148 HHT-EP 2014/4

Napoleons broer, Lodewijk, die vanaf 1806 vier jaar langde scepter had gezwaaid over het Koninkrijk Holland,had zich steeds verzet tegen de invoering van de dienst-plicht in zijn koninkrijk. De Hollanders kenden die niet.Het leger en de vloot van de Republiek der Zeven Ver-enigde Nederlanden hadden bestaan uit beroepssolda-ten, mannen die vrijwillig dienst namen. Zij werdengeworven op de internationale arbeidsmarkt. Het legerbestond behalve uit Nederlanders uit Schotten, Zwitsers,Luiker Walen en vooral Duitsers. Het waren mannen diede armoede in hun land ontvluchtten en dienst namen in

de Nederlandse krijgsmacht. Lodewijk, die zich een goedvorst voor zijn onderdanen wilde betonen, verwachtte datde invoering van de dienstplicht op veel weerstand zoustuiten. Hij weerstond daarom de herhaalde aansporin-gen van zijn keizerlijke broer om ook de Hollandse jon-gens te verplichten de wapenrok te dragen. In 1810 kwameen einde aan het geduld van de empereur. Hij stuurde Lo-dewijk de laan uit en lijfde diens koninkrijk in bij Frank-rijk. Vanaf dat moment waren de Hollanders, en dus ookde 3.614 inwoners van het dorp Hilversum, Fransen. Zijvielen onder het departement Zuyderzee, dat bestond uitde huidige provincies Noord-Holland en Utrecht. Duide-lijk was dat het niet lang zou duren of ook in Hilversumzou de dienstplicht worden ingevoerd.

ConscriptieIn Frankrijk bestond de dienstplicht, de conscription, alzo’n dertien jaar. Het enthousiasme van de Fransen omhun land te verdedigen was na de klinkende overwinnin-gen op de Oostenrijkers en de Pruisen in 1792 danig ge-luwd. Het patriottisch vuur van de Franse Revolutie wasgedoofd en maar weinig jongemannen toonden noganimo om uit eigener beweging de wapenrok aan te trek-ken. Dat noopte het Directoire, de Franse regering, in 1798de Wet Jourdan aan te nemen waarmee de dienstplicht inheel Frankrijk werd ingevoerd. De wet werd in de jarendaarop regelmatig aangepast en de organisatie van dedienstplicht steeds meer geperfectioneerd. Toen de Ne-derlanders met de dienstplicht te maken kregen was dieneergelegd in de Instruction générale sur la conscription, dieniet minder dan 275 pagina’s telde en 2.675 artikelen.

Hilversumse jongensin dienst van NapoleonPieter Hoogenraad

In de vroege morgen van 9 februari 1811 verzamelde zich een

menigte Hilversummers op de Kerkbrink. De bode van het de-

partement Zuyderzee had die ochtend een stapel aanplakbiljet-

ten gebracht. De Hilversumse maire Van Veersen vouwde het

bovenste biljet voorzichtig open en las het aandachtig door. Met

een knik gaf hij de bode van het raadhuis opdracht het biljet

aan te plakken op het bord naast de ingang. De tekst was opge-

steld in twee talen, links stond de aankondiging in het Frans,

rechts die in het Nederlands. Conscription luidde de Franse

aanhef, Conscriptie de Nederlandse. Lang hoefden de Hilver-

summers niet na te denken om te begrijpen dat keizer Napoleon

de gevreesde dienstplicht daadwerkelijk had ingevoerd.

Napoleon Bonaparte (1769-1821).De Franse keizer bepaalde in 1810dat de Hollandse departementenonderdeel werden van het Fransekeizerrijk. In 1811 voerde hij ook

hier de dienstplicht in en moestende Hollandse jongemannen dienstdoen in het leger van de empereur.

(Schilderij van Jacques-LouisDavid).

HHT-EP 2014/4 149

Populair was de dienstplicht niet bij de Fransen. Dat wasook niet verwonderlijk want door de vele oorlogen die dekeizer voerde, was de kans groot dat een rekruut zijndiensttijd er niet levend of zonder ernstige kwetsuren afzou brengen. Er was veel verzet in het moederland en deFransen noemden dienstplicht niet voor niets impôt desang, bloedbelasting. Jaarlijks was er een lichting en soms wel meer. Napoleonbepaalde het aantal conscrits dat elke lichting moest ver-schaffen. De Franse bureaucratie verdeelde dat aantal ver-volgens over de meer dan honderd departementen.Vervolgens splitsten de prefecten van die departementen

hun contingent weer uit over de arrondissementenwaarin het departement was verdeeld. De lichting betrofdoorgaans de jongemannen die in het betreffende jaartwintig werden. Zij moesten zich melden op het ge-meentehuis om te worden ingeschreven op de conscrip-tielijst.De meeste Nederlanders waren op de hoogte van de re-gels van de Franse dienstplicht. Het is dan ook aanne-melijk dat veel Hilversumse jongemannen die in 1811twintig zouden worden, zich geestelijk voorbereidden opeen mogelijke loopbaan als rekruut in het Franse leger.Napoleon had echter voor zijn nieuwe Hollandse onder-

150 HHT-EP 2014/4

Bekendmaking door de onderprefekt van het arrondissement Amsterdam dat de twaalf kantonsvan het arrondissement 123 conscrits moeten leveren voor de jaarklasse 1809. (SAGV).

danen een verrassing in petto. Hij maakte een soort in-haalmanoeuvre. In plaats van de jaarklasse 1811 riep hijin de Hollandse departementen de jaarklasse van 1808op, de mannen die in 1788 waren geboren en dus in 1811drieëntwintig werden. In de zeven Hollandse departe-menten moest 3000 man opkomen waarvan er 2000 wer-den toegewezen aan het leger en 1000 aan de vloot. Zemaakten onderdeel uit van de lichting van 1811 in hetFranse keizerrijk waarbij 120.000 man onder de wapenenwerd geroepen. Het oproepen van de jaarklasse van 1808leidde tot grote verslagenheid in het land. Aanvankelijkbleef het bij gemopper, maar naarmate de datum van hetvertrek van de rekruten naderde nam de verbittering toe.In Amsterdam verschenen aanplakbiljetten waarin tegende conscriptie werd gefulmineerd en in Utrecht kwam hettot een opstootje.

Elf rekrutenHilversum behoorde in 1811 samen met Oud- en Nieuw-Loosdrecht, Oud-Oever en Mijnden tot het kanton Oud-Loosdrecht. Dat telde 5819 inwoners en moest – zo was

bepaald – in totaal elf rekruten leveren. Alle jongeman-nen uit het kanton die tot de jaarklasse 1808 behoordenwerden door de onderprefect van het arrondissementAmsterdam, waartoe het kanton behoorde, opgeroepenom zich op 20 maart op 11 uur ’s ochtends te melden inhet stadhuis van Naarden.1 Daar vond de loting plaats. Intotaal ging het om 58 jongens. De maire van Naarden lietin aanwezigheid van de onderprefect van het arrondisse-ment de namen van de jongemannen oplezen. Die tradenvervolgens na het afroepen van hun naam naar voren omhun lot te trekken. Hoe lager het nummer des te groterde kans dat de loteling daadwerkelijk in dienst moest.Ook werden ze gemeten. Rekruten die korter waren dan1,544 meter werden afgekeurd. Ook zij die getrouwdwaren op de dag van het conscriptiedecreet van Napoleonhoefden niet in dienst. Als volgende stap in de procedure moesten de Hilver-summers op 29 maart om 8 uur ’s ochtends verschijnenvoor de Raad van Rekrutering. Ze moesten daarvoor naarAmsterdam want de raad vergaderde in de Amstelkerk.2

De raad keurde de jongemannen, accordeerde eventuele

HHT-EP 2014/4 151

Loting voor de conscriptie in de Amstelkerk in Amsterdam. Een loteling steekt zijn hand in de urn om daaruit zijn lot tetrekken. De loting van de Hilversumse jongemannen die onder de conscriptie vielen vond plaats in het stadhuis vanNaarden en later in de kerk van Loenen. (Gravure van Elizabeth Schmetterling).

vervangers (remplaçanten) en verleende in bijzondere ge-vallen uitstel of vrijstelling. Van de 58 mannen die werdenopgeroepen moesten er elf in actieve dienst, 27 kwamener op de reservelijst, drie waren al als beroeps in dienst ende rest werd afgekeurd. Dat laatste gebeurde om uiteen-lopende redenen zoals doofheid, het hebben van eenhuidziekte, het niet kunnen gebruiken van de rechterarmof een te geringe lengte. Eén van de inwoners van het kan-ton zat in de gevangenis en kon daarom niet worden op-geroepen.3

Bij de lichting van de jaarklasse 1808 bleef het niet. In dezomer van 1811 was het de beurt van de jaarklasse 1809 enin december die van de jaarklasse 1810. De conscriptie-procedure voltrok zich zoals in het voorjaar, zij het dat deHilversummers nu door een wijziging van de indeling vanhet arrondissement niet in Naarden maar in de kerk vanLoenen moesten loten. Van de mannen die voor de actievedienst werden aangewezen kwamen er in de praktijksteeds vijf of zes uit Hilversum. Niet al hun namen zijnmeer bekend maar van de jaarklasse 1809 waren dat Cor-nelis Hennipman, Albert Nieuwenhuizen, Hendrik Fen-nis, Jan Knegt en Willem van der Meer. Hun voornamenwerden in het conscriptieregister op zijn Frans geschre-ven, dus Corneille, Albert, Henri, Jean en Guillaume.4

De mannen die op de reservelijst terechtkwamen ont-

152 HHT-EP 2014/4

Conscrits in actieve dienst jaar-klasse 1809. Lijst met de namenvan de Hilversumse conscrits vande jaarklasse 1809 die voor de ac-tieve dienst zijn opgeroepen.(SAGV).

Uniform van een soldaat in een regiment Infanterie vanLinie. Diverse Hilversummers dienden tijdens de veld-tochten naar Rusland en Saksen bij deze regimenten.(Tekening van D.J. Knütel).

HHT-EP 2014/4 153

sprongen in de meeste gevallen niet de dans. Zij kwamenterecht in onderdelen van de Napoleontische militairestructuur zoals de Nationale Garde of de Garde Soldéevan Amsterdam. Die waren in beginsel bedoeld om bin-nen de grenzen van het land de orde en veiligheid te be-waren. Maar naarmate de keizer meer behoefte kreeg aankanonnenvoer werden ook zij ingezet voor de actievedienst.

VrijwilligersDe Franse Tijd was een tijd van grote armoede. De Repu-bliek leefde voor een belangrijk deel van handel enscheepvaart. Door het verlies van de koloniën en het in-

voeren van het Continentaal Stelsel, dat alle handel metEngeland verbood, was die stil komen te liggen. Veel be-drijven die leefden van de scheepvaart waren failliet ge-gaan. In Amsterdam struikelde je over de bedelaars en erwerden zelfs huizen afgebroken om de stenen in deWaalse departementen te kunnen verkopen. De Hilver-sumse economie deelde, onder meer als gevolg van hetgedeeltelijk wegvallen van Amsterdam als afzetgebied, indeze algemene malaise. Veel Hilversummers gingen ge-bukt onder de armoede. Het was dan ook niet verwon-derlijk dat veel jonge dorpelingen een militaire loopbaanin het leger van Napoleon verkozen boven de uitzicht-loosheid van de Gooise heidevelden. In de periode 1811-

Aanval van Franse huzaren in het Napoleontische leger. Achttien Hilversumse vrijwilligers waren ingedeeld bij het 6eRegiment Huzaren van het keizerlijke leger. (Vive l’Empereur, schilderij van Edouard Detaille).

154 HHT-EP 2014/4

1813 namen niet minder dan vijfentwintig Hilversumsejongemannen vrijwillig dienst in het Franse leger. DeGooiers waren in tegenstelling tot de stedelingen gewendmet paarden om te gaan. Het is daarom waarschijnlijk datde meerderheid van hen terecht kwam bij de cavalerie. Het6e Regiment der Huzaren, dat voornamelijk bestond uitFransen, werd zo verrijkt met achttien Hilversumse re-kruten.5

Ook Jan Kas, een Hilversumse arbeider, kon de eindjesmoeilijk aan elkaar knopen. Hij maakte daarom een af-spraak met Jan van Zijtveld, een welgestelde Maartensdij-ker, om – indien diens zoon Dirk in dienst zou moeten –in zijn plaats de wapenrok aan te trekken. Hij was een vande vele Hollandse remplaçanten die, meestal gedwongen

Tijdens de slag bij Borodino leed zowel het leger van Napoleon als dat van de Russen zware verliezen. De Hilversumse huzarenvan het 6e Regiment onder bevel van kolonel Louis Vallin voerden verwoede charges uit. (Schilderij van Alexander Averianov).

Handtekeningen van Jan van Zijtveld, zijn remplaçantJan Kas, diens vrouw Jakoba, twee getuige en keizer-lijk notaris Jan Perk onder het contract tot remplace-ment d.d. 15 september 1812. (SAGV).

Continentaal Stelsel

In 1806 kondigde keizer Napoleon het Continen-taal Stelsel af. Het stelsel was een verbod van allehandel tussen het Europese continent en Groot-Brittannië. Het kwam neer op een embargo opalle Britse producten. Napoleon wilde hiermee deeconomie van het Verenigd Koninkrijk ontwrich-ten en het land daardoor militair verzwakken. Alsreactie verboden de Britten alle Franse handelmet de rest van de wereld. Het embargo op deBritse producten bleek echter in de praktijk van-wege de grootschalige  smokkel  moeilijk tehandhaven. Het bracht dan ook geen verande-ring in de machtsverhouding. Rusland had veellast van het stelsel. Het land leverde namelijkveel hout voor de Britse vloot. De tsaar wasdaarom ontevreden en zijn alliantie met Napo-leon was moeizaam. Dat leidde in 1812 tot develdtocht van de keizer naar Rusland. Het Conti-nentaal Stelsel had een desastreus effect op deooit zo sterke Nederlandse economie, die was ge-baseerd op de handel via de zee. Met de val vande keizer in 1814 kwam een einde aan het stelsel.

Kaart van Charles Joseph Minard uit 1869 waaropde verliezen van het Napoleontische leger tijdensde veldtocht naar Rusland (1812-1813) grafisch zijnweergegeven. De breedte van de lijnen laat de om-vang van de troepenmacht zien. De heenweg is inbeige, de terugtocht in zwart aangegeven. Onderde kaart is een aanduiding van de temperatuur.(Martingrandjean.ch 2014).

HHT-EP 2014/4 155

156 HHT-EP 2014/4

door de armoede, in dienst traden van Napoleon. De af-spraak over de remplacering werd door keizerlijk notarisJan Perk in een akte vastgelegd. Met de transactie was eenbedrag van 2.200 gulden gemoeid, wat eenzelfde waardevertegenwoordigde als 33.000 euro in de huidige tijd. Hetbedrag werd in gedeelten uitbetaald. Bij goedkeuringdoor de keuringsarts ontving Kas 50 gulden en bij goed-keuring door de Raad van Rekrutering 350 gulden. Hetresterende bedrag van 1.800 gulden werd in wekelijksebedragen van vier gulden uitbetaald aan zijn vrouw Ja-koba.6

De Russische campagneBij de inlijving in 1810 had Napoleon bepaald dat het Ne-derlandse leger werd gereorganiseerd en de verschillendeonderdelen als nieuwe regimenten bij de Franse armeewerden gevoegd. Zo werd het 6e Regiment Infanterie vanhet Hollandse leger, waarin de Hilversumse beroepsmi-

litair Arend Bloemendaal diende, het 123e Regiment In-fanterie van Linie in het keizerlijke leger. De meeste Hil-versumse rekruten kwamen (afgezien van de huzaren vanhet 6e Regiment) terecht bij regimenten die merendeelsuit Hollandse jongemannen bestonden. Na afscheid tehebben genomen van hun geliefden, marcheerden denieuwbakken soldaten naar het depot van hun regiment.Die depots bevonden zich op verschillende plaatsen inFrankrijk. Zo gingen de Hilversumse vrijwilligers Piet van der Stamen Johannes van Iprenberg, die waren ingedeeld bij het125e Regiment Infanterie van Linie, met hun lotgenotennaar Amiens. Hendrik Hogenbirk en Arend Bloemendaalvan het 123e Regiment Infanterie van Linie vertrokken methun maten naar het Noord-Franse Saint Omer. In dezedepots kregen zij hun opleiding en werden zij voorbereidop hun vertrek, begin 1812, naar het oosten. Het was namelijk niet voor niets dat Napoleon in zijn ge-

Hollandse infanteristen tijdens de terugtocht vanuit Moskou. Naar schatting overleefden niet meer dan 500 à 1.000van de 10.000 Hollandse soldaten die aan de Russische campagne begonnen de krijgstocht. (Tekening Jan Hoynckvan Papendrecht).

HHT-EP 2014/4 157

hele rijk in groten getale dienstplichtigen opriep. In 1807had de keizer de vrede van Tilsit gesloten met Rusland.Daarin werd onder meer bepaald dat dit land zich zouaansluiten bij het Continentaal Stelsel. Al spoedig bleek echter dat de Russische kooplieden zichweinig gelegen lieten aan deze verdragsbepalingen. Datwas aanleiding voor Napoleon om een groot leger op debeen te brengen waarmee hij de tsaar weer in het gareelwilde krijgen. Dit leger, La Grande Armée, telde 550.000 à600.000 man. Het bestond behalve uit Fransen uit Duit-sers, Belgen, Hollanders, Polen, Zwitsers, Spanjaarden,Portugezen, Italianen, Illyriërs (uit het huidige Sloveniëen Kroatië) en Oostenrijkers. Het aantal Nederlanderswordt geschat op 15.000 man. De Hollandse eenhedenbestonden uit dienstplichtigen, vrijwilligers en beroeps-militairen. Dat gold ook voor de Hilversummers in deArmée. Daarin maakten naar schatting zo’n 40 à 60 sol-

daten uit het Gooise dorp de Russische campagne mee.De Hollandse regimenten werden ingezet tijdens ge-vechten zoals die bij Orscha, Krasnoye en Polotzk en bijde bloedige verovering van Smolensk. De Russische aan-voerder, generaal Koetoesov, voelde zich niet zeker vanzijn zaak. Hij aarzelde lang voordat hij besloot slag te le-veren tegen Napoleon, de briljante strateeg die al zoveelslagen had gewonnen. Na vele onbesliste confrontaties en terugtrekkende troe-penbewegingen werden de Russen bij Borodino, ten wes-ten van Moskou, gedwongen slag te leveren. Die veldslag,op 7 september 1812, was een van de bloedigste in de ge-schiedenis. Niet alle Hollandse regimenten deden aan deslag mee. De infanterieregimenten van linie, waartoe Vander Stam, Van Iprenberg, Hogenbirk en Bloemendaal be-hoorden, waren achtergebleven om de route naar Mos-kou te beveiligen. Maar de Hilversumse huzaren van het

Tijdens de slag bij de Berezina van 26 tot 29 november 1812 leed het Napoleontische leger zware verliezen. Het 125e Regiment Infanterie van linie, waarin de Hilversummers Van der Stam en Van Iprenberg dienden, werdsamen met het 126e regiment door Napoleon opgeofferd om de overgang van de rivier te dekken. (Schoolplaat Jan Hoynck van Papendrecht).

158 HHT-EP 2014/4

6e Regiment onder bevel van kolonel Louis Vallin voer-den verwoede charges uit tegen hun Russische tegen-standers. ’s Nachts trokken de Russische troepen zich terug, zodatNapoleon Moskou kon bezetten. Hij eiste van tsaarAlexander I een vredesverdrag. Die reageerde echter niet.Moskou, dat grotendeels uit houten huizen bestond,werd door de Russen in brand gestoken. Er zat voor Napoleon niets anders op dan op 19 oktoberterug te trekken naar de zwaar gehavende winterkwartie-ren. Eind oktober sloeg het weer echter om en een weeklater vroren de soldaten bij bosjes dood. De terugtocht vond plaats onder extreem lage tempera-turen door barre streken zonder voorraden. Tot overmaat van ramp werden de soldaten onophoude-lijk geplaagd door aanvallen van kozakken. Tijdens deslag bij Krasnoye werden drie Nederlandse infanteriere-

gimenten vrijwel volledig vernietigd. Dankzij de tweebruggen, die de 400 merendeels Nederlandse ponton-niers over de rivier de Berezina sloegen, konden de res-tanten van de Grande Armée alsnog aan de vernietigingdoor de Russische legers ontsnappen. Het 125e Regiment Infanterie van linie, waarin de Hilver-summers Van der Stam en Van Iprenberg dienden, werdsamen met het 126e regiment opgeofferd om de overgangvan de Berezina te dekken. De divisie waarvan zij onder-deel uitmaakten, was gedwongen zich over te geven ende Hollanders die niet waren gesneuveld, gingen inkrijgsgevangenschap. Slechts enkelen van hen overleef-den de koude, honger en andere ontberingen. Historici schatten dat van het leger dat in juni 1812 Rus-land introk er eind februari 1813 zo’n vierhonderddui-zend waren omgekomen. Van de Hollanders overleefdennaar schatting niet meer dan 500 à 1000 de tocht.

Tijdens de terugtocht vanuit Moskou moesten de restanten van het Napoleontische leger de rivier de Berezina over-trekken. Dankzij de twee bruggen, die de merendeels Nederlandse pontonniers sloegen, kon een groot deel van detroepen alsnog aan de vernietiging door de Russische legers ontsnappen. (Onbekende schilder, Musée de l’Armée,Parijs).

De Saksische campagneTerug in Parijs haastte Napoleon zich zijn gehavendeleger weer op sterkte te brengen. Overal in zijn rijk en dusook in de Hollandse departementen werden nieuwedienstplichtigen opgeroepen en paarden gerekwireerd.De Hollandse rekruten, naar schatting zo’n 10.000, kwa-men voor een belangrijk deel terecht bij de Hollandseeenheden die de Russische veldtocht hadden overleefd enzo weer op sterkte werden gebracht. Maar anderen wer-den toegevoegd aan regimenten waarin vooral buiten-landers dienden. Onder hen waren de HilversummersAbraham Hordijk, Jan Corton en Pieter de Birk. Hordijk was net zeventien toen hij als vrijwilliger in diensttrad van het 2e Regiment van de Chevau-légers Lanciersvan de Keizerlijke Garde in Versailles. Hij werd daar aan-gesteld als trompetter. Corton en De Birk dienden bij dat-

zelfde regiment als lansier.7 Eind april 1813 trok Napo-leon met zijn nieuwe leger over de Saale naar Saksen.Daarmee begon de zogeheten Saksische campagne diezou leiden tot zijn nederlaag bij Leipzig op 18 oktober vandat jaar tegen de Russen, Oostenrijkers en Pruisen. Hetrestant van zijn armee trok zich terug op Mainz. De ge-demoraliseerde mannen verzamelden zich daar onderslechte hygiënische omstandigheden, dicht opeen gepakten zonder voldoende voedsel. In november brak een besmettelijke ziekte uit, de vlekty-fus, waaraan tienduizenden soldaten bezweken. Een vanhen was Abraham Hordijk, de jonge Hilversumse trom-petter. Corton en De Birk overleefden de ineenstortingvan het keizerlijke leger. Begin 1814 zagen zij hun kans waar en deserteerden. MetNapoleon was het gedaan, de keizer werd gedwongen af-stand te doen en tsaar Alexander deed op 31 maart 1814

HHT-EP 2014/4 159

Verklaring dat Gerbert Verweij uit Hilversumals vrijwilliger in actieve dienst is bij het 6eRegiment Huzaren in het leger van Napoleon.(SAGV).

Gegevens

De gegevens van de Hilversumse soldaten in deNapoleontische legers zijn te vinden in de stam-boeken van de regimenten waarin zij dienden.Die bevinden zich bij de Service Historique de laDéfense in het Château de Vincennes bij Parijs.De Franse archivarissen hebben inmiddels eendeel van de stamboeken gescand en onlinegezet.Maar wie kennis wil nemen van de registers dienog in bewerking zijn (onder meer die van het 6e

Regiment Huzaren waarin veel Hilversumse vrij-willigers dienden), dient een bezoek te brengenaan het Franse archief. Schrijver dezes is daar nogniet aan toe gekomen. Maar uitgaande van zeslichtingen waarbij gemiddeld vijf à zes rekrutenvoor de actieve dienst werden aangewezen, als-mede van de genoemde 25 vrijwilligers en eenaantal beroepsmilitairen zullen tussen de 50 en70 Hilversumse jongemannen op een bevolkingvan 3.614 zielen hebben meegevochten in de le-gers van Napoleon. Aangenomen kan wordendat slechts een klein deel van hen die veldtochtenheeft overleefd.

luid toegejuicht door de Parijse bevolking zijn intrede inde Franse hoofdstad.

VerliezenDe Hollandse eenheden hadden grote verliezen geledentijdens de Russische veldtocht. Aangenomen wordt datook slechts een klein deel van de Hollandse soldaten deSaksische campagne heeft overleefd. Volgens een voor-zichtige raming vonden als gevolg van beide veldtochtentussen de 20.000 en 25.000 jongemannen uit de Hol-landse departementen op een bevolking van ruim tweemiljoen de dood. De Napoleontische oorlogen van 1812en 1813 betekenden daarmee de grootste militaire cata-strofe in de Nederlandse geschiedenis. Ter vergelijking:tijdens de Tweede Wereldoorlog lieten 8000 Nederlandsemilitairen (op een bevolking van negen miljoen) hetleven.8

160 HHT-EP 2014/4

BRONNENStreekarchief Gooi- en Vechtstreek (SAGV), Archief vanhet dorpsbestuur van Hilversum.Courrier d’Amsterdam=Courier van AmsterdamService Historique de la Défense in het Château de Vin-cennes

LITERATUURColenbrander, H.T., Inlijving en opstand (Amsterdam1913).Crépin, Annie, Histoire de la conscription (Parijs 2009).Hoogenraad, Pieter, Bloedbelasting. De conscriptie in het de-partement Zuyderzee (1810-1813) (masterscriptie, 2012).Naber, Johanna W.A., Overheersching en Vrijwording, Ge-schiedenis van Nederland tijdens de inlijving bij Frankrijk, juli1810 - november 1813 (Haarlem 1909).Sabron, F.H., Geschiedenis van het 124ste Regiment Infanterievan Linie onder keizer Napoleon I (Breda 1910).Zamoyski, Adam, 1812. Napoleons fatale veldtocht naar Mos-kou (Amsterdam 2004).

NOTEN1 Conscriptie van 1809, besluit van prefect De Celles van13 maart 1811, Courrier d’Amsterdam, 15 maart 1811.

2 Idem van 16 maart 1811, Courrier d’Amsterdam, 21 maart1811.3 Arrondissement d’Amsterdam, 15e Canton Oud-Loos-drecht, Classe 1809, Liste de tirage. Archief Dorpsbe-stuur vanHilversum, inv. nr. 060+L192.4 Extrait de la liste des conscrits de la Commune de Hil-versum, appelés à l’activité pour la classe de 1809, SAGV,Arch.Dorpsbestuurvan inv. nr. 060+L192.5 Register opgemaakt door het gemeentebestuur hou-dende verklaringen van vrijwillige dienstneming 1811-1813, SAGV, Arch.Dorpsbestuurvan, inv. nr. 060+187.6 Contract tot remplacement d.d. 15 september 1812,SAGV, Oud Notarieel Archief (ONA) inv.nr. 1926 nr. 169.7 Ministère de la Défense, Registre-matricule du 2e Régi-ment de Chevau-légers Lanciers de la Garde Impériale,nrs. 1773, 2137 en 2138.8 De Erelijst van Gevallenen 1940-1945, die in de hal ligtvan het gebouw van de Tweede Kamer, telt 18.000namen. Wanneer we van dit aantal de 7000 gevallen be-manningsleden van de Nederlandse koopvaardijschepenen de 3000 omgekomen verzetsmensen aftrekken, res-teren 8000 gesneuvelde militairen van de KoninklijkeLandmacht, de Koninklijke Marine en het Koninklijk Ne-derlands-Indisch Leger.

Pagina uit het stamboek van het 2e Régiment de Chevau-légers Lan-ciers de la Garde Impériale met de gegevens van de Hilversumse trom-petter Abraham Hordijk (nr. 1773). Hordijk overleefde de slag bij Leipzigmaar overleed later in Mainz aan de vlektyfus.(Ministère de la Défense,Mémoire des hommes).