5-10-2015

1

Aan de slag met duurzaamheid.

Het IVN laat je leren van de natuur en verrijkt daarmee jouw leven.

1

Arie Boersma

Ad Havermans

10 oktober 2015

A Hoe groot is het probleem en hoe is het ontstaan?

B Wat hebben we van de natuur geleerd; visie IVN

C Hoe kunnen duurzaamheidsdoelen en sociale doelen elkaar versterken?

D Kringlopen, wat kunnen wij van onze bodem leren?

2

Welkom in het Antropoceen

A

Genesis I:26 “God sprak: Laat ons de mens maken als

ons beeld, op ons gelijkend; hij heerse over de vissen

der zee, de vogels in de lucht, de viervoetige dieren,

en over heel de aarde met alles wat er kruipt”.

3

A

Genesis 9:1-3 “Toen zegende God Noah met zijn zonen, en

sprak tot hen: Weest vruchtbaar en vermenigvuldigt u en

bevolkt de aarde. Vrees en schrik voor u zal heersen bij

alle dieren op de aarde en bij alle vogels in de lucht;

al wat over de aarde kruipt en alle vissen in de zee zijn

onderworpen aan uw macht. Alles wat beweegt en leeft,

zal u tot voedsel strekken; met het groene gewas geef Ik

dit alles aan u”.

4

A

5

De wet van Liebig of wet van het

minimum: de opbrengst van een gewas

wordt bepaald door de voedingsstof

die relatief het minste aanwezig is.

Deze voedingsstof heet dan

"limiterend".

Als er dus één bouwstof ontbreekt,

bijvoorbeeld fosfaat (PO43–) of

stikstof (NO3–), dan kan de plant

slechts zo snel groeien als die

bouwstof toelaat.

6

1962

A Paus Franciscus 2015

1972 De grenzen aan de groei

The limits to growth

5-10-2015

2

A safe operating space for humanity 2010

7

1

2

3

A

1. Zekere klimaatverandering

2. Groot biodiversiteitsverlies; verdwijnen koralen

3. Verdwijnen Groenland ijskap

4. Terugkoppelingen brengen klimaat uit evenwicht,

abrupte veranderingen, ernstige gevolgen voor de mensheid

5. Systeem aarde schakelt naar een nieuw evenwicht

Menselijke samenleving stort ineen

Steffen 2009

Probleem klimaatverandering: geleidelijkheid. Samenleving reageert enkel op grote schokken

8

A

Kantelpunten overschreden??

IPCC Climate change 2013

The physical science base

Omvang zomerijs Noordpool

9

A

Vervuiling, beïnvloeding kringlopen: stikstofStikstofproductie in 1860 en 1990 in gigaton/jaar

130 gigaton voor voedselproductie

Maar 13 gigaton is nodig

10

A

Mac

Kenzi

e e

t al

. 2002

Waa

r ko

mt

stik

stofo

vers

chot

tere

cht?

Waar komt teveel aan N terecht?

11

A Zesde uitsterfgolf (is biologisch maar ook cultureel)

Mill

eniu

m

Ecosys

tem

Assessm

ent, 2

005,

Exe

cutiv

e sum

mary

pp 5

Uitsterfsnelheid: 1000* sneller dan natuurlijke snelheid en versnelt.

Versimpeling ecosystemen = lagere weerstand bij verandering (resilience)

Combinatie met klimaatverandering. 12

A

5-10-2015

3

13

On 25 September 2015, the 193 countries of the UN General Assembly adopted the 2030 Development Agenda

titled Transforming our world'.'

1.End poverty in all its forms everywhere

2.End hunger, achieve food security and improved nutrition and promote sustainable agriculture

3.Ensure healthy lives and promote well-being for all at all ages

4.Ensure inclusive and equitable quality education and promote lifelong learning opportunities for all

5.Achieve gender equality and empower all women and girls

6.Ensure availability and sustainable management of water and sanitation for all

7.Ensure access to affordable, reliable, sustainable and modern energy for all

8.Promote sustained, inclusive and sustainable economic growth, full and productive employment and decent work

for all

9.Build resilient infrastructure, promote inclusive and sustainable industrialization and foster innovation

10.Reduce inequality within and among countries

11.Make cities and human settlements inclusive, safe, resilient and sustainable

12.Ensure sustainable consumption and production patterns

13.Take urgent action to combat climate change and its impacts

14.Conserve and sustainably use the oceans, seas and marine resources for sustainable development

15.Protect, restore and promote sustainable use of terrestrial ecosystems, sustainably manage forests, combat

desertification, and halt and reverse land degradation and halt biodiversity loss

16.Promote peaceful and inclusive societies for sustainable development, provide access to justice for all and build

effective, accountable and inclusive institutions at all levels

17.Strengthen the means of implementation and revitalize the global partnership for sustainable development

A

Niet lineaire relaties

Aantal soorten

14

A

Versn

ipp

erin

g

Afn

ame

soort

en

Tijd

Kantelpunt

15

Vertragingseffect

Abrupte verandering in ecosysteemA

Mondiale kantelpunten

16

A

Mondiale kantelpunten?

17

Schellnhuber 2004

A

18

Wat hebben we van de natuur geleerd?B

5-10-2015

4

BIOMIMICRY

De natuur is al eeuwenlang een

inspiratiebron voor mensen.

Voorbeelden

◦ Grote klit

◦ Vliegtuigvleugels

◦ Bosbodem

◦ Circulaire economie

19

B

20

B

Aan de slag met organismen

21

B

Leren van de natuur (IVN) betekent:

Wij zijn onderdeel van het systeem aarde,

Respect en verantwoordelijkheid voor medebewoners van het systeem aarde,

Handelen met een minimale impact op de aarde,

De natuur als inspiratiebron (her)ontdekken, onderliggende ontwerpprincipes (her)kennen,

De natuur als model, maatstaf en mentor,

De onderliggende intenties en filosofie bespreekbaar maken.

22

B

Niche IVN met betrekking tot duurzaamheid.

Leren van de natuur.

Diversiteit uitbouwen (bio-diversiteit bevordert

stabiliteit).

Voortbouwen op bestaande verbanden.

Activeren richting betrokkenheid.

Leren van inspirerende voorbeelden.

Multi-functionaliteit benoemen.

Draagvlak bevorderen.

23

C

Diversiteit bevordert stabiliteit.

24

C

Betrek mensen van diverse pluimage:

◦ Dromers: visievorming en verbeelding

◦ Planners: organisatie

◦ Doeners: realisatie en als onderwerp van beschouwing

◦ Feestvierders: complimenten maken, schrijven van evaluaties,

maken van fouten, kansen

5-10-2015

5

Werk met de successie mee.

25

C

Bouw voort op bestaande structuren en sociale

verbanden.

Oude verhalen vertellen

26

C

Nieuwe verhalen activeren betrokkenheid

27

C

Nieuwe verhalen vertellen

28

C

Onderken meerdere functies bij een project.

• Verbetering van bepaalde situaties

• Betekenisvolle samenwerking

• Publieke zichtbaarheid

• Verdieping, verbreding, spin-offs

Nieuwe verhalen vertellen

29

C

30

C

Vergroot rand, draagvlak en communicatie

5-10-2015

6

31

D

32

D

33

D

Bodem en duurzaamheid

34

D

2015 Het jaar van de bodem.

Doelen:

• Iedereen doordringen van het grote belang van de bodem voor het menselijk leven;

• Educatie over de cruciale rol van de bodem in voedselveiligheid, aanpassing en beïnvloeding van

klimaatverandering, belangrijke ecosysteemdiensten, verkleining armoede en duurzame ontwikkeling;

• Actief bodembescherming ondersteunen;

• Investeringen ondersteunen in duurzaam bodembeheer en behoud van gezonde bodems;

• Ondersteunen van de duurzame ontwikkelingsdoelen en de post 2015 agenda;

• Ondersteunen van de uitbouw van kennis over bodems (regionaal, nationaal en mondiaal).

Vertaling AH van website http://www.fao.org/soils-2015/en/ 35

D

‘De bovenste laag van de aardkorst voor zover die door planten beworteld is of kan worden, en

/of voor zover die onder invloed van fysische, chemische of biologische processen is veranderd‘

‘Een mengsel van minerale gronddeeltjes, organisch materiaal, water en lucht’

Lucht

Water

Minerale

delen

Organisch materiaal 5%

Organismen

Wortels

Wat is een bodem?

Minerale korrels

N P K

Voedingsstoffen

Ca Mg S

Spore-elementen Fe Cu Zn

36

D

5-10-2015

7

Bodemvormende processenToevoegingen

Neerslag plus

ionen, vaste

deeltjes, organisch

materiaal

BodemOmvorming

Organisch materiaal humus

Chemische omvorming mineralen

Verplaatsing

Humus, klei,

ionen,

kiezelzuur

Verplaatsing

ionen,

kiezelzuur

Verlies ionen,

kiezelzuur

37

D

Bodemtype Hoe een bodem heet is afhankelijk van bodemclassificatiesysteem:

FAO/UNESCO Soil Map of the World

US Soil Taxonomy

Nederlands bodemclassificatiesysteem van de Bakker en Schelling

Veel voorkomende bodems op de

zandgronden van zuid Nederland

Veldpodzol

Haarpodzol

onder

stuifzanddek

Duinvaaggrond Enkeerdgrond

38

Beekeerdgrond

D

De bodem is een ecosysteem

Indeling bodemfauna naar grootte

Indeling naar voedingsniveau (trofisch niveau)

D

De veelheid aan bodemorganismen

Eén gram bodem kan miljoenen individuele en

verschillende duizenden soorten bacteriën bevatten.

(Torsvik et al., 1994).

= gelijk aan

D

Afbraak

(CO2)

Erosie

Uitloging

Bodem organisch

materiaal

Verlies

Toevoer

Resten planten

Plantenwortels

Mest

Compost

Organisch materiaal circuleert door de bodem en daarmee ook CO2

Gezonde bodem: toevoer en verlies van organisch materiaal in evenwicht.

De bodem als CO2 opslagplaats

41

D

Soorten regenwormen

Pendelaars (rode kop, grijs lichaam)

Bodembewoners (grondeter en geheel grijs)

Strooiselbewoners (rood gekleurd)

Pendelaar: Lumbricus terrestris Strooiselbewoner: Lumbricus rubellusBodembewoner:Aporrectodea caliginosa

D

5-10-2015

8

Springstaarten

Mijten

D D

Bodem en duurzaamheid

Wij hebben de bodem hard nodig als:

Basis voor ons voedsel

Filter, buffer(b.v. CO2)

Leefgebied en genenpool

Fundering

Bron van grondstoffen

45

D Bodemdegradatie: een ernstig mondiaal duurzaamheidsprobleem

46

D

Duurzaamheidspoblemen met Nederlandse bodems:

Vervuiling

Verlies biodiversiteit

Verlies organisch stofgehalte

Verlies door bebouwing/infrastructuur

Geen bewustzijn van probleem in de maatschappij……… 47

D

Afname organisch stofgehalte: een onderschat probleem

(afname van bodembiodiversiteit ook)Afname organisch materiaal leidt tot:

◦ afname bodemvruchtbaarheid.

◦ verslechtering fysisch, chemische en biologische eigenschappen

◦ afname van microbiële activiteit. Deze activiteit is van groot

belang voor de beschikbaarheid van planten voedingsstoffen en

de voedselkringloop

48

D

5-10-2015

9

Grote uitdaging 2050-mondiale duurzaamheid

Wereldbevolking 9 miljard (nu 7,4 miljard)

Groei voedselbehoefte 70% (voedingspatroon)

Eist intensievere, maar duurzame landbouw met veel aandacht voor de bodem:◦ Niet kerende landbouw

◦ Naar gesloten kringlopen (precisiebemesting, nieuwe sanitatie, ….)

◦ Verbeterd groen water management

◦ Geen omzetting meer van natuur naar landbouwgrond (behoud biodiversiteit/CO2 uitstoot)◦ (verstandige biotechnologie)

◦ (voorkomen voedselverlies)

◦ (minder vleesconsumptie)

◦ (integratie ecologische principes in landbouw)

◦ (……………………)

49

D

Wat kan ik als natuurgids met de bodem? Aandacht geven aan de bodem als onderdeel van natuur en

landschap.

Bodemwandeling/bodemfietstocht

Thema’s zijn te ontlenen aan deze presentatie.

In veld: gebruik grondboor, bodem en landschap, laten zien / laten doen (eenvoudige proefjes)

Bij natuur- en milieu-educatie: idem

Doel vd dag: ideeën om de bodem (en haar duurzaamheidsprobleem) aandacht te gaan geven

50

D

Wat kan ik als natuurgids met de bodem?

Bijvoorbeeld aandacht voor het bodemleven

51

Berlese trechter

D

De natuur leest als een boek

52

D