Mei 2020

ING Sector Banking

Het coronavirus en de effecten op sectoren

2

Ondernemen in het coronatijdperkGevolgen coronavirus op sectoren

Het coronavirus beheerst ons dagelijkse leven. Na jaren van economische voorspoed is dit plotsklaps omgeslagen en zijn er zorgen over de economie en onze gezondheid. Inmiddels merkt iedere sector de impact van het coronavirus, al verschilt de mate van impact. Zo zijn in de zorg, horeca, leisure, retail en internationaal transport de directe gevolgen duidelijk zichtbaar. Al wordt niet ieder bedrijf binnen een sector even hard geraakt: zie bijvoorbeeld de supermarkten versus fysieke kledingzaken, of schoonmakers in de zorg versus schoonmakers van kantoren. De overheid heeft dan ook een ongekend ruim pakket aan financiële maatregelen getroffen om ondernemers te compenseren en om banen te behouden. Desondanks stelt de corona-crisis ondernemers voor grote uitdagingen.

Uitdagingen voor ondernemers

Of het nu gaat om beperkt beschikbare grondstoffen/halffabricaten, medewerkers die wegens ziekte niet beschikbaar zijn, transport of stilvallende projecten en evenementen, verlies aan omzet of totale verplichte sluitingen: in de keten wordt pijn gevoeld, al kan de plek in de keten verschillen. Die pijn vertaalt zich op kortere termijn in een (tijdelijke) behoefte aan kapitaal of liquiditeit om inkomsten en uitgaven met elkaar te kunnen afstemmen, en op middellange termijn ook in een eventuele aanpassing van verdienmodellen naar aanleiding van de 1,5 meter-economie.

Tijdens het huidige crisismanagement richten ondernemers zich vooral op de coördinatie van de volgende vier specifieke pijlers:

1. Personeel (gezondheid en beschikbaarheid)

2. Klanten (vraagzijde van de markt)

3. Keten (aanbodzijde en activiteit)

4. Financiële impact op liquiditeit, kasstromen en balans.

We houden je op de hoogte

ING Sector Banking houdt je, gezamenlijk met het ING Economisch Bureau, op de hoogte van de macro-economische ontwikkelingen voor de verschillende sectoren. Daarnaast blijven we je informeren over de huidige en de te verwachte gevolgen binnen de sectoren, specifieke sub sectoren en/of keten(s) om voorbereid te blijven en tijdig actie te ondernemen.

Impact van corona per sector Sector Bankers

Rob van den BiggelaarManager Sector Banking

+31 (0)6 11 34 18 67rob.van.den.biggelaar@ing.com

Sector Banker Jan van der DoelenBuilding & Construction

+31 (0)6 55 81 22 15jan.van.der.doelen@ing.com

Sector Banker Ceel ElemansFood & Agri

+31 (0)6 54 78 82 83Ceel.elemans@ing.com

Sector Banker Machiel BodeTransport & Logistics+31 (0)6 54 22 77 30

machiel.bode@ing.com

Sector Banker Sjuk AkkermanServices

+31 (0)6 11 84 76 96sjuk.akkerman@ing.com

Sector Banker Dirk MulderTrade & Retail

+31 (0)6 11 38 09 71dirk.mulder@ing.com

Sector Banker Jan Willem SpijkmanPublic & Healthcare+31 (0)6 30 34 36 80

jan.willem.spijkerman@ing.com

Sector Banker Samantha ReillyServices TMT/ICT

+31 (0)6 30 52 91 29samantha.reilly@ing.com

Sector Banker Gert Jan BraamIndustry

+31 (0)6 12 29 84 15gert.jan.braam@ing.com

Sector Banker Dirk VisserServices TMT/ICT

+31 (0)6 30 05 17 14dirk.visser@ing.com

3

Building & ConstructionFood & AgriHealthcareIndustryServicesServices TMT-ICTTrade, Retail & AutomotiveTransport & Logistics

Building & ConstructionDoor: Sector Banker Jan van der Doelen

Impact coronavirus

5

Coronacrisis: momentum voor verdere digitalisering in de bouw

Corona kan een katalysator zijn voor verdere digitalisering in de bouwDe meeste bouwondernemers zijn volop aan het werk volgens het bouwplaatsprotocol. Wel leidt de 1,5 meter afstand tot productie inkleinere teams en minder output per dag. De vertraging op de bouwplaats wordt geprobeerd op te vangen door te versnellen in andereprocessen en faalkosten verder te verminderen. Actieve inzet van digitale tools (o.m. gebruik vandigital twins, BIM, diverse app’s) helpt daarbij. Maar digitalisering biedt meer kansen in de bouw.In korte tijd hebben we geleerd op een andere manier (samen) te werken. Gebruik dit momentumen het lerend vermogen van je bedrijf om het nog meer futureproof te maken!Kijk hiervoor ook naar andere trends in de bouw.

Weeg de noodzaak van flexibiliteit en kosten van inzet/behoud van arbeidskrachten zorgvuldig afEen duivels dilemma: reduceren van de flexibele schil of personeel vasthouden? Vraaguitval zorgt incombinatie met laat inkrimpen van arbeidskosten voor directe financiële gevolgen. Vroeg inkrimpenzorgt bij een aantrekkende vraag voor directe wervings- en opleidings-/omscholingskosten en mogelijkvertraagde opleveringen (met kosten). Om dit soort problemen (deels) te voorkomen ondersteuntde overheid de marktvraag via de gemeenschappelijke verklaring 'samen doorbouwen aan Nederland’ .Ondernemers spelen op dit dilemma in door een strakke projectorganisatie met continue zicht op deslimme inzet arbeid en bijbehorende kosten.

Neem actief de 1,5 meter-economie mee bij alle lopende en komende projectenSteeds meer ondernemers reageren proactief op de veranderende omstandigheden. Lopende en komende projecten worden metbetrokken partijen afgestemd op de 1,5 meter-samenleving. Dit kan ook zorgen voor aanvullend meerwerk en continue-activiteiten. Ingesprek blijven met alle stakeholders blijft natuurlijk cruciaal. Niet alleen opdrachtgevers zullen steeds meer aandringen op veilig werken,ook werknemers zullen dat terecht doen.

Reken de impact door in scenario’smet gebruik van de:Coronavragenlijst &

liquiditeitsprognose – ondernemer

Na de financiële crisis (met een ontwrichtend W-patroon herstel), PAS, PFAS en WKB is het coronavirus een volgende uitdaging voor debouwsector. Continuïteit van het werk loopt gevaar. Denk aan aanvoer van materiaal, aanbesteding- en vergunningverlening, beperking vanactiviteiten op de bouwplaats, gebrek- of overschot aan arbeidskrachten, vraaguitval door dalend consumentenvertrouwen en uitstel vanprojecten. De organisatorische en financiële impact kan groot zijn. Dit is afhankelijk van de wijze van herstel, lees meer hierover in‘Coronacrisis en de bouw in twee scenario’s’. Onderstaande aanbevelingen helpen om voorbereid te blijven.

Food & AgriDoor: Sector Banker Ceel Elemans

Impact coronavirus

7

Food & Agri: Corona uitbraak legt kwetsbaarheden in de keten bloot In de foodsector is de impact van het coronavirus heel divers. De sector produceert zowel voor retail als voor foodservice en voor binnen- en buitenland. De impact is afhankelijk van de positie in de keten. Wereldwijde maatregelen tegen het coronavirus hebben geleid tot het laagste producentenvertrouwen in april 2020 sinds het begin van de CBS metingen. Wel is het vertrouwen in de voedingsindustrie in vergelijking met andere industrie branches minder negatief. Er zijn ook lichtpuntjes. Zo is er in de zwaar getroffen sierteelt sprake van exportherstel nu in onze buurlanden steeds meer winkels openen. De werkelijkheid zal er na de coronacrisis anders blijven uitzien dan daarvoor en als ondernemer kun je je hierop voorbereiden. Onderstaande aanbevelingen helpen om voorbereid te blijven.

Aan de slag met de 1,5 meter-economie in de foodservice (toeleverancier van horeca en fast service) Voor de foodservice lijkt invulling van de 1,5 meter-economie bijna onuitvoerbaar, door aanwezige technische mogelijkheden misschien wel te realiseren, maar financieel zal het in de huidige vorm moeilijk zijn. Dat betekent dat je goed moet nadenken over een levensvatbaar verdienmodel dat rekening houdt met een structureel verminderde vraag vanwege het ‘thuis leven en recreëren’-effect. Gesprekken met andere bedrijven, toeleveranciers en andere belangrijke ketenpartners kunnen de basis vormen voor de noodzakelijke oplossing: niet de concurrentie opzoeken, maar in dialoog samen sterker staan voor een werkbare en rendabele oplossing.

Voedselvoorziening: kwetsbaarheden in de keten blootgelegd Mogelijk volgt er een tweede uitbraak van het virus in het najaar. Fabrieken moeten voldoen aan de 1,5 meter maatregelen om de productie op gang te houden - desnoods op een iets lager niveau- en omwille van de gezondheid en veiligheid van het personeel. Op Europees niveau zijn hierover afspraken gemaakt. Ook kan het zinvol zijn je huidige productkanaal matrix op het punt van kwetsbaarheid tegen het licht te houden en daarover het gesprek aan te gaan met afnemers en toeleveranciers of je aandeelhouder.

Zorg ervoor dat je financieel en strategisch goed voorbereid bentDe financiële impact van het coronavirus op de bedrijfsvoering neemt toe, naarmate de huidige situatievoortduurt en wordt in de herstelperiode nog meer voelbaar. Het is belangrijk goed zicht te hebben op de impact van de corona scenario’s en deze te projecteren op je bedrijf. Hoe mitigeer je risico’s en benut je kansen en wat betekent dat voor je werkkapitaalbehoefte? Gebruik de liquiditeitstools van ING hiervoor.

Reken de impact door in scenario’smet gebruik van de:Coronavragenlijst &

liquiditeitsprognose – ondernemer

Public & HealthcareDoor: Sector Banker Jan Willem Spijkman

Impact coronavirus

9

Coronavirus kan de zorg en het onderwijs structureel veranderen

Reken de impact door in scenario’smet gebruik van de:Coronavragenlijst &

liquiditeitsprognose – ondernemer

Samenwerking om zorgaanbieders te steunenING heeft in NVB-verband (Nederlandse Vereniging van Banken) samen met het Ministerie van VWS, de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), Zorgverzekeraars Nederland (ZN) een infokaart ontwikkeld die zorgaanbieders (die geen directe corona-zorg verlenen) helpen om financiële steun aan te vragen. Zie hiervoor de berichtgeving op de site van de NVB. De ziekenhuizen en UMC’s kunnen gebruik maken van een voorschotregeling. De Zorgkantoren hebben uitgewerkt hoe de financiële gevolgen voor aanbieders in de langdurige zorg opgevangen kunnen worden. Meer hierover lees je in deze brief van ZN.

Digitaal onderwijs in een stroomversnellingIn het hoger onderwijs zijn digitale onderwijsvormen en online lessen al aan de orde van de dag. Maar er zijn ook een aantal uitdagingen, zoals een verminderde interactie, risico’s op het vlak van cyberveiligheid en privacy en hoge (ICT-)kosten, grotere afhankelijkheid van leveranciers en een toenemende studie-uitval. Nu digitaal onderwijs de norm is geworden is het nu juist van belang om deze uitdagingen op te pakken en digitaal onderwijs door te ontwikkelen.

“1,5 meter-economie” in de zorg en het onderwijs, hoe voor te bereiden:Veel zorgtaken zijn gekoppeld aan fysiek patiëntencontact, maar niet allemaal. Inzet van technische hulpmiddelen (apps, personal medical devices) en fysieke afscheidingen helpen de kwetsbaarheid van patiënten en personeel te verminderen. Om vervolgstappen te zetten naar volledig herstel kun je als bestuurder zelf al aan de slag door je omgeving mee te nemen in effectieve inzet van de “1,5 meter samenleving” en doorrekening van de impact op je liquiditeitsbehoefte voor de komende maanden. In het onderwijs is het zaak om digitalisering te consolideren en je als bestuurder voor te bereiden op de toekomst van onderwijs: blended learning, een combinatie van klassikaal lesgeven en e-learning.

De zorgsector staat volop in de spotlights. Deze uiterst cruciale sector moet alle zeilen bijzetten om zowel de coronazorg als de reguliere zorg doorgang te laten vinden. Vanwege de overheidsmaatregelen zoals social distancing en het opschalen van capaciteit voor de acute zorg, heeft de gehele zorg te maken met omzetderving. Nu de ziekenhuizen een daling zien van het aantal coronapatiënten, is er weer wat meer ruimte voor reguliere zorg. Het gaat nog lang duren voor de zorg weer terug is op het niveau voor corona. Zorg op afstand neemt een vlucht. Begin mei lag het aantal verwijzingen voor online consulten 75% hoger dan in 2019. In het onderwijs zijn digitale vormen van lesgeven nu de norm, van basisonderwijs tot universiteit. Er zijn bij deze vorm van onderwijs nog wel veel uitdagingen!

IndustryDoor: Sector Banker Gert Jan Braam

Impact coronavirus

11

Voor de samenleving is het van vitaal belang dat de industrie blijft draaien. Denk bijvoorbeeld aan alle processen voor primairelevensbehoeften zoals food, zorg, energie en transport. In Nederland gelden beperkende maatregelen, maar anders dan in andere Europese landen lag de industrie hier niet volledig stil. Hier keert men nu terug uit een volledige lockdown. De industriële productie ligt beduidend lager dan vorig jaar, maar door de relatief langlopende orderportefeuilles in een groot deel van de industrie én de terugval in de orderintake, zal de dip in elk geval tot na de zomer voortduren. In internationaal opererende sectoren waar zowel de toelevering als de vraag stokt, zijn de effecten het grootst. Er moet in internationaal verband geschakeld worden om ketens snel op te starten. Lees meer in ‘Coronacrisis en de industrie in twee scenario's. Naast faciliteiten en regelingen, hierbij 3 aanbevelingen om voorbereid te blijven:

‘Industry’ in het post-Corona tijdperk

Maak strategische keuzes in (on)afhankelijkheid van de internationale toeleveringsketens Het coronavirus maakt duidelijk dat door lange internationale supply chains, gebaseerd op de laagste kosten en minimale voorraad, de productie in een specifiek land kwetsbaar is voor schokken elders in de wereld. Bedrijven gaan hierdoor minder risico nemen en maken strategische toeleveringskeuzes. Just-in-time verschuift deels naar just-in-case en protectionisme neemt toe. Hierdoor kan een open economie als Nederland hard worden geraakt. Ondernemers kunnen risico’s op korte termijn beperken door voorraden aan te houden en strategisch te gaan inkopen bij ‘lokale’ toeleveranciers. Hoe dit op de lange termijn zal uitwerken is nog even afwachten. Gevolg is dat er zowel Europees als nationaal meer industriële bedrijvigheid en investeringen te wachten staan.

Blijven investeren in nieuwe technologieënDigitalisering en robotisering blijft cruciaal voor het faciliteren van groei en werkgelegenheid, ook na decoronacrisis. Een terugval in werkzaamheden is vervelend, maar wie voorsorteert op herstel kan deze tijd o.a. inzetten voor technologische- en procesinnovatie. Innovatie biedt ondernemers de mogelijkheid productiviteit en flexibiliteit te verhogen, kosten te besparen, nieuwe verdienmodellen toe te passen en werknemers te ondersteunen in de ‘smart industry transitie’. Meer aanbevelingen voor de technologische industrie .

Financieel en fysiek voorbereiden op de 1,5 meter economieDe industrie moet zich voorbereiden op ‘de 1,5 meter-economie’. Coronaprotocollen met praktische tips voor ondernemers zijn essentieel om te kunnen (blijven) ondernemen. De financiële impact neemt toe naarmate deze situatie voortduurt en wordt in de herstelperiode nog meer voelbaar door de groeiende Behoefte aan werkkapitaal. Maak daarom een doorrekening van je liquiditeitsbehoefte de komende maanden.

Reken de impact van de scenario’s door op de liquiditeitsbehoefte met gebruik van de:Coronavragenlijst &liquiditeitsprognose – ondernemer

ServicesDoor: Sector Banker Sjuk Akkerman

Impact coronavirus

13

Services: horeca en flexbranche worden hard geraaktServices is een brede sector, waarbij de mate van impact zeer divers is. De focus ligt in dit artikel op de horeca en uitzendbranche, omdat het coronavirus op deze subsectoren een grote impact heeft. Uitzenders die personeel leveren aan bedrijven in de horeca zijn bijvoorbeeld zwaar getroffen. Cafés, restaurants en veel hotels hebben hun deuren, al dan niet vrijwillig, als gevolg van het coronavirus tot 1 juni gesloten. Vanaf 1 juni mogen de cafés en restaurants open, al is het onder strikte voorwaarden.

Aan de slag met de 1,5 meter-economie voor de horecaDe horeca krijgt zware klappen door de coronamaatregelen. Koninklijke Horeca Nederland heeft al een concept protocol ingediend bij het ministerie met randvoorwaarden voor een 1,5 meter-economie. Voor de sector blijkt invulling van deze nieuwe werkwijze moeilijk uitvoerbaar. Denk daarbij aan het handhaven van voldoende ruimte tussen de tafels. De uitdaging voor ondernemers ligt in het opstellen van een levens-vatbaar verdienmodel. De verschillende aspecten van de bedrijfsvoering moeten leiden tot minimaal een kostenneutrale kostenbatenverhouding. Samenwerking met andere horecaondernemers en toeleveranciers is de basis voor succes. Niet de concurrentie opzoeken, maar in dialoog samen sterker staan voor een werkbare en rendabele oplossing voor de nieuwe bedrijfsvoering.

Herplaatsen van uitzendkrachtenDe uitzendbranche wordt niet overal evenredig hard geraakt. Vooral uitzenders die actief zijn in sectoren die hard worden getroffen zoals de horeca en de detailhandel zagen de vraag afnemen, terwijl in andere sectoren zoals supermarkten, distributiecentra en de zorg de vraag is toegenomen. Kijk dus als ondernemer of je uitzendkrachten kan herplaatsen. Bijna de helft van de uitzendkrachten die door de crises hun baan zijn verloren zijn inmiddels succesvol herplaatst. Bijvoorbeeld mensen die eerst op Schiphol werkten zijn nu werkzaam in de logistiek, of horecamedewerkers die nu actief zijn in de agrarische sector.

Zorg ook dat je de opdrachtgever en uitzendkracht nu al bindt voor de periode na corona. Uit eerdere crises kunnen we leren dat uitzendorganisaties niet teveel moeten snijden in eigen personeel, want zodra de markt weer aantrekt heb je deze medewerkers weer hard nodig. Zorg bovendien voor een goed debiteurenbeheer. Een eventuele snelle groei na de coronaperiode brengt het risico met zich mee dat uitzenders deze groei zelf moeten voorfinancieren en daar wel financiële ruimte voor moet zijn. Stel dus een liquiditeitsprognose op.

Reken de impact door in scenario’s metgebruik van de:Coronavragenlijst &

liquiditeitsprognose – ondernemer

Services / TMT-ICTDoor: Sector Banker Samantha Reilly

Impact coronavirus

15

Tijdens de vorige economische crisis bleek dat ICT in veel bedrijven dusdanig bedrijfskritisch is, dat de sector maar beperkt werd geraakt door een economische neergang. Het belang van ICT in de bedrijfsvoering is in de afgelopen jaren verder toegenomen, en is door corona in een ware stroomversnelling geraakt. In een tijdsbestek van twee maanden heeft er een digitale transformatie plaatsgevonden die normaal jaren kost. In veel sectoren worden offline activiteiten (verder) verschoven naar online. Hierbij is een tweedeling te zien in (sub)sectoren die hard worden geraakt en (sub)sectoren die beperkt geraakt worden. Die laatste digitaliseren nu juist sneller. Onderstaande aanbevelingen helpen om voorbereid te blijven.

Focus op sectoren die versneld digitaliserenBreng focus aan op klanten in (sub)sectoren die nu beperkt geraakt worden en juist nu versneld digitaliseren. Of op sectoren waar nu behoefte is aan specifieke digitale oplossingen. Nu langzaam de 1,5 meter-economie gaat opstarten, worstelen veel ondernemers met de inrichting hiervan. Na de lockdown kan technologie ook in deze fase een belangrijke rol spelen. Ook hier liggen kansen voor de sector bijvoorbeeld op het vlak van software of apps voor indelen/reserveren van ruimten. Een deel van de verschuiving van offline naar online die we de afgelopen twee maanden hebben doorgemaakt zal blijvend zijn. Als gevolg hiervan zal de vraag naar specifieke diensten, zoals op het vlak van thuiswerken en cybersecurity, verder toenemen. Bedenk hoe jouw dienstverlening aansluit bij deze nieuwe realiteit.

Kwetsbaarheden in de bevoorradingsketen adresserenDe sector is redelijk goed in staat geweest om schokken in de bevoorradingsketen van hardware op te vangen. Tegelijkertijd heeft het wel de kwetsbaarheid hiervan blootgelegd. Op middellange termijn is het wenselijk om te zoeken naar alternatieve leveranciers en nieuwe aanvoer mogelijkheden.

Een blijvende “Force for Good”De sector heeft zich opgeworpen als een “Force for Good”. Er werden duizenden laptops ingezameld voor het thuisonderwijs. Honderden bedrijven sloten zich aan bij initiatieven als Wij helpen ziekenhuizenen Tech tegen corona om de samenleving te helpen in de strijd tegen het virus. Bekijk als ondernemer op welke wijze je deze maatschappelijke rol ook in de toekomst een plaats kan geven in je beleid.

Sector TMT-ICT kan profiteren van versnelde digitale transformatie

Reken de impact door in scenario’s metgebruik van de:Coronavragenlijst &

liquiditeitsprognose – ondernemer

Trade, Retail en AutomotiveDoor: Sector Banker Dirk Mulder

Impact coronavirus

17

Het belang van online is fors toegenomenNu de fysieke winkels het moeilijk hebben sinds de uitbraak van het coronavirus, worden webshops steeds vaker bezocht. Organisaties die geen online kanaal hebben, ondervinden grote problemen om hun producten aan de man te brengen. Het aantal online bestellingen en de frequentie van bestellingen is sinds de uitbraak van het coronavirus fors gestegen. Consumenten zitten thuis en bestellen daardoor vaker, maar er treden ook nieuwe doelgroepen toe. Ook voor de groothandel geldt dat hoewel veel bedrijven zeer efficiënt blijven opereren via de traditionele processen, die efficiëntie relatief zal afnemen naarmate de wereld om hen heen digitaler wordt. Bedrijven die de digitale transformatie omarmen, zullen nu een duidelijk concurrentievoordeel hebben.

De 1,5 meter-economie vraagt aanpassingen van bedrijvenIn sneltreinvaart gaan winkeldeuren weer open. Dat doen ze aan de hand van het ‘veilig winkelen’-protocolvan de Rijksoverheid. Voorbeelden van winkeliers die daar creatief mee aan de slag gaan zijn er genoeg. Ondernemers die hier op inspelen kunnen klanten verwachten die langer de winkel bezoeken met kans op hogere bestedingen per klant. Maar al heb je het als winkelier voor elkaar, dan blijft de opgave hoe je voorkomt dat je de drukte niet naar de straten verplaatst. Steden worstelen met de vraag hoe ze de 1,5 metersamenleving moeten inrichten. Ga als ondernemer in overleg met je gemeente of vastgoedbeheerder.

Corona legt de afhankelijkheid van wereldwijde toeleveringsketens blootLanden zijn afhankelijker geworden van internationale productieketens die voor een groot deel buiten hun invloed vallen. Dat bleek duidelijk toen de stroom van producten en halffabricaten opdroogde. Vooralde auto-industrie werd hierdoor geraakt. Maar het maakte ook duidelijk dat veel geneesmiddelen, grondstoffen, apparatuur en onderdelen niet meer in eigen land worden geproduceerd. De reactie ligt voor de hand. Er bestaat, als het erop aankomt, iets als nationale economische veiligheid. Onderdeel daarvan is óf opbouwen van een strategische voorraad, óf bevorderen van een industrie die ze kan produceren.

Digitale transformatie Retail en Groothandel zet versneld door

Reken de impact door in scenario’smet gebruik van de:Coronavragenlijst &

liquiditeitsprognose – ondernemer

De intelligente lockdown heeft geleid tot lege winkelstraten en fors omzetverlies in een deel van de retail. Veel mode-, recreatie- en schoenenwinkels bleven enkele weken dicht of ontvingen veel minder klanten. Andere retailers boekten wel omzetgroei, zoals bouwmarkten en elektronicawinkels. Het onlinesegment, dat een groei liet zien van 21%, is de grote winnaar, maar kan het omzetverlies in de fysieke winkels slechts in beperkte mate goedmaken. Supermarkten hebben geprofiteerd van hamster-gedrag en het sluiten van de horeca. In de tweede helft van april werden er steeds meer ‘1,5 meter proof’ winkels geopend en werd het iets drukker op straat. Hieronder drie aanbevelingen om voorbereid te blijven.

Transport & LogisticsDoor: Sector Banker Machiel Bode

Impact coronavirus

19

Transport en Logistiek is een sector waar, nu nog meer dan voor corona, extra hard en slim gewerkt moet worden voor het rendement. De onvoorspelbare ontwikkeling van het virus brengt met zich mee dat achter de feiten aan lopen het laatste is wat (transport)-ondernemers moeten doen. Onderstaande aanbevelingen helpen om voorbereid te blijven.

Wees flexibel in strategie keuzeHoewel regeringen hebben aangekondigd dat ze niet willen dat grenscontroles het grensoverschrijdende goederenverkeer belemmeren,verwachten we langere transporttijden. Just-in-time productie zal de komende tijd niet meer haalbaar zijn als het afhankelijk is van grensoverschrijdende aanvoer. Er zal de komende periode echter voldoende transportcapaciteit op de markt beschikbaar zijn. Specialisatie is vaak goed, maar expediteurs dienen nu veelzijdiger te zijn en niet slechts één strategie te hanteren. Dit stelt ze in staat om sneller te reageren op fluctuaties in de markt. Lees hier meer over dit onderwerp.

Supply chains veranderen, speel hier als logistieke dienstverlener snel op inHet coronavirus maakt pijnlijk duidelijk dat dankzij internationale supply chains de productie in een specifiek land kwetsbaar is voor schokken elders in de wereld. Dankzij het toenemend protectionisme was er al een bedreiging voor globale supply chains, wat door corona verder wordt versterkt. Nederland wordt, met een open economie hierdoor harder geraakt. Ondernemers kunnen de risico’s beperken door grotere voorraden aan te houden. Logistieke dienstverleners spelen hier met aan- en afvoer en warehousing vroegtijdig op in. Lees hier meer over dit onderwerp. Investeren in relaties blijft ook in de huidige situatie dus essentieel.

Ga in overleg met opdrachtgevers en communiceerAlles staat of valt met de relatie die je hebt met opdrachtgevers. Gaat het alleen om de laagste prijs per pallet of zending? Of zie je elkaar ook als partner in moeilijke tijden op zoek naar oplossingen die voor beiden gunstig zijn? Dit wordt besproken in een podcast (luister op Soundcloud of Spotify) over wat er overblijft van ketensamenwerking, nu de coronacrisis veel sectoren heeft lamgelegd. Als het coronavirus ingeperkt is zullen bestedingen weer oplopen en de Internationale productie en handel worden hervat met een positief effect voor een veerkrachtige transportsector. Het advies aan ondernemers luidt: “Ga in overleg met opdrachtgevers en stem leveringstijden en orderportefeuilles af, transparante communicatie versterkt de relatie.”

Supply chains veranderen, speel hier als logistieke dienstverlener op in

Reken de impact door in scenario’smet gebruik van de:Coronavragenlijst &

liquiditeitsprognose – ondernemer

20

Aanbevelingen en tools om goed door de coronacrisis te komen

Thema 1: Financieel voorbereid

Overzicht bewaren en weten wat de liquiditeitsbehoefte is binnen jouw bedrijf zal je helpen om gericht actie te kunnen ondernemen. Reken daarom de mogelijke gevolgen van het Coronavirus in verschillende scenario’s voor je eigen situatie uit. Gebruik hiervoor de handige tooling vanuit ING. De inzichten uit de prognose helpen je het overzicht te bewaren binnen jouw bedrijf.

Coronavragenlijst & liquiditeitsprognose – ondernemerCoronavragenlijst & liquiditeitsprognose – intermediair

Thema 2: Inzet van mogelijke (overheids)maatregelen

Bekijk eerst welke mogelijke ondersteuning voor jou van toepassing is via de tool van VNO-NCW. De tool laat zien voor welke financieringsmaatregelen je in aanmerking komt en welke stappen je moet ondernemen. Hier krijg je antwoord op vragen zoals; wat er nodig is om de maatregelen aan te vragen? Of, hoe verloopt dit samen met de ondersteuning vanuit de bank? Tot slot kun je ookpraktische informatie vinden op het gebied van personeelszaken en hoe om te gaan met klanten en debiteuren.

ING heeft ook een tool ontwikkeld om je te helpen bij vragen over je zakelijk krediet en financiering van jouw onderneming. In de tool kun je direct naar ‘Mijn ING Zakelijk’ om je aanvragen in te dienen of je financiering aan te passen.

Thema 3: Businessplan voorbereid

Diverse veiligheidsmaatregelen en de 1,5 meter-economie hebben impact op het businessmodel. Het is voor ondernemers dan ook van cruciaal belang om deze invloed scherp te hebben. Het stappenplan van business model canvas helpt hierbij. De kernvraag luidt: welke aanpassingen moet ik doorvoeren in het businessmodel om succesvol te zijn in een 1,5 meter-economie? Het identificeren van de bottleneck in de keten en de afhankelijkheid hiervan verlagen is een eerste stap. Ondernemers zullen daarvoor het gesprek aan moeten gaan met afnemers en toeleveranciers. Het devies is: wacht niet af, maar loop voorop en neem tijdig actie.

SlideShare.net/ING

@ING_News LinkedIn.com/company/ING

YouTube.com/ING Flickr.com/INGGroupFacebook.com/ING

ing.com Medium.com/ing-blog

Blijf op de hoogte

Impact van corona op jouw sector