50

1913: Viering honderd jaarKoninkrijk Feestterrein met stadje ‘Oud-Deventer’

Lamberthe de Jong m.m.v. Annelien Keen

De Onafhankelijkheidsfeesten van honderdjaar Koninkrijk der Nederlanden werden in1913 in het hele land groots gevierd. In vrij-wel alle steden en dorpen organiseerdenfeestcomités volksfeesten voor jong en oud.Landelijk werd een gedenkpenning gesla-gen en een speciale onafhankelijkheidsvlagontworpen. Een ode aan het vaderlandwaarvoor de burgerij en overheid zich ge-zamenlijk inspanden. Ook in Deventerstelde een feestcomité een uitgebreid pro-gramma samen en kwam er zelfs eenfeestterrein met het namaakstadje Oud-Deventer. Verder speelde het plaatselijkgarnizoen de schermutselingen na uit1813 en 1814 tussen de Franse troepen,de kozakken en de Nationale Militie. Fo-tograaf J.H. Rutgers legde de gebeurte-nissen vast op glasplaten.Opmerkelijk is wel dat Deventer pas op26 april 1814 werd ‘bevrijd’ van de

Franse overheersing. In 1864 vierde Deventer deze bevrij-ding met diverse feestelijkheden voor jong en oud.1 Overi-gens ook in 2014, zowel in Deventer als in Bathmen.2 In1913 deed de stad echter mee met de landelijke feestdagen,maar wel onder de titel ‘Deventer’s Ontzet’.

De Deventer feestcommissiemaakte voor de Onafhankelijk-heidsfeesten van 1913 een zoge-naamde feestwijzer.

51

Deventer bleef bezet door de Fransen, ook toen Napoleon alwas verslagen in oktober 1813. Reden voor de overwinnaarsom kozakken en Pruisische troepen naar Overijssel te sturen.De kozakken trokken vanaf Zwolle via Veessen naar Deventeren vielen de stad op 26 november 1813 aan, maar de Fransenwisten de aanval af te slaan. Gravure van Nicolaas Sonnen-berg (1772-1822).

De meeste Franse troepen vertrokken uitNederland na de overwinning op Napo-leon in de slag bij Leipzig in oktober 1813,maar Deventer bleef in staat van beleg endat trok zelfs extra soldaten aan, zodat eruiteindelijk 1.600 manschappen in de ves-ting verbleven. Begin november arriveer-den er in Overijssel diverse eenhedenkozakken en Pruisische troepen om de op-standen tegen de nog aanwezige Fransente ondersteunen. De kozakken (te paard)vertrokken uit Zwolle aan de westkantvan de IJssel naar het zuiden en stakenover bij Veessen. Een verrassingsaanvalop de Brinkpoort op 12 november 1813mislukte, vooral omdat de Fransen eengebied rondom de inmiddels versterktestad kaal hadden gebrand en huizen opde wallen hadden afgebroken. Een tweedepoging op 26 november mislukte even-eens. Het grootste deel van de kozakkentrok verder naar Zutphen, maar de restwerd met hun paarden ingekwartierd inde omringende dorpen, bepaald niet totgenoegen van de bewoners. Het beleg ende blokkade van de stad duurde uiteinde-lijk zes maanden en bevoorrading wasnauwelijks mogelijk.Begin 1814 werden de belegeraars ver-sterkt met de nieuw opgerichte NationaleMilitie. In februari kwam de erfprins (delatere koning Willem II) zelf de blokkadeinspecteren. Hij bezocht toen ook Bathmen.4

De bevrijding en overgave van het Fransegarnizoen vonden pas plaats op 26 april.De Franse troepen kregen een vrijgeleideen vertrokken over de Schipbrug. Als laat-ste stad was Deventer ook vrij! Nederland was toen al vijf maanden eensoevereine monarchie onder koning Willem I.

Voorgeschiedenis 1813-18143

Het Franse garnizoen, dat tot 26 april 1814 in Deventer bleef,staat (rond 1800) opgesteld op de Brink. De militairen heb-ben geweren met lansen en dragen een witte broek metblauwe korte jas, oranje sjerp om hun middel en een hogecap met gele band en pluim. Voor de groep staan enkele offi-cieren en een zit te paard. Aquarel van Nicolaas Sonnenberg(1772-1822).

De Onafhankelijkheidsfeesten van1913 duurden ruim een week, van 13tot en met 20 juli. Zoals gebruikelijkbij zulke evenementen werd er eenuitgebreide feestwijzer gepubliceerdmet de titel ‘Eeuwfeest Deventer’sOntzet’.5 De feestwijzer telde 76 pagi-na’s en was te koop voor 15 cent. Hetcomplete programma stond erin endankzij tientallen advertentieswaren de kosten gedekt. Op de ach-terpagina adverteerde de firma Bus-sink met Deventer Koek. Veel notabelen en ondernemerszaten in de organisatie. Burge-meester W.H.F. baron van Heem-stra was voorzitter van hetEere-Comité. Ook garnizoenscom-mandant R.G.B. van Overveldtwas lid van het Eere-Comité even-als gedeputeerde H.J. Jordens, dedrie wethouders B. Beltman,H.W. Bunschoten, J.P.S. Gualthé-rie van Weezel en verder M.E.Houck, erelid van de DeventerOranjevereniging en museum-directeur. Het echte werk werdechter gedaan door het elfleden tellende Hoofd-Comitéen negentien (!) commissies,waarvan alle leden met naam entoenaam in de feestwijzer staan. Decommissies regelden onder meerhet feestterrein, verlichting, kos-tuums, muziek & zang, militairezaken, winkels, taveernes, kinder-feesten, bloemencorso et cetera. Alle commissieleden kregen een rood-wit-blauwe strikmet vermelding van comité of commissie.Tijdens de feestweek verscheen vier keer een speciale krant: Opregte Deventer Nieustydinghe.Officieele Courante van de Stad: Oud-Deventer.6 In het Nederlands uit 1813 werden daarin mede-delingen zowel uit 1813 en 1814 als uit 1913 gedaan aan de ‘burgeressen en burgers’. Ookin dit krantje werd weer veel geadverteerd. Uiteraard deed het gewone Deventer Dagblad uit-gebreid verslag van alle feestelijkheden.

Liever een zwembad… Het college van B en W stelde op 27 maart aan de raad voor om3.000 gulden beschikbaar te stellen voor de viering. De fractie van de SDAP protesteerdedaartegen met een manifest, men zag liever een volkszwembad komen.7

52

De Opregte Deventer Nieustydinghe was bestemd voor het (nep)stadje Oud-Deventer en geschreven in de stijl van 1813.

53

In de raad van maandag 7 april werd er opnieuw gesteggeld over de subsidie. Via een inza-meling onder de burgerij was er 5.400 gulden ingezameld (in de arbeidersbuurten werdminder gegeven), de Oranjevereniging stelde 1.000 gulden beschikbaar, de feestcommissie1.500 en de gemeente dus 3.000 gulden. De SDAP vroeg zich af of de arbeiders wel plezierzouden beleven aan het feestvieren, deze hadden het al zo moeilijk. Met vier SDAP-stem-men tegen werd het voorstel voor de subsidie echter aangenomen. Buiten de subsidie omzouden ook de overheidsgebouwen worden versierd op kosten van de gemeente. Raadslid Wansink van de SDAP had tijdens deze raadsvergadering veel kritiek op de keuzevan de vaderlandse liederen die de schoolkinderen moesten instuderen voor een samen-zang. Het betrof onder andere het Wilhelmus en Wien Neerlands Bloed. Hij noemde deze ‘rommel’. Later liet de feestcommissie weten dat 3.000 gulden niet voldoende was, gezien de voor-waarden die de gemeente stelde. In de raad van 22 april staakten toen de stemmen overeen verhoging. Naar aanleiding van de ‘spottend-kritiserende’ opmerkingen in de raad be-sloot het Hoofd-Comité de aanvraag voor extra subsidie in te trekken en het programmaenigszins aan te passen.

Garnizoen verkleed. Ook het garnizoen werd betrokken bij het feest. Het bestond toen uithet 4de Regiment Huzaren en het 2de Bataljon van het 19de Regiment Infanterie.8 Een leuktijdverdrijf voor het leger, want er was in die tijd weinig te doen en de mobilisatie in 1914was immers nog ver weg. De militaire gebeurtenissen uit 1813 en 1814 werden door de sol-daten nagespeeld in spiegelgevechten. De kapel van de huzaren en de twee militaire mu-ziekcorpsen speelden bij optochten in de stad en op het feestterrein. Een aantal huzaren (te paard, net als de kozakken) werd in kozakkenuniformen gestoken.Een deel van de infanteristen kreeg Franse uniformen en geweren met lansen uit 1813 eneen ander deel werd gekleed in uniformen van de Nationale Militie, opgericht in 1814. De officieren waren wekenlang bezig om de pelotons de exercitiereglementen van 1813 bijte brengen.9 Het ging bij de herdenkingsplechtigheden dan ook foutloos. ‘De Franse infan-terie stond voorbeeldig in het gelid, slobkous aan slobkous en bajonet aan bajonet’, aldushet Deventer Dagblad. Wie de kosten betaalde van de militaire kostuums in de stijl van 1813,is niet duidelijk.

Stadje Oud-Deventer. Op een nog onbebouwd stuk grond bij de St. Jurriënstraat verreeshet stadje Oud-Deventer met onder meer een miniatuur Bergpoort en Vischpoort, eenstadhuis en allerlei echte winkels als ‘De Melkboer’, ‘De Vergulden Bijbel’, de winkel vankoekbakker Jacob Bussink en verder het Stadswijnhuis De Steerne. Rondom het terreinkwam een aarden wal en op het terrein zelf enkele tuinen en terrassen. De leiding was inhanden van decorateur E. (Engelbartus) Bokhorst en kunstschilder Denekamp.10 Er waszelfs een stadhuis gebouwd waar (nep)huwelijken konden worden gesloten met trouwak-tes en al. De namen van de gehuwden stonden in de Nieustydinghe, evenals die van Devente-naren die zich als ‘Poorter’ hadden aangemeld. Er werkten 24 Deventer bedrijven mee aanhet stadje. De ‘bewoners’ werden gekleed in de mode van begin 1800. Ook burgemeesterVan Heemstra en de meeste commissieleden waren in passend kostuum: sommigen alsburger, anderen als militair, zoals de commandanten uit 1813.De architecten J.D. Gantvoort en W.P.C. Knuttel ontwierpen 26 gevels die onder anderendoor Bokhorst en Denekamp werden beschilderd. Bokhorst reisde zelfs naar Amsterdamom een ‘kiek’ te maken van de fragmenten van de gesloopte Bergpoort die herbouwd is inde tuin van het Rijksmuseum.11 De afbeeldingen werden precies nageschilderd.

54

De poorten waren tevens toegang tot het feestterrein. De entree was 75 cent voor een dag-kaart (een zogenaamd ‘Poortersbewijs’) en 3 gulden voor een weekkaart.12 Op het aangren-zende terrein achter de Borgelerstraat en Boxbergerweg kwam een ‘plein voor vermaak’met onder meer een stoomcarrousel en een ‘dwaaltuin’, voor jong en oud. Tussen Brinken feestterrein voerde stalhouderij Sonnenberg (de grootste en beste stalhouderij van destad) dagelijks een diligencedienst uit in Oud-Hollandse stijl. Voor de prijs van 10 cent konmen meerijden. Veel straten en overheidsgebouwen werden versierd. Elke buurt of straat had een eigen co-mité, dat geïnstrueerd werd op het stadhuis. Veel straten in het centrum werden versierdmet dennengroen, soms in bogen, dan weer zigzag of met rechte lijnen tussen de huizen.Ook in de volksbuurten en omgeving Zwolseweg werd ‘lustig’ versierd. Hier en daar wer-den feestpoorten opgericht.Volgens het Deventer Dagblad van 14 juli leek de feeststemming wel op die van de kronings-feesten in 1898 ter gelegenheid van de inhuldiging van de toen achttienjarige koninginWilhelmina. De redactie van de krant vroeg zich ook af waar al het dennengroen tochvandaan kwam, zoveel was er niet in de omgeving van de stad.

Plattegrond van Deventer 1913 met linksboven het nog onbebouwde feestterrein aan de St. Jurriënstraat. Hier werd het stadje Oud-Deventer opgetrokken. De optocht op 15 juli vanaf de Boreel via de Brink en Zwolseweg eindigde op dit feestterrein.

55

Toneelvereniging Demosthenes opende de feestweek op zondag 13 juli 1913 met de opvoering van het po-pulaire stuk ‘Willem Willemsz of de Franschen in Deventer’ in de Schouwburg aan het Grote Kerkhof. Hetdecor was ontworpen door ‘decorateur’ Bokhorst.

Op 15 juli 1913 opende de feestweek met een grote optocht van het garnizoen, hier op de Brink. Het trom-petterkorps van de huzaren rijdt voorop. De hele stad was versierd en overal wapperden vlaggen. Er wasveel publiek.

56

Alle ‘aanvoerders’ van de diverse militaire groeperingen staan hier in kostuums uit 1813 – met steken enkozakkenmuts – op de Brink.

Een deel van de Infanteristen van het garnizoen was gekleed in het uniform van de Nationale Militie (opge-richt in 1814, dit is nu de Landmacht). Wie al die uniformen van het leger heeft betaald, is niet duidelijk. Inieder geval niet de gemeente… De foto is genomen op de Pikeursbaan, voor de oude stallen.

57

De huzaren van het 4de Re-giment werden in kozakkenuni-formen gestoken voor de optochten de spiegelgevechten op dePlatvoet. Het gevecht ging tussende Fransen en de kozakken ge-heel in stijl volgens de bevrijdingop 26 april 1814.

Het trompettercorps van de huzaren van het 4de Regiment in kozakkenuniform voor deaanvang van het spiegelgevecht(op de Platvoet).

Klaar voor de spiegelgevechtentussen kozakken en Fransen, netals in 1814. Het toegestroomdepubliek kijkt toe.

58

Franse bewaking bij het ‘stadhuis’ van het stadje Oud-Deventer op het feestterrein aan de St. Jurriënstraat.Een deel van het infanteriegarnizoen is gekleed in uniformen uit 1813.

De Nationale Militie uit 1814 staat met de bajonet op het geweer bij het stadhuis van Oud-Deventer.

59

De nagebouwde Bergpoort stondbij de ingang van het feestterreinaan de St. Jurriënstraat. Ook deVischpoort was nagebouwd. Voorde toegang moest 75 cent perdag worden betaald. De decora-ties zijn van Bokhorst die daar-voor de oorspronkelijke,afgebroken poort bekeek. Depoort staat nog steeds in de tuinvan het Rijksmuseum te Amster-dam.

Militairen, burgemeester en andere notabelen voor het nage-bouwde stadhuis in het stadjeOud-Deventer op het feestterreinaan de St. Jurriënstraat. Deheren zijn gekleed volgens demode van 1813.

De ‘raadsvergadering’ uit 1813werd nagespeeld op 18 juli inhet nagebouwde stadhuis op hetfeestterrein. In de Nieustijdingheen in het Deventer Dagbladstond een uitgebreid verslag.Vanwege het succes werd deraadsvergadering herhaald opzondag 20 juli in de Schouw-burg.

60

De drukte op het feestterrein aan de St. Jurriënstraat op 15 juli, na de optocht (in de regen). De nagebouwde gevels zijn goed te zien. Honderden mensen liepen rond in het stadje Oud-Deventer. Op vrijdag 18 juli was er een echte markt.

De Nationale Militie (uit 1814) betreedt het feestter-rein aan de St. Jurriënstraat om de intocht op 26april 1814 na te spelen en de Fransen weg te jagen.Op de achtergrond is de Vischpoort te zien.

Het stadje Oud-Deventer bestond uit nagebouwdewinkels van 28 plaatselijke ondernemers. Rechtsop de foto herberg ‘De Duiventil’ die in het toneel-stuk ‘Willem Willemsz of de Franschen in Deven-ter’ een grote rol speelt. De huizen en het stadjeOud-Deventer waren ontworpen door de architec-ten Gantvoort en Knuttel; decorateurs Bokhorst enDenekamp beschilderden alle gevels.

61

Winkels op het feestterrein aan de St. Jurriënstraat met bewoners van Oud-Deventer in de mode van 1813.

Herdenkingszuil op de Brink.

Burgemeester Van Heemstra en garnizoenscom-mandant Van Overveldt in een karos op het feestter-rein Oud-Deventer. Zij reden op 15 juli mee in deoptocht vanaf de Brink door de feestelijk versierdestad naar de officiële opening.

62

Programma van dag tot dag: 13-20 juli 191313

Toneelstuk. Op zondag 13 juli startte de feestweek met de opvoering van het populaire toneelstuk ‘Willem Willemsz of De Franschen in Deventer’. Dit vond plaats in de Schouw-burg, door de in 1904 (her)opgerichte toneelvereniging Demosthenes. Auteur van dit stukdat bij veel evenementen in de negentiende eeuw al was gespeeld, was de bekende Deven-ter toneelschrijver J.H. Ankersmit Wzn. De decors met natuurgetrouwde Deventer pandenwaren ontworpen door ‘decorateur’ Bokhorst.14

Feestcantate. Op maandagavond 14 juli zongen vierhonderd dames en heren mee in deFeestcantate 1913 in de Grote Kerk. Honderden bezoekers kwamen af op dit concert. Eerstzong men gezamenlijk het Wilhelmus en Wien Neerlands Bloed, begeleid ‘met machtige ac-coorden van het mooie kerkorgel’, aldus het Deventer Dagblad. Aan het slot van de uitvoe-ring werd opnieuw het Wilhelmus gezongen door alle aanwezigen.

Optocht en opening. Op dinsdag 15 juli barstten de feestelijkheden pas echt los, helaasmet slecht weer. Om 8 uur ’s morgens liepen er al muziekcorpsen van de infanterie en decavalerie door de stad. ’s Middags konden de toeschouwers – in de stromende regen – eenoptocht bekijken vanaf de Boreelkazerne via de Keizerstraat, Lange Bisschopstraat en viade Zwolseweg naar het feestterrein. De ‘Franse’ infanterie liep mee, de marechaussee, gen-darmes en kozakken (te paard), verder het trompettercorps te paard van de huzaren en derijtuigen met de comitéleden. Het stadje Oud-Deventer werd daarna door de Franse troe-pen ‘bezet’. Op het feestterrein vond de officiële opening plaats, waarna alle gewone burgers welkomwaren en de kapel van de huzaren speelde. Het terrein was ondanks de regen stampvol.Volgens het Deventer Dagblad van 15 juli genoten de bewoners zeer van deze ‘kleurigen mili-taire optocht’, al werd het plezier enigszins vergald door ‘Pluvius’.

Spiegelgevechten. Op woensdag 16 juli – met motregen – werd het ontzet van de stad na-gespeeld. Duizenden Deventenaren en inwoners van aangrenzende gemeenten genoten opde Platvoet van een spiegelgevecht (uit 1813) tussen de kozakken en de Franse bezetters.Het binnentrekken van de Nationale Militie en de overgave en uittocht van de Fransen viade Schipbrug – op 26 april 1814 – werden ook uitgebeeld. Diezelfde dag (dus 16 juli 1913)werd een dankdienst gehouden in de kerken van Deventer, net als in 1814.

Zingende kinderen en vuurwerk. Op donderdag 17 juli verzamelden 2.500 kinderen vande veertien lagere scholen in de stad zich bij de kazerne. In optocht (en verkleed in de stijlvan 1814) liepen ze naar de Brink waar een samenzang plaatsvond, begeleid door de De-venter Orchestvereeniging en de kapel van de huzaren. De feestliederen stonden ook in defeestwijzer: onder meer het Wilhelmus, Wien Neerlandsch Bloed en ’t Is Plicht dat iedere jongen.De kinderen moesten de teksten uit het hoofd leren, zelfs de vier coupletten van het ietsgewijzigde Deventer Volkslied, ‘Laat, Deventer burgers, laat klinken uw lied’.15 Daarna volg-

63

den voor de kinderen diverse voorstellingen in de schouwburg, poppenkast, openlucht-voorstellingen en natuurlijk de stoomcarrousel. Zelfs de kleintjes van de ‘bewaarscholen’genoten van poppenkast en goochelaars. ‘s Middags was er een bloemencorso dat eenroute door de hele stad volgde, vanaf de kazerne aan de Pikeursbaan tot aan het feestter-rein bij de St. Jurriënstraat. Tegen de avond was de stad feestelijk verlicht. Het Deventer Dag-blad beschrijft het uitgebreid. Het gotische Waaggebouw ‘gloeide tot boven de wijzerplaatvan tintelende waslichtjes. Op het Grote Kerkhof was een vuurvlam die de kerk en de rui-ten in een rossige gloed zette en op de ommegang van de toren werd Bengaals vuur afge-stoken.’ Ook de Nieuwe Markt was verlicht evenals andere straten zoals de netgereedgekomen Kromme Kerkstraat, die met honderden oranje lampions was versierd. De dag eindigde met een groot vuurwerk op de stadsweide, aan de overkant van de IJssel.Duizenden verzamelden zich en op de rivier zelf voeren boten vol toeschouwers langzaamheen en weer.

Markt en raadsvergadering. Op vrijdag 18 juli kon het publiek naar een speciale markt-dag op het feestterrein, waarbij aan de winkelende huisvrouwen werd verzocht om de in-kopen zo veel mogelijk op die markt en in de winkeltjes te doen! Ook de ‘landbouwendebevolking’ uit de omgeving kwam naar het feestterrein om pret te maken, meldt het De-venter Dagblad. ’s Middags was er een voorstelling van de ‘raadsvergadering’ van het stadjemet uitgebreid verslag in de Nieustydinghe.

Bioscoop. Op zaterdag 19 juli konden de schoolkinderen naar een speciale Bioscope-voor-stelling met historische tableaus. Daar werd onder andere de Slag bij Waterloo uit 1815uitgebeeld, hoewel die in 1814 nog niet had plaatsgevonden. ’s Avonds zou het stadje Oud-Deventer worden geïllumineerd, maar vanwege storm en regen kon dat niet doorgaan.

Slot met kozakkenbegrafenis. Op de slotdag, zondag 20 juli, werd op veler verzoek defeestcantate uit de Grote Kerk herhaald evenals de ingestudeerde ‘raadsvergadering’ metopnieuw veel bezoekers. De dag eindigde heel bijzonder met de ‘begrafenis’ van een ’smorgens ‘opgehangen’ kozak, een schouwspel dat ook door veel bezoekers werd bijge-woond. Bijzonder detail: tijdens de zogenaamde begrafenis werd gecollecteerd door de Vereeniging ter Bestrijding van de Tuberculose… Ook het slotfeest op het terrein bij de St. Jurriënstraat werd door honderden bijgewoond, en ging door tot in de late uurtjes. Pas om 3 uur ’s nachts was het stil.Vrijwel iedere dag organiseerde het feestcomité een bal, concerteerden de kapel van de huzaren en muziekkorpsen uit Deventer, Twello en zelfs Wijhe. Ook de Mandolineclub gaf een concert en de beroemde bas Johan Schmier uit Leiden zong feestliederen in deSchouwburg.

64

n Drs. Lamberthe de Jong is historisch publiciste. Drs. Annelien Keen is beheerder historisch beeldmateriaal bij het Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek. Zij zijn redacteur van het Deventer Jaarboek.

Tot slot. Het Onafhankelijkheidsfeest in 1913 werd in Deventer uitgebreid gevierd. Voor deDeventenaren van hoog tot laag en van jong tot oud waren er festiviteiten georganiseerd.Het moet een enorme organisatie zijn geweest die maanden voorbereiding vergde. Ook deraad was positief, afgezien van de negatieve reacties van de SDAP. Voordeel was dat in destad een garnizoen van cavalerie en infanterie was gehuisvest, waardoor de militaire ge-beurtenissen in volle glorie konden worden uitgebeeld. Over de kosten van de militairen is(nog) niets bekend. Mogelijk heeft het ministerie de kosten voor de tientallen speciale uni-formen inclusief de bajonetten en slobkousen van de deelnemers betaald.Het Deventer Dagblad van maandag 21 juli prijst de organisatie en de krant meldt ook datde feesten financieel succesvol waren. Er kwam meer dan 3.000 gulden aan entree binnenen dat bleek voldoende om de kosten te dekken, naast het al beschikbare budget van ge-meente, Oranjevereniging en burgerij. De enige wanklank op de geslaagde feestweek bleek het slechte weer met veel regen enstorm.

Een gezellige picknick van garnizoensofficieren met hun dames (uiteraard in de kleding van 1913!) tijdens de Onafhankelijkheidsfeesten.

65

NOTEN

1 C.M. Hogenstijn, ‘Laat, Deventers veste, laat klinken uw lied. De bevrijding van 1814 herdachtin 1864’, in: Dank voor De Gulden Adelaar 2014, Deventer 2014.2 Bijeenkomst in de Bergkerk van Deventer op 26 april 2014; Historisch festival ‘Bathmenspant de kroon’, 29 mei – 1 juni 2014. 3 Clemens Hogenstijn, ‘Deventer belegerd en bevrijd, tweehonderd jaar na 26 april 1814’, in:Jos Paardekooper en Clemens Hogenstijn, Kozakken in Deventer’, Deventer 2014, p. 19-30; HenkSlechte, De geschiedenis van Deventer. Deel II. Nieuwe en Nieuwste tijd, Zutphen 2010, p. 586-588. 4 De erfprins bezocht op 27 februari 1814 Bathmen en de blokkade rond Deventer. Zie: Bathmenspant de Kroon. 200 jaar activiteiten van de Bathmense Oranjecommissie, Bathmen 2013, p. 11-18.5 Eeuwfeest Deventer’s Ontzet. Officieel Programma voor de te houden feesten ter gelegenheid van het Onaf-hankelijkheidsfeest op 15 tot en met 20 juli 1913. Uitgegeven door het hoofdbestuur der feesten te Deventer. SAB, Archief Signatuur Dv oct 314.6 Opregte Deventer Nieustydinghe. Officieele Courante van de Stad: Oud-Deventer, verschenen op 15, 16,17 en 18 juli 1913. SAB, Archief ID 1333 Familie Houck I, inv. nr 755.7 De informatie over de gemeenteraad komt uit het Deventer Dagblad van 27 maart, 8, 23 en 30april 1913.8 Ach Lieve Tijd. 1000 jaar Deventer, de Deventenaren en hun soldaten, Zwolle 1990.9 W.W. Hopperus Buma, ‘De Onafhankelijkheidsfeesten in 1913’, in: Deventer 400 jaar vestingstad.Hoofdstuk XXIV, p. 373-374. Niet gepubliceerd. SAB, Archief. ID 1205. 10 Deventer Dagblad 3 juli 1913. Zie ook De kunstenaarsfamilie Bokhorst. Verrassend Veelzijdig, Deven-ter 2014.11 Anno 2014 staat de herbouwde poort uit 1619 daar nog steeds. Zie J. Magdelijns, ‘Een “Belve-dère”op de Bergpoort’, in: Deventer Jaarboek 2003, p. 55-63. 12 Nieustydinghe, 15 juli 1913.13 Zie voor de gebeurtenissen de feestwijzer en het Deventer Dagblad, 3, 15, 16, 18, 19 en 21 juli1913.14 Jos Paardekooper, Theater aan de IJssel. Een geschiedenis van de Deventer Schouwburg, Kampen2006, p. 31-35.15 JP (= Jan Poelhekke) schreef het Deventer Volkslied ‘Laat, Deventers veste, laat klinken uwlied’. De complete tekst staat onder meer in Dank voor De Gulden Adelaar 2014, p. 17 en 18. In1913 werd de eerste zin gewijzigd in ‘Laat, Deventer burgers, laat klinken uw lied’, zie EeuwfeestDeventer’s Ontzet, pag 53. Het werd gezongen op de wijs van ‘O schitterende kleuren van Neder-lands Vlag’.