Het helpende gesprek, verkwikkender dan het licht? Door Erik Beemster 1

Het helpende gesprek, verkwikkender dan het licht? Inleiding Dze tekst gaat over het gesprek en speciaal over het helpende gesprek. Hieronder dient te worden verstaan een ontmoeting tussen een gespreksleider (in deze context een zorgverlener) en een gesprekspartner (een cliënt). Onderstaande opmerkingen gelden ook voor het algemene gesprek. De behoefte aan een gesprek is immers bij ieder aanwezig. “De filosofie van het helpende gesprek”, schrijft Benjamin (1994), “is dat te doen waardoor de ander tot innerlijke volkomenheid kan komen”. De kern van een helpend gesprek is dat de ander zich door het gesprek gezien voelt, er ruimte is voor reflectie, bezinning en er mogelijk inzicht ontstaat hoe er verder gegaan kan worden. De gesprekleider “slaapt als het ware in, in de ander” (Brüll, 1995), houdt daarmee zichzelf terug waardoor de ander, vanuit een houding waarin het erbarmen centraal staat, mag komen en mag verschijnen. Erbarmen dient hier gezien te worden als “het uit het hart komende medegevoel, dat ons tot handelen zet”. Ingevingen als imaginaties, inspiraties en intuïties kunnen dan ontstaan. Zo kan met het hogere wezen van de ander in contact gekomen worden waardoor de vindingen die hierdoor ontstaan er werkelijk toe doen. Dit maakt het gesprek vrij en verkwikkend. Het inslapen in de ander dient hier begrepen te worden als vermogen om ‘in de ander te zijn’, om zo de queeste van de ander te beluisteren. Dit is het gebaar van de sympathie waarvoor een uitvloeiende houding nodig is. Daarnaast echter dient deze mens weer terug te komen in zichzelf waardoor hij het zicht/beeld van de ander woorden kan geven en kan samenvatten.. Hierdoor kan hij adequaat reageren. Dit vermogen hangt samen met de antipathie. Het zijn de fenomenen uitademen en inademen. Deze twee kwaliteiten zijn beide nodig voor het gesprek. Als er sprake is van een evenwichtig en gelijkwaardige ontmoeting is het nodig dan beide gesprekspartners over deze kwaliteiten beschikken. Bij het helpende gesprek dient de gespreksleider deze vermogens goed te kunnen sturen. De eigen constitutie (juist open of juist gesloten) kan sturend zijn voor dit proces. Het is een kunst om hiertussen evenwicht te vinden.

De bij zichzelf zijnde wakkere mens De bij de ander zijnde inslapende mens

Het helpende gesprek, verkwikkender dan het licht? Door Erik Beemster 2

Steiner (1908) schrijft n.a.v. “Het sprookje van de groene slang en de schone Lelie” (Goethe, 1976), hoe gekomen kan worden tot vereniging van het menselijke ik met zijn hogere geestelijke wezen. Om dit te bereiken moet een omvorming plaatsvinden van de alledaagse mens. Steiner (1905) biedt twee wegen hiertoe: als eerste de individuele scholingsweg waardoor een omvorming van ons denken, voelen en handelen kan leiden tot een instroming van de krachten van de geestelijke mens. Als tweede weg kan de sociale weg genoemd worden. Deze weg richt zich op het wekken van de geest in de ziel door ontmoeting en gesprek met een ander mens. We kunnen elkaar helpen de eigen ziel te leren kennen en daardoor de in de ziel levende geest te wekken. Zo beschrijft hij het belang van de interesse in elkaar opdat we wakker worden aan elkaar. Dit is ook de tijdsgeest waarin we leven. Steiner zegt dat de mens voor de ander een wekkend wezen moet worden (Margreet van den Brink, 1997). Het gaat dus niet alleen om de ander, het gaat ook om de gespreksleider die aan het gesprek zich verder kan ontwikkelen. In die zin kunnen we spreken van een wederzijds belang van een verkwikkend gesprek. Het belang van het verkwikkende gesprek wordt al zeer lang onderkend. In de tijd van de oude Grieken was het Socrates die het gesprek aanging opdat de ander tot ontdekking kwam wat er werkelijk in hem leefde. Zijn ideeën zijn nog steeds actueel wat bijvoorbeeld terug te vinden is in de ‘socratische intervisiemethode’. Enige eeuwen later wordt in het evangelie beschreven “waar twee of meer in Mijn naam verenigd zijn, daar ben Ik in hun midden”. Ook dit uitgangspunt wordt nog steeds op vele plaatsen gepredikt en uitgevoerd zoals in het priesterlijke gesprek. Het gaat telkens om opwekking en ontwikkeling van het goede in ons. Vele andere schrijvers hebben zich hierdoor laten inspireren zoals M. Buber (1923) A. Baart (2001) M. Moeller (1996) P. van de Siepkamp (2005) K. Wuertz en H. Reinders (2009) J. van Koert (2007) en T. Gordon (1970) . In de Transactionele Analyse (TA) van Stephen Karpman maken we kennis met de dramadriehoek. Vanuit eerder opgedane teleurstellingen en afwijzingen heeft iemand de neiging om vanuit zijn ‘zielenpijn’ te reageren op een (neurotisch) aanvallen, slachtofferschap of door de ander steeds maar te willen redden. Echt contact is hierdoor moeilijk te realiseren. De ander is een object geworden waarop eigen gemoed wordt geprojecteerd. De kunst is om tot een ik-ik ontmoeting te komen. aanklager Drama-driehoek: slachtoffer redder Onlangs heeft Scharmer (2009) een boek geschreven over een weg (een U) waar je door echt te kijken en het oude bekende los te laten, tot een ‘presensing’ kan komen waarin de vraag gesteld wordt ‘wie mijn zelf is’. Door open te staan voor wat uit de toekomst op je af komt, kan tot nieuwe inzichten gekomen worden. Telkens is die open houding nodig. Om dit te kunnen is zelfscholing van de gespreksleider van groot belang (Steiner, 1905 en Zajonc, 2009). Hierin kan meditatie een belangrijke plaats innemen. Kennis van en om kunnen gaan met de eigen bagage hoort hier ook bij, zoals over de eigen constitutie, socialisatie, voorgeschiedenis, gevoeligheden in de ziel enzovoorts. Dit kunnen ook de dubbelgangersmotieven genoemd worden (Beemster, 2010).

Het helpende gesprek, verkwikkender dan het licht? Door Erik Beemster 3

Om deze kennis in te zetten in het helpende gesprek kan naast zelfscholing de intervisie, de supervisie en leertherapie zeer helpend zijn. Ieder gaat daarin een eigen route. Soms lukt het niet om het gesprek verkwikkend te laten zijn. Dit hoeft niet altijd erg te zijn, het hangt immers af van het doel van het gesprek. Het gebeurt echter ook dat dit wel gewild wordt maar dat het niet plaatsvindt en men zich niet geheel bewust is van de reden waarom men ‘een kater heeft van het gesprek’. Hoe kan dat toch? Het is goed om hier zicht op te krijgen, opdat het gesprek datgene kan dienen wat plaats moet vinden. Hiervoor kan men zich onder andere bezig houden met een viertal mogelijke dimensies waardoor het gesprek gekleurd kan worden. Als hierover meer bewustzijn wordt verkregen en hiernaar gehandeld kan worden, zal het gesprek wellicht meer dienend kunnen zijn. Deze vier dimensies die het gesprek kunnen beïnvloeden zijn:

1. Wat is het doel van het gesprek? 2. Hoe wordt de vraag gesteld? 3. Hoe wordt er afgestemd op de ander? 4. Hoe wordt er afgestemd op zichzelf?

Wil men hierover supervisie krijgen dan is men welkom. April 2012, Erik Beemster