Fontys – Helicon Blok 4 Innovatie Klassenmanagement

1 Kern klassenmanagement-onderwerpNR 2) Discipline en consequenties: De interactie tussen regels en procedures aan de ene kant en discipline, consequenties en beloningen aan de andere kantHandvatten om gewenst/ongewenst gedrag in de klas te bekrachtigen of te ontmoedigen, daarbij komen tot een balans tussen positieve en negatieve consequenties. Correct toegepast kan dit een positieve relatie tussen studenten en docenten creëren en daarmee een productieve lessituatie. Het is goed om daarbij in gedachten te houden dat de term discipline niet verward dient te worden met alleen straf, het is belangrijk dat er een balans gevonden wordt tussen positieve en negatieve consequenties.De volgende strategieën staan de docent hierbij ter beschikking:

a) leraar reactie: hierbij valt te denken aan verbale en non-verbale aanwijzingen. In het voortgezet onderwijs zullen non- verbale aanwijzingen het meest effectief zijn omdat deze leerlingen subtiele signalen over het algemeen zeer snel oppikken, denk hierbij aan de bewuste stilte waarbij je als leraar stopt met lesgeven en een ongemakkelijke stilte laat vallen. Ook bewust oogcontact maken kan een effectief signaal zijn . Een ander handig hulpmiddel is leerlingen te laten reflecteren op zichzelf door simpele vragen over henzelf te stellen ( commitment aangaan). Wat betreft verbale aanwijzingen geldt: kort maar krachtig, geen lange speeches houden. Ook positieve non verbale signalen ( duim omhoog) zijn bij alle niveaus een effectief hulpmiddel.

b) Beloningen: Hiermee wordt bedoeld het gebruik van concrete symbolen om goed gedrag te waarderen Belangrijk hierbij is dat het gezien wordt als motiverend en niet als omkoperij. Voorbeelden zijn het geven van extra punten of certificaten voor goed gedrag, toelating tot de vrijdagmiddagclub of deelname aan excursies. In het basis onderwijs wordt veel gebruik gemaakt van stickertjes bij goed werk.

c) Lik op stuk beleid: dit houdt vooral een negatieve consequentie in direct gevold op gedrag dat voorbij een ontoelaatbaar punt is gekomen en waarbij verbale en non-verbale aanwijzingen geen effect meer hebben. Hierbij vallen grofweg twee strategieën te onderscheiden; een time-out en over correctie. Een time-out kan bestaan uit verwijdering van de leerling uit de situatie en/of het klaslokaal, bij over correctie valt te denken aan een compensatie/straf die beduidend zwaarder is dan het “delict”. Deze methode is vooral effectief in het basisonderwijs, in het voortgezet onderwijs is het vaak effectiever om de (misdragende) leerling uit zijn omgeving ( vriendengroep) te halen en/of ervoor te zorgen dat hij geen toehoorders meer heeft waarvoor hij zich groot moet houden.

d) Groepsdynamica: hierbij wordt vooral gebruik gemaakt van groepsdruk en groepsprocessen, bijvoorbeeld door de hele klas een beloning te geven alleen wanneer iedereen zich correct gedraagt en/of zijn taak naar behoren uitvoert. Hierbij is de verwachting dat leerlingen die in paren of groepen werken zich aan elkaar zullen optrekken. Dus het scheppen van een competitieve atmosfeer en positieve groepsdruk kan een krachtig middel zijn om orde in het klaslokaal te managen. Ook het geven van een gezamenlijk cijfer voor een groepsopdracht is een manier, daarbij kun je de student de keuze laten of hij alleen aan de opdracht wil werken of in groepsverband, in groepsverband heeft dan het voordeel dat het

werk verdeeld kan worden maar hiervoor zal ook samengewerkt moeten worden. Nadeel is dat het soms tegen het gevoel van rechtvaardigheid indruist bij leerlingen om iedereen hetzelfde cijfer te geven ongeacht het aandeel in het resultaat.

e) Betrekken van de thuissituatie: Ouders/verzorgers betrekken bij zowel positief als negatief gedrag van hun kind is ook een effectief middel, ervan uitgaande dat iedere ouder het beste wil voor zijn kind en daarbij in gedachten houdend dat voor ieder kind de goedkeuring van zijn ouders vaak belangrijker is dan van zijn leraar. Hierbij kan men twee aspecten onderscheiden. De eerste is ouders bewust maken van het gedrag/de resultaten van hun kind en door bijvoorbeeld aan het begin van het schooljaar al contact te zoeken met de ouders om zo een goed fundament te leggen voor een positieve relatie met deze ouders. Daarna is het dan makkelijker dat contact te onderhouden door bijvoorbeeld regelmatig te bellen en in het geval van slechte resultaten dit met ouders en leerling (maandelijks) te bespreken. Een apart idee is van een leraar die een maandelijkse ontbijtmeeting houdt met ouders van leerlingen om de voortgang te bespreken en van gedachten te wisselen.. Het tweede aspect is een strategie en een systeem van consequenties ontwikkelen die (ook) thuis worden ondersteund.

Tot slot: bij alle disciplinaire maatregelen is het van belang in gedachten te houden dat de effectiviteit van deze strategieën niet afzonderlijk maar vooral in combinatie met elkaar tot resultaat zullen leiden.

2 OnderwijspraktijksituatieHoewel ik in mijn lessen niet snel problemen ervaar met orde en gezag en ook over het algemeen redelijk goed in staat ben om een effectief onderwijsklimaat te scheppen zijn er natuurlijk altijd verbeterpunten te benoemen en zaken die je anders zou wensen. Ik realiseer me daarbij ook dat ik het geluk heb om de voor de leerling interessante vakken te mogen geven, namelijk de beroepsgerichte en paard gerelateerde vakken. Als klassenmentor/coach hoor ik van mijn groepen ook hoe het hen in andere lessen vergaat, soms vanuit de groep zelf, soms vanuit een collega. In het gesprek dat ik dan met mijn mentorklas daarover voer komen de volgende punten vaak naar voren:

De docent is nog vaak politieagent en komt hierdoor niet altijd toe aan de kern van de les.

Leerlingen verwachten van de docent dat deze orde houdt i.p.v. dat zij zelf verantwoordelijkheid hiervoor nemen.

Leerlingen nemen nog snel een afwachtende/reactieve houding aan i.p.v. een proactieve houding.

Het lesgeven is nog vaak top-down (de docent is nog steeds vaak richtinggevend in het onderwijsproces en de leerinhoud). Dit laatste punt is specifiek iets wat ik zelf ervaar, als docent heb ik nog steeds het gevoel dat ik “alles” verteld moet hebben voor een geslaagde les.

Leerlingen houden van structuur en houden ervan dat er een duidelijke lijn gevolgd wordt, dus dat de docent duidelijk aangeeft waar de les over gaat, wat er geleerd moet worden, waar de toets over gaat of waar het werkstuk aan moet voldoen.

3 Gewenste verandering beschrijvingDe gewenste veranderingen die ik zou willen bewerkstelligen zijn tweeledig. Uiteraard zou ik bij de leerlingen over het algemeen meer motivatie wensen om zichzelf te ontwikkelen, meer leergierigheid en meer besef dat ze zelf ook een verantwoordelijkheid hebben in hun scholing. Daarnaast zou ik zou bij mezelf meer en beter in staat willen zijn om dit gedrag bij mijn leerlingen te stimuleren. Ik zou creatiever willen worden in mijn lesmethoden en daarbij minder snel willen terugvallen op de geijkte lesmethoden waarbij ik meer docent gestuurd bezig ben. Samengevat zijn dat de volgende punten:

Bij de leerling de intrinsieke motivatie om zich te verbeteren/ontwikkelen stimuleren.

Leerlingen zover krijgen dat zij reflecteren op hun eigen gedrag en gemotiveerd raken om uit het onderwijs te halen wat er in zit. Het besef ontwikkelen dat ook zij zelf als leerling verantwoordelijkheid zullen moeten nemen voor hun ontwikkeling.

De leerling mede verantwoordelijk maken voor een prettige leeromgeving. De “ Open Dag situatie” systematisch inburgeren. Hiermee bedoel ik dat tijdens

een Open Dag de leerlingen veelal een enthousiasme en een bepaalde trots op hun school uitstralen die op gewone lesdagen nogal eens ontbreekt. Inherent daaraan ziet alles er dan ook picobello uit terwijl op normale schooldagen iedereen de neiging heeft zijn rommel neer te gooien waar hij/zij staat met als gevolg dat de docent wederom in zijn rol van controleur wordt geduwd.

Bij mezelf een verandering teweeg brengen om de leerling wat meer ruimte voor eigen inbreng te geven, met andere woorden leren om wat flexibeler met de lesstof om te gaan, meer gebruik te gaan maken van voorbeelden, situaties en eigen ervaringen van leerlingen.

Bij mezelf nog bewuster gebruik gaan maken van handvatten om gewenst/ongewenst gedrag in de klas te bekrachtigen of te ontmoedigen.

Bij de start van de les wil ik bewuster gebruik gaan maken van een stuk commitment, mezelf even inleven in de leerlingen en informeren naar hun week i.p.v. direct te beginnen met de les.

Inhoudelijk wil ik meer gebruik gaan maken van beeldmateriaal uit de praktijklessen, bijvoorbeeld door het programma coach’s eye te gaan toepassen om praktijksituaties terug te kunnen kijken en in de theorielessen te analyseren om zo ook in de theorielessen reflectie standaard in te bouwen.

4 Relevante aspecten van klassenmanagement die bij die veranderingen een rol spelen.

Een vaste klas, waar je in de loop van de tijd een band mee hebt opgebouwd, heeft absoluut de voorkeur wanneer het gaat om coaching op kernkwaliteiten en motivatie en maakt het ook makkelijker om leerlingen aan te spreken op gedrag.

Duidelijke regels welke je aan het begin van je lessenreeks, liefst samen met de leerlingen, vaststelt. Dit lijkt een schot voor open doel echter in de praktijk blijkt dit toch vaak lastig te zijn. Ik denk dat het goed is om altijd even de tijd te nemen en stil te staan bij welke regels er nu echt toe doen. Belangrijk is dat een aantal regels ook in de breedte, dus door het gehele docententeam, gedragen worden, bijvoorbeeld wanneer het gaat over telefoongebruik, eten in de klas etc. Daarnaast kan ik me voorstellen dat er ook specifieke afspraken gemaakt worden tussen klas en docent. Ook moet duidelijk zijn hoe in uitzonderlijke

situaties gehandeld kan en mag worden, ik denk dat er daar ook enige vrijheid bij de docent zelf moet kunnen liggen.

Om de leerlingen mede verantwoordelijk te maken voor een opgeruimde en prettige leeromgeving zal het hele docententeam een gezamenlijke visie hierover moeten uitstralen en hier ook het goede voorbeeld in moeten geven. Daarbij is het van belang dat bij “overtredingen” ook direct gereageerd wordt ( lik op stuk beleid) en dat ongewenste zaken niet genegeerd worden. Minstens zo belangrijk is het ook dat je als individuele docent betrokkenheid uitstraalt bij je school en schoolomgeving en zelf het goede voorbeeld geeft.

Uit competitie en gezamenlijke projecten valt nog veel meer te halen. “Voor en door de leerlingen”. In overleg met het management zou het mogelijk gemaakt moeten worden dat leerlingen ook een beloning ontvangen voor goed uitgevoerde projecten. Projecten die een toegevoegde waarde hebben voor hun onderwijs maar bijvoorbeeld ook ten bate van de school kunnen zijn. De afgelopen periode heeft een groep leerlingen bijvoorbeeld praktische klussen gedaan als het scheren van schoolpaarden om geld in te zamelen voor een stage reis naar Oeganda. Hiermee werden hun praktische vaardigheden verbeterd en werd de school een klus uit handen genomen. Ook het organiseren van een wedstrijd voor alle leerlingen van de school past hierin, als beloning kunnen de leerlingen de opbrengst hiervan gebruiken voor het bezoeken van een paardensportevenement.

Voldoende tijd om uitdagende lessen voor te bereiden is een aspect wat vooral vanuit de schoolleiding hoog op de agenda moet staan. Vaak is de wil wel aanwezig maar bij gebrek aan tijd om lesstof te vernieuwen merk ik, bij mezelf althans, dat ik snel terugval op bestaand of eerder ontwikkeld materiaal. Ook bemerk ik momenteel een tendens dat lessen een eenheidsworst worden die door iedereen gegeven moeten kunnen worden: lessen en lesmateriaal worden ontwikkeld door een kleine groep en staan zo vast dat er weinig ruimte meer is voor individuele inbreng. Het is natuurlijk goed dat er een duidelijke studiewijzer is en dat er consensus bestaat over de te behandelen onderwerpen en lesstof, maar ik ben van mening dat het maken en beoordelen van de lesstof een taak voor de vakgroep moet zijn. Ik zou er dan ook voor willen pleiten dat de “ouderwetse” vakgroepen weer heringevoerd zouden worden en als belangrijkste taak krijgen het updaten en aanpassen van lesstof en het ontwikkelen van relevante en uitdagende opdrachten om met die lesstof te kunnen gaan stoeien.

5 Innovatief ontwerp om gewenste verandering te bewerkstelligena. Beschrijving ontwerp ( hoe aanpakken)

Gebruik van non verbale signalen: ik heb de afgelopen weken bewust een aantal keren gebruik gemaakt van de “ongemakkelijke stilte”, duidelijk oogcontact gezocht en, tijdens een les didactiek en communicatie, ben ik een keer “dreigend” naar een leerling toegelopen die er steeds tussendoor zat te kletsen. Toen dit een geschrokken reactie opleverde heb ik naar de klas toe aangegeven dat dit nu een vorm van non-verbale communicatie was. Daarna was er absoluut aandacht voor de les.

Meer koppeling tussen theorie en praktijk: het lokaal uit en de rijbaan in. Zeker in onze situatie, waarin we een praktijkschool aan huis hebben, zou dit veel meer benut kunnen worden. Ook lessen algemene vakken, zoals Engels, kun je in de rijbaan geven. Laat leerlingen maar eens in het Engels een rijles

voorbereiden en aan elkaar geven. Hoewel ik geen docent Engels ben ga ik dit in de komende weken opnemen met mijn collega Engels en voorstellen om een pilot te doen bij mijn 3e jaars mentorgroep. Aangezien deze klas dit jaar examen in zowel het vak Engels als het vak instructie geven in de rijbaan moet doen zou dit een mooie combinatie zijn.

Bij een nieuwe groep, welke ik de komende periode 1 uur in de week heb tijdens een terugkomdag van stage, ga ik de les bewust starten met een rondje ervaringen op stage. Vanuit deze ervaringen wil ik de leerlingen laten nadenken over waar ze behoefte aan hebben, waar ze tegenaan lopen en waar ze meer van willen weten om ze van daaruit hun leervraag te laten formuleren. Deze leervragen wil ik gaan opnemen in mijn studiewijzer.

Het element beloning: met een van mijn vorige groepen heb ik het vak organiseren evenementen gegeven. Ik ga aan deze groep voorstellen dat ze de opbrengst mogen besteden aan een educatief doel naar keuze. Inmiddels heeft de groep ervoor gekozen om in maart naar een groot paardensportevenement te gaan in Brabant. Met volgende groepen ga ik van tevoren al bespreken wat er voor hen als groep voor profijt te behalen valt uit het organiseren van een evenement. De cirkel rond maken door ze mee te laten denken over opzet, uitvoering en resultaat.

Voor een van mijn andere nieuwe klassen heb ik een aantal “uitspraken” samengesteld om de les mee te beginnen en hen over na te laten denken m.b.t. hun eigen leerproces:

- “Hard work beats talent when talent doesn’t work hard” ( uitspraak van een Amerikaanse top basketballer).

- “Je kunt het paard wel naar de beek brengen maar je kunt hem niet dwingen te drinken” ( Confusius)

- “Talent is een cadeau, wat je ermee doet is een keuze”- “Als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg”

Of het in de loop van de tijd iets oplevert is de vraag maar ik had in ieder geval hun aandacht en hopelijk blijft er iets van hangen.

Gebruik maken van contact met thuissituatie, hier proactief mee omgaan. Dit is iets wat ik al veel doe, echter voor de nieuwe mentorgroep ga ik dit nog meer toepassen door al in de 1e maand ( telefonisch) contact te zoeken met de ouders voor een inleidend gesprek.

Gebruik maken van eigen beeldmateriaal. Ik wil voor 1 mei gebruik kunnen maken van het programma coach eye. In de tussentijd laat ik leerlingen elkaar tijdens rijlessen en lessen instructie geven filmen met hun mobiele telefoon om dit daarna in een tussenuur met hen terug te kijken en te bespreken

b. Kansen en bedreigingen Wat betreft de onderwijsmethode merk ik vaak dat zowel de docent als de

leerling snel terugvallen in bekende rolpatronen. Als docent val ik snel terug in mijn oude rol als maar ook bij de leerling merk ik de behoefte om achterover te leunen en de lesstof over zich heen laten komen. Doordat beide partijen hier snel op terugvallen is verandering lastiger te bewerkstelligen.

Voor veel nieuwe onderwijsmethoden biedt internet een kans; er is digitaal veel interessant materiaal te vinden, het is makkelijker om gebruik te maken van beeldmateriaal. Een bedreiging vormt het feit dat nog niet in alle lokalen een

digibord aanwezig is. Ook wordt je afhankelijk wordt van systemen en systeembeheerders.

Vakkennis overbrengen vanuit een praktijkervaring blijft uitermate belangrijk . Uit allerlei onderzoeken en enquêtes over wat een docent nu een goede docent maakt blijkt iedere keer weer dat vakkennis, enthousiasme, op de hoogte zijn van de actualiteit en de verbinding kunnen leggen tussen theorie en praktijk de belangrijkste factoren zijn. Daarom blijft het voor een docent van wezenlijk belang om zelf ook in het vakgebied actief en up to date te zijn.

c. Realisatie eisen ( praktische situatie beschrijven, hoe is het verlopen) Wat betreft mijn eigen ervaringen tot nu toe met zaken die ik anders heb

aangepakt heb ik e.e.a. al beschreven onder het kopje aanpak. In algemene zin het volgende: met name in de leeftijd 16-18 jaar merk ik dat de

leerling nog veel behoefte heeft aan structuur en sturing. Dit lijkt in tegenspraak met het competentiegerichte onderwijs waarbij van de leerling veel initiatief en reflectie gevraagd wordt. Ten behoeve van dit competentiegerichte onderwijs hebben wij op dit moment een digitale leeromgeving ingericht voor de leerling waar ook al het lesmateriaal te vinden is, evenals opdrachten en ruimte voor hun eigen portfolio en ervaringen. Ook wordt de leerling gevraagd feedback op elkaars producten te geven en te ontvangen. We werken hier nu 2 jaar mee en ik ben tot nu niet onverdeeld enthousiast over de resultaten. Ik vind dat er erg weinig uitkomt, veel is knip en plakwerk en wanneer je doorvraagt op inhoud blijken ze eigenlijk alleen reproductief bezig te zijn geweest en nauwelijks te hebben nagedacht over de inhoud. Ook het geven en ontvangen van feedback is teleurstellend: het beperkt zich tot algemene frasen over lay-out en plaatjes en mist iedere vorm van diepgang. Daarnaast merk ik dat de leerlingen amper gebruik maken van het digitale lesmateriaal/boeken en eigenlijk alleen de PowerPoints leren. Leerlingen geven zelf ook aan het “papier” te missen.Waar ik wel enthousiast over ben en wat ik zeker een meerwaarde vind is de wijze van toetsen zoals we dit in het “nieuwe” onderwijs doen. Namelijk een combinatie van digitaal toetsen en mondelinge assessments in kleine groepen. Dit vind ik absoluut een meerwaarde hebben en een zeer goed beeld geven van de aanwezige kennis, daarnaast is het ook een groot voordeel dat je de leerling ook in presentatievaardigheden en attitude kunt sturen.

Kortom: nadenken over vernieuwing is goed maar, zoals in de “Vork” beschreven, er moet niet vernieuwd worden om het vernieuwen zelf. Het onderwijs is er een kei in om steeds oude wijn in nieuwe zakken te doen en het wiel opnieuw uit te vinden. Laten we goed naar onze leerlingen blijven kijken en zoeken wat past bij het individu. Volgens een van de succesvolste zwemcoaches aller tijden, Jacco Verharen , is de kunst van het coachen om te vinden wat past bij het individu. Dit doe je door te observeren, te onderzoeken, technieken en wetenschap te gebruiken en door goede communicatie en oog voor detail. Ik denk dat dit zondermeer ook van toepassing is op het onderwijs.

Ineke LodeDeurne