Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer Databank Effectieve sociale interventies

2 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

Deze methodebeschrijving is gemaakt door:

E. Botjes

Vereniging EigenKrachtWijzer

info@eigenkrachtwijzer.nl

06 1304 9254

www.eigenkrachtwijzer.nl

Eef Botjes is manager van de Ontwikkeling & Beheer van de Vereniging EigenKrachtWijzer.

Tevens ontwikkelaar van de methode.

september 2013

Voor meer methodebeschrijvingen en eventuele vragen en/of reacties kun je terecht bij:

www.movisie.nl/effectievesocialeinterventies.

Deze methodebeschrijving is mede mogelijk gemaakt door het ministerie van Volksgezondheid,

Welzijn en Sport.

Het werkblad dat gebruikt is voor het maken van deze methodebeschrijving, is deels gebaseerd op het

Werkblad beschrijving interventie van het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) en het RIVM.

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 3

Inhoudsopgave

Inleiding: leeswijzer 04

Samenvatting 06

1. Beschrijving methode 10

1.1 Probleemomschrijving 10

1.2 Doel van de methode 11

1.3 Doelgroep van de methode 11

1.4 Indicaties en contra-indicaties 12

1.5 Aanpak 12

1.6 Materiaal 17

1.7 Uitvoerende organisaties 17

1.8 Benodigde competenties van de uitvoerder 18

1.9 Overige randvoorwaarden 18

1.10 Overeenkomsten en verschillen met andere interventies 19

1.11 Contactgegevens ontwikkelaar 20

2. Onderbouwing 21

2.1 De ontwikkelgeschiedenis van de methode 21

2.2 Onderbouwing van de probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak 23

3. Onderzoek naar praktijkervaringen 25

3.1 Praktijkervaringen van de uitvoerder 26

3.2 Praktijkervaringen van de cliënt/burger 26

3.3 Praktijkvoorbeeld 27

4. Effectonderzoek 29

4.1 Directe aanwijzingen voor de effectiviteit 29

4.2 Indirecte aanwijzingen voor de effectiviteit 31

5. Conclusies 32

5.1 Samenvatting werkzame elementen 32

5.2 Samenvatting effectonderzoek 32

6 Verantwoording 33

6.1 Zoeken en selecteren van literatuur 33

6.2 Literatuur 33

Bijlage 1: Toelichting effectonderzoek 34

Bijlage 2: Overzicht onderzoeken en de hoofdkenmerken 36

Bijlage 3: Methodologische kenmerken en resultaten effectonderzoeken 38

4 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

Inleiding: leeswijzer

Professionals en burgers worden in de sociale sector geconfronteerd met een wirwar aan informatie

waar ze een weg in moeten vinden. Die informatie is vaak versnipperd en daardoor weinig

toegankelijk. In de Databank Effectieve sociale Interventies brengen wij methoden waarmee in de

sociale sector gewerkt wordt, bij elkaar. De methodebeschrijvingen geven een zo volledig mogelijk

beeld van alle beschikbare informatie over een methode. Als hulpverlener, actief burger of vrijwilliger

kunt u hiermee vaststellen of de methode geschikt is voor de situatie waarin u of uw organisatie iets

wil doen. Als gemeente kunt u zich op de hoogte stellen van de methoden die er zijn en wat er bekend

is over de effectiviteit. Op basis daarvan kunt u met organisaties in uw gemeente in gesprek gaan over

de inzet van deze methoden. Indien u besluit om met de methode aan de slag te gaan, verwijzen we u

naar de ontwikkelaar voor het handboek en eventuele andere beschikbare materialen.

De methodebeschrijving is opgebouwd langs vier lijnen. Onderdeel 1 van dit document beschrijft de

methode zelf, zoals de doelen, de doelgroep en de aanpak. Onderdeel 2 laat de onderbouwing van de

methode zien: de visies, theorieën en wetenschappelijke onderzoeken die de ontwikkelaar heeft

gebruikt bij het ontwikkelen van de methode. Onderdeel 3 geeft zicht op de praktijkervaringen van de

uitvoerder en de cliënt/burger met de methode. Onderdeel 4 geeft inzicht in wat er wetenschappelijk

bekend is over de effectiviteit van de methode.

De methodebeschrijving is in nauwe samenwerking met de ontwikkelaar van de methode tot stand

gekomen. Zo levert de ontwikkelaar informatie aan en geeft deze feedback op het concept en

toestemming voor publicatie. Soms schrijft de ontwikkelaar zelf de methodebeschrijving, dan biedt

MOVISIE begeleiding en geeft zij feedback. De methode wordt uitgebreid in kaart gebracht. Dit kan de

ontwikkelaar op zijn beurt een impuls geven voor verdere ontwikkeling van de methode. Een methode

staat dus niet stil, de methodebeschrijvingen zullen dan ook regelmatig worden herzien.

De methodebeschrijving is gebaseerd op een systematische zoektocht naar informatie. Bij die

zoektocht werken de medewerker die de methodebeschrijving maakt en een informatiespecialist van

de afdeling kennisstromen van MOVISIE intensief samen. Bij het zoeken van informatie over

methoden zijn doorgaans de volgende zoekstrategieën toegepast: het inwinnen van informatie bij de

ontwikkelaar, uitvoerende instanties en/of eventuele onderzoekers van de methode, het doorzoeken

van Nederlandse en/of internationale databanken, het checken van referenties van reeds gevonden

informatiemateriaal en een internet deskresearch. De verantwoording van de toegepaste

zoekstrategieën is in beknopte zin terug te vinden in onderdeel 6.1. De zoekgeschiedenis is in

uitgebreidere vorm vastgelegd in een hiertoe ontwikkelde flowchart, die is opgenomen in het archief

van MOVISIE. Het relevante gevonden materiaal is terug te vinden in het literatuuroverzicht in

onderdeel 6.2.

Bij het effectonderzoek (onderdeel 4) wordt onderscheid gemaakt tussen directe en indirecte

aanwijzingen voor effectiviteit. Een toelichting op dit onderscheid vindt u in bijlage 1. Om de tekst in de

methodebeschrijving zelf laagdrempelig te houden, worden de belangrijkste onderzoekskenmerken en

resultaten zoveel mogelijk in woorden beschreven. De achterliggende cijfers vindt u in bijlage 3 en

verder.

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 5

Wij wensen u veel inspiratie bij het lezen van deze methodebeschrijving. Wij hopen dat u zich hiermee

een goed beeld kunt vormen van wat deze methode u te bieden heeft.

6 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

Samenvatting

1. Beschrijving methode

Doel

Het doel van de EigenKrachtWijzer (EKW) is het ondersteunen van burgers en hulpverleners bij

vraagverheldering over wonen, werken, welzijn en zorg en het zelfstandig vinden van

oplossingen voor hun vraag.

Doelgroep

De EigenKrachtWijzer is primair bedoeld voor alle burgers van een gemeente. De secundaire

doelgroep bestaat uit hulpverleners/professionals.

Aanpak

De EigenKrachtWijzer is een digitaal instrument voor vraagverheldering op de terreinen wonen,

werken, welzijn en zorg. Het instrument bestaat uit een vragenlijst en oplossingssuggesties die

burgers helpen bij het vinden van oplossingen voor het verbeteren van hun leefsituatie. De

EKW bevat een sociale kaart voor een specifieke gemeente.

De methode EKW bestaat uit twee onderdelen: (1) de wijze waarop primair de burger maar

tevens hulpverleners/professionals de EKW kunnen gebruiken en (2) de implementatie van de

EKW bij een gemeente.

De burger doorloopt de vragenlijst zelfstandig of met hulp. De EKW bestaat uit vijftien modules

op het gebied van wonen, werken, welzijn en zorg. Na het doorlopen van de vragenlijst kan de

burger zelf met de oplossingen van zijn of haar keuze aan de slag gaan. Dat kan soms

betekenen dat zij zelf actie moeten ondernemen om contact te zoeken met een organisatie. De

burger kan bij sommige organisaties dat contact al direct in de EKW initiëren door het invullen

van een contactformulier dat per e-mail naar de betreffende organisatie wordt verstuurd.

De implementatie van de EKW bij een gemeente vindt gefaseerd plaats: (1) implementatie EKW

voor burgers; (2) implementatie EKW voor professionals; (3) doorgeleidingsmogelijkheid naar

organisaties voor burgers; (4) integratie in werkprocessen en andere backoffice systemen. Het

pakket wordt specifiek op de behoefte van de gemeente afgestemd. Iedere gemeente die lid is

van de Vereniging EigenKrachtWijzer krijgt een eigen URL waarop de applicatie beschikbaar is,

in de vormgeving van de EigenKrachtWijzer. In de regel zal dit zijn:

www.eigenkrachtwijzerGEMEENTENAAM.nl.

Materiaal

Er zijn gemeentespecifieke EKW-websites voor de leden van de Vereniging EKW.

Voor leden is ook de volgende informatie beschikbaar.

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 7

‘Implementatieplan EKW bij Gemeenten’ (2012) (zie 1.5).

Gemeente specifieke websites EigenKrachtWijzer.

Promotiemateriaal voor burgers in een gemeente bestaande uit een flyer, posters, een

advertentietekst en een button voor gebruik op een website.

Op de website van de Vereniging EigenKrachtWijzer (www.eigenkrachtwijzer.nl) is de volgende

informatie beschikbaar (en te downloaden).

Informatie over de Vereniging EKW, waaronder de statuten, uitleg over het instrument en

nieuws.

Brochure van de Vereniging EigenKrachtWijzer.

Uitvoerende organisaties

De uitvoerende organisaties van de EigenKrachtWijzer zijn gemeenten. Zij zetten de EKW in

voor hun burgers.

Ontwikkelaar

Vereniging EigenKrachtWijzer

info@eigenkrachtwijzer.nl

06 13 04 92 54

www.eigenkrachtwijzer.nl

Contactpersoon

Dhr. E. (Eef) Botjes

06 13 04 92 54

info@eigenkrachtwijzer.nl

2. Onderbouwing

De methode EigenKrachtWijzer is ontstaan uit een beleidsvisie die gebaseerd is op het

stimuleren van zelfredzaamheid (eigen kracht) van burgers. Deze beleidsvisie is vooral door het

project De Kanteling van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) uitgewerkt.

Kenmerkend voor deze nieuwe visie/benadering is dat professionals in gesprek gaan met

burgers en dat zij in dat gesprek gezamenlijk bepalen wat de behoefte aan ondersteuning is en

in hoeverre de burger ondersteuning vanuit het eigen netwerk kan inzetten. Het (opnieuw)

stimuleren van burgerkracht vormt hierbij een belangrijk motief (zie ook de RMO-publicatie

‘Burgerkracht: De toekomst van het sociaal werk in Nederland’, De Boer & Van der Lans, 2011).

De EKW volgt deze gedachtegang. De vraagverheldering via de vragenlijst functioneert als het

ware als een gesprek met een professional/hulpverlener en daagt de burger uit na te denken

over zijn/haar situatie en mogelijke oplossingen.

8 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

3. Onderzoek naar praktijkervaringen

Praktijkervaringen van de uitvoerder

1. Uit onderzoek in de gemeente Almere naar de kosten en baten van De Kanteling blijkt dat de

EKW een sterk en bij de inwoners populair instrument is in De Kanteling en ook substantieel

bijdraagt aan de realisatie van de noodzakelijke bezuinigingen. De EKW helpt inwoners hun

eigen mogelijkheden te verkennen (Botjes, 2012).

Praktijkervaringen van de burger

2. Uit wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van de EKW bij ouderen in 2011

(Portegijs, De Rooij & Scheffer, nog te publiceren) blijkt dat de onderwerpen die in de EKW

worden aangeboden aansluiten bij de problematiek van ouderen. De EKW wordt

gebruiksvriendelijk bevonden en de vragen over het algemeen duidelijk. De geboden

oplossingen konden veel deelnemers zich niet meer herinneren of ze waren minder tevreden

over de geboden oplossingen.

3. Uit een enquête onder gebruikers van de EKW (Vereniging EigenKrachtWijzer, 2012) komt

naar voren dat de EKW vooral via verwijzing door een professional gevonden wordt (61%).

Een ruime meerderheid beoordeelt de EKW als ‘uitstekend’ of ‘goed’ (65%), 28% geeft het

oordeel ‘matig’ en 7% oordeelt ‘slecht’. Eenzelfde oordeel wordt gegeven over de geboden

oplossingssuggesties: 60% oordeelt ‘verrassend’ of ‘nuttig’, 28% oordeelt ‘matig of te

beperkt’ en 12% oordeelt ‘slecht’.

4. Uit de implementaties in enkele gemeenten blijkt dat de EKW vooral voor de burgers en de

consulenten (Wmo / Schuldhulpverlening, Sociale zaken) van de gemeente toegevoegde

waarde heeft. Ketenpartners vinden het een nuttige aanpak, maar zijn minder geneigd de

aanpak toe te passen omdat zij vaak al een eigen methode hanteren (Botjes,

ongepubliceerd).

4. Effectonderzoek

In 2011 heeft het Academisch Medisch Centrum Amsterdam in het kader van het Nationaal

Programma Ouderenzorg een wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de

EigenKrachtWijzer bij ouderen (Portegijs et al., nog te publiceren).

Het merendeel van de deelnemers is positief over de EKW. Het gemiddelde rapportcijfer is een

7. Samenvattend kan gesteld worden dat de EKW helpt bij de bewustwording van problemen en

behoeften van ouderen en een goed middel is om specifieke behoeften en problemen van

ouderen vast te stellen. Ondersteuning door welzijns- of vrijwilligersorganisaties bij het invullen

van de EKW maakt het voor ouderen gemakkelijker om het instrument te gebruiken en via de

EKW gezamenlijk tot oplossingen te komen.

De onderzoekers hebben niet kunnen vaststellen of het gebruik van de EKW de kwaliteit van

leven van de deelnemers heeft verbeterd. Dit geldt ook voor de verbeteringen in het doen van

dagelijkse activiteiten en voor de afname van gevoelens van eenzaamheid. Na zes maanden

blijkt dat het gebruik van voorzieningen niet is afgenomen. Bij de deelnemers die de EKW

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 9

hebben ingevuld is wel het aantal problemen afgenomen.

5. Samenvatting werkzame elementen

De EigenKrachtWijzer is via internet 24/7 beschikbaar.

Een breed scala aan onderwerpen gericht op participatie: de EKW bevat vijftien

onderwerpen die alle relevant zijn voor het stimuleren van participatie van burgers in de

samenleving.

Laagdrempelig en een duidelijke vraagstelling: de EKW is goed zelfstandig in te vullen en de

vragen in de EKW worden als duidelijk ervaren.

De EKW stimuleert zelfredzaamheid en helpt problemen oplossen: door de opbouw en de

vraagverheldering worden gebruikers aan het denken gezet over hun situatie en staan ze

open voor meerdere oplossingsrichtingen.

Generiek toepasbaar: de vraagverheldering en de landelijke oplossingssuggesties zijn

generiek toepasbaar voor iedere gemeente.

De oplossingssuggesties zijn op regioniveau.

10 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

1. Beschrijving methode

De beschrijving van de methode is gebaseerd op de volgende informatie:

de website van de Vereniging EigenKrachtWijzer (www.eigenkrachtwijzer.nl)

de gemeentespecifieke websites (zie bijvoorbeeld www.eigenkrachtwijzeralmere.nl)

Implementatieplan EKW bij Gemeenten, geschreven door E. Botjes in samenwerkingmet

ZoomBIM, uitgegeven in 2012 door Vereniging EigenKrachtWijzer en ZoomBIM.

Als voor specifieke onderdelen in de beschrijving aanvullende informatiebronnen van de

ontwikkelaar worden gebruikt, dan worden verwijzingen opgenomen in de tekst.

1.1 Probleemomschrijving

Vele jaren zijn de beperkingen van burger en het ‘opheffen’ van die beperkingen door

hulpverleners als uitgangspunt genomen in de aanpak van zorg en welzijn. Hierdoor is een

claimgerichte en afhankelijke attitude ontstaan bij burgers en is de aanspraak op bijvoorbeeld

gemeentelijke voorzieningen de afgelopen jaren sterk toegenomen. Een gevolg hiervan is dat

enerzijds de zelfredzaamheid van de burger is afgenomen en anderzijds de kosten van de

hulpverlening (onder andere Wmo, AWBZ) sterk zijn toegenomen.

Deze ontwikkeling is aan het einde van het vorige decennium politiek onderkend en heeft geleid

tot beleidsvisies in het kader van een meer participatieve insteek van de Wmo, AWBZ en

sociaal beleid. Centraal hierbij staat een omslag van claim- en aanbodgericht werken (gericht

op het verstrekken van voorzieningen en hulpmiddelen) naar vraag- en resultaatgericht werken

(gericht op participatie en zelfredzaamheid). Het uitgangspunt van de vernieuwing ligt bij de

burgers zelf. De uiteindelijke doelstelling is dat zij beter en/of langer kunnen blijven meedoen in

de samenleving. Een dergelijke omslag, kanteling genoemd, vraagt in veel gemeenten om

ingrijpende veranderingen, zowel in de interne organisatie als in de relatie met burgers en

partnerorganisaties. Gemeenten zullen in de komende periode moeten bezuinigen,

waarschijnlijk ook op maatschappelijke ondersteuning. Hoewel kantelen geen oplossing is voor

geldtekort in de Wmo, kan de nieuwe manier van werken wel behulpzaam zijn bij stellen van

(financiële) prioriteiten.

De focus van een gemeente verschuift van het verstrekken van (individuele) voorzieningen naar

vraagverheldering en het ontwikkelen van nieuwe oplossingen. Gemeenten worstelen met het

vormgeven van deze nieuwe wijze van dienstverlening. Er is behoefte aan instrumenten die

zowel de burger als de professionals ondersteunen in het proces van vraagverheldering en het

vinden van oplossingen (sociale kaartinformatie).

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 11

1.2 Doel van de methode

Het doel van de EigenKrachtWijzer is het ondersteunen van burgers en hulpverleners met

vraagverheldering over wonen, werken, welzijn en zorg en het zelfstandig vinden van

oplossingen voor hun vraag.

De EKW heeft daartoe de volgende subdoelen.

Het stimuleren van het zelfoplossend vermogen en het inzetten van het eigen netwerk door

burgers bij het vinden van oplossingen voor hun vraagstelling.

Per gemeente, per situatie een scala aan oplossingssuggesties (organisaties, producten,

diensten, informatie) bieden uit diverse sociale kaarten, waaruit de burger en de hulpverlener

een keuze kunnen maken.

Voor geselecteerde oplossingen een contactverzoek aanmaken, waarna de desbetreffende

organisatie contact opneemt met de burger.

De mogelijkheid om het verslag van de vraagverheldering digitaal ter beschikking te stellen

aan een organisatie, als voorbereiding op het gesprek.

Het stimuleren van organisaties om burgers te ondersteunen bij het invullen van de EKW.

Naam van de methode

De naam van de methode, EigenKrachtWijzer, refereert aan:

het stimuleren van eigen kracht van burgers

het wijzen op eigen krachtvoorbeelden tijdens het proces van vraagverheldering

het wijzer worden over de eigen situatie en mogelijke oplossingen door het doorlopen van de

methode.

1.3 Doelgroep van de methode

De EKW is primair bedoeld voor alle burgers van een gemeente. Zij kunnen het instrument

zelfstandig of met hulp van een naaste of hulpverlener gebruiken.

De secundaire doelgroep bestaat uit hulpverleners/professionals. Zij kunnen het instrument

gebruiken als ondersteuning bij het voeren van een gesprek met een (potentiele) cliënt op basis

van vraagverheldering, in het bijzonder over onderwerpen die niet tot hun primaire

aandachtsgebied behoren. Bovendien krijgen de professionals via de EKW direct de

beschikking over een sociale kaart.

12 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

1.4 Indicaties en contra-indicaties

In de documentatie over de methode worden geen specifieke indicatie- of contra-

indicatiecriteria gegeven.

1.5 Aanpak

De aanpak van de EigenKrachtWijzer bestaat uit twee onderdelen. Ten eerste de wijze waarop

primair de burger maar tevens hulpverleners/professionals de EKW kunnen gebruiken en ten

tweede de implementatie van de EigenKrachtWijzer bij een gemeente.

A. Gebruik van de EKW door de burger en de hulpverlener/professional

De EigenKrachtWijzer is een digitaal instrument voor vraagverheldering op de terreinen wonen,

werken, welzijn en zorg. Het instrument bestaat uit vragenlijsten die bezoekers helpen bij het

vinden van oplossingen voor het verbeteren van hun leefsituatie. Na het invullen van de

vragenlijst op een website krijgt de burger een overzicht van organisaties in de gemeente die

hem of haar verder kunnen helpen.

De EKW is primair gemaakt voor burgers, maar kan ook door professionals worden gebruikt.

Bijvoorbeeld bij de voorbereiding van of tijdens een gesprek met een burger naar aanleiding

van een doorgeleiding, of wanneer een burger wordt begeleid bij het invullen van de EKW als

hij/of zij daarom heeft gevraagd.

De website

De EigenKrachtWijzer is voor de burger te vinden op de website van de gemeente. Door op het

EKW-icoon te klikken, komt de burger hier terecht.

Op de website kan de burger (1) informatie lezen over de EKW, de visie en de vragenlijst, (2)

de vragenlijst invullen en (3) hulp aanvragen bij het invullen van de vragenlijst. Op de website

treft de burger een instructiefilm aan, maar de site leidt de burger ook door de methode. Ook

tijdens het doorlopen van de EKW kan de burger instructiefilms bekijken.

Het invullen van de vragenlijst

De EKW bestaat uit vijftien modules (sets vragenlijsten) op het gebied van wonen, werken,

welzijn en zorg. Iedere gemeente bepaalt zelf welke van de vijftien modules in het EKW-portaal

opgenomen worden. Een overzicht van de modules:

1. Communiceren: verkennen van de mate waarin spreken, lezen, schrijven in het dagelijks

leven tot problemen leidt.

2. Talent: verkennen van aanwezige talenten en de mogelijke inzet daarvan voor anderen

bepalen.

3. Veiligheid: verkennen van de mate waarin de veiligheid thuis, buitenshuis en in het verkeer

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 13

in het dagelijks leven tot problemen leidt.

4. Sociale contacten: verkennen van de mate waarin eenzaamheid of problemen met het

aangaan van sociale contacten tot problemen leiden.

5. Wonen: verkennen van de mate waarin de woonsituatie of de buurt tot problemen leidt.

6. Gezondheid: verkennen van de mate waarin de gezondheid of beperkingen tot problemen

leiden.

7. Zelfverzorging: verkennen van de mate waarin men beperkingen ervaart bij de

zelfverzorging.

8. Mobiliteit: verkennen van de mate waarin men beperkingen ervaart in de mobiliteit

binnenshuis, in de buurt of over grotere afstanden.

9. Huishouden: verkennen van de mate waarin men beperkingen ervaart in het zelfstandig

uitvoeren van het huishouden.

10. Mantelzorg ontvangen: verkennen van de mate waarin de mantelzorg die iemand ontvangt

voorziet in de behoefte.

11. Mantelzorg geven: verkennen van de mate waarin de mantelzorg die iemand aan anderen

geeft tot problemen leidt bij de mantelzorger.

12. Financiën: verkennen van de mate waarin de financiële situatie tot problemen leidt.

13. Gezin en opvoeding: verkennen van de mate waarin de huiselijke situatie (partner,

kinderen) tot problemen leidt.

14. Werk: verkennen van de mate waarin er behoefte is aan werk of vergelijkbare activiteiten

(dagbesteding).

15. Leren: verkennen van de mate waarin gebrek aan scholing een probleem is.

Het invullen van de EKW gebeurt in principe anoniem. Als de burger een inlogaccount

aanmaakt, blijven de gegevens voor een bepaalde periode bewaard op de EKW-site. De burger

kan ‘zijn/haar’ EKW-dossier opnieuw benaderen door in te loggen en eventueel opnieuw

onderwerpen doorlopen. Als het account langere tijd niet wordt gebruikt, krijgt de burger een e-

mail met de vraag of het account gehandhaafd moet blijven. Als dat niet het geval is, worden

alle gegevens verwijderd.

Oplossingsmogelijkheden

Na het doorlopen van de vragenlijst op de website krijgt de burger een overzicht van

oplossingssuggesties: producten en/of diensten die geleverd worden door organisaties en

instellingen in de gemeente. De burger kan zelf met de oplossingen van zijn of haar keuze aan

de slag gaan. Dat kan soms betekenen dat zij zelf actie moeten ondernemen om contact te

zoeken met een organisatie. De burger kan bij sommige organisaties dat contact al direct in de

EKW initiëren, door een contactformulier in te vullen dat per e-mail naar de betreffende

organisatie wordt verstuurd. De burger kan daarbij de organisatie (expliciet) toestemming geven

haar EKW-dossier in te zien. Alleen de betreffende organisatie kan het rapport bekijken. De

organisatie neemt vervolgens contact op met de burger voor een afspraak. Omdat zij al over

informatie beschikken, kan het gesprek als het ware ‘warm’ van start gaan.

Evaluatie

De burger wordt na het invullen van de EKW gevraagd een enquête in te vullen. De resultaten

van de enquête gaan naar de contactpersoon van de gemeente. Op basis van deze informatie

14 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

krijgen de gemeente en de vereniging inzicht in de ervaringen van burgers met de EKW. Als

een burger NAW-gegevens heeft vermeld in de enquête, kan de contactpersoon eventueel

contact leggen met de burger voor het geven van een toelichting op vragen of voor nadere

informatie over de ervaringen van de burger met de EKW (zie ook hoofdstuk 3).

B. Implementatie EigenKrachtWijzer bij een gemeente

Organisatie

Burgers van een gemeente kunnen gebruik maken van de EKW nadat hun gemeente lid is

geworden van de Vereniging EigenKrachtWijzer. Het College van B&W besluit over het

lidmaatschap. Na dit besluit stelt de Vereniging EKW, in samenwerking met ZoomBIM en de

gemeente, een implementatieplan op. In dit plan komen alle hierna beschreven aspecten aan

de orde en worden keuzes gemaakt over de fasering, de gewenste functionaliteit van de EKW

en de benodigde ondersteuning.

Fases

De implementatie van de EKW vindt gefaseerd plaats. Per fase neemt de functionaliteit van de

EKW toe, maar niet iedere gemeente zal alle fasen doorlopen omdat er vooralsnog voor een

‘beperkte’ functionaliteit kan worden gekozen. Een volledige implementatie van de

EigenKrachtWijzer omvat de volgende vier fasen:

1. Implementatie van de EKW voor burgers

2. Implementatie van de EKW voor professionals

3. Doorgeleidingsmogelijkheid naar organisaties voor burgers

4. Integratie in werkprocessen en andere backoffice systemen.

Fase 1, ‘De Burger EKW’, is het basisonderdeel dat altijd bij het aangaan van het lidmaatschap

van de Vereniging EKW zal worden geïmplementeerd. Aangeraden wordt om ‘De Burger EKW’

eerst succesvol geïmplementeerd te hebben, voordat de overige fasen worden

geïmplementeerd. Zo kan eerst kennis en ervaring worden opgedaan over en met de EKW,

kunnen burgers er gebruik van maken en kan worden geïnventariseerd waar behoefte aan is

binnen de gemeente, aangezien de andere fasen vaak ‘maatwerk’ bevatten.

In elke fase zijn er standaardonderdelen en optionele aanvullende onderdelen. Het totale af te

nemen pakket wordt specifiek op de behoefte van de gemeente afgestemd. Hierna worden de

fases afzonderlijk toegelicht.

Fase 1: implementatie EKW voor burgers

De implementatie van fase 1 vraagt een doorlooptijd van ongeveer twee maanden. Iedere

gemeente die lid is van de Vereniging EKW krijgt de beschikking over de basisversie van het

vraagverhelderingsinstrument. Deze basisversie biedt alle functionaliteiten die nodig zijn voor

een goed werkend systeem.

Standaard: Basisinrichting van het portaal

Iedere gemeente die lid is van de Vereniging EKW krijgt één URL waarop de applicatie

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 15

beschikbaar is, in de vormgeving van de EigenKrachtWijzer. In de regel zal dit zijn

www.eigenkrachtwijzerGEMEENTENAAM.nl (zie bijvoorbeeld www.eigenkrachtwijzeralmere.nl).

Standaard: vijftien EKW-modules

De EKW bestaat uit vijftien modules op het gebied van wonen, werken, welzijn en zorg (zie

onderdeel A).

Standaard: initiële vulling en beheertool voor oplossingendatabase

De oplossingssuggesties zijn opgeslagen in de zogenoemde oplossingendatabase van de EKW

en gekoppeld aan de relevante situaties van de EKW. Standaard is de oplossingendatabase

gevuld met landelijke oplossingen. Per gemeente moeten de producten, activiteiten en diensten

van lokale organisaties en instellingen aan de database worden toegevoegd.

Standaard: koppeling met de GGD, MEE en/of G!DS sociale kaart

Door middel van een bestaande koppeling met sociale kaarten van de GGD, MEE en/of G!DS

kunnen de gegevens direct overgenomen worden in de oplossingendatabase van de EKW. De

informatie uit deze sociale kaarten kan gebruikt worden om de burger die de vraagverheldering

heeft doorlopen te voorzien van oplossingssuggesties, maar het beheer van de inhoud en dus

het up-to-date houden van de informatie blijft bij de betreffende leverancier.

Standaard: managementinformatie – Google Analytics

Voor het verzamelen van gegevens over het gebruik van de EKW wordt Google Analytics

gebruikt.

Standaard: beschikking hebben over promotie- en basismateriaal voor communicatie

Ieder lid van de Vereniging EKW kan gebruik maken van een standaard promotiekit in de

huisstijl van de EKW, bestaande uit een flyer, posters, een advertentietekst en een button voor

gebruik op een website.

De basisversie kan worden uitgebreid met aanvullende onderdelen die kunnen ondersteunen bij

het in gebruik hebben van de EKW.

Aanvullend: koppeling met andere sociale kaarten

Als een gemeente al een eigen digitale sociale kaart heeft, anders dan GGD, MEE of G!DS,

dan is het waardevol om ook deze informatie beschikbaar te krijgen in de EKW.

Aanvullend: training ‘Hulp bieden bij invullen EKW’

Via de EKW kan de burger om hulp vragen bij het invullen van de online vragenlijst. Deze

service is standaard opgenomen op de website. De gemeente maakt hiervoor afspraken met

mensen en/of een organisatie (of organisaties) die deze ondersteuning gaan verlenen. Voor

deze organisaties en/of vrijwilligers kan de vereniging een training verzorgen: ‘Hulp bieden bij

invullen EKW’.

Fase 2: implementatie EKW voor professionals

De professionele EKW beschikt over de volgende basisfunctionaliteiten.

16 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

Direct zoeken in de oplossingendatabase; deze geeft toegang tot oplossingen uit

gekoppelde sociale kaarten (indien van toepassing), landelijke oplossingen en handmatig

toegevoegde oplossingen van de betreffende gemeente.

De beheertool van de oplossingendatabase.

Snel adviesfunctie: per module wordt een beperkt aantal vragen gesteld en vervolgens

worden oplossingssuggesties getoond.

De EKW-versie voor professionals bevat per module dezelfde vraagstructuur als de EKW-

burgerversie. De vragen worden echter niet per pagina getoond maar direct onder elkaar

opgebouwd. Deze versie is in het bijzonder geschikt voor een gesprek via de telefoon met

een cliënt.

Standaard: implementatie professionele EKW

De basisimplementatie van de professionele versie bestaat uit:

afspraken maken over welke organisaties toegang krijgen tot de professionele EKW

het technisch toevoegen van de professionele EKW aan de applicatie

het uitgeven van inlogaccounts voor professionals.

Fase 3: doorgeleidingsmogelijkheid naar organisaties voor burgers

Het doel van de implementatie van fase 3 is tweeledig. Ten eerste wordt voor de burger het

contact leggen met organisaties vergemakkelijkt (drempelverlagende werking) en ten tweede

kan de organisatie zich goed voorbereiden en hoeft de burger zijn of haar verhaal niet

nogmaals te vertellen. Om deze stap mogelijk te maken, is het van belang dat ketenpartners

betrokken worden bij de EKW.

Tijdens de implementatie van fase 3 wordt het proces van het direct contact kunnen leggen met

ketenpartners (de doorgeleiding) ingericht, waarbij rekening wordt gehouden met de wensen en

mogelijkheden van de gemeente.

Standaard: implementatie betrekken ketenpartners

In overleg met de gemeente en ketenpartners wordt bepaald wat er allemaal komt kijken bij dit

onderdeel en komen onder andere de volgende vragen aan bod.

Welke organisaties/ ketenpartners worden betrokken voor de directe doorgeleidingen in de

EigenKrachtWijzer?

Wie binnen de organisaties gaat de informatie uit het EKW-dossier gebruiken?

Hoe gaat de informatie uit het EKW-dossier gebruikt worden?

Fase 4: integratie in werkprocessen

Deze fase bestaat volledig uit additionele items bovenop het basispakket: Alle extra

functionaliteiten zijn erop gericht om de mogelijkheden van het systeem breder in te zetten en

de professional te ondersteunen in het begeleidingsproces om de burger zo zelfstandig mogelijk

te laten leven.

Communicatie

De burger wordt op de volgende manieren op de hoogte gesteld van de EKW.

De gemeente en ketenpartners hebben op hun balies EKW-flyers staan.

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 17

In de lokale media worden advertenties geplaatst.

In wijkcentra worden demonstraties gegeven en/of krijgen burgers de gelegenheid om de

EKW in te vullen.

1.6 Materiaal

Voor leden is de volgende informatie beschikbaar:

Implementatieplan EKW bij Gemeenten (zie 1.5). Dit plan wordt per gemeente op maat

gemaakt.

EigenKrachtWijzer heeft gemeentespecifieke websites voor de leden van de Vereniging

EKW. Iedere gemeente die lid is van deze vereniging, krijgt één URL waarop de applicatie

beschikbaar is, in de vormgeving van de EigenKrachtWijzer. In de regel zal dit zijn

www.eigenkrachtwijzerGEMEENTENAAM.nl (zie bijvoorbeeld

www.eigenkrachtwijzeralmere.nl).

Promotiemateriaal voor burgers in een gemeente bestaande uit een flyer, posters, een

advertentietekst en een button voor gebruik op een website.

Op de website van de Vereniging EKW is de volgende informatie beschikbaar (en te

downloaden).

Informatie over de Vereniging EKW, waaronder de statuten, uitleg over het instrument en

nieuws.

Brochure van de Vereniging EKW: informatie over de EKW, achtergrond, kenmerken, over

de vereniging, lidmaatschap en implementatie. De brochure wordt uitgereikt op congressen,

tijdens presentaties/lezingen en op verzoek toegestuurd.

Er wordt ook gebruik gemaakt van Twitter: @eigenkrachtwzr met recent nieuws over

ontwikkelingen van de EKW.

1.7 Uitvoerende organisaties

De uitvoerende organisaties van de EKW zijn gemeenten. Zij zetten het instrument in voor hun

burgers. Op dit moment hebben de gemeenten Almere, Schijndel, Leeuwarden, Bergen en

Maastricht een EKW. De gemeenten Eijsden-Margraten, Wijchen en Weert staan aan het begin

van het implementatieproces.

Circa 40 andere gemeenten overwegen de EKW ter beschikking te stellen aan hun inwoners.

Gemeenten kunnen ook met hun ketenpartners, zoals welzijns- en vrijwilligersorganisaties,

afspraken maken over hun ondersteunende rol bij de inzet van de EKW. Denk hierbij aan

18 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

verwijzen naar de site en ondersteuning bij het invullen van de EKW (zie 1.5, ook fase 3).

1.8 Benodigde competenties van de uitvoerder

Gemeenten zijn de uitvoerders van de EKW, in samenwerking met de Vereniging EKW. Binnen

de gemeente wordt een projectleider aangewezen voor de implementatie. Het inzetten van de

EKW vraagt om een beleidsafweging. In hoeverre past de methode bij het

dienstverleningsconcept van de gemeente? Sluit de methode aan bij de beleidsontwikkeling op

het gebied van bijvoorbeeld welzijn en sociale zaken? Het lidmaatschap van de vereniging en

het inzetten van de EKW vergt een gedegen voorstel voor besluitvorming in het college van

B&W. Dit vraagt competenties die passen bij een (senior) beleidsadviseur maatschappelijke

ontwikkeling/sociale zaken.

Beheerder

Het beheren van de oplossingssuggesties (zie 1.5, fase 1) vergt een korte instructie. De

beheerder beoordeelt tevens de relevantie van (nieuwe) oplossingen voor bepaalde situaties

(bijvoorbeeld verslaving). De beheerder moet kennis hebben van het aandachtsgebied, dan wel

collega’s of ketenpartners met deze expertise kunnen mobiliseren/raadplegen. Dit vraagt kennis

van het werkveld op hbo-niveau, communicatieve vaardigheden en besluitvaardigheid.

Ondersteuners

Van professionals of vrijwilligers die burgers ondersteunen bij het doorlopen van de EKW, wordt

een faciliterende rol of houding gevraagd.

1.9 Overige randvoorwaarden

Lidmaatschap en kosten

Lidmaatschap van de Vereniging EKW is een voorwaarde voor gemeenten om gebruik te

kunnen maken van de methode.

Het lidmaatschap kost € 0,25 per inwoner per jaar. Eenmalig komen daar implementatiekosten

bij voor onder andere het samenstellen van de oplossingendatabase (zie 1.5, fase 1). Deze

kosten bedragen ten minste € 7.500.

Het basispakket wordt verder uit de contributiebijdragen gefinancierd. Voor de aanvullende

onderdelen geldt een additionele bijdrage in de kosten, die vooraf geoffreerd wordt (zie 1.5,

fase 1).

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 19

Kwaliteitsbewaking

De methode is continu in ontwikkeling. Gebruikers reageren via het invullen van een enquête of

via het melden van suggesties, opmerkingen en fouten tijdens het gebruik van de EKW. Deze

reacties worden beoordeeld, incidenten worden direct in behandeling genomen. Op basis van

deze informatie krijgen de gemeente en de Vereniging EKW inzicht in de ervaringen van

burgers.

Exploitatie, beheer, onderhoud en verdere ontwikkeling van de EKW worden gewaarborgd in de

Vereniging EKW. Deze vereniging heeft een gebruikersgroep samengesteld (zie 2.1),

bestaande uit vertegenwoordigers van deelnemende gemeenten, waarin de ervaringen met de

EKW worden gedeeld en gewenste ontwikkelingen in gang worden gezet.

Er is een Service Level Agreement afgesloten met de technisch en functioneel beheerder van

de EKW: ZoomBim. In deze overeenkomst zijn performanceafspraken gemaakt en respons- en

oplostijden afgesproken voor het oplossen van incidenten.

Aanwijzen contactpers(o)on(en) gemeente

Binnen elke deelnemende gemeente is het wenselijk om één persoon verantwoordelijk te

maken voor het beleid ten aanzien van de oplossingendatabase en andere beleidskeuzes die

gemaakt moeten worden tijdens en na de implementatie van de EKW. Het projectteam bestaat

minimaal uit één contactpersoon van de gemeente en de projectleider van de Vereniging EKW.

Zij zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor een goede implementatie van de EKW bij de

gemeente.

Na de implementatie moeten twee rollen belegd zijn in de gemeentelijke organisatie:

een eindverantwoordelijke voor het onderhouden van de oplossingendatabase

een contactpersoon voor de helpdesk; technische ondersteuning zal ZoomBIM voor haar

rekening nemen maar voor inhoudelijke vragen van burgers zal naar de contactpersoon van

de gemeente verwezen worden.

1.10 Overeenkomsten en verschillen met andere interventies

Tegelijk met de ontwikkeling van de EigenKrachtWijzer is Regelhulp ontstaan. Regelhulp is

ontwikkeld door het ministerie van VWS en heeft net als de EKW gemeenten en haar inwoners

als doelgroep. De insteek van de instrumenten is verschillend en daarom kunnen zij beide

prima naast elkaar bestaan. Gemeenten maken ook gebruik van beide instrumenten.

Onderstaand wordt Regelhulp kort beschreven en worden de verschillen met de EKW

aangegeven.

Regelhulp

Regelhulp is een landelijke digitale wegwijzer van de overheid voor iedereen die op zoek is naar

zorg of ondersteuning. Regelhulp richt zich op cliënten en mensen in hun omgeving

20 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

(mantelzorgers, familieleden, enzovoort) en op ouders/verzorgers van kinderen tot ongeveer 18

jaar. Het webportaal van Regelhulp bevat actuele informatie op het gebied van zorg, welzijn,

opvoeden & opgroeien en sociale zekerheid. Samenwerkende organisaties zijn onder andere

gemeenten, CIZ, UWV en SVB. Daarnaast zijn vele organisaties betrokken bij de

totstandkoming van de inhoud.

Overeenkomsten

Zowel Regelhulp als de EigenKrachtWijzer zijn digitale vraagverhelderingsinstrumenten die

mensen inzicht geven in hun persoonlijke situatie. Beide zijn beschikbaar voor gebruik door

gemeenten. Beide instrumenten bieden informatie en oplossingssuggesties voor problemen op

diverse levensgebieden.

Verschillen

Regelhulp is landelijk, de EigenKrachtWijzer is lokaal. De EKW helpt mensen via uitgebreide

vraagverheldering hun hulpvragen en situatie in kaart te brengen. Regelhulp biedt een

compacte vraagverheldering die mensen inzicht geeft in hun mogelijkheden om mee te doen in

de samenleving, aan het werk te blijven en voldoende zorg te krijgen.

Regelhulp en de EigenKrachtWijzer staan los van elkaar, maar vullen elkaar wel aan. Een

bezoeker van de EKW kan daar tot de conclusie komen dat meer informatie nodig is over

bijvoorbeeld regelgeving. Dan is een verwijzing naar Regelhulp, met zijn informatie- en

wegwijzerfunctie, zinvol. Een bezoeker van Regelhulp kan het advies krijgen om het netwerk in

de eigen omgeving in kaart te brengen. Dan is een doorschakeling naar de EKW zinvol, waar

die persoon geholpen wordt om na te denken over zijn netwerk en om dat netwerk in te

schakelen voor hulp.

De EigenKrachtWijzer en Regelhulp hebben onvoldoende overeenkomsten om

effectonderzoeken naar Regelhulp als indirect wetenschappelijk bewijs voor de EKW mee te

nemen.

1.11 Contactgegevens ontwikkelaar

Vereniging EigenKrachtWijzer

Tormentil 38

8445 RE Heerenveen

info@eigenkrachtwijzer.nl

www.eigenkrachtwijzer.nl

Contactpersoon

Dhr. E. (Eef) Botjes

06 13 04 92 54

info@eigenkrachtwijzer.nl

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 21

2. Onderbouwing

2.1 De ontwikkelgeschiedenis van de methode

In 2007 heeft de gemeente Almere het initiatief genomen om, samen met maatschappelijke

partners, een vragenlijst te ontwikkelen voor een integrale intake van cliënten.

Vertegenwoordigers van diverse organisaties waren betrokken, zoals:

gemeentelijke afdelingen, zoals Maatschappelijke ontwikkeling (Wmo) en Sociale zaken

(werk & inkomen, schuldhulpverlening)

GGD Flevoland

MEE IJsseloevers

Welzijnsorganisatie de Schoor

WMO-raad

Vrijwilligers-en mantelzorgcentrale Almere

Triade (zorgorganisatie voor mensen met een verstandelijke, meervoudige, sociale of

psychiatrische beperking)

Zorggroep Almere (23 gezondheidscentra)

Kwintes (ondersteunt mensen met langdurige psychische problemen).

Er is een vragenlijst ontwikkeld met 20 onderwerpen, in totaal 70 pagina’s. Deze vragenlijst is

begin 2008 door de GGD gepubliceerd. In de praktijk bleek de papieren versie niet werkbaar bij

een intake.

Inmiddels was de gemeente Almere een pilotgemeente geworden voor het project De Kanteling

van de VNG (zie ook www.vng.nl). De Wmo gaat in haar nieuwe benadering uit van een

gekantelde aanpak van ondersteuning: het compensatiebeginsel. Het VNG-project De Kanteling

helpt en stimuleert gemeenten hierbij.

Vanuit die gedachte paste het beter om de vragenlijst om te bouwen naar een instrument voor

vraagverheldering voor de inwoners van Almere. Burgers zouden met dit instrument hun eigen

situatie in kaart kunnen brengen. Bovendien moest het instrument niet alleen vragen bevatten,

maar ook voorbeelden van eigen kracht tonen; voorbeelden van de wijze waarop iemand zelf

een oplossing had gevonden voor een probleem. Nadat een burger een vragenlijst had

doorlopen, moest hij/zij ook een beknopt overzicht krijgen van oplossingssuggesties die pasten

bij de problematiek. Deze methode zou primair voor de burger zijn, maar ook toepasbaar zijn

als intake-instrument voor professionals.

Daarmee was het idee voor de EigenKrachtWijzer geboren. Met dezelfde partners als waarmee

de vragenlijst was opgesteld, is vervolgens in workshopverband intensief gewerkt aan de

ombouw van de vragenlijst naar het vraagverhelderingsinstrument EigenKrachtWijzer, inclusief

eigenkrachtvoorbeelden en oplossingssuggesties. ZoomBIM beschikte over de technologie om

het instrument vorm te geven. Tussenversies van de EKW werden door de ketenpartners

getest. Voor het genereren van oplossingssuggesties zijn koppelingen gebouwd tussen de

EKW en de sociale kaarten van GGD Flevoland en MEE IJsseloevers.

22 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

In het voorjaar van 2010 was het instrument gereed voor gebruik door burgers Gedurende het

eerste jaar is de EKW op basis van gebruikerservaringen geoptimaliseerd. Het gebruik van de

EKW door inwoners is geobserveerd, zowel tijdens de ondersteuning van ouderen als bij het

gebruik van de EKW in wijkcentra In Almere. In het kader van de ondersteuning bij het invullen

van de EKW zijn twaalf laptops ingezet, waarmee de professionals van de betrokken

organisaties mensen thuis hielpen met het invullen.

Exploitatie, beheer, onderhoud en verdere ontwikkeling van de EigenKrachtWijzer vraagt om

samenwerking van gemeenten. Deze samenwerking waarborgt ook de continuïteit van het

instrument en zorgt voor een bestendige financiering voor exploitatie, beheer en ontwikkeling

van de EKW. De samenwerking heeft vorm gekregen in verenigingsverband. De Vereniging

EigenKrachtWijzer is op 13 april 2011 opgericht door de wethouder van de gemeente Almere,

Ineke Smidt en de ontwikkelaar van de methode, Eef Botjes.

De vereniging heeft een gebruikersgroep samengesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van

de deelnemende gemeenten. Deze groep richt zich op de doorontwikkeling van het instrument.

Sinds de oprichting van de vereniging zijn er zes gemeenten lid geworden:

Almere

Schijndel: 1 november 2011

Leeuwarden: 1 maart 2012

Bergen: 1 januari 2013

Maastricht: 1 maart 2013

Eijsden-Margraten: 1 augustus 2013*

Wychen: 1 augustus 2013*

Weert: 1 september 2013*

* naar verwachting

Doorontwikkeling

Op basis van enquêteresultaten van EKW-gebruikers (91) in de periode januari 2011 tot

september 2012 en observaties in Almere zijn er verbeteringen aangebracht in de

functionaliteit, zowel qua content als qua techniek. We noemen de volgende voorbeelden.

1. December 2010-april 2011: er zijn twee modules ontwikkeld (separaat project): “Mezelf

ontwikkelen door Werk en andere activiteiten” en “Mezelf ontwikkelen door het volgen van

onderwijs”. De eerstgenoemde module gaat ook over dagbesteding, wat relevant kan zijn

voor ouderen.

2. December 2011: er zijn instructiefilmpjes toegevoegd.

Daarnaast zijn op initiatief van enkele leden (Almere, Schijndel en Leeuwarden) en ervaringen

uit de implementaties de volgende ontwikkelingen gestart.

1. AWBZ-begeleiding: de huidige vijftien modules van de EigenKrachtWijzer zijn getoetst op

geschiktheid voor de AWBZ-begeleiding. Conclusie is dat de modules de AWBZ-

problematiek voldoende omvatten, maar dat de vraagverheldering van sommige modules

mogelijk wat meer toegespitst moet worden op de AWBZ. Inmiddels is er een werkgroep

vanuit de drie gemeenten gevormd die hiermee aan de slag gaat.

2. Sociale kaart: er is bij gemeenten grote behoefte aan een sociale kaart met informatie op

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 23

stadsdeel-/wijkniveau. Momenteel wordt binnen de EKW een database ontwikkeld met

landelijke en lokale oplossingssuggesties, die gevuld wordt vanuit bestaande sociale kaarten

(dus niet een nieuwe sociale kaart, maar informatie samenbrengen uit elders verzamelde en

beheerde bronnen). De Vereniging EKW heeft afspraken met de GGD, MEE en G!ds

gemaakt over het gebruik van hun informatie in de EKW-database. Daarnaast kan lokale

informatie, bijvoorbeeld een activiteitenoverzicht van een wijkcentrum, ingelezen worden in

de database. Op deze manier krijgen gemeenten via de EKW de beschikking over een

geïntegreerde sociale kaart. Dit is niet alleen handig voor de EKW-gebruikers, maar ook

voor professionals die snel een oplossingssuggestie willen vinden. Deze groep heeft daar

grote behoefte aan in het kader van De Kanteling, te meer omdat zij op dit moment vooral

kennis hebben van gemeentelijke voorzieningen en niet van algemene, lokale

voorzieningen. De EKW-versie voor professionals voorziet hierin.

3. Sneller naar oplossingssuggesties: het proces van vraagverheldering naar

oplossingssuggesties wordt geoptimaliseerd. Sommige modules bestaan uit meerdere

submodules (bijvoorbeeld: veiligheid gaat over de thuissituatie, buiten en in het verkeer).

Indien alle submodules relevant zijn, worden die nu eerst volledig doorlopen voordat er

oplossingssuggesties worden getoond. Dat wordt veranderd. Als iemand een submodule

heeft doorlopen, verschijnen er direct oplossingssuggesties.

Naar verwachting zullen deze aanpassingen, met name nummer 2 (sociale kaartinformatie) de

EKW aantrekkelijker maken voor het gebruik door professionals.

2.2 Onderbouwing van de probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak

De methode EigenKrachtWijzer is ontstaan uit een beleidsvisie die gebaseerd was op het

stimuleren van zelfredzaamheid (eigen kracht) van burgers. Deze beleidsvisie is vooral door het

project De Kanteling van de VNG uitgewerkt. (Zie ook

http://www.vng.nl/onderwerpenindex/maatschappelijke-ondersteuning/wmo-project-de-

kanteling). De Wmo gaat in haar nieuwe benadering uit van een gekantelde aanpak van

ondersteuning: het compensatiebeginsel. Burgers hebben niet langer recht op een bepaalde

voorziening bij een indicatiestelling, ze hebben recht op ondersteuning om zelfstandig te blijven

wonen en deel te nemen aan de maatschappij. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de

compensatie van de beperkingen als gevolg waarvan de zelfredzaamheid afneemt en de

bewoner niet meer volledig kan deelnemen aan de maatschappij (=compensatieplicht).

Hoe die compensatie eruit moet zien, is niet omschreven in de wet. Het resultaat van de

compensatie is wat telt. Gemeenten zijn vrij in de manier waarop ze de compensatieplicht

invullen. Kenmerkend voor de nieuwe benadering is dat professionals in gesprek gaan met

burgers en in samen met hem of haar bepalen wat de behoefte aan ondersteuning is en in

hoeverre de burger ondersteuning vanuit het eigen netwerk kan inzetten. Het (opnieuw)

stimuleren van burgerkracht vormt hierbij een belangrijk motief (De Boer & Van der Lans, 2011).

24 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

De EKW volgt deze gedachtegang. De vraagverheldering functioneert als het ware als een

gesprek met een professional/hulpverlener en daagt de burger uit na te denken over zijn/haar

situatie en mogelijke oplossingen.

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 25

3. Onderzoek naar praktijkervaringen

De hieronder beschreven praktijkervaringen van de professional en cliënt/burger zijn gebaseerd

op de volgende publicaties.

1. Gemeente bespaart met Kanteling Wmo, geschreven door Eef Botjes, gepubliceerd op

de website van de VNG in 2012 (B).

In het artikel worden de uitkomsten van het onderzoek door de gemeente Almere naar de

kosten en baten van De Kanteling beschreven. De invoering van de EigenKrachtWijzer is één

van de zeventien maatregelen die genomen is om het proces van de kanteling te stimuleren. In

het onderzoek is getracht om de financiële effecten van de totale gekantelde werkwijze binnen

de gemeente in kaart te brengen. Hiertoe is begin 2011 een business case opgesteld. Voor een

periode van vijf jaar (2011-2015) is op basis van de zeventien maatregelen berekend welke

kosten gemaakt moesten worden voor de realisatie van de kanteling.

2. Onderzoek bij ouderen in Almere, geschreven door Dr. Erja Portegijs, Dr. Sophia de

Rooij en Dr. Alice Scheffer van het Academisch Medisch Centrum Amsterdam in het

kader van het Nationaal Programma Ouderenzorg (nog te publiceren).

Zie hoofdstuk 4 voor een beschrijving van het onderzoek.

3. De EigenKrachtWijzer voor en door gemeenten, geschreven door Eef Botjes in 2012

(A), als brochure te downloaden op de website van de Vereniging EigenKrachtWijzer

(www.eigenkrachtwijzer.nl) & Enquêteresultaten EigenKrachtWijzer geschreven door

Eef Botjes in 2012, ongepubliceerd.

In de periode januari 2011 tot september 2012 hebben 91 gebruikers van de EigenKrachtWijzer

Almere een online enquête ingevuld na afloop van het invullen van de vragenlijst. Dit is 13%

van de gebruikers die de modules van de EKW volledig hebben doorlopen.

In de enquête worden enkele vragen gesteld en wordt de gelegenheid geboden opmerkingen te

plaatsen en/of suggesties te doen over

wat de EKW-gebruiker van de EKW vindt

hoe de EKW-gebruiker de EKW-site heeft gevonden

of de EKW-gebruiker de EKW zelfstandig of met hulp heeft ingevuld

wat de EKW-gebruiker vindt van de oplossingssuggesties (incl. eventuele toelichting)

of de EKW-gebruiker nog op- of aanmerkingen en eventueel suggesties heeft.

Op basis van de reacties (opmerkingen/suggesties) in deze enquêtes wordt enerzijds getoetst

in hoeverre de EigenKrachtWijzer voldoet aan haar doelstellingen (vraagverheldering,

versterken inzicht in eigen situatie, oplossingen bieden) en anderzijds worden suggesties voor

verbeteringen geïnventariseerd.

Tevens is het gebruik van de EKW door tien inwoners van Almere tussen de 50 en 70 jaar

26 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

3.2 Praktijkervaringen van de cliënt/burger

Toegankelijkheid EKW

Uit de enquêteresultaten (Botjes, 2012 A) komt naar voren dat de EKW vooral via verwijzing

door een professional wordt gevonden (61%), een kwart vindt de EKW via een flyer of publicatie

en 14% vindt de EKW via een zoekmachine (Google, et cetera).

De EKW wordt overwegend als gebruiksvriendelijk beoordeeld, 18% van de ondervraagden

vindt dat niet. Ook vinden deelnemers de vragen in de EKW over het algemeen duidelijk

(Portegijs et al., nog te publiceren).

Uit de enquêteresultaten (Botjes, 2012 A) blijkt dat een groot percentage van de

geobserveerd in drie wijkcentra. De observatie vond zowel tijdens de ondersteuning van EKW-

gebruikers bij het invullen plaats als bij het gebruik van de EKW in de wijkcentra.

4. Evaluatie van implementaties van EKW bij gemeenten, geschreven door Eef Botjes,

ongepubliceerd.

Een derde bron voor praktijkervaringen vormen de implementaties van de EKW bij gemeenten.

Op basis van de ervaringen met de implementaties in Almere, Schijndel en Leeuwarden,

ontstaat er een steeds beter beeld van de meest effectieve wijze van implementatie. Het

implementatieplan wordt hierop aangepast. De aanpassingen zijn gebaseerd op

evaluatiegesprekken met de bovengenoemde gemeenten.

3.1 Praktijkervaringen van de uitvoerder

Gemeente bespaart met Kanteling Wmo

Uit een eerste evaluatie van de business case over het jaar 2011 kwam een financieel gunstig

beeld naar voren. De bezuinigingsopbrengst van De Kanteling is in 2011 namelijk groter

geweest dan verwacht. De netto besparingen bedragen € 1 miljoen (€ 142.650 verwacht) bij

een gelijkblijvend niveau van voorzieningen. Dat is een besparing van 6,2% op de totale Wmo-

kosten. De belangrijkste verklaring voor deze resultaten is het effect van de verbeterde en

vernieuwde werkwijze bij het Wmo-loket, waaronder het ‘EigenKracht-gesprek’ bij alle nieuwe

aanvragen, en de inzet van de EigenKrachtWijzer.

Het effect van de EigenKrachtWijzer op de totale bezuinigingen wordt door de gemeente

Almere op 30% geschat. Zo is het aantal beschikkingen dat voor ondersteuning wordt

toegekend ten opzichte van 2010 met 11% afgenomen.

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 27

geënquêteerden de EKW zelfstandig invult (69%), 31% doet dat met hulp.

Beoordeling EKW

De EigenKrachtWijzer wordt goed beoordeeld. Uit het onderzoek van Portegijs et al. (nog te

publiceren) blijkt dat het merendeel van de deelnemers overwegend positief is over het invullen:

gemiddeld scoort de EKW een waarderingscijfer 7. Vier op de vijf deelnemers vindt het

doorlopen van de EigenKrachtWijzer zinvol of nuttig en de onderwerpen die worden

aangeboden sluiten aan bij de problematiek van ouderen. Ruim 30% van de deelnemers zou de

EigenKrachtWijzer aanbevelen aan een ander. Uit de enquêteresultaten (Botjes, 2012 A) komt

naar voren dat een ruime meerderheid de EKW beoordeelt als ‘uitstekend’ of ‘goed’, 28% geeft

het oordeel ‘matig’ en 7% oordeelt ‘slecht’. Een vergelijkbaar oordeel wordt gegeven over de

geboden oplossingssuggesties: 60% oordeelt ‘verassend’ of ‘nuttig’, 28% oordeelt ‘matig of te

beperkt’ en 12% oordeelt ‘slecht’.

Uit de implementaties in de gemeenten Almere, Schijndel en Leeuwarden (Botjes,

ongepubliceerd) blijkt dat de EKW vooral voor de burgers en de consulenten

(Wmo/Schuldhulpverlening, Sociale zaken) van de gemeente toegevoegde waarde heeft.

Ketenpartners vinden het een nuttige methode, maar zijn minder geneigd de aanpak toe te

passen omdat zij vaak al een eigen methode hanteren. Met de ontwikkeling van sociale

(wijk)teams in gemeenten zal het belang van de EKW mogelijk weer toenemen voor

ketenpartners. Zij gaan dan namelijk intensiever samenwerken met gemeentelijke medewerkers

en de EKW kan dan een onderdeel zijn van het werkproces in het team.

Uit het onderzoek van Portegijs et al. (nog te publiceren) blijkt tot slot dat veel deelnemers zich

de geboden oplossingen niet meer konden herinneren of minder tevreden waren over de

geboden oplossingen. Aan een uitbreiding en verbetering van de adviezen wordt inmiddels

gewerkt door de gemeente Almere. Vijfentwintig ouderen die ondersteuning hebben gehad bij

het invullen van de EKW, lijken positiever dan degenen die dat zelfstandig hebben gedaan.

3.3 Praktijkvoorbeeld

Praktijkvoorbeeld 1

Mevrouw Jansen krijgt steeds meer problemen met beheren van haar financiën. Haar man is

overleden en hij deed altijd de boekhouding. Nu staat zij er alleen voor. Haar kinderen helpen

haar af en toe orde op zaken te brengen, maar eigenlijk wil ze niet van hen afhankelijk zijn. Wat

kan ze daaraan doen?

In het plaatselijke nieuwsblad ziet ze een advertentie over de EigenKrachtWijzer. Ze heeft een

computer en besluit de site op te zoeken. Op de site zie ze het onderwerp: “Ik wil beter zicht op

mijn financiële situatie”. Dat sluit helemaal aan op haar probleem. Ze doorloopt de vragen over

haar financiële situatie, tot welke problemen haar situatie leiden, wat ze daar zelf al aan heeft

gedaan en welke ondersteuning ze nodig heeft. Tussendoor krijgt ze tips van andere mensen

28 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

die een oplossing hebben gevonden voor een vergelijkbaar probleem. Aan het eind van de

vragen krijgt ze een mooi overzicht van haar vragen en antwoorden. Bovendien ziet ze een

aantal suggesties voor mogelijke oplossingen. Ze ziet een cursus Budgetvaardigheden:

Uitkomen met je inkomen, die bij het ROC wordt gegeven. Een andere suggestie komt van een

vrijwilligersorganisatie, die over deskundigen beschikt die samen met mevrouw Jansen haar

administratie op orde willen brengen.

Mevrouw Jansen besluit eerst contact te leggen met deze vrijwilligersorganisatie. Via de

EigenKrachtWijzer kan ze direct een contactformulier invullen. Ze besluit ook de samenvatting

van vragen en antwoorden ter beschikking te stellen aan de organisatie, zodat ze daar al weten

wat haar situatie is. Na twee dagen wordt ze op het in het contactformulier aangeven tijdstip

gebeld door iemand van de organisatie en wordt er een afspraak gemaakt voor een huisbezoek

van een (vrijwillige) financieel deskundige bij mevrouw Jansen. Ze belt trots haar kinderen op

met dit goede bericht.

Praktijkvoorbeeld 2

EigenKrachtWijzer Almere

http://www.youtube.com/watch?v=vJwURs9ZSwg

Praktijkvoorbeeld 3

Animatiefilm mevrouw Bos

http://proto.blago.net/ekw_burgerversie/demo_burger.html

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 29

4. Effectonderzoek

4.1 Directe aanwijzingen voor de effectiviteit

Onderzoek bij ouderen in Almere, geschreven door Dr. Erja Portegijs, Dr. Sophia de Rooij en

Dr. Alice Scheffer van het Academisch Medisch Centrum Amsterdam in het kader van het

Nationaal Programma Ouderenzorg (nog te publiceren).

De resultaten van dit onderzoek zullen worden gepubliceerd in de vorm van twee artikelen met

de volgende werktitels.

Ervaringen en effect van de EigenKrachtWijzer, een digitaal instrument, bij Almeerse

ouderen (te publiceren in een nationaal wetenschappelijk tijdschrift).

Scientific evaluation of an implementation of an internet-based instrument at older persons;

lessons learned (te publiceren in een internationaal wetenschappelijk tijdschrift).

Opzet onderzoek

In dit onderzoek, dat is uitgevoerd binnen het Nationaal Programma Ouderenzorg, werd

onderzocht of het doorlopen van de EKW er inderdaad toe leidt dat ouderen meer inzicht krijgen

in hun mogelijkheden om zelf diverse hulpbronnen te activeren. De vraag is of ouderen vooraf

aan het invullen van de EKW andere ondersteuningsbehoeften en oplossingen benoemen dan

na het doorlopen van de EKW. De studie is uitgevoerd in de periode november 2010 tot

augustus 2012.

Om de effecten van het doorlopen van de EigenKrachtWijzer over een langere periode te

kunnen meten, zijn in een studie twee groepen ouderen uit de gemeente Almere met elkaar

vergeleken. Door loting werd de helft van de ouderen toegewezen voor deelname aan de

interventiegroep en de andere helft aan de controlegroep. De ouderen in de interventiegroep

zijn uitgenodigd de EKW in te vullen, de ouderen in de controlegroep kregen dit aanbod niet. De

controlegroep is belangrijk om onderscheid te kunnen maken tussen ’normale’ veranderingen

die optreden bij ouderen over een langere periode en veranderingen die optreden door het

invullen van de EKW.

Doelgroep

De doelgroep voor deelname aan het onderzoek bestond uit oudere cliënten (65 jaar en ouder)

van vijf verschillende welzijnsorganisaties in de gemeente Almere. Er zijn 710 ouderen

uitgenodigd deel te nemen aan het onderzoek. Van deze 710 ouderen waren 218 ouderen

geïnteresseerd in deelname aan het onderzoek. Alle deelnemers hebben in totaal drie keer een

vragenlijst van het AMC ontvangen. De deelnemers zijn gerandomiseerd in twee groepen: 109

ouderen zijn uitgenodigd de EKW in te vullen en 109 ouderen kwamen in de controlegroep.

Metingen

Om het effect van het invullen van de interventie te kunnen meten, is gebruik gemaakt van een

aantal gestandaardiseerde meetinstrumenten die werden afgenomen voor de interventie (1e

30 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

vragenlijst - T0), binnen twee weken na het invullen van de EKW en naar de controlegroep

ongeveer vier weken na invullen van de eerste vragenlijst (2e vragenlijst - T1) en zes maanden

na de interventie (3e vragenlijst - T6). Deze vragenlijsten brachten de situatie van de ouderen

en hun functioneren in kaart en inventariseerden mogelijke beperkingen en problemen op

lichamelijk, functioneel en sociaal vlak. De verwachting was dat eventuele veranderingen naar

aanleiding van het invullen van de EKW binnen zes maanden zichtbaar zou zijn.

De meetinstrumenten:

De Euroqol, afgekort de EQ-5D+C: gezondheidstoestand en het geheugen

Impact op Participatie en Autonomie (IPA)

De Jong Gierveld Eenzaamheidsschaal

De Katz-ADL index vragenlijst: activiteiten in het dagelijks leven.

De ouderen in de interventiegroep zijn uitgenodigd de EKW in te vullen in de periode van maart

tot en met juni 2011. Aan ouderen die de EKW niet zelfstandig (alleen of met hulp van een

naaste) konden of wilden invullen via het internet, is ondersteuning aangeboden van daartoe

getrainde vrijwilligers van het ondersteuningsteam. Deze ondersteuning maakte het mogelijk

ook ouderen die onbekend zijn met het internet te includeren in het onderzoek.

Van de 109 deelnemers in de interventiegroep hebben 60 de 2e vragenlijst ingevuld en 83 de

3e vragenlijst. Van de interventiegroep hebben 60 ouderen aangegeven de EKW te hebben

ingevuld, 35 ouderen hebben dat zelfstandig gedaan, 25 ouderen met ondersteuning. Van deze

groep is van 55 personen een digitale samenvatting van de EKW ontvangen. Van de 109

deelnemers in de controlegroep hebben 100 de 2e vragenlijst ingevuld en 88 de 3e vragenlijst.

Een punt van aandacht is dat slechts ruim de helft van de interventiegroep de EKW ook

daadwerkelijk ingevuld heeft. Vergelijkbaar met landelijke cijfers (44% van de ouderen van 65

jaar en ouder kan zelfstandig met een computer omgaan), gaf bijna de helft van de

deelnemende ouderen op baseline aan onbekend te zijn met het internet of er geen gebruik van

te maken. Om deze groep ouderen de EKW te kunnen laten invullen, is ondersteuning

aangeboden. Dit bleek echter niet voldoende om te zorgen voor een hoge deelname aan de

EKW. Veertien ouderen die een reden aangaven voor het niet invullen van de EKW hebben,

ondanks de geboden ondersteuning, het niet hebben van een computer en/of internet als reden

genoemd voor het niet invullen van de EKW.

Effectanalyse

Op de gestandaardiseerde uitkomstmaten van deze studie heeft de interventie geen statistisch

significant effect gehad (zie voor het cijfermateriaal bijlage 3, onderdeel E).

De meerwaarde van de EKW voor de oudere is dus niet bewezen als het gaat om kwaliteit van

leven, beperkingen in dagelijkse activiteiten en gevoelens van eenzaamheid. Ook heeft er geen

statistisch significante verschuiving plaatsgevonden in gebruik van voorzieningen (verschil 1e

en 3e vragenlijst), zoals thuiszorg en ouderenvervoer of sociale activiteiten. Op het IPA

onderdeel mobiliteit binnenshuis bleek dat de autonomie in de interventiegroep meer was

afgenomen dan in de controlegroep (GEE interactie: p=0.07). Eenzelfde trend was zichtbaar

voor mobiliteit en dagelijkse activiteiten, echter, deze verschillen waren niet statistisch

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 31

significant.

Wij hebben in dit onderzoek ook een aantal open vragen over ervaren problemen en behoeften

opgenomen. Uit voorlopige analyses blijkt dat het aantal genoemde probleemgebieden afgeleid

uit open vragen (geen gestandaardiseerde uitkomstmaat) wel meer afnam in de

interventiegroep dan in de controlegroep. Dit wordt nog nader onderzocht.

De in de EKW benoemde problemen hebben een grote overeenstemming met de problemen

die de ouderen in het algemeen ervaren. Tevens lijkt het invullen van de EKW eraan bij te

dragen dat ouderen zich meer bewust worden van hun beperkingen. Het advies voortkomend

uit de EKW biedt echter onvoldoende oplossing voor het probleem. Dit blijkt mede uit het feit dat

de meeste deelnemers zich het gegeven advies niet konden herinneren of dit niet toereikend

vonden. Het merendeel van de deelnemers was echter overwegend positief over het invullen

van de EKW: gemiddeld scoort het instrument een waarderingscijfer 7.

Kosteneffectiviteit

Er zijn geen gegevens beschikbaar over de kosteneffectiviteit.

4.2 Indirecte aanwijzingen voor de effectiviteit

De ontwikkelaar voert geen onderzoek aan naar soortgelijke methoden, noch in Nederland,

noch in het buitenland. Dergelijke onderzoeken zijn evenmin gevonden bij de door MOVISIE

uitgevoerde literatuursearches (zie 6.1).

32 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

5. Conclusies

5.1 Samenvatting werkzame elementen

De EigenKrachtWijzer is via internet 24/7 beschikbaar (1, 3).

En breed scala aan onderwerpen gericht op participatie: de EKW bevat vijftien onderwerpen

die alle relevant zijn voor het stimuleren van participatie van burgers in de samenleving (1, 2,

3).

Laagdrempelig en een duidelijke vraagstelling: de EKW is goed zelfstandig in te vullen en de

vragen in de EKW worden als duidelijk ervaren (2, 3).

De EKW stimuleert zelfredzaamheid en helpt problemen oplossen: door de opbouw van de

vraagverheldering worden gebruikers aan het denken gezet over hun situatie en staan ze

open voor meerdere oplossingsrichtingen (3).

Generiek toepasbare methode voor gemeenten: de vraagverheldering en de landelijke

oplossingssuggesties zijn generiek toepasbaar voor ieder gemeente (3).

De oplossingssuggesties zijn op regioniveau (3).

5.2 Samenvatting effectonderzoek

Uit effectonderzoek (A) dat in 2011 door het Academisch Medisch Centrum Amsterdam is

gedaan (Portegijs et al., ongepubliceerd) blijkt dat de meerwaarde van de EKW voor de oudere

niet is bewezen als het gaat om verbetering van de kwaliteit van leven. Dit geldt ook voor de

verbeteringen in het doen van dagelijkse activiteiten en voor de afname van gevoelens van

eenzaamheid. Na zes maanden blijkt dat het gebruik van voorzieningen niet is afgenomen. Bij

de deelnemers die de EKW hebben ingevuld, is wel het aantal problemen afgenomen.

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 33

6. Verantwoording

6.1 Zoeken en selecteren van literatuur

Zoekvraag en zoektermen

Wat is bekend over de praktijkervaringen met en de effectiviteit van de methode

EigenKrachtWIjzer ten behoeve van het ondersteunen van burgers en hulpverleners met

vraagverheldering over wonen, werken, welzijn en zorg en het zelfstandig vinden van

oplossingen voor hun vraag?

Beschikbaar materiaal is opgevraagde bij de ontwikkelaars.

Er is gezocht in meerdere databanken:

o MOVISIE

o PiCarta

o NARCIS

o HBO Kennisbank

o Google Scholar

Internet research

De referenties van het reeds gevonden materiaal zijn gecheckt.

Selecteren van literatuur

In de search is geen aanvullende literatuur gevonden.

6.2 Literatuur

Boer, N. de & Lans, J. van der (2011). Burgerkracht. De toekomst van het sociaal werk in

Nederland. Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.

Botjes, E. (2012 A). De EigenKrachtWijzer voor en door gemeenten. Heerenveen:

EigenKrachtWijzer.

Botjes, E. (2012 B). Gemeente bespaart met Kanteling Wmo.

http://www.vng.nl/onderwerpenindex/maatschappelijke-ondersteuning/nieuws/gemeente-

bespaart-met-kanteling-wmo

Portegijs, E., Rooi, S. de & Scheffer, A. (nog te publiceren). Onderzoek bij ouderen in Almere.

Amsterdam: Academisch Medisch Centrum.

Vereniging EigenKrachtWijzer, ZoomBim (2012). Implementatieplan EKW bij Gemeenten.

Vereniging EigenKrachtWijzer, ZoomBim.

34 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

Bijlage 1 – Toelichting effectonderzoek

Voor het vaststellen van de effectiviteit van methoden (onderdeel 4 van het werkblad) wordt het

onderzoek hiernaar systematisch in kaart gebracht (bijlagen 2 en 3).

Directe en indirecte aanwijzingen voor effectiviteit

Er zijn twee typen aanwijzingen voor de effectiviteit van een methode:

Directe aanwijzingen. Resultaten uit onderzoek die betrekking hebben op precies die methode

die in het onderhavige document is beschreven.

Indirecte aanwijzingen. Resultaten uit onderzoek naar andere methoden met hetzelfde doel en

dezelfde doelgroep en aanpak. Deze worden hier verder aangeduid als ‘soortgelijke methoden’.

Het gaat hier om:

• resultaten uit onderzoek naar buitenlandse versies van de methode (zoals Motivational

interviewing, de Amerikaanse variant van de Nederlandse Motiverende gespreksvoering of de

Amerikaanse ABCD-methode als voorloper van de Nederlandse ABCD-methode)

• resultaten uit onderzoek naar de effectiviteit van Nederlandse methoden die tot hetzelfde type

of dezelfde ‘familie’ behoren (zoals de Nederlandse activeringsmethoden die alle gebaseerd zijn

op Supported employment of de methode Samenwerking tegen agressie, een op Turkse en

Marokkaanse plegers van huiselijk geweld gerichte versie van de methode Niet meer door het

lint).

Soms zijn er onvoldoende directe aanwijzingen of kunnen relevante indirecte aanwijzingen de directe

aanwijzingen ondersteunen. Bij de selectie van soortgelijke methoden is maatgevend in hoeverre de

methode in de kern overeenkomt met de beschreven methode. Wanneer dit niet duidelijk is of

wanneer de methode te zeer verschilt, is er geen sprake van een soortgelijke methode en dus ook niet

van indirect bewijs voor effect.

Wanneer een methode veelvuldig is onderzocht, is het aantal primaire onderzoeken soms te groot om

binnen het kader van Effectieve sociale interventies te analyseren. Veelal zijn de primaire

onderzoeken dan al geanalyseerd in reviews en metastudies. In dat geval gebruiken we de informatie

uit deze overzichtsstudies. We volstaan dan met een globale analyse van de effectiviteit zoals

gebleken uit de overzichtsstudies. Dit vullen we eventueel aan met een meer uitgebreide analyse van

de (recente) primaire studies die (nog) niet in de overzichtsstudies zijn opgenomen.

Kenmerken effectonderzoek

Bij onderdeel 4 van het werkblad gaan we ervan uit dat er sprake is van een effectonderzoek wanneer

er ten minste een nameting heeft plaats gevonden die een cijfermatige indicatie geeft van het effect

van een methode. Onderzoek naar de door professionals, burgers en/of cliënten ervaren effectiviteit

van een methode nemen we mee in onderdeel 3 van het werkblad.

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 35

Het methodologische gewicht van het effectonderzoek en de resultaten daarvan wordt onder meer

bepaald door de aanwezigheid van een voor- en nameting, een controlegroep, de willekeurige

samenstelling daarvan, de modelgetrouwheid van de methode en de uitvoering van een follow-

upmeting. Het methodologische gewicht varieert van ‘licht’ effectonderzoek (monitoring- of

veranderingsonderzoek) tot ‘zwaar’ effectonderzoek (Randomized Controlled Trial ofwel RCT-

onderzoek) en diverse vormen daar tussenin. Hoe ‘zwaarder’ het effectonderzoek, hoe ‘harder’ de

uitspraken over de effectiviteit zijn. Dit wil niet zeggen dat er altijd gekozen moet worden voor zo

zwaar mogelijk effectonderzoek. Welk type effectonderzoek het meest passend is, hangt af van de

kenmerken en het ontwikkelingsstadium van de methode en de beschikbare financiële middelen.

Monitoring wordt alleen meegenomen als ‘effectonderzoek’ wanneer het een cijfermatige indicatie

geeft van de behaalde resultaten met betrekking tot de doelen van de methoden. Bijvoorbeeld: bij

buurtbemiddeling gaat het bij het monitoren om het aantal geslaagde bemiddelingen afgezet tegen het

totaal aantal bemiddelingen dat heeft plaatsgevonden. Het gaat hier niet om tevredenheidonderzoek,

dit hoort bij deel 3.

Bijlage 3 geeft een stapsgewijze uiteenzetting van de kenmerken per onderzoek en geeft een typering

van de onderzoeksopzet. Het gaat daarbij om het objectief beschrijven van de kenmerken (onderdelen

B t/m D).

Gemeten effecten

In een tabel (bijlage 3, onderdeel E) worden de onderzoeksresultaten cijfermatig gepresenteerd. De

onderzoeksresultaten kunnen aanwijzingen geven voor positieve, geen of negatieve effecten.

Uitkomstmaten

Effectonderzoeken beantwoorden een beperkt aantal vragen. De gestelde vragen worden aangeduid

als ‘uitkomstmaten’. Alleen op deze uitkomstmaten wordt een effect gemeten. Er kan alleen iets over

effect gezegd worden voor zover het betrekking heeft op één van de onderzochte uitkomstmaten. In

bijlage 3 wordt het effect dan ook per uitkomstmaat aangegeven.

Effectgrootte

De mate waarin een resultaat als positief is aan te merken, is mede afhankelijk van de effectgrootte.

Tot voor kort werd het effect van een methode vooral uitgedrukt in een statistisch significant verschil

tussen voor- en nameting, of tussen voor- en nameting en follow-up, of tussen de nameting van de

experimentele groep en de controlegroep. Een probleem bij deze aanpak is dat grote verschilscores in

kleine groepen vaak niet significant zijn. Bij grote groepen kunnen heel kleine verschillen weliswaar

als zeer significant uit de bus komen, maar praktisch gezien van weinig waarde zijn.

De laatste jaren wordt er vaak voor gekozen om naast de statistische significantie ook de zogeheten

effectgrootte d (‘effectsize’, ook wel aangeduid met ES) te rapporteren. Dit is een index die aangeeft

hoe groot het waargenomen verschil is tussen voor- en nameting of tussen de experimentele

(interventie-) en controlegroep. In sommige onderzoeksrapporten worden andere effectmaten

gebruikt. In deze methodebeschrijving worden de effectmaten overgenomen uit de oorspronkelijke

onderzoeksrapporten.

36 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

Bijlage 2 – Overzicht onderzoeken en de hoofdkenmerken

Onderzoeken naar praktijkervaringen (deel 3)

Methode Onderzoek 1 Onderzoek 2 Onderzoek 3

Titel rapport Gemeente bespaart met

Kanteling Wmo

De EigenKracht Wijzer

voor en door

gemeenten en

Enquêteresultaten

EKW

Evaluatie van

implementaties van

EKW bij gemeenten

Auteur Eef Botjes Eef Botjes Eef Botjes

Jaar 2012 2012 2012

Onderzoeks-

vraag

Wat zijn de kosten en de

baten van De Kanteling

in de gemeente Almere?

Hoe beoordelen de

gebruikers de EKW?

Wat zijn de

praktijkervaringen met

de implementatie van

de EKW in gemeenten?

In het onderzoek

betrokken

doelgroep

n.v.t. (het gaat om een

business case)

Burgers uit de gemeente

Almere die de EKW

hebben doorlopen

Gemeenten

Aantal

geïncludeerde

subjecten (n)

n.v.t 91 3

Effectonderzoeken (deel 4)

Methode Onderzoek 1

Titel rapport Onderzoek bij ouderen in Almere

Auteur Dr. Erja Portegijs, Dr. Sophia de Rooij en Dr. Alice Scheffer

Jaar Nog te publiceren

Onderzochte

doelen

Benoemen ouderen vooraf aan het invullen van de EKW andere

ondersteuningsbehoeften dan na het doorlopen van de EKW en kunnen zij

andere oplossingen benoemen na het invullen van de EKW?

In het onderzoek

betrokken

doelgroep

Cliënten van 65 jaar en ouder van vijf verschillende welzijnsorganisaties in de

gemeente Almere

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 37

Aantal

geïncludeerde

subjecten (n)

218

Typering

onderzoeksopzet

( zie bijlage 3)

A

38 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

Bijlage 3 – Methodologische kenmerken en resultaten effectonderzoeken

Geef met dit formulier van elk effectonderzoek een aparte beknopte beschrijving.

A. Naam effectonderzoek: Portegijs, E., Rooi, S. de & Scheffer, A. (nog te publiceren).

Onderzoek bij ouderen in Almere. Amsterdam: Academisch Medisch Centrum.

B. Waar en waarover het onderzoek is uitgevoerd

Kruis ja of nee aan.

Ja Nee

1 Het onderzoek betreft de hier beschreven Nederlandse methode

(en niet een andere, soortgelijke methode of een buitenlandse variant).

X

C. Typering methodologische kenmerken van het onderzoek

Kruis voor elke uitspraak die waar is het hokje aan. Kruis in de overige gevallen (nee, niet van

toepassing, onbekend, twijfel) geen hokje aan.

1 De meting is (mede) gericht op doelgroep, doelen en bijbehorende veronderstelde

determinanten van de interventie.

X

2 Er is een voormeting (voorafgaand aan / bij de start van de interventie). X

3 Er is een nameting (aan het einde van de interventie). X

4 De resultaten zijn met een statistische techniek geanalyseerd en op significantie getoetst. X

5 De resultaten hebben een praktische relevantie. X

6 Het onderzoek is uitgevoerd in een situatie die vergelijkbaar is met de dagelijkse praktijk van

de uitvoering van de interventie (´externe validiteit´).

X

7 Er is minimaal zes maanden na einde interventie een follow-up. X

8 Er is een experimentele en een controleconditie. X

9 De experimentele en de controlegroep zijn at random samengesteld. X

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 39

Typering opzet

Kruis aan van welk type de opzet is op basis van de aangekruiste antwoorden in het bovenstaande

schema. Alle antwoorden in de aangegeven range moeten aangekruist zijn.

Z Geen van de onderstaande alternatieven

F Monitoring 1,3 5-6

E Veranderingsonderzoek 1-4 5-6 (7)

D Onderzoek met (quasi-)experimenteel design

(niet in de praktijk)

1-4

(7) 8 (9)

C Onderzoek met (quasi-)experimenteel design in de praktijk

(zonder follow-up)

1-4 5-6 8 (9)

B Onderzoek met quasi-experimenteel design in de praktijk en

met follow-up

1-4 5-6 7 8

X A Onderzoek met experimenteel design in de praktijk en met

follow-up

1-4 5-6 7 8 9

Typering overige methodologische kenmerken

Kruis voor elke uitspraak die waar is het hokje aan. Kruis in de overige gevallen

(nee, niet van toepassing, onbekend, twijfel) geen hokje aan.

X 11 Er is een controlegroep zonder interventie met de methode en/of met de gebruikelijke zorg.

12 Er is een controlegroep met interventie met een gespecificeerde andere, duidelijk

gespecificeerde methode.

13 Het design bevat een herhaalde N=1-opzet met een baseline-controleconditie: onderzoek

waarbij herhaalde metingen worden verricht bij één cliënt om na te gaan of er sprake is van

vooruitgang op de gestelde doelen.

X 14 Het onderzoek is uitgevoerd door anderen dan de ontwikkelaars of de aanbieders van de

methode.

X 15 De uitval/non-respons van subjecten tussen de meetmomenten is gespecificeerd (omvang en

specifieke eigenschappen).

X 16 De representativiteit van de geïncludeerde subjecten is bepaald.

X 17 De implementatiegetrouwheid is bepaald (i.e. nagegaan is wat de mate is waarin het protocol,

de handleiding of de methodiek getrouw is gevolgd - ook wel behandelingsintegriteit, ‘treatment

integrity’ of ‘fidelity’ genoemd).

40 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

C. Eventuele toelichting op scores onder C

Tabel 1

Basiskarakteristieken interventie- en controlegroep

Interventiegroep

(n=109)

Controlegroep

(n=109)

p-waarde

Demografie

Leeftijd (jaar, gem.,sd)

Vrouw, n (%)

77.47 (7.4)

67 (61.5)

77.29 (7.0)

70 (34.2)

0.85

0.67

Sociale status, n (%)

Getrouwd / samenwonend

Weduwe / weduwnaar / gescheiden

Alleenstaand

56 (51.4)

49 (44.9)

4 (3.7)

60 (55.0)

43 (39.5)

6 (5.5)

0.82

Woonsituatie, n (%)

Zelfstandig wonend, alleen

Zelfstandig wonend, met anderen

Verzorgingshuis

Onbekend

53 (48.6)

50 (45. 9)

2 (1.8)

4 (3.7)

55 (50.5)

54 (49.5)

0.35

Beoordeling gezondheidstoestand, n (%)

Uitstekend

Erg goed

Goed

Redelijk

Slecht

1 (0.9)

5 (4.6)

34 (31.2)

55 (50.5)

14 (12.8)

2 (1.8)

4 (3.7)

31 (28.4)

49 (45.0)

23 (21.1)

0.54

Ervaren kwaliteit van leven

EQ-5D+C (mediaan, IQR)

Cijfer kwaliteit van leven (gem, sd)

0.69 (0.35-0.81)

6.8 (1.17)

0.73 (0,35-0.81)

6.60 (1.59)

0.76

0.30

Hulp in de thuissituatie, n (%)

Persoonlijke hulp:

Voldoende hulp

Behoefte aan extra hulp

Geen hulp, maar wel behoefte

Geen behoefte

Onbekend

Huishoudelijke hulp:

Voldoende hulp

Behoefte aan extra hulp

Geen hulp, maar wel behoefte

Geen behoefte

Onbekend

Gebruik thuiszorg

Persoonlijke verzorging

Huishoudelijke hulp

42 (38.5)

7 (6.4)

2 (1.8)

55 (50.5)

3 (2.8)

79 (72.5)

13 (11.9)

1 (0.9)

15 (13.8)

1 (0.9)

66 (33.0)

69 (63.3)

27 (24.8)

9 (8.4)

5 (4.6)

66 (60.6)

2 (1.8)

74 (67.9)

12 (11.0)

2 (1.8)

19 (17.4)

2 (1.8)

26 (23.9)

70 (64.2)

0.12

0.80

0.94

0.54

Taken en bezigheden dagelijks leven

KATZ-15 (mediaan, IQR))

1 (0-3)

1 (0-3)

0.55

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 41

>>vervolg Interventiegroep

(n=109)

Controlegroep

(n=109)

p-waarde

Eenzaamheid (mediaan, range)

Eenzaamheid

Emotionele eenzaamheid

Sociale eenzaamheid

6 (0-11)

3 (0-6)

3 (0-5)

6 (0-11)

3 (0-6)

3 (0-5)

0.678

0.472

0.594

IPA

Mobiliteit binnenshuis (mediaan, IQR)

Rol in familie (mediaan, IQR)

Mobiliteit buitenshuis (mediaan, IQR)

Sociale contacten en relaties (mediaan,

IQR)

7 (2-11)

11 (7-15)

9( 6-12)

10 (7-14)

7 (0-10)

11 (7-17)

9 (5-13)

10 (7-13)

0.07

0.91

0.50

0.34

Ervaren problemen en behoeften

(mediaan, IQR)

2 (0-7) 1 (0-6) 0.01

Internet, n (%)

Gebruik internet

Onbekendheid met internet

Geen gebruik

Wel gebruik internet

Onbekend

Frequentie gebruik internet

Jaarlijks

Maandelijks

Wekelijks

Dagelijks

Onbekend

13 (11.9)

42 (38.5)

51 (46.8)

3 (2.8)

1 (1.9)

11 (21.6)

11 (21.6)

28 (54.9)

---

13 (11.9)

37 (33.9)

59 (54.1)

---

2 (3.4)

8 (13.6)

11 (18.6)

37 (62.7)

1 (1.7)

0.65

0.66

Rekruterende organisatie, n (%)

Servicepunt Z

Zorggroep Almere

VMCA

Stichting De Schoor

Leger des Heils

43 (39.4)

14 (12.8)

38 (34.9)

8 (7.3)

6 (5.5)

47 (43.1)

13 (11.9)

37 (33.9)

8 (7.3)

4 (3.7)

0.96

Methode van invullen EKW

Zelfstandig

Met ondersteuning

Onbekend

17 (15.6)

27 (24.8)

65 (59.6)

E. Overzicht van het effect per uitkomstmaat

Onderzoek 1 Uitkomstmaat 1 Uitkomstmaat 2 Uitkomstmaat 3 Uitkomstmaat 4

Omschrijving

uitkomstmaat*

Gezondheids-

toestand

Participatie en

autonomie

Eenzaamheid

ADL-

afhankelijkheid

42 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

Meetinstrument** (1) Euroqol,

afgekort de EQ-

5D+C

(2) Impact op

Participatie en

Autonomie (IPA)

De Jong Gierveld

Eenzaamheidssc

haal

(4) Activiteiten

van het dagelijks

leven (KATZ-15)

Effectsize *** De Euroqol (EQ-

5D+C) is een

gestandaardiseer

d instrument, dat

de

gezondheidstoest

and in vijf

dimensies meet

(mobiliteit,

zelfzorg,

dagelijkse

activiteiten,

pijn/ongemak en

angst/depressie)

en daarnaast het

geheugen. Elke

dimensie bestaat

uit één item

waarbij drie

niveaus worden

onderscheiden

(geen problemen,

weinig

problemen, veel

problemen). Een

zesde item meet

de waardering

van de eigen

gezondheidstoe-

stand op een

visueel analoge

schaal

(thermometer).

Uit deze zes

items kan voor

een individu een

gewogen

gezondheidsinde

x worden afgeleid

Met de IPA-

vragenlijst

worden twee

verschillende

aspecten van

participatie en

autonomie

geëvalueerd. Ten

eerste kan men

met de IPA

belemmeringen in

participatie en

autonomie

kwantificeren.

Hiertoe bevat de

IPA 32 items

verdeeld over vijf

domeinen

(autonomie

binnenshuis,

familierol,

autonomie

buitenshuis,

sociale relaties

en werk en

opleiding). Ten

tweede kan men

met de IPA

mogelijke ervaren

problemen in de

participatie

evalueren.

Eenzaamheid is

een als negatief

ervaren verschil

tussen de relaties

zoals men die

heeft en de

relaties zoals

men zich die

wenst. De

Eenzaamheidssc

haal van De Jong

Gierveld is de

meest gebruikte

schaal om

eenzaamheid te

meten. Deze

schaal bestaat uit

elf uitspraken

over aspecten die

te maken hebben

met eenzaamheid

maar waarin het

woord ‘eenzaam’

of ‘eenzaamheid’

niet voorkomt. Vijf

van de elf

uitspraken zijn

positief

geformuleerd en

geven uitdrukking

aan gevoelens

van sociale

inbedding, het

ergens bij horen

(sociale

eenzaamheid).

De zes negatief

geformuleerde

uitspraken gaan

over gevoelens

van verlatenheid

De Katz-ADL

index vragenlijst

is een

gevalideerde 15-

item schaal die

de

onafhankelijkheid

van een persoon

in het uitvoeren

van basis- en

instrumentele

taken van het

dagelijks leven

meet. ADL-

afhankelijkheid

wordt gemeten

aan de hand van

het aantal

beperkingen (een

hogere score

betekent een

slechtere

functionele

status)

Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer * * * 43

en het gemis van

een

gehechtheidrelati

e (emotionele

eenzaamheid)

* Waarop is effect gemeten

** Met welk instrument is effect gemeten, bv. vragenlijst x

*** Voor het meten van effecten kunnen verschillende maten gebruikt worden; neem hier de in het

desbetreffende onderzoek gebruikte effectmaten over.

Zie voor toelichting: bijlage 1.

Let op: Deze tabel mag ook vervangen worden door oorspronkelijke tabel(len) met onderzoeksresultaten uit

het effectonderzoek.

F. Eventuele toelichting op scores onder E Tabel 2. Ervaring met EKW

zelfstandig ondersteuning onbekend totaal

Duur invullen EKW

<1 uur 11 12 7 30

1-2 uur 2 10 5 17

>2 uur 0 1 0 1

Weet niet 1 0 3 4

Duidelijkheid vragen

Duidelijk 5 14 5 24

Soms duidelijk 8 5 7 20

Onduidelijk 0 2 1 3

Geen mening 1 1 2 4

EKW is eenvoudig in te vullen

Eens 4 8 6 18

Gedeeltelijk eens 8 9 4 21

Oneens 2 2 4 8

EKW is gebruiksvriendelijk

Eens 5 8 5 18

Gedeeltelijk eens 6 8 5 19

Oneens 2 2 4 8

Tevreden met EKW

Eens 6 7 5 18

Gedeeltelijk eens 5 9 4 18

Oneens 3 3 4 10

44 * * * Methodebeschrijving EigenKrachtWijzer.

>> vervolg zelfstandig ondersteuning onbekend totaal

EKW aanbevelen aan anderen

Eens 4 7 3 14

Gedeeltelijk eens 4 5 5 14

Oneens 4 8 5 17

Invullen EKW kost veel tijd

Eens 6 1 2 9

Gedeeltelijk eens 3 7 7 17

Oneens 5 11 4 20

Het is zinvol om EKW in te

vullen

Eens 4 9 7 20

Gedeeltelijk eens 5 7 4 16

Oneens 5 2 3 10

Rapportcijfer EKW

Rapportcijfer EKW (mediaan,

range)

7, 4-8 7, 2-8 7, 2-8

<6 4 4 3 11

≥6 7 17 8 32

Onderwerpen bepaald

Vooraf bepaald 6 4 4 14

Iemand hielp 2 2 2 6

Ondersteuningsteam 1 10 0 11

Anders 2 6 8 16

Behandelde onderwerpen EKW

zijn belangrijk

Ja 7 11 9 27

Nee 4 9 5 18

Onderwerpen gemist

Ja 4 0 1 5

Nee 8 20 12 40

Advies gekregen

Ja 2 11 1 14

Nee 12 7 8 27

Weet niet 0 2 5 7