het licht en de korenmaat

‘Gij zijt het licht der wereld; een stad die bovenop een

berg ligt kán niet verborgen blijven; ook steken ze geen

lamp aan en zetten die dan onder de korenmaat; nee, op

de luchter, en dan is hij een lamp voor allen in het huis;

zo moet uw lamp een licht zijn voor het aanschijn van de

mensen…’

– Matteüs 5:14-16

het licht en de korenmaat

je ziel als werkgever

hans wopereis

ITIP – Zutphen

Achtste druk, 2016 – hernieuwde uitgave

© 2009, ITIP – Zutphen

Omslag en binnenwerk: Douwe Hoendervanger grafisch ontwerp bno

(douwehoendervanger.nl)

Foto auteur: Hapé Smeele

ISBN 978 90 259 6038 4

NUR 808

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, op-

geslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige

vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen,

of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de

uitgever.

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a re-

trieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical,

photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission of the

publisher.

5

inhoud

woord vooraf 9inleiding 15

Inleiding 15 • De betekenis van werk in de verschillende tradities 17 • Werk als leer-school 19 • Mijn achtergrond, onze achtergrond 20 • Onze visie en werkwijze 21 • Voor wie dit boek geschreven is 23 • De opbouw van het boek 24 • Dank 25

eerste hoofdstuk

de ziel erkennen 29

De stem van de ziel 31 • Kwaliteit 32 • Erkenning van de ziel 32 • De erkenning van de ziel in de praktijk van alledag 33 • Niet-weten 35 • De persoonlijkheid en haar be-langen 35 • De wordingsweg van mens en organisatie 36 • Karma 37 • Crisissen als genade in vermomming 39 • Een belangrijke kanttekening 41 • De persoonlijkheid als instrument 41 • Het beeld van de jakobsladder 42 • De ladder en zijn treden 44 • Het functionele niveau 44 • Het persoonlijke niveau, het niveau van de cultuur 45 • Het archetypische niveau 46 • Ontwikkeling op de verschillende niveaus 47

tweede hoofdstuk

collectief in slaap 53

Cultuur 55 • Het bed van Procrustes 56 • In het bed van de cultuur wordt geslapen 58 • Kenmerken van collectieve slaap 59 • Typen van cultuur 61 • De teruggetrok-ken cultuur: wij hebben een eigen wereld 63 • De ontevredenheidscultuur: wij heb-ben niet genoeg 66 • De opofferingscultuur: ga jij maar voor 68 • De prestatiecul-tuur: wij zijn de beste 71 • De machtscultuur: alles onder controle 74 • Zicht krijgen op de cultuur van de organisatie waar jij werkt 76 • De geboorte van de organisatie 77 • De biografie van de organisatie 79 • Helden, antihelden en zondebokken 80 • Gebouw en omgeving; het lezen van het lichaam van de organisatie 82

6

derde hoofdstuk

wakker worden en gaan 85

De cultuur als systeem van slavernij 87 • De afdaling naar Egypte 88 • Van weder-kerigheid naar slavernij 89 • Onderwerping is ook altijd: je laten onderwerpen 90 • De tirannie van het overlevingsbewustzijn 90 • Toelaten van lijden en verlangen 91 • De plagen van het vasthouden 92 • De visie op het Beloofde Land 94 • Loslaten en gaan 95 • Een voor een 97 • Synchroniciteit en resonantie 98 • Door de Rode Zee; door de angsten en emoties 99 • Door de woestijn; de leegte en het niet-weten 100 • Regels, geboden en verboden 102 • De ongrond als grond 103

vierde hoofdstuk

kring bewustzijn 107

De piramide als beeld van organisaties en leiderschap 109 • Vaders en kinderen 110 • Goede en slechte vaders 111 • Kenmerken van overdracht 111 • Overdracht in de verschillende culturen 112 • Goede en slechte kinderen 114 • Kenmerken van tegenoverdracht 114 • Effecten van overdracht en tegenoverdracht 115 • Ontwikke-lingen in de tijd 116 • De organisatie als kring 117 • Een leeg, werkend midden 118 • Koning Arthur en zijn Ronde Tafel 119 • Leidinggeven in de kring 120 • Dienend leiderschap 122 • Zo boven, zo beneden; en zo beneden, zo boven 124 • Een neus-lengte voorop 126

7inhoud

vijfde hoofdstuk

persoonlijk leiderschap 129

Partner zijn in de schepping 131 • Zoals jij is er maar één 132 • Je eigen kruis dragen 133 • Door de gaten van de fluit 134 • Verantwoordelijkheid nemen voor je schaduw 136 • Herkenning van je schaduw 137 • Van je schaduw kun je leren 138 • Verant-woordelijkheid nemen voor je talenten 140 • Jouw archetype 141 • Het ontdekken van je archetype 142 • Overgave aan je archetype 144 • Toe-eigening van het arche-typische 146 • Archetypen en hun schaduw 147 • Responderen op het archetypi-sche 149

zesde hoofdstuk

waarachtig in contact 151

Erkenning van de eigen onwaarachtigheid 153 • De Truman Show van het dagelijks bestaan 155 • De Truman Show van onze samenleving 156 • Onwaarachtigheid in organisaties 159 • De mantel der liefde 160 • Het archetype van de profeet 161 • Het verhaal van de profeet Jona 162 • Bewust van je eigen projecties 165 • In openheid leven en zonder enig effectbejag 167 • Profeet in de ware zin van het woord 168 • Ti-ming en de kunst van het zwijgen 169 • Contact; het heilige midden tussen afstand en nabijheid 170 • Mededogen 171 • Vergeving vragen en vergeving schenken 172 • Niet alleen confronteren, maar ook waarderen 173

8

zevende hoofdstuk

dansen met de weerstand 177

Het beest in onszelf 179 • Ken jezelf en ken je tegenstander 180 • Basisvormen van weerstand 181 • Wapens van de weerstand 182 • Weerstand, waartegen eigenlijk? 184 • Macht en controle 187 • Maskers van de weerstand 189 • Antwoord geven op… 191 • Meditatie in actie 193 • Weerstand als onbewuste voorbode van overga-ve 194 • De realiteit van de vreeswekkendheid van verandering 196 • Dansen met de weerstand in de praktijk 198

achtste hoofdstuk

rust en ritme 201

Ritmeverstoring als hét kenmerk van deze tijd 204 • Een afvalrace 205 • Kenmer-ken van ritmeverstoring in het dagelijks leven en werk 206 • De innerlijke slaven-drijver 208 • Het toelaten van de kleine dood 211 • Eer betonen aan de scheppende leegte 212 • Overgave aan de leegte 214 • In de dagelijkse praktijk 216 • Zielentijd in organisaties 218 • Ontspannen te midden van de spanning 220 • Werk dat van-zelf-sprekend bij je past 221

tot besluit: blijven of weggaan? 225

verantwoording 231

trefwoordenregister 237

over het ITIP 240

inleiding 15

inleiding

16

Dit is de ware vreugde van het bestaan,

instrument te zijn voor iets

wat groter is dan jezelf

dat je zelf als een machtig streven erkent…

een natuurkracht te zijn in plaats van

een koortsachtig, egoïstisch kluitje

dwalingen en grieven,

dat zich erover beklaagt dat

de wereld jou niet gelukkig maakt.

– George Bernard Shaw 1

17inleiding

Er zijn van oudsher vele wegen bekend om het menselijk potentieel dat in ons is te verwezenlijken en de weg naar de eigen ziel te vinden. Zeker in deze tijd is het aanbod op het gebied van persoonlijke en spirituele ontwikkeling enorm. Veel van de wijsheid die eeuwenlang in de esoterische tradities voor het grote pu-bliek verborgen is gehouden, is in de afgelopen vijftig jaar vrij toegankelijk ge-worden voor de zoekers onder ons. Talloos zijn de vormen van meditatie, gebed, visualisatie, lichaamswerk, sjamanisme en spirituele therapie, waar wij ons aan kunnen laven. Wat deze vormen gemeenschappelijk hebben is dat al deze vor-men van ons vragen ons terug te trekken uit het dagelijks leven. Zij roepen ons op ons te begeven naar een speciale plek, waar vervolgens een speciale sfeer ge-creëerd wordt; daar wordt de ziel uitgenodigd tevoorschijn te treden. Dit is een aantrekkelijke, belangrijke en voor velen onder ons ook noodzakelijke weg. Er is echter ook nog een andere, veel minder bekende weg naar onze ziel, en dat is de weg van het werk. Hierbij zonder je jezelf juist niet af van je omgeving, maar geef je je er juist volledig aan over. Hier dien ik te zijn, hier in mijn dagelijkse wer-kelijkheid is mijn ziel te vinden en mijn bestemming te bereiken. Mijn ziel is niet alleen mijn toevluchtsoord, mijn veilige haven, maar zij is bovenal mijn werkgever. Alle werkelijke spiritualiteit en persoonlijke groei krijgen pas betekenis als zij leiden tot een levensinstelling en tot levensvormen die de ziel dienen. Hoe-veel je ook weet van engelen, aura’s, meditaties of helende energie, om maar wat te noemen, het heeft niets om het lijf als je er niet naar handelt in het dagelijks leven. Werk is bij uitstek het gebied waarin je gevraagd wordt te handelen. In je werk geef je een voorbeeld van dat waar je in gelooft en geef je vorm aan wat je drijft.

De betekenis van werk in de verschillende tradities In een aantal van de wijsheidstradities wordt deze weg via werk naar de ziel expliciet benoemd. Zo is er in de oudste wijsheidstradities van de wereld, het hindoeïsme, naast de in Nederland bekende weg van de hatha yoga, ook de kar-ma yoga, bedoeld voor mensen met een actieve inslag.2 De hatha yoga neemt het menselijk lichaam als uitgangspunt en gebruikt allerlei psychosociale oe-feningen, terwijl de karma yoga het dagelijks werk als oefening ziet. Ook de be-

18

nedictijnen uit de christelijke traditie erkennen het belang van het werken in de wereld. Hun lijfspreuk luidt niet voor niets: ora et labora; bid en werk. Een spreuk die ook gebezigd werd door de oude alchemisten, voor wie de werkplaats van het laboratorium tevens de werkplaats van de ziel was. Werken in de materie was voertuig voor het werken in de geest. In die zin spraken de alchemisten over Het Grote Werk.3 Als de alchemist in zijn Grote Werk pogingen deed om duistere, zware me-talen om te zetten in lichtere, dan was hij tegelijkertijd ook in zijn innerlijke werkplaats bezig duisternis in licht om te zetten. Terwijl hij in een retort aller-lei stoffen aan het verhitten was, zodat ze al kokend, gereinigd en gezuiverd konden worden, ervoer hij tegelijkertijd hoe hij in zijn eigen bestaan door het levenslot gekookt en gezuiverd werd. Niets ging buiten hemzelf om. De sleutel van alle voortgang lag primair in zijn eigen innerlijk. Als zijn werk stagneer-de, keek hij om te beginnen naar binnen, naar wat hij zelf misschien had ge-daan of nagelaten. Hij begon altijd bij zichzelf en liet het daar niet bij: wat hij in zichzelf begon, liet hij eindigen in de buitenwereld, in het werk waar hij mee bezig was.

— Het chassidische verhaal over de herbergier In de chassidisch Joodse traditie is er het prachtige leerverhaal over een overijverige leerling van een rabbi. Deze leerling is dag en nacht bezig met het bestuderen van de geschriften, de geheime betekenis van de letters en de getallen, de visualisaties over de Troonwagen, en wat al niet meer. Op zekere dag komt hij bij zijn rabbi om advies te vragen over hoe hij verder kan. De rabbi ziet hem aan, en zegt: ‘Ik heb je alles geleerd wat ik weet, ik kan je nu alleen nog doorverwijzen naar mijn leermeester, de grootste die ik ken. Hij heeft een herberg in een dorpje op een dagreis hiervandaan. Ga naar hem toe en vraag hem om advies.’ Als de leerling aankomt in de herberg, besluit hij om, voordat hij zich bekend gaat maken, de herbergier te observeren. Hij is benieuwd wat deze rabbi allemaal doet om God te vinden en waarom hij zo’n grote rabbi is. Zo gaan er dagen voorbij, maar hij ziet de goede man niets speciaals doen. De gehele dag is hij bezig met het werk in de herberg, het ontvangen van gasten, het koken van maaltijden, het doen van de afwas. Hij studeert niet in de Thora, doet geen speciale gebeden of meditaties en

19inleiding

heeft ook geen leerlingen om zich heen. Na vijf dagen besluit de leerling terug te keren naar zijn rabbi; hij zal wel een vergissing hebben begaan. Hij vertelt het hele verhaal aan hem en eindigt met: ‘Hij was enkel bezig met het dagelijks werk.’ Daarop zegt de rabbi: ‘Juist. Dat is waar het over gaat. Dat is wat hem tot zo’n grote rabbi maakt. Neem een voorbeeld aan hem en zoek een betrekking in de wereld!’4

Deze weg van de herbergier die tevens rabbi is staat centraal in dit boek. Het werk is één van de gebieden waar de ziel tot ontwikkeling kan komen en waar je uitdrukking kunt geven aan je bezieling. Door je volledig uit te drukken in je werk en een werkelijke verbinding aan te gaan met je collega’s, word je zichtbaar in je wensen, je kracht en je onzekerheid. Bovenal kun je uitdrukking geven aan de bezieling in je werk door er een vorm van gebed en meditatie van te maken. Werk als een geestelijke discipline waarin je voortdurend het gesprek zoekt met het hoogste in jou en in de mensen om je heen, en waarin je je steeds weer ont-hecht van het laagste.

Werk als leerschool Zoals het terrein van de familie, de liefdesrelatie en het gezin, specifieke gebie-den zijn met een geheel eigen karakter en krachtenveld waar de ziel zich in kan uitdrukken en waarin je kan leren, zo is werk dat ook. Het specifieke van het werkgebied is dat je de mensen waar je mee werkt veelal niet zelf hebt uitgeko-zen. Daardoor doet het een veel groter beroep op je vermogen om verbinding te maken voorbij sympathie en antipathie, en op je vermogen om op een zuivere manier te communiceren. Ook is werk direct verbonden met je levensonder-houd, wat maakt dat je er op een heel existentieel niveau afhankelijk van bent en dat geld en resultaat een belangrijke rol spelen. Voordat je het weet heb je op je werk een pact gesloten met de duivel van het moeten overleven, en ben je tot een loonslaaf geworden. Ten slotte heb je in het werk doorgaans veel te maken met krachten en machten die je maar zeer ten dele kunt beïnvloeden: de markt, je baas, andere afdelingen of teams, enzovoort. Krachten en machten waar je ge-makkelijk een speelbal van wordt en die alles van je vragen om te blijven staan in je geloof in je eigen scheppingskracht en zelfstandigheid.