'Het levenstestament in de notariële rechtspraktijk' (pdf)

Mr. K. Blankman

Mr. J. Kaljee

Het levenstestament in de

notariële rechtspraktijk

1

Voorwoord

Dit onderzoek is op verzoek van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) en de

Vereniging van Estate Planners in het Notariaat (EPN) uitgevoerd door onderzoekers

verbonden aan de juridische faculteit van de Vrije Universiteit Amsterdam. Met het oog

op het wetenschappelijk congres van de KNB, dat in oktober 2013 zou plaatsvinden en

waarbij notariële bescherming van ouderen centraal stond, was er behoefte aan een kort

inventariserend onderzoek naar de praktijk van het in korte tijd populair geworden

levenstestament. Dit rapport bevat de onderzoeksresultaten van deze quickscan.

Het rapport verschaft de lezer inzicht in het gebruik en de toepassing van het

levenstestament in de notariële rechtspraktijk. Wellicht zal de (kandidaat-)notaris na het

lezen van dit rapport, zich meer bewust zijn van de door hem gevolgde procedures bij

het opstellen en passeren van het levenstestament en meer alert zijn op mogelijke

valkuilen. Daarnaast zouden de in dit rapport opgenomen uitkomsten van het onderzoek

het streven naar meer uniformiteit met betrekking tot de te volgen procedures rond het

levenstestament en de te gebruiken modellen kunnen bevorderen.

Rest ons de KNB en de EPN te bedanken voor hun medewerking aan dit onderzoek en bij

de totstandkoming van dit rapport.

Dr. mr. Kees Blankman en mr. Joske Kaljee

Amsterdam, oktober 2013

2

Inhoudsopgave

1. Inleiding ............................................................ 3

2. Methodologische verantwoording ...................... 5

3. Toepassing en behoefte ..................................... 7

4. Bekendheid en overwegingen cliënten ............. 15

5. Problemen ....................................................... 17

6. Totstandkoming .............................................. 19

7. Model levenstestament .................................... 20

8. Volmacht ......................................................... 23

9. Inschakeling arts ............................................. 25

10. Toezicht en controle ...................................... 28

11. Centraal Levenstestamentenregister .............. 30

12. Conclusie....................................................... 39

13. Literatuurlijst ................................................. 41

Bijlage 1 Online vragenlijst .................................. 43

Bijlage 2 Overzicht inschrijvingen CLTR ............... 48

Bijlage 3 Open vragen .......................................... 50

3

1. Inleiding

Nu de gemiddelde levensverwachting van mensen langer wordt en de vergrijzing

toeneemt, komen steeds meer mensen op een punt dat zij niet meer wilsbekwaam zijn

om zelf beslissingen te nemen over belangrijk zaken op zowel financieel als medisch

gebied. 1 Notariële bescherming van ouderen is wenselijk in deze situatie. 2 Bij

wilsonbekwaamheid kan door een belanghebbende worden verzocht om een rechterlijke

beschermingsmaatregel, te weten curatele, beschermingsbewind en/of mentorschap.3 Bij

deze beschermingsmaatregelen wijst de rechter een vertegenwoordiger aan. De

wilsonbekwame zelf wordt slechts tot op zekere hoogte bij de totstandkoming en

uitvoering van deze rechterlijke beslissingen betrokken. Aan het eind van het vorige

decennium bleek er, zowel bij de rechterlijke macht als bij het notariaat, behoefte te zijn

aan het opstellen van een levenstestament.4 Ook internationaal bleek er behoefte aan de

mogelijkheid voor burgers tot het opstellen van een voortdurende volmacht bij

wilsonbekwaamheid. Het Comité van Ministers van de Raad van Europa heeft in 2009 een

aanbeveling gedaan inzake het bevorderen van de zelfbeschikking van wilsbekwame

volwassenen voor de tijd dat zij wilsonbekwaam worden. Het comité stelt in deze

aanbeveling dat dit dient te worden bewerkstelligd door het introduceren en faciliteren

van een volmacht die inwerking treedt of doorloopt bij wilsonbekwaamheid met daarbij

voorafgaande wilsverklaringen.5 Daarnaast wijst het Comité van Ministers erop dat een

rechterlijke beschermingsmaatregel alleen moet worden getroffen als hiertoe noodzaak

is. Er dient dus eerst te worden gekeken of er geen ander minder ingrijpende maatregel

voorhanden is.6 Omdat iemand middels een levenstestament zelf een vertegenwoordiger

aanwijst die bij toekomstige wilsonbekwaamheid zijn belangen behartigt, kan een

rechterlijke beschermingsmaatregel (meestal) achterwege blijven.

1 De Raad van Europa wijst hierop in de memorie van toelichting bij de Aanbeveling CM CM/Rec (2009)11 van

het Comité van Ministers van de Raad van Europa (9 december 2009), On principles concerning continuing

powers of attorney and advance directives for incapacity. In dit verband wijst onder andere Alzheimer

Nederland op een groeiend aantal dementerenden in Nederland, zie www.alzheimer-nederland.nl.

2 Zie hiervoor verder C. Blankman en C.G.C. Engelbertink, Notariële bescherming ouderen, Den Haag: Sdu

Uitgevers 2013.

3 Curatele art. 1:378 BW e.v., Beschermingsbewind art. 1:431BW e.v. en Mentorschap art. 1:450 BW e.v.

4 A.H.N. Stollenwerck en R.C.E. van der Heide-van Ijzinga Veenstra, ‘Het levenstestament, een inleiding’, ftV

2010-10, p. 40

5 Artikel 1 lid 1 Aanbeveling CM CM/Rec (2009)11 van het Comité van Ministers van de Raad van Europa (9

december 2009), On principles concerning continuing powers of attorney and advance directives for incapacity.

6 Artikel 1 lid 2 Aanbeveling CM CM/Rec (2009)11 van het Comité van Ministers van de Raad van Europa (9

december 2009), On principles concerning continuing powers of attorney and advance directives for incapacity.

4

Het levenstestament reikt verder dan een voortdurende volmacht voor beslissingen

omtrent (medische) zorg, financiën, onroerend goed en de onderneming. Ook

voorafgaande wilsverklaringen kunnen in de akte worden opgenomen. De

wilsverklaringen kunnen bijvoorbeeld betrekking hebben op een behandelverbod, een

euthanasieverklaring en het doen van schenkingen, maar ook specifieke wensen ten

aanzien van bijvoorbeeld de plaatsing in een verzorgings- of verpleeghuis. Hierdoor

houdt de volmachtgever regie over zijn eigen leven en vermogen en wordt er meer recht

gedaan aan zijn zelfbeschikkingsrecht. Inmiddels is er het een en ander over

gepubliceerd en hebben verschillende samenwerkingsverbanden binnen de

beroepsorganisatie zich met het levenstestament beziggehouden.7

In september 2010 kreeg het levenstestament veel landelijke media-aandacht door de

lancering van het eerste model levenstestament, welke door de EPN in samenwerking

met rechters, artsen en banken was ontwikkeld.8 Met behulp van een dergelijk document

kunnen wilsbekwamen zelf zaken regelen voor een latere periode in hun leven waarin zij

– eventueel - wilsonbekwaam zijn geworden. Er bestaat strikt genomen (nog) geen

expliciete wettelijke basis voor een voortdurende volmacht bij later intredende

wilsonbekwaamheid. 9 Hierdoor voldoet Nederland strikt genomen nog niet aan de

aanbeveling van de Raad van Europa. Echter, zowel in de wetenschap als in de praktijk

wordt verondersteld dat de mogelijkheid tot het opstellen van een intredende of

voortdurende volmacht bij wilsonbekwaamheid in de huidige wetgeving reeds bestaat.

Het levenstestament is in korte tijd erg populair geworden. Toch is er over het gebruik

en de toepassing van deze notariële akte betrekkelijk weinig bekend. Dit onderzoek

heeft tot doel hier een beknopt beeld van te schetsen. Daarbij ligt de nadruk op het

gebruik van het levenstestament door (kandidaat-)notarissen. Ook is geprobeerd een

7 Achterin dit rapport is een aanvullende literatuurlijst opgenomen (13. Literatuurlijst).

8 A.R. Autar, ‘Het levenstestament: een testament voor je leven!’, Vakblad Estate Planning, 2011-8, p. 4-7 en

C.G.C. Engelbertink en A. Hendriks, ‘Met het levenstestament houdt patiënt regie’, Medisch Contact 2012-1, p.

40-44.

9 Hiervoor is wel een Proeve van wetsvoorstel opgesteld door de EPN, waarin onder andere artikel 3:72 BW

inzake de volmacht wordt uitgebreid. Aan dit artikel wordt toegevoegd dat een volmacht niet eindigt door later

intredende wilsonbekwaamheid, indien die is verleend bij notariële akte en in die akte uitdrukkelijk is bepaald

dat de volmacht niet zal eindigden bij later intredende wilsonbekwaamheid. Hierdoor wordt eventuele

onduidelijkheid over de nietigheid van volmacht (artikel 3:33 BW jo. 3:34 BW) bij wilsonbekwaamheid

weggenomen. De beantwoording van de vraag of er een wettelijke voorziening voor het levenstestament

geboden is, wordt door de regering op een later tijdstip beantwoord (Handelingen II, 2012/13, 60, p. 61).

5

beeld te schetsen van de overwegingen van cliënten om tot het opstellen van een

levenstestament over te gaan.

2. Methodologische verantwoording

In dit onderzoek is gebruik gemaakt van een online vragenlijst die is uitgezet onder

(kandidaat-)notarissen. De online vragenlijst is opgesteld aan de hand van gesprekken

met deskundigen op het gebeid van het levenstestament van de KNB en de EPN.

Daarnaast zijn er gesprekken gevoerd met enkele notarissen uit het veld. De online

vragenlijst werd geïntroduceerd met een uitnodigingstekst, waarin het belang van het

onderzoek werd benadrukt en de medewerking van de KNB en EPN aan de leden kenbaar

werd gemaakt. Tevens werd in de uitnodigingstekst aangekondigd dat de eerste 50

respondenten een exemplaar van het boek ‘Het levenstestament’ uit de serie ‘Klaar voor

de notaris’ zouden ontvangen. De 50 boeken zijn door de EPN kosteloos ter beschikking

gesteld. De online vragenlijst, inclusief uitnodigingstekst is opgenomen als bijlage 1.

Het verzamelen van de onderzoeksgegevens is uitbesteed aan het onderzoeksbureau

MWM2. De KNB heeft de e-mailadressen van haar leden aan MWM2 verstrekt en de

online vragenlijst is op 2 september 2013 per e-mail uitgezet onder de leden. De

(kandidaat-)notarissen konden de vragenlijst invullen op een moment dat hen uitkwam

in de periode 2 tot en met 15 september 2013. Om een zo hoog mogelijke respons te

krijgen, heeft MWM2 op 9 september 2013 een rappel gestuurd aan de leden die de

vragenlijst nog niet hadden ingevuld. Op 17 september 2013 heeft MWM2 de

geanonimiseerde ruwe onderzoeksresultaten, zonder tussenkomst van de KNB,

aangeleverd aan de VU in een SPSS-bestand.10 De resultaten zijn daarna met behulp van

het SPSS softwarepakket door de onderzoekers geanalyseerd. Er is per

antwoordmogelijkheid gemeten hoe groot de respons was. Daarnaast is bij sommige

vragen gekeken of er verschillen waren tussen de subgroepen. De subgroepen

bestonden uit een indeling naar leeftijd, kantoorgrootte en regio. De meeste opvallende

resultaten zijn beschreven en hieruit zijn enige voorzichtige conclusies getrokken.

De vragenlijst is uitgezet onder alle 2895 leden van de KNB. Daarbij is geen onderscheid

gemaakt tussen notarissen en kandidaat-notarissen. Aangezien het lidmaatschap van de

10 SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) is een statisch analyse programma, dat vooral in de sociale

wetenschappen wordt gebruik bij het verrichten van empirisch onderzoek.

6

KNB verplicht is voor een in Nederland gevestigde (kandidaat-)notaris, kan worden

gesteld dat de vragenlijst is uitgezet onder de gehele populatie (kandidaat-)notarissen.

De vragenlijst is door 453 (kandidaat-)notarissen volledig ingevuld en teruggestuurd. Dit

betekent een respons van 15,7%. Op grond van deze uitkomst kan het onderzoek als

valide worden beschouwd en de onderzoeksresultaten als representatief. Daarnaast laten

bij de meeste vragen de antwoordpercentages een zodanig beeld zien, dat een zekere

extrapolatie is toegestaan. Hierbij dient echter te worden opgemerkt dat niet is

onderzocht of de respondenten een exacte afspiegeling van de gehele populatie

(kandidaat-)notarissen zijn. Vanwege de korte periode voor het onderzoek is afgezien

van het afnemen van interviews of zelfs het organiseren van een valideringsbijeenkomst,

waarin met deskundigen uit het veld wordt besproken of de uitkomsten van het

onderzoek worden herkend, dan wel tot commentaar aanleiding geven. Niet met

zekerheid kan gesteld worden dat dit onderzoek een nauwkeurig landelijk beeld

oplevert, maar het kan zeker worden aangemerkt als illustratief voor de landelijke

situatie. Bij de beschrijving van de onderzoeksresultaten wordt uitsluitend de het

zogenaamde ‘valid percent’ benoemd. Dit betekent dat de ontbrekende scores niet

worden meegewogen en dat het aantal respondenten (N) per vraag kan verschillen. Niet

iedere respondent heeft namelijk dezelfde vragen ingevuld.

Ook het Centraal Levenstestamentenregister is voorwerp van onderzoek geweest. In dit

register is te zien hoeveel levenstestamenten er op dit moment zijn ingeschreven en in

welke mate er sprake is van groei van het aantal inschrijvingen. Het register is omwille

van de privacybescherming op verzoek van de onderzoekers door een medewerker van

de KNB geraadpleegd. Deze medewerker heeft op zijn beurt de geanonimiseerde

informatie aan de onderzoekers verstrekt. Een overzicht van de inschrijvingen in het

Centraal Levenstestamentenregister is vermeld in bijlage 2.

Dit onderzoek is gefinancierd door de KNB. Er is overeengekomen dat de eindrapportage

eigendom van de KNB wordt en dat de resultaten worden gepresenteerd aan de leden

tijdens het wetenschappelijk congres van de KNB op 4 oktober 2013.

7

3. Toepassing en behoefte

Uit de literatuur blijkt dat het levenstestament aan populariteit wint en dat de behoefte

aan deze rechtsfiguur onder burgers steeds groter wordt. Dit valt tevens op te maken

aan het stijgende aantal inschrijvingen in het Centraal Levenstestamentenregister.11 De

hoeveelheid inschrijvingen geeft echter geen nauwkeurig beeld van de behoeftegroei.

Het wel of niet inschrijven is afhankelijk van de bereidheid tot inschrijving van de

(kandidaat-)notaris. Er zijn (kandidaat-)notarissen die levenstestamenten niet of slechts

een beperkt deel hiervan inschrijven (zie ook hoofdstuk 11).

Om te bezien of het opstellen van een levenstestament vaak plaatsvindt, is gevraagd of

de (kandidaat-)notaris gebruik maakt van het levenstestament in zijn praktijk. Bijna 90%

van de respondenten blijkt gebruik te maken van het levenstestament. Bijna 12% maakt

geen gebruik van het levenstestament. Daarbij moet worden opgemerkt dat het grootste

deel van de (kandidaat-)notarissen die geen gebruik maken van het levenstestament,

aangeeft dat dit komt omdat zij een onroerend goed- en/of vennootschapspraktijk

voeren. Slechts 3,5% van de respondenten maakt om een andere reden geen gebruik van

het levenstestament (figuur 1). De redenen hiervoor variëren van een gebrek aan

belangstelling voor dit document tot het niet beschikken over een goed model (zie

bijlage 3).

Maakt u gebruik van het levenstestament in uw praktijk?

N=453 Freq. Valid %

Valid Ik maak hier gebruik van 399 88,1

Ik maak hier geen gebruik van, want ik richt mij niet op de

familierechtspraktijk (ik voer een og-praktijk/vennootschaps-praktijk). 38 8,4

Ik maak hier geen gebruik van. 16 3,5

Total 453 100,0

FIG.1

Wat opvalt is dat het gebruik afhankelijk lijkt van de grootte van het kantoor. Bij de grote

kantoren (met meer dan 21 (kandidaat-)notarissen) ligt het percentage dat gebruik

maakt van het levenstestament veel lager dan bij de kleinere kantoren (figuur 2). Een

mogelijke verklaring hiervoor is het feit dat deze grote kantoren meer gericht zijn op een

onroerend goed- en/of vennootschapspraktijk.

11 Zie voor een overzicht van het aantal inschrijvingen per maand in absolute cijfers Bijlage 2.

8


Wat is de omvang van uw kantoor? Freq. % Valid

% Een eenmanskantoor Valid Ik maak hier gebruik van 82 92,1 92,1

Ik maak hier geen gebruik van,

want ik richt mij niet op de

familierechtspraktijk (ik voer een

og-praktijk/vennootschapspraktijk)

2 2,2 2,2


andere reden

5 5,6 5,6

Total 89 100,0 100,

0 Een klein kantoor (2

tot 5)

Valid Ik maak hier gebruik van 225 92,6 92,6





8 3,3 3,3


andere reden

10 4,1 4,1

Total 243 100,0 100,

0 Een middelgroot

kantoor (6 tot 20)






14 14,6 14,6


andere reden

1 1,0 1,0

Total 96 100,0 100,

0 Een groot kantoor

(groter dan 21)






14 56,0 56,0

Total 25 100,0 100,

0 FIG.2

9

Uit de beantwoording blijkt dat er regionale verschillen zijn in het gebruik. In de minder

dicht bevolkte gebieden van ons land wordt het levenstestament meer gebruikt dan in de

Randstad. In West Nederland wordt relatief vaker aangegeven dat er geen gebruik van

het levenstestament wordt gemaakt omdat de rechtspraktijk zich hier niet op richt

(figuur 3). Dit is waarschijnlijk het gevolg van het feit dat er in West Nederland meer

(kandidaat-)notarissen zijn die uitsluitend een onroerend goed- en/of

vennootschapspraktijk voeren.


In welke regio bevindt zich het kantoor waar u werkzaam

bent?

Freq. % Valid %

West

(Noord-

Holland,

Zuid-

Holland)

Ik maak hier gebruik van 127 78,9 78,9

Ik maak hier geen gebruik van, want ik richt

mij niet op de familierechtspraktijk (ik voer een


23 14,3 14,3

Ik maak hier geen gebruik van, andere reden 11 6,8 6,8

Total 161 100,0 100,0

Noord

(Groningen,

Friesland,

Drenthe)





2 5,9 5,9


Total 34 100,0 100,0

Zuid

(Zeeland,

Noord-

Brabant,

Limburg)





3 2,8 2,8


Total 109 100,0 100,0

Oost

(Overijssel,

Gelderland)





3 3,1 3,1

10


Total 97 100,0 100,0

Midden

(Flevoland,

Utrecht)





3 5,8 5,8

Total 52 100,0 100,0

FIG.3

Als naar de verschillende leeftijdscategorieën wordt gekeken, valt op dat het

levenstestament meer gebruikt wordt naar mate de (kandidaat-)notaris ouder is. Het

gebruik van het levenstestament is het laagst in de leeftijdscategorie 20-30 jaar (figuur

4).


Leeftijd in subgroepen Freq. % Valid %

Onbekend

Valid



ander reden 1 11,1 14,3

Total 7 77,8 100,0

Missing System 2 22,2

Total 9 100,0

20 tot 30 Valid


Ik maak hier geen gebruik van, want

ik richt mij niet op de

familierechtspraktijk (ik voer een og-

praktijk/vennootschapspraktijk)

12 27,9 27,9



Total 43 100,0 100,0

30 tot 40 Valid






13 10,6 10,6



Total 123 100,0 100,0

40 tot 50 Valid Ik maak hier gebruik van 139 90,3 90,3

11





9 5,8 5,8


andere reden 6 3,9 3,9

Total 154 100,0 100,0

50 tot 60 Valid






4 4,4 4,4


andere reden 2 2,2 2,2

Total 91 100,0 100,0

> 60 Valid Ik maak hier gebruik van 35 100,0 100,0 FIG.4

Het aandeel levenstestamenten ten opzichte van het totaal aantal familierechtzaken kan

een aanwijzing geven van de populariteit ervan. Een meerderheid – bijna 60% - geeft

aan, dat het levenstestament minder dan 10% betreft van het totaal aantal familiezaken.

36% van de respondenten geeft aan dat dit 10-25% van het totaal aantal familiezaken

betreft. Enkele (kandidaat-)notarissen geven aan dat dit aandeel zelfs 25% of meer is

(figuur 5). Hieruit blijkt dat bij sommige kantoren levenstestamenten voor de praktijk en

de omzet van het kantoor van substantiële betekenis zijn.

Wat is het aandeel levenstestamentzaken ten opzichte van het totaal aantal familierechtzaken in uw

praktijk (procentueel gezien)?

N= 399 Freq. % Valid %

Valid Minder dan 10%. 230 50,8 57,6

10 tot 25%. 143 31,6 35,8

25% of meer. 26 5,7 6,6

Total 399 88,1 100,0

Missing 54 11,9

Total 453 100,0

FIG.5

Ook is gevraagd naar de bruikbaarheid van de huidige rechtsfiguur. Bijna 94% van de

ondervraagde (kandidaat-)notarissen vindt de huidige rechtsfiguur goed bruikbaar

(figuur 6). Zij stellen onder andere dat het levenstestament in een grote en bovendien

groeiende behoefte voorziet. Daarnaast geven zij aan dat het voor veel mensen

12

belangrijk is om zelf de regie in hun leven te houden. Omdat er veel verschillende zaken

tot in detail kunnen worden geregeld wordt hieraan tegemoet gekomen. Het op papier

goed regelen van de toekomst biedt mensen rust. Daarbij maken enkele (kandidaat-

)notarissen de kanttekening dat extra aandacht moet worden besteed aan de juiste

voorlichting van de cliënt. Ook wordt door sommige (kandidaat-)notarissen gesteld dat

de rechtsfiguur goed bruikbaar is, mits de bevoegdheid van de gevolmachtigde wordt

erkend, zowel op medisch als op financieel gebied (zie ook hoofdstuk 5). Bovendien is

het van belang de wensen van de cliënt duidelijk op te schrijven, zodat hier in de

toekomst geen verwarring over kan ontstaan.

Slechts 6% van de (kandidaat-)notarissen vindt de huidige rechtsfiguur slecht bruikbaar

(figuur 6). Slechts in een enkel geval wordt ingegaan op het disfunctioneren van de

rechtsfiguur. De (kandidaat-)notarissen geven wel aan dat het begrip ‘levenstestament’

in de praktijk te veel verwarring schept bij de cliënt. Ook geven zij aan dat het

levenstestament te complex is. Daarbij wordt vaak gewezen op de algehele notariële

volmacht, die voor sommigen veel handzamer is. Ten slotte wordt er gesteld dat er nog

te veel onzekerheden zijn m.b.t. de werking van het levenstestament. Er kan geen

garantie worden gegeven dat de volmacht door alle instanties wordt geaccepteerd en dat

de medische wensen worden nageleefd (zie bijlage 3).

Er is geen reden om aan te nemen dat de scepsis over het levenstestament bij

(kandidaat-)notarissen die de vragenlijst niet hebben ingevuld, groter zou zijn.

Anderzijds moet worden opgemerkt dat slechts een klein deel van de (kandidaat-

)notarissen hebben meegewerkt aan dit onderzoek. Daardoor is van de meesten niet

bekend wat hun mening hieromtrent is.

Wat is uw algemene mening over de rechtsfiguur?

N=453 Freq. Valid %

Valid Goed bruikbaar, want 276 60,9

Niet goed bruikbaar, want 29 6,4

Goed bruikbaar, mits 148 32,7

Total 453 100,0

FIG.6

Naast de mening van (kandidaat-)notarissen over de rechtsfiguur en de mate van

gebruik hiervan is gevraagd aan de (kandidaat-)notarissen die gebruik maken van het

levenstestament of zij in de praktijk constateren of het levenstestament in een grote

13

behoefte voorziet. 91,5% van hen geeft aan dat hier inderdaad een grote behoefte aan is.

Het blijkt dat vooral oudere mensen hier behoefte aan hebben (figuur 7).

Is uw ervaring dat het levenstestament voor een toekomstige periode van wilsonbekwaamheid in een

grote behoefte voorziet?

N=399 Freq. % Valid %

Valid Ja, vooral veel oudere mensen vragen hiernaar. 236 52,1 59,1

Ja, vooral mensen met een eigen onderneming vragen

hiernaar.

6 1,3 1,5

Ja, veel mensen vragen hiernaar. De cliëntengroep is

divers; het gaat om cliënten van alle leeftijden en om

cliënten met en zonder een eigen onderneming.

123 27,2 30,8

Nee, hiernaar is in mijn praktijk geen grote vraag. 34 7,5 8,5

Total 399 88,1 100,0

Missing 54 11,9

Total 453 100,0 FIG.7

De behoefte aan het levenstestament lijkt regionaal te verschillen. De resultaten laten

zien dat (kandidaat-)notarissen in de regio’s West en Midden Nederland, in vergelijking

met de rest van Nederland, minder vaak van mening zijn dat er een – grote - behoefte

bestaat aan levenstestamenten (figuur 8). Dit kan niet liggen aan het feit dat er meer

onroerend goed- en/of vennootschapspraktijken zijn, aangezien deze vraag alleen is

gesteld aan (kandidaat-)notarissen die (ook) een familierechtspraktijk voeren en het

levenstestament daadwerkelijk gebruiken.

Is uw ervaring dat het levenstestament voor een toekomstige periode van wilsonbekwaamheid in een grote behoefte voorziet?

In welke regio bevindt zich het kantoor waar u werkzaam bent? Freq. % Valid %

West

(Noord-

Holland,

Zuid-

Holland)

Valid

Ja, vooral veel oudere mensen vragen hiernaar. 75 46,6 59,1


hiernaar. 2 1,2 1,6


divers. 34 21,1 26,8


Total 127 78,9 100,0

Missing 34 21,1

Total 161 100,0

Noord Valid Ja, vooral veel oudere mensen vragen hiernaar. 15 44,1 50,0

14

(Groningen,

Friesland,

Drenthe)


divers. 12 35,3 40,0


Total 30 88,2 100,0

Missingg 4 11,8

Total 34 100,0

Zuid

(Zeeland,

Noord-

Brabant,

Limburg)

Valid



hiernaar. 1 ,9 1,0


divers. 28 25,7 27,2


Total 103 94,5 100,0

Missing 6 5,5

Total 109 100,0

Oost

(Overijssel,

Gelderland)

Valid



hiernaar. 1 1,0 1,1


divers. 38 39,2 42,2


Total 90 92,8 100,0

Missing 7 7,2

Total 97 100,0

Midden

(Flevoland,

Utrecht)

Valid



hiernaar. 2 3,8 4,1


divers. 11 21,2 22,4


Total 49 94,2 100,0

Missing 3 5,8

Total 52 100,0

FIG.8

15

4. Bekendheid en overwegingen cliënten

Om een beter beeld te krijgen van de bekendheid van het levenstestament onder burgers

is aan de (kandidaat-)notarissen gevraagd hoe hun cliënten overwegend bekend zijn

geworden met het levenstestament. De respondenten konden op een vijfpuntschaal

aangeven hoe in hun praktijk cliënten geattendeerd zijn op het bestaan van het

levenstestament. Daarbij is 1 het meest voorkomende antwoord en 5 het minst

voorkomende. Bijna 60% van de (kandidaat-)notarissen die gebruik maken van het

levenstestament, geeft aan dat de belangrijkste wijze waarop hun cliënten bekend zijn

geworden met het levenstestament de informatieverstrekking door de (kandidaat-

)notaris zelf is. Hieruit kan worden opgemaakt dat het de notaris zelf is, die bekendheid

met het levenstestament bij cliënten genereert. Ook geven ze aan, dat de media en

familie en kennissen voor de cliënt een belangrijke informatiebron zijn. 56% van de

respondenten geeft aan dat banken niet of nauwelijks adviseren met betrekking tot het

opstellen van een levenstestament (figuur 9).

Hoe zijn uw cliënten overwegend bekend geworden met het levenstestament? Waarde naar

belangrijkheid (1= meest belangrijk, en 5= minst belangrijk)

N=399

Missing 54

1 2 3 4 5 Geen waarde

Attent gemaakt door de notaris. 58,6% 19,3% 12,8% 6,0% 2,8% 0,5%

Via de media: krant, tv, radio, internet,

literatuur e.d. 22,6% 28,3% 23,6% 16,5% 7,5% 1,5%

Op advies van hun bank. 2,3% 6,3% 11,3% 20,8% 55,9% 3,5%

Op advies van andere

dienstverleners/instellingen, zoals

verzekeraars, accountants etc. 2,5% 10,8% 21,8% 42,4% 20,1% 2,5%

Attent gemaakt door

partner/familieleden/vrienden/kennissen. 14,0% 34,8% 28,6% 11,3% 10,3% 1,0%

FIG.9

Er is ook geprobeerd een beeld te krijgen van de overwegingen van de cliënten om tot

het opstellen van een levenstestament over te gaan. Uiteraard geeft dit geen volledig

beeld, aangezien deze informatie ‘uit tweede hand’ afkomstig is. Het is immers de

(kandidaat-)notaris die de vraag heeft beantwoord. Zowel financiële overgingen, als

medische achteruitgang zijn vaak de overweging van cliënten om zich tot een notaris te

wenden voor het opstellen van een levenstestament. Respectievelijk 40% en 36% van de

respondenten geeft dit als meest voorkomende reden aan (figuur 10). Echter, een

duidelijke rangorde in redenen is niet aan te wijzen. Het voeren van een eigen

onderneming wordt als reden voor het opstellen van een levenstestament nauwelijks

vermeld.

16

Wat is de meest voorkomende reden voor het opstellen van een levenstestament? (1=meest

voorkomend , 5= minst voorkomend)

N=399

Missing 54

1 2 3 4 5 Geen waarde

Financiële overwegingen (zoals het besparen van

belasting of het goed regelen van financiën). 39,8% 22,1% 14,8% 12,0% 8,5% 2,8%

Het voeren van een eigen onderneming. 4,3% 9,8% 12,5% 26,3% 43,4% 3,8%

Ter voorkoming van ruzies tussen familieleden. 8,3% 15,3% 26,6% 27,3% 19,3% 3,3%

Het vastleggen van een behandelverbod/

euthanasieverklaring. 11,3% 22,8% 24,8% 20,3% 19,5% 1,3%

Als gevolg van medische achteruitgang. 36,3% 29,6% 18,8% 10,3% 4,5% 0,5%

FIG.10

Aan de (kandidaat-)notarissen is gevraagd wat volgens hen de belangrijkste reden is

voor mensen om af te zien van het opstellen van een levenstestament. Bij deze vraag

konden de respondenten meerdere antwoorden invullen. 56% van de respondenten

antwoordt dat de kosten van het product een vaak voorkomende reden is voor het niet

opstellen van het levenstestament. Hieruit kan worden opgemaakt dat de kosten door

cliënten als te hoog worden ervaren en dit schrikt cliënten blijkbaar af. Dit houdt

ongetwijfeld verband met de mate waarin de noodzaak of wenselijkheid wordt gevoeld

om iets te regelen voor de toekomst. Voor een bredere toegankelijkheid dient er

misschien nog eens kritisch te worden gekeken naar de prijs die een notaris voor een

levenstestament vraagt. Een andere vaak voorkomende reden om van het

levenstestament af te zien is dat mensen het vaak (nog) niet nodig vinden om een

levenstestament op te stellen (figuur 11).

Wat is volgens u vaak een reden voor mensen om af te zien van het opstellen van een

levenstestament, wanneer zij door u op deze mogelijkheid worden gewezen? Meerdere antwoorden

zijn mogelijk

N=399

Missing 54

Freq. Valid %

Kosten voor het opstellen van een levenstestament. 225 56,4

Mensen vinden het opstellen hiervan niet nodig. 175 43,9

Mensen denken niet graag na over de toekomst/financiële zaken of praten hier

liever niet over. 145 36,3

Vanwege de nadelen die in hun beleving aan de volmacht kleven, prefereren

mensen rechterlijke tussenkomst (bewind/mentorschap/curatele). 36 9,0

Anders, namelijk 37 9,3

Dat weet ik niet. 20 5,0

FIG.11

17

5. Problemen

Het belangrijkste probleem ligt in het feit dat een (kandidaat-)notaris nooit een garantie

kan geven dat aan alle wensen in het leven(stestament) tegemoet wordt gekomen.

Dit komt in eerste instantie doordat het levenstestament een volmacht behelst en geen

lastgeving.12 Hierdoor is het gebruik van deze volmacht een bevoegdheid, maar geen

plicht. Er kan daarom nooit met zekerheid worden gesteld dat degene die de

levenstestateur als gevolmachtigde aanwijst, ook daadwerkelijk als vertegenwoordiger

op gaat treden in de toekomst. Dit in tegenstelling tot curatele, beschermingsbewind en

mentorschap, waarbij de door de rechter benoemde curator, bewindvoerder of mentor

verplicht is zijn taken uit te voeren.

Daarnaast blijkt uit onderzoek dat zich problemen voordoen met de acceptatie c.q.

gebruik van de volmacht. Vooral ten aanzien van de volmacht omtrent de financiën doen

zich problemen voor. Banken zijn terughoudend met het gebruiken van een volmacht

van iemand die niet meer wilsbekwaam is. Het komt voor dat zij uitsluitend hun eigen

bankvolmacht accepteren, welke slechts geldt bij wilsbekwaamheid, of dat zij de

volmachtgever zelf willen identificeren. Deze terughoudendheid komt waarschijnlijk

voort uit angst voor misbruik van de volmacht. De bank heeft te maken met een

verstrekkende zorgplicht ten opzicht van haar klanten. Inmiddels wordt er met

verschillende banken gesproken over het gebruik maken van de voortdurende volmacht.

De vraag rijst in welke mate deze problemen met bijvoorbeeld banken,

verzekeringsmaatschappijen en andere dienstverleners zich voordoen in de praktijk en

om welke problemen het dan precies gaat. Omdat deze vraag aan (kandidaat-)notarissen

is gesteld, bieden deze uitkomsten geen volledig beeld van de omvang en aard van de

problemen met het levenstestament. Wellicht zullen gemachtigden tegen problemen

aanlopen, waarvan zij geen melding maken bij de (kandidaat-)notaris. Echter, de

resultaten geven wel een indruk van de problemen in de praktijk (zie bijlage 3).

12 In België is recent door de wetgever gekozen voor de introductie van een beschermingsmogelijkheid voor

wilsonbekwame – geworden – ouderen, waarbij het notariaat een belangrijke rol speelt, maar is gekozen voor

de figuur van de lastgeving. Zie de wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake

onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus die strookt met de menselijke

waardigheid, Belgisch Staatsblad van 14 juni 2013, 183ste jaargang, p. 38133 e.v.

18

Meer dan de helft, te weten 61% van de (kandidaat-)notarissen die gebruik maken van

het levenstestamenten, geeft aan dat er (nog) geen meldingen van problemen zijn. Bijna

40% geeft daarentegen aan dat hij wel degelijk door de cliënt op de hoogte is gesteld van

problemen (figuur 12). Hierbij wordt aangegeven dat het vaak voorkomt dat de bank de

volmacht niet wil gebruiken c.q. accepteert. Verder wijzen de (kandidaat-)notarissen

erop dat er bij banken nog veel onwetendheid/onbekendheid over het levenstestament

is. Ook spelen beperkte (computer)systemen bij banken een rol, indien er meerdere

gevolmachtigden zijn aangewezen. Bij de problemen met banken vallen de namen ABN-

AMRO en Rabobank meerdere malen.

Opmerkelijk was verder dat slechts enkele respondenten wezen op de mogelijkheid van

misbruik van de volmacht. Het belang van toezicht en controle wordt weinig

onderschreven.

Ervaren uw cliënten met een levenstestament wel eens problemen met bijvoorbeeld de bank,

verzekeringen e.d.?


Valid Ja, dat hoor ik wel eens van mijn cliënten. 146 32,2 36,6

Ja, dat hoor ik vaak van mijn cliënten. 11 2,4 2,8

Nee, dat hoor ik nooit van mijn cliënten. 242 53,4 60,7

Total 399 88,1 100,0

Missing 54 11,9

Total 453 100,0 FIG.12

Opvallend is dat de problemen per regio verschillen. In de meeste regio’s ligt het

percentage (kandidaat-)notarissen dat wel eens door cliënten in kennis gesteld wordt

over problemen rond de 35%. In Noord-Nederland ligt dit percentage zelfs hoger. Echter

in West Nederland ligt dit percentage lager, namelijk rond de 24% (figuur 13). Wellicht,

maar dit is in zekere mate speculatief, zijn de banken in de Randstad beter op de hoogte

van het bestaan van het levenstestament en accepteren zij de volmacht daarom eerder.

Ervaren uw cliënten met een levenstestament wel eens problemen met bijvoorbeeld de bank,

verzekeringen e.d.?

In welke regio bevindt zich het kantoor waar u werkzaam bent? Freq. % Valid %

West (Noord-

Holland, Zuid-

Holland)

Valid

Ja, dat hoor ik wel eens van mijn cliënten. 38 23,6 29,9



Total 127 78,9 100,0

Missing 34 21,1

19

Total 161 100,0

Noord (Groningen,

Friesland, Drenthe)

Valid



Total 30 88,2 100,0

Missing 4 11,8

Total 34 100,0

Zuid (Zeeland,

Noord-Brabant,

Limburg)

Valid




Total 103 94,5 100,0

Missing 6 5,5

Total 109 100,0

Oost (Overijssel,

Gelderland)

Valid




Total 90 92,8 100,0

Missing 7 7,2

Total 97 100,0

Midden (Flevoland,

Utrecht)

Valid




Total 49 94,2 100,0

Missing 3 5,8

Total 52 100,0

FIG.13

6. Totstandkoming

Iedere (kandidaat-)notaris heeft zijn eigen manier van werken en geeft op zijn eigen

wijze inhoud en kleur aan zijn – wettelijke - taak. Dit kan leiden tot een verschil in

aanpak betreffende het opstellen van akten en in het bijzonder het opstellen van het

levenstestament. Op de vraag hoe de inhoud van het levenstestament in de praktijk tot

stand komt, antwoordt 25% van de (kandidaat-)notarissen die gebruik maken van het

levenstestament, dat zij hun cliënten informeren over alle mogelijke opties. Dat kan

tijdens een intakegesprek of door overhandiging van een concept model

levenstestament, zodat de cliënt zelf kan bepalen wat hij wel of niet in de akte wil laten

opnemen. Dit relatief lage percentage komt waarschijnlijk voort uit het feit dat het

20

levenstestament een zeer uitgebreid document is, waarin veel verschillende zaken

kunnen worden vastgelegd. Het geven van alle mogelijke opties kan bij de cliënt voor

verwarring zorgen.

62% van de respondenten geeft aan dat zij een aantal standaardzaken of een aantal

opties voorstellen, welke in de desbetreffende situatie van toepassing zijn (figuur 14). De

(kandidaat-)notaris zal na een (oriënterend) gesprek met de cliënt een duidelijk beeld

krijgen, aan de hand waarvan hij bepaalde opties geeft. Cliënten kunnen dan over deze

zaken nadenken en een keuze maken. Andere zaken worden alleen op uitdrukkelijk

verzoek in de akte opgenomen. Hierdoor heeft de cliënt toch een keuze, maar wordt

deze keuze beperkt.

12,5% hanteert een andere werkzijde betreffende de totstandkoming van de inhoud van

het levenstestament (figuur 14). Zo wordt er bijvoorbeeld gebruik gemaakt van een

vragenlijst. De (kandidaat-)notaris neemt de vragenlijst samen met de cliënt door of de

cliënt vult deze vragenlijst zelf in. Aan de hand daarvan wordt de akte opgemaakt.

Sommige (kandidaat-)notarissen geven aan dat de totstandkoming van een

levenstestament afhankelijk is van het type cliënt, waarmee ze te maken hebben.

Hoe komt de inhoud van een levenstestament tot stand in uw praktijk?


Valid Ik geef mijn cliënt alle mogelijke opties en hij kan

zelf uitzoeken en aangeven wat hij wil vastleggen.

106 23,4 26,6

Ik stel een aantal standaard zaken voor of ik geef

een aantal opties die in de betreffende situatie van

toepassing zijn

257 56,7 64,4

Anders, namelijk. 36 7,9 9,0

Total 399 88,1 100,0

Missing 54 11,9

Total 453 100,0 FIG.14

7. Model levenstestament

Er worden verschillende modellen levenstestament gebruikt in de notariële

rechtspraktijk. De EPN heeft enkele jaren geleden een uitgebreid model levenstestament

ontworpen dat in korte tijd veel toepassing heeft gekregen. Netwerknotarissen werken

met een daarvan afgeleid model levenstestament. De KNB heeft ook een model algemene

volmacht, welke bedoeld is om door te lopen na wilsonbekwaamheid en dus kan worden

21

aangemerkt als levenstestament. Verder zijn er (kandidaat-)notarissen die een eigen

model hanteren of een bestaand model naar eigen inzicht hebben aangepast. In de

praktijk blijkt dat bijna de helft van de (kandidaat-)notarissen een eigen

model/aangepast bestaand model gebruikt (figuur 15). Dit percentage is opvallend

hoog. Binnen het korte tijdsbestek van het onderzoek kon niet worden achterhaald wat

hiervan de reden is. Misschien zijn de huidige modellen te complex. Uit het onderzoek

blijkt dat de rechtsfiguur goed bruikbaar is, maar naar het gebruik van het model is niet

gevraagd. Misschien is de diversiteit prettig voor de klant, maar rechters, medici en

vooral banken worden hierdoor geconfronteerd met verschillenden modellen. Voor de –

verdere - acceptatie van de volmacht is het wellicht raadzaam om naar gebruik van een

uniform model te streven.

Van de modellen bleek het EPN model met 30% het meest populair. 15% van de

respondenten gebruikt het model van Netwerk Notarissen. Slechts een klein deel van de

respondenten gebruikt het KNB Model algemene volmacht (figuur 15). Van het EPN

model wordt minder vaak gebruik gemaakt dan kon worden verwacht. Wellicht heeft de

praktijk behoefte aan een model waarin minder dan in het EPN model aandacht wordt

besteed aan de onderneming (zie ook de beantwoording van de vraag naar de reden om

een levenstestament op te stellen in hoofdstuk 4).

Met welk model levenstestament/notariële volmacht werkt u om een regeling te treffen voor een

toekomstige periode van wilsonbekwaamheid?


Valid EPN model levenstestament. 118 26,0 29,6

Netwerk Notarissen model levenstestament. 60 13,2 15,0

KNB model algemene volmacht. 32 7,1 8,0

Eigen model/aangepast bestaand model. 189 41,7 47,4

Total 399 88,1 100,0

Missing 54 11,9

Total 453 100,0 FIG.15

Binnen alle leeftijdscategorieën wordt door ongeveer 30% van de (kandidaat-)notarissen

het EPN model gebruikt. Bij de jonge (kandidaat-)notarissen tussen de 20-30 jaar ligt dit

percentage lager. Ook het percentage dat een eigen model of aangepast bestaand model

gebruikt, ligt in deze leeftijdscategorie lager. Daarentegen maken jonge (kandidaat-

)notarissen meer gebruik van het KNB en het Netwerk model (figuur 16). Een deugdelijke

verklaring hiervoor ontbreekt. Het gaat om een klein percentage, maar de uitkomsten

zijn significant genoeg om hier vragen bij te formuleren.

22

Met welk model levenstestament/notariële volmacht werkt u om een regeling te treffen voor een

toekomstige periode van wilsonbekwaamheid?


Onbekend

Valid

EPN model levenstestament. 1 11,1 16,7

Netwerk Notarissen model

levenstestament.

2 22,2 33,3

Eigen model/aangepast bestaand

model.

3 33,3 50,0

Total 6 66,7 100,0

Missing

1 11,1

System 2 22,2

Total 3 33,3

Total 9 100,0

20 tot 30

Valid



levenstestament.

8 18,6 28,6



model.

10 23,3 35,7

Total 28 65,1 100,0

Missing 15 34,9

Total 43 100,0

30 tot 40

Valid



levenstestament.

19 15,4 17,9



model.

48 39,0 45,3

Total 106 86,2 100,0

Missing 17 13,8

Total 123 100,0

40 tot 50

Valid



levenstestament.

18 11,7 12,9



model.

69 44,8 49,6

Total 139 90,3 100,0

Missing 15 9,7

Total 154 100,0

50 tot 60

Valid



levenstestament.

8 8,8 9,4



model.

42 46,2 49,4

Total 85 93,4 100,0

Missing 6 6,6

Total 91 100,0

23

> 60 Valid



levenstestament.

5 14,3 14,3



model.

17 48,6 48,6

Total 35 100,0 100,0 FIG.16

8. Volmacht

Het levenstestament behelst in eerste instantie een volmacht welke intreedt of

voortduurt bij wilsonbekwaamheid.13 Deze volmacht kan verschillende vormen hebben.

Zo kan er een direct ingaande algehele of beperkte volmacht in worden opgenomen.

Hierbij kan men denken aan een ouder persoon die de volmacht niet wil laten afhangen

van eventuele wilsonbekwaamheid in de toekomst. Door deze volmacht kan de

gevolmachtigde direct als daartoe bevoegd namens de volmachtgever beslissingen

nemen. Dit kan eventueel worden beperkt tot beslissingen tot een vastgesteld financieel

plafond. Deze volmacht loopt dan door bij wilsonbekwaamheid. Een andere denkbare

variant is een algehele volmacht, ingaande na een medische verklaring op een later

tijdstip. Hierbij treedt de volmacht pas inwerking na vaststelling van wilsonbekwaamheid

en is de volmacht dus niet direct te gebruiken. Een combinatie van een direct ingaande

beperkte volmacht en een algehele volmacht bij wilsonbekwaamheid is ook denkbaar.

Omdat het opstellen van een volmacht vormvrij is, kunnen er ook andere vormen worden

gebruikt. Op een beter beeld te krijgen van de meeste voorkomende vorm bij een

levenstestament is aan (kandidaat-)notarissen die gebruik maken van het

levenstestament, gevraagd hoe de inwerkingtreding van de volmacht in de meeste

gevallen is geregeld. Bij deze vraag gaf 40% aan een direct ingaande algehele volmacht

in het levenstestament op te nemen. Deze duurt voort bij wilsonbekwaamheid en het op

een later moment vaststellen van wilsonbekwaamheid is niet vereist. Ook wordt veel

gebruik gemaakt van de direct ingegaan beperkte volmacht, te weten 33%, welke na een

medische verklaring omtrent de wilsonbekwaamheid als algehele volmacht geldt. Verder

gaf 16% van de respondenten aan het levenstestament uitsluitend te gebruiken bij

wilsonbekwaamheid en dus een algehele volmacht in te bouwen die na een medische

verklaring pas inwerking treedt (figuur 17).

13 De volmacht staat geregeld in titel 3 van Boek 3 BW, te weten artikel 3:60 e.v. BW.

24

Hoe is in de meeste gevallen de inwerkingtreding van de volmacht in het levenstestament geregeld? N=397

Freq. % Valid %

Valid Direct ingaande beperkte volmacht (alleen voor

alledaagse financiële beslissingen).

13 2,9 3,3

Algehele volmacht ingaande na medische verklaring op

een later tijdstip. 65 14,3 16,4

Een combinatie van de twee bovenstaande opties 132 29,1 33,2

Direct ingaande algehele volmacht. 161 35,5 40,6


Total 397 87,6 100,0

Missing 56 12,4

Total 453 100,0

FIG.17

Een meer specifiek onderdeel van de vragenlijst betrof de vraag of de (kandidaat-)notaris

zichzelf wel eens als gevolmachtigde heeft laten benoemen of zou kunnen laten

benoemen. Het merendeel - 64% - van de (kandidaat-)notarissen geeft aan dit niet te

doen. 29% geeft aan dit alleen te doen, indien de cliënt hier uitdrukkelijk om vraagt

(figuur 18). Met het aanbieden van deze mogelijkheid zijn (kandidaat-)notarissen

blijkbaar terughoudend. Tegen het optreden als gevolmachtigde zijn inderdaad wel

enige ethische en praktische bezwaren te bedenken. Zo kan het de schijn van

afhankelijkheid wekken. Daarnaast kan een volmacht lang voortduren, indien de cliënt

fysiek lang gezond blijft. Hierdoor kan de (kandidaat-)notaris jaren aan de cliënt

‘vastzitten’. Vanuit de cliënt bestaat wellicht het praktisch bezwaar dat dit een erg

prijzige aangelegenheid kan worden.

Wordt u zelf wel eens benoemd als gevolmachtigde of zou u benoemd kunnen worden?


Valid Ja, ik bied dit soms aan. 27 6,0 6,7

Ja, alleen als mijn cliënt hier expliciet naar vraagt. 116 25,6 29,1

Nee. 256 56,5 64,2

Total 399 88,1 100,0

Missing 54 11,9

Total 453 100,0

FIG.18

25

9. Inschakeling arts

In beginsel berust er op een (kandidaat-)notaris een zogenaamde ministerieplicht ten

aanzien van de bevoegdheid om authentieke akten te laten passeren. Deze plicht

waarborgt de toegang tot notariële diensten voor burgers. Artikel 21 lid 1 van de Wet op

het notarisambt luidt: ‘De notaris is verplicht de hem bij of krachtens de wet opgedragen

of de door een partij verlangde werkzaamheden te verrichten’. Lid 2 van artikel 21 van

de Wet op het notarisambt bevat de uitzonderingen op deze regel: ‘De notaris is

verplicht zijn dienst te weigeren wanneer naar zijn redelijke overtuiging of vermoeden de

werkzaamheid die van hem verlangd wordt leidt tot strijd met het recht of de openbare

orde, wanneer zijn medewerking wordt verlangd bij handelingen die kennelijk een

ongeoorloofd doel of gevolg hebben of wanneer hij andere gegronde redenen voor

weigering heeft’.14

Een gegronde reden voor dienstweigering is twijfel aan de wilsbekwaamheid van een

cliënt. Op een (kandidaat-)notaris rust een zorgplicht ten aanzien van het zekerstellen

van een rechtsgeldige akte. Een rechtshandeling vereist op grond van artikel 3:33 van

het Burgerlijk Wetboek ‘een op een rechtsgevolg gerichte wil die zich door een verklaring

heeft geopenbaard’. Dit betekent dat de (kandidaat-)notaris a priori dient te controleren

of er sprake is van een op rechtsgevolg gerichte wil, oftewel er dient te worden getoetst

of de cliënt wilsbekwaam ter zake is.15

Wilsonbekwaamheid is, in tegenstelling tot handelingsonbekwaamheid, geen juridische

term en er bestaat derhalve geen exacte wettelijke definitie van het begrip. In de Wet op

de geneeskundige behandelingsovereenkomst wordt uitgegaan van wilsonbekwaamheid

indien de patiënt niet meer in staat kan worden geacht tot een redelijke waardering van

zijn belangen ter zake.16 Vooral bij de oudere cliënt kan er sprake zijn van geestelijke

achteruitgang, waardoor er geen sprake meer is van wilsbekwaamheid. Toch kunnen ook

jongere mensen (tijdelijk) wilsonbekwaam zijn, bijvoorbeeld door een ongeval of tijdens

ziekte. Het is niet altijd duidelijk of een cliënt wilsbekwaam is. Wilsbekwaamheid kan

tijdelijk of permanent zijn. Ook kan wilsbekwaamheid beperkt -ten aanzien van bepaalde

14 Een andere weigeringsgrond staat in artikel 48 lid 2 Wna.

15 J.C.H. Melis/B.C.M. Waaijer (bew.), De notariswet, Kluwer: Deventer 2012, p. 135-137.

16 Zie artikel 7:465 lid 2 BW voor de definitie in de WGBO. Er zijn ook andere definities van wilsonbekwaamheid

zoals onder andere in E. Cleton en C.G.C. Engelbertink en S.A. van de Merwe, ‘Wilsonbekwaamheid mede vanuit

medisch perspectief nader bekeken’, ftV 2012-6, p. 30.

26

(rechtshandelingen)- of volledig zijn. Het vaststellen van wilsbekwaamheid kan daarom

uiterst ingewikkeld zijn.17

Indien bijzondere omstandigheden aanleiding geven voor twijfel omtrent de

wilsbekwaamheid dient de (kandidaat-)notaris een onderzoek in te stellen. Dit kan

bestaan uit een vraaggesprek met de cliënt, waaruit moet blijken of de cliënt de

gevolgen van het passeren van de notariële akte kan overzien.18 De KNB heeft in het

kader van een dergelijk onderzoek het stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid ten

behoeve van de notariële dienstverlening opgesteld, welke de (kandidaat-)notaris

handvatten geeft om tot een goed oordeel te komen.19 Indien de (kandidaat-)notaris na

het onderzoek nog twijfelt, kan hij een medisch specialist inschakelen om eventuele

wilsonbekwaamheid vast te stellen. 20 Hierbij dient te worden opgemerkt dat de

verantwoordelijkheid voor het passeren van de akte bij de (kandidaat-)notaris ligt. De

(kandidaat-)notaris dient de overtuiging te hebben dat de cliënt wilsbekwaam is. Een

medische oordeel is hiervoor niet noodzakelijk.21 Echter, het niet inschakelen van een

arts kan hem later, bijvoorbeeld bij een tuchtrechtelijke of civielrechtelijke procedure,

wel worden tegengeworpen.

De EPN heeft begin 2012 in samenwerking met de Vereniging van Indicerende en

Adviserende artsen (VIA) in het kader van het medisch oordeel over de

wilsonbekwaamheid een protocol opgesteld, welke is bedoeld voor artsen die door de

(kandidaat-)notaris worden verzocht een dergelijk oordeel te geven. 22 Het bevat

aanwijzingen, richtlijnen en feiten ten aanzien van de anamnese en het lichamelijk

onderzoek, waardoor de arts tot een goed onderbouwd oordeel komt omtrent de

wilsbekwaamheid. Volgens het protocol dient een dergelijke arts onafhankelijk te zijn,

waarmee wordt bedoeld dat de arts geen behandelrelatie met de cliënt mag hebben. Het

17 E. Cleton en C.G.C. Engelbertink en S.A. van de Merwe, ‘Wilsonbekwaamheid mede vanuit medisch

perspectief nader bekeken’, ftV 2012-6, p. 30.

18 Melis/Waaijer, De Notariswet, Deventer: Kluwer 2012, p. 135-137.

19 Stappenplan Beoordeling wilsbekwaamheid ten behoeve van notariële dienstverlening (KNB 2006),

www.recht.nl/doc/ProtocolwilsbekwaamheidKNB.pdf.

20 Dit wordt onder andere notarissen uitdrukkelijk geadviseerd in E. Cleton en C.G.C. Engelbertink en S.A. van

de Merwe, ‘Wilsonbekwaamheid mede vanuit medisch perspectief nader bekeken’, ftV 2012-6, p. 30 en in

Melis/Waaijer, De Notariswet, Deventer: Kluwer 2012, p. 135-137.

21 Melis/Waaijer, De Notariswet, Deventer: Kluwer 2012, p. 135-137 en J. Visser, ‘Artsen beoordeling klanten

van notarissen’, Medisch Contact 2013-9, p. 470.

22 Protocol Beoordeling wils(onbekwaamheid) in het kader van het levenstestament en andere notariële akten

(VIA/EPN 2012), versie 2.

27

protocol geeft specifiek aan welke artsen hiervoor kunnen worden ingezet, namelijk ‘de

arts Maatschappij en Gezondheid (profiel Indicatie en Advies) of de daartoe opgeleide

adviserende arts, niet zijnde een behandelend arts’. Het protocol verwijst naar de

richtlijnen van de KNMG, waarin de arts wordt ontraden geneeskundige verklaringen af

te geven ten behoeve van eigen patiënten.23 Een lidmaatschap van de VIA is dus strikt

genomen niet noodzakelijk. Sinds begin 2013 geldt het protocol niet alleen voor de

leden van de ENP, maar voor alle (kandidaat-)notarissen.24

Wat opvalt is dat slechts 58% van de respondenten aangeeft bij voorkeur een

onafhankelijke (niet-behandelend) arts in te schakelen in bij de vaststelling van de

wilsbekwaamheid (figuur 19). Hieruit kan worden opgemaakt dat niet alle (kandidaat-

)notarissen dit nieuwe protocol strikt volgen. Er valt veel te zeggen voor de verplichte

inschakeling van een onafhankelijk arts. Omdat deze arts de patiënt en zijn familieleden

niet kent, zal de vaststelling van de wilsbekwaamheid aan de hand van objectieve

maatstaven plaatsvinden en wordt de kans op een subjectief oordeel nihil. Ook is een

behandelend arts, bijvoorbeeld de huisarts, mogelijk niet deskundig genoeg om een

medische oordeel te geven over de wilsbekwaamheid.

Er kan daarentegen ook worden aangevoerd dat een behandelend arts beter in staat is

om de mate van wilsbekwaamheid vast te stellen. Hij kent de patiënt goed en kan

geestelijke achteruitgang beter vaststellen. Zeker een behandelend specialist met

deskundigheid op het gebied van geestesziekten en de ziekte van Alzheimer zou in staat

moeten zijn om hier een oordeel over te geven. Ongeveer een kwart van de

respondenten schakelt bij voorkeur een behandelend arts in (figuur 19). Het is mogelijk

dat de notaris zich in staat acht de wilsbekwaamheid te kunnen vaststellen aan de hand

van een door de behandelend arts met toestemming van de cliënt of zijn

vertegenwoordiger opgestelde samenvatting van het medisch dossier. Van een verklaring

of indicatie is in dat geval geen sprake, maar wellicht acht de notaris dit voldoende.

Het kan voorkomen dat het in belang van de cliënt is dat de (kandidaat-)notaris een arts

inschakelt die op dat moment beschikbaar is, ongeacht of deze een behandelrelatie met

de cliënt heeft (gehad). In sommige gevallen dient de akte op zeer korte termijn te

worden opgesteld en gepasseerd. Door de inschakeling van een onafhankelijke arts kan

23 Paragraaf 3.2 Richtlijnen van de KNMG inzake het omgaan met medische gegevens (2010).

24 J. Visser, ‘Artsen beoordeling klanten van notarissen’, Medisch Contact 2013-9, p. 470.

28

de procedure vertraging oplopen. Derhalve kan de (kandidaat-)notaris van mening zijn

dat een snelle vaststelling van de wilsbekwaamheid prioriteit heeft. 16% van de

respondenten geeft aan een arts in te schakelen die op dat moment beschikbaar is

(figuur 19).

Indien u een arts inschakelt bij het opstellen van het levenstestament om de wilsbekwaamheid van

de cliënt vast te stellen, is deze arts dan onafhankelijk?


Valid Ja, ik schakel bij voorkeur een onafhankelijke (niet-

behandelend) arts in.

230 50,8 57,9

Nee, ik schakel bij voorkeur een behandeld arts (huisarts,

psychiater of andere specialist) in.

103 22,7 25,9

Ik schakel de arts in die op dat moment beschikbaar is; het

maakt mij niet uit of dit de behandelend arts is.

64 14,1 16,1

Total 397 87,6 100,0

Missing 56 12,4

Total 453 100,0

FIG.19

10. Toezicht en controle

Ter bescherming tegen financieel misbruik van de levenstestateur of ter voorkoming van

ruzies tussen gevolmachtigden, kan de levenstestateur ervoor kiezen om een toezicht-

of controlemechanisme in het levenstestament in te bouwen. Het gebruik hiervan

verschilt in de praktijk. 45% van de respondenten geeft aan hier meestal geen gebruik

van te maken, terwijl 21% aangeeft dit meestal wel te doen. De aandacht voor toezicht en

controle is gering en staat in schril contrast met de wettelijke regeling van curatele,

bewind en mentorschap. In het geval van door de rechter benoemde vertegenwoordigers

is voorzien in verschillende vormen van toezicht en in het binnenkort tot wet te

verheffen wetsvoorstel 33 054 (Wet wijziging curatele, beschermingsbewind en

mentorschap) worden de mogelijkheden voor toezicht en controle zelfs vergroot.25 De

overige 34,5% geeft aan dat zij dit meestal wel doen, tenzij de partner en/of kinderen tot

gevolmachtigde wordt c.q. worden benoemd (figuur 20). De neiging om in een dergelijk

geval af te zien van het opnemen van een toezicht- of controlemechanisme is

begrijpelijk, Er is echter geen wetenschappelijk onderzoek ter onderbouwing van de

25 Kamerstukken II, 2011/12, 33 054, nr. 2-3.

29

stelling dat financieel misbruik door familieleden minder vaak voorkomt dan misbruik

door anderen.

Wordt er vaak gebruik gemaakt van een toezicht- en controlemechanisme (zoals het benoemen van een toezichthouder, meerdere gevolmachtigden, het afleggen van rekening en verantwoording aan anderen etc.)? N=397

Freq. % Valid %

Valid Ja, meestal wel. 82 18,1 20,7

Indien de partner, levensgezel en/of kinderen tot

gevolmachtigde wordt benoemd niet, anders meestal wel. 137 30,2 34,5

Nee, meestal niet. 178 39,3 44,8

Total 397 87,6 100,0

Missing 56 12,4

Total 453 100,0

FIG.20

Er zijn verschillende vormen van toezicht en controle in het levenstestament in te

bouwen. Zo kunnen de gevolmachtigden worden verplicht om bij belangrijke

handelingen eerst een advies in te winnen. Ook kan worden opgenomen dat er rekening

en verantwoording aan een externe toezichthouder dient te worden afgelegd door de

gevolmachtigde. Ook bestaat de mogelijkheid om meerdere gevolmachtigden aan te

wijzen, die bij alle handelingen samen bevoegd zijn. Daarmee kan worden gevarieerd,

bijvoorbeeld door meerdere gevolmachtigden aan te wijzen die iedere bevoegd zijn

zelfstandig handelingen te verrichten, maar bij belangrijke handelingen uitsluitend

samen bevoegd zijn. Er zijn ook andere toezicht- en controlemechanismen denkbaar.

Van de respondenten die vaak gebruik maken van een toezicht- of controlemechanisme

gaven de meeste aan dat er meestal meerdere gevolmachtigden worden aangewezen.

Ook rekening en verantwoording aan een externe toezichthouder komt in de praktijk

voor. De verplichte advies aanvraag lijkt zelden voor te komen (figuur 21).

Welke vorm van toezicht bouwt u meestal in de volmacht in? N=219

Freq. % Valid %

Valid Verplichte adviesaanvraag bij belangrijke handelingen. 7 1,5 3,2

Rekening/verantwoording aan een externe toezichthouder. 50 11,0 22,8

Meerdere gevolmachtigden bij alle handelingen samen bevoegd. 94 20,8 42,9

Meerdere gevolmachtigden bij alleen belangrijke handelingen

samen bevoegd.

45 9,9 20,5


Total 219 48,3 100,0

30

Missing 234 51,7

Total 453 100,

0

FIG.21

Een meerderheid, 57% van de 219 respondenten, geeft aan niet als toezichthouder te

zijn benoemd en dit ook niet te willen, terwijl 43% aangeeft dit wel te willen overwegen

(figuur 22). Deze cijfers geven geen aanleiding tot verdergaande conclusies.

Wordt u zelf wel eens benoemd als toezichthouder of zou u benoemd kunnen worden? N=219

Freq. % Valid %

Valid Ja, ik bied dit soms aan. 26 5,7 11,9

Ja, alleen als mijn cliënt hier expliciet naar vraagt. 69 15,2 31,5

Nee 124 27,4 56,6

Total 219 48,3 100,0

Missing 234 51,7

Total 453 100,0

FIG.22

Hierbij moet worden opgemerkt dat het inbouwen van een toezicht- en

controlemechanisme niet verplicht is. In andere Europese landen worden hier strengere

eisen aan gesteld. Zo is het in Finland verplicht om bij een volmacht die werkt of blijft

werken bij wilsonbekwaamheid, rekening en verantwoording aan de rechter af te leggen.

Deze vorm van toezicht is in Nederland (nog) niet mogelijk.

11. Centraal Levenstestamentenregister

Sinds mei 2011 is er een centrale plaats waar levenstestamenten geregistreerd kunnen

worden, welke door de KNB wordt beheerd. In het Centraal Levenstestamentenregister

(CLTR) te Den Haag kunnen door (kandidaat-)notarissen opgestelde en gepasseerde

levenstestamenten worden geregistreerd. Het CLTR heeft tot doel om levenstestamenten

gemakkelijker te traceren. Soms dient het levenstestament met spoed te worden

geraadpleegd, bijvoorbeeld wanneer een arts er snel achter dient te komen wie er

namens een wilsonbekwame patiënt beslissingsbevoegd is en of een wilsonbekwame

patiënt een medische wilsverklaring heeft opgesteld. In dat geval is een snelle tracering

cruciaal.

31

Tot april 2013 bestond het CLTR uit een papieren database. Inmiddels is het omgezet in

een digitaal register.26 Hierdoor is inschrijving gemakkelijker geworden en zijn de kosten

van de inschrijving verlaagd. Het aantal inschrijvingen stijgt gestaag.27

In het CLTR wordt slechts opgenomen wie een levenstestament heeft laten opmaken,

wanneer deze akte is gepasseerd en bij welke (kandidaat-)notaris dit heeft

plaatsgevonden. De inhoud van het levenstestament blijft bij raadpleging dus geheim. Bij

registratie kan de (kandidaat-)notaris opgeven of er medische bepalingen zijn

opgenomen in het levenstestament en of er sprake is van wijziging of herroeping van

een eerder levenstestament. Dit hoeft de (kandidaat-)notaris echter niet aan te geven.28

Inschrijving gebeurt op vrijwillige basis en is derhalve niet verplicht. Hierdoor geeft het

CLTR geen volledig beeld van het aantal opgestelde levenstestamenten in de praktijk.

Momenteel zijn er 12.491 levenstestament ingeschreven. 29 Het werkelijke aantal

levenstestamenten ligt hoger, aangezien niet alle (kandidaat-)notarissen het

levenstestament inschrijven. 11% van de respondenten die hebben aangegeven gebruik

te maken van het levenstestament, schrijft het levenstestament nooit in en 15% doet dit

meestal niet.

Uit de beantwoording van deze vraag over het wel of niet inschrijven van het

levenstestament blijkt dat het levenstestamentenregister als ‘een succes’ kan worden

bestempeld. 16% van de respondenten die hebben aangegeven gebruik te maken van het

levenstestament, schrijft het levenstestament meestal in en het merendeel, te weten 58%

van de respondenten, geeft aan dit altijd te doen (figuur 23).

Hoe vaak schrijft u het levenstestament bij het Centraal Levenstestamentenregister in Den Haag in?


Valid Altijd 230 50,8 57,9

Meestal wel 64 14,1 16,1

Meestal niet 58 12,8 14,6

Nooit 45 9,9 11,3

26 Nieuwsbericht KNB 25 maart 2013, zie www.knb.nl/cms/showpage.aspx?id=11282.

27 Er waren 215 nieuwe inschrijvingen in juli 2011, 653 nieuwe inschrijvingen in juli 2012 en 2091 nieuwe

inschrijvingen in juli 2013, zie Bijlage 2.

28 A. Bruins, ‘Levenstestament verdient Europese aanbeveling’, Notariaat Magazine, 2011-5, p. 8-11 .

29 Het Centraal Levenstestamentenregister is geraadpleegd op verzoek van de onderzoekers door een

medewerker van de KNB op 23 september 2013.

32

Total 397 87,6 100,0

Missing 56 12,4

Total 453 100,0

FIG.23

Bij deze vraag valt op dat de inschrijvingsbereidheid oploopt naar mate het kantoor

groter is. De (kandidaat-)notarissen bij de grootste kantoren geven vaker aan het

levenstestament altijd of meestal in te schrijven (figuur 24).


Wat is de omvang van uw kantoor? Freq % Valid %

Een eenmanskantoor Valid Altijd. 44 49,4 53,7

Meestal wel. 11 12,4 13,4

Meestal niet. 12 13,5 14,6

Nooit. 15 16,9 18,3

Total 82 92,1 100,0

Missing 7 7,9

Total 89 100,0

Een klein kantoor (2 tot 5) Valid Altijd. 129 53,1 57,8



Nooit. 22 9,1 9,9

Total 223 91,8 100,0

Missing 20 8,2

Total 243 100,0

Een middelgroot kantoor (6

tot 20)

Valid Altijd. 50 52,1 61,7



Nooit. 8 8,3 9,9

Total 81 84,4 100,0

Missing 15 15,6

Total 96 100,0

Een groot kantoor (groter

dan 21)

Valid Altijd. 7 28,0 63,6



Total 11 44,0 100,0

Missing 14 56,0

Total 25 100,0

FIG.24

33

Wanneer dit wordt vergeleken per leeftijdscategorieën val op dat de percentages bijna in

elke leeftijdscategorie gelijk zijn. Echter, de leeftijdscategorie 50-60 jaar wijkt wat af, in

die zin dat 17% van de respondenten uit deze categorie aangeeft het levenstestament

nooit in te schrijven (figuur 25). Dit is aan de hoge kant, aangezien het percentage

respondenten dat de het levenstestament nooit inschrijft in de andere

leeftijdscategorieën rond de 10% ligt.



Onbekend

Valid

Altijd. 3 33,3 50,0



Total 6 66,7 100,0

Missing

1 11,1

System 2 22,2

Total 3 33,3

Total 9 100,0

20 tot 30

Valid

Altijd. 15 34,9 53,6



Nooit. 3 7,0 10,7

Total 28 65,1 100,0

Missing 15 34,9

Total 43 100,0

30 tot 40

Valid

Altijd. 63 51,2 59,4



Nooit. 10 8,1 9,4

Total 106 86,2 100,0

Missing 17 13,8

Total 123 100,0

40 tot 50

Valid

Altijd. 83 53,9 60,1



Nooit. 14 9,1 10,1

Total 138 89,6 100,0

Missing 16 10,4

Total 154 100,0

50 tot 60 Valid Altijd. 45 49,5 53,6


34


Nooit. 14 15,4 16,7

Total 84 92,3 100,0

Missing 7 7,7

Total 91 100,0

> 60 Valid

Altijd. 21 60,0 60,0



Nooit. 4 11,4 11,4

Total 35 100,0 100,0 FIG.25

Interessant is de vraag of er regionale verschillen zijn. Uit het onderzoek blijkt dat in

West Nederland meer (kandidaat-)notarissen het levenstestament altijd inschrijven dan

in de rest van Nederland, te weten 73%. Dit staat in scherp contrast met vooral het

Noorden van Nederland, waar slechts 27% van de respondenten altijd inschrijft. In de rest

van Nederland ligt dit percentage tussen de 51 en 57% (figuur 26). Waarom minder

notarissen in Noord-Nederland aangeven altijd in te schrijven, blijft onduidelijk.


In welke regio bevindt zich het kantoor waar u

werkzaam bent?

Freq. % Valid %

West (Noord-

Holland, Zuid-

Holland)

Valid

Altijd. 93 57,8 73,2



Nooit. 7 4,3 5,5

Total 127 78,9 100,0

Missing 34 21,1

Total 161 100,0

Noord

(Groningen,

Friesland,

Drenthe)

Valid

Altijd. 8 23,5 26,7



Nooit. 10 29,4 33,3

Total 30 88,2 100,0

Missing 4 11,8

Total 34 100,0

Zuid (Zeeland,

Noord-

Brabant,

Limburg)

Valid

Altijd. 58 53,2 56,9



Nooit. 10 9,2 9,8

35

Total 102 93,6 100,0

Missing 7 6,4

Total 109 100,0

Oost

(Overijssel,

Gelderland)

Valid

Altijd. 46 47,4 51,7



Nooit. 13 13,4 14,6

Total 89 91,8 100,0

Missing 8 8,2

Total 97 100,0

Midden

(Flevoland,

Utrecht)

Valid

Altijd. 25 48,1 51,0



Nooit. 5 9,6 10,2

Total 49 94,2 100,0

Missing 3 5,8

Total 52 100,0

FIG.26

Op de vraag of registratie verplicht zou moeten worden gesteld, antwoordt bijna

driekwart van de ondervraagde (kandidaat-)notarissen bevestigd. Dit percentage ligt erg

hoog. Hieruit kan worden opgemaakt dat het invoeren van verplichte registratie vanuit

het veld veel steun krijgt. Slechts 27% van de respondenten meent dat dit niet verplicht

gesteld moet worden (figuur 27). Voorstelbaar is, dat registratie als vereiste komt te

gelden is om te bereiken dat de volmacht werkt of blijft werken bij wilsonbekwaamheid.

Bent u van mening dat inschrijving van het levenstestament bij het Centraal

Levenstestamentenregister verplicht zou moeten zijn?


Valid Ja 328 72,4 72,7

Nee 123 27,2 27,3

Total 451 99,6 100,0

Missing 2 0,4

Total 453 100,0

FIG.27

Wanneer deze vraag gerelateerd wordt aan de kantooromvang, valt op dat (kandidaat-

)notarissen van grotere kantoren eerder voor een verplichte inschrijving zijn dan

notarissen van kleinere kantoren (figuur 28). Deze trend kwam ook naar voren bij de

inschrijvingsbereidheid.

36



Wat is de omvang van uw kantoor? Freq. % Valid %

Een eenmanskantoor Valid Ja 58 65,2 65,2

Nee 31 34,8 34,8

Total 89 100,0 100,0

Een klein kantoor (2 tot

5)

Valid Ja 178 73,3 73,9

Nee 63 25,9 26,1

Total 241 99,2 100,0

Missing 2 0,8

Total 243 100,0

Een middelgroot kantoor

(6 tot 20)

Valid Ja 70 72,9 72,9

Nee 26 27,1 27,1

Total 96 100,0 100,0

Een groot kantoor

(groter dan 21)

Valid Ja 22 88,0 88,0

Nee 3 12,0 12,0

Total 25 100,0 100,0

FIG.28

Wanneer de uitkomsten bij deze vraag worden afgezet tegen de leeftijdscategorieën, lijkt

het erop dat het percentage (kandidaat-)notarissen dat meent dat inschrijving verplicht

zou moeten zijn, afneemt naar mate de (kandidaat-)notaris ouder is. Het zijn met name

de 20-30 jarigen die pleiten voor verplichte inschrijving in het CLTR (figuur 29).




Onbekend

Valid

Ja 5 55,6 71,4

Nee 2 22,2 28,6

Total 7 77,8 100,0

Missing Syste

m 2 22,2

Total 9 100,0

20 tot 30 Valid

Ja 38 88,4 88,4

Nee 5 11,6 11,6

Total 43 100,0 100,0

30 tot 40 Valid

Ja 98 79,7 79,7

Nee 25 20,3 20,3

Total 123 100,0 100,0

40 tot 50 Valid Ja 105 68,2 68,6

Nee 48 31,2 31,4

37

Total 153 99,4 100,0

Missing 1 ,6

Total 154 100,0

50 tot 60

Valid

Ja 57 62,6 63,3

Nee 33 36,3 36,7

Total 90 98,9 100,0

Missing 1 1,1

Total 91 100,0

> 60 Valid

Ja 25 71,4 71,4

Nee 10 28,6 28,6

Total 35 100,0 100,0 FIG.29

In tegenstelling tot bijvoorbeeld het Testamentenregister is CLTR niet openbaar.

Hierdoor kunnen anderen dan (kandidaat-)notarissen het CLTR niet raadplegen. 30 Toch

is te betogen dat bijvoorbeeld artsen of leden van de rechterlijke macht toegang zouden

moeten hebben tot het CLTR. Door een snelle tracering zonder tussenkomst van een

(kandidaat-)notaris, kan eerder achterhaald worden wat de wens van de levenstestateur

is en kan er sneller gehoor aan worden gegeven. 29% van de respondenten is van

mening dat uitsluitend (kandidaat-)notarissen toegang moeten hebben tot het CLTR.

Een kleine meerderheid van 47% van de respondenten is van mening dat zowel de

rechterlijke macht als medici toegang moeten hebben tot het CLTR. Verder geeft een

klein percentage aan dat alleen rechterlijke macht of alleen medici toegang moeten

hebben. 16% is van mening dat het register, net als het Testamentenregister, volledig

openbaar moet zijn (figuur 30). Een meerderheid is dus voorstander van het openstellen

van het CLTR voor anderen dan notarissen.

Bent u van mening dat anderen dan notarissen ook toegang moeten hebben tot het register?


Valid Nee. 130 28,7 28,8

Ja, alleen de rechterlijke macht moet toegang hebben. 21 4,6 4,7

Ja, alleen medici moeten toegang hebben. 17 3,8 3,8

Ja, zowel de rechterlijke macht als medici moeten toegang

hebben.

210 46,4 46,6

30 In de oorspronkelijke versie van wetsvoorstel 33 054 was in het voorgestelde art. 1:391 lid 2 BW voorzien in

de mogelijkheid dat een levenstestament zou kunnen worden vermeld in het curatele- en bewindregister.

(Kamerstukken II, 2011/12, 33 054, nr. 2-3). Deze mogelijkheid is echter bij een latere Nota van Wijziging

weer uit het wetsvoorstel gehaald (Kamerstukken II, 2011/12, 33 054, nr. 7, p. 7).

38

Ja, het register moet volledig openbaar zijn. 73 16,1 16,2

Total 451 99,6 100,0

Missing 2 ,4

Total 453 100,0

FIG.30

Als er gekeken wordt naar de verschillende leeftijdscategorieën valt onder andere op dat

de wat oudere (kandidaat-)notarissen vaker van mening zijn dat het register niet

toegankelijk moet zijn voor anderen. Ook valt op dat in de leeftijdscategorie 30- 40 jaar

57% vindt dat het register toegankelijk moet zijn voor rechters en medici (figuur 31). Dit

percentage is vrij hoog in vergelijking met de andere leeftijdscategorieën.

Bent u van mening dat anderen dan notarissen ook toegang moeten hebben tot het register?


Onbekend

Valid

Nee. 2 22,2 28,6

Ja, alleen medici moeten toegang

hebben. 1 11,1 14,3

Ja, zowel de rechterlijke macht als

medici moeten toegang hebben. 4 44,4 57,1

Total 7 77,8 100,0

Missing System 2 22,2

Total 9 100,0

20 tot 30 Valid

Nee. 13 30,2 30,2


hebben. 3 7,0 7,0



Ja, het register moet volledig

openbaar zijn. 8 18,6 18,6

Total 43 100,0 100,0

30 tot 40 Valid

Nee. 26 21,1 21,1

Ja, alleen de rechterlijke macht

moet toegang hebben. 8 6,5 6,5


hebben. 2 1,6 1,6





Total 123 100,0 100,0

39

40 tot 50

Valid

Nee. 44 28,6 28,8




hebben. 6 3,9 3,9





Total 153 99,4 100,0

Missing 1 ,6

Total 154 100,0

50 tot 60

Valid

Nee. 32 35,2 35,6




hebben. 4 4,4 4,4





Total 90 98,9 100,0

Missing 1 1,1

Total 91 100,0

> 60 Valid

Nee. 13 37,1 37,1




hebben. 1 2,9 2,9





Total 35 100,0 100,0

FIG.31

12. Conclusie

Concluderend kan worden vastgesteld dat het levenstestament in een groeiende

behoefte voorziet. Veel (kandidaat-)notarissen gebruiken het levenstestament naar

40

tevredenheid. Dit lijkt terecht. Er ontstaat een positief beeld. Het levenstestament is in

deze tijd voor ouderen een belangrijke rechtsfiguur ter bescherming van hun belangen.

Daarom kan over het algemeen wel gezegd worden dat het levenstestament een gouden

toekomst tegemoet gaat.

Er zijn nog wel, zo bleek ook uit dit onderzoek, wat haken en ogen. Zo kan er geen

garantie worden gegeven dat aan alle wensen in het levenstestament tegemoet wordt

gekomen. Ook zijn er problemen met betrekking tot de acceptatie van de volmacht.

Het werken met één model zou de acceptatie van het levenstestament met name bij

banken wellicht bevorderen. Verplichte registratie en een bredere toegang tot het

register zouden het ‘gebruiksgemak’ en de status van het levenstestament kunnen

verhogen. Een aantal vragen blijft onbeantwoord. Eén daarvan is of wel voldoende

aandacht uitgaat naar adequate vormen van toezicht en controle. Wellicht dat

(kandidaat-)notarissen misbruik niet snel signaleren, maar in vergelijking met de

rechterlijke beschermingsmaatregelen is het correct optreden van de vertegenwoordiger

minder sterk gewaarborgd.

Uit een oogpunt van subsidiariteit en proportionaliteit blijft ter bescherming van de

belangen van de - toekomstig - wilsonbekwame meerderjarige het levenstestament de

voorkeur hebben boven toepassing van curatele, beschermingsbewind of mentorschap,

De mogelijkheid om zelf voorzieningen te treffen voor een – mogelijk - toekomstige

periode van wilsonbekwaamheid door gebruik te maken van de figuur van het

levenstestament verdient deze voorkeur nog meer wanneer oplossingen voor de in dit

onderzoek geconstateerde haken en ogen worden gevonden.

41

13. Literatuurlijst

Gebruikte literatuur

C. Blankman en C.G.C. Engelbertink, Notariële bescherming ouderen, Sdu Uitgevers: Den

Haag 2013.

A. Bruins, ‘Levenstestament verdient Europese aanbeveling’, Notariaat Magazine, 2011-

5, p. 8-11 .

E. Cleton en C.G.C. Engelbertink en S.A. van de Merwe, ‘Wilsonbekwaamheid mede vanuit

medisch perspectief nader bekeken’, ftV 2012-6, p. 30.

C.G.C. Engelbertink en A. Hendriks, ‘Met het levenstestament houdt patiënt regie’,

Medisch Contact 2012-1, p. 40-44.

J.C.H. Melis/B.C.M. Waaijer (bew.), De notariswet, Kluwer: Deventer 2012

J. Visser, ‘Artsen beoordeling klanten van notarissen’, Medisch Contact 2013-9, p. 470.

Aanbeveling CM CM/Rec (2009)11 van het Comité van Ministers van de Raad van Europa

(9 december 2009), On principles concerning continuing powers of attorney and advance

directives for incapacity.

Memorie van Toelichting bij de Aanbeveling CM CM/Rec (2009)11 van het Comité van

Ministers van de Raad van Europa (9 december 2009), On principles concerning

continuing powers of attorney and advance directives for incapacity.

Proeve van wetsvoorstel inzake het voortduren van een volmacht bij wilsonbekwaamheid

van de volmachtgever en de registratie van bij wilsonbekwaamheid voortdurende

volmachten alsmede medische en andere verklaringen voor het geval van

wilsonbekwaamheid (Wetenschappelijke Advies Raad EPN 2012), www.epn-

notaris.nl/home/levenstestament

Toelichting bij Proeve van wetsvoorstel inzake het voortduren van een volmacht bij

wilsonbekwaamheid van de volmachtgever en de registratie van bij wilsonbekwaamheid

voortdurende volmachten alsmede medische en andere verklaringen voor het geval van

wilsonbekwaamheid ( WAR EPN 2012), www.epn-notaris.nl/home/levenstestament

Protocol Beoordeling wils(onbekwaamheid) in het kader van het levenstestament en

andere notariële akten (VIA/EPN 2012), versie 2.

42

Richtlijnen van de KNMG inzake het omgaan met medische gegevens (2010),

knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicaties-op-trefwoord/Gedragsregels.htm

Stappenplan Beoordeling wilsbekwaamheid ten behoeve van notariële dienstverlening

(KNB 2006), www.recht.nl/doc/ProtocolwilsbekwaamheidKNB.pdf.

Aanvullende literatuur

R. Andorno, ‘An important step in the promotion of patients’ self-determination’,

European Journal of Health Law, 2010-17, p. 119-124.

A.R. Autar, ‘Het levenstestament: een testament voor je leven!’, Vakblad Estate Planning,

2011-8, p. 4-7.

C.G.C. Engelbertink, ‘Het levenstestament en estate planning’, ftV 2010-10, p. 41

C.G.C. Engelbertink, ‘De levensexecuteur’, Vakblad Estate Planning, 2011-10, p. 15-21.

B.O. Kapma, 'Het levenstestament in Duitsland en Frankrijk. civielrechtelijke

voorzorgsmaatregelen ter bescherming van vermogen en persoon, zonder tussenkomst

van de rechter', FTV 2010/46 (p. 24-27)

A.H.N. Stollenwerck, ‘Het levenstestament – een regeling voor het geval van

wilsonbekwaamheid!’, ftV 2010-10, p. 39.

A.H.N. Stollenwerck en R.C.E. van der Heide-van Ijzinga Veenstra, ‘Het levenstestament,

een inleiding’, ftV 2010-10, p. 40

A.M. Vrenegoor en F. Sonneveldt, ‘Het levenstestament in de Anglo-Amerikaanse

wereld’, ftV 2010-10, p. 45.

43

Bijlage 1 Online vragenlijst

Geachte (kandidaat-)notaris,

Op verzoek van de KNB en de EPN is door onderzoekers verbonden aan de

juridische faculteit van de Vrije Universiteit Amsterdam, een vragenlijst

opgesteld over het gebruik van het levenstestament in de notariële

rechtspraktijk. Van deze rechtsfiguur wordt in toenemende mate gebruik

gemaakt, terwijl over de toepassing hiervan nog weinig bekend is. De

resultaten van dit onderzoek, waarvoor uw medewerking wordt verzocht,

zullen niet alleen relevant zijn voor de rechtswetenschap, ze zullen ook het

gebruik van het levenstestament in het notariaat kunnen verbeteren en

bevorderen.

De resultaten van dit onderzoek zullen op 4 oktober 2013 worden

gepresenteerd tijdens het wetenschappelijk congres van de KNB in het

Concertgebouw in Amsterdam.

Het invullen van de vragenlijst neemt ongeveer 10 minuten in beslag.

De eerste 50 respondenten ontvangen een door EPN ter beschikking gesteld

exemplaar van het boek ‘Het levenstestament’ uit de serie ‘Klaar voor de

notaris’. Het boek is begin 2013 verschenen.

Bij voorbaat dank voor uw medewerking.

Dr. mr. Kees Blankman

Mr. Joske Kaljee

44

Online vragenlijst

De term ‘levenstestament’ in deze vragenlijst omvat alle modellen levenstestament die in de

notariële rechtspraktijk worden gebruikt met inbegrip van de notariële volmacht die is opgesteld

met het oog op latere wilsonbekwaamheid van de volmachtgever.

Algemeen

1. Wat is het inwoneraantal van de gemeente waar u werkzaam bent?

a) Minder dan 10.000.

b) 10.000 tot 40.000.

c) 40.000 tot 80.000.

d) 80.000 tot en met 125.000.

e) Meer dan 125.000.

2. In welke regio bevindt zich het kantoor waar u werkzaam bent?

a) West (Noord-Holland, Zuid-Holland).

b) Noord (Groningen, Friesland, Drenthe).

c) Zuid (Zeeland, Noord-Brabant, Limburg).

d) Oost (Overijssel, Gelderland).

e) Midden (Flevoland, Utrecht).

3. Wat is de omvang van uw kantoor?

a) Een eenmanskantoor.

b) Een klein kantoor (2 tot 5 (kandidaat-)notarissen).

c) Een middelgroot kantoor (6 tot 20 (kandidaat-)notarissen).

d) Een groot kantoor (groter dan 21 (kandidaat-)notarissen).

4. Maakt u gebruik van het levenstestament in uw praktijk?

a) Ik maak hier gebruik van.

b) Ik maak hier geen gebruik van, want ik richt mij niet op de familierechtspraktijk (ik voer

een og-praktijk/vennootschapspraktijk e.d.).

c) Ik maak hier geen gebruik van, want.…

Indien antwoord b of c wordt ingevuld, doorgaan met vraag 21.

5. Wat is het aandeel levenstestamentzaken ten opzichte van het totaal aantal

familierechtzaken in uw praktijk (procentueel gezien)? Graag schatting aangeven.

a) Minder dan 10%.

b) 10 tot 25%.

c) 25 tot 50%.

d) 50% of meer.

Het levenstestament en uw cliënten

6. Is uw ervaring dat het levenstestament voor een toekomstige periode van

wilsonbekwaamheid in een grote behoefte voorziet?

a) Ja, vooral veel oudere mensen vragen hiernaar.

b) Ja, vooral mensen met een eigen onderneming vragen hiernaar.

c) Ja, veel mensen vragen hiernaar. De cliëntengroep is divers; het gaat om cliënten van alle

leeftijden en om cliënten met en zonder een eigen onderneming.

d) Nee, hiernaar is in mijn praktijk geen grote vraag.

45

7. Hoe zijn uw cliënten overwegend bekend geworden met het levenstestament?

Zet de volgende vijf antwoorden in volgorde van belangrijkheid, waarbij het meest

voorkomende antwoord bovenaan komt en het minst voorkomende antwoord onderaan.

a) Attent gemaakt door de notaris.

b) Via de media: krant, tv, radio, internet, literatuur e.d.

c) Op advies van hun bank.

d) Op advies van andere dienstverleners/instellingen, zoals verzekeraars, accountants etc.

e) Attent gemaakt door partner/familieleden/vrienden/kennissen.

8. Wat is de meest voorkomende reden voor het opstellen van een levenstestament?

Zet de volgende vijf antwoorden in volgorde van belangrijkheid, waarbij het meest

voorkomende antwoord bovenaan komt en het minst voorkomende antwoord onderaan.

a) Financiële overwegingen (zoals het besparen van belasting of het goed regelen van

financiën)

b) Het voeren en continueren van een eigen onderneming.

c) Ter voorkoming van ruzies tussen familieleden.

d) Het vastleggen van een behandelverbod/euthanasieverklaring.

e) Als gevolg van medische achteruitgang.

9. Wat is volgens u vaak een reden voor mensen om af te zien van het opstellen van een

levenstestament, wanneer zij door u op deze mogelijkheid worden gewezen? Meerdere

antwoorden zijn mogelijk.

a) Kosten voor het opstellen van een levenstestament.

b) Mensen vinden het opstellen hiervan niet nodig.

c) Mensen denken niet graag na over de toekomst/financiële zaken of praten hier liever niet

over.

d) Vanwege de nadelen die in hun beleving aan de volmacht kleven, prefereren mensen

rechterlijke tussenkomst (bewind/mentorschap/curatele).

e) Anders, namelijk….

f) Dat weet ik niet.

10. Ervaren uw cliënten met een levenstestament wel eens problemen met bijvoorbeeld de

bank, verzekeringen e.d.?

a) Ja, dat hoor ik wel eens van mijn cliënten.

b) Ja, dat hoor ik vaak van mijn cliënten.

c) Nee, dat hoor ik nooit van mijn cliënten.

Indien antwoord c wordt ingevuld, doorgaan met vraag 12.

11. Zo ja, om welke problemen gaat het meestal? verplicht antwoorden

Het levenstestament en de notaris

12. Met welk model levenstestament/notariële volmacht werkt u om een regeling te treffen

voor een toekomstige periode van wilsonbekwaamheid?

a) EPN model levenstestament.

b) Netwerk Notarissen model levenstestament.

c) KNB model algemene volmacht.

d) Eigen model/aangepast bestaand model.

13. Hoe komt de inhoud van een levenstestament tot stand in uw praktijk?

46

a) Ik geef mijn cliënt alle mogelijke opties en hij kan zelf uitzoeken en aangeven wat hij wil

vastleggen.

b) Ik stel een aantal standaard zaken voor of ik geef een aantal opties die in de betreffende

situatie van toepassing zijn en andere zaken neem ik alleen op in de akte als hier

uitdrukkelijk om wordt verzocht.

c) Anders, namelijk.…

14. Wordt u zelf wel eens benoemd als gevolmachtigde of zou u benoemd kunnen worden?

a) Ja, ik bied dit soms aan.

b) Ja, alleen als mijn cliënt hier expliciet naar vraagt.

c) Nee.

15. Hoe is in de meeste gevallen de inwerkingtreding van de volmacht in het levenstestament

geregeld?

a) Direct ingaande beperkte volmacht (alleen voor alledaagse financiële beslissingen).

b) Algehele volmacht ingaande na medische verklaring op een later tijdstip.

c) Een combinatie van de twee bovenstaande antwoorden.

d) Direct ingaande algehele volmacht.


Inschakeling arts

16. Indien u een arts inschakelt bij het opstellen van het levenstestament om de

wilsbekwaamheid van de cliënt vast te stellen, is deze arts dan onafhankelijk?

a) Ja, ik schakel bij voorkeur een onafhankelijke (niet-behandelend) arts in.

b) Nee, ik schakel bij voorkeur een behandeld arts (huisarts, psychiater of andere specialist)

in.

c) Ik schakel de arts in die op dat moment beschikbaar is; het maakt mij niet uit of dit de

behandelend arts is.

Toezicht en controle

17. Wordt er vaak gebruik gemaakt van een toezicht- en controlemechanisme (zoals het

benoemen van een toezichthouder, meerdere gevolmachtigden, het afleggen van rekening

en verantwoording aan anderen etc.)?

a) Ja, meestal wel.

b) Indien de partner, levensgezel en/of kinderen tot gevolmachtigde wordt benoemd niet,

anders meestal wel.

c) Nee, meestal niet.

Indien antwoord c wordt ingevuld, doorgaan met vraag 20.

18. Welke vorm van toezicht en/of controle bouwt u meestal in de volmacht in?

a) Verplichte adviesaanvraag bij belangrijke handelingen.

b) Rekening/verantwoording aan een externe toezichthouder.

c) Meerdere gevolmachtigden, die bij alle handelingen samen bevoegd zijn.

d) Meerdere gevolmachtigden, die alleen bij belangrijke handelingen samen bevoegd zijn.


19. Wordt u zelf wel eens benoemd als toezichthouder of zou u benoemd kunnen worden?

a) Ja, ik bied dit soms aan.

b) Ja, alleen als mijn cliënt hier expliciet naar vraagt.

47

c) Nee

Register

20. Hoe vaak schrijft u het levenstestament bij het Centraal Levenstestamentenregister in Den

Haag in?

a) Altijd.

b) Meestal wel.

c) Meestal niet.

d) Nooit.

21. Bent u van mening dat inschrijving van het levenstestament bij het Centraal


a) Ja.

b) Nee.

22. Bent u van mening dat anderen dan notarissen ook toegang moeten hebben tot het

register?

a) Nee.

b) Ja, alleen de rechterlijke macht moet toegang hebben.

c) Ja, alleen medici moeten toegang hebben.

d) Ja, zowel de rechterlijke macht als medici moeten toegang hebben.

e) Ja, het register moet volledig openbaar zijn.

Overig

23. Wat is uw algemene mening over de rechtsfiguur ‘levenstestament’?

a) Goed bruikbaar, want….

b) Niet goed bruikbaar, want….

c) Goed bruikbaar, mits….

Afsluiting

Hartelijk dank voor uw deelname.

48

Bijlage 2 Overzicht inschrijvingen CLTR

Overzicht aantal inschrijvingen per maand Centraal

Levenstestamentenregister in absolute getallen (tot 23 september 2013).

Maand, Aantal, Maand (numeriek)

Oct-2000 1 2000-10

Dec-2001 1 2001-12

Dec-2004 1 2004-12

May-2005 1 2005-05

Dec-2006 1 2006-12

Apr-2007 2 2007-04

Nov-2007 2 2007-11

Aug-2008 1 2008-08

Oct-2008 1 2008-10

Jun-2009 1 2009-06

Sep-2009 1 2009-09

Feb-2010 3 2010-02

Mar-2010 3 2010-03

May-2010 1 2010-05

Jun-2010 1 2010-06

Jul-2010 2 2010-07

Aug-2010 2 2010-08

Sep-2010 11 2010-09

Oct-2010 8 2010-10

Nov-2010 16 2010-11

Dec-2010 31 2010-12

Jan-2011 35 2011-01

Feb-2011 33 2011-02

Mar-2011 42 2011-03

Apr-2011 74 2011-04

May-2011 168 2011-05 Opening register LT

Jun-2011 179 2011-06

Jul-2011 215 2011-07

Aug-2011 236 2011-08

Sep-2011 236 2011-09

Oct-2011 298 2011-10

Nov-2011 347 2011-11

Dec-2011 441 2011-12

Jan-2012 379 2012-01

Feb-2012 451 2012-02

Mar-2012 583 2012-03

Apr-2012 440 2012-04

May-2012 592 2012-05

Jun-2012 591 2012-06

Jul-2012 653 2012-07

Aug-2012 678 2012-08

Sep-2012 607 2012-09

Oct-2012 700 2012-10

Nov-2012 829 2012-11

Dec-2012 799 2012-12

Jan-2013 695 2013-01

Feb-2013 511 2013-02

Mar-2013 1158 2013-03 Veel communicatie LT

Apr-2013 1433 2013-04 Digitalisering register LT

May-2013 1868 2013-05

49

Jun-2013 1745 2013-06 Start campagne LT

Jul-2013 2091 2013-07

Aug-2013 1715 2013-08

Sep-2013 1275 2013-09

(inschrijvingen tot 23/09/2013)

Overzicht aantal ingeschreven Levenstestamenten per jaar Centraal

Levenstestamentenregister in absolute getallen (tot 23 september 2013).

Jaar, aantal

2000 1

2001 1

2004 1

2005 1

2006 1

2007 4

2008 2

2009 2

2010 78

2011 2304

2012 7302

2013 12491

(inschrijvingen tot 23 september 2013)

50

Bijlage 3 Open vragen Zo ja, om welke problemen gaat het meestal?

ABN AMRO Bank N.V. wil cliënten

ondanks volmacht zien. Dat is nu juist bij

de doelgroep die gebruik maakt van het

levenstestament vaak niet (meer) mogelijk.

Bank is star in het denken.

niet alle banken aanvaarden de algemene

volmacht wanneer blijkt dat er sprake is

van feitelijke onbekwaamheid.

oudermishandeling. Schoonfamilie oefent

psychische dwang uit om volmacht

bankpas te tekenen. Het levenstestament

wordt dan niet gebruikt. Ik maak ook mee

dat bij doorvragen, iemand eigenlijk geen

levenstestament wil maar psychisch

gedwongen

inhoud/wens van levenstestament wordt

niet nageleefd door de banken.

Eigen interpretatie, eigen beleid bij banken

verwerking volmacht in bankadministratie

onduidelijkheid/formaliteiten bij bank

De volmacht wordt niet geaccepteerd en

er wordt bewind ingesteld.

Dat instellingen niet goed weten wat ze er

mee aan moeten en wat zon

levenstestament inhoudt.

Bank accepteert notariële volmacht niet,de

bank kent alleen zijn eigen volmachten

bank accepteert de volmacht niet

De gevolmachtigde krijgt geen inzicht in de

rekeningen, noch de mogelijkheid om

betalingen te doen.

bank accepteert het niet altijd, willen liever

hun eigen volmachten gebruiken (indien

mogelijk)

wordt niet altijd geaccepteerd

artsen respecteren bijvoorbeeld

euthanasieverklaring niet altijd

Dat de bank aangeeft eigen modellen

volmachten te gebruiken

De (RABO)bank accepteert de volmacht

niet

Bank accepteert het levenstestament niet

(wordt wel minder, is mijn ervaring)

instanties begrijpen nog niet zo goed wat

een levenstestament is

banken hanteren soms hun eigen

verklaringen

Bank accepteert volmacht niet

het niet kunnen gebruiken van de

volmacht door niet-acceptatie bij

bank/verzekeraar

de bank erkend het levenstestament niet

als volmacht

verkoop woning. Makelaar denkt dat er

aparte volmacht moet komen. Laatst zelfs

een notaris die twijfelde.

Beoordeling welke handelingen onder

volmacht vallen.

niet acceptatie door bank

Een zorgverlenende instantie wil dat cliënt

persoonlijk aanvraagt, ondanks het

Levenstestament

Instellingen verlangen bewind/curatele en

accepteren de algemene volmacht niet.

bank wil ook dat volmachtgever zelf langs

komt bij de bank en een volmacht op

bankrekening geeft

banken kunnen alleen maar met standaard

formuliertjes werken en als iets buiten de

lijntjes valt dan is het voor een bank heel

erg moeilijk

beperkingen in de volmacht zorgen er voor

dat de banken nog wel eens moeilijk doen

de bank die vragen stelt

De bank twijfelt of de bijvoorbeeld de

volmacht nog kan worden gebruikt

wanneer de volmachtgever dement is

geworden. Frappant detail hierbij is dat de

bank hier niet aan twijfelt wanneer de bank

zelf een volmacht aan de klant heeft

verkocht.

dat de Rabobank het niet toestaat de

volmacht te gebruiken

In de meeste gevallen zijn dat problemen

ten aanzien van de medische wensen die

in het levenstestament zijn opgenomen.

dat de bank zegt dat de volmacht die we

gemaakt hebben, (die soms ook geldt

zonder medische verklaring), niet geldt als

de cliënt niet meer compos mentis is.

terwijl dat natuurlijk juist wel het geval is. -

daarom hebben wij er nu een kopje

bank accepteert de algehele volmacht niet

(altijd)

bevoegdheidsvraagstuk

Wisbekwaamheid ttv opstellen

51

levenstestament/volmacht wordt alleen

geaccepteerd door bank indien de

volmachtgever zelf de bank heeft

geïnformeerd over het bestaan van de

volmacht

volmacht wordt niet geaccepteerd of

volmachtgever moet zelf een

handtekening zetten

niet acceptatie door de bank

dat de bank het niet accepteert

-in het algemeen bij ABN AMRO. - -

meerdere gevolmachtigden wordt vaak

niet geaccepteerd.

volledigheid omschrijving terwijl vaak

alleen gaat om volmacht betaalrekening.

Het model houdt overigens rekening met

de "verplichte" omschrijvingen.

Bank wil dat volmachtgever zelf ook nog

een verklaring bij de bank tekent.

meerdere gevolmachtigden zijn door de

bank niet te verwerken in hun systeem. -

bank trekt de volmacht nog wel eens in

twijfel.

onbekendheid bij banken

onbekendheid ermee, of omdat het om

"oude" volmachten gaat.

niet te omschrijven

banken hebben er problemen mee als

twee gemachtigden gezamenlijk bevoegd

zijn

niet accepteren van de volmacht

De bank accepteert de notariële algehele

volmacht niet en wil dat cliënt bij bank een

afzonderlijke volmacht afgeeft om de

bankzaken te kunnen regelen.

acceptatie van een algehele volmacht door

de bank of acceptatie van een

behandelverbod/euthanasieverklaring door

arts

banken accepteren deze niet en men kan

geen stem uitbrengen - voor de

gevolmachtigde

dat men niet met gevolmachtigde wenst te

werken

vaststellen moment ingaan volmacht bij

wilsonbekwaamheid

medewerker bank wil volmacht niet

accepteren, zeker indien deze enkele

jaren oud is.

blokkades op bankrekeningen

de volmachtgever is dement en

bankmedewerker wil volmacht niet meer

gebruiken

meestal om de vraag in hoeverre de

volmachten (nog) van toepassing zijn

dat bank het niet volgt

volmacht wordt niet geaccepteerd door

bank. - Voorwaarde voor werking volmacht

is lastig, bijv. werkt pas als arts verklaart

dat men niet meer handelingsbekwaam is.

bank: volmacht niet specifiek genoeg

Niet erkennen van hetgeen in het

levenstestament is geregeld

Blokkering van bankrekening

afwijkende handtekening,

tekeningsbevoegdheid

dat de bank de volmacht niet accepteert

omdat de bank niet zelf de identificatie van

de volmachtgever heeft uitgevoerd

het niet willen accepteren van de volmacht

die in het levenstestament is opgenomen:

te algemeen of niet recent genoeg

het intrekken van een volmacht indien niet

notarieel

geen werking bij dementie

Bij wilsonbekwaamheid weigeren om de

volmacht te accepteren

volmacht wordt door de bank niet erkend

wordt door de bank niet geaccepteerd

Te weinig persoonlijke aandacht

volmacht wordt niet door de bank

geaccepteerd. Is inmiddels wel afgenomen

doordat in de volmacht staat dat bij

wilsonbekwaamheid de volmacht

uitdrukkelijk in stand blijft,

volmacht te oud, inmiddels is

volmachtgever wilsonbekwaam geworden

niet altijd wordt een opgenomen algemene

volmacht gehonoreerd als bijzondere

volmacht voor bijz. handelingen zoals

beschikken over bankrekening

Wordt niet geaccepteerd of half begrepen

Bij latere wilsonbekwaamheid (durft) kan

de bank niet af gaan op een

levenstestament (notariële volmacht)

dokters accepteren deze niet

bank wil een andere volmacht, eigen

document

onbekend maakt ombemind

doctoren die er niet naar kijken

De bank accepteert het levenstestament

niet altijd meteen en wil nadere

bevestiging van cliënt (extra formaliteiten)

volmacht wordt niet erkend of de

medewerkers van de instelling willen er

niets meedoen. Gebruiken liever hun

eigen modellen.

52

scheiding vermogen en dagelijkse

bancaire zaken met verschillende

personen

De medewerker van de bank kan de

inhoud niet begrijpend lezen en prefereren

hun eigen volmacht boven een notariële

niet geaccepteerd, bankmedewerkers

kunnen niet lezen of het is ze te

ingewikkeld - Vinklijstje ziet er toch anders

uit dan een notariële akte van 20 blz...

is levenstestament nog geldig, is volmacht

inmiddels wellicht herroepen

De bank is dan niet op de hoogte wat het

levenstestament inhoudt.

bank wil alsnog een volmacht via

bankformulieren

Dat men alsnog een handtekening van de

volmachtgever wenst

de baliemedewerkster begrijpt het niet. -

Er worden meerdere gemachtigden

genoemd: de kinderen tezamen: hetgeen

onduidelijkheid op kan leveren.

ik geef geen antwoord

bank snapt de volmacht niet

acceptatie bij CAK

Wanneer de bank misbruik vermoed door

de gevolmachtigde: - wanneer derden

menen dat op de volmacht niet mag

worden afgegaan omdat de volmachtgever

niet meer compos mentis is.

vragen over de volmacht, of deze in de

betreffende situatie wel gebruikt kan/mag

worden

de bank die het niet erkent bij wijziging van

rekeningen e.d.

acceptatie van het document,

onbekendheid ermee

Er is wel discussie met de bank over de

rechtsgeldigheid van de volmacht. Veelal

op te lossen in een telefoontje met de

betreffende medewerker.

Dat bepaalde instelling het

levenstestament niet als volmacht

accepteren.

banken stellen ten onrechte hun eigen

regels en denken het beter te weten.

Notarissen zijn lastig!

niet voldoende om bepaalde zaken te

regelen

uitleg van begrippen "zelfstandig" of

"gezamenlijk" bevoegd, en ook wel

problemen gehad met dat er niet instaat

dat de volmacht doorloopt bij

wilsonbekwaamheid (in oudere

volmachten).

intern beleid bank verschilt

Dat de bank de volmacht niet accepteert

igv bijvoorbeeld dementie

niet acceptatie van de volmacht. bank

wenst onderbewindstelling.

De bank wil graag van te voren kennis

hebben van levenstestament en wil graag

kort na maken van levenstestament al

identificatie gevolmachtigde. Soms moet

er door de volmachtgever bij de bank ook

specifiek nog zaken geregeld worden.

bank kent het verschijnsel nog niet

De bank willen vaak dat er ook een

machtiging bij de bank wordt gegeven.

volmacht en de mogelijkheden van

internetbankieren

bank accepteert de volmacht niet

niet kunnen gebruiken van volmacht

omdat ttv gebruik volmachtgever niet meer

bekwaam is (ttv geven van volmacht

uiteraard wel)

Dat de machtiging toch nog apart geregeld

moet worden: niet terecht dus !

volmacht niet genoeg, toch handtekening

volmachtgever nodig.

dat de betreffende instelling de inhoud niet

begrijpt

beheer van rekeningen

Bij wilsonbekwaamheid wil instantie

gebruik van de volmacht niet meer

toestaan

gebruik van volmacht bij optredende

wilsonbekwaamheid

Instelling weet niet precies of dat wat

uitgevoerd moet worden onder de

volmacht valt

De bank hecht veelal meer waarde aan

hetgeen bij de bank geregeld is dan wat bij

een notaris geregeld is. - het

computersysteem kent de bij de notaris

geregelde oplossing niet en zegt die dan

niet toe te kunnen passen.

bank begrijpt het niet

dat ze bij de bank nog een afzonderlijke

volmacht moeten tekenen, dat de bank de

geldigheid van de volmacht in het

levenstestament betwist

Dat de bank de volmacht niet erkent. De

volmachtgever bij notariële akte dient toch

nog langs de bank te gaan met ID-bewijs.

En als de volmachtgever dat niet kan bijv.

53

wegens dementie verwijst de bank, dus

ook al ligt er een algehele notariële

Dat de bank (ABN) niet wil meewerken.

de bank erkent de notariële volmacht niet

bank wil een aparte volmacht door de

bank opgemaakt

Of de volmacht nog geldig is

de bank wenst naast de notariële akte ook

nog een aparte volmacht van de bank zelf

bank heeft vragen over volmacht van

enkele jaren eerder opgemaakt, bank wil

een geldig legitimatiebewijs van

volmachtgever, bank wil volmachtgever

zelf zien.

bank die volmacht niet (langer accepteert)

omdat volmachtgever niet langer

bekwaam is - bank volhardt in en/of

rekening terwijl een machtiging gewenst is

Wordt niet geaccepteerd

De bank durft geen gebruik te maken van

de volmacht

beschikkingsbevoegdheid gevolmachtigde

huisarts die een behandelverbod en/of

euthanasieverklaring niet wenst uit te

voeren.

als mensen een volmacht willen tekenen

en de bank vraagt door, kan het zijn dat

deze een levenstestament aanraadt

wilsonbekwaamheid

uitvoering van de wensen

volmacht wordt niet geaccepteerd of,

indien de volmacht is verstrekt onder

voorwaarde wilsonbekwaamheid, is er

onduidelijkheid of daar (blijvend) sprake

van is.

Of het document geaccepteerd wordt door

instanties

ABN is lastig. Adviseer altijd het ontwerp

eerst met de ABN te bespreken en

schriftelijk te vragen of de bank alsdan de

volmacht wil accepteren en toepassen.

extra handtekening nodig

wanneer boven een bepaald bedrag

slechts gezamenlijke bevoegdheid is voor

gevolmachtigden - Banken geven aan niet

inhoudelijk dit te kunnen/willen toetsen.

Banken willen doorgaans toch ook nog dat

hun eigen documenten voor machtiging op

een bankrekening worden ingevuld en

ondertekend. Banken accepteren het

levenstestament/algehele volmacht niet

zonder meer.

Automatisering van de bank kan

gezamenlijk bevoegde gevolmachtigden,

of meerdere zelfstandig bevoegde

gevolmachtigde niet verwerken. Dit

praktisch probleem voor de specifieke

bank kan bij de gehanteerde

activeringsverklaring bij (activering

de bank accepteert niet altijd de volmacht

om over de banktegoeden te beschikken:

soms moet nog een aparte volmacht bij de

bank worden afgegeven.

tekstueel

bank moeite met beoordelen volmacht

Banken waren nog wat huiverig. Na

overleg met de lokale banken zijn de

meeste problemen opgelost. Bank heeft

intern moeite met meerdere

gevolmachtigden.

niet accepteren van de volmacht

onkunde van de bankmedewerker

aparte volmacht voor bank

Dat volmacht door moet werken na het

onbekwaam worden.

Bij de bank is men onvoldoende bekend

met het fenomeen.

banken zijn nog niet bekend genoeg met

levenstestament

54

Ik maak hier geen gebruik van, want…

vaak wordt gekozen gestuurd naar een

algehele volmacht. - Nog weinig/geen

ervaring met een levenstestament.

Modellen worden alleen gegeven door

EPN. KNB heeft geen modellen

ik vind het nog te onduidelijk of het wel de

gewenste gevolgen heeft

de vraag is niet groot

wij beschikken niet over een goed model.

Wel passeren we veel notariële

volmachten

de vraag ernaar is ondanks gehouden

lezingen, zeer gering. Wel propageer ik

wat uitgebreidere volmachten, met o.m.

bevoegdheden tot schenken en

vertegenwoordiging medische kwesties

op dit kantoor wordt gewerkt met een

testament en een losse algehele volmacht

ik vind een levenstestament niets. Er is

geen controle en er is geen adequate

regeling voor grote medische kwesties. Er

is maar één goed juridisch instrument:

bewind met mentorschap. De rest is

apenkool.

geen behoefte aan bij cliënten

nog geen klanten voor gehad

ik knip het op in een testament, een

algehele notariële volmacht en een

medische verklaring - de term

levenstestament vind ik verwarrend

Ik heb eigen modellen

Wij gebruiken geen levenstestamenten.

Voegt weinig toe aan algemene volmacht,

mensen kunnen hun wensen op betere

manieren kenbaar maken aan naasten

ik heb nog geen geval meegemaakt

waarin het een oplossing zou kunnen

bieden.

we noemen het geen levenstestament wel

worden notariële volmachten gemaakt

er is onvoldoende uitsluitsel over de

bepalingen t.a.v. van bijvoorbeeld

euthanasie en andere medische

verklaringen.

55

Ik vind de rechtsfiguur slecht bruikbaar, want…

ik vind de naam misleidend: cliënten

begrijpen ook niet dat het levenstestament

geen normaal testament is en dat dus de

werking stopt bij overlijden. Verder vind ik

de combinatie van alle mogelijke

regelingen in één document onpraktisch.

Ten slotte is het levenstestament niet

nieuw: in 1984 maakte ik al algehele

volmachten met opschortende werking en

euthanasieverklaringen e.d.

Er wordt misbruik gemaakt. - Niet elke

notaris heeft zoals ik de tijd, en dus geld

om een opleiding in

gedragswetenschappen te bestuderen,

het juist opstellen van een

levenstestament dwingt mensen na te

denken over bepaalde situaties waar men

liever niet over nadenkt. Het gevolg

daarvan is dat een eerste gesprek

weliswaar vlot tot stand komt, maar de

follow-up maar moeizaam.

mensen schrikken van de kosten voor

uitgebreid levenstestament

te complex, niet iedereen weet wat het is.

En niet iedereen weet dat je bijvoorbeeld

eerst een verklaring van een arts moet

hebben.

te uitgebreid

men wil vaak alleen een notariële

volmacht, zodat het levenstestament

meestal alleen gebruikt wordt voor

probleemgevallen of alleengaanden.

vaag begrip, want wekt verkeerde

verwachtingen - zijn verschillende

aspecten, euthanasieverklaring is bijv.

geen volmacht: en de

euthanasieverklaring biedt geen garantie

dat de arts ook echt zal meewerken

volmacht wordt niet altijd geaccepteerd en

medische wensen, euthanasieverklaring,

etc. leveren in praktijk veel problemen op.

erg uitgebreid met veel opties voor veel

verschillende situaties waar een cliënt nog

niet over nagedacht heeft en zich ook

moeilijk een voorstelling van kan maken,

de algehele volmacht spreekt vaak meer

aan bij cliënten.

veel onnodige teksten

de term is verwarrend mensen denken

vaak toch dat het een testament is en

geven dan voorbeelden voor situaties na

overlijden

mist wettelijke grondslag: - medici hebben

er veelal geen boodschap aan

te complex voor cliënt zelf en de maker:

daarnaast nog teveel onbekendheid in de

praktijk, waardoor medici en banken de

volmacht/testament niet accepteren

het blijft lastig om alle gebeurtenissen die

zich in de toekomst zouden kunnen

voordoen vast te leggen en kan je over

alles wel vooraf hebben nagedacht

nog veel te veel koudwatervrees, mensen

zijn niet overtuigd van de houdbaarheid

van de opgestelde regelingen: veel

mensen hebben moeite om na te denken

over handelingsonbekwaamheid/-

wilsonbekwaamheid: argumenten als: .. ik

ga niet dood, of: ... dat zie ik dan nog wel

arts en volmacht werkt soms niet

Verwarrend

schept verwarring met de term testament

Ethisch dilemma: hoe verhoudt zich de

notaris als enerzijds “beschermer” en

vertrouwenspersoon van ouderen zich tot

de door velen binnen het notariaat

gepropageerde volmacht als alternatief

voor het beschermingsbewind.

Te gecompliceerd in tegenstelling tot

algehele volmacht of executeur

N.v.t.

Naar mate je ouder wordt verleg je je

grenzen dat gebeurt zeker als je ziek

wordt.... dus zie ee a als niet

klantvriendelijk doordat er steeds betaald

moet worden als e e a aangepast moet

worden.

veel onzekerheid

zie vorige vraag. De notaris dient alleen

bewind met mentorschap te adviseren.

zie eerder, het woord testament moet je

alleen koppelen aan wat we daar klassiek

als betekenis toekennen: een document

wat je maakt ivm. overlijden

Door medici en rechtspraak worden vaak

andere eisen gevraagd. Vaak wordt het

levenstestament niet erkend.

te veel details

teveel in een akte: liever werken met

volmacht alleen

'Het levenstestament in de notariële rechtspraktijk' (pdf)

Documents

Transcript of 'Het levenstestament in de notariële rechtspraktijk' (pdf)