densvefledenUs\Hte

december 1987 - nummer 40

uit eijsdens verleden

uitgave van de stichting eijsdens verledendecember 1987 - nummer 40

InhoudsopgaveVan :e redactie .................... 3

Bijdrage toi de geschiedenis van het:Ja-nc Kerkstraat 21 te Eijsdenl- J _ '.' Boersma en J.A.D. Eyck ......... 4

Een vermelding van het kasteelLibeek in 1286G Venner ........................... 12

Familienamen te Eijsden en omgevingdeel lVJos Crott ............................ 16

Kroniek ........................... 18

Kent U ze nog ? ................... 23

Van de redactieDit nummer 40 van Uit Eijsdens Verleden,

het laatste van 1987, is weer gevarieerd alsvanouds.

Wij menen uw aandachtvooralte moetenvestigen op de artikelen "Pand Kerk-straat 21" en "Kasteel Libeek".

Het eerste artikel is van de hand vanJ.A.D. van Eijck, medeoprichter en thansere-bestuurslid, en H.J.L.M. Boersma,bestuurslid van onze Stichting EijsdensVerleden. Het behandelt de interessantegeschiedenis van de bouw van het pandKerkstraat 21, de voormalige brouwerij "DeHaan" van de familie Henquet, alsmede vanzijn achtereenvolgende eigenaren, bewo-ners en gebruikers vanaf circa 1750 totheden.

G.H.A. Venner, archivaris bij het Rijks-Archief in Limburg te Maastricht, is deauteur van het tweede artikel. Het bevatveel tot dusverre niet bekende c.q. gepubli-ceerde gegevens over dit zeker al uit deveertiende eeuw stammend kasteel Libeek,dat thans nog als hoeve (hofstede) in ge-bruik is bij leden van de familie Huls-Wetsels.

Dat dit artikel in ons Uit Eijsdens Ver-leden is opgenomen is een gevolg van hetfeit dat het kasteel Libeek eeuwenlang deelheeft uitgemaakt van de heerlijkheid Eijs-den, welke heerlijkheid in de Franse Tijd(1794-1814) in het kader van de afschaffingder “heerlijke rechten" uit het Ancien Ré-gime de status kreeg van zelfstandige ge-meente onder de naam van gemeente Eijs-den. Tijdens de regering van koning Wil-lem | (1814-1840) werden met ingang van18 oktober 1828 de drie toenmalige ge-meenten Eijsden, Breust en Oost opgehe-ven en werden uit hun gezamenlijk grond-gebied twee nieuwe gemeenten gevormd.namelijk Eijsden en Sint-Geertruid. Eijsdenomvatte het gebied "in het Dal", terwijl degronden "op de Berg" tot Sint-Geertruidkwamen te behoren. Het kasteel Libeekkwam aldus sedertdien op het grondgebiedvan Sint-Geertruid te liggen.

De Stichting Eijsdens Verleden heeft insamenwerking met onze Gronsveldse zus-terstichting Grueles in de maanden no-vember en december 1985 en januari 1986in onze gemeente Eijsden een cursus ge-nealogie georganiseerd, die gegeven werd

door Régis de La Haye, archivaris bij hetRijksarchief in Limburg te Maastricht enhoofdredacteur van het Limburgs Tijd-schrift voor Genealogie. Dit was de eerstemaal dat door Régis de La Haye een zoda-nige cursus gegeven werd. Het succes,dat die eerste - Eijsdense - cursus oogstte,had tot gevolg dat de cursusgever sinds-dien nog een aantal keren een cursusgenealogie verzorgd heeft. De resultatenvan de diepgaande studie en het omvang-rijke onderzoek, door de cursusgeververricht in het kader van zijn cursus, heefthij neergelegd in het ongeveer 150 blad-zijden tellend boekwerk "Handleiding voorgenealogisch onderzoek in Limburg", eengezamenlijke uitgave van de Sectie Ge-nealogie van het Limburgs Geschied- enOudheidkundig Genootschap `(L.G.O.G.)en de Stichting Vrienden van het Rijks-archief in Limburg. Niet alleen door begin-ners, maar ook door gevorderde genealo-gen zal gaarne van dit boek gebruik wordengemaakt.

Het boek is voor de prijs vanf 42,50 (af-haalprijs, eventueel vermeerderd metf 6,50verzendkosten) verkrijgbaar bij de beheer-der van het Informatiecentrum Genealogiete Geleen. Aangezien onze Stichting be-gunstiger is van de Stichting Vrienden vanhet Rijksarchief in Limburg kunnen debegunstigers van onze Stichting het boekverkrijgen tegen de gereduceerde prijs vanf 32,50, over te maken op één van onzebankrekeningnummers, zoals die vermeldzijn op de laatste pagina van dit nummer.Na ontvangst van dit bedrag zal het boek uvanwege onze Stichting thuis bezorgdworden.

Tenslotte rest ons nog onze lezers eengelukkig 1988 toe te wensen.

Eijsden, december 1987.

P.S.ln dit nummer bevindt zich een onzerzijdsreeds gedeeltelijk ingevulde acceptgiro,waarmee de donatie voor 1988 kan wordenovergemaakt. Ook voor 1988 geldt nogsteeds een minimumbedrag van f 25,--.Voor studerenden geldt een minimumbe-drag vanf 12,50.

Bijdrage tot de geschiedenis van het pand Kerk-straat 21 te EijsdenToefichfing

In 1981 voltooide mede-oprichter, thanserebestuurslid van de Stichting EijsdensVerleden, J.A.D. Eyck een bijna honderdpagina's tellende studie "Bijdrage tot degeschiedenis van het pand Kerkstraat 21 teEijsden; zijn eigenaren en bewoners".Door de gedegenheid waarmee de schrijverdeze studie heeft volbracht is het welhaasteen werkstuk voor specialisten geworden.Het zou echter jammer zijn wanneerslechts een beperkte groep kennis zounemen van deze uiterst interessante studie.Daarom volgt hier een samenvatting, aan-gevuld met een aantal recentelijk opge-spoorde gegevens.

inleiding

Het huidige pand Kerkstraat 21 is doorvele veranderingen en verbouwingen ge-worden tot hetgeen het nu is. Bij het bestu-deren van zijn geschiedenis is het door hetontbreken van archivalia nietsteeds duide-lijk welke verschijningsvorm het pand opeen bepaald moment heeft. Het is mogelijkdat het pand in oorsprong eenvoudig isgeweest en dat verbouwingen tot eensteeds verdergaande uitgebreidheid heb-ben geleid. Het is zelfs aannemelijk dat hethuidige pand een afgebroken pand ver-vangt. Wanneer we dan ook spreken overpand Kerkstraat 21, bedoelen we eigenlijk"bouwplaats Kerkstraat 21". Over de eige-naren en bewoners van het onderhavigepand is gelukkig meer bekend.

Het navolgende vermeldt eerst gegevensuit een rapport van 17 februari 1979 vanAmbachtshoes (Vereniging tot behoudvan het oude ambacht, gevestigd te Mheer,gemeente Margraten) over de bouwge-schiedenis van het huidige pand. Daarnazal uitgebreider worden beschreven wie deeigenaren waren, zo mogelijk welke veran-deringen ze hebben laten aanbrengen enwie de bewoners waren.

Voor deze studie werd gebruik gemaaktvan verschillende bronnen waaronderkadastrale leggers, notariële archieven,bevolkingsregisters, registers van de bur-gerlijke stand, memories van successie,doop-, trouw- en begraafboeken.

4

Bouwgeschiedenis (rapport van17 februari 1979)

Enige opmerkingen met betrekking totde bouwgeschiedenis van het pand Kerk-straat 21 te Eijsden.

Hoewel ter plaatse wellicht al in de vijf-tiende eeuw een gebouw gestaan heeft,zijn de oudste resten van het huidigepand niet ouder dan de achttiende eeuw.

l De kelder maakt een authentieke indrukmet dien verstande dat de indicatie, die eris omtrentde oorspronkelijkeingang,duidtop een bouwtijd die op zijn laatst dateertuit die van de her- en verbouw of nieuw-bouw in de achttiende eeuw, maar even-goed afkomstig kan zijn uit de late zeven-tiende eeuw. Zeker is dat de ingang aandezelfde kant als tegenwoordig heeft ge-legen, voorzien was van een trap en twee-maal veranderd is alvorens eind vorigeeeuw de huidige trap werd aangebracht.

De opbouw van het bovengrondse ge-deelte van het huis is in materiaal, vorm enafwerking achttiende eeuws. Dit corres-pondeert met het gegeven dat in 1775 hethuis in bouwvallige staat gekocht werd.Aannemelijk is, dat de nieuwe eigenaar hetbestaande pand heeft afgebroken. Daarbijzijn zeer waarschijnlijk drie oorspronke-lijke jukken opnieuw aangewend. De tel-merken op de overige jukbenen tonen eendatering uit de achttiende eeuw. Bij her-plaatsing van de jukken is de oorspronke-lijke volgorde veranderd. De hanebalkenzijn toen vervangen. Het dak had toen weleen helling die overeenkwam met die vanhet in 1986 afgebroken stalgedeelte annexbrouwhuis. Rond de beginfase van destoombrouwerij ter plaatse, is het dakvernieuwd. Daarbij is de nokstijl en deafschoring daarvan veranderd en is dehelling van het dak aanzienlijk mindergeworden.

Een volgens zegslieden in de straatgevelaanwezige steen (1617) kan verbandhouden met de bouwtijd van het pand dathier vóór het huidige pand gesitueerd was.

De in de langsgevel geplaatste inganghad tot de jaren twintig van deze eeuw, toenhet huis gecementeerd is, zijn oorspronke-lijke achttiende eeuws cachet: een rond-boog in hardsteen met daarboven een

gemetseld oeil de boeuf (klein lichtven-ster). De ankerijzers in de langsgevel en deachtergevel zijn achttiende eeuws.

Van het interieur kan nog gezegd wordendat de deuren zeer waarschijnlijk uit deeerste bouwfase zijn. Een weggebrokenvakwerk-binnenwand dateert uit het twee-de of derde kwart van de achttiende eeuw.

Tegelijk met het woonhuis is ook de stalgebouwd, die oorspronkelijk twee traveeënbesloeg. Het kapspant is tot de afbraak in1986 vanaf de verdiepingsvloer nagenoegintact gebleven.

De telmerken maakten een datering uithet tweede of derde kwart van de achttien-de eeuw mogelijk. Vermoedelijk betrekke-lijk kort na de bouw, is de stal naar de straattoe met nog een travee uitgebreid, eensituatie die voorkomt op het Franse kadas-terplan van 1804. De hoofdmassa is nadiennauwelijks gewijzigd.

Tot slot nog deze opmerking: om eengoed inzicht te krijgen in de preciesebouwgeschiedenis zou het wenselijk zijnenig kapwerk te verrichten, wat echter eenonmogelijkheid is. Op die manier zou eenantwoord gegeven kunnen worden op devraag, of de op de foto zichtbare natuur-stenen plint van het woonhuis bestaat uithardsteen en breuksteen en of deze plinteen restant is van een zeventiende eeuwsof ouder gebouw.

Eigenaren en bewoners

Henricus DupuistZoals hiervoor vermeld is het aanneme-

lijk dat op de plaats Kerkstraat 21 voor dehuidige bouw een ander pand heeft ge-staan dat heeft moeten wijken voor dehuidige bouw. Voorzichtig kunnen we stel-len datde huidige bovengrondse bouw uithet midden of einde van de achttiendeeeuw stamt. Het is ook deze tijd waarin weaanduidingen krijgen over eigenaren enbewoners, zoals Henricus Dupuist (duPuis). Deze vermogende Eijsdenaar, in le-ven schout te Berneau en Mesch, werd alseerste eigenaar van het pand aangetroffen.Hoe hij daarvan in het bezit is gekomenkonden we niet achterhalen.

Henricus Dupuist, gedoopt te Breust op14-8-1697, was een zoon van Bartholo-

meus en van Emerentiana Pluymackers.Hij huwde te Breust op 27-2-1724 metIsabella Lebens, dochter van GuilhelmusLebens en van Catharina Ruth. Dit huwelijkbracht vier kinderen voort. Twee ervanoverleden op zeer jeugdige leeftijd, éénzoon (Wilhelmus), geboren te Eijsden engedoopt te Breust op 13-9-1726, werdpriester, één dochter (Maria Catharina)bleef ongehuwd. Het is Maria Catharina diena het overlijden van haar ouders in 1763en 1764 in het bezit van het pand kwam.

Maria Catharina DupuistZij werd geboren te Eijsden en gedoopt

te Breust op 18-3-1730. Zij bleefongehuwden overleed te Eijsden op 25-11-1814 alsrentenierster.

Hoewel eigenaresse heeft ze het pandslechts kort bewoond. Na het overlijdenvan haar ouders woonde ze bij haar broerWilhelmus in Breust die daar van 23-6-1750tot 16-10-1771 (datum overlijden) pastoorwas. Of en door wie het pand in de Kerk-straat toen bewoond werd is niet bekend.Gezien de deplorabele toestand waarinhet verkeerde bij verkoop in 1775, is hetwaarschijnlijk dat het niet of slechts eenkorte tijd bewoond is geweest.

Wilhelmus overleed zoals hiervoor ver-meld te Breust op 16-10-1771 na een pasto-raat van ongeveer 21 jaar (1750-1771).Mogelijk dat Maria Catharina toen weerterugkeerde naar het pand in de Kerk-straat. Zeker is dat niet, omdat ze op dedatum van verkoop opgeeft in Breustwoonachtig te zijn. De opbrengst van deverkoop bedroeg f 5.500,--. Van dit geldheeft ze een aangenaam leven kunnenleiden. De overdracht vond plaats op 4-3-1775 (R.A.L., notarieel archief, notarisTh. van der Wood, Eijsden). Kopers warende gebroeders Paul Christoph Scheibler enWilhelm Scheibler, lakenfabrikanten teMonschau (zie ook U.E.V. nr. 18, pag. 10en11, noot 47 en U.E.V. nr. 26, pag. 14, noot14).

Paul Christoph en Wilhelm Scheib/erPaul Christoph Scheibler, geboren te

Monschau op 18-2-1726, en WilhelmScheibler, geboren te Monschau op 3-5-1737, zijn zonen van Johan Heinrich

5

Scheibler en Maria Offermans.Eerstgenoemde richtte in 1756 met een

andere broer, Bernhard, de "Fa Bernharden Paul Scheibler” op, trad uit deze firmana de dood van zijn vader en werd firmantin de firma "Johan Heinrich Scheibler u.Söhne", samen met zijn broers Ernst en dehiervoor genoemde Wilhelm. Na de doodvan Ernst en de scheiding met zijn broerWilhelm richtte hij een eigen firma op, diena de opname van zijn schoonzoon Arth(1779) "Paul Scheibler und Arth" genoemdwerd. ln 1794 was dit, in grootte, de derdelakenfabriek in Monschau. Paul Scheiblerwas gehuwd met Maria Catharina Wupper-mann. Hij overleed te Monschau op 28-7-1797.

Wilhelm Scheibler was lakenfabrikant teMonschau onder de naam "Johan HeinrichScheibler und Söhne". Hij was voorzittervan de "Feinen Gewandschaft". Zijn echt-genote was Therese Elisabeth Böcking.Wilhelm Scheibler overleed te Monschauop 21-2-1797.

De gebroeders Scheibler kregen op 4-3-1775 het pand in hun bezit. Tegelijkertijdverwierven ze nog enige andere percelenen huizen in Eijsden. Het lag in hun bedoe-ling "tot voortzetting van hun fabriek en tot

Therese Böcking en Wilhelm Scheibler, mede-eigenaars van het pand Kerkstraat 21 van 1775tot 1786.

6

weesentlijck voordeel der ingeseteneneene laaken fabriek op te regten". Op hetmoment van aankoop verkeerden hun aan-winsten echter "in eenen bouwvalligenstaet` soo van solders, muiren alsmeededackwerk". Zij verzoeken schouten sche-penen van Eijsden een deputatie van tweeschepenen. een timmerman en een metse-laar een nauwkeurige specificatie te latenmaken van de toestand van de huizen, ditom te voorkomen dat ze worden opgelichtdoor de bouwvakkers die de huizen moe-ten opknappen.

De lakenfabriek werd opgericht in hethuidige pand Kerkstraat 4, café-dancingvan de heer Bert Lacroix. De productiestartte in 1775 en zou slechts drie jaarvoortduren (Jaarboek van het SociaalHistorisch Centrum voor Limburg 1985,pag. 62). ln 1786 werd een tweede pogingondernomen, nu in de Spauwenstraat.Als directeur fungeerde Mathieu Felser. Hijwas gehuwd met Maria Elisabeth Ruderer.Hij was, evenals de gebroeders Scheibler,afkomstig uit Monschau. Hij overleed teEijsden op 9-11-1791.

Of ook het pand Kerkstraat 21 werd op-geknapt en bewoond is niet duidelijk. Op31-12-1786 werd het gekocht door HendrikNolens (R.A.L., Landen van Overmaas, inv.nr. 5343). De hiervoor vermelde MathieuFelser met zijn gezin werd huurder. Moge-lijk heeft Nolens het laten opknappen.

Hendrik NolensHendrik Nolens was een van de meer ver-

mogende Eijsdenaren. Hij was hervormd

Paul Scheibler en MariaCatharina Wupper-mann, mede-eigenaarsvan het pand Kerk-straat 21 te Ei/sden van1775 tot 1786.

Minuutp/an uit 1830met daarop weergege-ven de ligging van pandKerkstraat 21: Sectie Dnrs. 823, 824 en 825.

gedoopt te Eijsden op 6-1-1737 (zoon vanJacob Nolens en van Christina Nolens)en gehuwd te Heinsberg (Duitsland) op29-11-1759 met Geertruid Elisabeth Ko-nings (Könlng). Uit zijn huwelijk werdentwee kinderen geboren in Eijsden: 1. Jaco-bus Peter Nolens (hervormd gedoopt teEijsden op 3-8-1760) en 2. Catharina(Christina) Nolens (gedoopt te Eijsden op16-9-1764).

Hendrik Nolens was koopman en vervul-de daarnaast tal van bestuurlijke functies:schepen van Bolbeek of Bombaye (1770),schepen van Oost (1757, 1759, 1760,1770),burgemeester van Eijsden (1770, 1772),schout van Oost (1773 tot 1794) en dorps-meester van Eijsden (1759). ln Oost was hijin 1778 koning van de schutterij (de ko-ningsplaat is nog aanwezig).

Hij overleed op 11-2-1794. Zijn echtge-note overleed op 15-8-1817. Zij hebben hetpand Kerkstraat 21 niet bewoond, maar

Kerkstraat

Kâllestraai

woonden in een ander pand in de Kerk-straat (destijds Rue Eglise 10).

Op 3-12-1807 (R.A.L., notarieel archief,notaris G. Straet, Breust) verkocht zijnzoon Jacobus PeterNolens hetpand,waar-van hij door vererving eigenaar was gewor-den, aan Mathieu Henri Felser (U.E.V.nr. 19, pag. 7, ad 3).

Jacobus Petrus NolensJacobus Petrus Nolens, zoals vermeld

een zoon van de hiervoor genoemde Hen-drik Nolens, was gehuwd met Maria AgnesHollender uitWaldniel (Duitsland), dochtervan Arnold en van Anna Konings. Dit huwe-lijk bleef kinderloos.

Evenals zijn vader vervulde JacobusPetrus bestuurlijke functies: secretaris vanEijsden (1785, 1795), raadslid (1800 tot1804 en van 1816 tot 1820), burgemeestervan Eijsden (1804 tot 1815) (zie U.E.V.nr. 19, pag. 8, ad 9). Zijn bezittingen in Eijs-den en omgeving waren zo aanzienlijk dater een apart register werd aangelegd (Ge-meentearchief Eijsden), waarin al die bezit-tingen werden geregistreerd! Met Con-stantin Graaf de Geloes (burgemeester vanEijsden van 1815 tot 1831; U.E.V. nr. 19,pag. 8, ad 17) behoorde hij tot de allerrijk-sten van Eijsden. Hij overleed in Eijsden op1-12-1838. Zijn echtgenote overleed op8-10-1839. Het pand in de Kerkstraat, dathij door vererving in bezit heeft gekregen,heeft hij nooit bewoond. Omstreeks 1796`(R.A.L., Frans Archief, inv. nr. 1037) woon-de hij in de Dorpstraat (de huidigeDiepstraat) op nummer 15. Gedurendede tijd, dat de familie Nolens het pand inbezit heeft gehad, was de familie Felserhuurster. ln 1807 zou de familie Felser eige-naresse worden.

Mathieu Henri FelserMathieu Henri Felser werd hervormd

gedoopt te Monschau op 25 maart 1768en is een zoon van Mathieu Felser en MariaElisabeth Ruderer. Zijn ouders zijn uit Mon-schau naar Eijsden gekomen omdat zijnvader de functie van directeur vervulde inde lakenfabriek van de gebroeders Scheib-ler te Eijsden. Na aanvankelijk in de Spau-wenstraat gewoond te hebben huurden zehet pand Kerkstraat 21 van de familie No-

7

lens (eerst van Hendrik, later van JacobusPetrus Nolens). Mathieu Felser senioroverleed aldaar op 9-11-1791. Zijn echtge-note bleef, met haar kinderen, huurster vanhet pand.

Ook Mathieu Henri Felser junior vondenwe terug als werkzaam zijnde in de laken-fabriek. Bij zijn huwelijk op 5-6-1797 teEijsden met Anna Hélène Niesten gaf hij op"regisseur de la manufacture de draps descitoijens Scheibler" te zijn. Uitzijn huwelijkwerden vijf kinderen geboren. Bij hun ge-boorten gaf hij op koopman (1798) en ap-prêteur d'étoffe (1799) te zijn. Van 1800 tot1816 was hij raadslid van Eijsden (U.E.V.nr. 19, pag. 7 ad 3). Samen metzijn gezin enmoeder bewoonde hij het pand Kerkstraat21. Op 3 december 1807 (R.A.L. notarieelarchief, notaris G. Straet, Breust) kocht hijhet pand van Jacobus Petrus Nolens voor3.555 francs en 55 centimes. ln of rond 1810heeft hij het pand verbouwd. ln dat jaarwerd het pand voor de grondbelasting in"classe 5" ingedeeld, daarvoor "classe 4",hetgeen duidt op een verkleining van hetgebouw. Waaruit die veranderingen be-staan hebben is niet bekend. De plaatse-lijke benaming was toen Kerkstraat num-mer 92.

Mathieu Henri Felser heeft met zijn gezinongeveertien jaar in het pand gewoond. Op17-3-1817 (R.A.L., notarieel archief,notarisG. Straet, Breust) verkocht hij het pand aanPetrus Theunissen. Dat hij het pand in ver-beterde toestand heeft achtergelaten blijktuit de verkoopprijs: 4088 francs en 88 cen-times. Na verkoop vertrok het gezin Felser-Niesten uit Eijsden. Mathieu Henri Felseroverleed te Heer op 7-5-1842.

Ook de lakenfabriek was inmiddels terziele gegaan.

Petrus TheunissenPetrus Theunissen, gedoopt te Breust

op 11-3-1780, was een zoon van EgidiusTheunissen en Johanna Cardous. Hij wasde enige overlevende zoon uit een gezinvan elf kinderen! Hij oefende het beroepvan schipper uit en was tevens koopman insteenkolen. Voordat hij het pand aan deKerkstraat betrok woonde hij "op dieMaese". Met hard werken en goed koop-manschap moet hij zijn eigendommen

8

hebben verworden, want uit de memorievan successie van zijn ouders blijkt, dat zij"geen roerende noch onroerende goede-ren hadden nagelaten".

Petrus Theunissen huwde voor de eerstemaal te Eijsden op 30-8-1801 met MariaElisabeth Dolmans. Hij huwde een tweedemaal te Eijsden op 6-9-1827 met MariaCatharina Pinckaers. Uit zijn eerste huwe-lijk had hij acht kinderen, uit zijn tweedehuwelijk drie.

Het pand in de Kerkstraat (toen nummer80) had hij verkregen door koop op 17-3-1817. Aldaar overleed hij op 11-9-1835(toen nummer 86).

Kort na zijn overlijden. op 28-10-1835,besloten de erfgenamen (zijn tweedeechtgenote, haar minderjarige kinderen ende gezamenlijke kinderen uit zijn eerstehuwelijk) over te gaan tot de openbare ver-koop van het pand (R.A.L., notarieel ar-chief, notaris J. Piters, Eijsden).

Maria Catharina Pinckaers werd denieuwe eigenaresse van het pand voor desom van 6000 franken! Zij bleef er wonenmet haar drie minderjarige kinderen uithaar huwelijk met Petrus Theunissen. Op28-10-1840 hertrouwde ze te Eijsden metJean Jockin, geboren te Eijsden op 21-3-1814, zoon van Paulus Jockin en van MariaGertudis Wassender (Wassenaar). Hij wasvan beroep "expediteur bij het kantoorder in- en uitgaande rechten te Eijsden",gevestigd "aan de Maas". Na zijn huwelijkwas hij bovendien steenkolenhandelaar.Hij vervulde het ambt van wethouder vanEijsden van 1851 tot 1853 en van 1863 tot1866 (U.E.V., nr. 19, pag. 13 ad 56). Uitzijnhuwelijk met Maria Catharina Pinckaerswerd een zoon geboren en wel in het pandin de Kerkstraat (toen nummer 89).

Maria Catharina Pinckaers overleed inhaar woonhuis op 25-10-1869. ln de memo-rie van successie wordt het pand met om-liggende tuinen als volgt omschreven:huis en tuin te Eijsden aan de Kerkstraat,kadastraal bekend onder sectie D nummer823 (huis) en de nummers 824 en 825.

Maria Catharina PinckaersMaria Catharina Pinckaers was geboren te

Gronsveld op 14-10-1795 en was een doch-ter van Johannes Pinckaers en van Elisa-

Henri Ramakers (1855-1922), oprichter en ex-ploitant van Stoom-bierbrouwerij “DeHoop".

beth Schrijnemackers. Zij woonde sederthaar eerste huwelijk in het pand aan deKerkstraat. Uit haar eerste huwelijk (metPetrus Theunissen) werden drie kinderengeboren:1. Theunissen, Johannes Antonius, ge-

boren in de Kerkstraat op 26-11-1828,schipper en koopman in steenkolen, ge-huwd met Johanna Bovij. Volgt hierna.

2. Theunissen, Anna Elisabeth, geboren inde Kerkstraat op 20-1-1830, gehuwd metMartinus Johannes Nijsten, landbouweren koopman in fruit.

3. Theunissen, Johannes, geboren in deKerkstraat op 26-11-1831. Ongehuwd.Koopman in steenkolen. Overleden teEijsden op 16-12-1869.

Uit haar tweede huwelijk (metJean Jockin)werd één zoon geboren die op zeer jeug-dige leeftijd overleed.

Na het overlijden van Maria CatharinaPinckaers op 25-10-1869 werd het pandKerkstraat 21 aangekocht door haar hier-voor genoemde oudste zoon JohannesAntonius op 23-5-1870 (R.A.L., notarieelarchief, notaris Fr. A.H. Brouwers, Grons-veld). Het pand werd toen geschat op 2000gulden.

Jean Jockin verliet het pand in 1873 enverhuisde naar elders in Eijsden. Hij over-leed in Eijsden op 6-12-1891.

Johannes Antonius TheunissenJohannes Antonius Theunissen huwde

te Eijsden op 23-8-1849 metJohanna Bovij,geboren te Eijsden op 22-10-1825, dochtervan Arnoldus (U.E.V. nr. 19, pag. 10, ad 36)en van Maria Catharina Theunissen. Hijbetrok het pand in de Kerkstraat (toen-maals nummer 92) met zijn gezin en over-leed aldaar op 1-12-1887. Onmiddellijkdaarna werd het pand door zijn echtgenoteen haar kinderen in het openbaar verkochtaan Henri Flamakers, bierbrouwer (2-5-1888: R.A.L., notarieel archief, notarisR.M.J. De Cleijn Brem, Eijsden) voorf 4.000,--.

Johanna Bovij verliet het pand en ginginwonen bij haar zoon in de Dorpstraat(Diepstraat) nummer 38. Daar overleedzij op 4-6-1890.

'

Henri RamakersHenri Ramakers werd geboren te Swal-

men op 3-3-1855 en is een zoon van Gode-fridus Ramakers en van Martina Cuijpers.Hij was van beroep bierbrouwer en kwamals zodanig naar Eijsden en vestigde zich teWithuis, Voervliet nummer 14 (nu Voer-straat 1 van de familie Spauwen, verhuurvakantie-appartementen). Hij was gehuwdte Maasniel met Emelia Maria HubertineJanssen, geboren te Maasniel op 31-7-1856, dochter van Hendrik Janssen en vanMaria Catharina Hubertina Wackers.

Hij betrok het pand in de Kerkstraat(toenmaals nummer 90, later 96) om daarineen brouwerij te exploiteren. De daarvooringevolge de Hinderwet benodigde ver-gunning ontving hij van Burgemeester enWethouders van Eijsden, in aanmerkinggenomen dat "geene bezwaren nochschriftelijk, noch mondeling daar zijn tegenaangekomen" (Gemeentearchief Eijsden,inv. nr. 5.8.3. d.d. 23-12-1888). Bij hetbrouwen waren vaak knechten actief. Her-haaldelijk waren zij inwonend.

Hij exploiteerde de bierbrouwerij onderde naam: Stoombierbrouwerij “De Hoop".

ln een eerste fase van bedrijfsontwikke-ling laat Ramakers een stoomketel plaatsen(1901) om de machinerieën aan te drijvendie voor het brouwen van bier noodzakelijkzijn. ln een volgende fase, wanneer hij debestaande stoomketel wil vervangen door

9

een 4 pk benzinemotor (1907), ontstaan erprotesten van omwonenden die hem vandat plan doen afzien. De bezwaren ertegen,onder andere geopperd door de overburen,zijn vervat in een schrijven aan Burgemees-teren Wethouders (1 1-10-1907, Gemeente-archief Eijsden, ingekomen stukken). "datbezwaar, hetwelk zij vernemen in te bren-gen te hebben bestaat:1. ln het afschuwelijk stinken van die mo-

tor, veroorzaakt door het onophoudelijkstooken met petroleum en dat het nogerger zal zijn als dien motor met benzinewordt gestookt.

2. Dat de nachtrust gestoord wordt, somstot twee uur 's morgens door het geruisvan dien motor en trouwens door deandere werktuigen die met dien motorin verband staan.

3. Dat het zelfs zeer veel -gevaar opleverenkan voor de naast bij liggende gebouw-en door het plaatsen van zulke benzinebewaring."

Overigens blijken de grieven nietalleen ge-kant tegen de ingebruikname of het plaat-sen van een benzinemotor. Andere activi-teiten van Ramakers worden ook niet ge-waardeerd: "Dat naast die bierbrouwerijstallen aangebouwd zijn die in de sooge-naamde Kerkstraat uitkomen; dat die stal-len gevuld zijn met varkens die de lucht metzulke onaangename stank verpesten dathet onmogelijk is nochtop de deurte zitten,noch door de straat te gaan zonderde neustoe te houden; wij vermenen toch dat eendorp eene plaats moet zijn voor fraaie, ge-zonde, levenslustige lucht en dat zóó watniet kan blijven bestaanl'l. Voorwaar eenloffelijk streven en kennelijk met succes.

Het echtpaar Ramakers-Janssen haddrie zonen en twee dochters. Een van dezonen verkocht het pand en brouwerij inde Kerkstraat (toenmaals nummer 139) in1914 aan Jean Henquet (tweederde gedeel-te in 1914, de rest in 1918).

Henri Ramakers overleed te Eijsden op20-6-1922 in de Langstraat (huidige Wilhel-minastraat).

Jean Toussaint Joseph Henquet en zijnbroer Louis Gerard Joseph Henquet

Jean Henquet werd geboren te Eijsdenop 2-1-1883 en is een zoon van Joannes

10

SEEÉYÉÉ 22333šyßtlillEYSDEN Ei í,'i-;A5TRiCHT

_:ÉEÉ HOOP"“*STOGMBIERBRBÉEiiifåššå

op Fšasschen

Wilhelmus Henquet en van Maria RosaSchiffelaers. Hij huwde te Maastricht op16-2-1909 met Maria Elisabeth Corvers,geboren te Maastricht op 22-11-1882,dochter van Theodorus en van Maria Cat-harina Maassen. Hij was oorspronkelijkbakker, naderhand bierbrouwer van be-roep.

Hij betrok het pand in de Kerkstraat in1915 (toenmaals nummer139 en kadastraalbekend onder sectie D nummer 2223. ont-staan door samenvoeging van de vroegerekadastrale percelen sectie D nummers 823,824 en 825). Samen met zijn broer, LouisHenquet. geboren te Eijsden op 6-6-1886en gehuwd te Eijsden op 27-11-1922 metMaria Alice Smeets, dochter van CornelisHubertus Smeets en van Maria CatharinaHuijnen (geboren te Hoogcruts, gemeenteNoorbeek, op 8-7-1895) werd de brouwerij

.„ (Qi šíš EHRM;É

'ffäi'flfi

ïßx

ü

Uithangbord van deStoombierbrouwerij"De Hoop" van HenriRamakers.

Bedrijfswagen van Bier-brouwerij “De Haan"voor het pand Kerk-straat 21, ca. 7922.

.83

fi

Pand Kerkstraat 21 inde twintiger jaren.Hoofdingang.

Pand Kerkstraat 21.1975.

van Ramakers voortgezet onder de naam"Electrische Bierbrouwerij de Haan". Louiswas mede-eigenaar van het pand en even-eens bierbrouwer van beroep. Samen richt-ten ze in 1924 een vennootschap onderfirma op, onder de naam Firma Gebr. Hen-quet. Bij het brouwen bediende men zichvan knechten. ln de twee huishoudenswaren dienstboden actief. Vaak waren dezeinwonend.

Onder het beheer van de gebroedersHenquet heeft het pand tal van verbouw-ingen ondergaan. Allereerst aanbouw in1926 (dit aangebouwde pand is sinds juni1987 in gebruik als kantoorgebouw vannotaris Van Slijpe), bouw van een garage in1927, bijbouw van een kelder (1934), plaat-sing van nieuwe ramen (1940) en herbouw

Twee etiketten van Bierbrouwerij "De Haan".

van een door oorlogsgeweld vernieldebergplaats (1942). Louis Henquet had metzijn gezin het in 1926 aangebouwde pandbetrokken. Hij overleed aldaar op 11-3-1937. Jean Henquet overleed op 26-1-1952in het pand Kerkstraat 21 (toenmaals echtnummer 21). Hij had vijfkinderen. Van dezezette Louis Jean Léon samen met zijn neefHenri Jean Marie Henquet, zoon van dehiervoor genoemde Louis Henquet, debrouwerij voort.

Louis Jean Léon Henquet en zijn neefHenriJean Marie Henquet

Louis werd geboren te Eijsden op 23-1-1916 en is gehuwd met Maria Isabella Jo-hanna Habets. Henri werd geboren te Eijs-den op 15-9-1923 en is gehuwd met MariaTheresia Hubertina Verhey. Beiden warenbierbrouwer en mede-eigenaar van "Bier-brouwerij De Haan". Behalve bier produ-ceerde men ook limonade. Met deze laatsteactiviteit is men het eerst gestopt. Nader-hand stopte men ook met bierbrouwen.

Bij de bedrijfsbeëndiging werd LouisHenquet depothouder van Heineken Ne-derland B.V., terwijl zijn neef Henri Hen-quet toen bij die B.V. als commercieelfunctionaris in dienst trad.

Het woonhuis Kerkstraat 21 met de daar-bij behorende bedrijfsgebouwen bleven ineigendom en gebruik bij Louis Henquet,die in de bedrijfsgebouwen nog jarenlangeen drankenhandel geëxploiteerd heeft. Nabeëindiging van de drankenhandel werdende bedrijfsgebouwen eind 1986 verkochten daarna gesloopt door Aannemersbe-drijf Cremers B.V. te Maastricht. Op dealdus vrijgekomen gronden werd in 1987een aantal huurwoningen in appartemen-tenbouw opgericht.

H.J.L.M. Boersma en J.A.D. Eyck

Vu: uw à a v. t

0u Kuußmmlb ;3, Zß won 1

wy, :«,

11

Een vermelding van het kasteel Libeek in 1286

De Limburgse successie-oorlog

De oudste vermeldingen van het kasteelLibeek tegen het einde van de dertiendeeeuw hebben wij te danken aan de zoge-naamde Limburgse successie-oorlog. Nahet overlijden van hertog Walram lV rondde jaarwisseling van 1279/1280 traden zijndochter lrmgard en haar echtgenoot Rei-nald, graaf van Gelder, als hertogin en her-tog van Limburg op. lrmgard werd op 18juni 1282 door de koning van het DuitseRijk met het hertogdom Limburg beleenden haar echtgenoot mocht na haar over-lijden het hertogdom Limburg in bezithouden, zolang hij leefde. Deze kennelijktevoorziene situatie ontstond al spoedig.lrmgard overleed in ieder geval voor 18 juli1283 zonder kinderen na te laten. GraafReinald van Gelder bezat nu min of meerhet vruchtgebruik van de Limburgse erfe-nis, bestaande uit het gebied rond Lim-bourg, Walhorn, Herve, Sprimont, Herzo-genrath, het bij Roermond gelegen Was-senberg, de stad Duisburg, het geleide-recht tussen Maas en Rijn metdetol te Her-zogenrath en niet te vergeten de hertogs-titel. Onder gunstige politieke omstandig-heden had zijn positie wel eens kunnen

12

leiden tot een vereniging van het Limburg-se bezit met het graafschap Gelder dat nietalleen min of meer de tegenwoordigeprovincie Gelderland omvatte, maar ookgrote delen van het huidige Midden- enNoord-Limburg en aangrenzend Duitsgebied.

Een ander die krachtens erfrecht aan-spraak maakte op de Limburgse erfenis,was de graaf van Berg. Al spoedig werdhem duidelijk dat hij zijn pretenties niet tot

Het gehele complexzoals dat er in 1987uitziet.Foto.' Paul Rutten.

Het woongedeelte vande richting van Mheeraf gezien.Foto: Paul Rutten,1987.

Oudste kelder van kas-teel Libeek met fraaiekruisribgewe/ven enmoge/ijk nog dertiendeeeuwse muurfragmen-ten.Foto.' Rijksdienst voorMonumentenzorg 7953,Collectie Heemkunde-vereniging Sint Geer-truid.

gelding kon brengen en hij verkocht deze_ \saw

aan hertog Jan | van Brabant in september1283. ln dezelfde maand vielen Brabantsetroepen het Limburgse gebied binnen;de Limburgse successie-oorlog was be-gonnen. De afloop is wel bekend. Tijdensde slag van Woeringen op 5 juni 1288 werdgraaf Reinald door de Brabanders ge-vangen genomen en hij was verplicht in1289 de Limburgse bezittingen af te staanaan hertog Jan l van Brabant.

De oudste vermeldingen van kasteel Libeek

Op 23 augustus 1284 had Reinald debewaking en het bestuur van het kasteel,de stad en het land Limburg, het kasteel ende stad Herzogenrath en van al het land dattot het hertogdom Limburg behoorde,overgedragen aan Walram van Luxemburg,heer van Ligny. Het bestuur en de bewa-

king der kastelen door Walram was op denduur kennelijk niet naar de zin van Reinald,want er ontstonden meningsverschillentussen Walram van Luxemburg en Reinaldvan Gelder, die zij op 5 juli 1286 aan scheids-lieden voorlegden.1 Voor het geval dat descheidslieden niet tot een uitspraak kon-den komen, kozen zij Gwijde, graaf vanVlaanderen en Namen en diens echtgenoteals “overste scheidsliedent', een keuze diewel mede bepaald zal zijn door het huwelijkdat Reinald twee dagen eerder met Marga-retha van Vlaanderen, een dochter vanGwijde, gesloten had.2 ln het archief van degraven van Vlaanderen te Gent berusteneen klacht van Reinald over het bestuur vanLimburg en het antwoord daarop van Wal-ram van Luxemburg. Beide ongedateerdestukken zijn, gezien het voorafgaande,naar alle waarschijnlijkheid in het kadervan de genoemde arbitrage in 1286 op-gesteld.3

13

Een van de klachten van Reinald was, datdoor het gedrag van Walram de hertog vanBrabant het kasteel Lontzen had kunnenveroveren, waardoor de graaf van Gelder(bovendien) Sprimont, Gulpen en het kas-teel van Libeek en Lontzen verloor: pour-quoi |i cuens (Icomte) perdi Sprimont,Gulpen et le chastel de Lyboi et Lonchit".ln zijn antwoord herhaalde Walram vanLuxemburg deze aanklacht: “De ce quemessires de Guelre dit que par monsignorWalleran at i| perdu Sprimont et Galloppeet la maison Liebece...“. Walram wees alleaansprakelijkheid voor het verlies van dehand. Het was aan anderen te wijten, die dekastelen aan de hertog van Brabant haddenuitgeleverd. ln de klacht wordt Libeekin de Waalse variant Lyboi genoemd.

De Limburgse successie-oorlog en deslag van Woeringen zijn 'vastgelegd in deRijmkroniek van Jan van Heelu die om-streeks 1291 - 1292 geschreven zou zijn.ln deze kroniek wordt eveneens meldinggemaakt van het kasteel Libeek en wel inhet bijzonder van de omstandigheden derovergave aan de hertog van Brabant. Conovan Lontzen, drost van Limburg, was hetDalhemse gebied binnengevallen en daargevangen genomen. Hij werd pas uit Bra-bantse gevangenschap bevrijd, toen zijnzoon Hendrik de kastelen Lontzen, Spri-mont, Libeek en Herve, die Conoonderzijnhoede had, aan de hertog van Brabant uit-leverde. De eerste passage luidt:

"Want aen heeren Coenen stontLongi, Herle ende Spremontende Lybois huus, dat waren vieregoede borge ende diere".

De tweede passage betreft de overgave:

"dat die hertoge ende her Coenetusschen hen daer ene soenestadeghen in diere wijsdat her Coene LongijsHerne ende SpremontLybois huus ende al dat stontin heeren Coenen hantdien hertoge van Brabantaltemale moeste opgeven".4

Ernst en Lavalleye die de Rijmkroniek voor

14

`|.- tw”

Q

\\` èš

i B...Q Uppidum

'If j \\

l\__._f_

\2315 \om

hun "Histoire du Limbourg" benut hebben,identificeerden het kasteel Libois niet,Willems die in 1836 de Rijmkroniek uitgaf,zocht het in de omgeving van Hoei.5 Voor-zover bekend identificeerde Buchet in 1965voor het eerst het kasteel Libois met Li-beek, maat dit gegeven werd niet in deregionale historische literatuur verwerkt.6De juiste datum van de overgave van Libeekaan de hertog van Brabant is niet bekend.Ernst en Buchet plaatsen deze in 1286.Zij moet in ieder geval tijdens het bestuurvan Walram van Luxemburg 1284-1286hebben plaatsgehad.

Twee archiefstukken, waarschijnlijk uit1286, en een verhalende bron, de Rijm-

streeks 1290.

De La Haye, 1987.)

Het Limburgs bezit om-

(Getekend door Reg/s

kroniek van Jan van Heelu vermoedelijkgeschreven rond 1291-1292, vermeldenLibeek. ln de klacht van Reinald wordtLibeek een "chastel", in het antwoord een"maison" genoemd, in de Rijmkroniekwordt het als "huus" omschreven, welkebegrippen alle duiden op een kasteel. Dereeds bekende resultaten van bouwhisto-risch onderzoek passen bij deze oudstevermeldingen. Het in de huidige hof vanLibeek aanwezige breuksteenmetselwerkzou immers nog uit de dertiende eeuwkunnen dateren.7 Ofschoon de plaatsaan-duiding Libeek enige keren in veertiende-eeuwse bronnen voorkomt, dateert deeerstvolgende bekende vermelding van hetkasteel pas uit 1477, toen "die borch teLiebeck gelegen bynnen den (alden) gra-ven" werd overgedragen voor de schepen-bank Eijsden.B

Libeek en Eijsden

De drost van Limburg Cono van Lontzenhad het kasteel Libeek onder zijn hoede.Walram van Luxemburg, heer van Ligny,die namens Reinald, graaf van Gelder, hetbestuur uitoefende over al het gebied dattot het hertogdom Limburg behoorde, werdaansprakelijk gesteld voor het verlies vanLibeek aan Brabant. Het kasteel te Libeekbehoorde volgens deze gegevens in dejaren tachtig van de dertiende eeuw tot de

nalatenschap van de Limburgse hertogWalram lV. Wanneer Libeek, zoals in 1477,ook in de dertiende eeuw onder Eijsdenressorteerde, dan kan het bezit te Libeekte zelfder tijd dan wel. op dezelfde wijzeals te Eijsden door de Limburgse hertoge-lijke familie verworven zijn. ln 1213 ontvingWalram, zoon van de hertog van Limburg,van de bisschop en kerk van Luik de hovente Saintplovoir, Haspere en Hoiens in leen,welke plaatsen geïdentificeerd worden alsSimpelveld, Eijsden en Heugem. ln 1278gaf Walram lV onder andere Eijsden alshuwelijksgoed aan zijn tweede echtgenoteCunegonda.9 Aangenomen wordt dat Eijs-den daarna met de overige Limburgsebezittingen na de slag van Woeringen in1288 aan de hertog van Brabant toeviel.Wanneer Libeek in die tijd .onder Eijsdenviel, dan leveren de oudste gegevens overhet kasteel aldaar tevens een eerste aan-wijzing op, dat de graaf van Gelder in dejaren 1280-1289 als hertog van Limburginderdaad heerlijke rechten te Eijsdenbezat.

G. Venner

Noten:

1. L.A.J.W. Sloet. Oorkondenboek der graafschappenGelre en Zutfen, 's-Gravenhage 1872-1876. nr. 1081:J.F. Willems, Rijmkronyk van Jan van Heelu be-treffende den slag van Woeringen. Brussel 1836.Codex diplomaticus. nr. 70: A. Verkooren. inven-taire des chartes et cartulaires des duches de Bra-bant et de Limbourg et des pays d'Outre-Meuse 1,Brussel 1910, nr. 121.

2. Sloet, Oorkondenboek, nrs. 1099-1109.3. Rijksarchief Gent, archief van de graven van

Vlaanderen, Fonds St. Genois, nrs. 486. 434.4. Willems, Rijmkroniek, p. Vlll, 72 versregels 1839-

1842, p. 106 versregels 2783-2791. ln de editie vanWillems zijn "Herle" en "Herne" waarschijnlijkverschrijvingen voor Herve.

5. S.P. Ernst, Histoire du Limbourg, uitgegeven doorE. Lavalleye 4, Luik 1839, p. 448; Willems, Rijm-kroniek, p. 72 noot bij versregel 1841. Willems zalLibois in de gemeente Evelette in de provincieNamen bedoeld hebben.

6. A. Buchet. Le duche de Limbourg sous les ducs dela maison de Brabant 1288-1404 1, Dison 1965, p. 17-18; A.P. Roijen, 't huis Mheer, z.j. na 1968; 750 jaarparochie St. Geertruid z.j. (1973).

7. W. Marres en J.J.F.W. van Agt, De Nederlandsemonumenten van geschiedenis en kunst 5: de pro-vincie Limburg, derde stuk: Zuid-Limburg 1,'s-Gravenhage 1962, p. 156-157.

8. J.L.H. Hartmann, De reconstructie van een middel-eeuws landschap: nederzettingsgeschiedenis eninstellingen van de heerlijkheden Eijsden en Breustbij Maastricht (10e-19e eeuw), Assen-Maastricht1986, p. 106, 133, 257-258.

9. Ernst, Histoire du Limbourg 6, nrs. 94, 118; W.Mummenhoff, Regesten der Fteichsstadt Aachen 11251-1300, Bonn 1961, nr. 339; P.L.M. Tummers,Romaans in Limburgse aardrijkskundige namen,Assen 1962, p. 35, 61-68.

15

Familienamen te Eijsden en omgeving deel lV

Huisnamen

Ook huisnamen of uithangborden engevelstenen zijn de oorsprong van heel watfamilienamen. Ze behoren nog tot de cate-gorie herkomstnamen (deel lll). Zo'n huis-naam ging vaak over op de bewoners vanhet huis. Zo kunnen we familienamen alsPloem, Ploemen, Ploum, Ploumen, Pluym,Pluymen alsmede Van der Pluym, verklarenuit een voorvaderlijk huis genaamd "ln denPluym" (dialectisch: Ploem).

Vaak droegen huizen of uithangtekensde naam of een afbeelding van een bloemof boom. Hieraan ontlenen we weerfamilie-namen als Roosen en Peerboom. "ln denRoese" (:roos) was eertijds een bekendehuisnaam te Maastricht.1 "De Peerboom"was onder meer als hofnaam erg gangbaar.Uithangtekens met voorstellingen van die-ren als de haan, de haas, de raaf en dezwaan, deden familienamen ontstaan alsHaenen, Haesen, Raeven en Schwanen. De

_zwaan was populair bij herbergen en tap-perijen. Ook de wolf kwam als uithang-teken voor. De familienaam Wolfs kan erdus aan ontsproten zijn, hoewel in bepaal-de gevallen een afleiding van een voor-naam ook mogelijk is (zie deel l). De fami-lienaam Van der Cruys is eveneens voortweeërlei uitleg vatbaar. Hij kan zowelworden verklaard uit een huisnaam als uiteen veidnaam. Het kruis, aloud christelijksymbool, hing op menige plaats uit. Eenveldnaam met "kruis" komen we eveneensmeermalen tegen; vergelijk ook de Kruis-straat in Eijsden.

Familienamen als Coninx en Ruytersrefereren aan uithangborden met fraaiklinkende opschriften als "ln den Conincvan Engeland", "ln den Blaauwe Ruyter"e.d. Ook de familienaam Koevoets hangtwaarschijnlijk samen met een huisnaam("ln den Koeivoet') Een koevoet (koeien-klauw) is een ijzeren hefboom of hand-spaak. Ambachtslieden waren gewoon aanhun gevel werktuigen en gereedschappenuit te hangen, of voorwerpen die ze vervaar-digden.

Bijnamen

Een vierde categorie (zie U.E.V.-nummer

16

37, maart 1987, pagina 21, tweede kolom)heeft betrekking op een individuele bij-naam van de voorouder, geërfd door devolgende generaties?- Het motief waaromiemand een bepaalde bijnaam kreeg aan-gemeten, is na zoveel tijd vaak niet meer teachterhalen. Soms kan een genealogischevondst indicaties opleveren. Een voor-beeld. ln de kerkregisters van Heinsberg,regio Aken, vonden we het huwelijk en dedoopinschrijvingen tussen 1668 en 1683van kinderen van ene "Martinus mit dereiner Hand". De oorsprong en betekenisvan de familienaam Einerhand is hiermeewel duidelijk. Een lichamelijk kenmerk ismogelijk de aanleiding geweest voor hetontstaan van familienamen als Magermansen Slangen. Magermans kan betekenen:de magere (man) - in Frankrijk heet hijMaigret - en Slangen is hoogstwaarschijn-lijk geëvolueerd uit: (de)s Langen (zoon),ofwel zoon van de Lange.

In de telefoongids van Eijsden treffen weverder nog de volgende familienamen aandie op een bijnaam duiden: Coezijn :Vlaams:neef (vergelijk: cousin); Grootjans :zoonvan grote `Jan (vergelijk: Kleinjans), Jongen:de jonge(re), ter onderscheiding van deOude(re) :autochtone familienaam inSchaesberg; Knapen :knaap, jonge man;Lebon :Frans: de goede; De Witte :wit-harige, helblonde.

De wat opmerkelijke familienamen Fio-zenhout en Suykerbuyk behoren waar-schijnlijk ooktotdeze groep.Ze kunnen alsbijnaam gegolden hebben voor het beroepdat men uitoefende (indirecte beroeps-namen). Naamdragers Rozenhout hebbenwellicht een houtbewerker als stamvadergehad, die als materiaal rozehout gebruik-te. De familienaam Suykerbuyk komt ondermeer in de provincie Noord-Brabant fre-quent voor. Met name in West-Brabanthangt de naam samen met de daar veelvoorkomende suikerbietenteelt.

Vondelingennamen

Kinderen die te vondeling werden gelegd- en dat gebeurde in de vorige eeuw in destad Maastricht nogal veel - kregen eennaam die in de regel door de vinder/aan-gever in overleg met de ambtenaar van de

Noten:1. Th.G.A. Bos, Aanteke-

ningen betreffende eendertigtal Maastrichtsehuisnamen, 1502-1624,in: De LimburgseLeeuw, 4 (1955), blz.16-21.

. W. van Langendonck,Bijnamen en Familie-namen, in: Medede-lingen van de Vereni-ging voor LimburgseDialect- en Naamkun-de, Nr. 5, Hasselt, 1977.

. J.H.J. Gulikers en Drs.M.K.J. Smeets, Vonde-lingen te Maastricht1814-1823, in: Hulde-blijk, Bundel opstellenaangeboden aan degenealoog Jan J.M.H.Verzijl, Roermond, 1967,blz. 47-66.

. G.C. Cruts, Joseph Sa-tijn had geen voorge-slacht, wel nageslacht.in: Limburgs Tijdschriftvoor Genealogie, 15(1987), blz. 43.

. Regis de la Haye, La-tijnse woorden, Leer-geld l, Sectie Genealo-gie van het LimburgsGeschied- en Oudheid-kundig Genootschap,Maastricht, 1983.

. Jos Crott, Pachters enpastoors (familie Hunt-gens alias Canisius),in: Het Land van Herle,1986, afl. 4, blz. 101.

. Albert Dauzat, Diction-naire etymologique desnoms de tamille et pré-noms de France, Librai-rie Larousse, Parijs,1951.

burgerlijke stand werd gekozen. Namenvan bestaande families moesten zoveelmogelijk worden vermeden om verwarringen onaangenaamheden te voorkomen. Hetbeste werd geacht de naam te ontlenenaan bijzondere omstandigheden of ken-merken van de vondeling. Vaak werd denaam ontleend aan de plaats waar het kindgevonden was.

Een bekende vondelingennaam is Satijn.Deze naam werd gegeven aan een onge-veer acht dagen oud babytje dat op 18 mei1819 op de stoep van het Maastrichtsevondelingenhuis aan de Lenculenstraat tevondeling was gelegd. Een stukje wit satijndat op zijn mutsje was gespeld, was be-weegreden voor de naamskeuze. Op destof stond geschreven "il est baptiseJosep" (hij is Joseph gedoopt), zodat devoornaam geen reden tot discussie gat.3Deze Joseph Satijn, die kennelijk een Fran-se of Waalse achtergrond had, is de stam-vader van een talrijk nageslacht.4

Verlatijnste namen

ln oude kerkregisters vinden we namensoms in een Latijnse vorm overgezet. Zowerd bijvoorbeeld de familienaam Beckersdoor de pastoor "vertaald" in Pistorius(=bakker), Mulders in Molitoris (=mulder/molenaar) en Schreurs in Sartoris (=kleer-maker).5 Bij genealogisch onderzoek moe-ten we hiermee rekening houden.

Opgemerkt zij nog dat sommige familieszelf hun naam verlatijnsten. Bekende voor-beelden daarvan zijn Canisius (=hond) ena Campo. ln de zestiende eeuw heetten zenog Huntgens en ln `t Veld.6

Tot besluit

Veel namen blijven onverklaarbaar. On-verklaarbaar, voor ons althans, is de fami-lienaam Schroen. Hij behoort tot de kern-namen van Eijsden. Dragers van die naamkomen we al in de oudste kerkregisterstegen. Oudere spellingsvormen zijn Scroen,Scroonen en Scroun. We hebben geenenkel idee onder welke categorie dezenaam thuishoort en wat hij zou kunnen be-tekenen. Misschien kan iemand andersons op het juiste spoor brengen?

Sommige namen roepen vraagtekens op.Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer zedoor de respectieve naamkundigen enandere auteurs verschillend worden uitge-legd, of wanneer de gegeven verklaringonwaarschijnlijk lijkt. Zo wordt de naamDuykers en varianten (ook autochtoon inEijsden), gewoonlijk verklaard uit “duiker".Daarnaast vinden we de naam Duyker ookafgeleid van "sluiswachter".7 Wij zijngeneigd voor deze laatste - meer voor dehand liggende - verklaring te kiezen.

Het is moeilijk om precies vast te stellenwelke familienamen bij een bepaalde plaatsbehoren en welke niet. Hiervoor is genealo-gisch onderzoek noodzakelijk. ln de loopder tijd zien we namen verdwijnen en weernieuwe verschijnen. Families, die eeuwen-lang gebonden blijven aan 'hun grond endorp, zijn er in verhouding niet zoveel.Vaak ook komen we dezelfde namen in om-liggende plaatsen en in de regio tegen.

Natuurlijk hebben we eveneens te makenmet veel importnamen, vaak al te herken-nen aan hun vorm. Boersma is zo'n naam.Deze authentiek Friese naam verschijnt teEijsden in 1860 voor het eerst. Sindsdienzijn de Boersma's onafscheidelijk met hetdorp verbonden en kunnen zij met recht enreden tot de eigen Eijsdense families gere-kend worden.

Zoals de lezer intussen wel duidelijk zalzijn, is het wetenschappelijk bewijs voor deware betekenis van een naam niet altijdmeer te leveren. Heel vaak moeten we danook genoegen nemen met een hypothe-tische verklaring. Op dit terrein is voornaamkundigen en genealogen nog veelonderzoek en studie te verrichten. Hetlaatste woord is er nog niet overgesproken.

Jos Crott

17

Kroniek

Eijsden 1977

22 januari ADe heer Willy Theunissen, Limburgs

kampioen buuttereednen 1962, die inEijsden en omgeving in dejaren 1954 -1977met nimmer aflatend succes als buutte-reedner is opgetreden, neemt op een gran-dioze wijze afscheid als zodanig tijdens dejaarlijkse carnavalsavond van de carnavals-vereniging "De Druugsjliepers" in de zaalVranken-Straet.

18

A4 februari

De burgemeester verricht de officiëleopening van het bejaardenverzorgingste-huis van de Stichting "De Bron", gelegenop de hoek van de Emmastraat en de SintMartinusstraat.

7 maart

Gewapende overval door twee gemas-kerde mannen op een der twee grenswis-selkantoren langs de autosnelweg E9 inEijsden, waarbij de cassiere in de bankkluiswerd opgesloten en een bedrag van circaf 59.000,-- werd buit gemaakt.

20 maart

Marc Albert, Prins Hendrikstraat 56,wordt in Arnhem kampioen van Nederland"indoor-tennis jeugd t/m 18 jaar".<1

1 april

Gezamenlijk concert (voor de zesde ach-tereenvolgende keer) van de KoninklijkeOude Harmonie van Eijsden en de Konink-lijke Harmonie Ste. Cécile in de zaal vanlaatstgenoemde.

2 aprilVertrek en aankomst te Eijsden (Diep-

straat) van de internationale wielerklas-sieker voor amateurs, genaamd De Hel vanhet Mergelland, georganiseerd door hetplaatselijk comité met dezelfde naam. Win-naar wordt Toine van den Bunder uit IJzen-dijke (Zeeuws-Vlaanderen), die de wed-strijd ook in 1974 al gewonnen heeft.

Receptie bij gelegenheid van het feit datYolanda Plusquin. Julianastraat 30, op 13maart in Nijmegen het Nederlands kam-pioenschap en op 20 maart in Offenbach(B.R.D.) het Europees kampioenschap inde categorie dansmarietjes-senioren be-haald heeft. D

30 mei DPinkstermaandag: Bij het tweejaarlijkse

Koningvogelschieten van de Schutterij SintSebastianus van Oost-Maarland in deweide van de Gebroeders Rompelberg aande Kasteellaan wordt de vogel geschotendoor de heer Jan Pennings, Sint Jozef-straat 89.

29 aprilBij gelegenheid van Koninginnedag

wordt de heer J. Pothof` Pastoor Debets-straat 11, tot 1 november 1976 comman-dant van de groep Eijsden van het KorpsRijkspolitie, onderscheiden met de ere-medaille in goud, verbonden aan de Ordevan Oranje-Nassau.<1

19

4 juni

50-jarig huwelijksfeest van het echtpaarHuls-Houbiers, Emmastraat 16. l>

2 julilngebruikstelling van de eerste fase van

het Dagstrand langs de Oosterweg, onder-deel van het Waterrecreatiecentrum Eijs-den, welk dagstrand voorhands geëxplo-teerd wordt door de Provinciale Waterstaatvan Limburg.

1 augustus

Wegenbouw Limburg BV maakt een aan-`vang met de uitvoering van het DACW-object "reconstructie van de Vroenhof,Kerkstraat en Constantsteeg", zijnde hetlaatste gedeelte van de herbestrating vande straten, gelegen in het beschermddorpsgezicht "Oude Kom Eijsden".

20

7 augustus

De Nederlands Hervormde Gemeentevan Eijsden neemt in een kerkdienst in haarkerkgebouw aan de Wilhelminastraat af-scheid van Ds. S. Ypma, die vijf jaar langhaar predikant is geweest. Ds. Ypma isnamelijk beroepen als predikant voor eendrietal zustergemeenten in Friesland.

20 augustus50-jarig huwelijksfeest van het echtpaarvan der Mullen-Heydendal, Julianastraat 47. V

...mmwmm

mmm

60-jarig huwelijksfeest van het echtpaarWolfs-Goossens, Graaf de Geloeslaan 12. [>

20-21 augustus

Viering van het 50-jarig bestaansfeestvan de parochie van de H. Jozef te Oost-

V Maarland.

wßhiwusaae“' W f « l A

W? äLärnn mmm: WW WW

Bij gouden bestaansjubileum:

15mmmlm5Emüwfimšflåflewmmñäfllšmflñmml Elitñlfill-EflmläååäfiüMW!

Mgmmlmßñšßmlämlääfiwüfiflwfiêflñälflåwgmwäfiwgågåfi f

køv w het Mgelrspmu hij mamma

,Jourmmx,tw:

A warmte

w... 10 september\Wmm-i: twv, mlymfe rowas in hmm-ni :mi u,m Wm myn-ww Opening van de nieuwe houten lokalen,

' geplaatst langs het voetpad tussen Veldjes-straat en Poortstraat, waarin de Peuter-speelzaal Roelekeboel is gehuisvest.

50-jarig huwelijksfeest van het echtpaar" <i Jeukens-Haenen, Kapelkesstraat 4.

20 septemberViering van het 25-jarig bestaansfeest

van de l.h.n.o.-school Sint Angela, geves-tigd in de schoolgebouwen Eijsden, HubertSmeetsstraat 10 en Heer-Maastricht, Sterreder Zeestraat 1.

2 oktoberIntrede, na bevestiging, van Ds. D.J. Blik-

kendaal als predikant van de NederlandsHervormde Gemeente van Eijsden. Tweedagen later komt hij plotseling te over-lijden.

21

22

11 oktober

(Lut eíjedeno `warleclerft.

26 november

50-jarig huwelijksfeest van het echtpaarTossings-Weerts, Kerkstraat 10.

27 november l>Het trommel- en kiaroenkorps van de

Koninklijke Harmonie Ste. Cécile behaaltop de in Echt georganiseerde kampioen-schappen voor tamboerkorpsen van deLimburgse Bond van Tamboerkorpsen insectie B van de Eredivisie met 204 puntenhet Limburgs kampioenschap.

22 oktober

Verschijning van nummer 1 van het drie-maandelijks periodiek "Uit Eijsdens Ver-leden", een uitgave van de in 1975 opge-

<] richte "Stichting Eijsden Verleden".

A

50-jarig huwelijksfeest van het echtpaarRompelberg-Slangen, Prof. Duboisstraat 22.

19 november

Viering van het 50-jarig bestaansfeestvan het Kerkelijk Zangkoor “Sint Jozef" teOost-Maarland.

1 Va n ww: w .Mag-(gew r!

harp van ik ämxinkliikebflmnnie Sta silc vamEiisåeu gehuldigd in vamband m1 het behøaídø Lim-mugse kxmçimnsahnp inmn in de bmgxm Masai,Het mcvøsvulks M195 mln!úw! burgemaßm rn wri-tmzdøn ulfirizrl "m heft g:-mzemehušfi imivangur

âxfrgemmtw Wijnands if"iiritonrde het kozpa m mmname de bmfš: :_ `Lembem

wmlpmt'mmuitw JuJsmvxm mal dit pm

bestuur de\t 15130,-,banden was 1Janssm ze: :uwoord het een gend\'znåeu dat. last gemflenreüe-stuur began; en medelevenwrmt veer dergelijkepmfiw~Wes LNa bilt tlrmšwfi mu de armvsxjn. werd hels mms omnieuw, (Earl.- lm in Sta.Cêcxtwlmng met n winst2,1t'-zz<z<úzg,1siers` gztjn hulúøtømyrzmk ai s detromzrwlasrs en ktm'm'sblw

S CM- mbvzt'nurmzalzgemmswrwndmusrf Ursw

am gelukkig(L summum ram :tw

iigfe kapeš, dm alsen

Zundagrmrrgm kwam tim(Farid: quis-uw al weeg Mkaan 47m hunk: te tax-wim aanrk. gemimwn bt; bc; \uwzezxnmnumm Mm hetmbalt mama volgztø :tezmllilrmeh: mwimte mnå~ging, fiat hmm! walgåz meteen åmkbømdne dans*mmm! h: tw? nnezrmåløys~twin! atm 6e mwmmmmztt

Kent U ze nog ?

Klassefoto van de 4e of 5e klas van demeisjesschool bij de zusters Ursulinen aande Breusterstraat. De foto is in 1936 of in1937 gemaakt bij het Heilig Hartbeeld in dekloostertuin.

_A-.L-.l-A ww-aoso

.0°."F”F“:'>F^>!\>.-*

Lieske Lucassen;An Frijns;Henriëtte Beijers;Bertha Lemmens;Mia Mol;Tinie Lousberg;Palmlre Warnier;Lieske Stevens;Marieke Jennekens;Marieke Duyckaerts;

. Bertha Wijnands;

. Fien Creuwels;

. Fien Spauwen;

15.. Mia Claessens;. Marieke Straet;. Mayke Camps;. Bitty Piters;. Marie-Elise Hessels;. Joke van der Giessen;. Mathilde Wolfs;. Annie Lenaerts;. Jeanette van Vugt;. Francoise Warnier.

. Annie Reintjens;Elly Martens;

23

UIT EIJSDENS VERLEDEN

Een uitgave van de StichtingEijsdens Verleden

Redactie.'

J. Warnier-HenquetFi. BoersmaH. van HailR. HuijnenW. JeukensH. WijnandsH. Boersma

Vormgeving.'L. Jonkers

Druk.'Drukkerij Spons Eijsden

ISSN 0920-3915

m

STICHTING EIJSDENS VERLEDEN

Secretariaat.'Postbus 72, 6245 ZH EijsdenTel. 04409-1563

04409-3712

Ban/(relaties:Rabobank - Eijsden, nr. 11.50.96.590

Amrobank - Eijsden, nr. 45.29.76.022

A.B.N. Bank - Eijsden, nr. 576218952

Spaarbank Limburg - Eijsden, nr. 87.90.14.369

Postrekening nr. 5683530

Wilt U het werk van de stichting financieel steunen, dankunt U dit doen door een bedrag te storten of over teschrijven op een van bovenstaande rekeningen, ondervermelding van naam en adres.Bij een minimale bijdrage van f 25,- (voor studerendenf 12,50) per kalenderjaar ontvangt U de driemaandelijkseuitgave 'Uit Eijsdens Verleden' gratis.

Overname van artikelen of afbeeldingen is uitsluitendtoegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie.