Iedereen kruipt in zijn schulp. Door Gemengde wijk maakt ... 06... · roemd geworden verslag van de...
1
ZATERDAG 28 JUNI 2008 [email protected] | de Volkskrant | 1 het Betoog B ij het Haagse ministerie van Financiën stond af- gelopen donderdagoch- tend de beroemde socio- loog Robert Putnam op de stoep. Niet om te praten over fiscaal-economisch beleid, maar om Wouter Bos bij te lichten over de invloed van immigratie op so- ciale cohesie. Zei Bos in zijn rol als partijleider niet onlangs: ‘Integra- tie is de grote nieuwe sociale kwestie van de komende decen- nia. Ik moet daar zelf leiding aan geven’? Aldus kwam Putnam hem op z’n wenken bedienen. De Amerikaanse hoogleraar is on tour door Europa. Overal wordt hij met egards ontvangen, want alle landen in Europa worstelen met de gevolgen van immigratie. Putnam helpt positivo’s over de multiculturele samenleving hard- handig uit de droom. Immigratie van nieuwe etnische groepen maakt dat mensen zich terugtrek- ken uit de samenleving. Hun ver- trouwen neemt af, ze kruipen in hun schulp. Putnam stelde het onomstotelijk wetenschappelijk vast. De Amerikaanse socioloog is een autoriteit op het terrein van sociale samenhang. Eerder schreef hij Bowling alone, een be- roemd geworden verslag van de gestage afbrokkeling van de ge- meenschapsbanden in de Vere- nigde Staten. Ofschoon bowlen steeds populairder is geworden, trok de competitie steeds minder belangstellenden. Mensen bow- len vaker in hun eentje, zo stelde Putnam vast. Deze ontwikkeling werd een metafoor voor afnemen- de sociale cohesie. Nu komt daar het effect van im- migratie bij, zegt hij. Niet ieder- een was daar blij mee. Weten- schappers uit Nijmegen verweten Putnam diens Amerikaanse con- clusies te gemakkelijk over te planten op Europa. Maar recente- Weg zijn ze, de tapes van de Hofstadgroep 3 Kwam het door de rouwband? U-pagina: 7 Interview Immigratie bevordert de creativiteit, zegt Robert Putnam, maar versterkt ook het isolement van sociale groepen ten opzichte van elkaar. ‘Iedereen kruipt in zijn schulp.’ Door Yvonne Zonderop. ‘ Gemengde wijk maakt eenzaam ’ lijk schaarde socioloog Jaap Dron- kers zich achter Putnams bevin- dingen. Ook in Europa neemt in etnisch gemengde wijken zowel bij allochtonen als bij autochto- nen het onderling vertrouwen af, verklaarde hij. Wouter Bos noemde integratie de belangrijkste hedendaagse sociale kwestie. Vindt u dat ook? ‘Het is een cruciaal onderwerp voor alle westerse landen. We kunnen met zekerheid voorspel- len dat over twintig jaar alle wes- terse landen etnisch diverser zul- len zijn dan nu. Dat geldt voor Zweden, Nieuw Zeeland, Japan, noem maar op.’ Zelfs als immigratie verder wordt bemoeilijkt? ‘Los van het feit dat ik dat een ver- keerde oplossing zou vinden, ja, ook dan neemt de diversiteit toe, alleen al vanwege demografische factoren. In veel westerse landen vergrijst de autochtone bevol- king. Immigranten zijn jonger, ze krijgen meer kinderen. ‘Dat brengt allerlei voordelen. Succesvolle immigratie bevordert ondermeer de creativiteit en de economie. Maar diversiteit is ook lastig, zeker in het begin. Immi- gratie leidt ertoe dat alle betrok- kenen in hun schulp kruipen, ook de immigranten zelf. Het effect is niet dat groepen tegenover elkaar komen staan, het racisme groeit niet. Maar binnen elke groep neemt het isolement toe. ‘Op langere termijn leren sa- menlevingen hiermee om te gaan, zodat positieve effecten gaan overheersen – althans, in de succesvolle gevallen. Mijn eigen Verenigde Staten zijn daar een voorbeeld van. Mijn voorouders kwamen in 1640 naar Amerika. Zij, de zogenaamde pinkfaced peo- ple, stonden niet te juichen toen eind 19de eeuw al die Italianen, Polen en Tsjechen binnenstroom- den. Dat waren geen echte Ameri- kanen, vonden ze. Maar twee ge- neraties later was het probleem nagenoeg weg. Toen ik trouwde met de dochter van Russisch-Jood- se immigranten keek werkelijk niemand daarvan op. ‘Eigenlijk is die integratie zo succesvol gelopen dat velen den- ken dat het allemaal vanzelf ging. Maar dat was zeker niet het geval.’ U zegt: immigratie levert uiteinde- lijk voordelen op. Dan verwijst u naar de VS. Maar immigranten in Europa hebben vaak een andere geschiedenis. Zijn de voordelen voor de zittende bevolking daar- door misschien minder duidelijk? ‘Laten we eerlijk zijn: de voorde- len van immigratie zijn altijd on- duidelijk voor de zittende bevol- king. Daarom zeiden de pinkfaced people: wij willen geen Joden in Amerika. Nu beschouwt iedereen Woody Allen als een Amerikaanse komiek, maar toen noemde men dat Joodse humor. Iedere gemeen- schap zegt aanvankelijk: onze im- migranten zijn anders. ‘Veel immigranten in Europa zijn moslim, dat is een serieuzer argument. Maar goed, de VS wa- ren overwegend protestants toen al die katholieke Polen en Italia- nen kwamen. Dat viel ook niet goed bij iedereen. Katholieken zijn loyaal aan de Paus, niet aan ons, zeiden de critici. Daarom ben ik altijd op mijn hoede als religie wordt aangevoerd als argument tegen succesvolle immigratie. ‘Sommige Europeanen klagen dat moslim-immigranten zo vaak samenklitten. Maar dat geldt voor alle soorten immigranten, dat doen ze altijd en overal. Als ik in Amsterdam zou komen wonen, ging ik ook als eerste op zoek naar Amerikanen en naar de McDo- nald’s. Je raakt in een isolement als je je land en familie verlaat. Daar ga je op zoek naar wat ik bon- ding (bindend) sociaal kapitaal noem, naar relaties met gelijkge- stemden. Waar het vervolgens om gaat is dat dit bindend kapitaal wordt omgezet in bridging (over- bruggend) sociaal kapitaal, dus in relaties met mensen met een an- dere achtergrond. ‘Van de Italianen die naar de VS kwamen klitte de eerste generatie samen. Maar hun zoons en doch- ters werden lid van de Rotary. Bon- ding leidde tot bridging. Puur lo- gisch bezien, kun je niet uitslui- ten dat dit bij moslims anders werkt en dat hun bindend sociale kapitaal zich niet omzet in over- bruggend kapitaal. Maar aange- zien de zittende bevolking dit ver- wijt altijd maakt aan nieuwko- mers, vind ik dat de plicht tot be- wijsvoering bij hun ligt.’ Nederland is lang verzuild ge- weest. De laatste jaren zetten we wijkbewoners juist aan tot men- ging, maar zonder veel succes. Hoor ik u zeggen dat die verzuiling zo slecht nog niet was? ‘Ik onderken het belang van bin- ding. Maar de cruciale vraag is: staat binding overbruggende con- tacten in de weg? Mijn onderzoek in zowel de VS als Europa toont keer op keer aan dat binding juist leidt tot overbrugging. Ze zijn po- sitief aan elkaar gecorreleerd.’ Dus: groepsvorming stimuleren? ‘Ik zou het in ieder geval niet te- genwerken. Groepsvorming heeft vaak geen stimulans nodig. Ik zou mijn energie gebruiken om over- brugging te stimuleren, want dat is veel moeilijker.’ Hoe krijg je dat voor elkaar? ‘Op school bijvoorbeeld. Met be- hulp van symbolen. In Amerika hebben veel sporthelden een ver- leden als immigrant. In Boston, waar ik vandaan kom, beschikken we op dit moment over het beste American football team, het beste baseball team en het beste basket- ball team. Dat zijn allemaal multi- etnische teams, met zwarten, blanken, Latino’s, Aziaten. Ook de politiek loopt voorop. Nieuwko- mers stemmen op mensen die hen vertegenwoordigen, dus in Amerika neemt het aantal Spaans- talige politici snel toe. ‘De VS zijn zeker geen hemel op aarde. Maar wat betreft immigra- tie bogen wij op meer ervaring dan veel andere landen. Daarom geef ik twee voorbeelden waar uw lezers misschien van opkijken, maar die toch illustratief zijn. ‘Ten eerste noem ik het leger. Dat is een ongelofelijk goed geïn- tegreerde organisatie. Dertig jaar geleden was dat wel anders. Maar tegenwoordig heeft de gemiddel- de Amerikaanse soldaat veel meer interraciale vriendschappen dan de gemiddelde burger. Het leger heeft daar bewust op aange- stuurd. Deels door met symbolen te werken, deels door elke unit een eigen, nieuwe identiteit mee te geven. En de soldaat hoeft zijn oude identiteit niet op te geven. Hij blijft ook nog gewoon zwart, of Latino.’ Dat is in Nederland een beladen kwestie. Dubbele nationaliteit wordt gezien als gebrek aan toe- wijding aan het nieuwe thuisland. ‘In Amerika is een dubbele identi- teit de normaalste zaak van de we- reld. We spreken over Dutch-Ame- rican, Russian-American, geen en- kel probleem. Dat concept schijnt in Europa niet zo aan te slaan. Je hoort niet vaak spreken over een Indiase Brit of een Turkse Neder- lander. Toch werkt dat bij ons heel goed, want het onderstreept het idee dat je beide bent, dat je niet hoeft te kiezen.’ Waarom zou je niet hoeven kie- zen? Het is toch een keuze om in een nieuw land een bestaan op te bouwen? ‘Zeker. Maar daarmee verdwijnt je oude identiteit niet. Je kunt hoog- uit zeggen dat die nieuwe identi- teit net iets belangrijker is. Dat is ook het punt van mijn tweede voorbeeld: de rol van religie. Nieu- we Evangelische kerken, die voor- al in het zuiden van de VS enorm in opmars zijn, trekken een onge- lofelijk divers publiek. Laatst zat ik bij zo’n massale dienst met zes- duizend andere kerkgangers, aan mijn linkerhand naast twee Lati- no’s waarnaast een blondine zat, aan mijn rechterhand een Kore- aans stel en daarnaast een zwart echtpaar. Hoe kregen ze dat voor elkaar? Door iets aan te bieden dat nóg meer aansprak dan ieders oorspronkelijke identiteit.’ U zegt: immigratie vergt blijvende aanpassing. ‘Integratie is niet gemakkelijk, maar het is ook niet onmogelijk. Wouter Bos heeft gelijk als hij dit een cruciale kwestie noemt. De landen die dit vraagstuk het snel- ste goed weten op te lossen, zul- len in de 21ste eeuw het succes- volst zijn. Sommige landen zullen daarin slagen, anderen zullen in een intense ideologische strijd be- landen die hen veel schade kan berokkenen, ook economisch.’ En hoe schat u de kansen van Ne- derland in? Na een lange aarzeling: ‘Ik denk dat ik die vraag niet ga beant- woorden.’ Dat klinkt omineus! ‘Waarschijnlijk zou ik zeggen: dat hangt af van welke politieke krachten in Nederland de boven- toon krijgen. En ik wil niet de in- druk wekken dat ik de ene partij boven de andere prefereer. Dus laat ik mij beperken tot de uit- spraak dat ik zowel een bemoedi- gende als een ontmoedigende po- litieke toekomst voor Nederland zie als het om integratie gaat.’ Wat kan Nederland met Putnam? Er was eens een boer die Goofy heette. Hij woonde in een klein huisje samen met zijn vrouw en Kareltje, zijn zoon. De hele dag werkte Goofy op het graanveld, terwijl zijn vrouw thuis bleef om voor het huishouden te zorgen. Iedere avond als Goofy thuiskwam, be- gon hij te mopperen. ‘Ik werk en ik werk maar!’ Altijd ant- woordde z’n vrouw: ‘Denk je soms dat het huishouden leuk is?’ Op een avond zei Kareltje: ‘Als jullie willen weten wie er het hardst werkt, waarom ruilen jullie dan niet?’ Zo begint het geïllustreerde meesterwerk Goofy past op het huis, een deeltje in de serie Dis- ney Boekenclub. Boer en boerin gaan de uitdaging aan, onhan- dige man maakt van het huis- houden een onbeschrijflijke puinzooi en eindigt op zijn kop in de kookpot. ‘Goofy’s vrouw rende het huis binnen. Daar lag Goofy – tot aan z’n oren in de koude havermout. Die avond gaf Goofy toe dat het huishou- den zwaar werk was. En zijn vrouw gaf toe dat het werken op het veld ook zwaar was.’ Het boekje heb ik mijn doch- ter Sophie vroeger diverse ma- len met plezier voorgelezen, zonder vrees dat de onverholen ideologische boodschap – het huishouden kan maar beter aan de vrouw worden overgela- ten, werk buitenshuis aan de man – tot gevolg zal hebben dat zij later geen autonome grrrl zal worden, maar een huismoe- ke dat haar plaats achter het zespits-fornuis met afzuigkap kent. Het is tegenwoordig volmaakt vanzelfsprekend dat zij dat niet wordt, zoals het voor haar oma Corrie in de jaren vijftig vol- maakt vanzelfsprekend werd geacht dat zij dat wél werd. Werd geacht. Of mijn moeder daar zelf tot in het merg van overtuigd was, weet ik zo net niet. Met pijn in het hart gaf zij rond 1950 met haar status als ongehuwde ook haar werk als verpleegster op. Heb ik begre- pen. Ik heb het haar zelf nooit kunnen vragen, zomin als ik haar ooit heb kunnen vragen naar het huisvrouwenbestaan in de jaren dat ieder nog zijn plaats kende. Daarvoor moet ik te rade gaan bij een uiterst suspecte bron: de cursiefjes die mijn vader tussen 1956 en haar dood in 1962 in De Zaanlander publiceerde. Vaak worden daarin huiselijke tafere- len geschetst, maar altijd van- uit het male chauvinist oog- punt van de auteur. Die bezag het vrouwenleven – in casu dat van zijn echtgenote – met een mix van meewarigheid en spot. Praten doen de vrouwen nooit in de stukjes, laat staan spre- ken. Ze kwebbelen dan wel bab- belen. Ze krijgen eens per jaar de gekte van de grote schoon- maak in de kop, ze doen niets liever dan (kritisch, maar met vochtige ogen) bruidjes kijken bij het gemeentehuis en met kinderlijke begeerte bestormen zij een marktkoopman die hoedjes in de ramsj doet voor 1,90 gulden ’t stuk. Onbegrip, was het misschien ook, of gecultiveerde desinteres- se. ‘Nu kan ik niet zeggen dat ik mij tot dusver zo erg intens heb beziggehouden met het voeden en het drenken van m’n acht maanden oude dochter’, schrijft hij, wanneer mijn moe- der op kraamvisite gaat en hem achterlaat met een hongerige baby. ‘Ach, je ziet je vrouw wel eens rommelen en zo. ’t Gaat al- tijd goed, dus waarom zou je je ermee bemoeien, nietwaar?’ Rommelen en zo. Dit keer gaat het niet goed, dochter slaat en schopt de le- pels pap de kamer rond en ‘toen m’n vrouw na een uurtje terug- kwam, geleek ik sprekend op het slachtoffer uit zo’n ouder- wetse gooi- en smijtfilm’. Tot aan z’n oren in de koude havermout. Dat er dus in de jaren zestig enig ‘onbehagen bij de vrouw’ leefde, zoals Joke Smit met saamgeknepen lippen pamflet- teerde, lijkt mij meer dan te- recht. Twee overleden echtgenotes en een feministische golf later troffen we mijn vader in de keu- ken aan bij het bereiden van de maaltijd voor hem en nako- mertje Jeroen. De hamburgers- uit-blik, hadden we uitgelegd, moeten worden opgewarmd in een koekenpan. En daar stond Goofy, met het blik rechtop in de koekenpan geplaatst op het gas. Het blik- deksel had hij opengedraaid, dat wel. Toen vonden we hem toch wel heel lief. En toen moest Goofy dan toch hamburgers opwarmen Geboren in ’53 Rob Vreeken Zeven auteurs vertellen om de beurt over de dilemma’s van hun generatie. Aya Zikken (1919), Helga Ruebsamen (1934), Ger Thijs (1948), Rob Vreeken (1953), Philippe Remarque (1966), Yasmine Allas (1967) en Anna Woltz (1981). Volgende week: Yasmine Allas Robert D. Putnam 1941 - geboren in Port Clinton, Ohio 1963 - bachelor op Swarthmore Col- lege 1964 - studeert met een Full- brightbeurs op Balliol College, Oxford 1965 - 1970 master en promotie op Yale 1970 - 1979 docent op de Universi- teit van Michigan 1979 - nu werkaam op Harvard, on- der meer als decaan van the Kennedy School en tegen- woordig als Malkin Professor of Public Policy. Robert D. Putnam schrijft sinds 1993 over sociaal kapitaal. In 1996 publi- ceerde hij het geruchtmakende arti- kel Bowling Alone. In 2000 volgde het boek met dezelfde titel, waarin hij het artikel uitwerkt en zijn critici antwoordt. Putnam zet zich actief in om het sociaal kapitaal in de VS weer te laten toenemen. Dat resul- teerde in het boek Better Together (2003) met voorbeelden van nieuwe sociaal kapitaalvorming. ‘Sociale samenhang... Nee, daar heb ik weinig last van.’ Met die quote uit een straatinterview begon woens- dag 26 juni de bijeenkomst ‘Van bar- becue tot burenhulp’ die op initiatief van staatssecretaris Jet Bussemaker in de Rode Hoed werd georgani- seerd. Bussemaker maakt zich zor- gen over de toenemende kloof tus- sen mensen die het druk hebben met werk, kinderen en hobby’s en anderen (ouderen, zieken en gehan- dicapten) die steeds verder vereen- zamen. Vaak leven bewoners zo langs elkaar heen dat zij zelfs geen conflicten meer aangaan. Dat is slecht voor een buurt. Bussemaker wilde dus nagaan wat gemeenten en de nationale overheid kunnen met Putnams bevindingen over diversi- teit en sociale samenhang. Nadat Putnam de zaal ervan had overtuigd dat toenemende diversi- teit in een gemeenschap direct zorgt voor een afnemend vertrouwen in andere leden van die gemeenschap, gaf hij zijn publiek een positieve boodschap mee. ‘De afgelopen vijf maanden waren de meest opwin- dende sinds ik de Amerikaanse poli- tiek volg. Zij vormden het ultieme bewijs dat jarenlang actief integra- tie- en emancipatiebeleid werkt.’ Deze oplossing was echter niet erg geruststellend voor SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan, die op de eerste rij zat. Hij benadrukte dat ook de omgekeerde beweging kan voor- komen, zoals Nederland tussen 2000 en 2005 heeft ervaren. Immi- gratie en toenemende ontzuiling hebben het vertrouwen in de Neder- landse samenleving een flinke deuk opgeleverd. Hoe zorgen we dat die ontwikkeling niet doorzet? Putnam bleef het antwoord daarop schuldig, maar een panel van wet- houders en wetenschappers zette vervolgens zijn tanden in die vraag. Bussemaker zei zelf een belangrijke rol te zien voor sport. Zo ziet ze dat Afellay en Boulahrouz nu voor de Marokkaanse gemeenschap doen wat Gullit en Rijkaard in de jaren tachtig voor de Surinamers deden. De staatssecretaris gaat ook de sa- menwerking tussen onderwijs en amateurclubs stimuleren. Ten slotte benadrukte zij dat er visionaire wet- houders nodig zijn, zoals de Rotter- damse Jantine Kriens, die assertief bruggen bouwen tussen verschillen- de bevolkingsgroepen. Meer informatie: wmo.dsp-groep.nl Robert D. Putnam, woensdag in Amsterdam. Foto Joost van den Broek / de Volkskrant
Transcript of Iedereen kruipt in zijn schulp. Door Gemengde wijk maakt ... 06... · roemd geworden verslag van de...
ZATERDAG 28 JUNI 2 0 0 [email protected] | de Volkskrant | 1
he tBe toog
Bij het Haagse ministerievan Financiën stond af-gelopen donderdagoch-tend de beroemde socio-loog Robert Putnam op
de stoep. Niet om te praten overfiscaal-economisch beleid, maarom Wouter Bos bij te lichten overde invloed van immigratie op so-ciale cohesie. Zei Bos in zijn rol alspartijleider niet onlangs: ‘Integra -tie is de grote nieuwe socialekwestie van de komende decen-nia. Ik moet daar zelf leiding aangeven’? Aldus kwam Putnam hemop z’n wenken bedienen.
De Amerikaanse hoogleraar ison tour door Europa. Overal wordthij met egards ontvangen, wantalle landen in Europa worstelenmet de gevolgen van immigratie.Putnam helpt positivo’s over demulticulturele samenleving hard-handig uit de droom. Immigratievan nieuwe etnische groepenmaakt dat mensen zich terugtrek-ken uit de samenleving. Hun ver-trouwen neemt af, ze kruipen inhun schulp. Putnam stelde hetonomstotelijk wetenschappelijkvast.
De Amerikaanse socioloog iseen autoriteit op het terrein vansociale samenhang. Eerderschreef hij Bowling alone, een be-roemd geworden verslag van degestage afbrokkeling van de ge-meenschapsbanden in de Vere-nigde Staten. Ofschoon bowlensteeds populairder is geworden,trok de competitie steeds minderbelangstellenden. Mensen bow-len vaker in hun eentje, zo steldePutnam vast. Deze ontwikkelingwerd een metafoor voor afnemen-de sociale cohesie.
Nu komt daar het effect van im-migratie bij, zegt hij. Niet ieder-een was daar blij mee. Weten-schappers uit Nijmegen verwetenPutnam diens Amerikaanse con-clusies te gemakkelijk over teplanten op Europa. Maar recente-
Weg zijn ze, de tapesvan de Hofstadgroep
3
Kwam het doorde rouwband?
U-pagina: 7
Interview Immigratie bevordert de creativiteit, zegt Robert Putnam, maar versterkt ook het isolementvan sociale groepen ten opzichte van elkaar. ‘Iedereen kruipt in zijn schulp.’ Door Yvonne Zonderop.
‘Gemengde wijk maakt eenzaam’lijk schaarde socioloog Jaap Dron-kers zich achter Putnams bevin-dingen. Ook in Europa neemt inetnisch gemengde wijken zowelbij allochtonen als bij autochto-nen het onderling vertrouwen af,verklaarde hij.
Wouter Bos noemde integratie debelangrijkste hedendaagse socialekwestie. Vindt u dat ook?‘Het is een cruciaal onderwerpvoor alle westerse landen. Wekunnen met zekerheid voorspel-len dat over twintig jaar alle wes-terse landen etnisch diverser zul-len zijn dan nu. Dat geldt voorZweden, Nieuw Zeeland, Japan,noem maar op.’
Zelfs als immigratie verder wordtbemoeilijkt?‘Los van het feit dat ik dat een ver-keerde oplossing zou vinden, ja,ook dan neemt de diversiteit toe,alleen al vanwege demografischefactoren. In veel westerse landenvergrijst de autochtone bevol-king. Immigranten zijn jonger, zekrijgen meer kinderen.
‘Dat brengt allerlei voordelen.Succesvolle immigratie bevordertondermeer de creativiteit en deeconomie. Maar diversiteit is ooklastig, zeker in het begin. Immi-gratie leidt ertoe dat alle betrok-kenen in hun schulp kruipen, ookde immigranten zelf. Het effect isniet dat groepen tegenover elkaarkomen staan, het racisme groeitniet. Maar binnen elke groepneemt het isolement toe.
‘Op langere termijn leren sa-menlevingen hiermee om tegaan, zodat positieve effectengaan overheersen – althans, in desuccesvolle gevallen. Mijn eigenVerenigde Staten zijn daar eenvoorbeeld van. Mijn voorouderskwamen in 1640 naar Amerika.Zij, de zogenaamde pinkfaced peo-ple, stonden niet te juichen toeneind 19de eeuw al die Italianen,
Polen en Tsjechen binnenstroom-den. Dat waren geen echte Ameri-kanen, vonden ze. Maar twee ge-neraties later was het probleemnagenoeg weg. Toen ik trouwdemet de dochter van Russisch-Jood-se immigranten keek werkelijkniemand daarvan op.
‘Eigenlijk is die integratie zosuccesvol gelopen dat velen den-ken dat het allemaal vanzelf ging.Maar dat was zeker niet het geval.’
U zegt: immigratie levert uiteinde-lijk voordelen op. Dan verwijst unaar de VS. Maar immigranten inEuropa hebben vaak een anderegeschiedenis. Zijn de voordelenvoor de zittende bevolking daar-door misschien minder duidelijk?‘Laten we eerlijk zijn: de voorde-len van immigratie zijn altijd on-duidelijk voor de zittende bevol-king. Daarom zeiden de pinkfacedpeople: wij willen geen Joden inAmerika. Nu beschouwt iedereenWoody Allen als een Amerikaansekomiek, maar toen noemde mendat Joodse humor. Iedere gemeen-schap zegt aanvankelijk: onze im-migranten zijn anders.
‘Veel immigranten in Europazijn moslim, dat is een serieuzerargument. Maar goed, de VS wa-ren overwegend protestants toenal die katholieke Polen en Italia-nen kwamen. Dat viel ook nietgoed bij iedereen. Katholiekenzijn loyaal aan de Paus, niet aanons, zeiden de critici. Daarom benik altijd op mijn hoede als religiewordt aangevoerd als argumenttegen succesvolle immigratie.
‘Sommige Europeanen klagendat moslim-immigranten zo vaaksamenklitten. Maar dat geldt vooralle soorten immigranten, datdoen ze altijd en overal. Als ik inAmsterdam zou komen wonen,ging ik ook als eerste op zoek naarAmerikanen en naar de McDo-nald’s. Je raakt in een isolementals je je land en familie verlaat.Daar ga je op zoek naar wat ik bon -ding (bindend) sociaal kapitaalnoem, naar relaties met gelijkge-stemden. Waar het vervolgens om
gaat is dat dit bindend kapitaalwordt omgezet in bridging (over -bruggend) sociaal kapitaal, dus inrelaties met mensen met een an-dere achtergrond.
‘Van de Italianen die naar de VSkwamen klitte de eerste generatiesamen. Maar hun zoons en doch-ters werden lid van de Rotary. Bon -ding leidde tot bridging. Puur lo-gisch bezien, kun je niet uitslui-ten dat dit bij moslims anderswerkt en dat hun bindend socialekapitaal zich niet omzet in over-bruggend kapitaal. Maar aange-zien de zittende bevolking dit ver-wijt altijd maakt aan nieuwko-
mers, vind ik dat de plicht tot be-wijsvoering bij hun ligt.’
Nederland is lang verzuild ge-weest. De laatste jaren zetten wewijkbewoners juist aan tot men-ging, maar zonder veel succes.Hoor ik u zeggen dat die verzuilingzo slecht nog niet was?‘Ik onderken het belang van bin-ding. Maar de cruciale vraag is:staat binding overbruggende con-tacten in de weg? Mijn onderzoekin zowel de VS als Europa toontkeer op keer aan dat binding juistleidt tot overbrugging. Ze zijn po-sitief aan elkaar gecorreleerd.’
Dus: groepsvorming stimuleren?‘Ik zou het in ieder geval niet te-genwerken. Groepsvorming heeftvaak geen stimulans nodig. Ik zoumijn energie gebruiken om over-brugging te stimuleren, want datis veel moeilijker.’
Hoe krijg je dat voor elkaar?‘Op school bijvoorbeeld. Met be-hulp van symbolen. In Amerikahebben veel sporthelden een ver-leden als immigrant. In Boston,waar ik vandaan kom, beschikkenwe op dit moment over het besteAmerican football team, het bestebaseball team en het beste basket-
ball team. Dat zijn allemaal multi-etnische teams, met zwarten,blanken, Latino’s, Aziaten. Ook depolitiek loopt voorop. Nieuwko-mers stemmen op mensen diehen vertegenwoordigen, dus inAmerika neemt het aantal Spaans-talige politici snel toe.
‘De VS zijn zeker geen hemel opaarde. Maar wat betreft immigra-tie bogen wij op meer ervaringdan veel andere landen. Daaromgeef ik twee voorbeelden waar uwlezers misschien van opkijken,maar die toch illustratief zijn.
‘Ten eerste noem ik het leger.Dat is een ongelofelijk goed geïn-
tegreerde organisatie. Dertig jaargeleden was dat wel anders. Maartegenwoordig heeft de gemiddel-de Amerikaanse soldaat veel meerinterraciale vriendschappen dande gemiddelde burger. Het legerheeft daar bewust op aange-stuurd. Deels door met symbolente werken, deels door elke unit eeneigen, nieuwe identiteit mee tegeven. En de soldaat hoeft zijnoude identiteit niet op te geven.Hij blijft ook nog gewoon zwart,of Latino.’
Dat is in Nederland een beladenkwestie. Dubbele nationaliteitwordt gezien als gebrek aan toe-wijding aan het nieuwe thuisland.‘In Amerika is een dubbele identi-teit de normaalste zaak van de we-reld. We spreken over Dutch-Ame -rican, Russian-American, geen en-kel probleem. Dat concept schijntin Europa niet zo aan te slaan. Jehoort niet vaak spreken over eenIndiase Brit of een Turkse Neder-lander. Toch werkt dat bij ons heelgoed, want het onderstreept hetidee dat je beide bent, dat je niethoeft te kiezen.’
Waarom zou je niet hoeven kie-zen? Het is toch een keuze om ineen nieuw land een bestaan op tebouwen?‘Zeker. Maar daarmee verdwijnt jeoude identiteit niet. Je kunt hoog-uit zeggen dat die nieuwe identi-teit net iets belangrijker is. Dat isook het punt van mijn tweedevoorbeeld: de rol van religie. Nieu-we Evangelische kerken, die voor-al in het zuiden van de VS enormin opmars zijn, trekken een onge-lofelijk divers publiek. Laatst zatik bij zo’n massale dienst met zes-duizend andere kerkgangers, aanmijn linkerhand naast twee Lati-no’s waarnaast een blondine zat,aan mijn rechterhand een Kore-aans stel en daarnaast een zwartechtpaar. Hoe kregen ze dat voorelkaar? Door iets aan te biedendat nóg meer aansprak dan iedersoorspronkelijke identiteit.’
U zegt: immigratie vergt blijvendea a n p a s s i n g.‘Integratie is niet gemakkelijk,maar het is ook niet onmogelijk.Wouter Bos heeft gelijk als hij diteen cruciale kwestie noemt. Delanden die dit vraagstuk het snel-ste goed weten op te lossen, zul-len in de 21ste eeuw het succes-volst zijn. Sommige landen zullendaarin slagen, anderen zullen ineen intense ideologische strijd be-landen die hen veel schade kanberokkenen, ook economisch.’
En hoe schat u de kansen van Ne-derland in?Na een lange aarzeling: ‘Ik denkdat ik die vraag niet ga beant-woorden.’
Dat klinkt omineus!‘Waarschijnlijk zou ik zeggen: dathangt af van welke politiekekrachten in Nederland de boven-toon krijgen. En ik wil niet de in-druk wekken dat ik de ene partijboven de andere prefereer. Duslaat ik mij beperken tot de uit-spraak dat ik zowel een bemoedi-gende als een ontmoedigende po-litieke toekomst voor Nederlandzie als het om integratie gaat.’
Wat kan Nederland met Putnam?
Er was eens een boer die Goofyheette. Hij woonde in een kleinhuisje samen met zijn vrouw enKareltje, zijn zoon.
De hele dag werkte Goofy ophet graanveld, terwijl zijnvrouw thuis bleef om voor hethuishouden te zorgen. Iedereavond als Goofy thuiskwam, be-gon hij te mopperen. ‘Ik werken ik werk maar!’ Altijd ant-woordde z’n vrouw: ‘Denk jesoms dat het huishouden leukis?’
Op een avond zei Kareltje: ‘Alsjullie willen weten wie er hethardst werkt, waarom ruilenjullie dan niet?’
Zo begint het geïllustreerdemeesterwerk Goofy past op hethuis, een deeltje in de serie Dis-ney Boekenclub. Boer en boeringaan de uitdaging aan, onhan-
dige man maakt van het huis-houden een onbeschrijflijkepuinzooi en eindigt op zijn kopin de kookpot. ‘Goofy’s vrouwrende het huis binnen. Daar lagGoofy – tot aan z’n oren in dekoude havermout. Die avondgaf Goofy toe dat het huishou-den zwaar werk was. En zijnvrouw gaf toe dat het werken ophet veld ook zwaar was.’
Het boekje heb ik mijn doch-ter Sophie vroeger diverse ma-len met plezier voorgelezen,zonder vrees dat de onverholenideologische boodschap – hethuishouden kan maar beteraan de vrouw worden overgela-ten, werk buitenshuis aan deman – tot gevolg zal hebben datzij later geen autonome grrrlzal worden, maar een huismoe-ke dat haar plaats achter het
zespits-fornuis met afzuigkapkent.
Het is tegenwoordig volmaaktvanzelfsprekend dat zij dat nietwordt, zoals het voor haar omaCorrie in de jaren vijftig vol-maakt vanzelfsprekend werdgeacht dat zij dat wél werd.
Werd geacht. Of mijn moederdaar zelf tot in het merg vanovertuigd was, weet ik zo netniet. Met pijn in het hart gaf zijrond 1950 met haar status alsongehuwde ook haar werk alsverpleegster op. Heb ik begre-pen. Ik heb het haar zelf nooitkunnen vragen, zomin als ikhaar ooit heb kunnen vragennaar het huisvrouwenbestaanin de jaren dat ieder nog zijnplaats kende.
Daarvoor moet ik te rade gaanbij een uiterst suspecte bron: de
cursiefjes die mijn vader tussen1956 en haar dood in 1962 in DeZaanlander publiceerde. Vaakworden daarin huiselijke tafere-len geschetst, maar altijd van-uit het male chauvinist oog-punt van de auteur. Die bezaghet vrouwenleven – in casu datvan zijn echtgenote – met eenmix van meewarigheid en spot.
Praten doen de vrouwen nooitin de stukjes, laat staan spre-ken. Ze kwebbelen dan wel bab-belen. Ze krijgen eens per jaarde gekte van de grote schoon-maak in de kop, ze doen nietsliever dan (kritisch, maar metvochtige ogen) bruidjes kijkenbij het gemeentehuis en metkinderlijke begeerte bestormenzij een marktkoopman diehoedjes in de ramsj doet voor1,90 gulden ’t stuk.
Onbegrip, was het misschienook, of gecultiveerde desinteres-se.
‘Nu kan ik niet zeggen dat ikmij tot dusver zo erg intens hebbeziggehouden met het voedenen het drenken van m’n achtmaanden oude dochter’,schrijft hij, wanneer mijn moe-der op kraamvisite gaat en hemachterlaat met een hongerigebaby. ‘Ach, je ziet je vrouw weleens rommelen en zo. ’t Gaat al-tijd goed, dus waarom zou je jeermee bemoeien, nietwaar?’
Rommelen en zo.Dit keer gaat het niet goed,
dochter slaat en schopt de le-pels pap de kamer rond en ‘toenm’n vrouw na een uurtje terug-kwam, geleek ik sprekend ophet slachtoffer uit zo’n ouder-wetse gooi- en smijtfilm’.
Tot aan z’n oren in de koudehavermout.
Dat er dus in de jaren zestigenig ‘onbehagen bij de vrouw’leefde, zoals Joke Smit metsaamgeknepen lippen pamflet-teerde, lijkt mij meer dan te-recht.
Twee overleden echtgenotesen een feministische golf latertroffen we mijn vader in de keu-ken aan bij het bereiden van demaaltijd voor hem en nako-mertje Jeroen. De hamburgers-uit-blik, hadden we uitgelegd,moeten worden opgewarmd ineen koekenpan.
En daar stond Goofy, met hetblik rechtop in de koekenpangeplaatst op het gas. Het blik-deksel had hij opengedraaid,dat wel. Toen vonden we hemtoch wel heel lief.
En toen moest Goofy dan toch hamburgers opwarmenGeboren in
’53
Rob Vreeken
Zeven auteurs vertellenom de beurt overde dilemma’s van hung e n e ra t i e.Aya Zikken (1919),Helga Ruebsamen (1934),Ger Thijs (1948),Rob Vreeken (1953),Philippe Remarque (1966),Yasmine Allas (1967)en Anna Woltz (1981).
Volgende week:
Yasmine Allas
Robert D. Putnam1941 - geboren in Port Clinton, Ohio1963 - bachelor op Swarthmore Col-
lege1964 - studeert met een Full-
brightbeurs op Balliol College,Oxford
1965 - 1970 master en promotie opYa l e
1970 - 1979 docent op de Universi-teit van Michigan
1979 - nu werkaam op Harvard, on-der meer als decaan van theKennedy School en tegen-woordig als Malkin Professorof Public Policy.
Robert D. Putnam schrijft sinds 1993over sociaal kapitaal. In 1996 publi-ceerde hij het geruchtmakende arti-kel Bowling Alone. In 2000 volgdehet boek met dezelfde titel, waarinhij het artikel uitwerkt en zijn criticiantwoordt. Putnam zet zich actief inom het sociaal kapitaal in de VSweer te laten toenemen. Dat resul-teerde in het boek Better Together(2003) met voorbeelden van nieuwesociaal kapitaalvorming.
‘Sociale samenhang... Nee, daar hebik weinig last van.’ Met die quote uiteen straatinterview begon woens-dag 26 juni de bijeenkomst ‘Van bar-becue tot burenhulp’ die op initiatiefvan staatssecretaris Jet Bussemakerin de Rode Hoed werd georgani-seerd. Bussemaker maakt zich zor-gen over de toenemende kloof tus-sen mensen die het druk hebbenmet werk, kinderen en hobby’s enanderen (ouderen, zieken en gehan-dicapten) die steeds verder vereen-zamen. Vaak leven bewoners zolangs elkaar heen dat zij zelfs geenconflicten meer aangaan. Dat isslecht voor een buurt. Bussemakerwilde dus nagaan wat gemeenten ende nationale overheid kunnen metPutnams bevindingen over diversi-teit en sociale samenhang.Nadat Putnam de zaal ervan hadovertuigd dat toenemende diversi-teit in een gemeenschap direct zorgtvoor een afnemend vertrouwen inandere leden van die gemeenschap,gaf hij zijn publiek een positieveboodschap mee. ‘De afgelopen vijfmaanden waren de meest opwin-dende sinds ik de Amerikaanse poli-tiek volg. Zij vormden het ultiemebewijs dat jarenlang actief integra-
tie- en emancipatiebeleid werkt.’Deze oplossing was echter niet erggeruststellend voor SER-voorzitterAlexander Rinnooy Kan, die op deeerste rij zat. Hij benadrukte dat ookde omgekeerde beweging kan voor-komen, zoals Nederland tussen2000 en 2005 heeft ervaren. Immi-gratie en toenemende ontzuilinghebben het vertrouwen in de Neder-landse samenleving een flinke deukopgeleverd. Hoe zorgen we dat dieontwikkeling niet doorzet?Putnam bleef het antwoord daaropschuldig, maar een panel van wet-houders en wetenschappers zettevervolgens zijn tanden in die vraag.Bussemaker zei zelf een belangrijkerol te zien voor sport. Zo ziet ze datAfellay en Boulahrouz nu voor deMarokkaanse gemeenschap doenwat Gullit en Rijkaard in de jarentachtig voor de Surinamers deden.De staatssecretaris gaat ook de sa-menwerking tussen onderwijs enamateurclubs stimuleren. Ten slottebenadrukte zij dat er visionaire wet-houders nodig zijn, zoals de Rotter-damse Jantine Kriens, die assertiefbruggen bouwen tussen verschillen-de bevolkingsgroepen.Meer informatie: w m o. d s p - g r o e p. n l
Robert D. Putnam, woensdag in Amsterdam. Foto Joost van den Broek / de Volkskrant
