www.ecn.nl

Hoe verder na het

energieakkoord?

Michiel Hekkenberg

Utrecht - EU-2050 Power lab

25 november 2013

ECN

– ECN: Energieonderzoek Centrum Nederland sinds 1955

– Meer dan 500 medewerkers in 7 onderzoeksgebieden

– 60 medewerkers in de unit Policy Studies

– Belangrijkste adviseur van Nederlandse overheid op gebied energie en klimaat

Vooraf

“Met het energieakkoord hebben we tot 2023 een redelijke marsroute”

• EA zorgt voor belangrijke beweging

• Brengt ons mbt hernieuwbare energie aan portaal van volgende fase

• Nog losse eindjes en witte vlekken; volop werk aan de winkel

“wat moeten overheden (van regionaal tot internationaal) doen opdat we komen tot 100% duurzame energie in 2050?”

• 2050 nog ver weg en mogelijkheden nog open

• Vrije samenleving – overheid maar beperkt aan het stuur

• Scheppen van kaders en voorwaarden, geen gedetailleerde blauwdruk

Inhoud

• Waar komen we vandaan?

• Contouren schone economie in 2050

• Wat zijn de volgende stappen, op middellange termijn? – Agendapunten voor beleid

– Brede focus op energiehuishouding; elektriciteit als deel van geheel

– Geen specifieke technologiefocus

Waar komen we vandaan?

Gescheiden werelden

• Energiehuishouding georganiseerd in 3 gescheiden werelden

• Top-down georganiseerd, eigen regulering

• Energie weinig merkbaar in de maatschappij

elektriciteit

gas

kolen / gas

mobiliteit

warmte

olie

Beleidskader voor de

energiehuishouding

• Schoon - Broeikasgassen

- Overige uitstoot

- Afvalproducten

• Betrouwbaar - Geopolitieke afhankelijkheid

- Leveringszekerheid

• Betaalbaar - Economische concurrentiepositie

- Bedrijvigheid in NL

• Betrokken – WILLEN is de driver voor verandering

– Actieve participatie van stakeholders zonder energie als core business

Betaalbaar Betrouwbaar

Schoon

Betrokken

Beleidskader voor de

energietransitie

Stuurbaarheid van transitie

• Transitie complex, niet-hiërarchisch proces waarbij de ontwikkelingen onderling verweven en afhankelijk zijn

• Overheid als kaderstellend, kanaliserend,

… maar de beweging moet uit maatschappij komen

fysieke systeem

samen- leving

fysiek systeem

beleid

samen-leving

fysiek systeem

beleid

samen-leving

fysiek systeem

beleid

samen-leving

beleid

Schone economie in 2050

electricity

biomass

solar

wind

nuclear

gas

geothermal hydrogen

CCS

coal

mobility

heat

electronics

oil

CCS CCS

CCS CCS

CCS

CCS

gas fuel

De energiewereld in 2050?

Technologische bouwstenen

voor een schone economie

Low carbon elektriciteit

CCS

Biomassa Besparing Bron: PBL/ECN 2011

Grote veranderingen

• Nieuwe technologieën – Nieuwe infrastructuur

• Andere relatie met energie in de maatschappij – Merkbare aanwezigheid van energie in maatschappij – Meer betrokkenheid van maatschappij bij energie

• Integratie van de verschillende energiewerelden

– Overloop, opslag, ook over landsgrenzen optimaliseren

• Hoge upfront investeringen – Hoe en wie gaat dat betalen?

• Marktinterventie nodig – Competitie met fossiele energie – Nieuwe business modellen mogelijk maken

Wat zijn de volgende stappen?

Energie en de maatschappij

• Tweerichtingsverkeer – Energiehuishouding meer merkbaar in de maatschappij (windmolens, CCS, PV, EV)

– Vroegtijdig nadenken over inpassing van opties in sociale structuur

– Betrekken van bedrijven en burgers in keuzeprocessen

… En maatschappij belangrijkere rol in de energiehuishouding

– Champions nodig die de kar WILLEN trekken

– Ruimte voor partijen om de toekomst vorm te geven (bv. lokale energiebedrijven)

– EA doet belangrijke stap; allerlei maatschappelijke partijen hebben meegedaan! – Maar betekent dat dat er nu ook draagvlak is voor windenergie in Zuidlaarderveen?

Borgen van betrokkenheid bedrijven en burgers bij alle relevante ingrepen tbv transitie

Technologieën als bouwstenen

voor een schone economie

• Waar moet het beleid toe leiden? Mogelijkheden creëren

Kosten omlaag brengen

Inpassen in het systeem

• De markt kiest suboptimaal niveau van innovatie Topconsortia kennis en innovatie, Innovatiesubsidies, Energie investeringsaftrek

Borgen goed innovatieklimaat – research - development - demo’s - marktintegratie

– Valley of death: Vooruit denken over voorwaarden succesvolle faseovergang

– Borgen maatschappelijke inpassing (bv. smart meters)

Publieke en private R&D bestedingen:

laag en dalend

1 Getal voor 2012 is een raming

0.00%

0.50%

1.00%

1.50%

2.00%

2.50%

3.00%

3.50%

4.00%

4.50%1

99

0

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

besteding NL

besteding DE

besteding VK

besteding FR

besteding FI

besteding EU-27

besteding USA

EU Lissabon strategie

richtlijn OESO

per

cen

tage

van

BN

P

Verbindingstechnologieën

• Verbindingen tussen de energiewerelden nodig

• Loskoppeling van moment van vraag en aanbod – Vraaggedreven

– Aanbodgedreven

• Flexibiliteit geeft robuuster systeem (peiler betrouwbaar)

Mogelijkheden tot overloop creëren (vgl waterbeheer) – Fysieke infrastructuur en technologie:

– interconnecties, H2, lokale opslag, power to gas

– Nieuwe markten: flexibiliteitsmarkt?

– Beleid en wetgeving

Grote investeringen

• Competitie om beschikbare finance – Voorwaarden voor cleantech finance gunstig genoeg?

– Gevestigde belangen

Investeringsvehikel in EA;

Afspraken in internationaal verband? (moet je toe naar tilted playing field?)

• Vooruitzicht rendabele exploitatie? – SDE exploitatiesubsidie; bijpassen meerkosten tov conventionele energie

– Uitdaging mbt inpassing in bestaande markt

– Geen oplossing voor bridging technologies

• Vooruitzicht overheidsfinanciën?

Ontwikkeling toekomstig marktmodel

Elektriciteitsmarkt 2023

• EA brengt ons aan portaal van volgende fase

• Variabel vermogen technisch nog wel inpasbaar

• Maar: bijna helft van ‘markt’ subsidiegedreven

Systeemaanpassingen voor verdere verhoging (variabele) HE

– Netwerkaanpassingen

– Marktmodel: toe naar vrije markt, of sterk gereguleerd (vgl zorg)?

Variabel hernieuwbaar 31%

Overig hernieuwbaar 16%

Conventionele productie 53%

Markt interventie – ETS als

belangrijkste sturingsinstrument

Bron: PBL 2013

• Prijs ingezakt door overallocatie en crisis

• Tot 2020 geen rol van betekenis

• Wijzigingsvoorstellen: backloading, set aside, floorprice

• Alternatieven: CO2 belasting, verplichtingen

• Tussendoelen 2030?

Agendapunten voor het beleid

Roadmaps voor ontbrekende bouwstenen (CCS, Biomassa, infrastructuur)

Bloeiend innovatieklimaat van lab tot markt

Nieuwe marktmodellen

Low carbon financieringsklimaat

Borgen van maatschappelijke inbedding

Verbinden van de energiewerelden

Reparatie ETS of alternatieve high level driver voor transitie in de markt

Dank voor uw aandacht!

ECN

Radarweg 60 P.O. Box 1

1043 NT Amsterdam 1755 ZG Petten

The Netherlands The Netherlands

T +31 88 515 83 05 hekkenberg@ecn.nl

F +31 88 515 44 80 www.ecn.nl