Iconen & Symbolen · monumenten op Walcheren. Bij de VVV-kantoren in Vlissingen en Veere en ook bij...

VeereMiddelburg

Vlissingen

Zaterdag 10 september 2016

Iconen & Symbolen

Veere, Middelburg en Vlissingen doen samen mee aan de Nationale Open Monumentendag.Landelijk is deze dag inmiddels uitgegroeid tot het grootste een-daagse culturele evenement van Nederland en trekt het de laatste jaren ca 750.000 bezoekers.

De Monumentendag is een manier om mensen intensiever in contact te brengen met hun historisch gebouwde omgeving en zo de belangstelling voor monumenten en monumentenzorg te vergroten.

Op Open Monumentendag zijn landelijk duizenden monumenten gratis geopend voor publiek.

De deuren van een groot aantal monumenten verspreid over Wal-cheren zijn tussen 10.00 uur en 17.00 uur geopend.Iedereen kan op deze dag een kijkje nemen in de opengestelde monumenten en vaak wordt er ook nog iets extra’s georganiseerd: een tentoonstelling, muziekuitvoering of een rondleiding.

Thema Iconen en symbolenOpen Monumentendag 2016 op zaterdag 10 september staat in het teken van Iconen en sym-bolen. Daarmee wordt bij deze 30ste editie van het evenement verwezen naar beelden en tekens met een bijzondere extra betekenis, die zichzelf overstijgt. In monumenten zie je ze overal: van binnen en van buiten, in ornamenten, in reliëfs, in schilderingen. De monumenten zelf kunnen ook iconische waarde hebben in het landschap of in de stad, zoals kerktorens, molens, stadhui-zen en kastelen.

Iconen en symbolen Monumenten staan stuk voor stuk symbool voor onze cultuur, nauw verbonden met onze indivi-duele én nationale identiteit. Ook in de gemeen-ten Middelburg, Vlissingen en Veere zullen vele monumentale toppers of iconen opengesteld worden. Maar vanzelfsprekend zullen rond het thema, zoals ieder jaar, ook weer nieuwe monu-menten voor het voetlicht worden gebracht. Met historische èn hedendaagse symbolen en iconen kan aandacht worden gevraagd voor zeer uiteen-lopende gebouwen, maar ook voor accenten in het (straat)landschap en iconen en symbolen in de monumenten zelf.

InformatieDeze brochure geeft u meer informatie over de opengestelde monumenten op Walcheren. Bij de VVV-kantoren in Vlissingen en Veere en ook bij de Tourist Shop in Middelburg kunt u aanvullende informatie krijgen. Ook op de gemeentelijke websites is er informa-tie te vinden over deze dag. • Tourist Shop, Markt 51 Middelburg, tel. 0118-674300• Gemeentearchief Vlissingen, Hellebardierstraat 2 Vlissingen, tel. 0118-487331• VVV Zeeland, tel. 0118-583484• VVV Domburg, Schuitvlotstraat 32• VVV Oostkapelle Lantheerstraat 1• VVV Veere, Markt 5• VVV Zoutelande, Bosweg 2• VVV Vlissingen, Spuistraat 46

Foto’s voorpagina:

Veere:Watertoren DomburgDe watertoren van Domburg werd in opdracht van het gemeentelijk waterlei-dingbedrijf gebouwd in 1933 naar het ontwerp van architect H.Sangster. Vanaf dat moment hadden de Domburgse huishoudens stromend water. De func-tie van de 28,5 meter hoge watertoren is namelijk het zetten van druk op de waterleidingen. Symbool van vooruitgang, van industrialisatie.

Middelburg:In de binnenstad zijn de meeste wederop-bouwpanden voorzien van een tegel met daarop het stadswapen en het jaartal 1940 met gestilleerde vlammen. Een verwijzing naar de verwoestingen tengevolge van de Duitse beschietingen op 17 mei 1940.

Vlissingen:Het standbeeld van Michiel De Ruyter in Vlissingen. Het gietijzeren beeld werd geplaatst op het De Ruyterplein in 1841. In 1984 werd het verplaatst naar zijn huidige plek op het Keizersbolwerk. Het beeld is van de hand van Louis Royer en is in 2011 gerestaureerd.

Zaterdag 10 september 2016

2 Open Monumentendag 2016

De gemeente Veere heeft ongeveer 250 monumenten. De meeste liggen in de stad Veere. In de 12de of 13de eeuw is het gehucht Campveere ontstaan en als stapelplaats van de Schotse wol in de 16e eeuw tot grote bloei gekomen. In de napoleontische tijd stopte de handel met Schotland en Veere verarmde snel.Door deze economische neergang was er geen geld voor vernieu-wing en mede hier dankt Veere zijn huidige rijkdom aan monu-menten aan. Na de bouw van de Veerse Gatdam (1961) is de stad een centrum voor de pleziervaart geworden.

Rond Oostkapelle, in het beschermd natuurgebied de Manteling, staat nog een aantal monumentale buitenplaatsen waarvan er in het mid-den van de 18e eeuw ruim 200 op Walcheren stonden. De monumenten in Domburg dragen bij aan de herinnering van de grandeur van deze badplaats aan het einde van de 19e/begin 20e eeuw.

De dorpen in het agrarische middengebied en langs de kustvan de gemeente Veere hebben allemaal monumentale kerkenen monumenten met een (vroegere) agrarische functie zoalsboerderijen en molens. De statige vuurtoren van Westkapelle(oorspronkelijk de toren van een kerk) inspireerde Mondriaantot het maken van prachtige schilderijen.

Kortom, de gemeente Veere heeft een rijke schakering aanmonumenten op haar grondgebied. Het Comité Open Monumen-tendag Veere heeft een flink aantal particuliere monumenteneige-naren bereid gevonden de deuren te openen. De in deze brochure opgenomen monumenten gaan (gedeeltelijk) open.

De nummers van de monumenten zijn op een kaartje aangegeven.

Open Monumentendag in de gemeente Veere

Open Monumentendag 2016 3

Iconen en Symbolen

Verhalen bij een Veers monument“Als we met een grote groep naar school fietsen, verzamelenwe altijd bij de molen”. “Het was vaste prik dat tijdens de zondagse wandeling mijn moeder stopte bij dat mooie bankje”. “Mijn oma heeft me wel eens verteld dat ze de stoep schrobde met water uit de dorpsput”. Het komt vast bekend voor.De molen is het symbool voor het groter worden, het bankje doet denken aan gezelligheid, de waterput staat voor de herinnering aan grootouders. Deze ‘monumentale’ verhalenkun je doorvertellen aan anderen. Dat is leuk voor later.

Open Monumentendag bestaat dit jaar 30 jaar en staat in het teken van iconen en symbolen. Dat wil zeggen dat een monument meer is dan bijvoorbeeld alleen maar een kerkgebouw, een molen of een oud hek. Het gebouw kan een voorbeeld zijn van het leven op Walcheren of het heeft een betekenis voor de inwoners en bezoekers.In verhalen die door de eeuwen heen zijn doorverteld, komt dit samen. Over Walcherse monumenten bestaan honderden verhalen.

WillibrordlegendesSoms bestaan verhalen al heel lang. Zoals de legende van de Wil-librordusput in Zoutelande waarvan de oorsprong meer dan dertien eeuwen terug ligt. Het is bekend dat de heilige Willibrord omstreeks het jaar 700 regelmatig op Walcheren predikte. Hij zou hier ook met zijn staf een bron hebben geslagen en een heidens heiligdom hebben verwoest. De bezittingen die hij er kreeg, schonk hij aan het door hem gestichte klooster Echternach. Na zijn dood kwamen regelmatig monniken om hier het grondgebied te inspecteren. Een zekere Thiofried die omstreeks 1100 leefde, heeft zich niet alleen tot deze activiteiten beperkt, maar vroeg de inwoners van Walcheren ook naar verhalen die ze nog over Willibrord wisten. Al deze gege-vens verwerkte hij in een levensbeschrijving van de heilige waarin naast fantastische heldendaden ook verhalen naar boven kwamen die zo uit de volksmond waren opgetekend. Zo wisten de Walchena-ren het wonderverhaal te vertellen dat Willibrord met zijn staf een grote hoop zand tussen land en zee had opgeworpen. De Zeeuwen noemde deze zandophoping in hun eigen taal ‘dunon’. Ook zou hij een bron hebben geslagen: de Willibrordusput. De kerk die ooit bij de toren van Westkapelle hoorde, was aan hem gewijd en veel later werd in Domburg een Willibrorduskapel gebouwd. Ook komt de achternaam Willeboordse nog voor: het is een herinnering aan de vernoeming van Walcherse kinderen naar de heilige Willebrord.

Sprookjes over bergenHet vertellen van verhalen was vroeger heel normaal. Ouders vertelden hun kinderen over het familieverleden; verhalenvertellers, zogenaamde ‘sprooksprekers’, trokken van plaats naar plaats om hun welbespraaktheid te laten horen. Op Walcheren werden veel verhalen verbonden met de merkwaardige heuvels die verspreid over het eiland lagen. In de gemeente Veere kunnen nog vijftien van deze ‘vliedbergen’ worden aangetroffen. Op heel Walcheren moeten er ooit minstens zestig zijn geweest. In het verleden werd verteld dat de Walchenaren bij een watersnood hier droge voeten hielden of vanaf deze bergen de Vikingaanvallen afweerden. Het konden ook woonplaatsen zijn van kabouters, aardmannetjes, elfen of alven. Dit waren kleine wezens die deel uitmaakten van de ingewikkelde familie van natuurgeesten en meestal in en op heuvels woonden. Van een vliedberg bij Sint-Jan ten Heere werd beweerd dat de dokter hier de baby’s haalde en de Hazenberg bij Domburg stond bekend als heksenberg. Hier zouden de heksen hun zwarte sabbat houden en werden nieuwe heksen ingewijd.

Inmiddels zijn kabouters en heksen naar het rijk der fabelen verwe-zen. De wetenschap kwam met de serieuze verklaring dat het hier gaat om overblijfselen van kasteelbergen. Het idee was waarschijn-lijk afgekeken uit Frankrijk: een lage berg voorzien van een houten toren en ongeveer duizend jaar oud. Het was de tijd dat plaatselijke boeren met een beetje macht elkaar bestreden. Hoe hoger de toren, hoe gunstiger je positie als kruisboogschutter. Enkele van deze ‘ambachtsheren’ bleven over en dan werd er soms bij of op de plek van de toren een ‘echt’, stenen, kasteel gebouwd. Een aantal Veerse kernen zou de naam aan deze ‘heertjes’ ontlenen. Zoals Biggo (Bigge-kerke), Alaart (Serooskerke) en Griep (In 1181-1210 komt Grijpskerke voor als Gripeskirca). Een reconstructie van een kasteelberg staat in de heemtuin bij kasteel Westhove in Oostkapelle.

Watertoren Domburg“Eén van mijn vroegste herinneringen gaat over de watertoren van Domburg. Komende uit de richting van Middelburg – of het nu over Oostkapelle was of via Grijpskerke - was het spelletje “wie het eerst de watertoren ziet...”. Markant, statig en eigenwijs bepaalt de water-toren, daar op het duin, het silhouet van Domburg. Als een baken, zichtbaar vanaf bijna elke plek op Walcheren. Een icoon, dat het thuis komen belichaamt.

De watertoren van Domburg werd in opdracht van het gemeentelijk waterleidingbedrijf gebouwd in 1933 naar het ontwerp van archi-tect H.Sangster. Vanaf dat moment hadden de Domburgse huishou-dens stromend water. De functie van de 28,5 meter hoge watertoren is namelijk het zetten van druk op de waterleidingen. Symbool van vooruitgang, van industrialisatie.


Verhalen doorgeven Het Veerse comité Open Monumentendag heeft gevraagd naar ver-halen en herinneringen die we koesteren bij Veerse monumenten als molens, dorpskerken, buitenplaatsen, herdenkingstekens, mo-numentale bomen, noem maar op. Wat stond en staat symbool voor het leven in Aagtekerke tot Zoutelande in de afgelopen eeuwen? Het is erg leuk dat een aantal van u heeft gereageerd.

Monument voor MiggrodeOok in andere oude kerken zijn monumenten te vinden die een bijzonder verhaal vertellen. Een mooi voorbeeld is de bijdrage van Tiny Polderman uit Veere. Ze schrijft:

“Het gebouw dat wij nu ‘Kleine Kerk’ noemen is geen op zichzelf staand gebouw. Het is voor een deel het restant van een 14de-eeuws parochiekerkje, dat ooit vervangen had moeten worden door een koor met kooromgang, ten behoeve van de laatgotische kruisbasi-liek (de huidige ‘Grote Kerk’) die in de 15de eeuw ernaast gebouwd werd. Het koor is er nooit gekomen en het oude driebeukige hal-lenkerkje nam de functie van koor over. Na de Reformatie moet dit ‘koor’ door middel van een muur zijn afgescheiden van het schip.

Het wonderbaarlijke schilderij uit de PolderEen wonder dat al eeuwen wordt doorverteld is dat van het schilderij uit Vrouwenpolder. Het heeft te maken met de Pelgrimskerk in Vrouwenpolder. Luc de Vries uit Vrouwenpolder stuurde het onder-staande verhaal in. “In 1324 werd de kapel, die tien jaar eerder in de “Nieuwenpolre” buiten Serooskerke gesticht was, verheven tot parochiekerk van het dorp Niepolre, later naar de aan Maria gewijde kerk, ‘Vrouwepolder’ genoemd. Dit dorp genoot gedurende de Middeleeuwen grote faam als bedevaartsoord. In de kerk bevond zich toen een altaarstuk uit omstreeks 1340 met een voorstelling van Maria, waaraan vele won-deren werden toegeschreven.Op miraculeuze wijze kwam de kerk aan het altaarstuk, een schil-derijtje. Na de bouw van de parochiekerk was hij kaal en sober. Er was geen geld meer voor beelden en schilderijen. Een ‘vrome’ uit de Polder verzocht een Middelburgse schilder een afbeelding te schilderen van Maria. Een jonge schildersgezel (werkeloos) vroeg om werk bij deze schilder. Veel werk had hij niet, alleen een paneeltje waarop dus Maria geschilderd moest worden. De gezel ging naar de zolder, voltooide zijn werk en vertrok zonder dat de schilder wist wie hij was. De legende laat ons denken, dat hier een engel aan het werk is geweest, men ging geloven dat het paneeltje volgens Gods wil en door een wonder was beschilderd. Een geschiedschrijver meldde in 1550, dat er sindsdien veel wonderen in de kerk zijn geschied. Zee-lieden uit Spanje, Portugal, Frankrijk en Engeland bezochten voor of na het lossen van schepen de Polder. Ook groten der aarde kwamen op bezoek, zoals Philips de Goede.Na de Reformatie begon het paneel aan een zwerftocht. Het be-landde in Brugge en werd geschonken aan de RK Kerk te Middelburg. De oorspronkelijke naam van het dorp was Vrouwepolder, maar door een vergissing, verschrijving, van het gemeentebestuur, halver-wege de 20ste eeuw, werd de naam gewijzigd in Vrouwenpolder.

Tot november 1944 werd de watertoren geflankeerd door het statige Strandhotel en de uitbundige Villa Sommerhoff. Deze eind negen-tiende eeuw gebouwde exponenten van de periode waarin de Euro-pese elite in het lieflijke, heilzame en inspirerende Domburg verbleef, waren slechts een kort leven beschoren. Ze sneuvelden tijdens de bevrijding van Domburg, op 1 november 1944. De watertoren bleef fier overeind, maar werd zwaar beschadigd. De herstelde gaten in de muur zijn nu nog zichtbaar. De watertoren, symbool van verlies, standvastigheid en wederopbouw. De watertoren was tot 1984 in bedrijf. Vanaf dat moment wisselde de toren verschillende keren van eigenaar, werden er plannen ge-maakt die gelukkig niet gerealiseerd werden. De huidige eigenaar startte in 2013 de restauratie van de waterto-ren. Bijna heel dat jaar stond de toren in de steigers. Daarna volgde de restauratie c.q. verbouwing van het interieur tot een apparte-ment. De werkzaamheden zullen dit jaar worden afgerond. Deze restauratie/renovatie staat voor mij symbool voor een zeer geslaagde herbestemming van een industrieel monument. De watertoren staat er nog, al 83 jaar, een nieuwe bestemming, de gevel en de met koper bedekte bolkap weer voor decennia bestand tegen weer en wind, het silhouet in tact. Welke symboliek zal er de komende 83 jaar aan worden toegevoegd?

Open Monumentendag staat dit jaar in het teken van iconen en symbolen. Monumenten zelf, beelden, tekens, landschappelijke elementen met een bijzondere, extra, vaak persoonlijke betekenis staan symbool voor onze cultuur, nauw verbonden met onze individuele, lokale of nationale identiteit.Daarom is het zo belangrijk dat we onze monumenten en symbolen koesteren. De Open Monumentendag draagt daaraan ook bij. Ik wil alle monumenteneigenaren die hun pand of tuin openstellen en iedereen die een bijdrage aan de Open Monumentendag 2016 op Walcheren levert, namens de gemeenten Middelburg, Vlissingen en Veere hartelijk bedanken. En bezoekers van de open monumenten: geniet van wat het Walcherse erfgoed te bieden heeft.”

Chris Maaswethouder Monumentenzorg gemeente Veere


Vanaf die periode is er sprake van ‘Grote Kerk’ (schip met zijbeuken en transept) en ‘Kleine Kerk’ (koor). In 1996/1997 is het gebouw gerestaureerd. De preekstoel is teruggehangen op de ‘oude’ plek van voor 1950, waarbij het hele interieur een kwartslag is gedraaid. Uit het doophek is een stuk gezaagd, dat achter de achterste rij stoelen is geplaatst, waarbij op symbolische wijze de hele kerkruimte ‘doop-tuin’ is geworden. Met betrekking tot het thema ‘Iconen en symbolen’ is het cenotaaf (gedenkteken) in de linkernis interessant. Ooit stond het in de Grote kerk op het graf van Johannes van Miggrode, de laatste pastoor van Veere. Toen Veere in 1572 de zijde van de Prins van Oranje koos en overging tot de protestantse eredienst, werd Johannes van Mig-grode de eerste predikant van de Grote Kerk. Bij een brand in 1686, die een groot deel van de Grote en Kleine kerk in de as legde, was de grafsteen in stukken gesprongen. Later heeft men een nieuw gedenkteken gemaakt, van blauwe arduinsteen, wit albast en marmer, met een stuk van de oude grafzerk erin verwerkt, dat een latere predikant, ds. Van Iperen, tussen de keien van het Noorderhoofd had teruggevonden. De top van de obelisk wordt gesierd door een rokend wierookvat, ten teken dat hier een belangrijk mens wordt geëerd (bewierookt). Iets lager twee palmtakken, symbool van overwinning, en een speer met hoed als zinnebeeld van de vrijheid. Daaronder het wapenschild van de familie Van Miggrode met het onderschrift ‘Vivendo Migro’ (terwijl ik leef verhuis ik). Onderaan een doodshoofd met twee been-deren (een verwijzing naar zowel Christus’ overwinning op de dood als de vergankelijkheid van het leven) en een bijbel om de predikant te eren als vechter voor de vrijheid van het geloof. In het voetstuk zit het fragment van zijn grafzerk verwerkt, met een inscriptie.”

Meer verhalen over “De Kleine Kerk” in Veere staan een boekje dat in de Kleine Kerk te koop is voor € 5,--. De opbrengst is voor de bestrij-ding van de boktor.

Wandelen door monumentaal Veere “Op zondag met pa en moe naar Veere. Met de auto tot bij de sluizen rijden en dan wandelend langs de waterput en oma’s snoepwinkeltje zo naar de dijk en Veere in. Het Beatrixbruggetje, de winkeltjes... Ik kom nog altijd graag in Veere! En ik riep als tiener al dat ik er ook wilde trouwen want het stadhuis is zo mooi aan het pleintje.”

Denise van de Velde

Schepen in de schuur van Klein Berkenbosch Eilard Berkhemer heeft de geschiedenis van de hofstede ‘Klein Ber-kenbosch’ in Oostkapelle uitgezocht en vertelt hier over: “‘Klein Ber-kenbosch’ bestaat uit een voorhuis (1691), tussenhuis en schuur en is tot 1895 de hovenierswoning en tevens orangerie van buitenplaats ‘Berkenbosch’ geweest.” Wat hem opviel waren de diverse inscripties en het houtsnijwerk in de schuur. Het bijzondere is dat er eeuwen geleden oude zeilschepen zijn ingekerfd. Hierover is geschreven in De Wete, het tijdschrift van de Heemkundige Kring Walcheren door Frans Broeksma in april 1994.

De molen van AagtekerkeConny Geerse-Maljaars heeft bijzondere herinneringen aan de mo-len van Aagtekerke en de molenaar die veevoer bezorgde bij haar opa en oma (oba en opoe) aan de Prelaatweg in Aagtekerke:

“Wanneer ik daar in de schoolvakantie logeerde kwam hij langs om te bezorgen en dan liet ik hem altijd mijn rapport zien. Vaak kwam hij namelijk een kopje koffie drinken en afrekenen in de woonka-mer. Na het bekijken van mijn rapport kreeg ik dan een kwartje. Uit zijn jaszak kwam dan mijn allergrootste schat: bolletjes katoen. Daarmee zaten de zakken veevoeder dichtgenaaid. Van die katoen maakte ik dan de (in mijn ogen) mooiste haakwerkjes. Wat was dat toch een mooie onbezorgde tijd in mijn jeugd; logeren en weten dat de molenaar langskwam! Ik kijk met weemoed naar de molen wan-neer ik daar langsrijd en zeker ook naar de boerderij aan de andere kant van het dorp.”

De Cisterne in VeereEmiel en Alinda Polderman hebben een hele romantischeherinnering aan de Cisterne in Veere die zij graag willen delen:

Relatie 25-02-2013.“We waren vaak in Veere aan het wandelen. Veere deed iets met ons. We werden er vrolijk en blij van. Heb altijd gezegd: als we gaan trouwen dan trouwen we in het Stadhuis van Veere.Tijdens onze relatie kwamen we er achter dat we samen willen zijn voor altijd en wilden gaan trouwen.”

Aanzoek 30-12-2014.“Emiel vertelde dat we wat leuks gingen doen. Eenmaal in de auto werd ik geblinddoekt. Had al een beetje het vermoeden waar we naar toe gingen. Toen ik mijn blinddoek af mocht doen stond ik vooreen versierde waterput en Emiel stond er naast. Mijn moeder en zus hadden de waterput versierd met potjes en blikken met kaarsen er in. Mijn moeder heeft alles gefilmd en mijn zus heeft de foto’sgemaakt. Wat wij niet wisten, is dat het Veere By Light was. Dus er kwamen geregeld mensen binnen de waterput omdat ze dachten dat dit er bij hoorde. Er zijn 3 groepen met een gids langs geweest.Emiel begeleidde mij naar binnen. Ondertussen vertelde een gids dat deze waterput vaak gebruikt wordt voor romantische aanzoe-ken. Niet wetende dat dit ook ging gebeuren. Emiel vertelde hele lieve woorden, ging hij op z’n knieën en vroeg mij ten huwelijk en mijn antwoord daarop was: Ja! Natuurlijk wil ik dat. Hierna kregen we applaus van de groep en de gids.”

Trouwen 22-05-2014.“Ja, ja, het is zover onze trouw-dag. We hebben uiteraard ook foto’s gemaakt bij de waterput en zijn in het mooie stadhuis van Veere getrouwd. Onze trouwambtenaar was Dhr. Ad Maris. Hij is onze oudebuurman geweest. Kortom wij hebben aan de waterput hele mooie, fijne, herinneringen!”


1. Molen WeltevredenRoosjesweg 4, DomburgDe ronde bakstenen grondzeiler is uit 1817. De molen is in 1970 door de gemeente aangekocht en in 1973 gerestaureerd. Molen Weltevreden was een inspiratiebron voor de in Domburg werkzame schilders zoals Mondriaan en Toorop. De molen is geopend.

2. Protestantse kerk en torenMarkt 8, Domburg De oorspronkelijke 14e eeuwse kerk met de in de 15e eeuw aan-gebouwde noordbeuk brandde in 1848 af. Toen is de in de kerk aanwezige collectie Nehalennia-stenen, grotendeels verwoest. De restanten bevinden zich in het Zeeuws Museum in Middelburg. De bakstenen toren stamt uit het einde van de 14e eeuw. Dat is te zien aan het formaat van de bakstenen. In de bovenste helft van de toren zijn figuren in geglazuurde steen (bij een bepaalde lichtval) goed te zien. De 38 meter hoge toren is te beklimmen (ingang via het kleine torentje aan de zuidzijde). De kerk is open van 10:00 tot 17:00 uur. Het orgel wordt de hele dag bespeeld door bekende organisten. Er is een grote boekenmarkt in ‘De Poort’ naast de kerk en een fototentoonstel-ling van de diverse restauraties. De wereldwinkel staat achter in de kerk met een verkoopstand. U kunt de kerk bezichtigen en er worden ook rondleidingen gegeven.

3. Raadhuis DomburgMarkt, DomburgVermoedelijk stond in 1545 op dezelfde plaats ook al een stadhuis. In 1567 bouwde de stad Domburg voor eigen rekening een nieuw stadhuis met klokkentorentje. Alleen de zijtrapgevels herinneren aan de oude toestand. De voorgevel en het bordes werden in 1822 gerenoveerd. Opvallend is dat de klok op het halve uur het aantal uren slaat, en op het hele uur één keer slaat. Er is een antiek- en interieurwinkel in het pand gevestigd die de sfeer van het gebouw optimaal benut. De winkel is geopend.

4. Villa de BruinvisNehalenniaweg 14, DomburgTot de eerste ‘bouwpakket’-huizen behoorden de chalets‘Strandholm’ en ‘De Bruinvis’. In 1905 werden deze uit Noorwegen geïmporteerd. De Noorse huizen zijn ook te vinden in Het Gooi.Villa de Bruinvis ligt uniek en hoort tot de moderne monumenten. Het huis is alleen aan de buitenzijde te zien.

5. Protestantse kerk en torenWaterstraat 2, Oostkapelle De oorspronkelijk 15de eeuwse kerk is in de 17e eeuw ingrijpend verbouwd. Open kerk met fototentoonstelling. Mogelijkheid tot bezich-tiging van de oudheidskamer en het beklimmen van de toren. In de buurt van de kerk, aan de Torenstraat 42 is op monumenten-dag ook de nagebouwde dorpskruidenierswinkel van de heer Bim-mel open. In dit winkeltje vindt u een assortiment kruidenierswaren uit de jaren ’20-’70 van de vorige eeuw.

6. Molen d‘ArkeNoordweg 4, Oostkapelle Tot 1858 stond er een standaardmolen aan de Grijpskerkseweg die door de te geringe windvang, moest worden afgebroken. Het bovenwiel van die molen is in deze molen verwerkt. In 1984 is de gemeente eigenaar geworden en in 2005 is de molen voor het laatst gerestaureerd. D’Arke is in uitstekende staat. Er zijn rondleidingen en bij voldoende wind maalt de molenaar en kunt u de meelproducten kopen.

7. Buitenplaats OverduinDunoweg 4, Oostkapelle Oorspronkelijk was dit landgoed een hofstede uit de 16e eeuw. De huidige woning bij de boerderij dateert nog uit die periode. De villa, het park in Landschapsstijl en de boerenschuur zijn van 1839. De villa en het park vormen het centrum van een landgoed van circa 42 ha. en zijn waarschijnlijk aangelegd naar ontwerpen van K.G. Zocher (1796 - 1863). De boerderij wordt niet meer als zodanig gebruikt en de landbouwgronden zijn verpacht. Doelstelling van de eigenaar is, de instandhouding en het beheer van Overduin als particulier bewoont landgoed. U krijgt informatie over de historie. U kunt op eigen gelegenheid door het park en bos wandelen.

8. Buitenplaats ZeeduinDunoweg 10, 12 en 14, Oostkapelle Het huidige landgoed Zeeduin, circa 80 ha, kent haar oorsprongin de twee historische buitenplaatsen Duno en Zeeduin. Van debuitenplaats Duno resteert nog het Hof Duno aan de Dunoweg. Rond het monumentale huis Zeeduin ligt een park in Landschaps-stijl. De bijgebouwen en het park zelf (met hertenkamp) zijn ookeen beschermd monument. De gebouwen zijn niet toegankelijk. Het park, de moestuin en de oranjerie zijn op deze dag wel te bezichti-gen.

9. PelgrimskerkFort den Haakweg 2, Vrouwenpolder Tijdens de opstand tegen Spanje werd de oorspronkelijke kerk uit 1624 verwoest. In 1622 begon men met de herbouw. De preekstoel met boogpanelen dateert uit 1624. De middeleeuwse muurresten werden gebruikt om de typisch 17e eeuwse zaalkerk te bouwen, vijf traveeën lang met dakruiter op de nok. De vroegere kerk was groter en hoger, zoals bij de restauratie in 1955 is gebleken. Het interieur kan bezichtigd worden.

10. Molen De Jonge JohannesVrouwenpolderseweg 55a, Serooskerke De achtkantige houten beltmolen op bakstenen voet is vermoe-delijk uit 1835. De molen is in particulier bezit. Er is een speeltuin, skelterbaan, mini-kinderboerderij en een maïsdoolhof. Verder is er een restaurant en een winkeltje met streekproducten.


11. JohanneskerkNoordweg 1, SerooskerkeDe aan de apostel Johannes gewijde kerk is, vermoedelijk in de 15e eeuw, gebouwd als bedehuis van de rooms-katholieken. De parochiekerk van Serooskerke behoorde destijds tot de moederkerk Oostkapelle. De oorspronkelijke kerk heeft, in tegenstelling tot de kerk van Gapinge die geheel gespaard bleef, behoorlijk geleden on-der de gebeurtenissen in de beginjaren van de tachtigjarige oorlog omstreeks 1572-1574. Daarna volgde de eerste en waarschijnlijk grootste restauratie. Ook in augustus 1809, toen een Engels leger te Vrouwenpolder aan land kwam om het fort de Haak in te nemen, heeft het kerkgebouw ernstige schade opgelopen. Van de door Napoleon uitgekeerde schadeloosstelling van ƒ 750,-- kon de kerk worden hersteld. Nadat de toren in 1954 was gerestaureerd volgde in de jaren 1957-1958 een algehele, grondige restauratie van de kerk. De kerk is opengesteld voor publiek. Er is een expositie van schilde-rijen van Cocky Wattel.

12. Museum Veere: Het StadhuisMarkt 5, VeereDit laatgotische gebouw dat door Evert Spoorwater is ontworpen heeft een gevel van gobertangersteen. Eeuwenlang werden de inwoners van Veere en omliggende dorpen vanuit het stadhuis bestuurd. In ‘De Vierschaar’, de ruimte waarin schout en schepenen tot 1881 recht spraken, is deze sfeer nog tastbaar. Schilderijen en historische voorwerpen, waaronder de beroemde beker van Maxi-miliaan van Bourgondië, vormen een bewijs van de rijke bloeitijd van Veere. Sinds 1581 bestaat er een bijzondere relatie tussen het Huis van Oranje-Nassau en de stad Veere. De oorspronkelijke beel-den in de nissen uit 1517-1520 van Michiel Ywijnsz uit Mechelen, die op het stadhuis stonden, staan permanent in museum de Schotse Huizen op de Kaai. De replica’s van Wenkenbach uit 1933-1934 staan tijdelijk in de Grote Kerk.

Het stadhuis is enige tijd geleden volledig gerestaureerd en open voor het publiek. Het is ook een veel gebruikte trouwlocatie. Het stadhuis is onderdeel van museum Veere en tijdens de Open Monumentendag te bezoeken. Bezoekers krijgen 50% korting op de entreeprijs en betalen w 2,50 voor een kaartje. Kinderen tot 12 jaar en museumjaarkaarthou-ders hebben gratis toegang.

13. Winkelpand Het pand van FerdinandMarkt 17, VeereHuis met topgevel uit de 17e- 18e eeuw. Links van de gevel ziet u nog een aanzetsteen van een vroegere gevelbekroning. In de onregelmatige gevel staat in de balk de inscriptie; “God die Salomon zijnen tempel stiften dede, verleen dit huys geluck, voorspoedt en vrede”. Op dit moment is er een winkel in het pand gevestigd. De winkel is open.

14. Winkelpand De AquamarijnMarkt 37, VeereHet monument bestaat uit een winkel en een woonhuis op nummer 39. Ooit was het een boerenschuur waar het vee in stond. Nu is het een mineralen-, sieraden- en fossielenwinkel. Het woonhuis is niet geopend, de winkel wel.

15. Museum Veere: de Schotse HuizenKaai 25, Veere In deze panden, genaamd ‘Het Lammeken’ en ‘De Struys’, was vroeger de Schotse Kolonie gevestigd. Het museum toont originele voorwerpen en documenten die herinneren aan de eeuwenlange handelsbetrekkingen tussen Veere en Schotland. Het pand heeft een hoge bergstenen trapgevel met vele fraaie details. In de Beel-denzaal van het museum zijn de originele beelden van het stadhuis te bezichtigen. Bezoekers krijgen 50% korting op de entreeprijs en betalen w 2,50 voor een kaartje. Kinderen tot 12 jaar en museum-jaarkaarthouders hebben gratis toegang.

16. Kleine KerkKapellestraat 27, VeereDeze Kleine Kerk, die bestaat uit twee beuken, is gebouwd boven op de eerste kerk waaraan men in 1332 begon te bouwen. De kerk werd in 1348 parochiekerk. Na de bouw van de Grote Kerk deden drie beuken dienst als hallenkoor van de Grote Kerk. Eén beuk is intussen afgebroken. Er is een doorlopende diavoorstelling over litur-gisch bloemschikken te zien. Er is een papieren rondleiding te verkrijgen en gelegenheid een kaarsje aan te steken. Ook is er een stoelenmatter aanwezig.

17. Grote KerkOudestraat 26, VeereDe bouw van deze grote middeleeuwse kerk is in 1521 voltooid. Sindsdien heeft de kerk heel wat doorstaan. In 1686 richtte een brand grote schade aan. In het begin van de 19e eeuw verloor het kerkgebouw definitief zijn bestemming voor de eredienst. Zware stormschade was de directe aanleiding. In de Franse tijd is de kerk gebruikt als militair hospitaal. Daarvoor werden een aantal vloeren in de kerk aangebracht en werden vensters gedeeltelijk dichtge-metseld. In de eerste helft van de 19e eeuw deed het gebouw ook dienst als werkhuis en gesticht. In 2004 is het interieur van de kerk verbouwd voor structureel gebruik door Muziek Podium Zeeland. U kunt de toren beklimmen.


18. Protestantse KerkDorpsstraat 25/Schotse Hoek, GapingeDe kerk is opgericht als dochterkerk van de Noordmonsterparochie te Middelburg. De toren van deze kerk dateert van het begin van de 15e eeuw. Het koor stamt uit het midden van de 15e eeuw.Rond 1500 werd het schip op gelijke hoogte gebracht met het koor en werd de, aan de bovenkant achtkantige toren, ingebouwd,Het éénklaviersorgel is omstreeks 1760 door de MiddelburgerLudovicus de Backer gemaakt en in 1903 in deze kerk geplaatst. Daarvoor stond het in de Hervormde Kerk te Oostkapelle die het in 1873 via een legaat van Abraham de Landmeter had verkregen.

19. MolenDorpsstraat 1, GapingeOnder de titel ‘Verweesd en verliefd’ verscheen in 2015 een boek over de molen van Gapinge. De schrijver heeft hierin zijn liefde verklaard aan dit bijzondere monument toen hij schreef: “Aan de rand van Nederland stond een korenmolen die langverweesd was. Bij nader inzien bleek dit een geluk. De Graanhalm is nu vrijwel de enige molen die nog in detail kan laten zien hoe we tot in de jaren zestig granen maalden met behulp van eeuwenoude kennis en de wind. Meer informatie over deze uitzonderlijke molen: www.degraanhalm.nl Molen open voor bezichtiging en demonstratie oude dorsmachines. Verkoop van verschillende soorten meel. Terras geopend voor koffie en thee met iets lekkers.

20. MichaëlskerkKerkring 26, GrijpskerkeHet twee-beukige gebouw heeft een zuidbeuk uit het begin van de 14e eeuw. Ongeveer een eeuw later werd het vergroot met een noordbeuk en in 1770 met een travee naar het westen. U kunt de toren van de kerk beklimmen en de kerk bezichtigen. Er is orgelspel en er is een beamerpresentatie over Grijpskerke.

21. Buitenplaats ‘t MunnikenhofJacob Catsweg 2, GrijpskerkeDit huis met kelder en schilddak en een achtzijdige traptoren met helmdak is het restant van een laatmiddeleeuwse uithof van de abdij van Middelburg. In de 17e eeuw is het een buitenplaats geworden. Na de afbraak van het hoofdgebouw in 1860, bleef deze vleugel gespaard als jachthuis. Eén zijde is een laatmiddeleeuwse gevel van breuksteen. Alleen de tuin is opengesteld voor publiek.

22. Molen Middelburgsestraat 110, Koudekerke‘De Lelie’ is een ronde, stenen stellingmolen die in 1872 alskorenmolen is gebouwd. Voor de bouw van de molen werdentweedehands stenen gebruikt van een oud fort. De buitenkant van de romp werd voorzien van een pleisterlaag tegen het inregenen. Op 14 november 1940 is de molen door een zware noordwester storm op hol geslagen en verloor zijn wieken. Door de oorlog was herstel niet direct mogelijk en werd er op elektriciteit gemalen. In 1975 heeft de gemeente de molen gekocht en sinds 1980 kan de molen weer “malen”. De molen is van binnen nog zeer compleet.

23. MichaëlskerkDorpsplein 1, KoudekerkeDe Protestantse Kerk is een 17e eeuws bakstenen zaalkerkje, ver-bouwd in 1836. Het éénklaviers orgel is midden 18e eeuw gemaakt voor een kerk in Maastricht. In 1778 werd het orgel afgebroken en overgeplaatst naar de Hervormde Kerk in Neerijnen. In 1866 werd het gekocht door Koudekerke. Dit jaar valt Monumentendag samen met “Koudekerke uit de Kunst”. In de kerk wordt in dat kader o.a. geëxposeerd door John Muller. Het orgel wordt bespeeld, er is een tentoonstelling van Iconen. Ook zijn er stands van het Nederlands Bijbelgenootschap, Amnesty International en de Wereldwinel. Koffie/thee of fris met wat lekkers verkrijgbaar.

24. MolenOostweg 4, BiggekerkeDeze witte, ronde bakstenen grondzeiler uit 1712 is in particulier bezit en zal bij voldoende wind draaien en malen. Het is de oudste molen in de gemeente Veere. De eigenaar die de molen bedrijfs-matig exploiteert, betrekt zijn graan van boeren uit de omgeving. Het meel wordt geleverd aan bakkers in en buiten Zeeland. Ook aan kleingebruikers verkoopt de molenaar meel, bloem en verschil-lende broodmixen.


25. DorpskerkKerkplein 1, BiggekerkeDe voet van de kerk en de koorsluiting dateren uit de 12e eeuw. Tussen deze beide delen stond eerst een houten kerk. De houten tussenbouw is later vervangen door een bakstenen schip. In 1955 - 1957 zijn de kerk en de toren ingrijpend gerestaureerd. Expositie van Ina van der Meulen uit Meliskerke. Geïnspireerd door de steeds wisselende kleuren en vormen van lucht en water heeft zij aquarel-len geschilderd waarin de Zeeuwse kust steeds weer terug te vinden is. Komt u ook kijken of u de locaties herkent waar deze aquarellen geschilderd zijn? De kerk is open tot 16.00 uur.

26. MolenMolenweg 3, MeliskerkeNet als de meeste andere molens dateert de molen “de Korenhoop” uit het einde van de 18e, begin van de 19e eeuw toen er een einde kwam aan het maalrecht van de steden en ambachtsheren. Er ont-stond toen een ‘vrijere markt’ voor het malen van het graan. Deze in 1801 gebouwde grondzeiler is een bakstenen bovenkruier zonder stelling. De molen is voor het publiek geopend en zal bij voldoende wind draaien. De molenaar geeft uitleg over de afgelopen restauratie en zal het publiek diverse dingen laten zien die met de restauratie te maken hebben.

27. OdulphuskerkTorenstraat 8, MeliskerkeDe kerk is meer dan zes eeuwen oud. Een eikenhouten preekstoel (houten broek), een ambachtsherenbank en het in 1744 door de Duitse orgelbouwer Peter Weidtman gebouwde kabinetorgel, ver-fraaien het gebouw. De kerk is te bezichtigen.

28. MolenMolenweg 29, ZoutelandeDe ronde bakstenen bovenkruier zonder stelling is, net als de molen in Meliskerke, een grondzeiler. De molen is gebouwd in 1722. Er is een deel van de fundering van de voorganger van deze molen te zien. De molen is in 2008 gerestaureerd. U kunt meelproducten van de molen kopen.

29. CatharinakerkWillibrordusplein 1-3, ZoutelandeDe kerk bestaat uit een éénbeu-kig schip met spitsboogvensters tussen de steunberen. De zuilen in de noordmuur met Brabantse koolbladkapitelen zijn overblijfse-len van een zijbeuk uit ongeveer 1500. De kerk is in 2011 schitte-rend gerestaureerd en is nu voor meerdere doeleinden geschikt.

30. Molen de NoormanMolenwal 25 (ingang Vikingstraat) WestkapelleTot de Tweede Wereldoorlog stonden er in Westkapelle drie molens. Alleen de Noorman heeft het bombardement van 1944 doorstaan. Het is een bovenkruier van baksteen met stelling uit 1851. Bij de laatste restauratie ( 2012-2013) is het metselwerk opnieuw gevoegd en is de hele bovenkant inclusief wieken hersteld. Op de gevelsteen bij de westelijke ingang staat: F T H V J LAVnz 18 8/30 52.Dit staat voor “Fonds Tot Heil Van Jongelingen, LA Verhulst nz.,30 augustus 1852. Dit fonds was in 1825 door drie 15 jarigenopgericht. Zij legden iedere week een dubbeltje in, om de werkgele-genheid en welvaart in Westkapelle te bevorderen.

31. Vuurtoren Zuidstraat 1, WestkapelleMuseum Het Polderhuis beheert de Westkappelse vuurtorens. De 38 meter hoge vuurtoren is de toren van de in 1831 afgebrande Sint Willibrorduskerk die in 1740 werd gebouwd. De eerste verdieping is ingericht als expositieruimte. De torenwachterkamer biedt een indruk van het leven en het werk van de torenwachters in de 20e eeuw. De ruimte bovenin toont de geschiedenis van de toren en de ontwikkeling van kerktoren via vuurtoren met olielampen en koolspitslampen tot de tegenwoordige staat. De toren kan worden beklommen en biedt een uniek uitzicht over een groot deel van Walche-ren.

32. Hof HazenbergPrelaatweg 81, AagtekerkeOorspronkelijk was dit hof een buitenplaats of zomerverblijf, be-staande uit een herenhuis, een hofstede, tuinen en bossen. Het herenhuis is omstreeks 1834 afgebroken. De boerderij is gro-tendeels gerestaureerd en ook een oude muur van de voormalige landbouwschuur is weer gedeeltelijk opgebouwd. Het huis is niet open voor publiek. Er is een (bloemen)pluktuin en het terras is open.

33. Protestantse kerkDorpsplein 4, Aagtekerke Dit pittoreske kerkje bestaat uit een éénbeukig bakstenen schip,dat zijn huidige gedaante bij een verbouwing in 1625 heeftgekregen. Net als bij de meeste kerken waren het kerkgebouw en de toren oorspronkelijk eigendom van de kerkelijke gemeente.Ten tijde van Napoleon werden de kerktorens geconfisqueerddoor de burgerlijke gemeente omdat de torens bij veldslagenen oorlogen een belangrijke strategische rol (seintorens) kondenspelen. Dit verklaart de huidige eigendomssituatie van kerkgebou-wen en torens. Tentoonstelling van iconen in de kerk en diverseactiviteiten in en rond de kerk: orgelspel, kraam van de handwerkclub, koffie/ thee met verse wafels enz.


Open Monumentendag in de gemeente Middelburg‘Iconen en symbolen’ is dit jaar het thema van Open Monumen-tendag. Als je goed rondkijkt zijn die iconen en symbolen overal aanwezig, met name op en aan historische gebouwen. Zo wordt de zestiende-eeuwse stadhuistoren bekroond door een ‘zeeridder’, die symbool staat voor de scheepvaart van de handels-stad Middelburg en zijn er twee geweren afgebeeld in de topgevel van de Kloveniersdoelen, ooit het clubhuis van de kolveniers of ‘schutterij van den busse’ (de geweerschutters die in tijd van nood de stad moesten beschermen).

De Oostkerk is rijk versierd met symbolische voorstellingen,zoals een afbeelding van een geraamte boven de hoofdingang:een duidelijke verwijzing naar de sterfelijkheid van de mens. En in de binnenstad zijn de meeste Wederopbouwpanden voorzien van een tegel met daarop het stadswapen en het jaartal 1940 met gestileerde vlammen. Een verwijzing naar de verwoestingen ten gevolge van de Duitse beschietingen op 17 mei 1940.

Nieuwe deelnemer:• Korenmolen “de Koning”, Veerseweg 80• Huis ’s Hertogenbosch, Vlasmarkt 42

THEMA: Iconen en symbolen


Stadswandelingen/Rondleidingen/ActiviteitenEen wandeling langs fraaie monumentenpanden (A)Op de Open Monumentendag worden er gratis rondleidingendoor het centrum van Middelburg gegeven. De gids neemt u mee langs fraaie monumentenpanden en door smalle straatjes. Vanaf 10.00 uur zullen er regelmatig rondleidingen vanaf het stadhuis aan de Markt vertrekken. De laatste om 16.00 uur.

Een informatieve wandeling langs Middelburgs historische huisnamen (B)De Middelburgse binnenstad kenmerkt zich door een hoge huis-naamdichtheid. De compacte historische kern omvat niet minder dan negenhonderd authentieke huisnamen. Tijdens de Open Monumentendag 2016 verzorgt Ed de Graaf voor de 11e keer een stadswandeling, een nadere kennismaking gericht op gebruik en betekenis. Tijdens deze wandeling speciaal aandacht voor een selectie huisnamen in relatie tot iconen en symbolen. De gids is onder meer auteur van de publicatie: “d’ Guld Waerrelt - De wondere huisnaamwereld van Middelburg”. Aan de hand van publi-caties, rondleidingen, radioprogramma’s, lezingen en adviezen stelt Ed de Graaf zich ten doel het particulier en bestuurlijk initiatief te bevorderen om verdwenen huisnamen in ere te herstellen.Aanvang: 11:30 uur en 14:00 uurDuur: ca. 75 min.Vertrekpunt: de fontein op de BalansDeelname: gratis

Van de Perrehuis, Hofplein 16 (C)De eerste rondleiding door alle vertrekken van dit voormalig stads-paleis begint om 10.00 uur.De laatste rondleiding start om 16.00 uur.

Abdijcomplex (D)Er zijn rondleidingen door de Kloostergangen, Crypten, hoofge-bouw en Statencomplex. Start vanuit het Statencomplex (ingang Abdijplein)

Oldtimerdag Middelburg (E)Stichting Evenementen Middelburg organiseert dit jaar al weer voor de 18e keer de traditionele Oldtimerdag Middelburg. Een dag waarop zowel liefhebbers als eigenaren van klassieke automobie-len weer kunnen genieten van wat er in het verleden aan moois is gemaakt en door trotse eigenaren op de weg wordt gehouden.Dit alles wederom op de prachtige locatie van de Markt van Middel-burg. Op de Markt in Middelburg herleven tijdens deze Oldtimerdag die oude tijden en komen vanaf 10.00 uur tot 16.00 uur zo’n 100 klassieke voertuigen bijeen om aan het publiek getoond te worden. Verspreid over de dag staan er 3 rondritten gepland van ongeveer een uur door Middelburg en omgeving, waarbij enkele mooie plek-jes van Walcheren worden aangedaan.Bij terugkomst op de Markt krijgt iedere auto speciale aandacht tijdens het “concours d ’élégance”.

Labyrint Toorenvliedt (F)In park Toorenvliedt achter het historische buitenhuis ligt het Toorenvliedt Labyrint. Een labyrint lopen heeft een wereldwijde symbolische betekenis: het lopen van een mini-pelgrimage.Het labyrint kan ook een open podium zijn om onder andere inspi-ratie, schoonheid en rust te ervaren en/of te ontwikkelen.

Een wandeling Middelburg ‘groene’ monumentstadOp Open Monumentendag kunt u een wandelroute lopen langs groene monumenten in Middelburg. Dit keer leiden wij u graag langs onze groene steegjes en rozenperkjes. ‘Middelburg, groene monumentenstad’ is een burgerinitiatief dat zich hiervoor inzet sa-men met ‘Middelburg Rozenstad’. Er kan zoveel meer als bewoners en de gemeente samenwerken om ons cultureel erfgoed te optima-liseren, zodat het opnieuw een lange tijd meegaat en aantrekkelijk blijft. Groen betekent niet alleen het duurzaam maken van de monu-menten maar ook bijdragen aan meer groen in de leefomgeving. Tussen 10.00 - 14.00 uur tonen enthousiaste bewoners u, hoe zij hun monument met respect voor de historie duurzaam hebben gemaakt.

a. Koepoortstraat 15b. Koepoortstraat 13c. Molenwater 119d. Oostkerkplein 15e. Kinderdijk 78 f. Turfkaai 25-27g. Sint Janstraat 58


1. Abdijcomplex De Middelburgse Abdij vindt haar oorsprong in een bescheiden klooster gelegen nabij de kreek de Arne. Omstreeks 1127 vestigden zich hier Praemonstratensers uit de Abdij van St. Michiel te Antwer-pen. In 1574 moesten zij de Abdij verlaten en sindsdien zetelt hier het provinciaal bestuur. Het Abdijcomplex bestaat uit de Nieuwe Kerk, de Wandelkerk, de Koorkerk, het Zeeuws Museum en de Abdijtoren: de ‘Lange Jan’. Ooit kende de Middelburgse Abdij één kerkgebouw. Later kwamen er twee, of eigenlijk drie, kerken voor in de plaats. In de eerste helft van de veertiende eeuw verving men de oudste kerk door de Koorkerk. Ook de Abdijtoren, de Lange jan, dateert in oorsprong uit de veertiende eeuw. De Nieuwe Kerk stamt in haar huidige vorm en omvang uit het einde van de zestiende eeuw. De ruimte tussen de twee kerken, aan de voet van de Lange Jan, heet de Middenkerk of Wandelkerk.Op deze dag zijn vanaf 10.00 tot 16.00 uur:• De Kloostergangen permanent open• Rondleidingen (Kloostergangen, Crypten, hoofgebouw en Statencomplex), start vanuit het • Statencomplex (ingang Abdijplein). De rondleiding duurt 45 minuten, vooraf aanmelden hoeft niet.

2. Zeeuws museum AbdijIn de vroegere kanunnikenwoningen is sinds 1972 het Zeeuws Museum gevestigd. Het museum beheert de grootste verzameling Zeeuws erfgoed ter wereld. Te zien zijn de wereldberoemde serie 16e eeuwse wandtapijten, prachtig porselein en schilderijen, veras-sende mode en streekdrachtenzalen en kabinetten metkunst uit de Oost en West. Voor meer informatie over de lopende tentoonstellingen: www.zeeuwsmuseum.nl. Het Zeeuws museum is op 10 september en op zondag 11 september van 11.00 - 17.00 uur gratis toegankelijk. Op dit moment is er een tentoonstelling Sign of the Times.Social media van de Middeleeuwen.Heeft u wel eens van draagtekens of insignes gehoord? Het zijneeuwenoude loodtinnen broches met de meest uiteenlopende afbeeldingen - van religieus tot uiterst obsceen. In Sign of the Times wordt een vergelijking gemaakt tussen de middeleeuwse enhedendaagse manier van communiceren met beeld.

3. Lange JanMet zijn 85 meter domineert de Abdijtoren, bijgenaamd de “Lange Jan”, het voormalige eiland Walcheren. De toren is diverse malen door brand verwoest, onder meer in 1476, 1512, 1568, 1712 en 1940. De achtkantige stenen onderbouw is altijd gehandhaafd gebleven. De bovenzijde van de van een keizerskroon voorziene toren, heeft in de loop der eeuwen echter diverse wijzigingen ondergaan. De toren is op Open Monumentendag gratis te beklimmen.

4. GasthuiskerkLange Delft 94De Gasthuiskerk werd gebouwd in 1493-1494 als kapel van het Sint Barbaragasthuis. Voordat het gebouw na de Reformatie bestemd werd tot Nederlands Hervormde Kerk (1589-1798) was het 10 jaar in gebruik bij Engelse kooplieden. Van 1798 tot 1846 kerkten rooms-katholieken in deze kerk. Sinds 1846 is het kerkgebouw in gebruik bij de Christelijk Gereformeerden. De kerk lag aanvankelijk verscho-len. Nadat ongeveer veertig jaar geleden een aantal er voor gelegen panden werden afgebroken, kwam de laatmiddeleeuwse kapel duidelijk in het zicht. In de middenstijl van de toegangsdeur bevindt zich een nog grotendeels authentiek 16e eeuws Madonnabeeldje. Het hoofdmanueel dateert uit de eerste helft van de achttiende eeuw en het bovenmanueel is waarschijnlijk rond 1675 gemaakt. In de loop van de tijd zijn er uitbreidingen en kleinere restauraties uitgevoerd.

5. Gortstraat 43Gallery MaritiemDe Gortstraat is een heel oude straat, die al in de oudste stadsre-keningen van 1365/1366 wordt genoemd. De naam is mogelijk afgeleid van gort (gepelde gerst). De straat kent veel monumentale woonhuizen. Gortstraat 43 is er één van. Over de historie van het pand is echter weinig bekend. Volgens het archief zou het oorspron-kelijk ‘Waepen van Zeelant’ heten. Het huis heeft een gepleisterde lijstgevel met een puibalk uit een vroegere periode. Het zal in de huidige vorm uit de 17de/18de eeuw dateren. Enkele jaren geleden is het gebouw ingrijpend gerestaureerd. De authentieke bouwstijl van het pand is bij de restauratie in het zicht teruggebracht. Het pand heeft nog de originele spiltrap met ombouwde woonfuncties.

Geopende monumentenOp Open Monumentendag zijn de meeste deelnemende gebou-wen in Middelburg tussen 10.00 uur en 17.00 uur geopend.U wordt in elk gebouw op eigen wijze gastvrij ontvangen.Hieronder een overzicht van de opengestelde monumenten in Middelburg met een korte uitleg over de historie van ieder gebouw. Bij de meeste deelnemers wappert een vlag metdaarop het logo van de Open Monumentendag.


6. KloveniersdoelenAchter de Houttuinen 30De jongste van de drie Middelburgse schutterijen was die van de Kolveniers of Kloveniers. Het schutterskorps werd in 1509 opgericht. Na aanvankelijk een schuttershof op de Dam te hebben gehad, namen de schutters in 1611 de huidige Kloveniersdoelen in bezit. Dit onderkomen van de stedelijke schutterij van de Kloveniers of “schutters met den bus” (geweerschutters) is een voorbeeld van Hollandse Renaissance. Het werd oorspronkelijk gebouwd in 1607-1611 in een rijke maniëristische stijl met spekbanden, mid-dentopgevel, twee dakkerkers en een natuurstenen ingangspartij met bordes. De bovenzijde van de traptoren werd na blikseminslag in 1735 afgebroken. De Kloveniers hadden het gebouw van 1611 tot 1787 in gebruik. Daarna was het een rekrutendepot van de VOC (1787-1795). Lange tijd diende het pand als Militair Hospitaal(1795-1956). In de 19de eeuw raakte het ernstig in verval. Een vrij ingrijpende restauratie en reconstructie vond plaats tussen 1914 en 1919. Een nieuwe restauratie volgde van 1964-1969. Hierbij werd de in 1735 afgebroken toren opnieuw opgetrokken. Een laatste inpan-dige verbouwing volgde in 2013. De zolder is sinds 1969 in gebruik bij de schietvereniging De Kloveniers. Na de laatsteverbouwing werd het gebouw in juni 2013 door de Cinema Mid-delburg en de Drvkkery betrokken. Er zijn nu een grandcafé, met ruimte voor lezingen en andere activiteiten, een buitenterras eneen filmhuis in de 17de eeuwse Kloveniersdoelen te vinden.

7. SeismolenDe Seismolen, welke op een molenberg staat, dateert uit 1728. Sinds de laatste restauratie kan de molen weer gebruikt worden. Boven de ingang staat het stadswapen van Middelburg en de wapens van de vier thesauriers van de stad. Zij gaven opdracht en hielden toezicht op de bouw van deze windkorenmolen. Het kleine huisje achter de molen dateert uit 1873. Dit gebouwtje werd vroeger als ontsmet-tingsruimte gebruikt. Textiel, kleding en (bedden)goed werden door middel van stoom ontsmet. De molen is op deze dag te bezichtigen.

8. Huis ’s-HertogenboschVlasmarkt 52Het Huis ‘s-Hertogenbosch vormt een hoogtepunt van de 17de eeuwse classicistische bouwstijl. Het is gebouwd in 1665. De bouw-heer van dit voorname huis was de Middelburgse koopman Otto de la Porte. Om een groot, modieus huis te kunnen bouwen, moesten er maar liefst drie middeleeuwse huizen worden afgebroken. De restanten van deze oudere bebouwing is bewaard in de kelders van het huidige huis. Vermoedelijk is het ontwerp van het nieuwe huis een project geweest van de bekende stadhouderlijke architect Pieter Post en/of de Haagse architect Pieter Arentsz Noorwits. Voor Post pleit de overeenkomst met Paleis Noordeinde in Den Haag. De opbouw van de risaliet, met halve vensters en pilasters, wijst echter op de invloed van Noorwits. Beide architecten waren rond 1665 in Middelburg werkzaam bij de bouw van de Oostkerk. Boven op het dak staat een belvedère. Vanuit deze uitzichtkoepel kon de reder zien of zijn schepen weer richting thuishaven kwamen.Inwendig is de structuur van het 17de eeuwse huis grotendeels bewaard gebleven. Zeer bijzonder is de hal met de indrukwek-kende in patroon gelegde vloer van wit-zwart geblokt marmer en de oorspronkelijke kamerdeuren. De voorname vertrekken werden in de 18de en in de 19de eeuw gemoderniseerd. In drie van de vier kamers op de begane grond bleken bij de restauratie zich de originele 18de-eeuwse plafonds te bevinden in combinatie met 19de-eeuwse lambriseringen. Spectaculair is het plafond in de zaal. Het centrale geschilderde middenstuk stelt een allegorie op de handel voor. Tijdens de restauratie lukte het om de vier omringende beschilderingen met rankwerk in Lodewijk XIV-stijl vrij te leggen. De sieromlijsting werd teruggebracht in de oorspronkelijke donker-bruine kleur. In de eetkamer linksachter bevindt zich een houten, rood geschilderd plafond, gevat in een groene omlijsting. Deze rood-groene kleurstelling is karakteristiek voor Middelburg. In de 17de eeuw bevond zich op deze plaats de keuken.


9. StadhuisMarktHet Middelburgse stadhuis is een voorbeeld van Vlaams-Brabantse gotiek. Het verving een eerder door brand verloren gegaan “ste-dehuis”. De voorgevel van het huidige stadhuis aan de Markt werd in de jaren 1452-1458 gebouwd. In deze voorgevel bevinden zich 25 beelden van graven en gravinnen die over Zeeland hebben geregeerd. Na het verwoestende Duitse bombardement op 17 mei 1940 stonden slechts de geblakerde muren van het stadhuis nog overeind. De gehele 18de eeuwse aanbouw aan de Lange Noord-straat was verwoest. Na een zorgvuldige en langdurige restauratie staat het stadhuis echter weer te pronken als vanouds. In het stad-huis is nu de University College Roosevelt gevestigd. Het stadhuis is uitgeroepen tot één na mooiste bouwwerk van Nederland. Tijdens monumentendag is het gotisch gedeelte voor het publiek geopend en zijn er diverse rondleidingen.

10. De DrvkkerijMarkt 51De Middelburgse Markt was voor de Tweede Wereldoorlog veel groter dan het huidige plein. Bij het Duitse bombardement op17 mei 1940 werd een groot gedeelte van de bebouwing rondom het marktplein verwoest. Bij de wederopbouw van de stad werd een nieuwe, kleinere Markt aangelegd en ontstond een nieuw plein (Plein 1940). De Provinciale Zeeuwse Courant (PZC) betrok begin 1950 een nieuw drukkerijgebouw aan de Zusterstraat. Aan de marktzijde verrees een kantoorgebouw van de krant. In 1998 werd het pand, een ontwerp van architect Arend Rothuizen, in gebruik genomen door ‘de Drvkkerij’. Sindsdien is de voorgevel voorzien van een extra transparante gevel, een glazen vlies, een kunstwerk van Piet Dieleman. In de Drvkkerij zijn nog sporen te zien van de oude drukkerij. De Tourist-shop is ook in dit pand gevestigd.

11. Petrus- en PauluskerkLombardstraat 1De Rooms-katholieke kerk uit 1846 in de Lange Noordstraat werd bij het bombardement in 1940 volledig verwoest. Deze kerk werd niet herbouwd, maar in de nabijheid verrees een nieuw kerkgebouw, naar een ontwerp van de Haagse architect C.M. van Moorsel. Het robuuste bakstenen gebouw, gebouwd in de trant van de Bossche School, gaat terug op de basilica uit de vroegchristelijke periode. De kerk werd op 5 juli 1951 plechtig ingewijd. Er is een speciale kapel in het kerkgebouw, gewijd aan Onze Lieve Vrouw van den Polder, waarin zich een 16de eeuws paneeltje met een afbeelding van Maria bevindt. Het thema “Iconen en Symbolen” is deze kerk op het lijf geschreven. Rooms-katholieke kerken zijn bekend om de vele symbolen, van de paaskaars tot het wijwater, en in deze kerk is het niet anders. Daarnaast worden er juist op dat moment iconen geëxposeerd van de bekende kunstenares Ludmila Kalmaeva uit Wit-Rusland. Iconen in de orthodoxe traditie, die stuk voor stuk ook weer de nodige symboliek bevatten.

12. Doopsgezinde KerkLange Noordstraat 62Op de plaats van de huidige Doopsgezinde Kerk bevond zich in de 18de eeuw het huis van de patriotgezinde dokter Lucas van Steveninck. In 1787 werd het door het Oranjegezinde volk met de grond gelijkgemaakt, waarbij zelfs een kanon van een VOC jacht werd gebruikt!

Honderd jaar later verrees er een kerkgebouw in eclectische stijl, met neorenaissance invloeden, ontworpen door de Haagse archi-tect K. Stoffels. De Mennonieten of Doopsgezinden die sinds 1630 aan de Hoogstraat kerkten namen het gebouw in 1889 in gebruik. De voorgevel is in baksteen met natuurstenen banden uitgevoerd en kent een vooruitstekende middenpartij, die door een opvallende topgevel wordt bekroond. Origineel interieur met onder andere het tweeklaviers orgel van Bakker en Timmenga uit 1890. In dit orgel zijn onderdelen van vorige orgels verwerkt, afkomstig uit de oude Doopsgezinde kerk aan de Hoogstraat 20. Aan de achterzijde werd in 1908 een consistorie aangebouwd. Vier jaar geleden is het kerk-gebouw weer terug in de staat van 1889 gebracht.

Het thema van de Monumentendag 2016 “Iconen en symbolen” is de inspiratie voor een kleine tentoonstelling in deze kerk over de “icons” en symbolen uit meer dan 2000 jaren christendom.Al in de 1ste eeuw na Christus werden in de catacomben van Rome icons/symbolen gebruikt als een soort geheimtaal tijdens de vervol-ging van de eerste christenen. Wellicht onbekend is tegenwoordig dat het kruis lang niet het oudste christelijke symbool is, maar de vis.

13. Van de Perrehuis/Zeeuws Archief Hofplein 16Het 18e eeuws Van de Perrehuis is gebouwd op de kelders van een middeleeuws klooster: de Commanderij der Duitse Orde. Dit was een ridderorde, waarvan de leden het rooms-katholieke geloof in het oosten moesten verspreiden. Deze ridderorde stond in hoog aanzien, zelfs nog na drie eeuwen na hun vertrek uit Middelburg: het stadspaleis dat mr. Johan Adriaen van de Perre, die met de schatrijke Jacoba van den Brande getrouwd was, omstreeks 1765 liet bouwen op de plek van het klooster noemde hij de Commande-rij. Tegenwoordig staat het stadspaleis bekend als het ‘Van de Perre-huis’. Het ‘Van de Perrehuis’ werd gebouwd door de Antwerpse archi-tect Johan Peter van Baurscheit de Jonge en zijn neef Engelbertus Baets. Van 1838 tot 1995 was het gebouw in gebruik als rechtbank. In de jaren vijftig van de twintigste eeuw is er aan de rechterachter-zijde een vleugel aangebouwd.

In de jaren ‘90 van de vorige eeuw is het huis zorgvuldig gerestau-reerd en hebben de kleurrijke stijlkamers hun karakter en uitstraling van weleer teruggekregen.

Tegen het 18de eeuwse huis verrees een moderne glazen nieuw-bouwvleugel. In deze unieke combinatie van oud en nieuw is sinds 1 januari 2000 het Zeeuws Archief gevestigd. De stijlkamers zijn bijzonder goed bewaard gebleven en zijn alleen op Open Monumentendag toegankelijk voor het publiek. Het “Van de Perrehuis” is vanaf 10.00 uur beperkt opengesteld en uitsluitend via rondleidingen o.l.v. een gids te bezichtigen. De laatste rondlei-ding start om 16.00 uur.

14. NotariskantoorWagenaarstraat 1Dit monumentale huis dateert uit de 18de eeuw. Mr. C. van Citters, raadpensionaris van Zeeland, kocht in 1720 het perceel. Het pand zal voor hem of voor zijn dochter zijn gebouwd. Het gebouw heeft een brede en tamelijk sobere voorgevel met een grote hardstenen bordesstoep. Hoewel het interieur zeker nog enige interessante details kent, zoals stucwerkplafonds, moet het vroeger toch rijker zijn geweest. Het gebouw diende van 1888 tot 1972 als onderko-men van het Zeeuws Museum. Aan de zijgevel van Wagenaarstraat 1


is een unieke laatmiddeleeuwse houten gevel aangebracht die oorspronkelijk afkomstig is uit de Lange Delft.

15. Sint AugustinuskerkZuidsingel 60Deze voormalige Lutherse kerk aan de Zuidsingel 70 is eenontwerp van de Middelburgse stadsbouwmeester Jan de Munck (1687 - 1768), en verving de oudere Lutherse kerk aan de Suiker-poort die te klein werd. In 1740 werd met de bouw begonnen. Naast de kerk bouwde men een pastorie en een wezenschool. Op 20 mei 1742 werd de Lutherse Kerk plechtig ingewijd. De kerk is een eenvoudige bakstenen zaalkerk. Boven de deur ziet men de zwaan, het Luthersymbool.

In de kerk bevindt zich een orgel dat ook al in de eerste kerk aan de Suikerpoort heeft gestaan. In dit kerkje werd in 1707 het orgel geplaatst dat nu het hoofdwerk vormt van het orgel. Johannes Duyschot en zijn zoon Andries waren bereid de bouw van het orgel op zich te nemen. Na verplaatsing van het orgel naar de nieuwe kerk aan de Zuidsingel werd het door stadsarchitect Jan de Muynck aan de nieuwe omge-ving aangepast. Het grote beeld van koning David dateert uit die tijd. Beeldhouwer Gerard de Grendel heeft dit vervaardigd, evenals het lofwerk en de fraaie consoles onder de torens van het rugposi-tief. De Munck heeft kans gezien het Duyschot-orgel van 1706 met een nieuwe preekstoel en liturgisch centrum tot een fraai geheel te combineren.In 1754 werd het orgel door Johann Müller belangrijk uitgebreid. Het orgel werd onder meer in 1964 en 1994-1995 gerestaureerd.Sinds 2015 is de kerk in gebruik bij Oud Katholieken en heet sinds-dien Sint Augustinus Kerk. Tijdens deze dag wordt de nieuwe St. Augustinusicoon tentoon gesteld, maar ook zijn reliek is te bezich-tigen.

16. Koepoortstraat 6De grote Middelburgse woonhuizen zijn vaak ontstaan door samenvoeging van meerdere panden. In 1775 kocht burgemeester J.G. Schorer het huis Koepoortstraat 6, dat in 1650 uit twee andere huizen was ontstaan. Volgens een akte uit 1679 was het huis vol ‘ta-pijtseryen’ en goudleer behangsels. Schorer vernieuwde het huis en bracht tussen 1725 en 1735 de huidige voorgevel, evenals de ach-tergevel. De oude monumentenlijst noemt het een ‘huis met deftige lijstgevel’. Later kwam het huis in handen van de Staat der Neder-landen. Omstreeks 1915 werd het Commandement der Marine er in gevestigd. In mei 1940 was het hoofdkwartier van de Commandant van Zeeland er in ondergebracht. Nu is het een woonhuis.

17. Oostkerkplein 22Dit rijksmonument is volgens de omschrijving in het monumentenregister een pakhuis met kruisramen, diefijzers, hijsbalk en schuin kelderluik. Het dateert uit de zeventiende eeuw. Het pakhuis, waaraan de huidige bewoners de naam Pakhuis 22 gaven, verkeerde lange tijd in vervallen staat. In 2000 is het door architect Nellie van den Boorn-Huijsman gerestaureerd. Bij die restauratie is het oude zoveel mogelijk gerespecteerd, zo hangt op de zolderverdieping nog een origineel hijsrad. De zolder is ingericht als therapie werkruimte. Op de begane grond is een ruimte voor cursussen en exposities en in de kelder is een beeldhouwatelier. Tijdens deze open monumentendag is de stadstuin achter het pakhuis te bezichtigen en exposeert de beeldhouwgroep hun werken.

18. OostkerkOostkerkpleinHet heeft lange tijd geduurd voordat de Oostkerk er stond. Het kerkgebouw werd met tussenpozen tussen 1648 en 1667 gebouwd. Het is de eerste kerk die in Middelburg speciaal voor de protes-tantse eredienst werd gebouwd. De imposante Oostkerk heeft een achtkantig grondplan en vormt een nog gaaf voorbeeld van de classicistische barok uit het midden van de 17de eeuw. Het interieur, met onder andere een gerestaureerd 18de eeuws orgel is eveneens de moeite waard om te bezichtigen en te beluisteren.

19. Molen “De Koning” Veerseweg 80Molen De Koning aan de Veerseweg is een ronde stenen korenmo-len van het type stellingmolen. De molen is een rijksmonument en werd in 1882 gebouwd door de fa. Beversluis uit Middelharnis. In 1956 werd de molen van nieuwe roeden en een nieuwe stelling voorzien. Lange tijd was de molen in het bezit van de familie Nijpjes. De gemeente Middelburg kocht in 1993 de molen, die in 1996 werd rechtgezet en twee jaar later gerestaureerd. De voorganger van deze molen was een houten molen op een ste-nen onderbouw, die in 1882 door blikseminslag werd verwoest.


20. Pakhuis “de Kemel”Kinderdijk 88Aan de Kinderdijk werden eind 16de eeuw de thans nog bestaande pakhuizen gebouwd. Ze dragen heel toepasselijk de namen van lastdieren, te weten: de Kameel, de Oliphant, de Kemel en de Muyl. Er was overigens nog een vijfde pakhuis, het Witte Paart.Dat is echter verdwenen. De pakhuizen kwamen later in het bezit van de in 1602 opgerichte VOC. Waren uit de Oost, zoals kruiden en specerijen, werden toen in deze pakhuizen opgeslagen. ‘De Kemel’is in gebruik bij watersportvereniging ‘Arne’.

21. Pakhuis ”Holstein”Korendijk 56Dit vlak bij de Middelburgse havens en wer ven gelegen pand is,met zijn zware balken zolderingen en de vele luiken een gaaf voor-beeld van een 18de eeuws pakhuis. Aan de, voor een pakhuis,zeer fraaie uitvoering is te zien dat het Middelburg in die tijd economisch voor de wind ging. Op deze plek is in vroeger tijden een haringpakkerij gevestigd geweest op de open ruimte tussen de twee naastgelegen woonpanden in. Vermoedelijk was er toen al wel een overkapping. Later is het huidige pand tussen de twee andere gebouwen ingezet. Het pakhuis met zijn rechte gevel heeft deze vorm gekregen in 1738.Tegenwoordig bevindt zich op de begane grond van het pand het atelier van de beeldende kunstenaar Toos van Holstein. Vanwege de connectie tussen de naam van Toos van Holstein en de graanhandel met het huidige Duitse gebied Holstein draagt het pakhuis nu de naam “Holstein”.

22. Gemaal BoreelVlissings Jaagpad Tot 1929 stonden in de wintermaanden grote delen van ‘het platte van Walcheren’ onder water. De bouw van het gemaal Boreel aan de Nieuwe Vlissingseweg maakte daar een einde aan. Dit in kubistisch-expressionistische stijl opgetrokken gebouw van de Polder Walche-ren (tegenwoordig Waterschap Scheldestromen) loost het overtollig polderwater op het Kanaal door Walcheren. Boreel is het ontwerp van zijn naamgever, jhr. J.L. Boreel. In het industriële interieur is de in 1953 uitgebreide installatie te bezichti-gen. Het gemaal kent tal van mooie details, zoals de tegelvloer, de afwerking van de hoge ramen en het kleurige wapen van de Polder Walcheren boven de ingang aan de spuizijde.Het gemaal Boreel is te voet of met de fiets bereikbaar via hetjaagpad.

23. Verbindingsbunker park ToorenvliedtToorenvliedt was gedurende de Tweede Wereldoorlog het hoofd-kwartier van de Duitse troepen op Walcheren en de beide Bevelan-den. Vanuit dit commandocentrum werden ca. 9000 militairen aan-gevoerd. In 1944 bouwden de Duitsers enkele commandobunkers, een personeelsonderkomen en een communicatiebunker op het landgoed. Vanuit de communicatiebunker werden radio-, telex- en telefoonverbindingen onderhouden met de eenheden in Zeeland en de hogere staven in België en Noord-Frankrijk. Het berichten-verkeer vanuit deze bunker verliep voor een deel versleuteld via het legendarische codeerapparaat “Enigma”. Gemeente Middelburg heeft deelgenomen aan het Europese project World War II Heritage. Het park is afgelopen jaren opgeknapt en de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog wordt extra onder de aandacht gebracht. In het park kan heerlijk gewandeld worden en voor kinderen is er een speurtocht. Er staan informatieborden over de geschiedenis, op iedere bunker zijn dichtregels te lezen en bij verschillende bunkers kan gespeeld worden. De communicatiebunker is gerestaureerd en wordt momenteel ingericht zoals dat tijdens de oorlog was. Deze bunker is op Open Monumentendag als klein museum opengesteld voor publiek.

24. Molen ‘Buiten Verwachting’Molenweg 35, Nieuw – en Sint JooslandMolen “Buiten Verwachting” in de Mortierepolder te Nieuw– en Sint Joosland is nog regelmatig in bedrijf. De stenen korenmolen van het type grondzeiler dateert uit 1874. Een algehele restauratie van de molen vond in 1983 plaats.

25. Scheepswerf C.A. MeermanZuidwal, ArnemuidenDe werf is opgericht met een sleehelling bij een pakhuis door Pieter Boers uit Sliedrecht in 1763. In 1786 kocht Jacob Meerman de werf met loods en toebehoren. De werf bleef meer dan tweehonderd jaar in het bezit van de familie Meerman. In de twee eeuwen werden vele vissersschepen, waaronder een groot aantal hoogaarzen, daar gebouwd. In 1986 werd de scheepswerf gesloten. De gemeente Middelburg kocht het terrein in 2003 voor het symbolische bedrag van één euro. Voorwaarde hierbij was de werf te restaureren en weer in gebruik te stellen. In 2006 is de gemeente Middelburg met de ingrijpende restauratie gestart. De restauratie werd in 2007 voltooid. Uniek is dat de werf nog beschikt over alle oude gereed-schappen en werktuigen. De stichting Historische Scheepswerf C.A. Meerman beheert de werf als werkende museumwerf. Het is


ook de thuishaven van de Stichting Behoud Hoogaars, waar de vier eigen schepen (drie hoogaarzen en een hengst) onderhouden en gerestaureerd worden.

26. Het Oude ToonkamertjeLangstraat 37, ArnemuidenIn de Langstraat staat een oud winkeltje. De winkel is gevestigd in een oorspronkelijk woonhuis. Het pand werd in 1579 gebouwd en kreeg de naam “Het Wapen van Brugge” en is herbouwd omstreeks 1860. Het huis is nu in gebruik als Oud Hollands winkeltje metornamenten uit een drogisterij van omstreeks 1950, waar ook Oud Hollandse snoep wordt verkocht. In dit pand is ook een kleinmuseum gevestigd met o.a. een huiskamer met een statig familie-kabinet uit 1875. Ook de bovenverdieping is ingericht als museum vanaf de jaren 1920, met als thema even terug in de tijd.U treft hier een kinderkamertje, een naaikamertje en een kamermet gereedschap aan. Zo krijgt u een indruk hoe mensen vroeger leefden en speelden. Vanuit de winkel is er uitzicht op de boerentuin met planten die bij de sfeer van het pand passen.

27. Museum Oud Stadhuis Meerman en ‘Uusje van Eine’Langstraat 35, ArnemuidenAls u toch in de Langstraat bent, breng dan een bezoek aan het

uit 1865 daterend voormalig gemeentehuis van Arnemuiden. Het gebouw staat thans bekend als ’t Stadthuys en biedt onderdak aan het plaatselijk museum.De Stichting Oudheidkundig Museum Arnemuiden exploiteertniet alleen het oude stadhuis, waarin onder meer een fraaie

collectie schilderijen en vele voorwerpen over de geschiedenis van de vissersplaats te bewonderen vallen, maar ook het er tegenover gelegen ‘Uusje van Eine’. Dit uit de jaren twintig daterendearbeiderswoninkje is ingericht als een vissershuisje en toont hoede vooroorlogse woonsituatie in Arnemuiden was.

28. Kerk ArnemuidenMarkt 10, ArnemuidenIn 1505 werd er een kerk in Arnemuiden gebouwd, die in 1545 tot parochiekerk werd verheven. De protestanten namen deze katho-lieke kerk in 1572 in gebruik. Men nam in 1857 het besluit het laat-middeleeuwse kerkgebouw wegens bouwvalligheid te slopen. Op 31 maart 1858 werd de eerste steen gelegd voor een nieuwe kerk, naar een ontwerp van J. Bourdrez. Het is een recht gesloten zaalkerk, voorzien van een geveltoren met opengewerkte houten lantaarn en naaldspits. Het kerkgebouw heeft sobere, vroeg neogotische ele-menten. In het interieur bevinden zich grafstenen uit de oude kerk.Bijzonder is het astronomisch torenuurwerk, dat de opkomst en ondergang van de zon en de maan en de hoog en laag waterstand


aangeeft. Het is oorspronkelijk in 1589 vervaardigd voor de oude kerk, maar werd in 1858 herplaatst in deze kerk en in 1957 gerestau-reerd.

29. Protestantse Kerk KleverskerkeDorpsstraat 25, KleverskerkeKleverskerke is het kleinste dorp op Walcheren en is ontstaan in de 13e eeuw. De oudste vermelding vinden we in een oorkonde van 20 september 1251. De stichter moet ene heer Kleewerd of Klauwaard zijn geweest. Vandaar dat er op het wapenschild van Kleverskerke een rood arendsbeen op een gouden veld staat.De eerste kerk, waarschijnlijk ook uit de 13e eeuw was gewijd aan Sint Joris, schutspatroon van de ridders. In 1670 werd een nieuwe protestantse kerk gebouwd, die in 1861 zodanig was verzakt, dat de huidige kerk is gebouwd. Alles wat uit de vorige kerk bruikbaar was, werd hergebruikt: de eikenhout geschilderde bochten, de am-bachtsherenbank, het tuinhek met voorlezersgestoelte; de koperen kaarsenstandaards en de plavuizen.De ambachtsheerlijkheid Kleverskerke was vrij groot: ca. 460 ha. De ambachtsheren hadden niet alleen een stem in het kapittel, maar waren ook lagere rechters en ze bezaten heerlijke rechten zoals het jachtrecht en het windrecht. Bekenden families en personen waren ”de baas” in Kleverskerke: Schotte, Van Borssele, Van Bourgondië, Van der Hooge, de stad Mid-delburg, Van den Brande, Nebbens en de laatste was dr. Maurice van Vollenhove. Overleden in 1965 te Madrid.

De bank, achter in de kerk, met de wapenschilden van ambachtshe-ren stamt uit de vorige kerk.De buitenste wapenschilden zijn van Johan Pieter van den Brande (1645-1712). Het ronde schild is het familiewapen van de Van den Brandes 2e echtgenote Alette Maria de Geer, met wie hij in 1694 huwde.Aan de rand van het kerkhof ligt een gevelsteen van het wapen van deze familie, afkomstig uit de kroonlijst van het patriciërshuis aan de Lange Delft in Middelburg. Dat werd verwoest bij het bombarde-ment op 17 mei 1940.

Het binnenste wapenschild Mr. Bastiaan Nebbens kocht in 1782 de ambachtsheerlijkheid Kleverskerke. Hij was o.a. rentmeester der Domeinen van de Prins van Oranje in Noord-Beveland en kenner van het dijkwezen. Hij noemde zich Nebbens van Cleverskerke en plaatste het wapen van Kleverskerke als bijschild op zijn familiewapen. Hij bezat tevens het jachthuis Voorhoute onder Kruiningen en ook dat wapen plaatste hij

als bijschild op zijn wapenschild. Hij overleed in 1807 in Middelburg.Zijn echtgenote was Berendina Paardekoper. Waarschijnlijk is een 18de eeuws alliantie-wapenschild, voorzien van een fantasiekroon en lintversiering, hergebruikt voor het alliantiewapen Nebbens-Paardekoper.

Sint Laurens

Onder de rook van Middelburg ligt in een landelijke omgeving Sint Laurens. De Noordweg, die door dit historische dorp loopt, verbindt al eeuwenlang Middelburg met het agrarisch achterland. Het dorp Sint Laurens, genoemd naar een heilige uit de Romeinse tijd, ont-stond uit bebouwing rondom het middeleeuwse kasteel Popkens-burg. Ongeveer halverwege ligt, in de lintbebouwing opgenomen, het wegdorp Brigdamme.

30. ‘t Hof “Welgelegen”Noordweg 402Het verborgen buiten “ ’t Hof Welgelegen” ligt aan de Noordwegtussen Middelburg en Sint Laurens. Het Hof Welgelegen is een monumentale boerderij uit 1622. De eerste kaart waar bebouwing op de plaats van de latere boerderij Welgelegen te zien is, is van ca. 1680. De buitenplaats heeft op deze kaart al duidelijk zuidwest georiënteerde lanen. In of kort na 1786 heeft de sloop plaats gevon-den. De markante binnenplaats, die wel iets Frans aandoet,is één van de zaken die terug leiden naar het gebruik als buiten-plaats. Dit geldt ook voor de vijver en de boomgaard. Tegenwoordig is op ’t Hof Welgelegen een groentewinkel en worden op het land biologische groenten geteeld.

31. Voormalig gemeentehuisNoordweg 495, Wie regelmatig door Sint Laurens rijdt kent het ongetwijfeld, het oude gemeentehuis is een bekend gebouw. Het is gebouwd in 1931, in de interbellumstijl. Het ontwerp is van architect E.W. Neugebauer. Tot 1966 heeft het dienst gedaan. Nadat Sint Laurens samengevoegd werd met Middelburg, werd het pand gebruikt als kantoorruimte. Het pand is een rijksmonument. Daarom blijven zo veel mogelijk originele elementen bewaard, zoals het glas en lood met het wapen van Sint Laurens en het wapen van Zeeland. Ook de hal en de trap zijn nog in originele staat.

32. Nederlandse Hervormde Kerk Van Cittersstraat 69Spoedig na de stichting van Sint Laurens verrees in de 13e eeuw de eerste kerk, maar overleefde de strijd op Walcheren tijdens de Tachtigjarige oorlog niet. In 1644 besloot men op de fundamenten van de oude kerk een nieuw kerkgebouw neer te zetten. Overeen-komstig de gereformeerde traditie een kerk zonder koor. Het werd een eenvoudig rechthoekige zaalkerk, voorzien van een dakruiter, een torentje in het midden van het dak. Het kerkje kon in 1645 in gebruik worden genomen. Het overleefde de eeuwen tamelijk ongeschonden, maar werd in 1944 door het zoute water van het geïnundeerde Walcheren aangetast. In 1952 volgde een restauratie van het gebouw. In het sfeervolle interieur, welke twee jaar geleden werd vernieuwd, vallen de preekstoel, het doophek en enkele rouw- of wapenborden op. De borden zijn alle van eigenaren van kasteel Popkensburg. Er hangt een zeldzaam topografisch schilderij tegen de zuidwestmuur: “t Ridderlijk Huijs Popkens Burgh Met Synne Leen


en alodiale Landen Ao 1702 uyt den velde gemeten”, rechtsonder staat “opgetekend door Joannis de Neeff geadmitteerd landmeter”.In de kerkruimte staat een smeedijzeren torenuurwerk opgesteld dat in 1644 door Jan Andriessen is gemaakt, in opdracht van“De Staten van Zeeland”. Het was een geschenk voor de nieuwgebouwde kerk. Het uurwerk is gebouwd met een verticaal geplaatste spillegang met waag. Na de toepassing in 1657 door Christiaan Huygens, van een slinger als tijdmeting, is dit uurwerk in ca. 1700 omgebouwd en voorzien van een slinger, waarbij de spille-gang horizontaal werd geplaatst. Dit uurwerk heeft tot en met 1931 de tijd op Sint Laurens aangegeven.

33. ‘t Hof ‘Popkensburg’Kasteelstraat 7Slot Popkensburg is gebouwd in de 13e eeuw. Op een afbeelding in de Kroniek van Smallegange zijn de tuinen te zien waarom dit kasteel befaamd was. Popkensburg was een aanzienlijk slot, waarop de eigenaars ook de prinsen van Oranje ontvingen. Het kasteel is in 1863 gesloopt, ondanks de protesten die er toen al bestonden tegen het afbreken van monumentale gebouwen. Op de plaats waar het kasteel heeft gestaan bevindt zich nu ’t Hof Popkensburg, een woongemeenschap voor senioren.


Open Monumentendag in de gemeente VlissingenHet landelijk thema van Open Monumentendag 2016 is‘Iconen en Symbolen’. In het straatbeeld zijn verwijzingen te vinden naar Vlissingse iconen zoals Michiel de Ruyter en de schrijfster Betje Wolff. Michiel de Ruyter is één van de beroemdste personen uit de vaderlandse geschiedenis. Op de boulevard de Ruyter / Keizersbolwerk staat zijn gietijzeren standbeeld uit 1841 van de hand van de Vlaamse beeldhouwer Louis Royer. Op de gevel van het Maritiem instituut de Ruyter (Boulevard Bankert 156) bevindt zich een gevelsteen met de beeltenis van Michiel de Ruyter met op de achtergrond een zeilschip. Betje Wolff (Vlissingen, 24 juli1738 - Den Haag, 5 november 1804) was een Nederlands schrijfster, vooral bekend van haar samen met Aagje Deken geschreven briefromans. Op het Bellamypark staat de fontein ter nagedachtenis aan de schijfster. Op de plek van het pand aan de Nieuwendijk 21 stond het geboortehuis van Betje Wolff. Op de gevel is een kunstwerk van roestvrije enveloppen geplaatst die verwijzen naar haar briefromans.

De strategische ligging van de stad aan de Westerschelde,de toegang tot Antwerpen, maakte dat Vlissingen talloze keren in de historie slachtoffer was van bestormingen, beschietingen en bombardementen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er nog enkele elementen aanwezig zijn, die herinneren aan de verdediging van de stad.

Het beleid van het gemeentebestuur is erop gericht het beeld van de historische binnenstad zo gaaf mogelijk te maken en te houden. Niet voor niets is een groot deel van dit stadsdeel aangewezen als ‘beschermd stadsgezicht’, zoals ook de monumenten in de kernen Oost-Souburg en Ritthem als zeer waardevol worden gezien.

Hier volgen korte omschrijvingen van de monumenten die op zaterdag 10 september 2016 van 10.00 tot 17.00 uur open zijn.

Kaartgegevens ©2016 Google


1. Gemeentearchief VlissingenHellebardierstraat 2Eind 16e eeuw was er sprake van een aantal, los van elkaar staande, woningen in de Hellebardierstraat. In 1661 volgde er een grote verbouwing, waarbij deze panden werden samengevoegd. Het tussenliggende steegje werd overkapt en aan de voorzijde voorzien van een zandstenen toegangspoort. Het complex werd vervolgens aangeduid als ‘Groot Heerenlogement’ (een soort hotel).In 1823 werd het complex overgedragen aan de Regenten en Regentessen van het Arm-, Gast- en Weeshuis. Het beeldje boven de poort verwijst nog naar deze functie. Uit 1851 dateert de aanbouw op de hoek van de Breewaterstraat en kreeg het complex tevens een ziekenhuisfunctie. In 1991 is de restauratie van het voormalige ‘Groot Heerenlogement’ afgerond en sindsdien biedt het huisves-ting aan het Gemeentearchief Vlissingen (InformatiecentrumStadsgeschiedenis). Het gemeentearchief is tot 16.00 uur geopend.

2. De ConcurrentBellamypark 22Tegenwoordig is in dit monumentale woonpand een café-restaurant gevestigd. De oudste delen van het oorspronkelijke woonhuis date-ren uit de 16e eeuw. De gepleisterde en rijk versierde gevel dateert uit de 19e eeuw. Opvallende details zijn de raamomlijstingen met dierkoppen. De meest aansprekende eigenaar uit haar verleden is de reder en regent Cornelis Lampsins, die hier waarschijnlijk ook gewoond heeft. Het interieur kenmerkt zich onder meer door hoge plafonds met zware balken op de eerste verdieping, een mooivormgegeven en decoratieve trap en een, bij het uitgraven van de kelder tevoorschijn gekomen, welput.

3. Sint JacobskerkOude Markt 2De Sint Jacobskerk is tussen 1308 en 1328 gesticht. De vroeggoti-sche kerk werd omstreeks 1500 vergroot tot een kruiskerk. In 1558 werd de kerk nogmaals uitgebreid. Sinds 1572 behoort de kerk aan de toenmalige Nederlands Hervormde Gemeente, nu Protestantse Kerk Nederland. In 1911 werden de kerk en toren grotendeels door brand verwoest. De wederopbouw kwam in 1915 gereed.De Sint Jacobskerk heeft een aantal gedenktekens, waaronder een epitaaf. Dit grafmonument stamt uit 1619 en is vorm gegeven in de toen moderne stijl van de renaissance. Het werd aangebracht ternagedachtenis aan Jan Lambrechtsen Coolen, oud-burgemeester van Vlissingen en één van de oprichters van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Begin 2008 is het gerestaureerd en geplaatst tegen de oostmuur van de zuidbeuk. Tijdens OpenMonumentendag worden er in de Sint Jacobskerk activiteitengeorganiseerd. De toren wordt opengesteld voor beklimming.

1. Rondleiding

Om 10.00 uur begint bij het Gemeentearchief een wandeling door de binnenstad onder leiding van Ronald den Broeder. De nadruk zal liggen op de kleine elementen op gebouwen: een gevelsteen, een opschrift, een oude reclame, een portiek met een figuurtje in de stoepsteentjes, de bijzondere ingemetselde figuurtjes in verschillende Vlissingse gevels. (Een verschijnsel dat nergens anders voorkomt). Ook jaartalankers horen tot de symboliek van een stad en zeggen iets over de (bouw)geschiedenis. Binnen het beschermd stadsgezicht is het allemaal te vinden. Natuurlijk ontbreken de herdenkstenen en fontein van onze beroemde Vlissingse schrijvers, Wolff en Bellamy niet.

Gevelsteen Michiel de Ruyter

Fontein Bellamypark

Sint Jacobskerk


4. Oude Markt 12Huis met geverfde lijstgevel, dakkapel en moderne winkelpui, 18e eeuws. Bijna rondom de gehele Sint Jacobskerk waren huizen gebouwd. Over dit pandje is niet veel bekend. Zo tegen de kerk gebouwd ‘overleefde’ het de grote brand van 1911 waarbij de Sint Jacobskerk in de as werd gelegd. Zo woonde hier in 1830 de slagers-knecht en winkelier Jordaan Baars. In de 20e eeuw zijn in dit pand allerlei winkels gevestigd geweest, zoals: drogisterij ’t ouwe martje, modewinkel het Carillon, een Leonidaswinkel en een uitzendbureau.In het pand is nu Atelier d’Oude Markt gevestigd waar kunstwerkenvan de heer Walters te bewonderen zijn.

5. Cornelia Quackshofje (Zeemanserve)Dit hofje - in de volksmond de Zeemanserve - is één van de meest rustieke groene plekjes in Vlissingen. Het in de binnenstad tussen de Spuistraat en Walstraat gelegen hofje ademt de sfeer van serene rust. Het is gesticht in 1643 door juffrouw Cornelia Quack, die de oorspronkelijke 23 huisjes voor de weduwen van zeelui en vissers bekostigde. Het hofje bestaat uit rond een binnenerf gebouwdeverdiepingloze, aaneengeschakelde huisjes die in de loop dereeuwen herhaaldelijk aan de eisen des tijds zijn aangepast. U ziet er een eenvoudig bakstenen toegangspoortje uit de tijd van de stichting, een memoriesteen en een wapensteen met de wapens van Zeeland en Vlissingen. Bij de uitvoering van de saneringsplan-nen (vanaf 1962) is het hofje volledig losgemaakt uit de omringende bebouwing van de Korte Zelke, Lange Zelke en Kolvenierstraat. Tijdens Open Monumentendag is de groene binnenplaats van het hofje te bewonderen. De woningen zijn niet toegankelijk.

7. Onze Lieve Vrouwe KerkSingel 106In 1910 ging de eerste paal de grond in voor de bouw van deKatholieke kerk aan de Singel en na een voorspoedige bouwwerd de kerk in 1911 gewijd. In 1936 werd het kerkgebouw flink uitgebreid onder leiding van architect J. van Velsen uit Haarlem.Op zondag 29 januari 1939 werd de vernieuwde kerk weer ingebruik genomen.

In de Tweede Wereldoorlog werd het gebouw flink beschadigddoor zeventien voltreffers in de nacht van 1 op 2 november 1944.De daaropvolgende inundatie van Walcheren bracht nog meer schade. In 1945 werd het kerkgebouw weer in gebruik genomen. Hoewel de kerk geen rijksmonument is, is het aangemerkt alscultuurbepalend gebouw. De gebrandschilderde ramen zijn be-zienswaardig.

8. Rondleiding op het Scheldekwartier

De gebouwen op het Scheldekwartier zijn te bezichtigen tijdens drie rondleidingen die worden georganiseerd door Stichting Scheepsbouwgeschiedenis Vlissingen. De 3 rondleidingen met de Spijkstaal starten om 11.00 uur,13.30 uur en 15.30 uur en duren ongeveer anderhalf uur. Er zijn o.a. stops bij de Machinefabriek en het Hoofdkantoor van De Schelde.Het beginpunt van de rondleidingen en de plek waar u zich kunt inschrijven, is het Museum Scheldewerf ‘de Oude Verbandkamer’ op het adres De Willem Ruysstraat 100 of via onderstaande mailadres: [email protected]

6. Symboliek in het Hofje Hobeinstraat Het Hofje dat rond 1895 werd gebouwd behoorde van 1960 tot 2010 aan Apotheker Van de Sande. Het herbergt tal van farmaceutische symbolen. Het smeedijzeren toegangshek verbeeldt de schaal met slang en er zijn afbeeldingen van vijf verschillende farmaceutische kruiden in verwerkt. Boven de ingang van het oude Laboratorium hangt het uithangbord van de Apotheek uit 1896. Het Laboratorium is in 1960 door apotheker Van de Sande ingericht. In het Laboratorium is nu het Genootschap Laboratorium Van de Sande gehuisvest en de initiatiefnemers willen het laten dienen als podium voor de Bètawetenschappen. Ontdek in het Lab de betekenis van wetenschappelijke symbolen zoals Phi (symboliseert de verhouding van de Gulden Snede). Een levensgrote afbeelding van de Man van Vitruvius van Leonardo Da Vinci laat u het geheim er van zien.

Poort hofje Hobeinstraat

Gevelsteen Zeemanserve


8a. Museum Scheldewerf ‘de Oude Verbandkamer’De Willem Ruysstraat 100In 1908 werd door de toenmalige directeur van De Schelde,mr. Jan Smit, de medische Dienst van de Koninklijke Maatschappij ‘De Schelde’ opgericht. Een van de eerste bedrijfsgeneeskundige diensten in Nederland. De werkzaamheden begonnen in een kleine bedrijfsruimte. Een nieuwe en ruimere behuizing werd gebouwd in 1918 met stenen van het statige Admiraalshuis. Het was deze bedrijfskundige dienst die een verband legde tussen asbest enlongkanker. In 1965 werd een nieuw pand voor de bedrijfsgezond-heidszorg gebouwd en raakte de Verbandkamer overbodig als medische ruimte. De ruimte werd toen in gebruik genomen door onderaannemers, vakbonden en de ondernemingsraad.De Verbandkamer is geen rijksmonument, maar is, evenals deMachinefabriek en de Zware Plaatwerkerij, in het kader van hetmasterplan Scheldekwartier aangewezen als cultuurhistorischwaardevol. De Verbandkamer wordt voor 5 jaar in gebruik gegeven aan de Stichting Scheepsbouwgeschiedenis.

8b. Machinefabriek De Willem Ruysstraat 102De Machinefabriek van De Schelde is gebouwd in drie traversen, die in 1913, 1916 en 1919 werden opgeleverd. Dit jaartal werd op iedere traverse vermeld. De linker- en rechtertraverse met de aanduiding ‘Machinefabriek’ en de middelste traverse – in een iets verhoogde uitsparing – met de naam ‘De Schelde’. In de jaren negentig werden de opschriften op de oudste twee traversen overgeschilderd, zodat nu alleen op de meest rechtse traverse de tekst nog leesbaar is. Het gebouw onderging in de loop der jaren vele wijzigingen. Diverse uitbreidingen werden aangebouwd. In 1955 is de oorspronkelijke glazen overkapping, wegens de hoge energiekosten, vervangen door een andere dakbedekking. In 2012 is het gebouw wind- en waterdicht gemaakt. Hal 3 is geschikt gemaakt voor tijdelijk gebruik. De Machinefabriek is enkel tijdens de rondleidingen te bezichtigen.

8c. Dok van PerryHet Vlissingse Dok van Perry dateert uit 1705 en is het eerste droogdok op het vaste land van Europa en het oudste houten droogdok van Nederland. Het is begin 18e eeuw gebouwd voor het onderhoud van oorlogsschepen van de Zeeuwse Admiraliteit (de voorganger van de Nederlandse marine). In 1756 verzakten de sluisdeuren en werd het buiten gebruik gesteld.In 1834, onder verantwoording van de marine, werd het droogdok grondig gerenoveerd. Het sluishoofd werd volledig vernieuwd en de oude sluisdeuren vervangen door een schipdeur. Ook werd het dok vergroot, de houtconstructie hersteld en aangepast. In 1974 werd het dok volgestort met zand voor de bouw van een bedrijfshal voor de toenmalige Scheldewerf.Naast het Dok van Perry is een “pomphuispaviljoen” verrezen. Op deze plek heeft ooit een gebouwtje gestaan. In 1836 stond hierin de eerste stoommachine van Zeeland. Met deze stoommachine werd het Dok van Perry droog gemalen. De pomp zelf bevond zich onder de grond onder het gebouw. Alhoewel in de loop van de jaren veel is verdwenen, is deze pompkelder behouden en over deze kelder is dit paviljoen gebouwd. De pompen zijn nog te zien dankzij een glazen vloer in het gebouw. De vorm van het paviljoen verwijst naar het industriële karakter dat het gebied heeft gehad en is geïnspireerd door Romneyloodsen, en de houten spanten zijn een verwijzing naar de scheepvaart. De Stichting Maritiem Erfgoed Vlissingen is met het ministerie van Defensie en met de gemeente

Vlissingen in gesprek om de Hr. Ms. Mercuur, een voormalige mij-nenveger, in het Dok van Perry te laten afmeren.

8d. Kantoorgebouw van Koninklijke Maatschappij “De Schelde”De Willem Ruysstraat 99Het kantoorgebouw werd in 1913 gebouwd naar een ontwerp van de Rotterdamse architect J.P. Stok en kwam tot stand onder de invloed van het Americanisme. Boven de ingang hangt een tableau met de naam van het bedrijf. In het gedeeltelijk gemoderniseerde interieur bevinden zich verschillende originele elementen zoalshet trappenhuis met een groot gedenkplateau met mozaïek, een houten draaideur en lichtstraat. De kap bestaat uit een combinatie van schilddaken, gedekt met Noorse leien in maasdekking. Het gebouw heeft nog steeds haar oorspronkelijke functie als hoofd-kantoor van Koninklijke Schelde Groep, inmiddels een onderdeel van Damen Shipyards. Het kantoorgebouw is enkel tijdens derondleidingen te bezichtigen.

9. Kerk Hersteld Apostolische Zending- gemeente v.m. Lutherse kerk Walstraat 23Het kerkgebouw werd in 1735 gesticht op de grond van het voor-malige Schuttershof van Sint-Joris. De steen met het opschrift‘renovat 1778’ boven de deur herinnert aan de vergroting van de kerk in dat jaar. Het gebouw heeft een lijstgevel met boogvensters en een ingangspartij met natuurstenen omlijsting. In de kerk bevin-den zich een Lodewijk-XIV preekstoel uit 1735 en een houten leze-naar met zwaan. Tot 1988 behoorde deze kerk aan de Evangelisch Lutherse Kerk. Het gebouw staat daarom bekend als de ‘Lutherse kerk’, hoewel nu de Hersteld Apostolische Zendinggemeente het pand in eigendom en beheer heeft.

Kantoor “De Schelde”


10. OranjemolenOranjedijkDe Oranjemolen is een korenmolen, die sinds 1650 op het Oranje-bolwerk (bastion nr. 10) langs de Westerschelde staat. Het is de dichtst bij zee staande molen van Nederland. De Oranjemolen is tot 1957 in bedrijf geweest voor het vermalen van graan tot vee-voeder en meel voor menselijke consumptie. De molen, gerestau-reerd in 1971 is tegenwoordig nog geregeld in bedrijf te zien. Door de ligging aan zee heeft de molen in de loop der eeuwen klappen opgelopen bij beschietingen. Zo bevindt zich bijvoorbeeld in de molenmuur nog steeds een kogel van de beschieting door de Engelse vloot in 1809. In de Tweede Wereldoorlog landden de geallieerde legers in november 1944 vlak naast de Oranjemolen. Het gebied kreeg de codenaam “Uncle Beach” en verwijst naar de landingsstranden in Normandië. In 2014 werd herdacht dat de geallieerden zeventig jaar geleden Vlissingen hebben bevrijd. Mede hiervoor is het landingsgebied opnieuw ingericht. De ligging van het oude havenhoofd is met behulp van cortenstaal weer zichtbaar gemaakt. Speciale borden geven informatie over de strijd in november 1944. In de Oranjemolen wordt het verhaal van de bewoner getoond. Op 10 september is de molen open voor bezichtiging.

11. Bunker OranjedijkOranjedijkDeze in 1942 gebouwde Duitse bunker (type 143) fungeerde als artillerie waarnemingspost en is voorzien van een pantserstalen ob-servatiekoepel. Mede dankzij de medewerking van Rijkswaterstaat is het mogelijk geworden deze bunker als cultuurhistorisch element te behouden. Een prachtig voorbeeld van jonge vestingwerken. De bunker is in de jaren 2003 en 2004 volledig gerestaureerd en in oorspronkelijke staat teruggebracht. De restauratie omvatte het geheel zandstralen van de bunker en koepel, het aanbrengen van originele inrichting, waaronder verlichting, tafels, bedden en andere gebruiksvoorwerpen. De stalen koepel werd weer voorzien van een periscoop en verder is er een semi-permanente expositie over de Atlantikwall en de geallieerde landing in Vlissingen. De restauratie in grotendeels door vrijwilligers van de Stichting Bunkerbehoud uitgevoerd. De bunker is open tot 16.00 uur.

12. Kanonschieten RondeelSchietsportvereniging ‘De Fles’ laat, in het kader van de Open Monumentendag, de antieke kanonnen bulderen. Om 13.30 uur is dit spektakel te zien en te horen rondom het monumentale Rondeel, gelegen tussen de Voorhaven en de Jachthaven (voormalige vissershaven).

West-Souburg

13. Adventskerk West SouburgKerklaan 19De kerk is eigendom van de Kerk van de Zevende-dags Adventisten. De kerk werd in 1937 gebouwd en in december 1938 ingewijd als

katholieke kerk onder de naam Sint Martinuskerk. In het begin van de Tweede Wereldoorlog werd de kerk zwaar beschadigd door be-schietingen en daarna in beslag genomen door de Duitse bezetters. Het gebouw werd ingericht als hulplazaret. Bij de inundatie heeft het gebouw onder water gestaan, hetgeen aan de muren nog dui-delijk te zien is. In 1966 werd de kerk vernieuwd en uitgebreid. Deze



uitbreiding is duidelijk zichtbaar aan de ramen en het pannendak. In 1999 werd de Sint Martinuskerk aan de eredienst onttrokken. In juni 2005 werd de kerk door het kerkgenootschap aangekocht en een jaar later na een grondige renovatie, die grotendeels werd uitge-voerd door vrijwilligers, in gebruik genomen. De oorspronkelijke stijl aan de binnenzijde van het kerkgebouw is behouden. Wel is het altaar vervangen door een doopvont. De kerk wordt geroemd voor de goede akoestiek.

Oost-Souburg

14. Korenmolen De PereKanaalstraat 78Korenmolen De Pere dateert uit 1725 en is een markant herken-ningspunt in de Kanaalstraat. De molen is van het type ‘stellingmo-len’ en telt vier zolders. De molen was van oorsprong een West-Sou-burgse molen, maar kwam in 1873, door het graven van het Kanaal door Walcheren dwars door het dorp, op Oost-Souburgs grondge-bied te staan. Boven de deur van de molen is een gevelsteen met het wapen van de voormalige gemeente Oost- en West-Souburg aangebracht. Ook deze molen staat er, na een grondige restauratie, weer prachtig bij.

15. Karolingische BurgKarolingenbaanDeze vroeg-middeleeuwse ringwalburcht (in Zeeland spreekt men over ‘burg’) is de best bewaard gebleven burg in Zeeland. Deze burgen had tot doel de plaatselijke bevolking bescherming te bie-den tegen de plundertochten van de Noormannen. Archeologisch onderzoek heeft uitgewezen dat de Karolingische Burg te Oost-Souburg uit het laatste kwartaal van de 9e eeuw dateert. In 1994 heeft de ‘cascorestauratie’ van de burg plaatsgevonden. Hierbij werd de aarden ringwal gecompleteerd, de westelijke toegangspoort gebouwd, de overige poorten zichtbaar gemaakt en de kruispaden over het binnenterrein aangelegd.

16. Open HavenOranjeplein 2De geschiedenis van het kerkgebouw op het Oranjeplein te Oost-Souburg gaat terug tot 1247. In de begintijd bezat de kerk een kapel die gewijd was aan de heilige Nicolaas, de beschermheer van de zeelieden. Naar dat verleden verwijst de naam Open haven. Boven

de ingang staat echter het jaar 1603 (of 1605). Het gebouw werd na-melijk eerst tijdens de Beeldenstorm van 1566 en vervolgens tijdens het beleg van Middelburg in 1574 ernstig vernield. Bij de herbouw, die in 1603 werd voltooid, werden toren en schip verhoogd en ver-dween het koor. De kerk had in de Tweede Wereldoorlog opnieuw te lijden van oorlogshandelingen. Er volgde een grondige renovatie van vooral het interieur. Het naoorlogse interieur moest in 2007 wijken in verband met andere opvattingen over eredienst en func-tionaliteit. De stichting Vrienden van de Historische Kerk Souburg probeert het gebouw te maken tot een huis voor alle Souburgers, dat niet alleen op zondag wordt gebruikt, maar doordeweeks ook voor concerten, huwelijken en allerlei culturele evenementen en bijeenkomsten. Open Monumentendag valt samen met de Jaarmarkt in Oost-Souburg. Rond de kerk wordt een rommelmarkt georganiseerd. In de kerk is er een tentoonstelling van werk van amateur kunstenaars.

17. Standbeeld Pieter LouwerseOranjepleinIn 1840 werd Pieter Louwerse als zoon van een welgestelde boer in Oost-Souburg geboren. Hij werd onderwijzer en schrijver van historische vaderlandslievende verhalen en liederen, waaronder “Waar de blanke top der duinen” en “Op de groote, stille heide”. Het beeld van dit Souburgse icoon staat in het noordelijk deel van het Oranjeplein.

Adventskerk West-Souburg


Ritthem

17. Nederlands Hervormde Kerk RitthemWeverstraatDeze eenbeukige kerk is voorzien van een toren van drie geledin-gen met overhoekse steunberen, een forse ronde traptoren en een ingesnoerde spits. De sterk hellende toren stamt uit de 14e eeuw. De steunberen, klokkenverdieping en de ingangspartij zijn 16e eeuws. Het vroeg 14e eeuwse schip werd tijdens de Beeldenstorm in 1572 beschadigd en in 1611 zonder koor herbouwd. In 1612 werd de Hervormde gemeente gesticht, thans de Protestantse gemeente. Het intieme kerkje is tevens een trouwlocatie van de gemeente Vlis-singen. Aan de westzijde, naast de toren, bevindt zich nog de oude consistorie. Deze is even oud als de toren. Aan de oostzijde staat de nieuwe consistorie uit 1986. Kerk en toren zijn verschillende keren gerestaureerd. Voor het laatst in 2002.

18. Fort Rammekens (geopend van 12.00 tot 17.00 uur)RammekenswegFort Rammekens dateert uit 1547 en werd gebouwd op een uiterst strategische plaats. Dit unieke verdedigingswerk werd ontworpen door de Italiaanse vestingbouwer Donato de Boni Pellezuoli. Het fort heeft diverse bezetters gekend, zoals de Spanjaarden, Engel-sen en Fransen. In 1814 kreeg Rammekens weer een Nederlandse militaire functie. Na de Duitse bezetting van 1940-1944 werd er in 1952 een champignonkwekerij in gevestigd. In 1972 werd het beheer overgedragen aan Staatsbosbeheer. Tijdens de restauratie in 2012 bleek de buitenschil van natuursteen bijna los te staan van de binnenschil van baksteen. Tevens lekte de bovenzijde van de Napoleontische kazematten. Deze gebreken zijn naast nog een groot aantal kleinere gebreken grondig aangepast waarbij diverse nog onbekende bouwsporen zijn ontdekt uit de drie belangrijkste bouwperiodes: de periode van de bouw vanaf 1550, zoals de kelder van de commandantwoning; de napoleontische periode zoals het afwatersysteem, dat hersteld is en resten van verdedigingswerken uit de Tweede wereldoorlog. Deze gelaagdheid is toonbaar gemaakt en is terug te vinden in een nieuwe publicatie, verkrijgbaar op het fort. Fort Rammekens vormt het hart van een uniek natuurgebied aan de oevers van de Westerschelde. Hier kunt u, te midden van bos, kreek en weide, heerlijk wandelen. Tijdens Open Monumentendag organiseert Staatsbosbeheer om het uur rondleidingen waarbij u uitleg krijgt over het eeuwenoude fort en de bijzondere restauratie.


19. Gevelstenen“Ploegen, Zaaien, Oogsten,Rusten”Weverstraat 5In de gevel van het pand Weverstraat 5 te Ritthem zijn 4 ge-denkstenen geplaatst die verwijzen naar de agrarischejaar cyclus

Ploegen

Oogsten

Zaaien

Rusten


Colofon

Deze brochure is een gezamenlijke uitgave van de gemeenten Veere, Middelburg en Vlissingen.

(Eind)redactie: afdeling Bestuursondersteuning/communicatie, gemeente MiddelburgAfdeling Concernstaf/communicatie, gemeente Vlissingen en de afdeling Bedrijfsvoering/communicatie, gemeente Veere.

Met de onmisbare medewerkingvan het Zeeuws Archief en het gemeentearchief van Vlissingen.

Foto’s Veere:Suzette Hoogerheide

Foto’s Middelburg: Aart van Belzen

Foto’s Vlissingen:Ruben Oreel

Foto Pieter Louwerse:Panoramia

Overige foto’s:John van Rossum(gemeente Vlissingen)

Grafische verzorging:Meulenberg Media

Iconen & Symbolen · monumenten op Walcheren. Bij de VVV-kantoren in Vlissingen en Veere en ook bij...

Documents

Transcript of Iconen & Symbolen · monumenten op Walcheren. Bij de VVV-kantoren in Vlissingen en Veere en ook bij...