Hfdst 4: Politieke regimes en politieke systemen

• Definities:

• Politiek regime (p 22-23): de manier waarop de politieke macht(en) worden georganiseerd

• Hoe worden ze aangewezen

• Wat zijn hun bevoegdheden

• Welke regels regelen hun onderlinge verhoudingen

• Politiek systeem (type regime): soorten van politieke systemen binnen een regime: studie van de actoren

• Oudere classificaties van politieke regimes (Aristoteles, Montesquieu, Rousseau, …)

-hedendaagse classificatie

1. autoritaire regimes

2. (totalitaire regimes)

3. democratische regimes

Voorafgaande beschouwingen

- Democratie is uitzonderingsregime

- Poreuze grenzen tussen verchillende soorten regimes

- Er is niet noodzakelijk een evolutie in de tijd

Democratie, een omstreden begrip

• Geen algemeen aanvaarde definitie, vandaar voorstel Dahl om term democratie in pol. wet. te vervangen door ‘polyarchie’

Toch zekere consensus over 3 minimum voorwaarden:

1. uiteindelijke macht = burgers (sociaal-contract begrip)

2. macht wordt volgens vastliggende regels uitgevoerd (rule of law)

3. individuele rechten en vrijheden van burgers worden gerespecteerd en beschermd

Gradaties binnen respect voor deze 3 minimumvoorwaarden : vbn:

• Respect voor individuele rechten en vrijheden: vb: ook socio-economische grondrechten

• Respect voor individuele rechten en vrijheden: daadwerkelijke persvrijheid

• Respect voor individuele rechten en vrijheden: bescherming minderheden

• Macht gaat uit van de burgers: daadwerkelijke participatie

• …

Index van Freedom House

• Vrije en eerlijke verkiezingen op regelmatig tijdstip, met eerlijke kans voor oppositie ( niet alleen rechtsregels maar ook effectieve toegang tot media)

• Inspanningen van overheid om corruptie, discriminatie en politiek geweld tegen te gaan

• Respect voor fundamentele rechten: vrijheid van godsdienst, meningsuiting, vereniging

• Degelijk functionneren van het rechtssysteem

Drie categorieën

- Vrij : 1 tot 2,5

- Gedeeltelijk vrij : 3 tot 5

- Niet vrij : 5,5 tot 7• Zuid-Afrika: Political Rights Score: 2 ; Civil Liberties Score: 2

• België : Political Rights Score: 1 ; Civil Liberties Score: 1

• Mexico : Political Rights Score: 2 ; Civil Liberties Score: 3

• Rusland : Political Rights Score: 6 ; Civil Liberties Score: 5

• Griekenland, Italië, Ghana: 2-1

• Noord Korea: 7-7

Autoritaire regimes: heel ruime categorie

Kenmerken (negatieve definitie)1. Staat ontvangt zijn macht niet van de burgers:

geen « echte » verkiezingen, geen « echte » concurrentie tussen kandidaten voor de politieke macht ; geen afwisseling van de macht

2. Geen rechtststaat: machthebbers houden zich niet aan regels, geen verwijdering als niet respect voor regels

3. Geen respect voor individuele rechten en vrijheden: evt in wet, niet beschermd

Totalitaire regimes (of systemen)

1. ‘Totalitarisme’ : zeer geconnoteerde term2. Kenmerken

- eenheidspartij die zich vereenzelvigt met de staat

-aloverheersende aanwezigheid van politieke politie: doel: terreur zaaien, onderdanigheid creëen, beveiligen van het systeem-openlijk misprijzen voor de rechterlijke macht-indoctrinatie van bevolking in organisaties waaraan men niet kan ontsnappen-propaganda om om te gaan met de niet totalitaire wereld-nieuw soort waardensysteem

Hannah Arendt

NIEUW soort regime: verschil ligt in -feit dat het nieuwe regime de vroegere sociale, juridische en

politieke tradities vernietigt-dat het de klassen in massa transformeert, dat men het

individu depersonnaliseert-dat men een buitenlands beleid opzet dat erop gericht is de

wereld te domineren-dat men een heel nieuw waardensysteem opzet anders dan de

wereld voorheen heeft gekend-het zaaien van terreur (politieke politie)

Democratische regimes: variatie

• In theorie zijn er 2 vormen van democratie mogelijk : directe en vertegenwoordigende

• In praktijk zijn hedendaagse democratische staten vertegenwoordigende democratieën (bevolking bestuurt niet zelf: neemt zelf geen beslissingen en voert ze zelf niet uit, maar kiest vertegenwoordigers om dat te doen)– Variatie binnen vertegenwoordigende democratieën

A. Directe democratie

• afwezigheid van vertegenwoordiging, de bevolking neemt zelf ,rechtstreeks en in haar geheel deel aan de besluitvorming

– Regime of utopisch principe?

• Belangrijkste problemen van directe democratie:

1) Praktische organisatie: de schaal

2) Participatieve pretentie

3) Respect voor minderheden

4)4) CorrectiemechanismenCorrectiemechanismen

• Benaderingen van directe democratie:- Volksraadpleging en/of referendum;- Consultatie (oa deliberatieve jury’s)- E-democracy?;- …Wat is een referendum? Een instrument van directe democratie waar kiezers worden gevraagd zich uit te spreken over een te nemen publieke beslissing (en niet over mandaten zoals bij verkiezingen). Het resultaat van ene referendum is bindend voor regering en wetgever. Het resultaat van een volksraadpleging is niet bindend…

- Een praktijk die in vele landen wordt toegepast, maar …zeldzaam, tenzij in Zwitserland, maar enkel voor een minimaal aantal beslissingen

- Trend in westerse landen naar meer referenda- Waarom: geen oplossing vr moeilijk probleem,

legitimiteit verschaffen

  Aantal referenda1975-2000

Aantal onderwerpen1975-2000

Zwitserland 72 222

Ierland 12 16

Italië 11 46

Nieuw-Zeeland 10 11

Uruguay 8 10

Frankrijk 2 2

Canada 1 1

Verenigd Koninkrijk 1 1

Nederland 0 0

België 0 0

Geen referendum in België

• Niet voorzien in de grondwet• Mogelijkheid om een volksraadpleging te

organiseren? Neen volgens Raad van State• Een (negatieve) ervaring: de volksraadpleging mbt

de terugkeer van Leopold III na WOII: « de koningskwestie »

Mogelijke voor- en nadelen van het referendum

Nadelen1. Pure toepassing van het meerderheidsprincipe zonder

correctiemechanismen voor minderheden

2. Ongelijke participatie: hooggeschoolden en rijken participeren meer (kost!)

3. Vaak lage participatiegraad

4. Conservatief: bewaart eerder het behoud van situaties dan ze te veranderen (vb: stemrecht vrouwen Zwitserland- 1971)

5. Een specifieke situatie wordt uit zijn context gehaald : kan aanleiding geven tot tegenstrijdige of onverwachte resultaten

6. Analytische capaciteit van de bevolking?

7. Kan geassocieerd worden met vertrouwensstemming over regering

8. Duidelijke maar zeer algemene vraag, geeft geen antwoord op alle vragen omtrent beleidsbeslissing

9. Wijze waarop de vraag wordt geformuleerd kan beïnvloeden

Voordelen referendum

1. Komt tegemoet aan de gebreken van de vertegenwoordigende democratie (oa vertekening)

2. Draagt bij tot het debat en de politisering van individuen

3. Legitimeert beslissingen, tenminste als hoge participatiegraad

De vertegenwoordigende democratie

- Wat is vertegenwoordiging? het parlement en regering vertegenwoordigen de meningen van de bevolking die zij geuit hebben op het moment van de verkiezingen

- Bevolking neemt niet zelf beslissingen en voert ze niet uit, gebeurt door vergadering die de politieke gemeenschap vertegenwoordigt

- Verkiezingen funderen de vertegenwoordiging van de verschillende opinies en de legitimiteit van de democratie maar zijn niet de enige mogelijke denkbare praktijk om vertegenwoordiging te organiseren – lottrekking? Waarom niet? bekwaamheid

Hoe krijgt de vertegenwoordiging gestalte?

• Volgens welke regels en principes wordt de politieke vertegenwoordiging georganiseerd: verschillende ideaaltypes– 1. Vertegenwoordiging als delegatie– 2. Vertegenwoordiging in vertrouwen– 3. Vertegenwoordiging via partijen en

programma’s: het mandaatmodel

• Vertegenwoordiger van kiesdistrict, eigen kiezers of hele natie

• Vertegenwoordiging en afspiegeling (descriptieve en substantiële vertegenwoordiging, Hannah Pitkin)

Types democratische regimes

• Parlementair regime• Presidentieel regime• Essentieel onderscheid: verantwoordelijkheid van

regering/staatshoofd tav parlement• Buitenbeentje Frankrijk: semi-presidentieel

regime• …