arbocatalogusVEIlIg WErKEN oP HoogtE IN INstallatIE- EN IsolatIEbraNcHEs

2

INHoud

Disclaimer .......................................................................................................................... 3

Inleiding .............................................................................................................................. 4Doelgroep ............................................................................................................................ 4Leeswijzer ............................................................................................................................. 4Begrippenwijzer ................................................................................................................. 5Woord van dank ................................................................................................................. 5

DEEL I Werken op hoogte algemeen ................................................................... 6Wanneer werkt iemand op hoogte? ............................................................................. 6Risico’s ................................................................................................................................... 6

DEEL II Werken op hoogte langs gevels en aan plafonds ........................... 7De keuze van de middelen bij werken langs gevels en aan plafonds .................... 7Welk beschermingsmiddel gebruiken? ....................................................................... 7Mogelijke voorzieningen bij het werken op hoogte langs gevels en aan plafonds 11

DEEL III Werken op hoogte op daken, bordessen en werkvloeren ...... 16Werkzaamheden op schuine daken ............................................................................. 16Werkzaamheden op platte daken ................................................................................. 16De keuze van de voorzieningen bij werken op daken, bordessen en werkvloeren .. 17Mogelijke voorzieningen bij het werken op hoogte langs gevels en aan plafonds ... 21

Literatuur ........................................................................................................................... 23Bijlage I Risico, arbeidshygiënische strategie en het redelijkerwijs principe ... 24Risico’s ................................................................................................................................... 24Arbeidshygiënische strategie ......................................................................................... 26Redelijkerwijsbeginsel ...................................................................................................... 27

3

dIsclaImEr Deze arbocatalogus over werken op hoogte is tot stand gebracht door een samenwerkings-verband tussen UNETO-VNI, NVKL, VIB, FNV Bondgenoten, CNV Bedrijvenbond en De Unie. De inhoud hiervan is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Toch is het niet uitgesloten dat bepaalde informatie verouderd, onvolledig of anderszins onjuist is. De hierboven vermelde organisaties zijn niet aansprakelijk voor enige directe en/of indirecte schade (van welke aard dan ook) die voortvloeit uit enig gebruik van deze arbocatalogus.

4

INlEIdINg Binnen de Installatie- en Isolatiebranches wordt, onder zeer verschillende omstandig-heden, veel op hoogte gewerkt. De hieraan verbonden risico’s variëren enorm. Eén ding is echter voor iedereen het zelfde: elke val is één te veel!

Daarom is werken op hoogte onderdeel van de arbocatalogus in de installatie- en isolatie-branches. Sociale partners willen in de arbocatalogus praktische hulpmiddelen bieden, om het werken in de sector veilig en gezond te houden.

doElgroEPDeze arbocatalogus is bedoeld voor ontwerpers, werkvoorbereiders en projectleiders in de Installatie- en Isolatiebranches. Tijdig nadenken over het veilig op hoogte monteren, isoleren of onderhouden van de installatie kan de risico’s en kosten voor de benodigde maatregelen beperken.

lEEsWIjzErDe arbocatalogus is onderverdeeld in drie delen, namelijk:

Deel I Werken op hoogte algemeen Elke situatie vraagt om een andere oplossing om risico’s te verkleinen. Dit deel beschrijft

wat werken op hoogte is en welke risico’s er zijn.

Deel II Werken op hoogte langs gevels en aan plafonds Dit deel biedt hulp bij het bepalen welke oplossing bij werken op hoogte langs gevels en

aan plafonds de voorkeur verdient. De verschillende oplossingen worden toegelicht. Deel III Werken op hoogte op daken, bordessen en werkvloeren

Dit deel biedt hulp bij het bepalen welke oplossing bij werken op hoogte op daken, bordessen en werkvloeren de voorkeur heeft. De verschillende oplossingen worden toegelicht.

De aangegeven rangorde van oplossingen in de keuzehulpmiddelen in delen II en III is vastgesteld op basis van het risico van het gebruik, de arbeidshygiënische strategie en het redelijkerwijsbeginsel. Deze drie begrippen zijn nader uitgewerkt in bijlage I.De bij de arbocatalogus behorende Project Risico Inventarisatie- en Evaluatiebladen kunnen door de projectleider of werkvoorbereider vooraf worden ingevuld. Direct voor aanvang van de werkzaamheden kan de monteur dit blad verder invullen en hiermee controleren (en vastleggen) of de gekozen middelen daadwerkelijk voldoen.

5

bEgrIPPENWIjzErValhoogte en stahoogte In deze arbocatalogus worden de termen valhoogte en stahoogte gebruikt. Met deze termen wordt in beide gevallen het hoogteverschil aangegeven tussen de grond en de voetzool van de persoon die op hoogte werkt.

WerkhoogteEen andere veel gebruikte term is werkhoogte. Dit is de hoogte waarop men werkt, oftewel de hoogte waarop de handen zich bevinden. Dit kan bijvoorbeeld de hoogte van een werk-blad van een bureau zijn of de hoogte van een gat dat men in de muur boort.

Oplossingen Er zijn drie categorieën oplossingen: voorzieningen die permanent van aard zijn (bronaanpak), voorzieningen die bescherming aan meerdere personen tegelijk bieden

(collectieve maatregelen) en voorzieningen die alleen op het individu gericht zijn (persoonlijke beschermings-

middelen of PBM’s).

Permanente voorzieningen voor het werken op hoogte hebben de voorkeur boven tijde-lijke maat regelen. De kosten voor permanente voorzieningen lijken vaak hoger, maar als er regelmatig aan een installatie gewerkt moet worden, zijn deze snel terug verdiend. Het is dan ook goed om dit met de opdrachtgever te bespreken.

Woord VaN daNKDe tekst van deze arbocatalogus is gebaseerd op de brochure die Frank Thoonen heeft geschreven ten tijde van het arboconvenant (3 april 2007). De brochure van Frank Thoonen was direct afgeleid van uitgaven van de vakgroepen infratechniek, bliksembeveiliging en lichtreclame van Uneto-VNI.

6

dEEl I WErKEN oP HoogtE algEmEEN

WaNNEEr WErKt IEmaNd oP HoogtE? Iemand werkt op hoogte als: de werkvloer waarop gewerkt wordt zich op een hoogte van 2,5 meter of hoger

boven de grond bevindt; iemand zich op minder dan 4 meter afstand van de rand van een dak bevindt of

gaat bevinden; iemand lager dan 2,5 meter werkt, maar op uitstekende delen of in het water kan vallen

of in het verkeer terecht kan komen.

Werken op hoogte kent binnen de Installatie- en Isolatiebranches veel verschijnings-vormen. Voor de beeldvorming is hier een aantal voorbeelden op een rij gezet: het ophangen of isoleren van leidingen aan het dak van een fabriekshal; het vervangen van lampen in een lichtbak die hangt aan de gevel van een gebouw; het verrichten van onderhoud aan een luchtbehandelingskast op het dak van een gebouw; het vervangen van lichtarmaturen boven een zwembad; het installeren van bliksemafleiding op een kerktoren; het ophangen van camera’s in een tunnel; het vervangen van een goot of regenpijp; het installeren van de lichtinstallatie in een theater; het plaatsen van GSM-antennes in masten.

rIsIco’s Werken op hoogte is niet alleen gevaarlijk door de hoogte. De val wordt meestal veroor-zaakt door andere factoren, namelijk: de ondergrond waarop de ladder of rolsteiger wordt geplaatst, is niet stabiel of vlak; het verliezen van het evenwicht door materiaal mee de ladder op te nemen; het in aanraking komen met een onder spanning staande installatie; geconcentreerd werken en daardoor ongemerkt in de buurt van de dakrand of sparing

terecht komen; wegglijden of struikelen.

7

dEEl II WErKEN oP HoogtE laNgs gEVEls EN aaN PlafoNds

dE KEuzE VaN dE mIddElEN bIj WErKEN laNgs gEVEls EN aaN PlafoNds Bij het werken langs de gevel wordt het volgende onderscheid gemaakt: Werkzaamheden tot 2,5 meter stahoogte

Vanuit de Arbowet- en regelgeving zijn alleen beschermende maatregelen noodzakelijk als gewerkt wordt boven uitstekende delen of het risico bestaat in het water te vallen of in het verkeer terecht te komen. Ondanks dat uit de praktijk blijkt dat voor deze werkzaam-heden nog vaak gebruik wordt gemaakt van een ladder of trap, wordt het gebruik van een (rol)steiger aanbevolen.

Werkzaamheden tussen de 2,5 meter en 10 meter stahoogte Bij deze hoogte wordt in de praktijk veelal gebruik gemaakt van een ladder of rolsteiger.

Bij een stahoogte boven de 7,5 meter wordt het gebruik van de ladder sterk ontraden. Hiervan mag slechts bij hoge uitzondering worden afgeweken, op basis van een Project Risico-inventarisatie en -evaluatie, bijvoorbeeld door het bij deze arbocatalogus gevoegde formulier te gebruiken.

Werkzaamheden boven de 10 meter stahoogte Bij deze hoogte moet gewerkt worden met speciaal hiervoor ontwikkelde

(beschermings) middelen, zoals een glazenwasserbak, een permanente ladder, een hoogwerker, een vaste steiger, een kraan plus werkbak of een stijg-daalsysteem.

WElK bEscHErmINgsmIddEl gEbruIKEN? De volgende schema’s en tabel 1 geven een handleiding om tot de beste keuze van een beschermingsmiddel bij werken op hoogte te komen. De schema’s zijn van toepassing op werkzaamheden tussen de 2,5 meter en 10 meter stahoogte. Het betreft: schema 1 keuzehulp of permanente voorzieningen te gebruiken zijn (bladzijde 8); schema 2 keuzehulp of andere voorzieningen te gebruiken zijn (bladzijde 9); tabel 1 beoordeling of de ladder als werkplek toelaatbaar is (bladzijde 10); schema 3 beoordeling van beperkingen bij de gevonden voorziening (bladzijde 10).

Begin altijd met schema 1 om te bepalen of permanente voorzieningen te gebruiken zijn. Afhankelijk van de resultaten van schema 1 volgen schema 2, tabel 1 en / of schema 3.

Blijkt de voorziening op basis van schema 3 toch niet geschikt te zijn, dan kan opnieuw met behulp van schema 1, 2 en tabel 1 een andere voorziening gekozen worden, net zolang tot de juiste voorziening gevonden is. De uitvoerende medewerker kan ter plaatse aan de hand van de project RI&E een controle uitvoeren.

De nummers in de schema’s verwijzen naar hun plek in de toelichting op de voorzieningen (bladzijde 11 en verder).

8

(1)Kooiladder bruikbaar?

(2)Glazenwasser bak bruikbaar?

(3)Permanente ladder

met PBM bruikbaar?

Ga naar schema 2 Ga naar schema 2

nee

nee

nee

ja

ja

ja

scHEma 1 zIjN PErmaNENtE VoorzIENINgEN tE gEbruIKEN?

9

(4)(Rol)steiger bruikbaar?

(7)Hoogwerker bruikbaar?

(5)Ladder bruikbaar?

(8)Kraan + werkbak

bruikbaar?

(6)Hangsteiger bruikbaar?

(9)Stijg-daal systeem

bruikbaar?

Stop! Laat project RIE of TRA opstellen.

Ga naar schema 3Bespreek aanbrengen

permanente voorzieningen.

Vaker werken op deze locatie.

nee

nee

nee

nee

nee

nee

ja

ja

ja

ja

ja

ja

nee ja

scHEma 2 zIjN Er aNdErE bEscHErmINgsmIddElEN bruIKbaar?

Bij de keuze voor het gebruiken van de ladder als werkplek, dient eerst aan de hand van tabel 1 beoordeeld te worden of dit toelaatbaar is.

10

In het Arbobesluit 7.23a staat dat de ladder alleen door iemand mag worden gebruikt als middel om zich te verplaatsen en om kortdurende werkzaamheden uit te voeren. De enige reden om toch een ladder te gebruiken voor het uitvoeren van werkzaamheden is het feit dat er geen alternatief beschikbaar is.

Of werken op een ladder toelaatbaar is, blijkt uit onderstaande tabel. Verder geldt het volgende: er moet sprake zijn van een stabiele, stevige ondergrond, waarbij de ladder niet kan wegglijden of wegzakken; op de ladder moet een werknemer zich met tenminste één hand kunnen vasthouden; op de ladder worden geen zware of omvangrijke lasten meegenomen; ladders steken minimaal 1 meter uit boven het toegangsniveau; als de ladder gedurende een langere periode met enige regelmaat wordt gebruikt, moet deze

worden vastgezet.

Nota bene: onder statijd wordt verstaan de effectieve statijd. Dit is de optelsom per project van alle tijdsduren van het staan op de ladder.

Risicoaspect Ladder toegestaanIn overleg met werkgever

Ladder niet toegestaan

Sta(voet)hoogte boven vloerniveau

Minder dan 5 meter Tussen 5 en 7,5 meter 7,5 meter of meer

of

Effectieve statijd (optelsom per project)

Minder dan 2 uur Tussen 2 en 4 uur 4 uur of meer

of

Krachtuitoefening (trekken of duwen vanaf de ladder)

Minder dan 50 N Tussen 50 en 100 N 100 N of meer

of

Reikwijdte (buit.en de ladder)

Maximaal 1 armlengte n.v.t. Meer dan 1 armlengte

Bron: Risicoaspecten bij het werken op een ladder (VNO-NCW)

tabEl 1 dE laddEr als WErKPlEK

Operationele of veilig-heidsbeperkingen?

Economische beperkingen?

Veilige voorziening, mits gebruik volgens

voorschriften.

Veiligheid van voorziening niet optimaal. Overweeg een andere voorziening.

nee

nee

ja

ja

scHEma 3 zIjN Er bEPErKINgEN aaN dE gEVoNdEN VoorzIENINg?

11

Elke voorziening heeft voor- en nadelen. Houd rekening met operationele, veiligheidstechni-sche en economische beperkingen. Overweeg bij het kiezen van een voorziening wat ‘redelij-kerwijs’ de beste keuze is (zie ook bijlage I). Het doel blijft echter altijd een veilige werkplek!

Bij economische beperkingen komt het kostenaspect om de hoek kijken. Wanneer er wordt afgezien van bepaalde voorzieningen omdat de kosten te hoog worden, moet daar altijd een goed alternatief voor worden ingezet. Houd er rekening mee dat de rechter uw overwegingen uitgebreid kan toetsen.

mogElIjKE VoorzIENINgEN bIj HEt WErKEN oP HoogtE laNgs gEVEls EN aaN PlafoNdsHieronder volgt een overzicht van voorzieningen en hun operationele of veiligheids- technische beperkingen.

1 De kooiladderOperationele of veiligheids­technische beperkingen:

De te overbruggen hoogte: bij nieuwe ladders hoort om de 7,5 meter een rust bordes aangebracht te zijn;

Hoeveelheid mee te nemen materia-len en de wijze waarop de materialen veilig naar boven komen.

2 De glazenwasserbakOperationele of veiligheids­technische beperkingen:

De medewerker moet conform de hiervoor geldende richtlijnen getraind zijn;

Gebruik veiligheidsgordel;

Hoeveelheid mee te nemen materialen en de capaciteit van de bak;

Weersomstandigheden spelen een grote rol.

12

3 Permanente ladder met PBM gebruikOperationele of veiligheids­technische beperkingen:

De te overbruggen hoogte: nieuwe permanente ladders horen om de 7,5 meter een rustbordes te hebben;

De hoeveelheid mee te nemen materiaal en de wijze waarop de materialen veilig naar boven komen;

De medewerker moet conform de hier-voor geldende richtlijnen getraind zijn;

Gebruik veiligheidsgordel.

4 (Rol)steigerOperationele of veiligheids­technische beperkingen:

Voldoende stevige en vlakke ondergrond;

De te bereiken hoogte (eventueel borgen door schoren/bevestigingen aan gebouw of constructie);

De medewerker moet conform de hier-voor geldende richtlijnen getraind zijn;

Bij opstellen gebruiksaanwijzing fabrikant opvolgen;

De hoeveelheid mee te nemen materi-alen en de wijze waarop de materialen veilig naar boven komen;

Weersomstandigheden spelen een grote rol.

5 Ladder: zie tabel 1 op pagina 10

13

6 HangsteigerOperationele of veiligheids­technische beperkingen:

Permanente hangsteiger: Een goedgekeurde en goed onder-

houden permanente hangsteiger kan worden gezien als veilige werkplek.

Niet permanente hangsteiger: Een niet permanente hangsteiger is niet

zonder meer een veilige werkplek;- Mag alleen worden toegepast als een

veiligere voorziening redelijkerwijs niet kan worden verlangd.

- Voor regelmatig terugkerende werk-zaamheden mogen niet permanente hangsteigers slechts incidenteel worden gebruikt (bijvoorbeeld om de levertijd van een veiligere voorzie-ning te overbruggen).

Voor zowel permanente als niet per-manente hangsteigers geldt:- De maximale bedrijfslast moet duide-

lijk en duurzaam zijn aangegeven;- Er dient dagelijks een controle te

worden uitgevoerd voordat de instal-latie weer in gebruik wordt genomen. Hierbij dient onder andere nagegaan te worden of er voldoende ballast aanwe-zig is op de uithouders en of de borg-pennen in de frames aanwezig zijn;

- Bij het op het dak verplaatsen moet valgevaar zijn voorkomen. Als er geen deugdelijk hekwerk aanwezig is, dient ten minste aangelijnd te worden aan het frame;

- De hangsteiger dient door deskun-digen geïnstalleerd te zijn en voorzien te zijn van een steigerkaart;

- Medewerkers die gebruik maken van de hangsteiger dienen instructie gevolgd te hebben, die wordt verzorgd door de leverancier.

14

7 HoogwerkerOperationele of veiligheids­technische beperkingen:

De te bereiken hoogte is maximaal 65 meter;

Voldoende stevige en vlakke ondergrond;

De medewerker moet conform de hier-voor geldende richtlijnen getraind zijn;

Gebruik veiligheidsgordel;

De hoeveelheid mee te nemen materi-alen en de capaciteit van de bak;

Weersomstandigheden spelen een grote rol;

Verkeerssituatie en afzetmogelijkheden.

15

8 Kraan + werkbakOperationele of veiligheids­technische beperkingen:

De te bereiken hoogte en de te over-bruggen afstand in horizontale lijn;

Voldoende stevige en vlakke ondergrond;

De medewerker moet conform de hier-voor geldende richtlijnen getraind zijn;- Gebruik veiligheidsgordel;- De hoeveelheid mee te nemen mate-

rialen en de capaciteit van de bak;- Weersomstandigheden spelen een

grote rol;- Verkeerssituatie en afzetmogelijkhe-

den;- Communicatiemogelijkheden met

de kraanmachinist (portofoon);- De werktijd: maximaal 4 uren.

9 Stijg­/daalsysteemOperationele of veiligheids­technische beperkingen:

Het hoogteverschil;

De medewerker moet conform de hier-voor geldende richtlijnen getraind zijn;

Gebruik veiligheidsgordel;

De hoeveelheid mee te nemen materialen (de beperkte capaciteit);

Weersomstandigheden spelen een grote rol.

16

dEEl III WErKEN oP HoogtE oP daKEN, bordEssEN EN WErKVloErEN

De belangrijkste factoren die bepalend zijn voor de risico’s bij werken op hoogte op daken, bordessen en werkvloeren zijn; Sparingen in het dak, bordes of werkvloer; De wijze van betreden van het dak en het materiaal dat iemand meebrengt; Het ontbreken van dakrandbeveiliging; De mate van stabiliteit en draagkracht van het dak, bordes of werkvloer waarop

wordt gewerkt; Struikel- en uitglijdgevaar; Het soort uit te voeren werk.

Sparingen moeten worden dichtgelegd met stevig materiaal dat niet kan verschuiven. Ook voor instabiele en niet-draagkrachtige daken moeten maatregelen getroffen worden, bijvoorbeeld door het toepassen van loopplanken.Bij het werken op daken wordt onderscheid gemaakt tussen het werken op schuine en het werken op platte daken.

WErKzaamHEdEN oP scHuINE daKENEen dak met een hellingshoek van minimaal 15° of meer wordt gezien als een schuin dak. Vanaf een valhoogte van 2,5 meter (en daaronder bij werken op uitstekende delen of boven het water of verkeer) zijn maatregelen noodzakelijk om valgevaar te voorkomen. De voor-keur voor de toe te passen voorziening wordt bepaald door de arbeidshygiënische strategie (zie bijlage 1), dus in de volgende volgorde: eerste keus: het aanbrengen van (bij voorkeur) permanente hekwerken en leuningen; tweede keus: het ophangen van vangnetten of vervolgens het plaatsen van een veilige

steiger, stelling of bordes; derde keus: het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen; in dit geval kan dit een

geschikte veiligheidsgordel met vanglijnen zijn.

WErKzaamHEdEN oP PlattE daKENOnder een plat dak wordt verstaan een dak met een hellingshoek tot 15°. Als er sprake is van een valhoogte van meer dan 2,5 meter, moeten maatregelen worden genomen om valgevaar tegen te gaan (en daaronder bij werken op uitstekende delen of boven het water of verkeer).

Afhankelijk van de werkplek op het dak moet gekeken worden of maatregelen nodig zijn om valgevaar tegen te gaan. Om een verantwoorde keuze te maken voor een goede beveiligings-methode is deze werkinstructie ontwikkeld. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen: Werkzaamheden op meer dan 4 meter van de dakrand; Werkzaamheden tussen de 2 en 4 meter van de dakrand; Werkzaamheden op minder dan 2 meter van de dakrand.

17

Werkzaamheden op meer dan 4 meter van de dakrand Als men zich op meer dan 4 meter van de dakrand (of een gat, opening of sparing op hoog-te) bevindt, bevindt men zich in een ‘beschermde zone’. Er moet wel een duidelijke marke-ring zijn, bijvoorbeeld in de vorm van kalk- of verflijnen. Men mag in deze zone werkzaam-heden uitvoeren zonder aanvullende veiligheidsmaatregelen.

Werkzaamheden tussen de 2 en 4 meter van de dakrand Als men zich tussen de 2 en 4 meter van de dakrand bevindt, is alleen sprake van een ‘beschermde zone’ als er een afzetting is geplaatst op 2 meter van de dakrand. Het gaat dan om een fysieke afzetting op 2 meter van en evenwijdig aan de dakrand, bijvoorbeeld in de vorm van paaltjes die met elkaar verbonden zijn door een ketting of kabel. In dit geval mag men de werkzaamheden uitvoeren zonder aanvullende veiligheidsmaatregelen.

Werkzaamheden op minder dan 2 meter van de dakrand Als men zich op minder dan 2 meter van de dakrand bevindt en de valhoogte bedraagt meer dan 2,5 meter (en daaronder bij werken op uitstekende delen of boven het water of verkeer), moeten maatregelen worden genomen om valgevaar tegen te gaan. Dat kan door het aanbrengen van doelmatige hekwerken, leuningen, vangnetten, of door het plaatsen van een veilige steiger, stelling, bordes, etc. Ook kan gebruik gemaakt worden van doel-matige veiligheidsgordels met vanglijnen.

dE KEuzE VaN dE VoorzIENINgEN bIj WErKEN oP daKEN, bordEssEN EN WErKVloErEN Hieronder volgt een drietal schema’s om te bepalen welke voorzieningen het meest geschikt is bij het werken op daken, bordessen en werkvloeren: schema 4 keuzehulp of bronmaatregelen of permanente voorzieningen te gebruiken

zijn. Denk hierbij aan borstweringen en permanente hekwerken; schema 5 keuzehulp of niet-permanente voorzieningen te gebruiken zijn. Denk daarbij

aan collectieve voorzieningen als hekwerken, leuningen, vangnetten of het plaatsen van een steiger, stelling of bordes. Maar ook aan persoonlijke beschermingsmiddelen als een veiligheidsharnas of -gordel;

schema 6 beoordeling van beperkingen bij de gevonden voorziening.

Begin altijd met schema 4 om te bepalen of bronmaatregelen of permanente voorzieningen te gebruiken zijn. Afhankelijk van de resultaten van schema 4 volgen schema 5 en / of schema 6.

Blijkt de voorziening op basis van schema 6 niet geschikt te zijn, dan kan opnieuw met be-hulp van schema 4 en 5 een andere voorziening gekozen worden, net zolang tot de juiste voorziening gevonden is. De uitvoerende medewerker kan ter plaatse, aan de hand van de project RI&E, een controle uitvoeren.

18

De keuze van de beschermingsmiddelen wordt primair op veiligheidskundige overwegingen gebaseerd. Economische afwegingen moeten met terughoudendheid worden gemaakt. Het kan zijn dat het valrisico bij het gebruik van collectieve beveiliging groter wordt geschat, dan bij gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Dit omdat bijvoorbeeld de tijds-duur van het werk korter is dan de op- en afbouwtijd van de collectieve beveiliging. De keuze van de gebruikte beveiliging en de motivatie voor deze keuze kunnen worden vastgelegd op het bij deze arbocatalogus behorende Project Risico-inventarisatie en evaluatieblad.

Start keuze

Voldoende bron beveiliging?

Voldoende permanente voorzieningen?

Niet permanente voorzieningen

Beoordeel beperkingen

nee

nee

ja

ja

scHEma 4 zIjN broNmaatrEgElEN of PErmaNENtE VoorzIENINgEN tE gEbruIKEN?

Als uit schema 4 blijkt dat er voldoende permanente voorzieningen aanwezig zijn, ga dan naar schema 6. Zo niet, dan zal er een oplossing met niet-permanente voorzieningen gekozen moeten worden. Ga dan naar schema 5.

19

Niet permanente voorzieningen

Voldoende collectieve voorzieningen?

PBM’s bruikbaar?

Stop! Laat project RI&E of TRA opstellen.

Beoordeel besperkingen

Bespreek aan - brengen permanente

voorzieningen.

Vaker werken op deze locatie.

nee

nee

ja

ja

nee ja

scHEma 5 zIjN Er aNdErE bEscHErmINgsmIddElEN bruIKbaar?

20

Beoordeel beperkingen

Operationele of veilig-heids beperkingen?

Economische beperkingen?

Veilige werkplek, mits gebruik volgens

voorschriften

Veiligheid op werkplek niet optimaal. Overweeg ander

beschermingsmiddel

nee

nee

ja

ja

scHEma 6 zIjN Er bEPErKINgEN aaN dE gEVoNdEN VoorzIENINg?

Elke voorziening heeft voor- en nadelen. Houd rekening met operationele, veiligheidstechni-sche en economische beperkingen. Overweeg bij het kiezen van een voorziening wat ‘redelij-kerwijs’ de beste keuze is (zie ook bijlage I). Het doel blijft echter altijd een veilige werkplek!

Bij economische beperkingen komt het kostenaspect om de hoek kijken. Wanneer er wordt afgezien van bepaalde voorzieningen omdat de kosten te hoog worden, moet daar altijd een goed alternatief voor worden ingezet. Houd er rekening mee dat de rechter uw overwe-gingen uitgebreid kan toetsen. Hieronder volgt een overzicht van beschermingsmiddelen en hun operationele of veiligheidstechnische beperkingen.

21

mogElIjKE VoorzIENINgEN bIj HEt WErKEN oP HoogtE laNgs gEVEls EN aaN PlafoNdsHieronder volgt een overzicht van voorzieningen en hun operationele of veiligheids- technische beperkingen.

10 Bronmaatregel: borstweringenOperationele of veiligheids­technische beperkingen:

Borstwering moet voldoende hoog zijn (minimaal 1 meter) en geheel rond het dak aangebracht zijn.

11 Permanente hekwerkenOperationele of veiligheids­technische beperkingen:

Bevestigingsmogelijkheden;

Moet voldoen aan voorschriften voor constructie en beveiliging.

22

12 Collectieve beveiligingsmiddelen: hekwerken, leuningen, vangnetten of het plaatsen van een steiger, stelling of bordesOperationele of veiligheids­technische beperkingen:

Bevestigingsmogelijkheden;

Tijdsduur van de werkzaamheden langs de dakrand ten opzichte van de tijds duur voor het bevestigen van collectieve beveiliging;

Moet voldoen aan voorschriften voor constructie en sterkte;- Mag niet worden toegepast als het

aanbrengen van deze beveiliging grotere gevaren met zich meebrengt dan het gevaar waartegen het moet beschermen;

- Voor vangnetten dienen er goede bevestigingspunten te zijn.

13 PBM’s: bijvoorbeeld een veiligheids­harnas of ­gordelOperationele of veiligheids­technische beperkingen:

Verankeringpunten moeten voldoende sterk zijn en voldoen aan de geldende regels.

23

lItEratuur

Vakgroep Infratechniek, Veilig werken langs een gevel: Werken in de infratechniek, UNETO-VNI

Vakgroep Infratechniek, Veilig werken op hoogte: Werken langs de gevel, UNETO-VNI Vakgroep Bliksembeveiliging, Veilig werken op hoogte: keuze van het juiste arbeids-

middel, Werken aan een gevel, UNETO-VNI Vakgroep Bliksembeveiliging, Veilig werken op hoogte: keuze van het juiste arbeids-

middel, Werken op daken, UNETO-VNI P. Kuindersma, H.M. Nieman, A.C. Ton, Veilig werken op daken AI 15, Sdu Uitgevers Peter Ladage en Dirk Muis, Het Blauwe Boekje, UNETO-VNI Frank Thoonen, Case valgevaar bij werken op daken, PBM-gids, Kluwer Brochure Arbeidsinspectie, Arbeidsrisico’s op bouwplaatsen, Gerichte inspecties

in uw branche Frank Thoonen, Veilig werken op hoogte in de Installatie- en Isolatiebranche

24

bIjlagE I rIsIco, arbEIdsHygIëNIscHE stratEgIE EN HEt rEdElIjKErWIjs PrINcIPE

rIsIco’s Om het werk veilig te kunnen uitvoeren, is het belangrijk te kiezen voor de juiste (bescher-mings)middelen en methode(n). Hiervoor is het nodig om de risico’s goed in te schatten. Een risico is de kans dat een gevaar optreedt. De volgende formule bepaalt de grootte van een risico: R = P x E x C

Waarbij: R het risico is; P de waarschijnlijkheid van het risico aangeeft; E de duur van de blootstelling aan het risico aangeeft; C de grootte van de mogelijke (letsel) schade.

P Waarschijnlijkheid van het risico

10 Kan verwacht worden, bijna zeker

6 Goed mogelijk

3 Ongewoon, maar mogelijk

1 Alleen mogelijk op lange termijn

0,5 Beschouwbaar, maar zeer onwaarschijnlijk

0,2 Praktisch onmogelijk

0,1 Virtueel onmogelijk

E Duur van de blootstelling aan het risico

10 Voortdurend

6 Dagelijks tijdens de werkuren

3 Wekelijks of soms

2 Maandelijks

1 Enkele malen per jaar

0,5 Zeer zelden

C Grootte van het mogelijke letsel of de mogelijke schade

100 Catastrofaal

40 Ramp, meerdere doden

15 Zeer ernstig, één dode

7 Aanzienlijk, ernstige verwondingen

3 Belangrijk, werkonderbreking

1 Betekenisvol, EHBO kan nodig zijn

25

Nadat het risico (R) is uitgerekend, kan worden vastgesteld in welke risicoklasse (R-klasse) het risico valt. Aan de hand van de klasse kan vervolgens worden vastgesteld of het risico aanvaardbaar is en zo niet, welke maatregelen nodig zijn.

R R­klasse Aard van de te nemen maatregelen

320 V Zeer hoog risico, overweeg stopzetting van de activiteit

160-320 IV Hoog risico, onmiddelijke maatregelen vereist

70-160 III Wezenlijk risico, maatregelen zijn noodzakelijk

20-70 II Mogelijk enig risico, aandacht is vereist

<20 I Zeer licht risico, is waarschijnlijk aanvaardbaar

Voorbeeld Iemand moet een GSM-antenne installeren op een mast aan de rand van het dak van een flatgebouw. Het dak is niet voorzien van dakrandbeveiliging of andere veiligheidsmaat-regelen. Wat is het risico? P = 6: als iemand zo langs het randje werkt is het goed mogelijk dat diegene naar beneden valt. E = 3: het plaatsen van GSM- en andere antennes is iemands werk, maar gelukkig is de werk-

plek niet iedere dag zo onveilig, maar wekelijks komt een vergelijkbare situatie wel voor. C = 15: een val van zo’n flatgebouw zal iemand niet overleven.

R = 6 x 3 x 15 = 270

Dit risico valt dus in risicoklasse IV wat inhoudt dat het gaat om een “hoog risico” en dat onmiddellijk maatregelen vereist zijn.

Als er maatregelen genomen zijn, kan opnieuw berekend worden of het risico nu wel aanvaardbaar is. Stel dat er dakrandbeveiliging is aangebracht. P wordt nu 0,5, want het wordt nu zeer onwaarschijnlijk dat iemand over de dakrand-

beveiliging heen valt. E en C blijven gelijk; men blijft het werk even vaak doen. Als iemand toch valt, zal diegene

het ook nu niet overleven.

Dus: R = 0,5 x 3 x 15 = 22,5

Het risico valt nu in risicoklasse II, wat betekent dat er nog steeds “enig risico” is en dus dat aandacht vereist blijft.

Ook al wordt deze formule gebruikt, het bepalen van het risico van een bepaalde taak blijft enigszins subjectief. Het is dan ook goed om risico’s gezamenlijk in te schatten met één of meerdere collega’s en bij twijfel een veiligheidskundige in te schakelen.

26

arbEIdsHygIëNIscHE stratEgIE Voor het bestrijden van risico’s wordt door de Arbowet de volgende volgorde aangehouden: 1 risico’s dienen eerst bestreden te worden bij de bron; 2 als dat niet lukt, dient collectieve valbeveiliging toegepast te worden;pas als dat ook niet lukt, mag worden overgegaan op persoonlijke valbeveiliging.

Deze volgorde wordt de arbeidshygiënische strategie genoemd.

1 Risico’s bestrijden bij de bron Door bij het ontwerp van een gebouw of installatie al te bedenken hoe de installatie geïn-stalleerd en onderhouden gaat worden, kunnen risico’s worden voorkomen. Zo kan bij-voorbeeld blijken dat het logischer is om leidingen weg te werken in de vloer dan boven het plafond. Delen van de installatie laten préfabriceren is een andere mogelijkheid, zo kan de tijd dat op hoogte wordt gewerkt aanzienlijk worden bekort. Een lichtarmatuur dat vanaf de grond naar beneden gehaald kan worden om een lamp te vervangen, is ook een voorbeeld van een bronmaatregel.

Een ander voorbeeld van het bestrijden van risico’s bij de bron is het aanbrengen van permanente beschermingsmiddelen. Zo kan men voor het onderhoud van een lucht-behandelingskast boven op een dak, door op het dak permanente hekwerken te plaatsen, zonder risico onderhoud plegen, zonder steeds opnieuw extra maatregelen te hoeven nemen. Ook borstwering met een hoogte van minimaal 1 meter wordt gezien als perma-nent beschermingsmiddel.

Andere maatregelen die tot bronmaatregelen gerekend kunnen worden zijn: niet werken boven een windsterkte van 6 BF, niet werken op (hellende) daken bij regen, sneeuw en onweer, het opgeruimd houden van de werkplek, het voorkomen van zwaar werk en werken in moeilijke houdingen.

2 Collectieve valbeveiliging Indien het redelijkerwijs niet mogelijk is om bronmaatregelen te treffen, dienen collectieve maatregelen getroffen te worden. Dit kunnen dakrandbeveiliging en het plaatsen van steigers en/of bordessen zijn. Sparingen dienen dicht gelegd te worden met voldoende stevig materiaal. Deze maatregelen moeten worden toegepast als er binnen 2 meter van de (dak)rand wordt gewerkt. Als deze maatregelen niet mogelijk zijn, kunnen netten gespannen worden. Hiervoor zijn wel voldoende stevige verankerpunten noodzakelijk. Bij werk op meer dan 2 meter van de kant, maar op minder dan 4 meter dan kan volstaan worden met het afzetten en markeren van de werkplek. Bij werk op meer dan 4 meter van de rand dan is het markeren van de werkplek voldoende.

27

3 Persoonlijke valbeveiliging Pas als alle voorgaande maatregelen redelijkerwijs niet mogelijk zijn, mogen persoonlijke be-schermingsmiddelen (PBM’s) worden gebruikt. Voor bijvoorbeeld het uitvoeren van kort-durende klussen kan het opbouwen van een steiger namelijk meer risico’s met zich mee-brengen dan dat er gebruik wordt gemaakt van PBM’s. Voor PBM’s bij werken op hoogte zijn voldoende stevige verankerpunten noodzakelijk. Dit zijn vaak speciaal voor dit doel permanent aangebrachte bevestigingspunten.

rEdElIjKErWIjsbEgINsElHet kiezen van de maatregel die moet worden toegepast of het soort beschermingsmiddel dat moet worden gebruikt, is afhankelijk van wat ‘redelijkerwijs’ de beste keus is. ‘Redelijkerwijs’ is hierbij afhankelijk van operationele, veiligheidstechnische en economische beperkingen.

Operationele beperkingen Een operationele beperking is een beperking die voortvloeit uit de omstandigheden op de werkplek. Zo kan in een smalle schacht het plaatsen van een steiger niet mogelijk zijn of er zijn geen mogelijk heden om vangnetten op te hangen.

Veiligheidstechnische beperkingen Soms weegt het risico van het installeren van een veiligheidsmiddel niet op tegen de veiligheid die het uiteindelijk zou moeten bereiken. Dit heet een veiligheidstechnische beperking. In het geval van een korte klus kan het bijvoorbeeld minder gevaarlijk zijn om gebruik te maken van PBM’s, dan het risico lopen dat gepaard gaat met het installeren van dakrand beveiliging.

Economische beperkingen Ook economische beperkingen mogen meewegen in het redelijkerwijs principe, echter alleen in extreme gevallen. Dit geldt bijvoorbeeld als de opstelkosten van collectieve beschermingsmiddelen niet in verhouding staan tot het gebruik van PBM’s.

Het doel blijft echter altijd een veilige werkplek!