r:., n7'"J;":'-_I", _ I... ."J .

Onderwijs aan talenten in denatuurwetenschappenErvaringen op het Junior College UtrechtIn de meeste vwo-klassen zitten welleerlingen die meer willen en kunnen dan dat het onderwijs in denatuurwetenschappelijke vakken hen biedt. Ook al halen ze goede cijfers,vaak vinden ze niet de

uitdaging waar ze behoefte aan hebben. Wat betekent die uitdaging voor getalenteerde leerlingen enwat is bruikbaar in reguliere klassen?

. Ton van der Valk/ Junior College Utrecht en Fisme,UniversiteitUtrechtVincent van Dijk/ Junior College Utrecht en Openbaar Zeister Lyceum,ZeistJeroen van Velden / Junior College Utrecht en CalsCollege Nieuwegein

Ophet JuniorCollegeUtrechtI krijgenjaarlijks circa honderd leerlingen uit 5/6vwo de kans zich meer in de betavakkente verdiepen dan op een gewone schoolmogelijk is. Onderzoek onder 74 JCU-Ieer-lingen2 wijst uit dat deze zich inderdaadop een prettige manier uitgedaagd voelen.Zevinden dat:

ze op het JCUbetekenisvol bezig zijnze versterkt worden in het gevoel dat zede betavakken aankunnen en

hun inbreng ertoe doet.De sfeer op het JCUdraagt daartoe bij. Eenex-Ieerling schrijft in zijn terugblik opzijn JCU-tijd:"Hoewel er op het JCUveelplaats was voor gezelligheid, werd het ookals 'normaal' gezien tot op de grens van jekunnen te presteren".We doen veel aan het opbouwen van eengoede sfeer in onze lessen. En tegelijker-tijd vragen we veel van de leerlingen.Hoewel de meeste leerlingen in 4 vworelatief weinig tijd aan hun huiswerkhoefden te besteden, zijn ze bereid op hetJCUhard te werken. Daartoe moeten ze inhet begin van hun JCU-tijdwel een flinkecultuuromslag maken. Ze krijgen erwaardering voor hun inspanning voorterug. In de woorden van een leerling: erwordt geluisterd naar leerlingen. Er wordtbegrip getoond. Ook gaan de leerlingenleuk om met de leerkrachten, waardoordeze sfeer zo blijft.Naast de sfeer verschilt het JCUook inandere kenmerken van reguliere vwo-scholen. We zijn nagegaan of die kenmer-ken bijdragen aan de uitdaging3 die leer-lingen ervaren.

Effect van JCU-kenmerken op 'uitdaging'

JCU-kenmerken Effect

(gemiddeldeop 5-punt-schaal)

3,53,63,73,83.74,1

Versneld curriculum

Gelijkgestemde leerlingenOnderzoeksgerichtVerdiepend en verrijkendAanpak van JCU-docentenSfeer op het JCU

Tabel I. Effectvan JCU-kenmerken opdedoorleerlingenervarenuitdaging.

Versneld curriculum

Op het JCUwillen we tijd over houdenvoor verdieping. Daarom werken we deexamenstof door in circa 70% van de tijddie ervoor staat. Bijnatuurkunde zoekenwe naar manieren om de essentie van eenbepaald stuk leerstof kort enoverzichtelijk in de klas te presenteren.Daarbij maken we gebruik vanPowerPoint en van applets en eenvoudigedemonstratieproeven. In de klas geven wede leerlingen daarmee een overzicht vande leerstof.

I

Aan de hand van het leerboek bestuderen

de leerlingen zeUde details. Door hetmaken van een aantal geselecteerde ver-

Een voorbeeld van eenPowerPointdia over het dopplereffect.

1!S!1UDI..rnlteit Utrffht

· Model8 A == vT

· Dopplerv8/W= h

V-Vb

Lopende transversale golf

1- GOlf\BOGt1O -I... .8.8 8

8 8Q88

.co

~ HI] 10 I 2" 12 S 5EI triliingen en gol,en JVE 18-12-06

januari 2009

II

werkingsopdrachten gaan ze na of ze deleerstof voldoende begrepen hebben.Dezewerkwijze biedt een flinke uitdagingvoor onze leerlingen. In onze lessen lopenwe natuurlijk ook op tegen de nadelen vaneen versneld curriculum. Ook op het JCUlopen de talenten van de leerlingen op hetgebied van natuurkunde uiteen.Leerlingen die wat meer tijd nodig hebbenvoor natuurkunde hebben moeite met dewerkwijze: "Natuurkunde is echt moeilijken de theorie is niet zo snel te begrijpen."Het gevolg kan zijn dat de versnelling henonzeker maakt, terwijl het voor andereleerlingen nog wel wat sneller mag gaan.Daardoor levert het kenmerk 'versneld

curriculum' een relatiefkleine bijdrageaan 'uitdaging van leerlingen'.

Gelijkgestemde leerlingenDe leerlingen die tot het JCUwordentoegelaten, komen leerlingen tegen die opdezelfdegolflengte zitten. Dat vinden zeheerlijk: "Het JCUheeft mij in contactgebracht met mensen die net zo gedrevenzijn als ik". Ze zijn erg zelfstandig en vra-gen om ruimte voor eigen inbreng. Zewaarderen het als opdrachten een opendeel hebben, waarin ze zelf iets kunnenuitzoeken. Terwijl slimme leerlingen ingewone vwo-klassen soms een hekelhebben aan groepswerk, biedt groepswerkop het JCUeen extra uitdaging.Toch zitten er ook kanten aan dit ken-

merk die niet bijdragen aan het uitdagenvan leerlingen. Een leerling schreef aanhet eind van 6vwo: "Dat ik niet meerautomatisch de beste van de klas was alsik mijn best deed, was af en toe vrij frus-trerend en demotiveerde mij in het beginzelfs".Als een leerling de indruk heeft dat'iedereen' het snapt, zal die niet snel eenvraag over de leerstof stellen. Wij moeten

Het is heel belangrijk voor de

motivatie van leerlingen dat ze

erkenning en waardering krijgenvoor wat ze doen

Dedocent heeftaandacht voor

de zelfstandigwerkende

leerling.Foto:Saskia

Lelieveld.

dan ook opletten dat we voldoende ruim-te geven voor zulke vragen en leerlingengeruststellen als ze iets niet in een keersnappen. En ze andere wegen wijzen: hethelpt bijvoorbeeld om er met klasgenotenover te praten.Door deze effecten draagt het kenmerk'gelijkgestemde leerlingen' minder bij tot'uitdaging' dan we gedacht hadden.

OnderzoeksgerichtHet ontwikkelen van een onderzoekende

houding4 loopt door heel het JCU-curricu-lum heen. De leerlingen doen practica inuniversitaire laboratoria, ze krijgen af entoe les van natuurkundige onderzoekersen ze gaan op bezoek bij het CERN.Hunuitgebreide profiel-wer kstuk ('JCU-thesis'van 120 slu) doen zeonder begeleidingvanuit een universi-taire vakgroep.De leerlingenwaarderen dat: mijnmanier van denken isveel meer onderzoeks-

gericht geworden! Het onderzoeksgerichtekarakter van het JCUdraagt dus zeker bijaan de uitdaging die leerlingen ervaren.Toch vindt een aantalleerlingen dat hetJCUhen nog wat meer gelegenheid zoumoeten bieden om zelf onderzoek te doen.

Verdiepend en verrijkendDe tijd die we door de versnelling hebbenuitgespaard besteden we aan extra onder-werpen, achtergronden bij de schoolleer-stof en toepassingen, zoals in een projectover GPS(Global Positioning System). Eenbelangrijk deel van de tijd wordt ookbesteed aan modules die een interdisci-plinair karakter hebben. Voorbeelden van

modules zijn: DeBewegendeAarde (geofy-sica en -chemie), Moleculenin Leven(mole-culaire biologie), Complexe Stromen (wis-selstromen en complexe get all en) enKijken en Zien (biofysica van het oog).Vanaf dit schooljaar (2008/09) doen we demodules binnen NLT. De eerste twee zijnal gecertificeerd voor NLT en voor ieder-een beschikbaar (zie www.betavak-nlt.nl).

De leerlingen geven aan dat het verdie-pende en verrijkende karakter van hetJCU sterk bijdraagt aan het zichuitgedaagd voelen.

Aanpak van JCU-docentenAls JCU-docenten streven we naar een aan-pak die afgestemd is op de specifieke inte-resses en capaciteiten van onze leerlingen-groep. In de loop van de vier jaar dat hetJCUbestaat hebben we daarover veelgeleerd.Al snel bleek dat reguliere vwo-stofen verrijking elkaar moeten afwisselen.Vervolgensmoesten we leren hoe je ver-snelling in de les realiseert: niet alles in eenhoger tempo, maar selecteren op hoofdlij-nen en details aan de leerlingen overlaten.Verderweten we nu dat getalenteerde leer-lingen zelf dingen willen uitzoeken. Zemoeten keuzes hebben en veel opdrachtenmet een open karakter. Zelfsbinnen degeselecteerde groep van JCU-Ieerlingenbestaan grote verschillen tussen leerlingen.Ons onderwijs moet dus geen eenheids-worst zijn,maar tegemoetkomen aan ver-

schillen. Eenopdracht voorde toekomst.Maar het belan-

grijkste in onzeaanpak vindenwe dat we leer-

lingen blijkgeven van onzewaardering

voor hun initiatieven, ideeen en ins pan-ning. Zo voorkomen we dat leerlingenalleen iets extra's willen doen als ze er een

hoger punt voor krijgen. Talenten ont-plooien zich door een uitdaging die eenintrinsieke motivatie opwekt om dingente willen weten en uit te proberen.

Talentontwikkeling in gewonevwo-klassen?

Lang niet alle getalenteerde leerlingenkrijgen de kans om onderwijs te volgendat speciaal aan hun behoeften is aange-past. En dat hoeft misschien ook niet. Uitonze JCU-ervaringen trekken we ook les-sen om talent te ontwikkelen in reguliere

klassen, al weten we dat het daar moeilij-ker is. Daar moeten we meer aandacht

geven aan motivatie en is het talent ookniet altijd even groot.We denken dat het ook voor leerlingen ineen gewone klas goed is eerst de essentievan een natuurkundig onderwerp te pre-senteren en daarna pas details. De sneIleleerlingen hoeven de detail-uitleg niet tevolgen. Zij kunnen mete en naar de ver-werkingsopgaven gaan. Zo houden zij tijdover voor verdieping.Verdiepingsonderwerpen zijn er genoeg tevinden op internet of in NLT-modules.Het JCDkan ook verdiepings- en verrij-kingsopdrachten beschikbaar steIlen.Het is heel belangrijk voor de motivatievan aIle leerlingen - getalenteerde of'gewone' - dat ze erkenning en waarde-ring krijgen voor wat ze doen. Als leraarmoet je dus hun werk voldoende aan-dacht geven en serieus nemen. Positiefcommentaar en kritische vragen zijn eengoed middel voor verdere uitdaging.Talentontwikkeling is in reguliere klassendus ook mogelijk!

Noten1. Valk,T.van der, & S.Tromp (Z007).Gemoti-

veerde leerlingen meer uitdagen. NVOX32(2),84- 86.

z. Valk,T.van der,A.Pilot & H. Grunefeld(zo08).Deinvloed van curriculum kenmerken opempowerment van leerlingen. Proceedingsvan

de Onderwijs Research Dagen te Eindhoven (abs-

tract book). pp 99-100, www.ordzo08.nl.

3. In het onderzoek werd 'empowerment' geme-ten, met als dimensies 'betekenisvolheid',

'competentie' en 'invloed'. We hebben in ditartikel gekozen voor het woord 'uitdaging' alsvertaling van empowerment.

4. Aarsen,M.van, &T.van der ValkoNaar een

leerlijn onderzoekende houding. NVOX33(8),354- 356.

-<>Ton van der Valk is op het ICU verantwoor-

delijk voor de inhoud en samenhang van het cur-

riculum. Verder is hij (natuurkunde-didactisch)

onderzoeker bij het Freudenthal !nstituut voor

Didactiek van Wiskunde en Natuurwetenschap-

pen (FIsme) van de Universiteit Utrecht.

-<>Vincent van Dijk is docent natuurkunde aan

het Openbaar Zeister Lyceum te Zeist en deeltijds

werkzaam bij het ICU.

-<>Jeroen van Velden is docent natuurkunde

aan het Cals College te Nieuwegein deeltijds

werkzaam bij het ICU.

Verda itiformatie over het ICU: www.jcu.uu.nI.

Reacties ofitiformatie naar aanleiding van dit

artikel:a.e.vandervalk@uu.nI.