Cafe Jaargang: 2012

in beeld

Het

‘Het Café in beeld’ is een gratis publicatie van

Van Spronsen & Partners horeca-advies

Inleiding en inhoudsopgave

Even voorstellen…

Van Spronsen & Partners horeca-advies

Van Spronsen & Partners horeca-advies is onderdeel van de Van

Spronsen & Partners Groep. Hiertoe behoren tevens de volgende

onafhankelijke bedrijven: horeca-salarisadministratie, horeca-

administratie en gastvrije trainingen. Onder het motto “Anders

denken, anders doen” zijn wij 25 jaar actief binnen de horeca- en

leisuremarkt en stellen wij de opdrachtgever en zijn doel centraal.

Werkzaamheden van horeca-advies bestaan voornamelijk uit het

uitvoeren van haalbaarheidsonderzoeken, bedrijfsdoorlichtingen en

rendementsverbeteringen, het ontwikkelen van nieuwe

horecaconcepten, het opstellen van marketing en

communicatieplannen en het geven van management-ondersteuning.

Het brancheonderzoek ‘Het Café in Beeld’ is één van de onderzoeken

die wij gratis op onze website www.spronsen.com publiceren. Wij

schrijven onderzoeken, zoals ‘Het Wellnesscentrum in beeld’, ‘De 1-

en 2-sterrenhotels in beeld’ en ‘Het Sterrenrestaurant in beeld’. Kijk

voor meer publicaties op www.spronsen.com/nl/brancheinformatie.

Kijk voor meer informatie over onze andere afdelingen op www.salaris-

spronsen.nl, www.rollemapartners.nl en www.training-spronsen.nl

1

Soorten cafes en Cafe Top 100

Ontwikkelingen in de branche 2

4

Trends en ontwikkelingen 6

Consument en concurrent

Social media en de horeca

5

8

Toekomstvisie 9

Ontwikkelingen in de branche

2

Forse daling in het café-aanbod

De afgelopen vijf jaar is het aantal cafés fors gedaald. Tussen 2008 en 2012

sloten ruim 600 cafés hun deuren (-6,2%). Nederland telt in 2012 9.291 cafés,

een daling van 0,1% ten opzichte van 2011 (9.304 cafés), wat een duidelijke

stabilisatie in het aanbod laat zien. Kijkend naar de afgelopen tien jaar is het

aantal cafés wel fors gedaald, namelijk met bijna 15%. In deze periode deed

de sterkste daling zich voor tussen 2007 en 2008 (-3,5%).

Daling in het café-aanbod per provincie

Het aanbod in het oosten van het land is het sterkste gedaald. In Drenthe is

het aanbod met ruim 2,6% gedaald en in Gelderland is dit een daling van

1,6%.

In totaal hebben 13 cafés hun deuren moeten sluiten tussen 2011 en 2012. Dit

is nogal een verschil in vergelijking met de periode tussen 2010 en 2011, toen

300 cafés definitief sloten. Meer dan de helft van de provincies hebben zelfs

het aanbod zien stijgen. In de provincie Utrecht zijn er de meeste cafés bij

gekomen, namelijk 15, terwijl het jaar daarvoor 12 cafés de deuren hebben

moeten sluiten.

Rookverbod

Het rookverbod dat op 1 juli 2008 in de Nederlandse horeca van kracht is

gegaan, heeft mede de daling van het aantal bezoekers versterkt, wat heeft

geleid tot een sterkere afname van het aantal cafés en de omzet. De eerste

jaren na de invoering van het rookverbod hielden veel cafés het nog wel vol,

maar mede door een dalende lijn in de bezoekersfrequentie en de besteding

leken enkele jaren later wel steeds meer bedrijven om te vallen.

In 2011 is de regeling voor kleine cafés versoepeld. In cafés kleiner dan 70m²,

zonder personeel, mag weer gerookt worden. Kijkend naar de

omzetontwikkeling van 2011, heeft de versoepeling van het rookverbod niet

direct effect gehad op de omzet.

De rechtbank heeft begin mei 2012 tijdens een bodemprocedure,

aangespannen door anti-rookorganisatie Clean Air Nederland tegen de

Nederlandse staat, besloten dat de versoepeling van het rookverbod voor

kleine cafés niet wordt teruggedraaid.

Uit recent onderzoek van de NVWA blijkt dat er in vier van de vijf kroegen,

waar roken is toegestaan, gewoon weer gerookt wordt. In 49% van de cafés

waar niet gerookt mag worden stonden in het voorjaar de asbakken weer op

tafel, tegen over 44% in het najaar van 2011. Bron: Bedrijfschap Horeca en Catering

Caféaanbod 2003-2012

9.200

9.400

9.600

9.800

10.000

10.200

10.400

10.600

10.800

11.000

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

2012Stijging/ daling

2011-2012

% ontwik-

keling 2011-

2012

Flevoland 76 4 5,6%

Utrecht 431 15 3,6%

Groningen 355 6 1,7%

Overijssel 487 7 1,5%

Zeeland 313 4 1,3%

Friesland 382 3 0,8%

Zuid-Holland 1717 12 0,7%

Noord-Brabant 1566 -6 -0,4%

Noord-Holland 1766 -14 -0,8%

Gelderland 920 -15 -1,6%

Limburg 1093 -24 -2,1%

Drenthe 185 -5 -2,6%

Totaal 9.291 -13 -0,1%

Ontwikkelingen in de branche

3

Dichtheid cafés per provincie

Hiernaast is het aantal 16-64 jarigen per vierkante meter

oppervlakte in het café weergegeven. Theoretisch gezien

blijkt hieruit dat de cafés in Flevoland het drukste zijn en de

cafés in Limburg het minst druk zijn. Met het toeristische

karakter van deze provincie zullen de cafés in de praktijk wel

iets voller zijn hier.

In Nederland zullen gemiddeld ruim 10 16-64 jarigen één

vierkante meter café met elkaar moeten delen. Noord-

Brabant beschikt over de meeste vierkante meters cafés.

Top 10 steden – dichtheid in aantal vestigingen

Kijkend naar de top 10 steden, beschikt Maastricht over de

hoogste dichtheid wanneer we het over de dichtheid in

aantal vestigingen hebben. Dit heeft te maken met het

toeristische karakter van de stad. Absoluut telt Amsterdam

verreweg de meeste cafés.

Kleinschaligheid

Een café heeft gemiddeld 113m² verkoopoppervlakte. Ruim

60% van alle cafés is zelfs kleiner dan 100m². In

tegenstelling tot andere drankenverstrekkers zoals de

strandpaviljoens, is er nauwelijks sprake van

schaalvergroting. Het cafébedrijf is al jaren circa 110-113m²

groot.

Bron: Bedrijfschap Horeca en Catering

Verkoopoppervlakte cafés 2012

13%

46%

27%

11%

2%1%

<34m²

35-49m²

50-99m²

100-199m²

200-499m²

>500m²

Ontwikkeling gemiddelde verkoopoppervlakte

107

108

109

110

111

112

113

114

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

vvo in m²Oppervlakte

dichtheid

Flevoland 7.986 33,3

Utrecht 41.988 19,4

Zuid-Holland 157.919 14,8

Overijssel 59.056 12,3

Drenthe 26.160 11,7

Gelderland 112.658 11,5

Noord-Holland 167.425 10,8

Groningen 39.336 9,9

Friesland 43.490 9,4

Zeeland 31.794 7,5

Noord-Brabant 219.841 7,3

Limburg 139.797 5,2

Nederland 1.047.450 10,4

Café-aanbod Cafédichtheid

Maastricht 163 13,5

Amsterdam 890 11,3

Groningen 172 8,9

Nijmegen 135 8,2

Rotterdam 505 8,2

Breda 133 7,5

Den Haag 357 7,1

Eindhoven 156 7,2

Arnhem 121 8,1

Utrecht 144 4,6

Soorten cafes en Cafe Top 100

4

Verschuivingen

Het bruine café heeft het grootste

aandeel in de cafésector. Het

absolute aantal bruine cafés is

vrijwel gelijk gebleven ten opzicht

van 2011. In 2012 telt deze

subsector 3.240 cafés, wat 35%

van het totale aanbod omvat.

Kijkend naar de verdeling in 2007,

zien we vooral een daling in het

aantal dorp-/buurtcafés. Het

aanbod in deze subsector is met

circa 25% afgenomen. Deze

daling is mede te wijden aan

bedrijfsopvolging dat vaak lastig

is.

Bron: Bedrijfschap Horeca en Catering

Verdel ing typen cafés 2012

21%

35%

25%

9%

6%

4% Dorp-/buurtcafé

Bruin café

Eetcafé

Grand-Café

Muziek-/swingcafé

Themacafé

Positie

2012

Positie

2011Naam bedrijf Plaats bedrijf

1 3 De Bóbbel Maastricht

2 11 Anvers Tilburg

3 12 De Bonte Koe Purmerend

4 13 In de Wildeman Amsterdam

5 10 De Stee Leeuwarden

6 6 In de Karkol Maastricht

7 16 Samson Nijmegen

8 15 Hoppe Amsterdam

9 26 Van Ruysdael Heemskerk

10 5 De Morgenstond Griendtsveen

De Misset Horeca Café Top 100

Misset Horeca presenteert ieder

jaar het beste café van Nederland.

Sinds 2003 is deze titel gekoppeld

aan een top 100. Deze lijst heeft

de bedoeling goede cafés onder

de aandacht te brengen bij

vakgenoten en consumenten. Er

wordt beoordeeld op vijf

onderdelen; gastvrijheid, sfeer en

uitstraling, hygiëne, product-

behandeling en de ondernemer.

De top 10

Opvallend is dat er maar vier cafés uit de top 10 van 2011 vermeld staan in de huidige top

10. Veel nieuwe binnenkomers in de top 10 waar Grandcafé Van Ruysdael uit Heemskerk,

die van plaats 26 naar 9 springt, de grootste uitschieter is. Het beste café van 2011, de

Groene Weide, staat niet meer vermeld in de top 100 van 2012.

De Bóbbel

Café de Bóbbel uit Maastricht is dit jaar uitgeroepen tot beste café van Nederland. Deze

titel hebben ze volgens de jury te danken aan het hoge gastvrijheidsniveau. ‘On-

Nederlands hoog’ aldus de jury.

Bron: Misset Horeca

Foto: Maastricht dichtbij

Foto: YelloYello

Consument en concurrent Bezoekfrequentie en bestedingen

Het aantal bezoekers is de afgelopen vijf jaar flink afgenomen, er vond een daling van circa 5

procentpunt plaats. Als we kijken naar de gemiddelde besteding van de gast, blijkt deze

gestegen (4%) te zijn van € 11,= in 2007 naar € 11,40 in 2011. De stijging blijft echter ver

achter bij de prijsstijging in de sector (14% in vijf jaar).

In de eerste helft van 2012 is er iets anders aan de hand. Er is een duidelijke daling gaande in

de gemiddelde besteding per persoon (let wel, prijsstijgingen in de horeca zijn hierin niet

meegenomen, dus de effectieve waarde in uitgave zal lager liggen). De gemiddelde besteding

is onder de € 10,= uitgekomen. Daarentegen is het bezoekerspercentage wel fors gestegen.

Horecabezoekers gaan dus vaker naar een café, maar besteden minder. In vergelijking met

dezelfde maanden in 2011 zijn er grote verschillen te zien. De hoge bezoekersaantallen zijn

echter wel te verklaren vanwege het EK voetbal. Er is geen directe verklaring voor de snelle

daling in het bestedingspatroon, buiten het prestatieniveau van Nederland op het EK…

Omzet

Volgens het Food Service Instituut Nederland is tussen 2010 en 2011 de totale omzet van

cafés gedaald van € 1,18 miljard naar € 1,16 miljard (bijna -2%). De procentuele daling in

omzet is lager dan de procentuele daling van het aantal cafés, waardoor de gemiddelde omzet

per café tussen 2010 en 2011 is gestegen van € 122.700,= naar € 124.500,=. De omzet van de

totale drankensector is gedaald van € 2,8 miljard naar € 2,69 miljard in 2011 (bijna -4%).

Dreiging vanuit supermarkt en overheid

Dat de bierprijzen in de supermarkten veel lager liggen in vergelijking met de horeca, is geen

nieuws, maar er zijn meerdere factoren waardoor dit een concurrentiestrijd is. Mede vanwege

de economische situatie, wordt een avondje thuis vaker in overweging genomen. Daarnaast is

de studiedruk onder de jongeren toegenomen, waardoor er minder tijd is voor bijbaantjes en

het inkomen van jongeren is gedaald. Dat heeft invloed op het uitgavepatroon van deze

doelgroep.

De druk vanuit de gezondheidszorg en politiek op de alcoholconsumptie zal in de toekomst

ook toenemen. Het café ervaart dus vanuit verschillende kanten bedreigingen.

Alcohol vanaf 18

Hoewel het wetsvoorstel voor het verhogen van de alcohol leeftijd naar 18 jaar voornamelijk

gebaseerd is op de gezondheid van de jeugd, zal dit wel nadelig zijn voor de cafés wanneer dit

wetsvoorstel de meerderheid bereikt en doorgevoerd wordt. Dit heeft natuurlijk wel invloed op

het café, maar toch is deze doelgroep voornamelijk nog in de discotheek en het danscafé.

Bron: Bedrijfschap Horeca en Catering

Consument is beïnvloedbaar

De consument verandert voortdurend. Waar men elkaar

vroeger ontmoette in het café, gebeurt dit tegenwoordig

via social media. Dit is waar vooral jongeren elkaar

ontmoeten, bijkletsen en plannen maken. Het doel van

een cafébezoek is dus over de jaren heen veranderd en

heeft geen doel als ontmoetingsplek meer. Een bezoek

aan een café is vooral een ontspanning en om vermaakt

te worden.

Afwezigheid op social media is vaak de nekslag voor de

ondernemer. Concurrentie verplaatst zich dus ook van

offline naar online.

5

2011 2012 2011 2012

jan 10,6% 8,3% € 11,80 € 12,40

feb 11,2% 8,5% € 11,50 € 11,60

mrt 10,1% 9,1% € 11,60 € 12,20

apr 13,0% 12,3% € 10,20 € 12,80

mei 10,9% 17,0% € 12,10 € 9,20

jun 10,4% 15,5% € 10,60 € 9,50

Bezoekers % van

totaal

Besteding per bezoek

per gast

Traditioneel café

Bezoekers %

van totaal

Besteding per

bezoek per gast

Prijsstijging in

cafés

Effectieve waarde

uitgaven

2007 15,6% € 11,00 3,5% € 10,60

2008 15,2% € 11,10 3,7% € 10,35

2009 12,7% € 10,90 4,6% € 9,75

2010 11,5% € 11,30 2,9% € 9,85

2011 10,9% € 11,40 3,0% € 9,68

Traditioneel café

Trends en ontwikkelingen

6

Beleving

Beleving binnen de cafésector kan in zeer kleine

zaken zitten.

Drankjes - Zo zien wij een algemene ontwikkeling in

de wereld van drankjes richting luxe, betaalbare

luxe. Cocktails lijken weer populairder te worden. In

Amerika wordt geëxperimenteerd met

groentesappen als basis voor cocktails. In Londen is

Grey Goose Wodka deze zomer bij diverse locale

hotspots aanwezig met als doel om

cocktailliefhebbers de juiste cocktail te laten

ontdekken die past bij hun smaakprofiel. Dit kan

iedere café eigenaar natuurlijk ook organiseren.

Maar ook de alcoholvrije cocktails van Happy Drinks

zijn geweldig om te gebruiken in dit soort gezellige

‘workshops’.

Alle bubbelvarianten zullen het deze zomer ook

goed doen. In Duitstalige landen en Italië al zeer

populair: de Spritz; de oranje variant van Aperol met

een bubbel en de gele variant Limoncello met

bubbels.

Tenslotte nog de opkomst van de speciaal bieren,

met bijvoorbeeld tabaksbier en de toenemende

consumptie van alcoholvrij bier

Snacks - Verzin die snacks bij uw drankjes die extra

gasten trekken. Denk hierbij eens aan de mateloos

populaire cupcakes. In Nederland nog voornamelijk

in zijn zoete variant maar vanuit Amerika zien we ze

in allerlei varianten langskomen; cupcake meatloaf,

lasagne, taco’s etc… Wel gezellig om bij een borrel

rond etenstijd te serveren. Ook in Amerika gespot;

tijdens hun happy hour een taartje van schijfjes

watermeloen bij alle tafels… heerlijk in de zomer.

Ook blijven grootmoeders recepten het goed doen,

de traditionele gerechten als oma’s gehaktbal en de

verschillende stampotten.

Trends en ontwikkelingen Go viral - In de restaurantwereld zien we steeds

vaker dat men de gast al begint te verleiden voordat

men de keuze op het restaurant heeft laten vallen…

Filmpjes over gerechten worden via de social media

platvormen verspreid. Dit kunt u natuurlijk ook doen,

maak video’s van gezellige evenementen, of verzin

een verhaal dat in uw bedrijf plaatsvindt, en plaats

deze op uw website en gebruik ze op uw social

media platvormen. Zo heeft het Russische Babochki

Anticafé bedacht dat de gasten per minuut moesten

betalen voor de tijd die ze er door brachten, hapjes

en drankjes gratis. Maak er een filmpje van en je

vindt het overal op het web.

Storytelling - Storytelling is zo’n trend die ook al een

aantal jaar wordt aangegeven. Mensen zijn

nieuwsgierig van aard en willen graag het verhaal

achter het product of bijvoorbeeld de chef weten.

Een leuke variant van storytelling is ‘Risk’ uit New

York, een avondje uit en luisteren naar de verhalen

van anderen of ze zelf vertellen. In Nederland wordt

al een aantal van deze soortgelijke avonden

georganiseerd. Daar het café al bij uitstek de plek is

van de sterke verhalen, is het leuk een gedachte

hier voor podium te creëren, en zo meer

nieuwsgierige gasten naar binnen te trekken!

Samenwerken

Samenwerken is één van de grotere trendlijnen van

de afgelopen jaren waarbij we zien dat de

ondernemers die hiervan gebruik maken, sterker

worden. Zijn er evenementen in de stad, speel daar

gezamenlijk op in of bedenk zelf een evenement!

Gasten die normaal gesproken niet snel in een

kroeg komen. En als u extra gasten hiermee trekt,

geef uw vaste gasten dan een vorm van een bonus.

Een mooi voorbeeld is de Venlose brandslang, waar

cafés die Brand bier schenken samenwerken en

kroegentochten en andere randactiviteiten

organiseren. 7

Social media en de horeca

8

't Smelnehus

@Smelnehus

Contest! Wie o wie weet

wat voor lekkere kazen

hier liggen te rijpen? De

1e die t weet krijgt leuke

attentie!

Eetcafe 't pakhuis

Pakhuisadam@‏

Deze week komt er

vegatarische #sate bij

ons op de #kaart.

Heerlijke 'kip' van onze

@VegaSlager met

satésaus,atjar en

paprika-notenkrupuk.‘

Cafe De Bruine Pij

bruinepij@‏

goede promo van

Hoegaerden 0,0% met

gratis hapjes tijdens een

zonnige koopzondag!!

Eetcafe de Kroon

EetcafedeKroon@‏

Goodmorning Sunshine!

Zomer begonnen?

Vieren we met

#BRANDBIER

#Weizenbier #kaasje

erbij of #Wieckse rose

#bier met bolletje vanille

ijs.

EJob l'Amie ‏@

joblamie

Mogen wij iets bestellen

@grandcafedezaak? We

zitten buiten op het

terras.

Grandcafé de Zaak

grandcafedezaak@‏

@joblamie als het goed

is, komt of is er nu

iemand bij je. Excuus

voor het ongemak.

Belgisch biercafé

Olivier Heerlijk op het

terras onder het genot

van een koude Vedett

White van de tap,wie wil

dat nu niet......

Grand Café Vivaldi

Vanavond voor het

terrasweer een dikke

tien! En de rest van de

week ziet er ook niet

slecht uit...

Facebook, Twitter, Hyves, Foursquare, het blijven

populaire social media platvormen. Mensen

bespreken er waar ze gaan afspreken en horen van

elkaar waar het op dat moment gezellig is. Dus als het

niet druk is… kunt u checken via social media waar ze

dan wel zijn!

Cafés moeten online aanwezig zijn en niet alleen

informatie posten maar een community opbouwen.

Laat weten wat er gebeurt, op het moment dat het

gebeurt. Betrek je gasten op de platvormen bij

hetgeen er op de cafévloer gebeurt.

Ton’s Muziek &

Eetcafé Eerste cocktails

van vanavond zijn over

de bar heen !! Wat een

feest!! Wie volgt? €8,50!!

Toekomstvisie

9

Is het dieptepunt bereikt?

De afgelopen jaren hebben de ontwikkelingen in de cafésector verontrustende cijfers laten

zien, waarbij het aantal sluitingen rond de 150 per jaar lag. Gezien de economische

situatie, zijn de cijfers van 2012 een verrassing. De daling in het aanbod was minimaal in

vergelijking met voorgaande jaren. Is het dieptepunt in de cafésector bereikt?

Sector toch nog lang niet stabiel

Gezien de resultaten van het eerste half jaar van 2012 lijkt het er op dat de problemen nog

niet voorbij zijn. Bij een weer licht stijgende bezoekfrequentie in het traditionele café liep de

gemiddelde besteding fors terug. Hierdoor daalde de omzet in deze sector in het eerste

halfjaar. In combinatie met de verwachte prijsontwikkeling, stijgende grondstofprijzen, zou

naast de besteding ook de bezoekfrequentie wel weer eens terug kunnen gaan zakken. Dit

mede onder invloed van de economische onzekerheid. Ook de concurrentie van het

thuisverbruik zal in economische zware tijden alleen maar toenemen.

Maar de cafésector zal met meer bedreigingen rekening moeten houden. De voorgenomen

wetswijziging om verkoop van alcohol te verhogen van 16 naar 18 jaar, symboolpolitiek met

als effect de groei van het aantal bierketen, zal voor bepaalde segmenten in de cafésector

ook een flinke aderlating opleveren.

Ook zal naar onze mening op termijn het roken in de cafésector verder teruggedrongen

worden en mogelijk uiteindelijk volledig uitgebannen worden. Daarnaast zien wij dat

jongeren van tegenwoordig een totaal ander consumentengedrag laten zien dan de vorige

generaties en ook dat beïnvloedt het bezoek aan het traditionele café in negatieve zin.

Wat te doen?

In alle tijden geven mensen geld uit aan zaken die ze belangrijk genoeg vinden. De

cafésector dient dan ook haar totale bedrijfsvoering aan te passen en er voor te zorgen dat

het café aantrekkelijk wordt voor de gast. De gast moet het idee hebben dat hij een bezoek

aan het café niet kan en niet wil missen. Dit is mogelijk met tal van verschillende acties.

Verfraai het terras of creëer er één, een belangrijk wapen om nieuwe gasten aan te trekken

en om de omzet te verhogen. Zet sociale media in om frequent contact te houden met uw

gasten. Twitter er op los om het idee te laten ontstaan, daar moet ik heen en dat mag ik niet

missen. Zorg voor voldoende innovaties in uw bedrijf. Dit jaar Aperol Spritz en volgend jaar

misschien wel tabakbier. Organiseer activiteiten in combinatie met een daghap, bijvoorbeeld

‘gehaktballen van oma’, zoals de Meatball Shop in New York doet. Voeg maaltijden toe aan

uw standaardassortiment. Juist nu is er ruimte in de markt voor betaalbare maaltijden. Kijk

naar de groei in de fastfood-industrie. Schep beleving en illusie en hanteer het principe van

“Boeien & Binden”.

Sector krijgt het zwaar te verduren – maar nog wel genoeg

kansen!

De conclusie is dat de sector de komende jaren nog wel onder

druk blijft staan. Het aanbod zal voorlopig verder dalen,

voornamelijk door ‘natuurlijke uitval’. Wat inhoudt dat vooral de

traditionele dorps-, en buurtcafés door dalende rendementen

de deuren definitief zullen sluiten. Mede omdat verkopen op dit

moment minder gemakkelijk is, doordat banken veel strenger

zijn geworden.

Aan de andere kant zullen de kansen voor de overblijvers gaan

toenemen. Ondernemers zullen echter veel creatiever, actiever

en alerter met die kansen moeten omgaan. Hierin is

samenwerking met andere (horeca)ondernemers van

structureel belang. Daarnaast zal men zich echt moeten gaan

verdiepen hoe de steeds groter wordende groep “OUDEREN”

te bereiken en te binden is. Hier ligt een enorme kans voor de

gehele sector. Mischien is de kroeg van de toekomst wel een

schitterende bejaardensociëteit…

Bronnenlijst

10

Bekijk ook andere brancheonderzoeken op

http://www.spronsen.com/nl/brancheinformatie

Bedrijfschap Horeca en Catering – www,kenniscentrumhoreca.nl

Nightlife Magazine – www.nightlifemagazine.nl

Dossier rookverbod horeca -

http://dossiers.nieuws.nl/binnenland/715

Misset Horeca – www.missethoreca.nl

Twitter –

@EetcafedeKroon

@bruinepij

@grandcafedezaak

@Smelnehus

@Pakhuisadam

Facebook –

Belgisch biercafé Olivier

Ton’s Muziek & Eetcafé

Grand Café Vivaldi

Clean air Nederland – www.cleanairnederland.nl

CBS – www.cbs.nl

Food Service Institute Nederland -

http://fsin.nl/media/upload/files/FSIN%20Persconferentie%20Hor

ecava%202012.pdf

Horecatrends – www.horecatrends.com