‘Help, een puber in huis!’

2

Inleiding

Elke baby wordt later een adolescent. Maar ook elke ouder was

ooit een adolescent. Adolescentie betekent voor vele ouders

een moeilijke periode. ‘Ons rustig kind werd plots een

dwarsliggende puber’ is een veelgehoorde uitspraak hierover.

Wat betekenen ‘puberteit en adolescentie’? Waarom is het

belangrijk dat een puber zich probeert los te maken van thuis?

Op welke manier kunnen ouders hiermee omgaan? Hoe kan je

als leerkracht toch grenzen stellen aan pubers? Wat moet je

doen als je puber met ‘verkeerde’ vrienden thuis komt? Op

welke manier hou je een adolescent in ’t oog zonder teveel

conflicten?

Ik herken mijn eigen kind niet meer. Vroeger was hij/zij zo

vriendelijk en behulpzaam en nu is het al te veel als ik hem

vraag te helpen met de afwas,… .

De tienertijd is een werktijd, zonder twijfel. De tienertijd is de

overgang naar de volwassenheid, een weg die niet altijd over

rozen loopt. Ruim een vijfde van de jongeren doorloopt een

uiterst moeilijke adolescentie. Dit wil ook zeggen dat er van vier

3

op de vijf jongeren een ‘gewoon hoge’ moeilijkheidsgraad

verwacht mag worden.

Het is een heel moeilijke periode, maar het is ook belangrijk om

aandacht te blijven hebben voor de goede momenten. Ouders

en jongeren hebben het namelijk niet altijd gemakkelijk omdat

die tijd tegelijk zo’n fascinerende en creatieve ontwikkelingstijd

is. De adolescentie barst van de creatieve energie.

4

Puberteit = adolescentie? De puberteit is de periode waarin lichamelijke veranderingen

plaatshebben, wat zichtbaar wordt met het verschijnen van de

secundaire geslachtskenmerken. Voor elke jongere kan op basis

van medisch-wetenschappelijke gronden een vrij duidelijke

begin- en eindleeftijd van de puberteit vastgesteld worden.

Belangrijke lichamelijke veranderingen zijn voornamelijk

hormonale veranderingen die ook hun invloed hebben op de

stemming (Overmatig reageren, hypergevoelig zijn, plotselinge

wijzigingen in slaap- en eetgewoonten, alsof het hele leven van

de jongere tegenzit).

Jongeren kunnen op een meer abstracte manier denken, ook

over zichzelf.

Met adolescentie bedoelen we het bereiken van psychologische

maturiteit en sociale autonomie. Deze periode valt niet echt

scherp af te bakenen. Vaak kun je alleen in een terugblik zien

wanneer de adolescentie precies viel. Deze periode wordt

trouwens alsmaar langer, naarmate de samenleving complexer

wordt.

5

Puberteit: de fase van veranderingen Puberteit heeft te maken met veranderingen op vele gebieden;

lichamelijk, verstandelijk, emotioneel en sociaal. De

veranderingen verlopen niet altijd even gelijkmatig. Je dochter

kan bijvoorbeeld lichamelijk al flink ontwikkeld zijn, terwijl ze

emotioneel eigenlijk nog een kind is. Het omgekeerde kan ook.

Al deze veranderingen kunnen een kind onzeker maken.

Lichamelijke veranderingen

In de puberteit zie je een echte groeispurt. Binnen enkele

weken is een broek al weer te klein en een truitje te smal.

Pubers vallen over hun eigen benen en kunnen nauwelijks

stilzitten, behalve voor de TV. Dat groeien kost veel energie.

Daarom willen ze veel uitslapen, veel eten en veel op de bank

hangen. Niet alleen groeien ze veel, ze krijgen ook meer

spieren en meer vet. Meisjes groeien het meest tussen hun 11e

en 13e jaar. Ze slaan vet op op hun heupen, billen,

bovenbenen, borst en bovenarmen. Ze krijgen een echt

vrouwenlichaam. Ze worden geslachtsrijp; worden ongesteld en

kunnen kinderen krijgen. Ze zijn een tijdje groter en zwaarder

dan jongens van hun leeftijd. Jongens doen wat langer over het

groeien. Het snelst groeien ze tussen hun 12e en hun 15e jaar.

6

Daarna gaat het wat rustiger. Schouders worden breder en ze

krijgen een echt mannenlichaam. Ze krijgen zaad en meestal

merken ze dat door een zaadlozing 's nachts. Ze kunnen nu

kinderen verwekken. Hormonen spelen een belangrijke rol bij

deze veranderingen. Voor een puber is het niet altijd even

gemakkelijk te wennen aan zo'n nieuw lijf. Ook ongesteld

worden gaat bij de een met veel meer pijn en bloedverlies

gepaard dan bij de ander. Een puber krijgt ook seksuele

gevoelens die zeer hevig kunnen zijn. Als ouders noem je het

gekscherend wel eens kalverliefde, maar pubers denken daar

heel anders over, voor hen is het zeer serieus!

Veranderingen in denken

Kinderen vanaf 11 jaar ontwikkelen een andere manier van

denken.

Ze kunnen meer verbanden leggen en hoeven niet alles meer te

zien om het te begrijpen. Ze zijn in staat tot meer inzicht en

overzicht.

Ze gaan eigenschappen in anderen ontdekken en vinden

mensen inspirerend, hopeloos of kinderachtig. Niets spreekt

meer vanzelf. Over alles moet gediscussieerd worden.

Pubers bekijken alles vanuit zichzelf. Zij zijn het middelpunt van

7

de wereld. Een meisje dat ongesteld is, heeft het idee dat de

hele wereld haar maandverband ziet, ook al kan dat niet door

haar kleding. Een jongen die een keer bloost, denkt dat

iedereen dat na weken nog weet. Ze snappen vaak ook niet

waarom ouders zich druk maken over vuile kleren die niet in de

wasmand gegooid zijn. Afspraken of huiselijke taakjes als

afwassen of de vuilniszak buiten zetten, worden vergeten. Ze

hebben veel belangrijker zaken aan hun hoofd: zichzelf en hun

relatie tot hun omgeving.

8

De opdrachten van pubers De puberteit is niet alleen een fase van (ongewild en onbewust)

veranderen, het is ook een fase waarin pubers zich ‘moeten’

ontwikkelen en een aantal ontwikkelingsopdrachten tot een

goed einde moeten brengen. Hieronder geven we wat meer

uitleg over deze opdrachten en geven we een aantal tips mee

hoe je je zoon of dochter hierbij kan helpen.

1. De ontwikkeling van het zelfbeeld: het

vormen van de eigen identiteit.

Pubers bouwen een beeld van zichzelf op aan de hand van de

positieve en negatieve ervaringen die ze in de loop van hun

jeugd opdeden. Ook worden ze geconfronteerd met zichzelf,

met een lichaam dat al dan niet mooi gevonden wordt, met

vaardigheden en verstand die mooi meegenomen zijn of eerder

een belemmering vormen. Die confrontatie vindt ook haar

weerslag in het zelfbeeld dat uiteindelijk opgebouwd wordt.

Hoe kan je als ouder hierbij helpen? Een belangrijk onderdeel

om een goed zelfbeeld te vormen is het hebben van voldoende

9

zelfwaardegevoel. Als je je kind hierbij kan ondersteunen, is het

al een heel eind op weg. Je kan dit op volgende manieren:

- Over jezelf vertellen: Door te vertellen over je eigen twijfels

als jongere en te vertellen over het goede en het slechte. Je

kan vertellen over hoe je zelf reageerde op zwakke

schoolresultaten, waar je zelf bang van was, wat leuk en niet

leuk was aan jouw puberteit. Zo kan je tiener ontdekken dat er

soms meer gelijkenis tussen de generaties is dan ze denken.

- Gerust stellen: Jongeren hebben vaak verschillende angsten:

over hun uiterlijk, of ze er wel interessant uitzien, of ze ooit wel

een partner zullen vinden, of ze wel een beroep gaan vinden

dat past bij hen. Het helpt ook om hun opgewonden en/of

emotionele verhalen te beluisteren over wat er in hun eigen

vriendengroep gebeurt. Die verhalen zijn vaak heftig gekleurd,

er is iets ‘kei-ergs’ gebeurd met een jongen in de klas, er iets

verschrikkelijks aan de hand met iemand, er is een enorm groot

verdriet bij een afgewezen vriendschap, onredelijke vreugde bij

het begin van een relatie. Door te luisteren naar hun verhalen,

zonder op een al te relativerende manier te reageren, geef je

de jongere een geruststellend gevoel: heftige emoties zijn niet

abnormaal.

10

- Openstaan voor negatieve verhalen: Wanneer tieners

vertellen dat ze zichzelf stom vinden, dat de meeste leerlingen

in hun klas pretentieus zijn, dat ze zichzelf hysterisch noemen

of dat de examens wel slecht zullen zijn, hebben we de neiging

om hun verhalen tot hun ware proporties terug te brengen. Het

risico is dat de tiener zich niet gehoord voelt, alsof ze niet

ernstig genomen worden in hun zelfwaardegevoel. Door actief

te luisteren en vragen te stellen, vermijd je dit.

Indien dit aanhoudt of indien dit een invloed heeft op alle

aspecten van het functioneren van de jongere kan je naar de

hulpverlening stappen: wanneer je tiener tegelijk

leerproblemen, slaapmoeilijkheden, andere eetgewoonten,

agressief gedrag, enzoverder vertoont, kan dit wijzen op een

depressie of is er aanwijzing voor een professioneel onderzoek.

2. De ontwikkeling van seksualiteit, die

opgenomen moet worden in het zelfbeeld.

Vanaf de puberteit ontstaan er lichamelijke veranderingen,

hormonale veranderingen. Pubers krijgen fantasieën en leren

hun impulsen onder controle te houden. Seksualiteit is een

belangrijk thema dat ouders tijdig met hun kinderen dienen te

bespreken. Wanneer er te lang mee gewacht wordt, krijgen

11

tieners hun seksuele opvoeding door middel van ‘ruige

moppen’, de media en van de straat. Maar tegelijkertijd is dit

een onderwerp waarin ouders maar een bescheiden rol kunnen

spelen. Zodra kinderen puber worden, ondervinden ze veel

invloed van heel wat (on)gewenste ‘leermeesters’: vrienden,

pers, media, filmindustrie,…

Als ouders kan je je tieners helpen door het gesprek over

seksualiteit aan te gaan. Je kan hierbij trachten een duidelijke

toelichting te geven bij de anatomie, het relationele aspect van

seksualiteit te benadrukken, een positief gesprek te stimuleren

(ipv de schaamte te versterken), juiste en duidelijke informatie

te verschaffen over het risicogedrag tijdens het vrijen en over

anticonceptie.

Hieronder vermelden we een aantal tips:

- Isoleer seksualiteit niet van de globale emotionele

ontwikkeling: toon interesse in de gevoelens die bij

seksualiteit horen. Het is hierbij niet de bedoeling dat je naar

de intieme details vraagt, dit behoort tot de jongere zijn privé

sfeer. Heb aandacht voor de ontwikkeling van het gevoelsleven

van de jongere. Praat over liefde, seksualiteit, hoe je als ouders

een relatie beleeft,… .

12

- Wees niet grenzeloos: Als ouders mag/moet je altijd je eigen

standpunt laten horen. Je hoeft als ouder niet om het even wat

te aanvaarden. Duidelijk verwoorden wat wel en niet kan, is

een hulp bij de opbouw van informatie door de jongere. Maar:

het is niet omdat je grenzen stelt dat je ze ook kan afdwingen.

- Luister naar de jongeren: Moedig je tiener aan, wanneer

hij/zij opinies geeft of ervaringen vertelt. Door te discussiëren

en meningen te vergelijken leren jongeren en bouwen ze kennis

op. Zo kom je ook tot gemeenschappelijke normen waar je als

gezin op terug kan vallen.

- (h)erken je eigen angsten en spreek ze uit: Wanneer je

aan jongeren een grens trekt, iets verbiedt, een mening geeft,

laat hen dan weten wat je eigen standpunt is en toon/geef je

eigen herinneringen en ervaringen mee die daar een rol in

gespeeld hebben. Let wel op, je eigen ervaringen zijn niet altijd

de beste raadgevers voor je kind. Je mag gerust aan je kind

vertellen dat je gewoon heel graag zou willen dat hij/zij zonder

kleerscheuren volwassen wordt, en dat je van daaruit grenzen

stelt,…

13

3. De ontwikkeling van de persoonlijkheid

De jongere leert stukje bij beetje zijn omgeving vanuit andere

invalshoeken te bekijken. Naast kritische beelden van hun

ouders, hun familie, leren ze progressief ook meer realistische

indrukken krijgen. De ouders zijn niet langer ideale figuren,

maar de jongere is dat zelf ook niet meer. Identiteit erf je niet,

maar moet je verwerven. Tieners moeten een koppeling

realiseren tussen enerzijds het zelfbeeld en anderzijds de

gepaste sociale presentatie daarvoor. Soms ontdekken ze een

kloof tussen ‘wie zou ik willen zijn’ en ‘wie ben ik volgens

mezelf?’ en ‘wie ben ik volgens anderen?’

Tips voor ouders:

- Herinner je hoe je zelf getracht hebt je te onderscheiden van je

ouders. En hoeveel je vandaag als volwassene met hen gemeen

hebt.

- Wees niet bang wanneer de jongere meerdere identiteiten

uitprobeert. Het is meestal tijdelijk.

- Praat, praat, praat. Laat de jongere deelnemen aan je

discussies. Houdt niet te veel gesprekken met onderwerpen

voor ‘volwassenen onder elkaar’. Laat jongeren horen hoe we

levenslang bijleren en evolueren in onze persoonlijkheid.

14

- Breng je tiener in contact met veel verschillende mensen die je

zelf kent, veel types van volwassenen, met uiteenlopende

interesses, beroepen, hobby’s,…

- Geef toestemming om de wereld te verkennen. Wees niet bang

als die heel verschillend is. Verkennen is niet hetzelfde als

overnemen.

15

Waarom is de puberteit toch zo moeilijk

voor ouders? Wie evolueert, rijper wordt, is in ontwikkeling en mist dus

regelmaat, dit maakt o.a. dat deze periode zo moeilijk is voor

ouders. Het is geen gelijkmatig evoluerende periode. De fysieke

ontwikkeling kent momenten van spurt en momenten van

stilstand. Ditzelfde geldt voor de psychologische ontwikkeling.

Het gaat om op-en-neer bewegingen, wat in dit geval letterlijk

begrepen moet worden: er is vooruitgang maar ook terugval.

Psychologisch ontwikkeling wil trouwens niet zeggen dat de

adolescent louter nieuwe thema’s ontmoet. Integendeel, de

adolescentie is de grote terugkeer van de belangrijke thema’s in

het leven, die ook in de kindertijd doorgewerkt werden.

Pubers in een gezin: Met een puber in het gezin is het hele

gezin een beetje in de puberteit. Pubers willen zich sterk

onderscheiden van hun jongere broers en zussen. Ze willen

later naar bed, gezag afdwingen, aandacht voor hun verhalen

enz. Ze nemen meer afstand van hun ouders, bijvoorbeeld ook

wat betreft knuffelen of een nachtzoen. Regels worden

overtreden of in hun voordeel uitgelegd. Ze willen meer

16

privacy; de deur van de badkamer en hun eigen kamer gaat op

slot. En zijn ouders een avondje weg, dan is de voorraad chips

en drank vaak danig geslonken want…ze hadden honger en

dorst.

Problemen aanpakken bij je tiener:

Ouders hebben met hun pubers vaak ruzie om verschillende

redenen.

Vooraleer je met je tiener in een oeverloze discussie

terechtkomt over vuile kousen, te laat thuis komen, het niet

opruimen van de kamer, … kan je voor jezelf eerst een aantal

zaken nagaan. Dit kan helpen bij het bepalen of bepaalde zaken

inderdaad de moeite zijn om het gesprek aan te gaan.

- Hoe tevreden ben ik met mezelf?: Zijn er bepaalde

problemen die ik zelf heb, zit je zwakke plek in de weg als je

het probleem met je kind wil oplossen. Zorgt jouw zwakke plek

ervoor dat je het probleem vervormd bekijkt?

- Hoe belangrijk vind ik het probleem?: Is het een belangrijk

probleem of een lastig probleem? Belangrijke problemen zijn

belangrijk voor het kind zelf, lastige problemen zijn vervelend

17

en een last voor jou als ouder. Ouders kunnen hierin wel

verschillen, vb: als je kind lang aan de telefoon hangt, is dit

lastig voor jezelf als je ondertussen niet bereikbaar bent of als

de kosten oplopen; het kan daarentegen goed zijn voor

zijn/haar sociale integratie. Idem met het experimenteren van

bepaalde kledingstijlen; lastig voor jou, maar kan nuttig zijn

voor je kind om zijn eigen stijl/identiteit te kunnen ontwikkelen.

- Hoe gaat het globaal met mijn kind?: Gaat het goed met

mijn kind op school, thuis, op sociaal gebied,…is een bepaald

probleem misschien niet zo erg en geen aanwijzing dat je kind

aan het ontsporen is,… .

‘Wat we denken te zien, is vaak meer wat we denken dan wat

we zien.’

Het is hierbij wel belangrijk om in het achterhoofd te houden

dat geen twee pubers dezelfde zijn. Uiterlijk is voor iedere

puber belangrijk, maar de een gebruikt graag veel make-up,

terwijl de ander meer van naturel houdt. De een verdrinkt zich

in de liefde, de ander houdt het onder controle. Ook de houding

ten opzichte van school kan zeer verschillen; van spijbelen en

genieten tot leren en snel de school afmaken. Experimenteren

met drugs doen ook niet alle pubers; de een wil alles

18

uitproberen en niets is te dol, anderen houden zich verre van

alcohol en drugs. Ook binnen een gezin kunnen pubers sterk

verschillen, de ene broer was heel ‘vlot’ door de puberteit

geraakt terwijl de tweede voor iets meer ‘uitdaging’ zorgt. Als

dit het geval is, probeer er dan op te letten dat je niet steeds

de opmerking maakt: ‘ Jouw broer was veel liever hoor, met

hem hadden we geen problemen, kan je je nu eens niet

gewoon zoals je broer gedragen,… ?’ Daar heeft je puber niets

aan en het zorgt alleen maar voor meer spanningen binnen het

gezin.

Taalgebruik bij tiener. Kunnen tieners van

tegenwoordig niet meer goed praten?

‘kom een bekke later’, ‘ keb egt wel gelogen gizteren, vertel ut

nie verduh, owkee?’, ‘Da’s wel nice he’,…

Als ouder van een adolescent vraag je je soms af of je kind nog

wel kan spreken, juist kan schrijven,… . Dit kan soms leiden tot

ongerustheid bij ouders, maar in de praktijk blijkt dit niet nodig

te zijn. Kinderen verzinnen gewoon graag een eigen taalgebruik

om zich te onderscheiden; het is een spel. Inmiddels lijkt het

zogenaamde sms-taaltje alweer aan populariteit te verliezen en

wordt het weer ‘cool’ om gewoon Nederlands te schrijven.

19

De invloed van leeftijdsgenoten. De eerste maatregel bij druk van leeftijdsgenoten is tijd. De

invloed van vrienden duurt meestal opvallend kort. De eerste

jaren op de middelbare school vormen vaak het hoogtepunt van

die invloed.

Ouders hebben een verkeerd beeld van die ‘sociale druk’ die

door vrienden en leeftijdsgenoten wordt uitgevoerd om slechte

dingen te doen. De sociale druk komt niet van leeftijdgenoten,

die komt vanuit het kind zelf. Vb: met seks, drugs en rock-‘n-

roll, kan de druk van vrienden groot zijn, maar alleen bij die

kinderen die vatbaar zijn voor seks, drugs en rock-‘n-roll.

Je blijft als ouder nog steeds invloed hebben op je kind, hoewel

dat misschien niet altijd zo lijkt. Onderzoek toont aan dat de

normen, waarden en regels van kinderen vooral van hun ouders

afkomstig zijn en niet van vrienden. Wel op voorwaarde dat je

kind respect voor je heeft. Dit is zo omdat tieners belangrijke

dingen van hun ouders meekrijgen, al van bij het begin van de

puberteit. Ze hebben zich de waarden, normen en regels van

hun ouders eigen gemaakt. Tijdens de puberteit zetten ze deze

even in de ‘koelkast’ maar eens ze wat ouder worden, zullen de

normen en waarden die ze van thuis meegekregen hebben

opnieuw belangrijk worden.

20

Hulp of informatie nodig? Solidariteit voor het Gezin – Afdeling Hopon

A.&M. Hellinckxstraat 45 – 1083 Ganshoren

Tel.: 02/421.79.91 - E-mail: hopon@svhg.be -

www.solidariteit.be

Meer lezen? Voor ouders en leerkrachten:

Alles went, ook een adolescent. Wegwijzer bij het

opvoeden van jongeren. T. Compernolle, H. Lootens, R.

Moggre en T. van Eerden. Lannoo: Tielt.

Praten met je tiener: de stap van discussiëren naar

onderhandelen. P. Adriaenssens. Lannoo: Tielt.

Van hieraf mag je gaan: over het opvoeden van tieners.

P. Adriaenssens. Lannoo: Tielt.

Pubers: De 100 meest gestelde vragen. S. Desodt.

Globe: Roeselare.

Moeilijke adolescenten. J. Peeters. Garant: Antwerpen.

Praten met je puber. A. Heffels. Spectrum: Utrecht.

Ja, je tiener is crazy! Een overlevingsstrategie voor

ouders. M.J. Bradley. Lannoo: Tielt.

21

Tieners: zit stil op school. Omgaan met ADHD. Gids voor

ouders, leerkrachten en hulpverleners. R. Bollaert en M.

Derudder. Lannoo: Tielt.

Voor hulpverleners:

Tieners in de knoei: Gids voor het begeleiden van

jongeren. I. Engelen en I. Coosemans. Lannoo: Tielt.

Bovenstaande boeken werden gebruikt bij het opmaken van

deze brochure en zijn ontleenbaar in onze bibliotheek.

Deze brochure is een realisatie van Solidariteit voor het Gezin