HSN 2012

Project De Speling Genk

De drijvende kracht van boeken

in een taalbeleidsproject

DOEL VAN DEZE PRESENTATIE

inzicht in de werkende factoren van een geslaagd taalbeleidsproject

inzicht in het realiseren van een krachtige taalleeromgeving door het werken met boeken

ideeën en praktijkvoorbeelden meegeven waar jullie mee aan de slag kunnen

HET PROJECT

DE START

project loopt sinds september 2008 rond Taal en Diversiteit in de Scholengemeenschap De Speling in Genk

doel = verbeteren van de mondelinge taalvaardigheid van kleuters. Daartoe wordt de nadruk gelegd op het realiseren van een krachtige taalleeromgeving en het omgaan met de aanwezige diversiteit in de klas

hoe? via opleiding schoolinterne coaches die op hun beurt teams en individuele leerkrachten begeleiden, en door het betrekken van verschillende actoren

HET PROJECT

SCHOOLJAAR 2012-2013

doel = verbeteren van de mondelinge taalvaardigheid en het versterken van de geletterde ontwikkeling van kleuters en kinderen in het eerste leerjaar. Daartoe wordt de nadruk gelegd op het realiseren van een krachtige taalleeromgeving en het omgaan met de aanwezige diversiteit in de klas

hoe? via opleiding schoolinterne coaches die op hun beurt teams en individuele leerkrachten begeleiden, en door het betrekken van verschillende actoren + inzetten op het realiseren van een krachtig taalbeleid voor de hele school

Taalbeleid?

Taalbeleid is

de structurele en strategische poging

van een schoolteam

om de onderwijspraktijk aan te passen aan de taalleerbehoeften van de leerlingen

met het oog op het bevorderen van hun algehele ontwikkeling en het verbeteren van

hun onderwijsresultaten.

Geletterdheid?

Geletterdheid is de kennis en vaardigheid die nodig is om via schriftelijke communicatie te communiceren en informatie te verwerken, de vaardigheid om met numerieke en grafische gegevens om te gaan en de vaardigheid voor het gebruik van ICT. (Van den Branden, 2010, p.46)

Een krachtige geletterde omgeving

Acties op de scholen

ACTIES AANTAL SCHOLEN

taal de hele dag IIIIII

kringgesprek in kleine kring IIIIII

Onthaal IIIIII

interactief vertellen IIIIII

herhaald vertellen IIIIIIIIIII

Verteltafel IIIIIIII

Meespelen IIIIIIIIIII

Kindvolgsysteem IIIII

hoeken verrijken IIIII

De populariteit van acties met boeken

fysiek tastbaar

Fullan (2008): the meaning of educational change = om op leerlingniveau echt winst te boeken moeten doelen op leerkracht- en schoolniveau aansturen op:

verandering van materialen- en bronnengebruik

verandering van overtuigingen

verandering van praktijken

ondersteuning op mentaal, inhoudelijk en praktisch vlak

De populariteit van acties met boeken

Leraren zijn pas in staat nieuwe ideeën in te voeren als er wordt uitgegaan van hun competentie, motivatie en betrokkenheid (Meijer en Stevens, 1997).

Aspecten die motivatie voor verandering positief beïnvloeden

Ik weet wat ik concreet wil leren en zie de betekenis ervan in.

Ik geloof dat ik de nodige kennis, ervaring en vaardigheden heb.

Ik voel me gerespecteerd als persoon door mijn omgeving.

Ik ontvang de nodige hulp en ondersteuning.

Ik heb een goed zicht op de vooruitgang en op de resultaten.

Ik krijg erkenning.

INHOUDELIJKE BOUWSTENEN

Doctoraatsonderzoek Machteld Verhelst (2001)

op natuurlijke wijze

veel en begrijpelijk taalaanbod

motivatie

met kennis van de wereld (actie)

interactie

INHOUDELIJKE BOUWSTENEN

Doctoraatsonderzoek Koen van Gorp (2010): WO-onderwijs (DNA-taak)

Center for Research on Education, Diversity and Excellence → vergelijkend onderzoek van aanpakken die tot succesvol leren hebben geleid

Review naar indicatoren voor het maximaliseren van leerprestaties, leerwinst en welbevinden op basisscholen (Bieke Defraine e.a.)

KRACHTIGE (TAAL)LEEROMGEVING

positieve, veilige en rijke

omgeving

betekenisvolle taken

ondersteuning door interactie

Thema 'Ik shop'

Thema 'Ik shop'

Het beste boodschappenboek Het beste boodschappenboek is op internet be-schikbaar als luisterboek (Nederlandse vertelstem). Een belletje geeft aan wanneer je de pagina moet omslaan. luisterprentenboeken.nl/2012/02/28/het-beste-boodschappenboek/

KRACHTIGE (TAAL)LEEROMGEVING

positieve, veilige en rijke

omgeving

10 vuistregels

voor de Nederlandstalige school

in een meertalige context

10 vuistregels

1. Het team maakt het onderwijs Nederlands uitdagend en zinvol.

2. Het team laat het gebruik van de eigen taal toe op de speelplaats.

3. De leerkracht maakt positieve opmerkingen over andere talen dan het Nederlands en reageert positief op het gebruik ervan.

4. De leerkracht laat toe dat de leerlingen tijdens groepswerk in een andere taal dan het Nederlands overleggen.

5. De leerkracht gebruikt het vertalen van een Nederlands woord in een andere taal als een woordleerstrategie.

10 vuistregels

6. De leerkracht benut de meertaligheid in zijn klas in de lessen taalbeschouwing.

7. De leerlingen gebruiken materiaal in een andere taal dan het Nederlands als bron voor leren.

8. De leerkrachten denken bewust met de kinderen en de ouders na over de rijkdom van meertaligheid.

9. Het team gebruikt de thuistaal om de communicatie met de ouders te bevorderen en/of maakt de communicatie in het Nederlands zo duidelijk mogelijk.

10. Het team respecteert de taalkeuze van de ouders.

Taalbeschouwing

Inzetten van thuistaal

VEILIG, POSITIEF EN RIJK KLIMAAT

meertalige boekjes in de boekenhoek

woordenspin bij het thema van het boek in meerdere

talen (met visuele ondersteuning)

positief reageren wanneer de kinderen iets in de thuistaal over een boekje zeggen

BETEKENISVOLLE TAKEN

pre-teaching in thuistaal: laat kinderen in hun thuistaal over prenten van een boek vertellen voor ze het verhaal beluisteren in het Nederlands

hervertellen in thuistaal

herbeluisteren en herbekijken in thuistaal (bijvoorbeeld fundels)

kinderen maken prenten bij het verhaal en mogen daar woorden/zinnen bijschrijven in Nederlands en/of thuistaal

Inzetten van thuistaal

ONDERSTEUNING DOOR INTERACTIE

kringgesprek over inhoud van een boek in thuistaal

discussiëren in de thuistaal over de inhoud van een boek, tekst of taak

geïsoleerde woorden in de thuistaal gebruiken om het begrijpen van het verhaal of de tekst te stimuleren

Inzetten van meertalige ouders

boekjes vertellen in thuistaal

ouders uitnodigen om boekjes in de thuistaal mee te brengen

ouders uitnodigen om een verhaal te komen hervertellen in de thuistaal

Inrichting boekenhoek

KRACHTIGE (TAAL)LEEROMGEVING

positieve, veilige en rijke

omgeving

betekenisvolle taken

1. Doelenbewustzijn

maatstaf

voorkomen valkuilen

bepalend voor de af te leggen leerweg

start van het taalbeleidsplan

aanvangsniveau leerling

af te leggen leerweg

doelen

Het doel van het werken met boeken

geletterdheid bevorderen

Geletterdheid is de kennis en vaardigheid die nodig is om via schriftelijke communicatie te communiceren en informatie te verwerken, de vaardigheid om met numerieke en grafische gegevens om te gaan en de vaardigheid voor het gebruik van ICT. (Van den Branden, 2010, p.46)

leesvaardigheid stimuleren

LEESVAARDIGHEID = BL x TL (x Lp)

Technisch lezen

ontwikkeling van geletterdheid vóór en bij aanvang van het formeel leesonderwijs

technische vaardigheden

zin in lezen en schrijven

relatie tussen gesproken en geschreven woord

compenserend en zorgverbredend: aanbod aan teksten die 'te moeilijk' zijn zelf te lezen

Begrijpend lezen

Begrijpend luisteren Begrijpend lezen

Leerkracht brengt aan Leerling past toe

kleuter

lager

Bewust of onbewust

Leesplezier

VOORLEZEN IS DE MOTOR VAN HET LEESPLEZIER EN DE LEESBELEVING (Walta, 1998)

Het belang van leesbevordering blijkt uit een wereldwijd onderzoek onder

70.000 gezinnen. Kinderen die opgroeien in een huis met meer dan 500 boeken, volgen gemiddeld drie jaar langer onderwijs! Ook heeft een kind van ouders met veel boeken, bijna 20% meer kans om de universiteit af te maken. Een kind in een huis met 25 boeken gaat twee jaar langer naar school. Stichting Lezen Vlaanderen waarschuwt in een artikel op haar website wel dat een stapel boeken in huis niet genoeg is: ‘Het emotionele aspect van boeken lezen is heel belangrijk. Door samen te lezen, creëer je een geborgen sfeer. Elke avond een verhaaltje voorlezen biedt structuur aan kinderen, wat heel belangrijk is voor hun ontwikkeling.’

Nog veel meer doelen...

inzicht opbouwen in verhaalstructuren en tekstsoorten

vertouwdheid met geschreven taal

"Meteen pakte Wendy's mama haar breinaalden. Haar ogen glunderden. Wendy keek stilletjes toe hoe

eerst de ene mouw en even later de andere op degrond dwarrelde."

Nog veel meer doelen...

ontdekken wat je (later) allemaal zelf zou kunnen lezen

http://www.boekenbeesten.be/welk-beest-ben-jij

literaire competentie: een lezer is literair competent als hij/zij

wegwijs is in het brede aanbod van boeken

en organisaties

kennis heeft van kenmerken van literaire

teksten en daarmee waardering kan

opbrengen voor die teksten

die waardering beargumenteerd

kan formuleren

Nog veel meer doelen...

boekpromotie

leesbevordering

Nog veel meer doelen...

uitbreiding van de mondelinge taalvaardigheid, bijvoorbeeld woordenschat

Sociaal-emotioneel

herkenning

exploreren en verwerken van emoties

samen genieten

Nog veel meer doelen...

uitbreiding van kennis van de wereld

omgaan met diversiteit: de wereld door een andere bril bekijken, cultuuroverdracht

inleven in mensen en situaties

Nog veel meer doelen...

leren om fantasie te gebruiken, stimuleren van creativiteit

vrije interpretatie en verbeelding aan de macht

betere concentratie, training van de hersenen

2. Herhaald en interactief voorlezen

Herhaald en interactief voorlezen

kamishibai

voorlezen/vertellen aan jongere kinderen

uitstapmethodiek

themaweek

verhalencyclus

verteltas

...

Herhaald en interactief voorlezen

3. Inhoud van boekjes verwerken

1,3%

3,8%

29,1%

43,0%

22,8%

,0% ,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

35,0%

40,0%

45,0%

50,0%

1 [helemaal niet] 2 3 4 5 [in sterke mate] 6 [weet niet]

101 [schoolcode] * 425A Ik zorg ervoor dat kleuters mogelijkheden krijgen om over de inhoud van boekjes te praten en de inhoud ervan creatief te verwerken. Dit doe ik

RESULTATEN VAN GOK-LEERLINGEN ZIJN HOGER IN KLASSEN

WAAR LEERKRACHTEN HIEROP INZETTEN

Inhoud verwerken

1. Wat maakt een boek moeilijk? Waar gaat het over? Wat is de inhoud?

2. Hoe zorg ik voor activiteiten die de inhoud verduidelijken? Welke context ga je aanbieden opdat de kinderen het begrijpen?

Boeken: meer dan prenten!

Oma Kat heeft een lekkere appeltaart gebakken. De hele familie Kat geniet ervan maar er is nog een stuk over. Wanneer alle katten een dutje doen, duikt de familie Muis op. Zij ruiken de appeltaart en genieten van het laatste stuk. Alleen wat kruimels blijven over.

Wanneer de muizen een dutje doen,

verschijnt de familie Mier.

Die zijn dolgelukkig met de

overgebleven kruimels.

En wanneer oma Kat opnieuw zin

krijgt om een taart de bakken,

juichen de katten, de muizen en de

mieren. En ze helpen allemaal mee…

Betekenisvolle activiteiten

het begrip van het verhaal verdiepen (vb. kringgesprek, nieuw einde bedenken, uitstapmethodiek...)

Betekenisvolle activiteiten

inhoud van het boek creatief verwerken (vb. verteltafel, dramatiseren, bewegingsverhaal...)

Betekenisvolle activiteit: vooraf

Varkentje Jan

http://www.cteno.be/downloads/nieuwsbrief/nieuwsbrief_02_prikkelende_boeken.pdf

KRACHTIGE (TAAL)LEEROMGEVING

positieve, veilige en rijke

omgeving

betekenisvolle taken

ondersteuning door

interactie

1. Werken in kleine groepen

verschuiving van klassikaal werken naar werken in kleine groepen, en zelfs naar één-één interactie, bijvoorbeeld

(her)vertellen in kleine groep

kringgesprekken over onderwerp van een boek in kleine kring

praten over (inhoud van) boeken in de boekenhoek

Interactiestijl

leerkrachtstijl ≈ interactiestijl

taaltypes:

1. de regisseur

2. de tester

3. de entertainer

4. de helper

5. het drukke baasje

6. de toeschouwer

7. de participant

PRAKTIJKVOORBEELD: ZOEPERMAN

Praktijkvoorbeeld Zoeperman

positieve, veilige en rijke

omgeving

betekenisvolle taken

ondersteuning door

interactie

Praktijkvoorbeeld Zoeperman

TAALBELEID

nood aan evaluatie-instrumenten op leerling- en leerkrachtniveau

mondelinge vaardigheden

KOBI-TV

SALTO

CITO toets derde leerjaar

MILOS

kijkwijzer krachtige leeromgeving

Evaluatie geletterdheid

Geletterdheid

G-screen

G-scan

Waarom succesvol project?

DE KRACHT VAN COACHING

inhoudelijk, praktisch, mentaal

DE KRACHT VAN EEN GEZAMENLIJK KADER/MODEL

DE KRACHT VAN SCHOLEN GEBRUIKEN

DE KRACHT VAN WERKEN OP VERSCHILLENDE NIVEAUS

DE KRACHT VAN DOELGERICHT STAPSGEWIJS CREËREN VAN SUCCESERVARINGEN

DE KRACHT VAN LANGETERMIJN

...

HET VERVOLG...

onderzoek

met resultaten op schoolniveau

en resultaten op scholengemeenschapniveau

uitbreiding naar de hele lagere school

focus houden op mondelinge vaardigheden maar met verdere uitbreiding geletterheid

coaches voor de lagere school

scholen ondersteunen in uitbouw van taalbeleid

Contactgegevens

Loman Jozefien

Centrum voor Taal en Onderwijs

Blijde Inkomststraat 7

bus 3319

3000 Leuven

016/32.53.69.

www.cteno.be

Fien.Loman@arts.kuleuven.be