘het  is maar  dat  u  het weet’)  geregeld voor. Een evolutie die ons misschien nog te wachten staat? 

3.17.2  Bespreking 

Voor de letterwoorden krijgen we een daling op het gebied van de toepassingen en een stijging op het gebied van de mogelijkheden naarmate de respondenten ouder worden. Het  is  trouwens  markant  dat  een  kleine  70%  van  de  jongeren  voor  een  letterwoord kiest. Zeker omdat we hier ook rekening houden met kleine letterwoorden zoals id en ih voor  ‘in  de’  en  ‘in  het’,  die  op  zich  niet  veel  lettertekens  vragen  en  evengoed  voluit geschreven  kunnen worden.  Aangezien  jongeren  het  procentueel meer  gebruiken  dan jongvolwassenen  en  volwassenen,  verwachten we  een  kleine  p‐waarde.  Dit  is  terecht want  de  p‐waarde  van de  significantietoets  blijkt  kleiner  dan 0,01  te  zijn. We kunnen met  andere  woorden  aantonen  dat  er  een  verband  is  tussen  het  gebruik  van  de letterwoorden  en  de  leeftijd  van  de  respondenten.  Maar  of  dit  verband  causaal  is,  is echter niet zo makkelijk te bewijzen.   Het grote verschil tussen jongeren en volwassenen is het doel van de letterwoorden. Zo gebruiken volwassenen de letterwoorden overwegend voor in de/het, aan de/het en van de/het  en  voor  andere  constructies  zoals  PS3  voor  ‘playstation  3’  en  vip  voor  ‘very important  person’.  De  letterwoorden  hebben  dus  enkel  een  verkorting  tot  doel.  De jongeren  en  jongvolwassenen  geven  het  letterwoord  nog  een  bijkomende  functie.  Zo hebben een aantal letterwoorden een sociale gemarkeerdheid. Voorbeelden zijn hvj, bffe en nwly,  die we  dan  ook  vooral  in  de  sms’jes  van  de  eerste  twee  leeftijdscategorieën terugvinden. Het letterwoord ly voor ‘love you’ werd slechts één keer geattesteerd in de laatste groep bij een 26‐jarig meisje.  letterwoorden  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  36  68%  16  40%  5  24% Mogelijkheid  17  32%  24  60%  16  76% Relatieve cijfers       Toegepast  32%  14%  4% Mogelijkheid  15%  21%  14% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   14.1732  2  0.0008362 

Tabel 33 

60  

3.18  Verkortingen 

3.18.1  Voorstelling 

Er zijn verschillende manieren om een woord te verkorten. Zo kunnen we zonder enig probleem drie  categorieën onderscheiden. De eerste  groep  zijn de  shordjes. Dit  is  een heel populaire term in de chat‐ en sms‐wereld wat de verkortingen betreft. Het woord shordje  is  zelf  trouwens  een  verkort  sms‐woord.  Het  is  een  samentrekking  van  short (‘kort’)  en  word  (‘woord’),  letterlijk  kort  woordje  dus.  De  meeste  shordjes  worden gevormd door de klinkers eventueel in combinatie met andere letters in een woord weg te  laten,  zoals  wnt  (‘want’),  ng  (‘nog’),  mss  (‘misschien’),  tgn  (‘tegen’),  vnvd (‘vanavond’),…  Soms  blijft  er  een  klinker  bewaard  zoals  in  hoplk  (‘hopelijk’)  en  slu (‘salut’).  Deze  verkortingen  komen  frequent  voor  en  werden  meer  dan  één  keer geattesteerd. De  tweede categorie bestaat uit de mediumgestuurde verkortingen. Deze zijn, zoals het woord zegt, door het medium gestuurd. De sms’er laat letters weg om op die manier sneller en economischer een woord te typen. In tegenstelling tot de shordjes zijn deze verkortingen niet algemeen aanvaard en werden ze dus vaak maar één keer geattesteerd. Voorbeelden van deze groep zijn hngn  (‘hangen’) en gm  (‘goeiemorgen’). Een  laatste  groep  bestaat  uit  verkortingen  met  behoud  van  minstens  2  beginletters. Voorbeelden  zijn vanav  (‘vanavond’),  eig  (‘eigenlijk’), on  (‘online’), afl  (‘aflevering’)  en bio (‘biologie’).   Deze  drie  soorten  verkortingen  worden  in  de  verdere  bespreking  van  dit  onderzoek samen  bestudeerd.  De  grens  tussen  een  shordje,  een mediumgestuurde  verkorting  en een  verkorting  met  behoud  van  beginletters  is  vaak  dubbelzinnig.  Dit  onderzoek  wil vooral  nagaan  wie  een  verkorting  gebruikt  en  hoe  frequent  dit  taalverschijnsel toegepast wordt. Tot welke categorie de verkorting behoort, speelt geen grote rol.  

3.18.2  Bespreking 

Verkortingen kunnen te allen tijde toegepast worden. Zelfs in het sms’je Ik kom toch, kan je  nog  10  minuutjes  wachten?  kon  de  sms’er  nog  tot  ng  verkort  hebben.  Bij  het verwerken van de gegevens was het dan ook zinloos de code ‐1 en ‐2 toe te voegen want in elk sms’je waar er geen verkorting gebruikt werd, kon er wel één gestaan hebben. Er zijn ook enkele sms’jes met meer dan één verkorting. Het hoogste aantal  is één sms’je met  in  totaal 13 verkortingen: De wedstrd  is n gdn we gan  ier ng  iet drnkn endn nr ne moat  vnmn  broer  endn  nr  huis ma wrm  kom  kim  nie mr  buite?!  (‘De  wedstrijd  is  nu gedaan we gaan hier nog iets drinken en dan naar ne maat van mijn broer en dan naar huis  maar  waarom  komt  Kim  niet  meer  buiten?!’).  Sms’jes  met  meer  dan  vijf verkortingen  zijn  wel  uitzonderingen.  Wij  houden  rekening  met  die  sms’jes  met minstens  één  verkorting.  Dus  ook  dit  sms’je met  13  verkortingen wordt  geattesteerd maar slechts één keer en niet 13 keer. We berekenen vervolgens via R het aantal sms’jes met minstens één verkorting voor de jongeren, de jongvolwassenen en de volwassenen. Dit aantal wordt gedeeld door het totale aantal sms’jes van de drie leeftijdscategorieën. 

61  

Op 100 sms’jes hebben 48 sms’jes van de jongeren minstens één verkorting, 37 van de jongvolwassenen en 28 van de volwassenen.   In  figuur  7  geven  we  ook  nog  eens  het  gemiddeld  aantal  lettertekens  per leeftijdscategorie en het aantal woorden per sms’je weer. Verkortingen worden normaal gezien gebruikt om sms’jes met veel informatie te verkorten. Zo betaalt men enkel voor één sms’je en niet voor twee. Als we de lijn van de lettertekens bekijken, dan valt het op dat  jongvolwassenen  de  langste  sms’jes  sturen  gevolgd  door  de  volwassenen. Interessanter is om het aantal woorden te vergelijken. Want uiteindelijk gaat het om de hoeveelheid  informatie  die men  in  één  sms’je wil  vertellen. De  groene  lijn  in  figuur  7 geeft ons het aantal woorden weer. Daaruit blijkt dat jongeren en volwassenen ongeveer evenveel te zeggen hebben. Vergelijken we dat vervolgens met de lijn van het gemiddeld aantal  sms’jes  met  minstens  één  verkorting  dan  scoren  de  jongeren  het  hoogst. Eigenaardig,  want  zij  hebben  nog  veel  lettertekens  over.  Dit  geeft  aan  dat  de verkortingen bij  de  jongeren vooral  gebruikt worden om  sneller  te  typen. Een andere mogelijke  verklaring  is  dat  ze  verkortingen gebruiken om zich  van de  volwassenen  te distantiëren.  Zo  gebruiken  jongeren  naast  de  standaardverkortingen,  die  ook  door volwassenen  toegepast  worden,  nieuwe  en  creatieve  verkortingen.  Door  bepaalde woorden anders te verkorten, bakenen ze zich van de volwassenen af.  Het  valt  trouwens  op  dat  de  lijn  van  de  verkortingen  in  figuur  7  daalt.  Volwassenen gebruiken  de  verkortingen  het  minst.  Dat  wordt  ook  duidelijk  als  we  de  lijn  van  het gemiddeld aantal woorden met de  lijn  van het  aantal  lettertekens vergelijken. Daaruit blijkt  namelijk  dat  volwassenen,  ondanks  het  feit  dat  ze  ongeveer  evenveel  woorden gebruiken dan  jongeren, meer  lettertekens gebruiken. Om dit  te verklaren, denken we misschien het best aan het medium zelf. De volwassenen zijn niet opgegroeid met het gsm‐toestel.  Het  typen  an  sich  vraagt  al  wat  meer  tijd.  Of  ze  enkele  seconden  (of minuten) winnen met het verkorten van woorden of niet,  is voor hen van veel minder belang. De jongeren daarentegen spelen met de soms erg kleine toetsen. Bovendien zijn de volwassenen enkel vertrouwd met de standaardverkortingen, zoals ng voor ‘nog’ een gn voor  ‘gaan’. Verkortingen zoals hngn (‘hangen’) en lttr (‘letter’) worden enkel bij de jongeren geattesteerd.  

62  

 Figuur 7 

  

3.19  CU‐ categorie 

3.19.1  Voorstelling 

Tot de CU‐categorie horen letters van het alfabet die apart gelezen moeten worden. Het bekendste  voorbeeld  uit  deze  categorie  is wellicht  ff. Men  leest  daarbij  ff  letterlijk  als ‘eff(e)n’. Het taalspelletje is ondertussen in Van Dale opgenomen onder het label sms‐ en chattaal.  De  Nederlandse  woordenschat  leent  zich  meer  tot  het  vormen  van  deze constructies  dan  tot  de  cijferwoorden  (zie  3.20  Cijfers  voor  letters).  Vooral  kleine woordjes als een, en, te, de, je en er kunnen makkelijk gevormd worden door gebruik te maken van één letter. Zo kan men de letter n lezen als [ən] of als [εn], t als [tə], d als [də], j als [jə] en r ten slotte als [ər]. Deze mogelijkheden werden ook meermaals in het corpus geattesteerd.  Opvallend  is  dat  de  letter w  voor  ‘we’  niet  voorkomt.  Blijkbaar  beperkt men de CU‐categorie tot een paar typische woordjes (een, en, te, de, je en er). Een andere mogelijkheid om de CU‐categorie te gebruiken, is een deel van het woord door één letter te vervangen. Dit gebeurt vooral bij prefixen die met een sjwa eindigen, zoals be­ en ge­. Vandaar dat  in de  titel van dit hoofdstuk ook het woord gsgreve  staat. Daarbij stelt de eerste letter het prefix ge­ voor. De tweede g is een voorbeeld van de omgespelde letters (zie 3.21 Omgespelde letters). Verder werden bij de dialectwoorden ‘sebiet’ en ‘efkes’ de [sə] tot s en [εf] tot f gereduceerd. Het resultaat is sbiet en fkes. Deze categorie staat ook dicht  bij  de  spreektaal.  Zo  representeert  aj  (lees:  [αjə])  hoe  als  je  in  het  dialect uitgesproken wordt.   Een sms’je werd als een mogelijkheid opgenomen indien er een woord in voorkwam dat tot  de  CU‐categorie  behoort. We  houden  dus  enkel  rekening met  de woorden  die  we geattesteerd  hebben  om  zo  een  representatief  beeld  te  krijgen.  Ondanks  de  vele mogelijkheden  die men  op  basis  van  de  CU‐categorie  kan  vormen,  blijft  de  vraag  hoe frequent sms’ers voor dit verschijnsel kiezen. 

63  

3.19.2  Bespreking 

Over  het  algemeen  wordt  de  standaardvorm  gebruikt  maar  in  een  geval  van  een toepassing, behoort de  respondent zo goed als altijd  tot de eerste groep. Volwassenen gebruiken het  verschijnsel  niet, wat  een  teken  kan  zijn  dat  ze  het  niet  kennen  of  niet willen kennen. Tegelijkertijd kan dat de jongeren ervan overtuigen dit verschijnsel toe te passen om zich van de volwassenen  te onderscheiden. De  jongvolwassenen gebruiken het in een kleine 10%. Dit aantal zorgt voor een mooie overgang tussen de jongeren, die het in 26% van de gevallen gebruiken en de volwassenen, die het niet toepassen. Omdat we  een  mooi  geheel  van  sms’jes  verzameld  hebben  met  een  toepassing  of  met  een mogelijkheid,  is het  resultaat  in de onderstaande  tabel betrouwbaar en representatief. Bovendien  is  de  p‐waarde  klein  genoeg  om  over  een  significant  resultaat  te  kunnen spreken.  Daardoor  kunnen  we  de  uitspraken  veralgemenen.  We  kunnen  met  andere woorden concluderen dat  jongeren de verschijnselen die  tot de CU‐categorie behoren, toepassen en dat volwassenen dat niet doen. Uitzonderingen op de  regel  zijn evenwel altijd mogelijk.  Een  causaal  verband,  of  de  reden  achter  deze  conclusie,  is  echter  veel minder makkelijk te formuleren. De CU‐categorie is een modern fenomeen, dat vooral bij de jongeren een opmars kent. Zij groeien met woorden als ff en xtra op, waardoor ze het zelf  gebruiken.  De  reden  waarom  niet  iedereen  ervoor  kiest,  kan  erop  wijzen  dat  de sms’er  het  niet  in  elke  context  even  passend  vindt.  Anderzijds  is  het mogelijk  dat  de sms’er het  taalverschijnsel enkel gebruikt voor sms’jes naar vrienden die  tot de groep van  de  zender  behoren.  Op  die  manier  krijgt  een  ‘simpel’  taalverschijnsel  plots  een belangrijke sociale gemarkeerdheid.  CU‐categorie  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  27  26%  10  8%  0  0% Mogelijkheid  77  74%  112  92%  83  100% Relatieve cijfers       Toegepast  0,087  0,032  0 Mogelijkheid  0,249  0,362  0,269 Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   32.2463  2  9.95e‐08 

Tabel 34 

 

3.20  Cijfers voor letters 

3.20.1  Voorstelling 

De  cijfers  voor  letters  krijgen  samen  met  de  CU‐categorie  en  de  omgespelde  letters misschien  wel  de  meeste  aandacht  als  het  over  de  sms‐taal  gaat.  In  dit  hoofdstuk bespreken we de cijferwoorden, waar cijfers de plaats innemen van letters. Daarbij zorgt het uitspreken van het cijfer in combinatie met de letters ervoor of erna, voor een ander woord. Voorbeelden zijn in het Nederlands g1 voor ‘geen’, n8 voor ‘nacht’ en w8en voor 

64  

‘wachten’. De reden waarom bij de bespreking van de sms‐taal deze categorie nogal veel aandacht  krijgt,  is  omdat  de  Engelse  sms‐taal  er  bol  van  staat.  Dat  is  ook  logisch aangezien het Engels  veel meer mogelijkheden heeft  dan het Nederlands.  In onze  taal kunnen enkel de cijfers 1, 4, 6 en 8 gebruikt worden en dat  in enkele gevallen. Terwijl men in het Engels de cijfers in ontzettend veel situaties kan gebruiken. De Engelse cijfers 2 en 4 bijvoorbeeld kunnen de hoogfrequente woorden to of too en for voorstellen. Eén, vier, zes en acht  kunnen gebruikt worden  in woorden  als geen,  teen, verdween, vieren, succes, wachten, nacht, … maar deze woorden zijn laagfrequent.   Als men cijfers voor letters gebruikt, moet men nadenken. Een beetje als bij stenografie. Dat  is  een methode  om  gesproken  tekst  op  te  schrijven  in  hetzelfde  tempo waarin  ze uitgesproken wordt. Het gebruik van cijfers voor  letters  is niet nieuw, maar het wordt nu wel vaker toegepast en is functioneler geworden. Bij het verwerken van de gegevens worden cijfers in sms’je voor aantallen niet opgenomen. We zijn enkel geïnteresseerd in cijfers  in woorden die  letters vervangen. Ook persoonsnamen waar men een cijfer zou kunnen gebruiken, zoals 10eke voor ‘Tineke’ en L1 voor ‘Leen’, tellen niet mee. Om na te gaan of er een mogelijkheid is in een sms’je, onderzoeken we of een woord, of een deel van een woord, door een cijfer vervangen kan worden. Indien dat niet het geval is, is er geen mogelijkheid. Een sms’je met bijvoorbeeld een woord als succes of wachten  levert dan weer wel een mogelijkheid op. 

3.20.2  Bespreking 

Indien  respondenten  gebruik  maken  van  cijfers  voor  letters  dan  komen  ze  hoogst waarschijnlijk  uit  de  eerste  groep.  Jongeren  kiezen  namelijk  in  ongeveer  33%  van  de gevallen,  dus  1  op  3,  voor  cijfers  om  letters  te  vervangen.  Volwassenen  gebruiken  dit taalverschijnsel niet en de jongvolwassenen slechts in een kleine 10%. Dat jongeren het taalspelletje  het  meest  gebruiken,  is  waarschijnlijk  niet  verwonderlijk.  Cijfers  voor letters  is een nieuw fenomeen. Dat betekent niet dat volwassenen het verschijnsel niet kennen of herkennen. Het betekent wel dat ze het taalverschijnsel niet gebruiken omdat ze het niet gewoon zijn of omdat ze niet ‘speciaal’ willen doen. Daardoor is het voor de jongeren een ideaal middel om zich van de volwassenen te distantiëren. Het verschijnsel wordt  een  kenmerk  van  hun  geschreven  taalvariëteit  waarin  enkel  de  jongeren  zich herkennen.   Hoewel 33% van de jongeren een cijfer voor letter gebruikt, kiest 67% er toch voor dat niet  te  doen.  Een  eerste  verklaring  is  dat  een  vorm  als w8en  niet  in  elk  sms’je  past. Anderzijds  kunnen  jongeren  dit  taalverschijnsel  ook  ‘reserveren’.  Ze  gebruiken  het bijvoorbeeld enkel  in sms’jes naar vrienden die deze  taal met hen delen.  “Zo heeft elk vriendengroepje  wel  zijn  eigen  typische  woordspelletjes.  En  precies  doordat  de groepsleden iets met elkaar delen, voelen ze zich verbonden.” (Kuppens 2006‐2007: 21) Het verschijnsel draagt met andere woorden een sociale gemarkeerdheid en zegt tegen de ontvanger van het sms’je dat hij of zij tot de groep van de zender hoort. Naar andere jongeren  of  andere  ontvangers,  zoals  volwassenen  en  familieleden,  zal  men  dit 

65  

taalverschijnsel  niet  gebruiken.  In  hoofdstuk  4  gaan  we  na  of  jongeren  deze cijferwoorden  enkel  in  sms’jes  naar  vrienden  toepassen  of  ook  in  sms’jes  naar volwassenen.  cijfers voor letters  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  8  33%  2  8%  0  0% mogelijkheid  16  67%  21  92%  12  100% Relatieve cijfers       Toegepast  14%  3%  0% mogelijkheid  27%  36%  20% significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   8.1389  2  0.01709 

Tabel 35  

 

3.21  Omgespelde letters 

3.21.1  Voorstelling 

Bij de omgespelde letters krijgt een bepaalde klank een nieuw letterteken. In totaal zijn er  drie  mogelijkheden:  y  voor  ‘ij’,  x  voor  ‘ks’  en  g  voor  ‘ch’.  Op  die  manier  ontstaan woorden  als  zyn,  strax  en  sgool.  Woorden  met  een  ij,  ks  of  ch  worden  als  een mogelijkheid  opgenomen  in  dit  onderzoek.  Sms’jes  waar  de  zender  zowel  y  als  ij gebruikt, zijn inconsequent: Dag mama! Ben es nr Sacha gaan kijken vr die korte botjes, 47euro, krygk toestemming om ze te kopen (met vakantiegeld wel hoor) Bel anders eens! Xxx. Toch wordt er in dit sms’je minstens één keer gebruik gemaakt van de omgespelde letter y voor ij. Dit werd dan ook zo geattesteerd.  Het gebruik van y voor ‘ij’ is eigenlijk niet verwonderlijk. Het letterteken ij is ontstaan uit ii.  Dit  is  een  lange  i,  waarbij  de  tweede  i  ter  verduidelijking  een  ‘neerhaal’  of  ‘staart’ kreeg. Zo ontstaat het letterteken ij. Deze [i]‐klank evolueert later naar een diftong, die als  [ε.i] werd uitgesproken. De y was  oorspronkelijk  een  [u]‐klank.  In  de  loop der  tijd deed er zich een verschuiving naar de [i]‐klank voor. De Romeinen namen de y van de Grieken over en de letter drong door tot in de spelling van het Middelnederlands. In de 16e en 17e eeuw werd het verschil tussen ij en y niet meer duidelijk, zeker niet omdat de letter ij vaak zonder punten geschreven werd. In de tweede helft van de 19e eeuw werd de y echter  tot  'vreemde'  letter verklaard die alleen nog  in uitheemse woorden wordt gebruikt.  Maar  ‘een  roofdier  dat  op  de  Noordpool  leeft’  heet  in  de  meest kruiswoordraadsels nog altijd ysbeer.  Ook het gebruik van x voor ‘ks’ valt logisch te verklaren. Zo was het grondbeginsel van de  Middelnederlandse  spelling  de  uitspraak  zo  goed  mogelijk  weer  te  geven  met  de voorhanden  zijnde  lettertekens  van  het  Romeinse  alfabet.  Daarbij  werd  ks  als  x 

66  

geschreven.  En  ook  nu  nog  gebruiken  we  x  en  ks  naast  elkaar.  Taalunieversum  zegt hierover  dat  naarmate  een  uitheems  woord  zich  aanpast  aan  het  Nederlandse taalsysteem, ook de schrijfwijze vernederlandst. Daarom schrijven we soms x, soms ks.   Het  laatste  voorbeeld  van  omgespelde  letters  is  g  voor  ‘ch’.  In  veel  dialecten  van  het Nederlands  is  het  verschil  tussen  deze  twee  klanken  niet  of  nauwelijks  te  horen. Nochtans  is  er  in  de  standaardtaal  een  verschil  tussen  ch  en  g,  zoals  in  de  woorden lachen en plagen. In een woord als lachen trillen de stembanden niet, in plagen doen ze dat wel. Dialecten waar het verschil  tussen een [ch]‐klank en een [g]‐klank niet  langer hoorbaar is, spreken zowel de ch als de g zonder stembandtrilling uit. Waarom precies deze ruisklanken onder vuur liggen, valt volgens Van Oostendorp makkelijk te begrijpen. “Velaire  medeklinkers  zijn  nu  eenmaal  in  alle  talen  van  de  wereld  de  minst gemakkelijke” (Van Oostendorp 1996). 

3.21.2  Bespreking 

In wat volgt, bespreken we de drie mogelijkheden van de omgespelde letters apart. We beginnen  met  y  voor  ‘ij’.  Daarbij  valt  het  onmiddellijk  op  dat  zowel  jongeren  als volwassenen dit verschijnsel toepassen. Volwassenen gebruiken het zelfs 3% meer dan de  jongeren.  Op  basis  van  tabel  36  kunnen  we  besluiten  dat  de  toepassing  van  dit verschijnsel  niet  leeftijdsgebonden  is.  Een  p‐waarde  van  0,5  versterkt  deze  conclusie. Dat  is op zich opvallend. Zeker  in vergelijking met bijvoorbeeld de CU‐categorie en de letterwoorden, waar het verschil  tussen volwassenen en  jongeren steeds heel markant aanwezig was. De jongeren scoren op het gebied van de relatieve cijfers wel meer dan de volwassenen. Dat komt omdat het aantal attestaties bij de jongeren hoger is dan die bij de  volwassenen:  14  tegenover  9.  Daardoor  hebben  we  een  totaal  van  6%  van  alle sms’jes, dat een y voor  ‘ij’ heeft en tegelijkertijd tot de eerste groep behoort en slechts 4%  tot  de  derde  groep.  Dit  taalverschijnsel  mogen  we  echter  in  geen  geval  een jongerenverschijnsel noemen. Het maakt bijgevolg zowel deel uit van de sms‐taal van de jongeren als van de sms‐taal van de volwassenen.  y voor ‘ij’  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  14  15%  10  11%  9  18% Mogelijkheid  78  85%  80  89%  42  82% Relatieve cijfers       Toegepast  6%  4%  4% Mogelijkheid  35%  34%  18% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   1.2829  2  0.5265 

Tabel 36 

Voor  de  omgespelde  letter  x  hebben  we  een  klein  aantal  attestaties  binnen  de  drie groepen. Deze aantallen zijn te beperkt om de groepen representatief voor te stellen. Het is met andere woorden niet mogelijk de resultaten uit tabel 37 te veralgemenen. Toch is 

67  

deze  tabel  interessant.  Zo  valt  het  op  dat  jongvolwassenen  en  volwassenen  evenveel attestaties hebben (telkens 7) en dat deze attestaties zich identiek verhouden. Een teken dat  deze  twee  groepen  voor  dit  taalverschijnsel  dicht  bij  elkaar  staan  en  dat  de jongvolwassenen  hier  geen  overgang  vormen  tussen  de  eerste  en  de  laatste  groep. Kijken we naar  de  absolute  cijfers  van de  jongeren dan  gebruikt 44% een  x voor  ‘ks’. Toch moeten we dat cijfer opnieuw afwegen tegen het totale aantal attestaties voor de jongeren, namelijk 16. Indien men dit verschijnsel in de toekomst wil onderzoeken, kan men  beter  nog  meer  sms’jes  selecteren  waar  een  x  of  ks  in  voorkomen,  zodat  de resultaten  betrouwbaarder  zijn.  Kijken  we  vervolgens  naar  de  significantietoets  dan hebben  we  een  hoge  p‐waarde.  Niet  verwonderlijk,  aangezien  we  weinig  attestaties hebben  en  de  verhoudingen  van  de  tweede  en  laatste  groep  identiek  zijn.  De nulhypothese wordt met andere woorden niet geweerd. Voorzichtig kunnen we uit de absolute en de relatieve resultaten besluiten dat het verschijnsel vooral gebruikt wordt door  de  jongeren.  Maar  deze  conclusie  mogen  we  zeker  niet  veralgemenen  en  geldt enkel voor de jongeren die aan dit onderzoek meegewerkt hebben.  x voor ‘ks’  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  7  44%  1  14%  1  14% Mogelijkheid  9  56%  6  86%  6  86% Relatieve cijfers       Toegepast  23%  3%  3% Mogelijkheid  30%  20%  20% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   3.0867  2  0.2137 

Tabel 37 

Het  laatste  en misschien wel  interessantste verschijnsel  dat  tot  de omgespelde  letters hoort, is de g voor ‘ch’. Dit verschijnsel zou een gevaar kunnen betekenen, in die zin dat men door het gebruik van het grafeem g voor  ‘ch’ op den duur geen onderscheid meer maakt  tussen  deze  twee  fonemen.  Deze  omgespelde  letter  illustreert  de  hedendaagse evolutie in de spreektaal. Zo schrijft men een g omdat de sms’er in de spreektaal een [g]‐klank hoort waar hij een [ch]‐klank zou moeten horen. Doordat er geen verschil meer is in  uitspraak,  past  de  schrijftaal  zich  hieraan  aan. Of  het  allemaal  zo’n  vaart  zal  lopen, blijft natuurlijk de vraag. Het gebruik van g voor ‘ch’ kan evengoed een taalspelletje zijn dat  een bepaalde  groep  toepast om zich  te profileren en distantiëren van de  anderen. “Het wordt  vaak  over  het  hoofd  gezien, maar  jongeren  zijn  creatieve wezens,  die  erg graag spelen en vernieuwen” (Kuppens 2006‐2007: 21). In hoofdstuk 4 wordt nagegaan of jongeren deze omgespelde letter enkel in sms’jes naar vrienden gebruiken.  Het  is  waarschijnlijk  niet  verwonderlijk  dat  jongvolwassenen  en  volwassenen  dit verschijnsel niet gebruiken. Er zijn echter wel mogelijkheden. Zo zijn er 32 sms’jes voor de  jongvolwassenen  en 24 voor de  volwassenen geattesteerd met  een woord waar  ch vervangen kon worden door g.  Dit  verschijnsel wordt  bij  deze  sms’ers  in  geen  enkele situatie  gebruikt.  Men  kan  zich  hier  de  vraag  stellen  of  de  19‐  tot  40‐  jarigen  het 

68  

verschijnsel niet kennen of niet willen kennen? Wat de achterliggende reden ook moge zijn,  er  is  nog  altijd  een  grens  bij  het  schrijven  van  een  korte  boodschap.  Dat  men verkortingen, ellipsen en deleties gebruikt, is logisch. We hebben uiteindelijk maar 160 lettertekens. Maar het schrijven van woorden zoals egt en sgrik gaat voor velen te ver. Ook jongeren denken er op die manier over als we de resultaten bekijken. Slechts 13% van de jongeren gebruikt dit verschijnsel. De p‐waarde is echter kleiner dan 0,05. Er is met andere woorden een effect waargenomen en de nulhypothese wordt geweerd. We kunnen  bijgevolg  concluderen  dat  als  er  een  g  voor  ‘ch’  waargenomen  wordt,  dit afkomstig  is  uit  de  eerste  groep.  Dit  taalverschijnsel  is  dus  in  tegenstelling  tot  de bovengenoemde omgespelde letters wel leeftijdsgebonden.  g voor ‘ch’  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  4  13%  0  0%  0  0% Mogelijkheid  26  87%  32  100%  24  100% Relatieve cijfers       Toegepast  5%  0%  0% Mogelijkheid  30%  37%  28% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   7.8309  2  0.01993 

Tabel 38 

 

3.22  Symbolen 

3.22.1  Voorstelling 

Een  laatste  categorie  bij  de  taalverschijnselen  zijn  de  symbolen.  Tot  deze  categorie rekenen we de symbolen die ook in de gewone schrijftaal gebruikt worden: & voor ‘en’, € voor ‘euro’, $ voor ‘dollar’ en / voor ‘per’. De schuine streep komt vooral voor in vaste uitdrukkingen, zoals km/u (‘kilometer per uur’) of t/m (‘tot en met’). Daarnaast werd er een nieuw symbool geattesteerd: x voor  ‘iets’ of  ‘keer’. De  letter x voor  ‘iets’, haalt zijn betekenis uit de wiskunde. Zo wordt x meestal gebruikt om een onbekend  ‘iets’  in een vergelijking aan  te geven. De  letter kan ook gebruikt worden voor  ‘keer’ of  ‘maal’,  dat zijn oorsprong opnieuw uit de wiskunde haalt. Zo wordt x gebruikt om aan te geven dat 3 x 5 gelijk is aan 15. Opvallend is de afwezigheid van het gelijkheidsteken (=). Dit wordt in Nederland, en ook in de SMS‐BBL, gretig gebruikt voor de werkwoordsvervoeging is. Maar in de 518 bestudeerde sms’jes werd dit geen enkele keer geattesteerd.  Voor de verwerking van de sms’jes, houden we enkel rekening met de bovengenoemde symbolen.  Indien  en,  per,  euro,  dollar,  iets  of  keer  voluit  geschreven  zijn,  kon  er  een symbool  gestaan hebben. Deze  sms’jes  zijn dus mogelijkheden.  Indien  er  een  symbool gebruikt wordt,  hebben we  een  toepassing  van  dit  verschijnsel.  Heeft  het  sms’je  geen enkel woord dat tot een symbool vervangen kan worden, dan wordt het geëlimineerd. 

69  

Daarnaast hebben we nog een aantal speciale symbolen: <3, X3 en (L). Deze symbolen zijn emotioneel geladen en worden tot de smileys gerekend. Onderstaande bespreking houdt bijgevolg geen rekening met deze symbolen. Om het eerste symbool te lezen, moet men het hoofd een kwartslag naar rechts bewegen. Het resultaat van dit symbool is een hartje en de betekenis is dus iets als ‘ik hou van je’. Dit symbool vinden we ook terug in gebod 7 van de 10 geboden in de SMS‐BBL. Het tweede symbool is een combinatie van x (in de betekenis van ‘kus’) en het eerste symbool <3. Het laatste is een afkomstig uit de chattaal.  Indien men  op Messenger,  beter  bekend  als msn,  de  letter  L  tussen  haakjes plaats krijgt men een hartje. De L staat daarbij voor het Engelse ‘love’. 

3.22.2  Bespreking 

Opvallend  bij  dit  laatste  linguïstische  kenmerk  is  dat  de  jongvolwassenen  en  de volwassenen, net  zoals bij de omgespelde  letters x  voor  ‘ks’  en g  voor  ‘ch’,  een gelijke verhouding  vertonen.  Voor  het  gebruik  van  de  symbolen  betekent  dat,  dat  zowel jongvolwassenen  als  volwassenen  in  10%  van  de  gevallen  voor  een  symbool  kiezen, terwijl  90%  van  hen  de  vorm  voluit  schrijft.  Voor  de  jongeren  stijgt  het  aantal toepassingen  tot  26%.  Ongeveer  één  kwart  van  de  jongeren  gebruikt  met  andere woorden een symbool. Is een dergelijk resultaat weinig te noemen of niet? De symbolen voor  per,  euro  en  dollar  zijn  sowieso  laagfrequent  en  zijn  beperkt  in  hun toepassingsmogelijkheden.  X  voor  ‘iets’  of  ‘keer’  kan  in  een  aantal  situaties  gebruikt worden, terwijl de ampersand heel gemakkelijk en frequent toegepast kan worden. Het zou dan ook logisch zijn dat we vooral & als symbool terugvinden. Een kleine berekening toont ons aan dat er 6 attestaties bij de jongeren waargenomen zijn voor het gebruik van de ampersand en 3 bij de jongvolwassenen. De volwassenen daarentegen hebben enkel de laagfrequente symbolen gebruikt. We kunnen ons de vraag stellen hoe het komt dat de ampersand niet meer gebruikt wordt? Om dit  letterteken te vormen, heeft het gsm‐toestel geen knop die automatisch & op het display geeft. Aangezien het woord en ook door  de  letter  n  weergegeven  kan  worden  (zie  3.19  CU‐categorie)  en  aangezien  het woord zelf uit slechts twee lettertekens bestaat, kiest men er vaak voor niet op zoek te gaan naar dit symbool. Het symbool x voor ‘iets’ of ‘keer’ wordt zo goed als alleen door de  jongeren  gebruikt.  Dit  symbool  kan  in  de  toekomst  een  opmars  kennen.  Enkel onderzoek  in  een  latere  fase  kan  deze  hypothese  bevestigen  of  ontkrachten.  De  p‐waarde  is  hoger  dan  0,05  en  toont  geen  significant  resultaat  aan.  De  verhoudingen tussen  de  drie  groepen  liggen  te  dicht  bij  elkaar  waardoor  een  ‘effect’  moeilijk waargenomen  kan  worden.  Toch  kunnen  we  op  basis  van  de  absolute  cijfers  en  de kennis dat de volwassenen enkel de specifieke symbolen /, € en $ gebruiken, beslissen dat de ampersand en x voor ‘iets’ of ‘keer’ vooral door de jongeren gebruikt worden.        

70  

Symbolen  12 – 18  19 – 24  25 – 40 Absolute cijfers       Toegepast  13  26%  4  10%  3  10% Mogelijkheid  38  74%  36  90%  28  90% Relatieve cijfers       Toegepast  11%  3%  2% Mogelijkheid  31%  30%  23% Significantietoets  x‐ squared  Df  p‐ value   5.2923  2  0.07092 

Tabel 39 

                                  

71  

4  VERSCHILLENDE TAALVARIËTEITEN? 

In hoofdstuk 3 hebben we een aantal taalverschijnselen besproken en zijn we nagegaan hoe frequent jongeren, jongvolwassenen en volwassenen ze in hun sms‐taal gebruiken. Uit  onze  studie  is  gebleken  dat  jongeren  een  ander  taalgebruik  hanteren  dan  de volwassenen. Door anders te schrijven geven ze aan een eigen groep te zijn en niet tot die  van  de  volwassenen  te  behoren.  Jongeren  kunnen  ook  binnen  hun  taalvariëteit variëren.  “Net  zoals  elk  vriendengroepje  zijn  eigen  steeds  terugkerende  grapjes  heeft, heeft het ook eigen uitdrukkingen en typische woorden.” (Kuppens 2006‐2007: 21) De vraag is of jongeren dat ook doen in een beperkt medium als de gsm. Kortom, schrijven jongeren anders in een sms’je dat aan een volwassene of aan een vriend gericht is?  

4.1  Opbouw 

We  houden  in  dit  hoofdstuk  enkel  rekening  met  de  sms’jes  van  jongeren  naar  een volwassene  en met  de  sms’jes  van  jongeren naar  een  vriend,  vriendin  of  een partner. Daarvoor hebben we eerst de 207 sms’jes van de jongeren geselecteerd. Net zoals in het vorige hoofdstuk worden de sms’jes met telex taal verwijderd. Voor de jongeren zijn dat in totaal drie sms’jes. In SPSS hebben we een aparte kolom gemaakt met informatie over de ontvanger. We hebben daarbij met codes gewerkt. Zo was code 1 een vriend, code 2 een vriendin, code 3 een partner, code 4 een volwassene, code 5 een familielid en code 6 een  collega.  Code  6  kwam  logischerwijs  niet  voor  in  de  sms’jes  van  de  jongeren.  De familieleden zijn een iets moeilijkere groep, want tot de familieleden behoren namelijk ook  neven  en  nichten.  Deze  sms’jes  willen  we  elimineren  om  zo  enkel  de (jong)volwassen  familieleden  over  te  houden. We  hebben  daarbij  rekening  gehouden met een limiet van 18 jaar. Sms’jes die aan een familielid jonger dan 18 jaar gericht zijn, worden  bijgevolg  niet  meegeteld.  In  totaal  waren  er  vier  onbruikbare  sms’jes.  De ontvanger was in één geval een familielid van 12 en in drie gevallen een familielid van 15 jaar. De resultaten van de toepassingen en mogelijkheden kunnen daardoor afwijken met de  resultaten uit de  tabellen  in hoofdstuk 3. Het  verschil mag echter nooit  groter zijn  dan  vier.  Zo  is  het  mogelijk  dat  de  vier  extra  sms’jes  die  we  bij  de  jongeren geëlimineerd  hebben,  juist  een  toepassing  of  een  mogelijkheid  van  een  bepaald linguïstisch verschijnsel hadden. In totaal houden we 200 sms’jes over. Daarvan zijn er 144 aan vrienden gericht en 56 aan volwassenen.  Het  verzamelde  corpus  is  ideaal  om  te  onderzoeken  of  jongeren  afhankelijk  van  de ontvanger een andere taalvariëteit gebruiken. Zo wordt er nergens letterlijk gevraagd of jongeren  hun  taalgebruik  aanpassen  als  ze  een  sms’je  naar  een  volwassene  sturen, waardoor we een betrouwbaar resultaat verkrijgen. We bespreken in dit onderzoek de omgangstalige  en  typische  sms‐talige  verschijnselen  die  ook  in  hoofdstuk  3  aan  bod gekomen zijn. Drie verschijnselen worden  in dit hoofdstuk niet verder behandeld. Het eerste is het gebruik van een hoofdletter omdat dit mede door het toestel bepaald wordt. Zo zal een eigennaam na een punt vaak automatisch een hoofdletter krijgen. De andere 

72  

twee  verschijnselen  die  hier  niet  verder  besproken  worden,  zijn  de  deletie  van  het subject  en  het  gebruik  van  een  elliptische  constructie.  Uit  hoofdstuk  3  is  namelijk gebleken  dat  vooral  volwassenen  deze  taalverschijnselen  gebruiken.  Aangezien  in  dit hoofdstuk  de  sms’jes  van  de  jongeren  centraal  staan,  zijn  deze  linguïstische verschijnselen minder interessant.   De  resultaten  voor  de  omgangstalige  en  sms‐talige  verschijnselen worden  in  tabellen geplaatst.  We  maken  daarbij  een  onderverdeling  in  de  sms’jes  van  jongeren  naar vrienden en de sms’jes van  jongeren naar volwassenen. Deze  twee kolommen worden opnieuw gesplitst. De eerste kolom presenteert het  aantal  attestaties  van een bepaald taalverschijnsel  in de 144 bestudeerde sms’jes naar vrienden en  in de 56 sms’jes naar volwassenen. Deze  resultaten werden  via  SPSS  berekend  (zie  bijlage  6).  In  de  tweede kolom worden  de  resultaten  procentueel  uitgedrukt.  In  figuur  8  en  9  krijgen we  een visuele voorstelling van de toepassingen in sms’jes naar vrienden en naar volwassenen. De rode lijn stelt daarbij de resultaten van sms’jes van jongeren naar volwassenen voor, de  blauwe  lijn  die  naar  vrienden. Naast  de  toepassingen  en mogelijkheden wordt  ook telkens de p‐waarde van de Pearson chikwadraattoets, of de significantietoets, gegeven.  

4.2  De omgangstalige kenmerken 

Een onderzoek naar het gebruik van taalverschijnselen vraagt een betrouwbaar geheel aan attestaties.  Indien we rekening houden met een  limiet van minstens 10 attestaties bij elke groep, zijn er in totaal 12 verschijnselen die hier niet aan voldoen. Deze zijn: de deletie  –d,  deletie  –s, as  voor  ‘als’,  enclitische  t  en  k,  de  verbuiging  van  het  lidwoord, adjectief en voornaamwoord, het gebruik van een tussentalig lidwoord bij school, stad en voetbal, het gebruik van weer  i.p.v. terug, gaan  in combinatie met hebben, zijn, moeten, kunnen, mogen,  dienen,  durven  en  gaan  zelf  en  het  gebruik  van  van  of  voor  i.p.v.  het facultatieve  om  bij  de  beknopte  bijzin.  We  bespreken  eerst  de  bovengenoemde verschijnselen.  Daarna  komen  de  omgangstalige  verschijnselen  met  voldoende attestaties aan bod.   

4.2.1  Taalverschijnselen met weinig attestaties 

De verklaring waarom we voor deletie –d, –s en as weinig attestaties hebben, is dat we met vijf woorden rekening houden: goed en vanaafd voor deletie –d, iets en straks voor deletie  –s  en  als  voor  syncope  as.  We  kunnen  bijgevolg  enkel  sms’jes  met  de aanwezigheid  van  één  van  deze  vijf woorden  gebruiken. Uit  de  attestaties  in  tabel  40 kunnen we besluiten dat jongeren naar vrienden in 84% van de gevallen een deletie –d toepassen en slechts in 50% naar volwassenen. In hoofdstuk 3 hebben we voor deletie   –s  besloten  dat  jongeren  over  het  algemeen  de  standaardvarianten  boven  de omgangstalige vormen  iet  en strak  verkiezen. We hebben eveneens vastgesteld dat als de  deletie  –s  voorkomt,  het  in  een  sms’je  van  een  jongere  zal  zijn.  Bekijken  we vervolgens de 5 sms’jes met deletie –s, dan zijn 4 sms’jes aan vrienden gericht. Als we 

73  

rekening houden met de sms’jes met een potentiële deletie –s dan gebruiken jongeren in 36% van de gevallen een deletie –s naar vrienden en in 13% naar de volwassenen. Een verschil van 34 % voor deletie –d en 23% voor deletie –s illustreert dat de jongeren zich inhouden bij het toepassen van de deletie als de ontvanger een volwassene is. Maar door het kleine aantal attestaties kunnen we dit niet veralgemenen.   

  naar vrienden  naar volwassenen deletie –d     Toegepast  16  84%  2  50% Mogelijkheid  3  16%  2  50% p‐waarde  0,215   deletie –s      Toegepast  4  36%  1  13% Mogelijkheid  7  64%  7  87% p‐waarde  0,156   

Tabel 40 

 Het  grootste  verschil  in  verhouding  is  het  taalverschijnsel  as  voor  ‘als’.  Zo  scoren  de sms’jes  van  jongeren  naar  vrienden  67%  terwijl  we  0%  hebben  bij  de  sms’jes  van jongeren  naar  volwassenen.  We  moeten  dit  grote  verschil  wel  nuanceren.  Kijken  we naar  tabel 41 dan valt het op dat er van de 56 sms’jes maar één sms’je en van de 144 maar zes sms’jes in aanmerking komen. Deze aantallen zijn te klein om de twee groepen representatief voor te stellen. Dus ondanks een verschil van 67% kunnen we hier weinig uit  besluiten.  Verder  onderzoek met meer  sms’jes  kan wel  een  betrouwbaar  resultaat geven.  

  naar vrienden  naar volwassenen as voor ‘als’     Toegepast  4  67%  0  0% Mogelijkheid  2  33%  1  100% p‐waarde  0,445   

Tabel 41 

 Ook het aantal attestaties voor de enclitische  t  en k  is  in de sms’jes naar volwassenen beperkt: 6 voor de enclitische t en 8 voor de enclitische k. Bekijken we tabel 42 dan valt het op dat jongeren de enclitische t  ‘reserveren’ voor sms’jes naar vrienden, terwijl het gebruik van een enclitische k  in sms’jes naar vrienden en volwassenen dicht bij elkaar ligt. Zo wordt de enclitische t in 79% van de sms’jes naar vrienden gebruikt en slechts in 17%  naar  volwassenen.  Er  is  met  andere  woorden  een  verschil  van  62%  in  de toepassing van dit taalverschijnsel. We krijgen hier bovendien een significant resultaat. Ondanks  het  kleine  aantal  attestaties  kunnen  we  voor  de  enclitische  t  besluiten  dat jongeren ze vooral in de sms’jes naar vrienden toepassen. Voor de enclitische k zijn de resultaten  veel minder  extreem.  Een  verschil  van  13%  illustreert  dat  jongeren  bij  het sms’en  naar  volwassenen  misschien  minder  dan  verwacht  voor  de  standaardvariant 

74  

kiezen,  en  dat  zeker  in  vergelijking met  de  enclitische  t.  Verder  onderzoek met meer attestaties moet aantonen of jongeren in sms’jes naar volwassenen nog altijd in de helft van de gevallen een enclitische k toepassen.  

  naar vrienden  naar volwassenen enclitische t     Toegepast  19  79%  1  17% Mogelijkheid  5  21%  5  83% p‐waarde  0,020   enclitische k     Toegepast  12  63%  4  50% Mogelijkheid  7  37%  4  50% p‐waarde  0,795   

Tabel 42 

   De  volgende  drie  verschijnselen  met  weinig  attestaties  voor  zowel  de  sms’jes  naar vrienden als naar volwassenen zijn de verbuigingen van het lidwoord, het adjectief en de voornaamwoorden.  Voor  de  verbuiging  van  het  lidwoord  en  het  voornaamwoord hebben we  een  totaal  van  respectievelijk  22  en  17  attestaties.  Tabel  43  geeft  aan  dat jongeren  het  lidwoord  meer  en  het  voornaamwoord  minder  verbuigen  als  ze  naar vrienden sturen. Het verschil  in verhouding  is bij het  lidwoord het grootst  (33% voor het  lidwoord  en  11%  voor  het  voornaamwoord).  In  hoofdstuk  3  is  gebleken  dat  het voornaamwoord  het meest  verbogen wordt  door  de  jongeren.  Dat  zien we  ook  in  de resultaten:  jongeren gebruiken in 60% en 70% een verbogen voornaamwoord. Dat we een  hoger  resultaat  in  de  sms’jes  naar  volwassenen  geattesteerd  hebben,  klinkt misschien  eigenaardig  maar  kan  hier  evengoed  toevallig  zijn.  Verder  onderzoek  met meer attestaties is dus nodig. Dat is ook het geval voor de verbuiging van het adjectief. In dit onderzoek hebben we een totaal van 2 attestaties, die onmogelijk de twee groepen representatief  kunnen  voorstellen.  Het  idee  dat  jongeren  bij  het  sms’en  naar volwassenen het  adjectief  altijd  zouden verbuigen,  klopt niet  en kan hier  volledig  aan toeval toegeschreven worden. Voor dit taalverschijnsel kunnen we met andere woorden niets concluderen.             

75  

  naar vrienden  naar volwassenen verbuiging lw.     Toegepast  5  33%  0  0% Mogelijkheid  10  67%  7  100% p‐waarde  0,180   verbuiging adj.     Toegepast  0  0%  1  100% Mogelijkheid  1  100%  0  0% p‐waarde  0,227   verbuiging vnw.     Toegepast  6  60%  5  71% Mogelijkheid  4  40%  2  29% p‐waarde  0,390   

Tabel 43 

 De  laatste  verschijnselen  die  we  niet  kunnen  veralgemenen,  bespreken  we  opnieuw samen.  Het  gaat  hier  om  het  gebruik  van  een  verkeerd  lidwoord  bij  school,  stad  en voetbal, het gebruik van weer i.p.v. terug, het gebruik van gaan in combinatie met onder andere gaan zelf en het gebruik van het voorzetsel van of voor  ter vervanging van om. Voor  het  lidwoord  bij  school,  stad  en  voetbal  krijgen  we  in  de  beide  groepen  een resultaat  van  100%.  Ondanks  het  feit  dat  we  weinig  attestaties  hebben,  kunnen  we besluiten  dat  het  gebruik  van  het  tussentalige  lidwoord  bij  deze  woorden  geen taalspelletje  is  dat  jongeren  gebruiken  om  een  groepsverband  te  beklemtonen.  Een constructie  als  int  stad  wordt  zonder  nadenken  overgenomen  en  overal  gebruikt.  Dat betekent  dat  de  jongeren  niet  beseffen  dat  ze  niet  int  stad  maar  in  de  stad  moeten zeggen.  Het  volgende  verschijnsel  is  het  hulpwerkwoord  gaan.  Jongeren  zouden  het verschijnsel meer toepassen in sms’jes naar volwassenen dan naar vrienden. De kans is groot dat dit  toevallig  is  en dat het veeleer afhangt van de zinsconstructie dan van de ontvanger. Voor weer i.p.v. terug en de beknopte bijzin met te‐infinitief ingeleid door van of voor in plaats van het facultatieve om krijgen we geen toepassingen in de sms’jes naar volwassenen. Maar ook hier zijn de attestaties zodanig beperkt, dat we enkel naar een verder onderzoek kunnen verwijzen.             

76  

  naar vrienden  naar volwassenen de of het?     Toegepast  5  100%  4  100% Mogelijkheid  0  0%  0  0% p‐waarde  0,261   gaan gaan     Toegepast  7  47%  4  80% Mogelijkheid  8  53%  1  20% p‐waarde  0,435   weer i.p.v. terug     Toegepast  5  56%  0  0% Mogelijkheid  4  44%  1  100% p‐waarde  0,335   beknopte bijzin     Toegepast  1  17%  0  0% Mogelijkheid  5  83%  0  0% p‐waarde  0,300   

Tabel 44 

 

4.2.2  Taalverschijnselen met voldoende attestaties 

Vervolgens bespreken we de overige omgangstalige verschijnselen waar er wel genoeg attestaties  voorhanden  zijn. Volgen we  figuur 8 dan krijgen we  eerst  de h‐procope  en deletie –t. Het gebruik van deze twee taalverschijnselen vertoont grote gelijkenissen. Zo gebruiken  de  jongeren  in  71%  van  de  gevallen  een  h‐procope  als  ze  naar  een  vriend sturen. Dat aantal daalt tot minder dan een derde, namelijk 19%, als de ontvanger een volwassene  is.  Voor  de  deletie  –t  gebruikt  93%  een  deletie  naar  vrienden.  Kijken we naar het gebruik van deletie –t bij een volwassen ontvanger dan daalt het resultaat tot 41%. Het  verschil  tussen de ontvangers  is  zowel  bij  de h‐procope  als  bij  de deletie  –t juist 52%. Kijken we naar de p‐waarden van deze taalverschijnselen in tabel 45 dan zijn deze kleiner dan 0,01. Dat jongeren de h‐procope en deletie –t meer gebruiken in sms’jes naar  vrienden dan  in  sms’jes  naar  volwassenen  is met  andere woorden niet  toevallig. We kunnen dus besluiten dat de h‐procope en deletie –t kenmerken zijn van de sms‐taal van de jongeren en dat ze grotendeels gebruikt worden in sms’jes naar vrienden.   

  naar vrienden  naar volwassenen h‐procope     Toegepast  51  71%  6  19% Mogelijkheid  21  29%  25  81% p‐waarde  0,000   deletie –t     Toegepast  62  93%  7  41% Mogelijkheid  5  7%  10  35% p‐waarde  0,000   

Tabel 45 

77  

De volgende twee taalverschijnselen in rij zijn de deletie –n en deletie sjwa. In hoofdstuk 3 is gebleken dat deletie –n meer toegepast wordt dan deletie sjwa. Tabel 46 bevestigt deze bevinding. Zo komt deletie –n  in 37 sms’jes voor,  terwijl deletie  sjwa maar  in 16 sms’jes  voorkomt.  Dat  vertaalt  zich  ook  naar  de  procentuele  gegevens.  Zo  gebruiken jongeren  in  40% van de  gevallen  een  deletie  –n  naar  vrienden  en  slechts  in  24% een deletie  sjwa.  Deze  aantallen  dalen  als  de  ontvanger  een  volwassene  is.  Zo  zullen jongeren slechts  in 26% een deletie –n gebruiken en in 7% een deletie sjwa in sms’jes naar een volwassene. Ondanks een verschil van  respectievelijk 14% en 17% zijn deze verschijnselen  niet  significant.  Zo  lopen  de  twee  lijnen  in  figuur  8  voor  deze  twee taalverschijnselen bijna evenwijdig. Er is met andere woorden wel een verschil maar dat verschil is niet groot en opvallend genoeg om het aspect toeval te weren.  

  naar vrienden  naar volwassenen deletie –n      Toegepast  29  40%  8  26% Mogelijkheid  43  60%  23  74% p‐waarde  0,284   deletie sjwa     Toegepast  14  24%  2  7% Mogelijkheid  45  76%  26  93% p‐waarde  0,078   

Tabel 46 

 Voor  het  gij‐systeem  en  het  gebruik  van  de  du‐vormen  hebben  we  in  hoofdstuk  3 besloten  dat  deze  tussentalige  kenmerken  vooral  door  de  jongeren  gebruikt  worden. Vandaar  dat  we  ons  de  vraag  gesteld  hebben  of  de  jongeren  deze  verschijnselen  als kenmerken van hun taalvariëteit beschouwen. Indien het gij‐systeem en de du‐vormen een  middel  tot  identificatie  zijn,  moet  we  een  duidelijk  verschil  in  de  sms’jes  naar vrienden en naar volwassenen kunnen waarnemen. Het verschil in gebruik is bij de du‐vormen het grootst. We krijgen een verschuiving van 68% in sms’jes naar vrienden naar 16%  in  sms’jes  naar  volwassenen.  Een  verschil  van  52%  komt  met  de  verschillen  in verhouding  van  de  h‐procope  en  van  de  deletie  –t  overeen.  Bij  deze  twee  laatste verschijnselen hebben we bovendien een verband tussen de toepassing en de ontvanger kunnen aantonen. Kijken we naar tabel 47 dan is dit ook het geval voor de du‐vormen. De p‐waarde is hier kleiner dan 0,01 en dus sterk significant. Jongeren beschouwen de vormen komde en gade als iets van hen en gebruiken het daarom vooral in sms’jes naar vrienden die tot hun groep behoren. Ook het gij‐systeem komt meer voor in de sms’jes naar vrienden dan in de sms’jes naar volwassenen. Het verschil is echter niet zo frappant als bij de du‐vormen, namelijk 34%, maar wel groot genoeg om ook hier te besluiten dat jongeren het gij‐systeem tot een eigenschap van hun taalgebruik rekenen. Daarnaast is het ook opvallend dat de rode  lijn  in  figuur 8 van 67% voor het gij‐systeem naar 68% voor  de  du‐vormen  stijgt.  Het  gij‐systeem  scoort met  andere  woorden  hier  iets  lager terwijl het in hoofdstuk 3 juist iets hoger scoort (namelijk 55% voor het gij‐systeem en 52% voor de du‐vormen). Dat komt omdat we hier niet 35 sms’jes met een toepassing 

78  

van het gij‐systeem hebben, maar slechts 34. De reden is dat we de sms’jes gericht aan een  familielid  jonger dan 18  jaar  geëlimineerd hebben. Voor de du‐vormen  zijn de 31 sms’jes  met  toepassingen  wel  behouden.  De  vier  extra  sms’jes  die  we  weggelaten hebben, hadden bijgevolg geen clitische verbuiging van het persoonlijk voornaamwoord van  de  tweede  persoon  enkelvoud maar wel  één gij‐vorm.  In  hoofdstuk  3  hebben we bovendien  aangetoond  dat  jongeren  het  ene  taalverschijnsel  niet  boven  het  andere verkiezen.  

  naar vrienden  naar volwassenen gij‐systeem     Toegepast  26  67%  8  33% Mogelijkheid  13  33%  16  67% p‐waarde  0,002   du‐vormen     Toegepast  28  68%  3  16% Mogelijkheid  13  32%  16  84% p‐waarde  0,000   

Tabel 47 

 De laatste twee omgangstalige verschijnselen zijn de proclitische t en k. Kijken we naar figuur 8, dan wordt de proclitische t procentueel meer gebruikt dan de proclitische k. Dit taalverschijnsel  wordt  namelijk  in  97%  van  de  sms’jes  naar  vrienden  toegepast. Daarnaast  wordt  het  ook  in  73%  van  de  sms’jes  naar  de  volwassenen  gebruikt.  We hebben voor de proclitische t een verschil van 24%. Berekenen we de significantietoets dan blijkt dit verschil groot genoeg te zijn om van een effect te kunnen spreken. De hoge cijfers  van  de  toepassingen  in  de  beide  groepen  geven  trouwens  aan  dat  jongeren  de proclitische  t vooral  gebruiken om  sneller  te  typen. Tegelijkertijd  toont dit  onderzoek dat jongeren de proclitische t sneller achterwege laten bij het sms’en naar volwassenen.   

  naar vrienden  naar volwassenen proclitische t     Toegepast  37  97%  8  73% Mogelijkheid  1  2%  3  27% p‐waarde  0,031   

Tabel 48 

 Voor  de  proclitische  k  hebben  we  een  verschuiving  van  35%.  Jongeren  gebruiken  de proclitische k in ongeveer 83% van de gevallen als de ontvanger een vriend is. Dit aantal daalt naar 48% als de ontvanger een volwassene  is. De p‐waarde  is bovendien kleiner dan 0,01 en bijgevolg sterk significant. Dat toont aan dat jongeren hun taalgebruik wel aanpassen aan de ontvanger van hun sms’je. Zij laten het onderwerp van de zin, indien dat het persoonlijk voornaamwoord van de eerste persoon enkelvoud is, niet graag weg (zie 3.5 Proclitische k en 3.14 Deletie subject). Vandaar dat ze de ik‐vorm in meer dan de helft  van  de  attestaties  voluit  schrijven. We  kunnen  hierbij  ook  naar  het  T9‐systeem 

79  

verwijzen. Als jongeren namelijk nadenken over het verwoorden van een boodschap die gericht  is  aan  een  volwassene,  bestaat  de  kans  dat  ze  gedeeltelijk  voor  de standaardvarianten  kiezen.  Daardoor  gebruiken  ze  misschien  iets  sneller  het  gsm‐woordenboek.  Het  typen  van  kga  of  de  combinatie  5,4  en  2  levert  echter  niet  de gevraagde woordcombinatie op. We krijgen kia, kgb, lic, lib, kic,… allerlei constructies die echter niet aan onze wens voldoen. Vandaar dat het misschien makkelijker  is om alles direct  in de standaardvorm te typen. Natuurlijk heeft een sms’er die heel vertrouwd is met het  systeem de  constructie 5,4,2 voor kga  al  zodanig veel  gebruikt, dat dit woord wel  zal  verschijnen.  Verder  onderzoek  naar  het  T9‐systeem  in  combinatie  met  een onderzoek  naar  de  attitude  van  jongeren  bij  het  sms’en  naar  volwassenen,  is  hierbij nodig.  

  naar vrienden  naar volwassenen proclitische k     Toegepast  44  83%  15  48% Mogelijkheid  9  17%  16  52% p‐waarde  0,000   

Tabel 49 

 

Figuur 8 

 

4.3  Sms‐talige kenmerken 

Bij de bespreking van de sms‐talige kenmerken verwachten we een hoger resultaat in de sms’jes naar vrienden. Kijken we naar figuur 9 dan is dit niet het geval bij de toepassing van de  symbolen. Hier  kruisen de  twee  lijnen  elkaar  en  gebruiken de  jongeren  in  4% meer symbolen in sms’jes naar volwassenen. De resultaten liggen zo opvallend dicht bij elkaar dat we kunnen besluiten dat  jongeren zowel  in sms’jes naar volwassenen als  in sms’jes naar vrienden symbolen gebruiken. Dat is ook logisch want de meeste symbolen 

80  

die we besproken hebben, komen ook in de gewone schrijftaal voor. Het symbool x voor ‘iets/keer’  is een nieuw fenomeen. Een kleine studie naar het gebruik van dit symbool toont aan dat van de 13 sms’jes met een symbool er 3 sms’jes zijn met x. 2 van de 3 zijn aan een volwassen familielid gericht. Dus ook dit symbool  is met andere woorden niet ‘gereserveerd’ voor vrienden.  

  naar vrienden  naar volwassenen symbolen     Toegepast  9  25%  4  29% mogelijkheid  27  75%  10  71% p‐waarde  0,967   

Tabel 50 

 Vervolgens bestuderen we de verschijnselen waar de verschillen tussen de sms’jes naar vrienden  en naar  volwassenen wel  duidelijk  zijn. We beginnen met  de  letterwoorden. We  hebben  in  totaal  9  sms’jes  van  jongeren  naar  volwassenen  en  43  sms’jes  naar vrienden. Berekenen we de  significantietoets dan  is de p‐waarde gelijk  aan 0,045. We hebben met andere woorden een verband tussen de toepassing van het letterwoord en de  ontvanger,  waarbij  we  kunnen  besluiten  dat  vooral  jongeren  een  letterwoord gebruiken  in  sms’jes  naar  vrienden.  In  hoofdstuk  3  hebben  we  aangetoond  dat  de letterwoorden  die  volwassenen  gebruiken  voornamelijk  het  doel  hebben  bepaalde zaken te verkorten. In de kan men dan kort schrijven als id of i/d. De jongeren gebruiken deze letterwoorden ook maar hebben daarnaast nog een reeks ‘speciale’ letterwoorden. Voorbeelden zijn bffe, hvj en zjg (‘best friends for ever’, ‘hou van je’ en ‘zie je graag’) die een  bepaalde  sociale  erkenning  geven  aan  de  ontvanger.  Stel  dat  we  enkel  rekening houden  met  de  letterwoorden  die  ‘het  graag  zien’  of  ‘houden  van’  uitdrukken,  dan hebben we een totaal van 19 letterwoorden in de sms’jes van de jongeren. Daarvan zijn er 17 aan vrienden gericht en  twee aan  familieleden. Misschien  toevallig of niet, maar het  familielid  was  telkens  de  moeder  van  de  sms’er  in  kwestie.  Het  is  duidelijk  dat jongeren deze speciale letterwoorden voornamelijk in sms’jes naar vrienden gebruiken.   

  naar vrienden  naar volwassenen letterwoorden      Toegepast  32  74%  4  44% mogelijkheid  11  26%  5  56% p‐waarde  0,045   

Tabel 51 

 Het volgende verschijnsel  is de verkorting.  Jongeren gebruiken  in een kleine 60% een verkorting  in  een  sms’je  naar  een  vriend  en  slechts  in  25%  in  een  sms’je  naar  een volwassene. De p‐waarde is kleiner dan 0,05 en toont aan dat er een verband is tussen de toepassing van het verschijnsel en de ontvanger van het sms’je. Het is misschien niet verrassend dat  jongeren meer verkorten  in  sms’jes naar vrienden dan  in  sms’jes naar 

81  

volwassenen. Jongeren gebruiken namelijk enerzijds de standaardverkortingen, die ook door  de  volwassenen  toegepast  worden.  Daarnaast  gebruiken  jongeren  ook  andere ‘specialere’ verkortingen of vinden ze eigen verkortingen uit. Deze laatste groep beperkt zich grotendeels tot de sms’jes naar vrienden. Er zijn twee mogelijke verklaringen. Eerst en vooral kunnen de jongeren met deze specialere verkortingen hun creativiteit tonen, wat hen bovendien een zekere populariteit binnen de groep kan bezorgen. Een tweede verklaring  is  dat  jongeren  denken  dat  volwassenen  deze  verkortingen  niet  zullen begrijpen. Om geen tijd te verliezen en om een tweede sms’je te vermijden, verkorten ze deze woorden niet en schrijven ze de standaardvariant. Ze zijn zich er dus van bewust dat ze in sms’jes naar leeftijdsgenoten vrijer zijn en dat ze vooral in die sms’jes kunnen experimenteren.  

  naar vrienden  naar volwassenen verkortingen     Toegepast  82  57%  14  25% niet toegepast  62  43%  42  75% p‐waarde  0,031   

Tabel 52 

 De  omgespelde  letters  bestaan  uit  y  voor  ‘ij’,  x  voor  ‘ks’  en  g  voor  ‘ch’.  Volgens  onze bevindingen in hoofdstuk 3 is y voor ‘ij’ algemeen aanvaard en wordt het zowel door de jongeren als door de volwassenen gebruikt. Bekijken we vervolgens tabel 53 dan valt het op dat  jongeren  toch een onderscheid maken. Zo gebruikt slechts 4% van de  jongeren deze omgespelde letter in sms’jes naar volwassenen, terwijl 19% een y voor ‘ij’ gebruikt in de sms’jes naar vrienden. We kunnen uit deze cijfers ook afleiden dat de meerderheid van de  jongeren bij een keuze voor  ij kiest. Zo gebruikt 81% van de  jongeren  ij  in een sms’je naar vrienden en 96% in een sms’je naar volwassenen. Dat is eveneens de reden waarom de toepassing van deze omgespelde letter niet significant is. De resultaten in dit onderzoek  gelden  dan  ook  enkel  voor  de  respondenten  die  aan  dit  onderzoek meegewerkt hebben. Toch blijft de vraag waarom dit verschijnsel een verschil heeft van 15%  tussen  de  sms’jes  naar  vrienden  en  die  naar  volwassenen?  Aangezien  we  geen significant resultaat hebben, kan de nulhypothese niet geweerd worden. Daardoor is het aspect toeval hier mogelijk. Een andere verklaring is dat jongeren misschien denken dat y voor ‘ij’ eigen is aan hun taalgebruik, waardoor ze zich aanpassen bij het sturen naar volwassenen.  Een  derde  verklaring  is  dat  jongeren meer  gebruik  maken  van  het  T9‐systeem.  Jongeren  gebruiken  bij  het  typen  van  een  sms’je  dat  gericht  is  aan  een volwassene  minder  omgangstalige  verschijnselen  (zie  4.2  De  omgangstalige kenmerken).  Aangezien  het  gsm‐woordenboek  vooral  de  standaardvarianten  snel  en makkelijk te voorschijn haalt, zijn  jongeren misschien sneller geneigd dit  te gebruiken. Een klein experiment bevestigt dat bij het typen van de cijfers 4 en 9 niet hy als eerste keus gegeven wordt maar ix. Als we de cijfers 4, 4 en 5 intoetsen krijgen we onmiddellijk hij. Een attitudeonderzoek naar het gebruik van y en  ij kan deze hypothese steunen of weerleggen. 

82  

  naar vrienden  naar volwassenen y = ‘ij’     Toegepast  13  19%  1  4% mogelijkheid  54  81%  22  96% p‐waarde  0,195   

Tabel 53 

Bij de omgespelde letter x voor ‘ks’ hebben we een beperkt aantal attestaties in de beide categorieën:  er  zijn  7  sms’jes  naar  volwassenen  en  8  naar  vrienden.  De  verschillen binnen deze sms’jes zijn zo opvallend, dat we een sterk significant resultaat krijgen. Zo kan de ene attestatie bij de sms’jes naar de volwassenen toeval zijn. Het gebruik van x voor ‘ks’ is bijgevolg een taalspelletje dat jongeren gretig in hun sms‐taal gebruiken. Aan de hand van de kleine p‐waarde kunnen we beslissen dat deze omgespelde letter vooral in de sms’jes naar vrienden gebruikt wordt en dat deze bevinding niet toevallig is. Bij de g  voor  ‘ch’  hebben we  in  hoofdstuk  3  besloten  dat  vooral  jongeren  deze  omgespelde letter gebruiken. We kunnen hier nog aan  toevoegen dat het  in dit onderzoek altijd  in sms’jes naar vrienden  toepast wordt. Ondanks het  feit dat de p‐waarde niet kleiner  is dan 0,05 en we bijgevolg  geen  significant  resultaat hebben,  kunnen we  toch besluiten dat  g  voor  ‘ch’  een  taalspelletje  is  onder  vrienden.  Dat  jongeren  geen  verschil  meer kunnen maken tussen schrik en sgrik, is op dit moment onterecht.  

  naar vrienden  naar volwassenen x = ‘ks’     Toegepast  6  75%  1  14% mogelijkheid  2  25%  6  86% p‐waarde  0,008   g = ‘ch’     Toegepast  4  18%  0  0% mogelijkheid  18  82%  7  100% p‐waarde  0,451   

Tabel 54 

 De  CU‐categorie  en  de  cijfers  voor  letters  zijn  moderne  fenomenen.  In  hoofdstuk  3 hebben we besloten dat  jongeren deze  verschijnselen  in  ongeveer 30%  (26% voor de CU‐categorie  en  33%  voor  de  cijfers  voor  letters)  toepassen.  We  hebben  eveneens besloten dat als we een sms’je met een dergelijk verschijnsel hebben, de sms’er zo goed als altijd een jongere zal zijn. Deze verschijnselen zijn dan ook een ideaal middel voor de jongeren  om  zich  als  groep  af  te  bakenen.  Voor  de  CU‐categorie  zijn  er  in  totaal  74 sms’jes  naar  vrienden  geattesteerd  met  een  toepassing  of  mogelijkheid  en  27  naar volwassenen. Jongeren gebruiken in ongeveer 30% een vorm uit de CU‐categorie als ze naar vrienden sturen. Dat aantal daalt  tot de helft als de ontvanger een volwassene  is. Voor de cijfers voor letters hebben we 18 attestaties voor de sms’jes van jongeren naar vrienden, maar slechts 5 voor de sms’jes naar volwassenen. Bekijken we  tabel 55 dan valt het op dat jongeren zich bij het sturen naar volwassenen wat betreft de cijfers voor letters  aanpassen. Ongeveer 40% zal  een  cijfer  gebruiken  in  een woord  als  het  sms’je 

83  

aan een vriend gericht is. Dat gebeurt maar in 20% van de gevallen als de ontvanger een volwassene  is.  Deze  beide  verschijnselen  zijn  niet  significant.  Het  verschil  in verhoudingen (16% voor de CU‐categorie en 19% voor de cijfers voor letters) is echter niet  opvallend  genoeg  om het  aspect  toeval  te weren.  Bekijken we  louter  de  absolute cijfers  dan  kunnen  we  wel  beslissen  dat  jongeren  de  CU‐categorie  en  de  cijfers  voor letters vooral in de sms’jes naar vrienden gebruiken.  

  naar vrienden  naar volwassenen CU‐categorie     Toegepast  23  31%  4  15% mogelijkheid  51  69%  23  85% p‐waarde  0,252   cijfers voor letters     Toegepast  7  39%  1  20% mogelijkheid  11  61%  4  80% p‐waarde  0,599   

Tabel 55 

 Over het algemeen kunnen we op het gebied van de sms‐talige kenmerken besluiten dat jongeren de letterwoorden, de verkortingen, de omgespelde letters, de CU‐categorie en de  cijfers  voor  letters  minder  gebruiken  in  sms’jes  naar  volwassenen.  Deze verschijnselen maken deel  uit  van  hun  taalvariëteit.  Als  jongeren  een  sms’je  naar  een volwassene sturen, passen ze hun taalgebruik vaak aan. Ze willen ervoor zorgen dat de communicatie met de ontvanger slaagt. Want geen enkele sms’er wil geld spenderen aan een  tweede  sms’je om het eerste uit  te  leggen. Deze verschijnselen kunnen ook als de kenmerken  van het  taalgebruik  binnen de  vriendengroep beschouwd worden  en daar horen volwassenen nu eenmaal niet bij.  

 Figuur 9 

 

84  

5  STOF VOOR VERDER ONDERZOEK 

Alle  taalverschijnselen  die  in  de  sms’jes  voorkomen,  staan  in  de  analyse  vermeld  (zie bijlage  2).  Toch  worden  ze  niet  allemaal  verwerkt.  Voor  heel  wat  van  deze taalverschijnselen is een verder onderzoek nodig. Anderen zijn vooral in combinatie met een  ander  onderzoek  interessant,  zoals  bijvoorbeeld  met  de  chattaal.  We  bespreken eerst  een  groep  van  linguïstische  kenmerken.  Zij  staan  dicht  bij  de  onderzochte taalverschijnselen.  De  tweede  groep  is  het  gekleurde  taalgebruik.  De  term  ‘gekleurd’ verwijst hier naar woorden of  lettertekens, die emoties kunnen overdragen. Daardoor weet  de  ontvanger  perfect  hoe  de  zender  zich  voelt  en  hoe  de  zender  een  bepaalde boodschap bedoeld heeft. Het gekleurde taalgebruik komt ook voor in de chattaal, waar men nog meer ruimte heeft voor deze vormen van  ‘expressiviteit’ (cf. Vandekerckhove en Van Rooy 2005: 33). Vooral het verschil  tussen jongens en meisjes bij het hanteren van deze verschijnselen, kan tot interessante resultaten leiden.   

5.1  De linguïstische verschijnselen   

Het  valt  op  dat  er  in  bepaalde  sms’jes  inconsequente  verschijnselen  opduiken.  Een voorbeeld is het gebruik van een proclitische k bij ga maar een voluit geschreven ik bij zou in één sms’je. Wat precies de achterliggende reden is en waarom een persoon in het ene  geval  voor  de  verkorte  vorm  kiest  en  in  het  andere  geval  niet,  is  interessant  om verder onderzocht te worden.   De volgende taalverschijnselen met weinig achtergrondinformatie zijn de apocopes ma voor ‘maar’, vo voor ‘voor’ en na voor ‘naar’ en de syncope es voor ‘eens’. Deze woorden komen vaak voor, zodat verder onderzoek naar deze verschijnselen interessant kan zijn.  In het sms’je Eej,magk strax u map v bio komn haln,wnt k ben ze vergetn  grtjs caro zou men  eigenlijk  in  het  Standaardnederlands  jouw map  moeten  schrijven.  In  Vlaanderen wordt in de spreektaal vaak uw gebruikt. Kijken we naar het gebruik van u dan zien we een  objectsvorm  waar  een  bezittelijk  voornaamwoord  zou  moeten  staan.  Een  studie naar het gebruik van u voor uw in de sms‐taal kan aantonen of dit verschijnsel frequent toegepast wordt of niet.   Het  werkwoord  kan  in  de  sms‐taal  soms  weggelaten  worden.  Bij  de  deletie  van  het werkwoord krijgen we meestal een elliptische zin: Ooh..:$ ik jou ook zoveeeel! (‘ik [mis] jou ook zoveel’). In dit onderzoek hebben elliptische zinnen noch een werkwoordsvorm noch een subject en impliceren ze tegelijkertijd geen bevel of wens. Daarnaast kan ook het direct object, het indirect object of een partikel weggelaten worden. Meestal krijgen we zinnen met een hiaat,  zoals  in het volgende  sms’je:  Ja,kunt gij die kaart eens deftig bekijken en mij morgen wa van zeggen aub (‘Ja, kunt gij die kaart eens deftig bekijken en [er] mij morgen iets over zeggen aub’). De constructie iets van zeggen is niet juist in deze context,  ergens  iets  over  zeggen  wel.  De  deletie  van  het  werkwoord  en  van  andere 

85  

objecten  wordt  in  deze  masterproef  niet  verder  bestudeerd.  Daarnaast  kan  ook  het lidwoord weggelaten worden. Er bestaan echter geen vaste regels die zeggen  in welke constructie het lidwoord aanwezig moet zijn en in welke niet. Zo kan men zonder enig probleem  op  school  zeggen maar  even  goed  op  de  school.  Verder  onderzoek  naar  het lidwoord moet aan dit onderzoek voorafgaan.   Opvallend zijn ook de afwijkingen van de standaardtaal. Hiertoe behoren bijvoorbeeld de dt‐ fouten: Help!Ben verdwaalt!Bel mij!Grtz caro. Er werden ook fouten gemaakt tegen de samentrekking. Dat is een vorm van nevenschikking waarbij het gemeenschappelijke deel  slechts  in  één  van  beide  deelzinnen  behouden  blijft.  Daarbij  moet  het gemeenschappelijke  deel  wel  identiek  zijn  naar  vorm,  betekenis  en  grammaticale functie. Een andere afwijking is het verdwijnen van het voorzetsel te voor een infinitief bij het werkwoord vergeten: Dag Vanja,  ik ben zaterdag vergeten zeggen dat  ik vrijdag niet  kan  komen  trainen. Het  is  100­  dagen  en  er  is  een  schoolactiviteit.  Tot woensdag, annelien. Dit verschijnsel vindt zijn verklaring  in het dialect waar  te niet uitgesproken wordt. Het is bijgevolg een element van de gesproken schrijftaal.  Een  ander  opvallend  linguïstisch  taalkenmerk  dat  zeker  interessant  is  voor  verder onderzoek,  zijn de afwijkende werkwoordsvervoegingen. Een kleine  selectie van  foute vervoegingen zijn: ga ge i.p.v. gaat ge, ik gaan i.p.v. ik ga en doet je i.p.v. doe je.   

5.2  Het gekleurde taalgebruik 

Tot het gekleurde taalgebruik worden onder andere de aansprekingen en de afsluiters gerekend.  Zij  worden  onderverdeeld  naar  de  woorden  die  in  de  sms’jes  voorkomen. Constructies zoals ‘tot morgen/gauw/binnenkort/…’ label ik als ‘groeten’. Zij worden niet tot  de  categorie  van  de  ellipsen  gerekend  omdat  men  ze  in  de  standaardtaal  ook  zo gebruikt.  Woorden  die  typisch  Belgisch‐Nederlands  zijn,  die  uit  het  eigen  dia‐  of  regiolectische taalgebruik of uit de omgangstaal afkomstig zijn, worden nog eens extra gelabeld maar niet  verder  onderzocht.  Het  kan  hierbij  om  een  uitdrukking  gaan  of  om  één  specifiek woord  zoals kop  i.p.v. hoofd.  Voor  de  jongerentaal  houden we  rekening met woorden zoals  de max, wreed  en  chic. Wreed  en  chic  worden  trouwens  zelden  zo  geschreven. Meestal  gaat  het  over  vree  en  sjiek.  Versterkende  woorden  zoals  zot,  super  en  zalig worden  enerzijds  apart  bij  de  categorie  ‘woorden  ter  versterking’  opgenomen, anderzijds reken ik ze ook tot de jongerentaal. Eigen creaties zijn constructies zoals wou joe voor ‘love you’. Een verklaring voor het ontstaan van deze woorden is de fantasie van de sms’er. Ook het gebruik van Engelse woorden of Engelse uitdrukkingen wordt apart geattesteerd. Bij de analyse en de verdere verwerking in SPSS viel het op dat het Engels vooral gebruikt wordt in letterwoorden en voor de afsluiters greetz en bye. Er was één sms’je  volledig  in  het  Engels  geschreven  maar  over  het  algemeen  gebruikt  men  het Engels  minder  dan  verwacht.  Volgens  Louis  Hilgers  (2006),  de  samensteller  van  het 

86  

‘SMS‐taal  zkwrdnbk’,  is  het  gebruik  van  de  Engelse  sms‐taal  (texting)  in  Nederland minstens zo verbreid als het gebruik van de Nederlandse. Een evolutie die ons misschien nog te wachten staat, maar die nu zeker niet aan de orde is.  Ideaal om woorden te beklemtonen en om zo de inhoud meer aandacht te geven, zijn de hoofdletters  en  het  herhalen  van  interpunctie,  letters  of woorden.  Zo  kan  het  gebruik van  hoofdletters  aantonen  dat  de  zender  iets  SUPER  vindt  en  niet  gewoon  super. Koosnamen zijn natuurlijk ook een ideaal middel om de persoon aan de andere kant van het  toestel  een  gevoel  van  erkenning  te  geven,  net  zoals  letterwoorden  ter  liefkozing. Smileys en specifieke symbolen zijn waarschijnlijk het hulpmiddel bij uitstek als het gaat over  het  toevoegen  van  een  gevoel  of  emotie.  Aangezien  het  display  van  de  meeste toestellen noch  over  een  camera  beschikt,  noch  geluid weergeeft, weten we  vaak niet hoe de zender zich voelt en of een boodschap lachend of serieus bedoeld is. Een laatste groep  zijn  de  tussenwerpsels.  Dit  zijn  kleine woordjes  die  vaak  te  allen  tijde worden toegevoegd.                            

87  

6  BESLUIT 

Sms’jes worden grotendeels  in de  informele sfeer gebruikt. Vandaar dat we in de sms‐taal heel wat omgangstalige verschijnselen terugvinden. Daarnaast komen er ook andere verschijnselen voor, die vaak als de kenmerken van de sms‐taal beschouwd worden. Dit onderzoek  heeft  het  taalgebruik  in  de  sms’jes  bij  jongeren,  jongvolwassenen  en volwassenen bestudeerd. Kort samengevat, was het de bedoeling een overzicht te geven van  wie  welke  taalverschijnsel  frequent  toepast.  Daarnaast  hebben  we  ook  het taalgebruik van de jongeren in sms’jes naar volwassenen en naar vrienden onderzocht.   Dit  onderzoek  kan  niet  elk  taalverschijnsel  dat  in  de  sms’jes  geattesteerd  werd, bespreken.  We  beperken  ons  hier  dan  ook  tot  de  opvallendste  omgangstalige verschijnselen en sms‐taligheden. In een later onderzoek is het zeker interessant om te bestuderen op welke manier  jongeren emoties  in hun sms’jes verwerken. Ondanks het feit  dat  we  met  kleine  boodschappen  te  maken  hebben  –  een  sms’je  is  met  één volwaardige  zin  te  vergelijken  –  bevatten  ze  een  schat  aan  informatie  over  het hedendaagse  taalgebruik  en  over  de  manier  waarop  sms’ers  met  hun  taal experimenteren. Dat het taalgebruik niet altijd even makkelijk te begrijpen is, blijkt ook uit het volgende sms’je: Khoop da j mn smske wa begrypt!?X3 ly xxx   Voor de bestudeerde omgangstalige verschijnselen valt het op dat de meeste significant tot sterk significant zijn. Er is dus een statistisch verband tussen de toepassing van deze verschijnselen en de  sms’er. Voor de h‐procope, de apocopes, de  syncopes, de pro‐ en enclise,  het gij‐systeem en het  gebruik van de  clitische verbuiging van het persoonlijk voornaamwoord  in  de  tweede  persoon  enkelvoud,  wil  dat  zeggen,  dat  jongeren  de verschijnselen  opvallend  meer  toepassen  dan  de  jongvolwassenen  en  zeker  dan  de volwassenen. Met  behulp  van  de  omgangstalige  kenmerken  ontstaat  een  levendige  en spontane  taal  die  de  jongeren  boven  de  standaardtaal  verkiezen.  Hoewel  de  Vlaamse tussentaal  het  vaak  hard  te  verduren  krijgt,  vinden  jongeren  deze  taal  niet minderwaardig. De lage resultaten bij de volwassenen tonen aan dat zij dit taalgebruik veel  minder  gepast  vinden  in  een  geschreven  medium  als  de  sms‐taal.  Aangezien volwassenen bovendien minder vertrouwd zijn met de verkortingen en andere typische sms‐taligheden,  moeten  ze  op  een  andere  manier  lettertekens  sparen.  Daarvoor gebruiken  ze,  in  tegenstelling  tot  de  jongeren,  elliptische  constructies  of  laten  ze  het subject van de zin weg. Het is dus niet zo dat enkel de jongeren zich van de volwassenen distantiëren. Dat gebeurt ook omgekeerd. De jongvolwassenen bevinden zich opvallend tussen  de  jongeren  en  de  volwassenen  in.  Deze  categorie  kan  dan  ook  het  best vergeleken worden met een overgangsgebied tussen deze twee groepen.  Tot de omgangstalige verschijnselen behoren verder de verbuiging van het lidwoord, het adjectief  en  de  voornaamwoorden.  Deze  drie  verschijnselen  zijn  niet  significant.  De verbuiging van het lidwoord wordt door iedere groep even weinig gebruikt en voor het adjectief zijn er te weinig attestaties voorhanden. De voornaamwoorden worden van alle 

88  

mogelijke verbuigingen het meest toegepast. Daarbij valt het op dat vooral jongeren dit verschijnsel in hun sms’jes gebruiken. Voor de grammaticale verschijnselen hebben we het  gebruik  van  een  verkeerd  lidwoord  bij  school,  stad  en  voetbal  gecontroleerd.  Dit verschijnsel  was  niet  significant  maar  jongeren  gebruiken  het  wel  meer  dan volwassenen.  Verder  hebben we  ook  het  hulpwerkwoord  gaan,  het  gebruik  van weer i.p.v.  terug  en  het  gebruik  van  het  voorzetsel  van  of  voor  bij  de  inleiding  van  een beknopte  bijzin  met  te‐infinitief  besproken.  Ook  deze  verschijnselen  waren  niet significant maar werden wel meer door de  jongeren dan door de  jongvolwassenen en volwassenen gebruikt. Al deze kenmerken vinden hun oorsprong  in de spreektaal. We kunnen hierbij besluiten dat jongeren deze verschijnselen zonder veel problemen in hun sms’jes overnemen. Volwassenen daarentegen vertonen een duidelijke afkeer tegenover constructies als ik ga nu gaan slapen voor uitgerust te zijn! stuur weer.  Tot de groep van typische sms‐taligheden behoren de  letterwoorden, de verkortingen, de  cijfers  voor  letters,  de  CU‐categorie,  de  omgespelde  letters  en  de  symbolen.  Deze verschijnselen  waren  zo  goed  als  allemaal  significant.  Enkel  de  symbolen  en  de omgespelde letter y voor ‘ij’ worden door alle groepen aanvaard. Dat is niet zo bijzonder, aangezien deze omgespelde letter en de meeste symbolen ook in de gewone schrijftaal gebruikt worden. De omgespelde  letter x  voor  ‘ks’  is door het kleine aantal  attestaties niet significant maar wordt wel grotendeels door de jongeren toegepast. Voor de andere bovengenoemde verschijnselen mogen we besluiten dat het jongerenverschijnselen zijn. Daarbij wordt de taal van de sms’er vaak ‘gemanipuleerd’. Vormen als zjg (‘zie je graag’), wrs (‘waarschijnlijk’), w8en (‘wachten’), ff (‘effen’) en sgrik (‘schrik’) nemen de plaats in van  de  woorden  in  de  standaardtaal.  Jongeren  vervormen  dus  doelbewust  de schrijftalige conventie. Zo ontstaan er nieuwe gewoontes die eigen zijn aan de sms‐taal en die de jongeren goed beheersen.   Het staat vast dat jongeren een andere taalvariëteit gebruiken dan de volwassenen. De reden is dat jongeren zich willen onderscheiden van kinderen en van volwassenen. Met hun taalgebruik geven ze aan niet tot deze twee groepen te behoren, maar lid te zijn van een eigen groep. Ze gebruiken daarvoor omgangstalige en sms‐talige verschijnselen die volwassenen  niet  of  nauwelijks  gebruiken.  Want  hoe  maak  je  beter  duidelijk  dat  je anders bent, dan door een andere taal te gebruiken?   Het viel op dat heel wat van de onderzochte taalverschijnselen kenmerken zijn van het taalgebruik  van  de  jongeren.  Toch worden  ze  niet  in  elk  sms’je  toegepast.  Een  eerste verklaring is dat jongeren deze verschijnselen niet in elke context even passend vinden. Een  andere  mogelijke  interpretatie  is  dat  jongeren  deze  verschijnselen  misschien ‘reserveren’  voor  sms’jes  naar  groepsleden. We  hebben  daarvoor  de  bovengenoemde taalverschijnselen  in  de  sms’jes  van  jongeren  naar  volwassenen  en  in  de  sms’jes  van jongeren naar vrienden gecontroleerd. Daaruit bleek dat de h‐procope, de deletie –t, het gij‐systeem,  de  clitische  verbuiging  van  het  persoonlijk  voornaamwoord  in  de  tweede persoon  enkelvoud,  de  proclitische  t  en k  en  de  enclitische  t  significant waren  en  dat 

89  

jongeren  deze  verschijnselen  meer  gebruiken  in  de  sms’jes  naar  vrienden  dan  in  de sms’jes  naar  een  volwassen  ontvanger.  Dat  geldt  eveneens  voor  de  letterwoorden,  de verkortingen en de omgespelde letter x voor ‘ks’. Deze verschijnselen zijn bijgevolg een kenmerk van de eigen taalvariëteit en worden voor sms’jes naar vrienden gereserveerd. Juist doordat de groepsleden iets delen met elkaar en niet met anderen, voelen ze zich verbonden.  In  een  sms’je  naar  een  volwassene  zullen  ze  deze  kenmerken  het  eerst aanpassen. Jongeren doen dat wellicht om aan te geven dat de volwassene niet tot hun groep behoort of om miscommunicatie te voorkomen.   De sms‐taal illustreert het taallandschap van morgen. De sterke positie van de tussentaal in de sms‐taal van de jongeren,  legt een hypotheek op de hoop of verwachting dat een informele variëteit van de standaardtaal de omgangstaal in Vlaanderen wordt. Iets waar beleidsmakers  decennia  lang  op  gemikt  hebben.  Vervolgonderzoek  kan  dit  nog  meer ondersteunen of weerleggen. Hoe schrijven jongeren, of Vlamingen in het algemeen,  in een medium waar ze niet beperkt zijn tot 160 lettertekens? Zeker interessant daarbij is de  populaire  netwerksite  facebook.  De  sms‐taal  kan  eveneens  de  taal  van  morgen beïnvloeden. Constructies als xtra, suc6 en zjg kunnen misschien naar verloop van tijd opgenomen worden in Van Dale. Maar zij zullen veeleer gelabeld worden als  ‘sms‐taal’ dan  in  de  geschreven  standaardtaal  toegepast  worden.  Dat  de  sms‐taal  iets  teweeg brengt, staat wel vast.                      

90  

LITERATUURSTUDIE 

Barbieri,  Federica  (2008).  Patterns  of  age‐  based  linguistic  variation  in  American  English. Journal of Sociolinguistics 12/1, 58‐ 88. 

Bogaert, Marianne (2006‐2007). Lu, cu, h8u: sms & chatemoties. iD Bis 12, p. 12‐ 14. Cherny,  L.  (1999).  Conversation  and  community:  Chat  in  a  virtual  world.  Stanford, California: CSLI 

Cornips, Leonie en de Rooij, Vincent  (2003).  ‘Kijk, Levi’s  is een goeie merk: maar  toch hadden ze ‘m gedist van je schoenen doen ‘m niet. Jongerentaal heeft de toekomst.’ In: Stroop,  Jan  (red.).  Waar  gaat  het  Nederlands  naartoe?  Panorama  van  een  taal. Amsterdam: Bert Bakker. p. 131 ‐ 142. 

De Caluwe, Johan (2006). ‘Tussentaal als natuurlijke omgangstaal in Vlaanderen.’ In: De Caluwe,  J./  Devos,  M.  (red.).  Structuren  in  talige  variatie  in  Vlaanderen.  Gent: Academia Press. p. 19‐ 34. 

Daniëls, Wim (2001). Van afvrijen tot zwabbergast: retrotaal en SMS­ taal onder jongeren. Amsterdam: Bert Bakker. 

Daniëls, Wim (2004). Vet! Jongerentaal nu en vroeger. Utrecht: Het Spectrum. De  Kesel,  Marc  en  Bresseleers,  Bram  (2005).  Messages:  Sms­  en  chat­  cultuur  van jongeren. Gent: Mens en Cultuur. 

De  Laet,  Alexandra  (2006).  Sms:  aanslag  op  het  Nederlands?  Taalschrift: http://taalschrift.org/reportage/001137.html  

De Vogelaer, Gunther  (2007). Waarom herhaal‐de gij  alles?:  over  subjectverdubbeling. Over Taal 46, p. 6‐8. 

Geeraerts, Dirk en De Sutter, Jan (2003).  ‘Ma wa zegde gij nu? Da kanekik nie verstaan zelle!  Taalgedrag,  taalbeleid  en  taalattitudes  in  Vlaanderen.’  In:  Stroop,  Jan  (red.). Waar gaat het Nederlands naartoe? Panorama van een taal. Amsterdam: Bert Bakker. p. 54 ‐ 64. 

Geeraerts,  Dirk/  A.  Penne/  V.  Vanswegenoven  (2000).  ‘Thuis‐taal  en  Familie‐taal: taalgebruik in Vlaamse soaps.’ In : Gillis, S./ Nuyts, J./ Taeldeman, J. (red.). Met taal om de tuin geleid. Opstellen voor Georges De Sutter. UIA, p. 116‐ 170. 

Haeseryn, W., K. Romijn, G. Geerts,  J. de Rooij & M.C. van den Toorn (1997). Algemene Nederlandse Spraakkunst. Tweede, geheel herziene druk. Groningen/Deurne, Martinus Nijhoff  uitgevers/Wolters  Plantyn.  Geraadpleegd  gedurende  de  maanden  maart  en april: http://www.ru.nl/e‐ans/ 

Het Groene Boekje online (2008‐2009). Geraadpleegd gedurende de maanden maart tot mei: http://woordenlijst.org/ 

Hilgers, Louis (2006). SMS­ taal: zkwrdnbk. [S.l.]: Educos. Hoppenbrouwers, Cor (1998). ‘Zit toch niet zo te eikelen! Jongerentaal.’ In: Jansen, Frank (red.). Kris kras door het Nederlands. Den Haag: Sdu. p. 37‐ 41. 

Jansen,  Frank  (1998).  ‘Geschreven  spreektaal.  Naar  een  compromis  in  moderne communicatie?’ In: Jansen, Frank (red.). Kris kras door het Nederlands. Den Haag: Sdu. p. 137‐ 145. 

91  

Kloots  Hanne  (2007).  Allee,  wat was  het weer?  Het  tussenwerpsel  ‘allee’  in  spontaan gesproken Standaardnederlands. Over Taal 46, p. 17‐ 19. 

Kuppens, An (2006‐ 2007). Jongerentaal: fataal fout of supergraaf? Reflector, 20‐ 22. Maks!  (2007).  Stop  de  sms‐stress.  Nr.  65,  p.  8‐12.  Geraadpleegd  op  26  maart: http://www.ond.vlaanderen.be/nieuws/archief/2007/2007p/1015‐gsm.htm  

OIVO  (februari  2009):  Jongeren  en  nieuwe  technologieën.  Geraadpleegd  op  26 maart: http://www.oivo‐crioc.org/files/nl/4091nl.pdf  

R  Development  Core  Team  (2008).  R:  A  language  and  environment  for statistical  computing.  R  Foundation  for  Statistical  Computing, Vienna, Austria. ISBN 3‐900051‐07‐0, URL http://www.R‐project.org. 

Roos, Lilian (2006). De invloed van sms en msn op het Nederlands. Onze Taal 75, p. 192‐ 194. 

Sanders, Ewoud (2001). Hoest? Veel suc6!: de razendsnelle opkomst van het Sms‐ lands. Onze Taal 70, p. 132‐ 134. 

Siebenhaar,  Beat  (2006).  Code  choice  and  code‐  switching  in  Swiss‐  German  Internet Relay Chat romms. Journal of Sociolinguistics 10/4, p. 481‐ 506. 

SMS‐BBL  (2006).  SMS­BBL:  teksten  uit  ‘Het  Boek’  in  sms­taal.  Uitgeverij  Jongbloed: Heerenveen. 

Dijks Digital Media Design (2005‐2007). SMS & MSN taal. Het online woordenboek voor SMS  en  MSN:  geraadpleegd  gedurende  de  maanden  maart  tot  april:  http://www.smstaal.nl/ 

Taalunieversum:  geraadpleegd  gedurende  de  maanden  maart,  april  en  mei  op: http://taalunieversum.org/ 

Te Winkel, J. (1901). Geschiedenis der Nederlandsche taal. Online geraadpleegd op 14 april:  http://www.dbnl.org/tekst/wink002gesc01_01/ 

Van der Sijs, Nicoline (2002). Chronologisch Woordenboek. Online geraadpleegd op 24 maart, 3 april:  http://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01_01/ 

Vandekerckhove,  Reinhild  en  Cuvelier,  Pol  (2007).  ‘The  perception  of  exclusion  and proximity through the use of standard Dutch, “tussentaal” and dialect in Flanders.’ In: Cuvelier, Pol  [edit.], e.a. Multilingualism and exclusion: policy, practice and prospects. Pretoria: Van Schaik. p. 241‐256  

Vandekerckhove  Reinhild  en  Van  Rooy  Annelies  (2005).  De  chattaal  van  Vlaamse jongeren. Over Taal 44, p. 30‐ 33. 

Van Maris, Berthold  (2006). Doe effe normaal,  oké?: het vertalen van  spreektaal. Onze Taal 75, p. 176‐ 178. 

Van  Oostendorp,  Marc  (1996).  ‘Tongval;  Hoe  klinken  Nederlanders?’  Amsterdam: Prometheus.  Online  geraadpleegd  op  14  april  op:  http://www.vanoostendorp.nl/ fonologie/tongval/t05.html 

Van Oostendorp, Marc (2003). ‘No pix, plz. Waarom taal de techniek beïnvloedt en niet andersom.’  In:  Stroop,  Jan  (red.). Waar gaat het Nederlands naartoe? Panorama van een taal. Amsterdam: Bert Bakker. p. 35‐ 44. 

Van Parijs, Jan (2006). Ik sms, dus ik ben. Bodytalk 1, p. 46‐ 47. 

92  

Van Veelen, Arjen  (2006).  Jouw vetste,  lauwste, mooiste woord:  jongeren vullen eigen woordenboek. Onze Taal 75, p. 120‐ 123. 

Vandeweghe, W. m.m.v. M. Devos en F. De Meersman: Grammatica van de Nederlandse zin. Leuven‐ Apeldoorn, Garant. 2004. 

Van Wijk, Carel en Den Ouden, Hanny (2006). Kletsen in hiërogliefen: sms‐ en msn‐ taal en het gebruik ervan in reclame. Onze Taal 75, 195‐ 198. 

Van  Wijk,  Carel  en  Den  Ouden,  Hanny  (2007).  ‘Om  vet  gaaf  op  te  kicken’:  over jongerentaal  en  het  gebruik  ervan  in  productadvertenties.  Tijdschrift  voor communicatiewetenschap 35, 232‐ 248. 

Van  Zalk,  Franceina  (2006).  Smiley  vergroot  begeerlijkheid.  Vakpagina Taalwetenschappen: http://www.kennislink.nl/web/show?id=151889 

VRTtaal.net:  geraadpleegd  gedurende  de  maanden  maart  tot  mei  op: http://vrttaal.net/taaldatabanken_master/algemeen/home.shtml 

Wikipedia  (2008). Emoticon.  Geraadpleegd  gedurende  de maanden maart  tot  april  op http://nl.wikipedia.org/wiki/Emoticon 

Willems,  A  (2007‐2008). Corpusonderzoek: de  sms­taal.  Bachelorpaper  voorgelegd  aan de faculteit Letteren en Wijsbegeerten. Gent. 

                          

93  

OVERZICHT VAN DE BIJLAGEN 

De  bijlagen  worden  omwille  van  hun  omvang  in  een  aparte  bundel  opgenomen.  We onderscheiden de volgende bijlagen:  

Bijlage 1: Het formulier  Bijlage 2: Analyse van de sms’jes  Bijlage 3: Lijst van verkortingen  Bijlage 4: Verwerking gegevens in R  Bijlage 5: Grafieken  Bijlage 6: Verwerking in SPSS/ Hoofdstuk 4  Bijlage 7: Bestanden in SPSS