ProjectZorgverbetering‘Werkenaanzorgverbetering’

Implementatieplan

Lotgenotencontact&IntensiveCare:OpwelkewijzekanlotgenotencontacteffectiefingezetwordeninaanvullingopdehuidigeIntensiveCarenazorgvanhetUniversitair

MedischCentrumUtrecht?

Naam: MartijnHuisman&Anne-RosevandenHeuvelStudentnummer: 500660934&500635539Groep: LV15-4AIZ Examinatoren: JoopBouwman&NickyvanOostrumProjectbegeleider: MariekeKroon Naamstudieonderdeel: Afstudeerproject:zorgverbeteringimplementatieplanStudieonderdeel: G-VERP4500AFZV12Aantalwoorden: 5863Datumingeleverd: 29januari2016

2

VOORWOORDGeachtelezer,Anne-RosevandenHeuvelenMartijnHuisman,tweeHBO-studentenVerpleegkunde,schreveneenverbeterplanwaaruit een zorginnovatie voor hetUniversitairMedischCentrumUtrecht (UMCU) isvoortgekomen. Dezeinnovatiebetreftlotgenotencontactvoorex-IC-patiëntenenhunnaasten.Ditdocumentbeschrijfthetimplementatieplanomgenoemdeinnovatieteimplementeren.In samenwerking met de opdrachtgevers van deze zorginnovatie, de stichting Family and patientCentered Intensive Care (FCIC) en het UMCU werd er voor gekozen deze zorginnovatie teimplementerenbinnenhetIC-centrumvanhetUMCU.WijdankenMarianneBrackelvandestichtingFCICenRegiBeumervanhetUMCUvoordeprettigesamenwerkingwelketotditdocumentmochtleiden.OokdankenwijMariekeKroon,JoopBouwmanenNickyvanOostrumvandeHogeschoolvanAmsterdamvoorhunbegeleidingenexaminering.Wijhopendatditimplementatieplanalsinformatiefennuttigwordtervaren.Amsterdam,

3

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD.................................................................................................................................2

1 INLEIDING.................................................................................................................................51.1 AANLEIDING...................................................................................................................................51.2 DOELSTELLING.................................................................................................................................51.3 7-STAPPENPLAN..............................................................................................................................6

2 ONTWIKKELINGSVOORSTEL.......................................................................................................7

3 PROBLEEMANALYSEVANDEDOELGROEPENFEITELIJKEZORG..................................................83.1 HUIDIGEIC-NAZORG........................................................................................................................83.2 CULTUUROPDEAFDELING.................................................................................................................83.3 VERANDERINGSPOTENTIEEL.............................................................................................................103.4 STRUCTUURVANDEAFDELING.........................................................................................................113.5 STAKEHOLDERS..............................................................................................................................133.5.1 Belanghebbenden..............................................................................................................133.5.2 Betrokkenen.......................................................................................................................14

3.6 BEVORDERENDEENBELEMMERENDEFACTOREN..................................................................................153.6.1 BeÏnvloedendefactoren(Determinanten).........................................................................15

3.7 RANDVOORWAARDEN....................................................................................................................17

4 ONTWIKKELINGENSELECTIEVANSTRATEGIËN.......................................................................184.1 DEVIJFFASEN...............................................................................................................................184.2 IMPLEMENTATIESTRATEGIEËNEN-THEORIEËN....................................................................................184.2.1 Disseminatiestrategieenmotivationeletheorie................................................................194.2.2 Educatievestrategieentheorie.........................................................................................194.2.3 Kwaliteitsmanagementtheorieenfeedbackenreminders...............................................20

5 UITVOERINGVANIMPLEMENTATIE.........................................................................................215.1 ACTIVITEITENSCHEMA.....................................................................................................................215.1.1 Fase1–Oriëntatie.............................................................................................................215.1.2 Fase2–Inzicht...................................................................................................................215.1.3 Fase3–Acceptatie............................................................................................................225.1.4 Fase4–Verandering.........................................................................................................225.1.5 Fase5–Behoudvanverandering......................................................................................23

5.2 TIJDSPADENACTIVITEITEN..............................................................................................................24

6 INTEGRATIEINROUTINES........................................................................................................286.1 HETSLEUTELFIGUURVOORINTEGRATIEVANROUTINES.........................................................................28

7 EVALUATIEENBIJSTELLINGVANPLAN.....................................................................................297.1KORTETERMIJNDOELEN.....................................................................................................................297.2 LANGETERMIJNDOELEN...................................................................................................................33

LITERATUURLIJST...........................................................................................................................34

BIJLAGE1–DRAAIBOEK(DEZORGINNOVATIE)..............................................................................35

BIJLAGE2–AANBEVELINGENUITHETVERBETERPLAN....................................................................5

4

BIJLAGE3–SWOTANALYSEENCHECKLISTVERNIEUWINGDOORLICHTEN......................................8

BIJLAGE4–KLINISCHELESDOORDEPROJECTLEDEN.....................................................................12

5

1 INLEIDINGDeauteursvanditdocument(hiernatenoemenals‘deprojectgroep’)steldeneenverbeterplanopvoor groepsgericht lotgenotencontact voor ex-IC-patiënten en hun naasten. Uit dit verbeterplankwameenzorginnovatievoort.Dit implementatieplanzalbeschrijvenhoedezezorginnovatiezalwordengeïmplementeerd. Indeze inleidingwordenaanleidingendoelstellingvangenoemdimplementatieplanbeschreven.Tevenswordtuitleggegevenoverhetvoorgenoemdeimplementatiegebruiktestappenplan.

1.1 AANLEIDINGDe aanleiding tot het verbeterplan kwam van de werkgroep Lotgenotencontact van de stichtingFamily and patient Centered Intensive Care (FCIC). Er werd een aanvullende Intensive Care (IC)nazorginterventie ontwikkeld om groepsgericht lotgenotencontact als zorginnovatie voorex-IC-patiëntenenhunnaastenmogelijktemaken(1).EenenanderzalalspilotingezetgaanwordeninhetUniversitairMedischCentrumUtrecht(UMCU).Dit document zal middels een plan de implementatie beschrijven van genoemde zorginnovatiebinnen de IC-nazorgpoli van het IC-centrum in het UMCU. De IC-nazorgverpleegkundige(opdrachtgever UMCU) werd gevraagd op te treden als sleutelfiguur. Deze sleutelfiguur zal deimplementatiesamenmetdeprojectgroepuitvoeren.OokbinnendewerkgroepLotgenotencontactvandestichtingFCICwerdeensleutelfiguuraangesteld (opdrachtgeverFCIC).Dit tenbehoevevaneen regionale/landelijke implementatie, welke eventueel plaats zal vinden ná een succesvollepilotfase(inhetUMCU)vandezorginnovatie.Overigensislandelijkeen/ofregionaleimplementatievan genoemd plan, in ongewijzigde vorm, niet uitvoerbaar. Het is slechts toepasbaar binnen dehuidigepraktijkenorganisatiestructuurvanhetUMCU.

1.2 DOELSTELLINGDezorginnovatiezalbinnenhetUMCUaanvankelijkduswordeningezetalspilot.Vervolgenswordtdeze pilot geëvalueerd en op effectiviteit beoordeeld. Ten slotte zal de innovatie volledigwordengeïmplementeerd(post-pilotfase).Hetdoelvanditimplementatieplanisomgenoemdepilot(bijlage1)binnenhetUMCUsuccesvolengestructureerdteimplementeren.Hetimplementatieplanbevatdaartoeeenstappenplan.Tijdensdepilotfase zullen enkele aanbevelingen niet worden gebruikt, welke in de post-pilotfase weluitgevoerdzullenworden.

6

1.3 7-STAPPENPLANVoor de implementatie van genoemde zorginnovatie werd gekozen voor eenimplementatiestrategie,bekendalshet‘7-stappenplan’vanGrol&Wensing.Ditstappenplanwordtinfiguur1weergegeven(2).

Figuur1: Het7-stappenplanvanGrol&Wensing

7

2 ONTWIKKELINGSVOORSTEL

Het voorstel tot veranderingbetreftorganisatie van groepsgericht lotgenotencontactendaarnaasthet meten van het effect van dit contact voor ex-IC-patiënten en hun naasten. Voorgesteldeontwikkelingsvoorstelwordtgerealiseerdmiddelseendraaiboek(betreffendedezorginnovatie).Hetdraaiboek werd samengesteld met aanbevelingen uit het verbeterplan (bijlage 2). Dezeaanbevelingen werden toegepast op de huidige praktijk van IC-centrum binnen het UMCU. Hetdraaiboek zal fungeren als handleiding voor het organiseren van een lotgenotenbijeenkomst voorex-IC-patiënten en hun naasten. De onderwerpen die in dit draaiboekworden behandeldwordenhieronderbeschreven.Hetvolledigedraaiboekisbijgevoegdinbijlage1.

• Doestelling• Voorbereiding• Wijzevanuitnodigen • Rolvandenaasten• Invullingvandebijeenkomst

o Groottevandegroepo Thema’so Sprekerso Creërenvancontacto Mogelijkedagindeling

• Begeleiding o Takeno Randvoorwaarden

• Facilitair o Locatieo Duuro Financiering

• Evaluereneneffectmeting• Tijdsplanning

Stap

1 St

ap

2 St

ap

3

Stap

4

Stap

5

Stap

6

Stap

7

8

3 PROBLEEMANALYSEVANDEDOELGROEPENFEITELIJKEZORG

DithoofdstukbeschrijftdedisciplinesbetrokkenbijdehuidigeIC-nazorgendeorganisatieronddezorginnovatie.OokwordtdehuidigeIC-nazorgbinnenhetUMCUsamenvattendbeschreven.Inhetverbeterplanvindtueenuitgebreideomschrijvingvandehuidigesituatie. Degegevensinzakeafdelingscultuuren-structuurenhetveranderingspotentieelbinnenhetUMCUwordenbeschreven.Verderdebelanghebbenden,betrokkenen,bevorderendeenbelemmerendefactoren worden uiteengezet. Waarop afsluitend de randvoorwaarden van de implementatiewordenbenoemddiegestelddienentewordenomdezorginnovatiesuccesvolteimplementeren. Deafdelingscultuurenhet veranderingspotentieel zijnwegensprivacy-redenengebaseerdopdeervaringen van één senior-verpleegkundige. Deze verpleegkundige (sleutelfiguur) beschikt waarhetdeIC-afdelingbetreftovereen‘helicopterview’.Niettemingevengenoemdegegevensslechtseenindicatie.Overigenszalertijdensdeimplementatiewelmetdezegegevenswordengewerkt.Eenkanttekeninghierbijisdatdeimplementatiehierdoormindereffectiefzoukunnenzijn.

3.1 HUIDIGEIC-NAZORGSindsmaart2013 isereen IC-nazorgpolibinnenhet IC-centrumvanhetUMCU.Ex-IC-patiëntenenhunnaastenwordenhier uitgenodigdom te sprekenover depost-IC-problematiek.Ookwordt dehuidigezorginkaartgebrachtenkrijgengenoemdeex-IC-patiëntenenhunnaastenvoorlichtingoverhet PICS. Verder kunnen zij onder begeleiding van een IC-nazorgverpleegkundige de IC opnieuwbezoeken.

3.2 CULTUUROPDEAFDELINGHetwasnietmogelijkIC-verpleegkundigenvragentestellenoverdeafdelingscultuur.Welbleekdatzij IC-nazorgeenbelangrijkonderwerpvinden.Voordeanalysevandecultuuropdeafdelingwerdgekozen om het sleutelfiguur van het UMCU het Organizational Culture Assessment Instrument(OCAI)telateninvullen(3). Dit OCAI-model bestaat uit zes zogeheten ‘dimensies’, welke ieder onderverdeeld zijn in vierstellingen. Iedere stelling richt zich op een cultuurtype: familie-, adhocratie-, markt- enhiërarchiecultuur.Omdatditonderzoek zich richtophet in kaartbrengenvandeafdelingscultuur,wordt het tweede gedeelte (gewenste afdelingscultuur) van het OCAI-model buiten beschouwinggelaten.

Stap

1 St

ap

2 St

ap

3

Stap

4

Stap

5

Stap

6

Stap

7

9

Aanelkestellingdiendeeenwegingvan0tot100toegekendteworden,zodanigdathettotaalperdimensiede100nietoverschrijdt.Hetsleutelfiguurisgevraagddezestellingentelatenwegen. Score-telling: de puntentelling van de zes stellingen A tot en met D werden per letter bij elkaaropgeteldengedeelddoor(de)zes(dimensies)(tabel1).Stellingen Puntentelling Gedeelddoor6

A 120 20%

B 95 15.8%

C 65 10.8%

D 320 53.3%

Tabel1:PuntentellingOCAI-modelDe resultatenuit tabel1werden ingevoerd ineencultuurmodel (figuur2).Dit cultuurmodel toontaan, op basis van één referentie, dat de afdelingscultuur binnen het IC-centrum van het UMCUoverwegendhiërarchischis,daarnafamiliegerichteninminderemateadhocratisch-ofmarktgericht.Hiërarchischeorganisatiecultuur isgerichtopstabiliteit,proceduresenregels.Ofwelgerichtophetsoepel draaiend houden van de organisatie en dit werkt het beste met regels en efficiëntecoördinatie. Strategieën die hierbij de kwaliteit van de organisatie kunnen verhogen zijn:foutenopsporing,meting,procesbeheersing,probleemoplossingenkwaliteitsinstrumenten(4).

Figuur2:CultuurmodelZoals gezegd is familieorganisatiecultuur, na hiërarchische organisatiecultuur, het grootst.Familie-organisatiecultuurwordtvooralgekenmerktdoorloyaliteitentraditie,endebetrokkenheidonderling is groot. Strategieën die hierbij de kwaliteit van de organisatie kunnen verhogen zijn:empowerment,teamvorming,betrokkenheidbevorderenvanteamleden,opencommunicatie(4).

10

3.3 VERANDERINGSPOTENTIEELHetwasnietmogelijkomdeIC-verpleegkundigentebevragenoverhunveranderingsbereidheidenhun vermogen tot innovatie. Daarom werd er voor gekozen om het sleutelfiguur hiervan eeninschattingtelatenmakenmiddelsdeinnovatietheorievanRogers(5).Genoemdeinschattinginzakehet veranderingspotentieel zijn weergegeven in tabel 2 en betreffen de 150 verpleegkundigenbinnen het IC-centrum. Ook hierbij geldt dat dit gebaseerd is op de mening van één persoon,waardoorditminderbetrouwbaarzoudenkunnenzijn. ROGERSMODEL‘Diffusievaninnovatie’iseentheoretischhulpmiddelbijhetinkaartbrengenvanimplementatieen levenscyclusvanhet ‘product’.Hierinwordendeverschillende stadiavanhetproductbeschreven,uitgedrukt inhetenthousiasmevandedoelgroepen.Dedoelgroepenworden,aflopendvan ‘vroegenthousiast’ naar ‘laat enthousiast’, opgesomd: ‘innovators’, ‘early adapters’, ‘earlymajority’, ‘latemajority’ en ‘laggers’. De theorie beschrijft verder hoe het product zich onder de doelgroepontwikkelt. Afhankelijk van wie er enthousiast wordt van het product, kan het product wordenaangepast(5). Groep Uitleg Percentagein%Innovators Degroepvaninnovatorsbestaatuitdevoorlopersinhetovernemenvan

eennieuwproduct.Innovatorszijnbereidomrisico’stenemendooralseersteneenproductteproberen.Ookwordenzijwel‘trendsetter’genoemd.InhetgevalvanlotgenotencontactbijeenkomstenzijninnovatorsdesleutelfigurenvanhetUMCU.OokvormenzijdewerkgroepLotgenotencontactvandestichtingFCIC.

(n=10)6,6%

Earlyadapters Dezegroepvindthetnieuwproductweliswaarinteressant,maarmenkijktlieverdekatuitdeboom.Earlyadaptersnemenmindergraagrisico’s.Earlyadaptersvormeneengroteregroepdandeinnovators.

(n=40)26,6%

Earlymajority Dezegroepvolgtnogweerietslater.Menlaatzichmakkelijkleidendoordeearlyadapters.Deearlymajorityvormtdoorgaansdegrootstegroepvandevieruitdezetabel.

(n=40)26,6%

Latemajority Dezegroepisbehoudendwaarhetinnovatiesbetreft.Menwachteerstdeeventuelevoordelenafdiebehaaldzoudenkunnenwordenmethetproduct.

(n=50)33,3%

Laggers Dezegroepheeftdeneigingzichafkerigoptestellentegenoververnieuwingen.Zijzijnmoeilijkteovertuigen.

(n=10)6,6%

Tabel2:InnovatietheorievanRogersoverdeIC-verpleegkundigen Binnendezorginnovatiezijndeinnovatorsdeuitvoerdersvandepilot.Bijdepilotwordenalleendemeest enthousiaste IC-verpleegkundigen (innovators en enkele early adapters) gevraagd deel tenemenaanhetbegeleidenvandezorginnovatie.Voordepost-pilotfasevandezorginnovatie(binnenhetUMCU),alsdepilotgeslaagdis,moetendeoverigeearlyadapters,earlymajority, latemajorityen de laggers betrokken worden bij het begeleiden en het verschaffen van informatie over dezorginnovatie.Hierdoorzalhetdraagvlakvandezorginnovatieopdeafdelingtoenemen.

11

3.4 STRUCTUURVANDEAFDELINGDeze paragraaf beschrijft hoe de verschillendeniveaus (micro-,meso- enmacroniveau) binnen deorganisatiestructuur de zorginnovatie beïnvloedt. In hoofdstuk 3.5worden deze niveaus vanuit debelangenvanbetrokkenenbijdezorginnovatienaderomschreven.

MICRONIVEAU:DEIC-NAZORGPOLIENDEAFDELINGICVANHETUMCUBinnenhetIC-centrumvanhetUMCUwerkenIC-verpleegkundigensamenmetintensivistenenmeteen Physician Assistant (PA). Het IC-centrum heeft 36 bedden op één-persoonskamers metvoldoendedaglicht, rusten ruimte. Er zijn zeer ziekepatiëntenopgenomendie24uurperetmaalgeobserveerdenbehandeldmoetenworden. Volgens de stichting Nationale Intensive Care Evaluatie (NICE) is de IC van het UMCU een level 3IC-centrum. Het werd onlangs volledig (ook bouwkundig) vernieuwd. Iedere patiëntenkamer kenteenapartemedicatie-enmaterialenvoorraad.Ook isereengrotefamilieruimtemetgastenkamersvoorfamilieledendiewillenblijvenovernachten(6).Viergepromoveerdeintensivisten(tweeledenvandewerkgroepLotgenotencontactvandestichtingFCIC)vanhetIC-centrumdoenonderzoeknaarhetPostIntensiveCareSyndroom(PICS). Uitde interviewszoalsweergegeven inhetverbeterplanbleekdatdeafdeling inhetverledenveelaandacht besteedde aan het onderwerp PICS. Uit deze interviews komt naar voren datIC-verpleegkundigenendePAmeerinformatiezoudenwillenhebbenoverpreventievemaatregelen,revalidatie en het effect van lotgenotencontact. Voorts bleek uit de interviews dat op allezorgniveausdenazorgvoorIC-patiëntenenhunnaastenprioriteitheeft.

MESONIVEAU:DEINSTELLING-HETUNIVERSITAIRMEDISCHCENTRUMUTRECHTHetUMCU is eenUniversitairMedischCentrum (UMC)met 1042beddenen jaarlijks ongeveer 32duizend opnames. Het UMCU beschrijft in haar missie dat het ziekenhuis internationaal eentoonaangevendUMC zal zijn,waarbinnen kennis over gezondheidszorgwordt gecreëerd, getoetst,gedeeldentoegepast.HetUMCUwilnationaaleninternationaaltotdebesteziekenhuizenbehoren.OmteblijvenexcellerenheefthetUMCUgekozenvooreenmethodewaarindecommunicatiemetdepatiëntensamenlevingcentraalstaat: “Debehoefte vandepatiënt enmaatschappij (klinischebehoefte/clinical need) is leidend voor dekeuzesdiegemaaktworden.”(7,p6)Doordedesbetreffendestrengeeisenophetgebiedvankwaliteitenveiligheidinhaarbeleidoptenemen en toe te passen, heeft het UMCU in 2013 de Joint Commission International (JCI)kwaliteitsaccreditatiebehaald(8,9).Eentoenamevanscholingentoetsingsverplichtingenwarenhetgevolg. Daarom werd de regie van het UMCU ten aanzien van deskundigheidsbevorderendeactiviteitenvanzorgverlenersopgevoerd.Eenenanderuitdemissievormtvoordeprojectgroepeenbevestiging van haar vaststelling van een hiërarchische organisatiecultuur, zoals beschreven inhoofdstuk3.2.

12

Het UMCU legt, ter voortzetting van de JCI-accreditatie, de nadruk op continuïteit van zorg,professionaliteit in ontwikkeling en transparantie van kwaliteitsgegevens. Het UMCU verzameltdaartoewettelijkverplichteenregistratie-indicatorenvoordeberoepsgroep(zoalsNICE-indicatorenvoorde IC).Enmiddelsgenoemde transparantiequacijfers legthetUMCUverantwoordingafaanpatiënten samenleving(9).

MACRONIVEAU:NEDERLAND-DESTICHTINGFAMILYANDPATIENTCENTEREDINTENSIVECAREDe landelijkestichtingFCIC iseenorganisatiediezichrichtopverbeteringvanzorgennazorgvoorpatiënten en hun naasten tijdens en na een IC-opname. Binnen de FCIC is er een werkgroepLotgenotencontact.Dewerkgroepwerdopgerichtom lotgenotencontact tussenex-IC-patiëntenenhunnaastenmogelijktemaken. Dewerkgroepmeentdat lotgenotencontacteengoedemogelijkheidisvooronderlingeuitwisselingvanervaringenenhetbiedenvansteunopemotioneelvlak,zonderpreciestewetenwatheteffecthiervanis.DeFCIC-werkgroepbeoogteengestandaardiseerddraaiboekuittebrengentenbehoevevan groepsgerichte lotgenotenbijeenkomsten die landelijk en/of regionaal geïmplementeerd zoukunnenworden. DevisievanhetFCICluidt:“De kennis over de psychosociale, cognitieve en fysieke gevolgen van een IC-opname voor depatiënt,zijnfamilieennaastentedelenenteverspreiden.FCICbeoogtdaarmeedeimpactvaneenintensive care behandeling in al zijn facetten te beperken. FCIC betrekt daarbij nadrukkelijk hetperspectiefvandepatiëntendiensnaastenvanuitdeovertuigingdatditperspectiefonlosmakelijkverbondenismetdemedisch-technischeenmultidisciplinairezorginallefasenvanintensievezorg.’’(10,FCIC.nl)

13

3.5 STAKEHOLDERS

3.5.1 BELANGHEBBENDEN Dezeparagraafgaatinopdebelanghebbendenbijdezorginnovatie.Dezebelanghebbendenwordenbeschrevenindeorganisatieniveaus(micro-,meso-enmacroniveau).

MICRONIVEAUIC-nazorgverpleegkundigenenIC-verpleegkundigenIC-nazorgverpleegkundigenenIC-verpleegkundigenzijndeprimairedoelgroepbijimplementatie.DeIC-nazorgverpleegkundigenzijnverantwoordelijkvoordeIC-nazorgpoli.Zijvindenhetbelangrijkomeenaanvullende interventie teontwikkelenwaarbinnen lotgenotencontactvoorex-IC-patiëntenenhunnaastenmogelijkwordt. DeIC-verpleegkundigenhebbenbelangbijzorginnovatieomdatzijzichverantwoordelijkvoelenvoorgoede(na)zorgvoordeIC-populatie.ZijwillenopdehoogtezijnvanhetPICSenvansecundaireentertiairepreventie.

PhysicianAssistantendeIntensivistenDe PA en de intensivisten vormen de secundaire doelgroep. Als behandelend arts eneindverantwoordelijkenvoordepatiëntenzorghebbenzijerbelangbijdatdekwaliteitvanlevenbijex-IC-patiënten en familieleden na de IC-opnamewordt geoptimaliseerd. De intensivisten zijn vanmeningdatdehogekwaliteitvanzorgooknaeenIC-opnamemoetwordengecontinueerd.(Ex)-IC-patiëntenenfamilieledenDetertiairedoelgroepbijzorginnovatievormende(ex)-IC-patiëntenennaasten.DezorginnovatiezaldeIC-populatievoorzieninlotgenotencontact.

MESONIVEAUHetUMCUHetUMCUstelt inhaarmissie toonaangevend tewillenzijn inhetbiedenvanzorgaanpatiëntensamenleving.WaarhetdeIC-populatiebetreft,wilhetUMCUdaartoevoorzieninlotgenotencontact.Verbetering van IC-nazorg heeft effect op toekomstige nazorg-indicatoren van de NICE, welkebijdragenaanmeertransparantie(11).MeerinhetalgemeenwilhetUMCUhaarambitierealiserenom het hoogste niveau van zorg en behandeling te bieden, een en ander is in lijn met deJCI-accreditatie(7).

MACRONIVEAU StichtingFCIC–werkgroepLotgenotencontactStichtingFCICendewerkgroepLotgenotencontacthebbenerbelangbijdatdepilot-zorginnovatiekanwordengetestbinnenhetUMCU,omuiteindelijkoplandelijk/regionaalniveaugeïmplementeerdteworden(1).

14

3.5.2 BETROKKENENIndezeparagraafwordenallebetrokkenenvanditprojectbenoemd.Erwordtbeschrevenwathunrolzalzijnbinnenhetimplementatieproces.

MICRONIVEAU IC-nazorgverpleegkundigenDe organisatie van de zorginnovatie binnen het UMCU zal worden uitgevoerd doorIC-nazorgverpleegkundigen. Het sleutelfiguur dient daarbij de implementaire randvoorwaarden,zoalsbeschreveninhoofdstuk3.7,tebewaken.IC-verpleegkundigen EendeelvandeIC-verpleegkundigen(innovators)zaldeex-IC-patiëntenenhunnaastenbegeleidentijdensdepilot-zorginnovatie.Wanneerdepilotfaseisgeslaagd,kanenzaldezorginnovatievollediggeïmplementeerdworden. De overige doelgroepen, zoals beschreven in hoofdstuk 3.3, zullen danbetrokkenwordenbijbegeleidingenbijhetgevenvanvoorlichting. PhysicianAssistantendeIntensivistenDooroptetredenalssprekerszullenPAenintensivistendeeluitmakenvandezorginnovatie.VoorhetoverigezijnPAenintensivistennietdirectbetrokkenbijdeorganisatievandezorginnovatie.DeprojectgroepDe projectgroep heeft de zorginnovatie ontwikkeld en zal zorgdragen voor overdracht van hetprojectaandesleutelfigurenvandeopdrachtgevers.

MESONIVEAU HetUMCUHetUMCUisnietdirectbetrokkenbijdeorganisatievandezorginnovatie.Welwordtdezedoorhaargefinancierd.DeafdelingkwaliteitenveiligheidvanhetUMCUzoueventueelopdehoogtegebrachtkunnenwordenvandeuitvoeringvandezezorginnovatiebinnenhetIC-centrum.

MACRONIVEAUStichtingFCIC–werkgroepLotgenotencontactHet sleutelfiguur binnen de stichting FCIC zal niet direct betrokkenworden bij de organisatie vandeze pilot. Wel zal het sleutelfiguur worden uitgenodigd als spreker en als ervaringsdeskundige.Nadat de zorginnovatie succesvol is georganiseerd in het UMCU zal de stichting FCIC dezorginnovatieverderontwikkelenomdezelandelijken/ofregionaalteimplementeren.Delandelijkeen/ofregionaleimplementatiezulleninditimplementatieplannietwordenuitgewerkt.

15

3.6 BEVORDERENDEENBELEMMERENDEFACTOREN

3.6.1 BEÏNVLOEDENDEFACTOREN(DETERMINANTEN)Om tot een succesvolle implementatie te komen is het van belang om randvoorwaarden teformuleren.Hiertoedienenbevorderendeenbelemmerendefactoreninkaarttewordengebracht. Doel van de implementatie is het benutten van bevorderende factoren en het wegnemen vanbelemmerende factoren. Bevorderende en belemmerende factoren werden in kaart gebrachtmiddels de Strengths, Weaknesses, Opportunities en Threats (SWOT)-analyse, en ook middels dechecklist Vernieuwing Doorlichten van ZonMw(12,13). De volledige SWOT-analyse en de checklistVernieuwing Doorlichten zijn weergeven in bijlage 3. De resultaten uit de SWOT-analyse en dechecklist zijn in tabel 3 beschreven. In deze tabel zijn genoemde factoren onderverdeeld inindividueel,sociaal,organisatorischenmaatschappelijkniveau(2).Typefactoren Bevorderendefactoren Belemmerendefactoren Individueel

Cognitievefactoren1. ErwasbinnenhetIC-centrumveel

aandachtvoorhetPICSbinnenallelagenvandezorgverlening.

2. VijfvandevijfIC-verpleegkundigen diedevragenlijstinvuldenhebbenaangegevenmeerkennistewillenoverlotgenotencontactinterventies.

Motivationelefactoren3. VijfvandevijfIC-verpleegkundigendie

devragenlijstinvuldenvondendatIC-nazorgdeverantwoordelijkheidisvanzoweldeverplegingalsdeartsen.

Perceptieenwensenpatiënt4. Bijex-IC-patiëntenenhunnaasten

bestaatbehoefteaanzorginnovatie.Routinesengedrag5. Dezorginnovatiezalweiniginvloed

hebbenopdehuidigepraktijkenroutinesvandeafdeling.

6. DeIC-verpleegkundigenzijngetraindinhetbegeleidenvanpatiëntenfamilie.

Cognitievefactoren1. Opdeafdelingisweinigkennisoverhet

effectvanlotgenotencontact.Motivationelefactoren2. Nietalleverpleegkundigenwilden

participerentijdensdezorginnovatieomdatzijgeentijddachtentehebbennaastdereguliereIC-zorgdiezijverlenen.

Perceptieenwensenpatiënt3. Erisnietbekendwelkewensenpatiënten

ennaastenhebbentenaanzienvandezorginnovatie(zoals:informatie,lotgenotensteun).

Routinesengedrag4. Erismomenteelweinigtotgeenervaring

methetuitvoerenvanzorginnovatie.5. DeIC-verpleegkundigenzijnnietspecifiek

getraindinbegeleidingbijzorginnovatie.

Sociaal Professionelenetwerken1. Erzijntweeintensivistenentwee

IC-nazorgverpleegkundigendiefungerenalsopinieleiders.Zijkunnengewenstgedragactiverenenstimuleren.

2. Opdeafdelingzijnongeveer50vande150verpleegkundigeninnovatorsenearlyadaptors.

3. Desocialenormopdeafdelingstaatpositieftegenoverinvoeringvannazorginterventies.

Professionelenetwerken1. Opdeafdelingzijn60vande150

verpleegkundigendietecategoriserenzijnalslatemajorityenlaggerds.

16

Organisatorisch Organisatiestructuur1. IndevisievanhetUMCUstaat

beschrevendatzijwilexcellereninhetleverenvanzorgverbeteringpassendbijdebehoeftevanpatiëntenmaatschappij.

Organisatiecultuur2. Opdeafdelingheersteenoverwegend

hiërarchischecultuur.Dezecultuurheeftalsvoordeeldatdoorprocesbeheersingenkwaliteitsmanagementdoelenbehaaldkunnenwordenenhieropkanwordeningespeeld.

3. Deafdelingheefteendeelsfamiliairecultuur.Dezecultuurheeftalsvoordeeldatereensterkecollegialebandheerst,samenwerkingvanbelangisenhieropkanwordeningespeeld.

Beschikbaremiddelen4. Faciliteitenvoordeimplementatieen

uitvoeringvandezorginnovatiezijnaanwezigzoals:eenruimte,sprekers,begeleiding,catering,ect.

5. Defaciliteitenzijntegenrelatieflagekostenwordenbeschikbaar.

6. Vande150IC-verpleegkundigenopdeafdelingzijnerslechtseenaantalnodigvoorbegeleidingbijdezorginnovatie.

Organisatiestructuur1. Aansluitendopdeorganisatiecultuuris

hetbelemmerenddatdenazorg-indicatorenvandeNICEnognietbekendzijn.Hierdoorontbreektdemogelijkheidomdeafdelingtemotiverenmethetbehalenvandezekwaliteitsindicatoren.

Organisatiecultuur2. Opdeafdelingheersteenoverwegend

hiërarchischecultuur.Dezecultuurismindereffectiefalsergeenduidelijkeeffectiviteitaangetoondkanworden,zoalsbijdezezorginnovatie.

Beschikbaremiddelen3. Eristeweinigbudgetvoordeorganisatie

buitenhetziekenhuis.4. Hetkanzijndatdeopkomstvan

ex-IC-patiëntenenhunnaastenlaagis.

Maatschappelijk 1. VanuitNederlandisIC-nazorgmomenteeleenonderwerpdatveelonderdeaandachtwordtgebracht.Vanuitdeberoepsgroepwordtditonderwerpsteedsbredergedragen.

2. DestichtingFCICiseenkoploperwatbetrefthetonderzoeknaarhetPICSenhetontwerpenvannazorg-interventies.

1. IC-nazorgwordtmomenteelnietvergoeddoorzorgverzekeraars.

2. Depilot-zorginnovatiewordtgeïmplementeerdengetestinhetUMCU.Voorlandelijkeenregionaleinvoering,nahetslagenvandepilot,moetdeimplementatieaangepastwordenaaneenandereorganisatorischestructuur(voordezeimplementatieisditgeenbelemmerendefactor).

Tabel3:Bevorderendefactorenenbelemmerendefactoren

17

3.7 RANDVOORWAARDENVoor de implementatie van de zorginnovatie is het van belang dat er aan een aantalrandvoorwaardenwordt voldaan.Deze randvoorwaarden zijn in kaart gebrachtmiddels hoofdstuk3.1totenmet3.6.Hoedezerandvoorwaardenwordenbehaaldwordeninstapvier(hoofdstuk4)envijf(hoofdstuk5)verderuitgelegd.Derandvoorwaardenzijnhieronderbeschreven:1. Sleutelfiguur: Er moet een sleutelfiguur binnen het UMCU aangesteld worden om de

verantwoordingvandezorginnovatieopzichtenemen. 2. Kerngroep: Door het sleutelfiguur moet er een kerngroep samengesteld worden voor de

organisatievandezorginnovatie.3. Draagvlak:Ermoetdraagvlakbijdeinnovatorsenearlyadaptorsgecreëerdwordentenbehoeve

vandepilot-zorginnovatie.4. Financiering:Ermoetvoldoendebudgetzijnvoordeorganisatievandezorginnovatie.5. Praktischevoorwaarden:Ermoetenaanpraktischevoorwaardenvoldaanworden:uitnodigingen,

locatie,catering,bereikbaarheid,presentatiemateriaal,sprekers,voorzitter,begeleidingentafelsenstoelen.

6. Scholing:Begeleidendeverpleegkundigenmoetengeïnstrueerdwordenoverhun rol tijdensdezorginnovatieenhetbereikenvanderandvoorwaardenuithetverbeterplan.

7. Evaluatie:Depilot-zorginnovatiemoet door de kerngroep geëvalueerdworden op effectiviteitvoordat deze volledig geïmplementeerd zal worden binnen de IC-nazorg van het UMCU envoordatdezorginnovatielandelijken/ofregionaalingevoerdkanworden.

8. Post-pilotfase: Wanneer deze pilot-zorginnovatie succesvol is verlopen, moet er binnen hetgeheleverpleegkundigeteamopdeIC-nazorgpoliendeafdelingICdraagvlakgecreëerdworden.

9. Landelijke implementatie: Ermoeteensleutelfiguuraangesteldwordendieverantwoordelijk isvoordelandelijken/ofregionaleimplementatie.

18

4 ONTWIKKELINGENSELECTIEVANSTRATEGIËN

In voorgaande hoofdstukken werden zorginnovatie, cultuur van de afdeling,veranderingspotentieel, betrokkenen en belanghebbenden, belemmerende en bevorderendefactorenenderandvoorwaardenbeschrevenwelkenodigzijnvooreensuccesvolleimplementatie.Aandehandhiervanzullenindithoofdstukverschillendeimplementatietheorieënen-strategieënworden gekozen die zo goedmogelijk aansluiten op de resultaten uit de analyse van de vorigehoofdstukken(2).

4.1 DEVIJFFASENOmde implementatievandezorginnovatieproces-enplanmatigte latenverlopenzijnstrategieënentheorieëndoorGrol&Wensinginverschillendefasenvanhetveranderingsprocesbeschrevendiedoorlopenmoetenworden.Dezefasenzijnweergegevenintabel4(2).Dehoofdstukken5t/m7zijngeschrevenaandehandvandezevijffasen.Fase ToelichtingFase1:Oriëntatie • Bewustzijnvandeinnovatie.

• Interesseenbetrokkenheid.Fase2:Inzicht • Kennisenbegrip.

• Inzichtinbestaandewerkwijze.Fase3:Acceptatie • Positievehouding,motivatieomteveranderen.

• Intentie,besluitomteveranderen.Fase4:Verandering • Invoeringindepraktijk.

• Bevestigingvannut.Fase5:Behoudvanverandering • Integrereninbestaanderoutines.

• Verankeringindeorganisatie.Tabel4:Verschillendefasenvanhetveranderingsproces

4.2 IMPLEMENTATIESTRATEGIEËNEN-THEORIEËNDe implementatiestrategieën en -theorieën zijn bedoeld om de doelgroep de zorginnovatie zoeffectief mogelijk eigen te laten maken. De primaire doelgroep wordt gevormd door deIC-verpleegkundigen en de IC-nazorgverpleegkundigen. Het bleek dat het niet duidelijk is ofmeervoudige strategieëneffectiever zijndanenkelvoudige strategieën.Toch iservoorgekozenommeervoudige strategieën te gebruiken en om deze in verschillende fasen van het plan door tevoeren(2).

Stap

1 St

ap

2 St

ap

3

Stap

4

Stap

5

Stap

6

Stap

7

19

4.2.1 DISSEMINATIESTRATEGIEENMOTIVATIONELETHEORIEDedisseminatiestrategievaltonderdefasenoriëntatie, inzichtenacceptatie.Erwordtgeprobeerdomdedoelgroepdoormiddel vandeze strategie kennis te latennemen vande zorginnovatie.Degewenste uitkomsten zijn dat de doelgroep goed geïnformeerd wordt, kennis bezit over hetonderwerpeneenpositieveattitudeverwerftoverdezezorginnovatie(2).Bij verspreiding van kennis inzake zorginnovatie kan gebruik gemaakt worden van massamediale(niet-persoonlijke) en van persoonlijke communicatiekanalen. Voorbeelden van massamedialekanalenzijnmemo’senpublicatievanhetverbeterplanopdeafdeling.Voorbeeldenvanpersoonlijkecommunicatiekanalen zijn het inzetten van klinische lessen (voorlichting), het inzetten van eensleutelfiguur om het onderwerp op de afdeling levendig te brengen en binnen een kerngroepmeningen uit te wisselen(2). De motivationele theorie beschrijft dat individueel gedrag vooralgestuurdwordtdoor attitude (het geloof enwaardering vanhet effect), socialenorm (denormenvan de omgeving en het belang daarvan) en ervaren controle (self-efficacy, ofwel geloof in eigenkunnen).Ditwordtookweldeplannedbehaviourtheorygenoemd(2,14)(figuur3).Hetisvanbelangdatertijdensimplementatierekeninggehoudenwordtmetdezeintrinsiekefactoren.

Figuur3:Theoryofplannedbehaviour

4.2.2 EDUCATIEVESTRATEGIEENTHEORIEDeeducatievestrategievaltonderde fasen inzicht,acceptatieenverandering.Dezestrategierichtzicht op verspreiding van onderzoeksresultaten (verbeterplan), zorginnovatie en de wijze vanimplementeren. De strategie gebruikt activiteiten als kennis- en vaardigheidstrainingen en eentransparante presentatie van de zorginnovatie. Voorbeelden zijn het inzetten van kleinschaligeklinische lessen, vaardigheidstrainingen voor de verpleegkundigen en beschikbaar stellen vaninformatiemateriaal.Deeducatievetheorierichtzichopdemotivatievanhetindividuomtelerenente veranderen. De theorie stelt dat zorgprofessionals effectiever gemotiveerd worden doorproblemenuitdepraktijkdandoorabstracteinformatie(2).

20

4.2.3 KWALITEITSMANAGEMENTTHEORIEENFEEDBACKENREMINDERSDe kwaliteitsmanagementtheorie valt onder alle genoemde fasen. De feedback- enremindersstrategievaltonderdefasenveranderingenbehoudvanverandering. De zorginnovatie is een pilot binnen de afdeling. Voor deze innovatie is het van belang dat ercontinueverbeteringvanprocessenplaatsvindt.Detotalqualitymanagement-benadering(TQM)uitde kwaliteitsmanagementtheorie benadrukt dat de gehele organisatie van de zorginnovatiemiddels een Plan-Do-Study-Act-cyclus (PDSA-cyclus) (figuur 4) moet worden geoptimaliseerd. DePDSA-cyclusiseenmanieromeenzorginnovatieteevaluerenaandehandvanverzameldegegevensenhetvindenvanpassendeoplossingenvoorknelpunten.Planishetgedeeltewaarindedoelstelling,organisatieenmeetbare indicatorenwordenvastgesteld.Do ishetmomentwaarinhetplanwordtuitgevoerd.Study ishetmomentwaarinde indicatorenwordenvergelekenmetdehuidigesituatieenmet de vooraf gestelde doelen. Act is hetmoment dat de organisatiewordt bijgesteld om degewenstedoelenwéltebehalen.Dezecyclusiseencontinuproces(2). Vanstrategie-feedbackenreminderswordenzowel feedbackals remindersvoorde implementatievandezorginnovatiegebruikt.Feedbackkanwordengegevendoormiddelvaneenevaluatievandezorginnovatie met de participerende/begeleidende verpleegkundigen van die dag, samen met deorganisatoren(kerngroep).Tijdensdeevaluatiekunnenverbeterpuntenenknelpuntengeformuleerdworden.Dezeevaluatiemoetweerteruggekoppeldwordennaardeafdelingomextradraagvlaktecreëren(2).Reminderswordengebruiktomdezorginnovatietijdensdeimplementatieblijvendonderdeaandachttebrengen. De evaluatie van de zorginnovatie en de resultaten van deHospital Anxiety andDepression Scale(HADS) zijn beide onderdeel van de study-fase. Deze uitkomsten kunnen gebruikt worden om deorganisatieaantepassenaandegewenstedoelstelling.

Figuur4:PDSA-cyclus

Plan

Do

Study

Act

21

5 UITVOERINGVANIMPLEMENTATIE

In dit hoofdstuk wordt beschreven per fase, zoals genoemd in hoofdstuk 4.1, welkeimplementatieactiviteitenwordenuitgevoerd.Elkeactiviteitisgekoppeldaaneenstrategieen/oftheorie.Aldezeactiviteitenwordenvervolgensineentijdspadgezet.Dittijdspadisterugtevindenin paragraaf 5.2. De fasen 3 en 4 zullen ingedeeld worden volgens de ‘diffusie vaninnovatie’-theorievanRogers(2,5).

5.1 ACTIVITEITENSCHEMA

5.1.1 FASE1–ORIËNTATIEDeze fasevaltonderdeplanvandePDSA-cyclus.Deze face isbedoeldomdedoelgroepkennis telatenmakenmethetonderwerpen interessetewekken.Deactiviteitenvoorkomenduitdezefasekomenuitdisseminatiestrategieenmotivationeletheorie(2).Erwerdaanhetbeginvanhetprojecteensleutelfiguuraangesteld.Dezewerdoverdevoortgangvanhetprojectopdehoogtegehoudendooreenwekelijkseupdate.Projectleden gaven bekendheid aan het project via het sleutelfiguur middels massamediale enpersoonlijkekanalen,zoalshetadverterenmetpostersindekoffiekamer,bijgevoegdevoorlichtingindevragenlijstenvoorverpleegkundigenenklinischelessen.Sleutelfiguur stelde een kerngroep samen van geïnteresseerde IC-verpleegkundigen (innovators).Sleutelfiguur maakt voorts, samen met de kerngroep, het onderwerp bekend op de afdeling viamassamedialeenpersoonlijkekanalen.Zoalshetbesprekenvanhetonderwerpindekoffiekamerenhetinzettenvane-mailsenmemo’s.Gedurende het verspreiden van deze kennis, werd geprobeerd interesse voor het project teactiveren door rekening te houden met sociale normen. Sleutelfiguur heeft inzicht in de socialenorm. TijdensdeklinischlesenopdeposterwordtdewebsiteFCIC.nlgenoemdvoorkennisnameoverdezorginnovatie.

5.1.2 FASE2–INZICHTDeze fase valt onder de plan van de PDSA-cyclus. Deze fase is bedoeld om de kennis bij de heledoelgroepoverhetonderwerptevergrotenenominzichtteverkrijgen.Deactiviteiten,voorkomenduitdezefase,komenvandedisseminatie-eneducatiestrategieendeeducatieve-enmotivationeletheorie(2).De projectleden stellen het verbeterplan, de zorginnovatie en het implementatieplan ter inzagebeschikbaar.

Stap

1 St

ap

2 St

ap

3

Stap

4

Stap

5

Stap

6

Stap

7

22

Erwordteenpostergemaaktmetkortesamenvattingvanhetproject.Er worden kleinschalige klinische lessen gegeven aan de IC-verpleegkundigen. Eerst worden deresultatenvandehuidigesituatiebesproken.Vervolgensmoetendeliteratuur-enpraktijkresultaten(verbeterplan)wordenbesproken.Dezemoetenzogemakkelijkmogelijkgepresenteerdwordenenermoetzoveelmogelijkingegaanwordenopdeervaringvandeziekenhuizen.Ditallemaalbedoeldomvertrouweninderesultateneninhetonderwerptewekken. Dekerngroepneemtdeklinischelesover.Tijdensdeeerstewekenvandeorganisatiepresenteertdekerngroepderesultatenuithetverbeterplan.

5.1.3 FASE3–ACCEPTATIEDezefasevaltonderdeDovandePDSA-cyclus.Voordezefasewordendedisseminatie-eneducatiestrategieendeeducatieve-enmotivationeletheoriegebruiktvoordeactiviteiten.Indezefasewordtdepositiviteitenmotivatietenaanzienvandezorginnovatiebevorderd(2).Allen: De kerngroep neemt de organisatie over en houdt de afdeling op de hoogte van devorderingen middels posters, koffiekamergesprekken, memo’s en klinische lessen. Tijdens deklinischelessenmoeterruimtezijnvoordiscussiesenvoorhetbrainstormenoverknelpunten.AlleIC-verpleegkundigen moeten gemotiveerd worden om op de IC en IC-nazorgpoli voorlichting tegevenoverdezorginnovatie(ditisvoordepilotnognietvanbelang).Innovators: Eén week voor uitvoering van de zorginnovatie moeten de begeleidendeIC-verpleegkundigeneenklinischleskrijgenoverdetakenenrandvoorwaardenvandezorginnovatievoorhetverderestimulerenvandeacceptatie.Early adaptors:Zijwordennieuwsgieriggemaaktdoordekennisoverhetonderwerptevergroten.Dezegroepmoetgemotiveerdzijnominformatietegeven(ditisvoordepilotnognietvanbelang).Earlymajority,latemajorityenlaggerds:Tijdensdepilotfaseisdedeelnamevandezegroepennietbelangrijkvoordezorginnovatie.Welmoetendezegroepenbijdeimplementatiebetrokkenblijvenworden om het draagvlak op langer termijn te vergroten en omdat deze groep uiteindelijkvoorlichtingmoetgevenoverdezorginnovatie.

5.1.4 FASE4–VERANDERINGDeze fase valt onder deDo en de Study van de PDSA-cyclus. In deze fasewordt de zorginnovatieuitgevoerd indepraktijkenwordendeeducatietheorieen-strategiegebruikt.Daarnaastwordtdefeedback-enreminderstrategiegebruikt(2). Organisatie en voorlichtingmoeten uitgevoerd worden (het tweede is voor de pilot nog niet vanbelang)endedagzelf(delotgenotenbijeenkomst)moetuitgevoerdworden.Allen:Zorginnovatieopnieuwonderdeaandachtbrengenéénweekvoordezorginnovatie,middelseenmemoenposters. Begeleiders/innovators: Na uitvoering moet de zorginnovatiedag geëvalueerd worden omstructurele- of organisatorische problemen in kaart te brengen. Deze evaluatiepunten moetenwordengenoteerdengebruiktvoorverbeteringvandezorginnovatie.Patiënten-evaluatie:Patiëntenennaastenkrijgenaanheteindevandezorginnovatieongeveerdriepatiënten-evaluaties mee, waarop zij moeten aangeven of zij de patiënt of familie zijn. Bij deevaluatieformuliereniseenportvrijeenvelopbijgevoegdzodatderespondentendezezonderkosten

23

kunnenterugsturen(eenenanderkanookpere-mail).Dezeevaluatiesmoetenverzameldwordenengebruiktvoorverbeteringvandezorginnovatie.DeHADS:DeresultatenvandeHADS-scoremoetenwordenverzameldenvergelekenmetresultatenvoordezorginnovatie.Allen: De resultaten van HADS, patiënten/familie-evaluatie en verpleegkundige evaluatie moetenteruggekoppeld worden aan de gehele doelgroep. Dit om de motivatie te bevorderen voor hetdoorvoerenvandezorginnovatieopgrotereschaal(post-pilotfase).

5.1.5 FASE5–BEHOUDVANVERANDERING DezefasevaltonderdeStudyendeActvandePDSA-cyclus.Indezefasewordthetbehoudvandeveranderinggestimuleerdmiddelshetgebruikvandefeedback-enreminderstrategie(2). Allegegevensmoetenteruggekoppeldwordenaandegeheledoelgroep. Afhankelijkvanderesultatenoverdeeffectiviteitvandepilotwordtbeslotenomdezorginnovatieopnieuw te organiseren. Als deze resultaten positief zijn, moet de zorginnovatie vollediggeïmplementeerd worden en moet er opnieuw een datum gepland worden, waar deverpleegkundigen naar toe kunnenwerken. De voorlichtingmoet in de praktijk geïmplementeerdwordenenhetdraagvlakmoetverderwordenvergroot.

24

5.2 TIJDSPADENACTIVITEITENHettijdspadgeefeenoverzichtvandeimplementatieactiviteiten,onderverdeeldindefasenvandePDSA-cyclus(tabel5).VanafdeDo-fasestaatookbenoemdwelkeactiviteitenovereenkomenmetdeaanbevelingenuitdezorginnovatie(bijlage2).Week Activiteit Wie Doel Klaar

Plan-faseWeek46 10nov.2015

Sleutelfiguuraanstellen.

Opdrachtgever

Leidinggevendeoverprojectencommunicatieopdeafdeling.

!

Startverbeterplan. Projectleden Ontwikkelingzorginnovatie. !

Week48 24nov.2015

Sleutelfiguurbespreektprojectmetcollega’sinkoffiekamerenwandelgangen.

Sleutelfiguur

Brengthetonderwerponderdeaandacht.

!

Week48tot128nov.-3jan.2016

Huidigepraktijkonderzoek. Projectleden Probleemanalyseenanalysehuidigesituatie.

!

Week1 7jan.2016

Klinischelesplannenenpromotenopdeafdelingmiddelsposters,memo’sen/ofe-mails.

Projectledenensleutelfiguur

Onderdeaandachtbrengenennieuwsgierigmaken.

!

Week1 7jan2016

Sleutelfiguurwordtgevraagdeenkerngroepsamentestellen.

Projectledenensleutelfiguur

Kerngroepneemtdeimplementatieover,nahetoverdrachtsgesprek,vandeprojectleden.

!

Week318jan.2016

Datum,budget,groottevandegroepenlocatieplannenvoordezorginnovatie.

Sleutelfiguur Planningzorginnovatie. !

Week321jan2016

Overdrachtsgesprek. Projectleden,sleutelfiguur(opdrachtgeverUMCU),opdrachtgeverFCICenproject-begeleider

Dezorginnovatieoverdragenaanhetsleutelfiguurzodatdeimplementatievoortgezetkanwordenopdeafdeling.

!

25

Week428jan2016

Klinischeles+ideeënmetaanwezigenuitwisselen(voordePowerPointvandeklinischelesziebijlage4).

Projectleden Voortkomenduitkeuzeimplementatiestrategie.Interessewekkenbijdeheledoelgroep.Deideeëndiedeafdelingheeftoverhetprojectwordenverwerktinhetdraaiboekindienrelevant.

!

Do-faseVanaf week428jan.2016

Startorganisatievanzorginnovatie.Sleutelfiguurenkerngroep

Startorganisatie. ☐

Verbeterplan,zorginnovatieenimplementatieplanmoetenbeschikbaarzijnopdeafdeling.

Projectledenenopdrachtgever

Ditominteresseenmotivatietebevorderenvandeinnovators.

☐

Week429jan.2016

Posterophangenvoordepromotievandezorginnovatie,enverwijzennaarprojectdocumenten.

Sleutelfiguur Interessewekkenbijdeheledoelgroep.

☐

Week5-91feb.2016–6mrt.2016

Totaalvierkleinschaligeklinischelessenoverdeeffectenenorganisatievandezorginnovatie.Tijdensdeklinischelessenmoetenaanwezigengestimuleerdwordenmeetedenkenmetdeorganisatie.

Kerngroep Presentatievandezorginnovatiewektinteresseinhetplan,creëertdraagvlakenstimuleertvanvertrouwenindeeffecten.Deverpleegkundigenwordengemotiveerdteparticiperen.

☐

Week5-71feb.2016–19feb.2016

Vaststellenvandethema’s,voorzitter,sprekersenbegeleiders.

Kerngroep Organisatievandezorginnovatie.(Aanbeveling:Thema’seninvulling)

☐

Week8-1122feb.2016–18mrt.2016

Startmetuitnodigenvanex-IC-patiëntenenhunnaastenviadenazorgpolienperbrief/e-mail(inclusiefHADSenportvrijeenvelop).

Kerngroep Organisatievandezorginnovatie(Aanbeveling:Uitnodigen)

☐

Week107mrt.2016

Teamopdehoogtestellenvanhetversturenvandeuitnodigingenmiddelseenmemoofpere-mail.

Kerngroep Reminder:deheledoelgroepinformerenennieuwsgierigtemakenoverdezorginnovatie.

☐

Week1221mrt.2016

Verzamelenresponsopuitnodigingen,ditisbelangrijkvoordebestellingvandefacilitairebenodigdheden.

Kerngroep Organisatievandezorginnovatie.

☐

26

Memoofe-mail:updateoverorganisatie.

Kerngroep Reminder:deheledoelgroepinformerenennieuwsgierigtemakenoverdezorginnovatie.

☐

Week12–1321mrt.2016–1apr.2016

Posterophangenmetaankondigingvandezorginnovatie.

Kerngroep Reminder:deheledoelgroepinformerenennieuwsgierigtemakenoverdezorginnovatie.

☐

Puntjesopde‘i’:Cateringbestellen.Bestelbenodigdaantaltafelsenstoelen.PowerPointvandesprekersverzamelen.Dagplanningdefinitiefmakenenversturennaardeparticiperendezorgprofessionals.Makenvanpatiënten-evaluatie.MakenvantasjesmetaanvullendeFCICenopeenicliggen.nlinformatie,inclusiefdepatiënten-evaluatieenportvrijeenvelop.

Kerngroep Organisatievandezorginnovatie.(Aanbeveling:EvaluatieenMetenvanhetEffect)

☐

Week144apr.2016

Klinischelesgevenoverbegeleidingvandezorginnovatieendagplanning.

Nogaantestellenpersoondoordekerngroep

Organisatievandezorginnovatie.(Aanbeveling:Begeleiding)

☐

Week149apr.2016

Zorginnovatie(Lotgenotenbijeenkomst).

Kerngroep,begeleidendeverpleegkundigen,sprekersenvoorzitter

Uitvoeren.(Aanbeveling:Randvoorwaarden)

☐

Study/Act-faseWeek149apr.2016

Aanheteindevandedag,evaluatievandezorginnovatiedoordezorgprofessionals.

Kerngroep,begeleidendeverpleegkundigen,sprekersenvoorzitter

Haalbaarheidentoepasbaarheidenorganisatorischeknelpuntenanalyserenvoorverbeteringzorginnovatie.(Aanbeveling:EvaluatieenMetenvanhetEffect)

☐

Week14–189apr.2016–18mei2016

Evaluatieoverdeinhoudvandedagmiddelseenkortepatiënten-evaluatiedoordeaanwezigeex-IC-patiëntennaastenverzamelen.

Kerngroep Structureleoforganisatorischeknelpuntenanalyseren,voorverbeteringvandezorginnovatie.(Aanbeveling:EvaluatieenMetenvanhet

☐

27

Effect)Week1813mei2016

Besluitenofdeevaluatievandezorginnovatievoldoendepositiefwasenofdepilotvoldoendegeslaagdis.

Kerngroep Startvandevoorbereidingenvoorimplementatievaneenvolgendezorginnovatie (Aanbeveling:Voorbereiding)

☐

Week44 -314nov.2016–20jan.2017

AlleHADSgegevensverzamelen(perbriefofe-mail)

Kerngroep Evaluerenvanheteffectvandezorginnovatie.(Aanbeveling:EvaluatieenMetenvanhetEffect)

☐

Week423nov.2017

GegevensevaluerenenbesluitenofdezorginnovatievakerbinnenhetUMCUgeorganiseerdgaatworden.

Kerngroep Dezestapisbelangrijkvoorheteindevandepilotfase,hetbeginvandevolledigeimplementatieenintegratievandezorginnovatieinroutinesenstartvaneennieuwePDSA-cyclus.

☐

Week5 30nov.2017

Effectterugkoppelennaarafdelingmiddelseenmemoenkoffiekamergesprekken(ofklinischelessen).

Kerngroep

Dezestapisbelangrijkvoorheteindevandepilotfase,hetbeginvandevolledigeimplementatieenintegratievandezorginnovatieinroutinesenstartvaneennieuwePDSA-cyclus.

☐

Startnieuweorganisatie,indieneffectief.

Kerngroep NieuwePDSA-cyclus. ☐

Tabel5:Tijdsplanning

28

6 INTEGRATIEINROUTINES

Het is cruciaal voor een effectieve implementatie om de zorginnovatie zo goed mogelijk teintegreren invaste routinesen teverankeren indeorganisatie.Depilotfasezal,alvorensereensolide implementatie kan plaatsvinden, geëvalueerd moeten worden op haalbaarheid,toepasbaarheideneffectiviteit.Dezestapisbelangrijkvoordepost-pilotfase,voorhetvergrotenvanhetdraagvlakenhetbehoudvandeinteresseindezorginnovatie(2).

6.1 HETSLEUTELFIGUURVOORINTEGRATIEVANROUTINESVoordepilotfaseisintegratieinroutinesnietaandeorde.Wanneerdezorginnovatieeffectiefblijktzal in de post-pilotfase de zorginnovatie geïntegreerd worden in routines met behulp van eenIC-nazorgverpleegkundige (sleutelfiguur). Deze verpleegkundige is een senior-verpleegkundige eneen enthousiaste voortrekker van het team (champion). Door de resultaten aan het einde van depilotfase terug te koppelen aan het hele team middels memo’s en koffiekamergesprekken (ofmiddelsklinische lessen),wordthet (positieve) resultaatzichtbaar.Dit zijnallemaal techniekenomde zorginnovatie te integreren. Na de pilotfase heeft sleutelfiguur de verantwoording om dezorginnovatie te integreren op de afdeling. Dit door het onderwerp actueel te houden enmet dekerngroepdezorginnovatievoorttezetten.Sleutelfiguurheeftalduseenbelangrijkecoördinerendefunctie(2).

Stap

1 St

ap

2 St

ap

3

Stap

4

Stap

5

Stap

6

Stap

7

29

7 EVALUATIEENBIJSTELLINGVANPLAN

De effect-evaluatie vandepilotfase is belangrijk om te kunnen inschattenwelkedoelenbereiktkunnenwordenmetdezorginnovatie.Deprocesevaluatieisvanbelangomtekunnenachterhalenwelke processen kunnen worden aangepast aan haalbaarheid en toepasbaarheid. Eventueelkunnen dit ook implementatieactiviteiten zijn. Hiervoor moeten feitelijke gegevens wordenverzameldvanorganisatie, zorginnovatieenervaringenenmeningenvandeelnemers (patiëntenen hun naasten en participerende zorgprofessionals). De informatie die de evaluatie oplevertkunnendeorganisatoren/onderzoekersgebruikenomhetplanbijtestellenenteachterhalenofzijopdegoedewegzijn(2).

7.1KORTETERMIJNDOELENEvaluatievandeervaringvandedeelnemersvandezorginnovatieisvanbelangomindevolgendeStudyenAct fasevandePDSA-cyclushetplantekunnenbijstellen.Deevaluatie isbedoeldomdeorganisatorische haalbaarheid en toepasbaarheid te evalueren van de zorginnovatie en van hetimplementatieplan(tabel6).

PATIËNTEN-EVALUATIEDeevaluatievanpatiëntenenhunnaastenkanzowelperbriefalspere-mailplaatsvinden.Intotaalmoeten er drie vragenlijsten of invulmogelijkheden zijn (één voor de patiënt en twee voor denaasten). Erwordtvoorzoweldebriefalsdee-maileenresponsvanrondde50procentverwacht.Ditiseenhoogpercentage.Hetwordtonderbouwddoordatdedeelnemersbetrokkenzijnbijdezorginnovatieenomdatde(korteenuitopenengeslotenvragenbestaande)vragenlijsttoegankelijkis. Omdat een brief op de post gedaan moet worden en (dus) onpraktisch is voor mindervaliden,verdient voor genoemde patiëntenevaluatie e-mail de voorkeur. In de e-mail/briefwordt vermelddat de aangeschrevenen één jaar na ontslag nog een vragenlijst kunnen verwachten, dit om heteffect van de zorginnovatie temeten. De vragenlijst per brief kan geretourneerdwordenmet debijgevoegdeportvrijeenvelop.Degegevenantwoordenwordengebruiktomhetperspectiefvandepatiëntenoverdeorganisatieteevalueren.Doel: Deervaringvandebijeenkomstvanuithetperspectiefvandepatiënt.Norm: 50%responsdoordepatiëntenennaasten.Meting: Korte vragenlijst met open en gesloten vragen over de lotgenotenbijeenkomst -

meegeven aan patiënt en naasten aan het einde van de lotgenotenbijeenkomst,samenmeteenportvrijeenvelop(danwelpere-mail).

Stap

1 St

ap

2 St

ap

3

Stap

4

Stap

5

Stap

6

Stap

7

30

Aantalevaluatie-responses Totaalaanwezigepatiëntenennaasten

BRAINSTORMSESSIEAanheteindevandelotgenotenbijeenkomstwordtmetalleparticiperendezorgprofessionalsdedaggeëvalueerd middels een brainstormsessie. Er wordt 90 procent deelname verwacht van dezorgprofessionals, omdat de sprekers niet perse bij de evaluatie aanwezig hoeven te zijn. Debrainstormsessie iseentechniekombinnenkortetijdzoveelmogelijk ideeëntegenererenoverdezorginnovatie. Iederonderdeelvandezorginnovatiekanwordengeëvalueerd,ookonpraktischeenextremeideeënzijntoegestaan.Sleutelfiguurstelteennotulistaanomalleideeëntenoteren.Naderhandwordendeideeëngebundeldengeordendzodatdezekunnenwordengebruiktvoorhetbijstellenvanhetplan.Deevaluatiekangebruiktwordenvoorhetverbeterenvandezorginnovatie. Doel: Organisatorischehaalbaarheidentoepasbaarheidevalueren.Norm: 90 procent respons door de participerende zorgprofessionals (10 procent zijn

sprekers,diehoevenernietbijtezijn).Meting: Evaluatierondeaanheteindevandebijeenkomstmetdezorgprofessionalsmiddels

eenbrainstormsessie.Notulerenvandeverbeteringsideeën. Aantalevaluerendezorgprofessionals Totaalparticiperendezorgprofessionals

EVALUATIEEFFECTDeHADSnaéénjaarfollowupmoetwordenverzameldomheteffecttekunnenevalueren.BijhetverzamelenvanalleHADS-metingenmoetenerdriemogelijkhedenzijnomdelijst intevullen(éénvoordepatiëntentweevoordenaasten).EérstwordteenHADS-nulmetinguitgevoerddoorbijdeuitnodigingHADS-formulierenmee te sturen.Dit kanper e-mail of brief (retourneren kanmiddelshetmeesturenmetdeaanwezigheidsbevestiginginportvrijeenvelopoferkaningeleverdwordenbijdebijeenkomst). DeHADSwordtnaéénjaarfollow-up(ookditkanpere-mailofbrief)afgenomen. IndevragenlijstwordtdevraagtoegevoegdofdeparticipantheeftdeelgenomenaandeIC-lotgenotenbijeenkomst.Er wordt uitgegaan van 30 procent respons. Dit percentage ligt lager dan de respons van depatiënten-evaluatie. Dit komt omdat de HADSmeer vragen bevat en omdat de IC-opname langergeleden is. Voor de pilot zal er geen effectdoel worden gesteld, omdat het onduidelijk is of dezorginnovatie (in zijn huidige vorm en intensiteit) daadwerkelijk effect heeft op dezeonderzoekspopulatie.DeHADS(naéénjaarfollow-up)vandelotgenotenpopulatiemoetvergelekenwordenmetdescoresvan de nulmeting en moet ook vergeleken worden met resultaten van een jaar vóór dezorginnovatie.

100% Percentagerespons

100% percentagerespons

31

Doel: EffectiviteitevaluerenaandehandvandeHADS(naéénjaarfollow-up,duséénjaar

naontslag).Norm: Erwordt30procentresponsverwachtopdeHADS(naéénjaarfollow-up).Erisgeen

effectdoelgesteldvoordepilot,wélwordtheteffectgeëvalueerd.Meting: HADS(naéénjaarfollow-up)kanperbriefofe-mail.DeresultatenvandeHADS(na

één jaar follow-up) van de lotgenotenpopulatie wordt vergeleken met diezelfdeHADSvandepopulatieéén jaarvóórdezorginnovatie.De resultatenvandeHADS(naéénjaarfollow-up)vandelotgenotenpopulatiekunnenvergelekenwordenmetdenulmeting.

Score: De HADS bestaat uit een reeks stellingen waaraan de ex-IC-patiënt of naaste eenwaardering moet toekennen (helemaal niet, weinig, vaak, meestal). Iederewaarderingleverteenvastaantalpuntenop:vannultotdrie.Hetmaximumaantalpuntenvoorallestellingensamenis42.Descoreishetwerkelijkeaantalpuntendathetindividumetzijnantwoordenheeftbehaald.

IMPLEMENTATIEDOELENKortetermijndoelen Behaald?1.Tussenweek5en9vandetijdsplanninginhetimplementatieplanmoeten4klinischelessengegevenwordendoordekerngroep(1lesisgegevendoordeprojectleden).

☐

2.Dezorginnovatieisgeorganiseerdenuitgevoerd. ☐3.Dezorginnovatieisgeëvalueerddoorzorgprofessionalsenpatiënten. ☐4.DeHADSnulmetingenHADSnaéénjaarfollow-upisafgenomen. ☐Tabel6:kortetermijndoelen

32

EFFECTBEPALINGScorepercentageberekeningA=HADS-percentagenulmeting=(HADS-scorenulmeting:42)x100%B=HADS-percentagenaéénjaarfollow-up,depopulatiemetzorginnovatie= (HADS-score1jaarfollowuppopulatiemetzorginnovatie:42)x100%C=HADS-percentagenaéénjaarfollow-up,depopulatiezonderzorginnovatie= (HADS-score1jaarfollow-uppopulatiezonderzorginnovatie:42)x100%Resultaatberekening‘Resultaten’wordennumiddelsdevolgendebewerkingenberekend:(A-B).Ditverschilbetreft,naéénjaarfollow-up,hetpercentagepositiefdanwelnegatiefeffectopeenpopulatiemetzorginnovatietenopzichtevandenulmeting,en:(C-B).Ditverschilbetreft,naéénjaarfollow-up,hetpercentagepositiefdanwelnegatiefeffectopeenpopulatiemetzorginnovatietenopzichtevaneenpopulatiezonderzorginnovatie.Indiengenoemderesultatenkleiner, respectievelijkgroterzijndannul,betreftdeabsolutewaardevanhetresultaathetpercentagenegatiefrespectievelijkpositiefeffect.Voorbeeld:stelA=70%enB=90%,Dangeldt:(A-B)=-20%,Deabsolutewaardevan-20is20,Zodathetgevraagdepercentageaannegatiefeffect20is.Aandachtspunt: Indien de resultaten neutraal of negatief zijn, moet achterhaald worden wat deoorzaakis.Enmoetonderzochtwordenófenhoedezorginnovatieverbeterdkanworden.

33

7.2 LANGETERMIJNDOELENHet langetermijndoel van de zorginnovatie is, na een effectieve pilotfase, de implementatie oplandelijk-en/of regionaalniveaudoorde stichtingFCIC.De implementatieop langetermijn zaldaneveneens voortgezet worden binnen het IC-centrum van het UMCU. Deze doelen (tabel 7) vallenbinnendepost-pilotfase. Langetermijndoelen Behaald?1.DeHADSuitdekortetermijndoeleniseffectiefgebleken.Erwordteennieuweorganisatievandezorginnovatieingezetenaangepastopevaluatiepunten.

☐

2.NaevaluatieenvaststellenvaneffectiviteitvandezorginnovatiemoetdeinformatieoverdezorginnovatietoegevoegdwordenindeIC-nazorgfoldersenwebsitevandeICvanhetUMCUbinnendriemaanden.

☐

3.60procent(innovators,earlyadaptorsenearlymajority)vandeIC-verpleegkundigengeeftbinnendriemaandennaevaluatieenvaststellingeffectiviteit,voorlichtingtijdensdeopname.DitlaatsteaanpatiëntennaastenoverdemogelijkheidtotlotgenotencontactnaIC-opname.

☐

4.DewerkgroepLotgenotencontactvanstichtingFCICzallandelijkeen/ofregionaleimplementatieinzetten.

☐

Tabel7:Langetermijndoelen

34

LITERATUURLIJST

1. StichtingFamilyandPatientCenteredIntensiveCare.http://www.fcic.nl/werkgroepen/lotgenotencontact/(geraadpleegd14januari2016)

2. GrolR,WeningM.Implementatieeffectieveverbeteringvandepatiëntenzorg.4dedruk.Amsterdam:ReedBusiness;2011.

3. ErasmusUniversetyThesisrepository.http://thesis.eur.nl/pub/4325(geraadpleegd13januari2016).4. OCAI-online.

http://www.ocai-online.nl/blog/2008/09/het-organizational-culture-assessment-instrument-ofwel-ocai/(geraadpleegd21december2015)

5. Marketingmodellen.http://www.marketingmodellen.com/adoptiemodel-van-rogers/(geraadpleegd3januari2016)

6. UniversitairMedischCentrumUtrecht.http://www.umcutrecht.nl/nl/Ziekenhuis/Afdelingen/Intensive-care(geraadpleegd6januari2016)

7. JaardocumentUMCUtrecht2014[Jaarverslag].Utrecht:RaadvanBestuur;2014.p.6.8. JointCommissionInternational.http://www.jointcommissioninternational.org(geraadpleegd13

januari2016)9. JaardocumentUMCUtrecht2014[Jaarverslag].Utrecht:RaadvanBestuur;2014.10. StichtingFamilyandpatientCenteredIntensiveCare.

http://www.fcic.nl/wat-family-centered-intensive-care/(geraadpleegd22december2015)11. Bakhshi-RaiezF,BrinkmanS,vanDijkI,DongelmansD,EbelD,deKeizerN,SpijkstraJJ.FocusIC

Jaarboek2014.Amsterdam:StichtingNICE.2014. 12. HendriksenJ.Werkboekintervisie.Soest:H.NelissenB.V.;2002.13. ZonMw.http://www.zonmw.nl/nl/themas/thema-detail/implementatie/vernieuwing-doorlichten/

(geraadpleegd4januari2016)14. Fishbein,M,AjzenI.Belief,Attitude,IntentionandBehavior:anIntroductiontoTheoryandResearch.

Reading,MA:Addison-Wesley;1975.

35

BIJLAGE1–DRAAIBOEK(DEZORGINNOVATIE)

1 InleidingDe laatste jarenwordt steedsduidelijkerwatdegevolgenzijnvaneen IntensiveCare (IC)opnamevoor IC-patiëntenenhunnaasten. Zo kampenpatiëntenmet allerlei gezondheidsproblemen, zoalsfysieke,cognitieveenpsychischebeperkingen.Dezebeperkingenwordensinds2012ondergebrachtinhetPost IntensiveCareSyndroom(PICS).Ookfamilieledenblijken lasttehebbenvanpsychischeklachten.DezeklachtenwordenondergebrachtinhetPostIntensiveCareSyndroomFamilie(PICS-F).Inditdraaiboekwordtdefamilieenderestvanhetsocialesysteemvandepatiëntaangeduidmetnaasten.Ex-IC-patiënten en hun naasten zouden veel steun kunnen hebben aan de faciliteiten vanpatiëntenverenigingen. Een dergelijke patiëntenvereniging voor ex-IC-patiënten bestaat niet,waardoorlotgenotencontactalleenmogelijkisbijpatiëntenverenigingenvanonderliggendeziektes.PatiëntenenhunnaastenkunnendaaralleennietterechtmethunspecifiekePICS-klachten. De stichting Family and patient Centered Intensive Care (FCIC) wilt in samenwerking met deIC-nazorgpoli van het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU) een IC-nazorg-interventieontwikkelen waarbinnen groepsgericht lotgenotencontact voor ex-IC-patiënten en hun naastenmogelijk is. Het doel van dit lotgenotencontact is onderlinge uitwisseling van ervaringen en hetbiedenvanemotionelesteun.VoordestichtingFCICenhetUMCUisonderzoekgedaannaarhoegroepsgerichtlotgenotencontactvoordeIC-populatiehetbestgeorganiseerdkanworden,hoedezeinterventiegeïmplementeerdkanwordenengetestkanwordenopeffectiviteit.InditdraaiboekwordtdegroepsgerichtelotgenotenIC-nazorginterventiebeschreven.Dezewordtinhet vervolg van het draaiboek de zorginnovatie genoemd. De zorginnovatie is opgebouwd uitaanbevelingenvanhetverbeterplan(hetonderzoek).Hetdoelvandezorginnovatiewasomlandelijken/of regionaal geïmplementeerd te kunnenworden. Het is echter zo dat niet alle aanbevelingentoepasbaarblekenvoorlandelijkeen/ofregionaleimplementatie.Ditkomtomdatdeaanbevelingenzijn geschreven voor de context van het IC-centrum binnen het UMCU. De zorginnovatie zal voorlandelijkeen/of regionale implementatiemoetenwordenaangepast aandemogelijkhedenvandelokalepraktijksituatie. De zorginnovatie zal binnen het UMCU eerst worden ingezet als pilot om na de effect-evaluatiegeïmplementeerd te worden als volledige zorginnovatie (post-pilotfase) of als landelijke/regionaleIC-nazorginterventie. Het draaiboek zal als handleiding fungeren voor het organiseren van eenlotgenotencontactbijeenkomstvoorex-IC-patiëntenenhunnaastenbinnenhet IC-centrumvanhetUMCU.De topics van de zorginnovatie die in dit draaiboekworden behandeld zijn de doestelling,voorbereiding,invulling,begeleiding,facilitair,metenvanheteffectendetijdsplanning.

36

2 Inhouddraaiboek

2.1 DoelstellingHet lotgenotencontact moet gericht zijn op reductie van stress, angst en depressieve klachtengerelateerdaande IC-opname.Eenanderdoel isomeenbeterecoping te stimulerenmiddelshetbieden van steun en het verschaffen van informatie over het leven met depost-IC-gezondheidsproblematiek.

2.2 Voorbereiding

2.2.1 VoorlichtingOpdeafdeling ICende IC-nazorgpolimoetenpatiëntenennaastengeïnformeerdwordenoverdemogelijkheid van lotgenotencontact. Zij moeten goed voorgelicht worden over de inhoud van delotgenotenbijeenkomst middels de IC-nazorgfolder, de website van het IC-centrum of middelsmondelingevoorlichting.VoorontslagkaninformatiegegevenwordendoordeIC-verpleegkundigen.Na ontslag kan informatie worden gegeven door de Consultatief Intensive care Verpleegkundige(CIV)of IC-nazorgpoliverpleegkundigen.Tevenskan informatiegegevenwordenviadewebsitevanhetIC-centrumofviadeIC-nazorgfolder(devoorlichtingisindepilotfasenognietvanbelang).

2.2.2 Wijzevanuitnodigen Ex-IC-patiëntendielangerdan48uurzijnopgenomen,géénpsychiatrischevoorgeschiedenishebbenen behoefte hebben aan lotgenotencontact, moeten uitgenodigd worden voor delotgenotenbijeenkomst.ZowelpatiëntendieopdeIC-nazorgpolikomenalsdepatiëntendienietopde IC-nazorgpolikomen,moetenuitgenodigdworden. IndepilotwordendedeelnemersalleenviadeIC-nazorgpoliofperbrief/e-mailuitgenodigd.De lotgenotenbijeenkomst moet in de communicatie naar de patiënt nazorgdag of terugkomdaggenoemdworden. Ermoetrekeningwordengehoudenbijhetuitnodigenperbriefofpere-maildattussende11-30%van de genodigde patiënten en hun naasten zullen komen. Er kan bij de uitnodiging eendeelnamebevestigingmeteenportvrijeenvelopbijgevoegdwordenofdeelnemerskunnendee-mailbeantwoorden,zodatzijkunnenlatenwetenofzeaanwezigzijn.Patiëntenenhunnaasten(dieviadewebsiteoffoldergeïnformeerdzijn)dieminderdan48uurzijnopgenomen, maar wel behoefte hebben aan lotgenotencontact, kunnen telefonisch contactopnemenmetdeIC-nazorgverpleegkundigenvooreendeelname.

2.2.3 RolvandeNaastenDenaastenennabestaandendienenaltijd voorde lotgenotenbijeenkomstuitgenodigd teworden.Nabestaandenwordenuitgenodigdvooreenapartebijeenkomst.

37

2.3 Invullingvandelotgenotenbijeenkomst

2.3.1 GroottevandegroepDegroepmagmaximaaluit25aanwezigenbestaan,exclusiefdebegeleidendeIC-verpleegkundigen.Wanneerermeerdan25deelnemerswordenuitgenodigdofwordenverwachtopdezelfdedag,danmoetdezegroeponderverdeeldwordeninverschillendezalenzodatdemaximaleaanwezigheidvan25deelnemersgewaarborgdblijft.

2.3.2 Thema’sDe lotgenotenbijeenkomstmoet gericht zijn op het verstrekken van informatie en het bieden vansteun.Thema’sdiebesprokenmoetenworden,zijndeklachtenenervaringenvandeperiodetijdensen na de IC-opname. Voorbeelden hiervan zijn delier, geluiden en beelden van de IC, de ervaringvanuithetperspectiefvandepatiënt(dooreenervaringsdeskundige),delichamelijk-,psychische-encognitieveproblematiek vanhet PICS, het levenmethet PICS en re-integratie in demaatschappij.Ookmoeterstilwordengestaanbijdeervaringenvandenaasten.

2.3.3 SprekersSprekerskunnenzijn: intensivisten,ervaringsdeskundigenenIC-verpleegkundigen.

2.3.4 CreërenvancontactOm het lotgenotencontact te stimuleren moet er in kleine groepen een mogelijkheid gecreëerdwordenomervaringenuittewisselen.Ditkanindevormvanhetpresenterenvanstellingenofhetinzettenvandiscussiegroepen.Voorbeeldenvanstellingen:- ‘TijdensmijnIC-opnameliependromenenwerkelijkheiddoorelkaar.’- ‘IkhebdeIC-opnameandersbeleefddanmijnpartner/naasten.’- ‘ToenikdeICkonverlatenenopdegewoneafdelingkwam,wasallesanders.’- ‘SindsmijnIC-opnamebeniknooitmeerdezelfdegeworden.’

2.3.5 MogelijkedagindelingDoordeprojectgroepiseendagindelinggemaaktvoordelotgenotenbijeenkomst.Inoverlegmetdeorganisatorenkanhiernogvanafgewekenworden. 12.00uur: Startvandemiddagdoordevoorzittervandedag. 12.15uur: PlenairepresentatiedooreenintensivistovereenIC-opnameendaarna.12.45uur: PresentatiedooreenervaringsdeskundigeoverdeervaringenopdeICennádeIC.

38

13.15uur: Koffie-enlunchpauzemetmogelijkheidtotlotgenotencontact. 14.00uur: IngroepenmaterialenvandeICbekijkenofonderbegeleidingdeICopnieuw

bezoeken.15.00uur: Koffiepauzemetdemogelijkheidtotlotgenotencontact. 15.30uur: Presentatievanstellingendoordevoorzitterdiebediscussieerdwordenaandetafels

endaarnaplenairkortbesproken. 16.30uur: Afsluitendwoorddoordevoorzitterentijdvoorvragen. 17.00uur: Eindevandemiddag(evaluatieformulierenuitdelenaandedeelnemers).

2.4 BegeleidingDe begeleiders zijn de IC-verpleegkundigen en de IC-nazorgverpleegkundigen. Deze begeleiders moeten vooraf aan de lotgenotenbijeenkomst een klinische les krijgen over de taken van eenbegeleider en de randvoorwaarden van een lotgenotenbijeenkomst (tabel 1). Er moet eenvoorzitter aanwezig zijn die tijdens de bijeenkomst de randvoorwaarden van de bijeenkomst kanbewaken. De voorzitter kan bij de voorbereidende klinische les aanwezig zijn, om op de hoogtegesteldtewordenvanderandvoorwaarden(tabel1).Takenvaneenbegeleider Randvoorwaardenlotgenotencontact

• Aanspreekpunt.• Informatieoverdracht.• Steunenaanmoediging.• Begripvoorverschillendebehoeftesen

verwachtingenvandepatiënt(empathie).• Leidtdiscussiesoveremotiesen

ervaringen.• Adviseert.• Helptdewegtevindenin

gezondheidsbureaucratie(tips).

• Erzijnduidelijkedoelen.• Vriendelijkenuitnodigendzijnin

toegankelijkheid.• Mensenmoetenzelfietskunnenbijdragen.• Mensenmoetenzichgewaardeerdvoelen.• Groepsledenmoetenactiefzijn.• Eriseengoedegroepsdynamiek.• Maatwerkvandegroepisvanbelangvoor

‘gelijkwaardigheid’.• Aanwezigheidenzichtbaarheid.• Pleziermakenisbelangrijk.

• Kunnenprofessionals/vrijwilligerszijn.• Gelijkwaardigheidindegroep.• Professionalskunnendoorgeen

gelijkwaardigheidfrictieingroepenveroorzaken.

• Geenmedischeadviezengeven.• Deprofessionalzoualstrainerofals

coachaandezijlijnmoetenoptreden.

• Iedereenmoetdeelnemen.• Minimumenmaximumaantalpersonen:denk

aaneenpassendegroepsgrootte.• Degroepenbegeleidersmoetenhetvermogen

hebbenommeerdanintermenvanziekzijntedenken.

• Rolenervaringvandebegeleider.• Stilstaanbijhetindividuindegroep.• Luistereneninlevingdoordedeelnemersen

39

begeleiders.• Jewillenenkunnenuitenvoordegroepover

jezelfendingendiejedwarszitten.Tabel1:Takenbegeleiderenrandvoorwaarden

2.5 Facilitair

2.5.1 Locatie Delotgenotenbijeenkomstmoetbijvoorkeurbuitenhetziekenhuiswordengeorganiseerdenmoetgemakkelijk bereikbaar en toegankelijk zijn. Wanneer de lotgenotenbijeenkomst buiten hetziekenhuiswordtgeorganiseerdmoetdezegecombineerdwordenmetbeelden,geluidenmaterialenvandeIC. Wanneer lotgenotencontact in het ziekenhuis plaatsvindt, moet er de mogelijkheid gecreëerdwordenominkleinegroepen,onderbegeleiding,deICtekunnenbezoeken.Delocatiemoetminimaaltweemaandenvoordezorginnovatieafgehuurdworden.2.5.2 DuurDe totale duur van de lotgenotenbijeenkomst mag maximaal vier tot vijf uur zijn. Vaak isconcentrerenvoorex-IC-patiënten,doordecognitieveproblematiek,eenlastigeopgave.Ermoetenruimepauzes ingelastworden,metmogelijkheidtotetenendrinken,zodatdeelnemerservaringenkunnenuitwisselen.2.5.3 Financiering De lotgenotenbijeenkomstmoet gebudgetteerdworden vanuit het afdelingsbudget. Het overzichtvandeglobalekostenzijnbeschrevenintabel2. Benodigdheden Totalekosten

Kostenvoordeuitnodiging EnvelopenPortvrijeenvelop:€0,73/envelopPerpagina:€-/A4

Kostenvoorpromotie PerposterA3:€0,10/A3Locatie/Zaal Malibaan Vredenburg Neude Domplein

-

Beamer,projectiescherm,PCenmuis,inclusiefWifi €75,-perset

40

Catering: Basis:€3,50/persoonRoyal:€4,25/persoonSloffelunch:€4,75/persoonLuxelunch:€5,85/persoonExtrakrentenbollen:€0,75/bolExtrafruit:€0,90/stukKoffie/thee:€0,80/persoonMelk/Karnemelk€1,95/lSap(bio):€2,95/75cl

Verpleegkundigenvoordebegeleiding -

Sprekers -Tabel2: Globalekostenvandelotgenotenbijeenkomst

41

2.6 EvaluereneneffectmetenAan het einde van de lotgenotenbijeenkomst moet met de deelnemers van de bijeenkomst(patiënten, naasten, nabestaanden en zorgprofessionals) geëvalueerd worden welkeorganisatorische kenmerken verbeterd kunnen worden en of de interventie-intensiteit veranderdzoumoetenworden.Ditkanmiddelseenbrainstormsessieofviae-mail/perpost.Voor het effect van lotgenotencontact, zie doelstelling (hoofdstuk 2.1). De Hospital Anxiety andDepression Scale (HADS), uit de huidige situatie, moet gebruikt worden om het effect van hetlotgenotencontacttemeten.VoorafaandepoliwordtdeHADS ingevuld(bijlage1).Patiëntenenhun naasten die niet naar de nazorgpoli komen, maar wel worden uitgenodigd voor de

lotgenoten-bijeenkomst, worden gevraagd deHADS - die bijgevoegd is bij de uitnodiging -voorafaandebijeenkomstintevullen.Dezelijstmoetenzijopdedagvandebijeenkomstopdelocatieinleverenofmoetviadeportvrijeenvelopteruggestuurd worden (stroomdiagram 1). Ermoetindehuidigeéénjaarfollow-upvragenlijstgevraagd worden of de patiënt of naastengeparticipeerd hebben in delotgenoten-bijeenkomst. De één jaar follow-upHADSresultatenmoetenvergelekenwordenmetde nulmeting. De resultaten kunnen weervergeleken worden met de resultaten uit hetverleden (voor de organisatie van hetlotgenotencontact).Alsderesultatenpositiefzijnmoet de bijeenkomst vervolgens wordengeïmplementeerd. Als de resultaten neutraal ofnegatief zijn, moet er gekeken worden hoe delotgenoten-nazorginterventie verbeterd kanworden.

Stroomdiagram1: HADSscoreHetisechterdevraagofdebijeenkomsteffectiefisindezeintensiteitenindezevorm.Tevensishetonduidelijk of demetingnogwel betrouwbaar is na1 jaar follow-up.Dit zal allemaal geëvalueerdmoetenwordennadeuitvoering vande zorginnovatie en aanhet einde vandepilot-fase.Omdeevaluatie en het effect bij zowel patiënten als naasten te meten moeten er minimaal drieevaluatie/HADSformulierenperpostofviadee-mailwordenverstuurd.

Uitnodiging voor Lotgenotencontact

Poli pa;ënten

HADS invullen voorafgaand aan het

polibezoek

Inleveren op de poli

1 jaar na ontslag herscreening HADS

per post

Evalua;e van de resultaten en

implementa;e aanpassen

Niet-poli pa;ënten

HADS invullen via de uitnodigingsbrief

Inleveren bij de bijeenkomst of terugsturen via

portvrije envelop

1 jaar na ontslag herscreening HADS

per post

Evalua;e van de resultaten en

implementa;e aanpassen