RechtswetenschapSamenvatting

Tim Krakers

InhoudStof week 35.................................................................................................. 4

1. De rechtswetenschap..............................................................................................................4

2. De rol van het recht.................................................................................................................4

3. De taal van het recht...............................................................................................................4

4. Casuïsme, Contextualisme, en Hard and Fast Rules..................................................................4

5. Het driehoekmodel van recht..................................................................................................6

6. Het systeem van het recht.......................................................................................................7

7. Indeling in rechtsgebieden.......................................................................................................7

8. De soorten rechtsregels – Normatief, niet Normatief...............................................................8

Stof week 36.................................................................................................. 9

Indeling van rechtsbegrippen......................................................................................................9

Het functioneren van het strafrecht...........................................................................................10

Strafrecht: Uitganspunt................................................................................................................10

Het legaliteitsbeginsel..................................................................................................................10

Strafbepaling en strafvordering....................................................................................................11

Het Openbaar Ministerie..............................................................................................................11

De strafrechtelijke procedure.......................................................................................................11

Opzet en schuld............................................................................................................................13

Straf en strafdoelen......................................................................................................................13

De rechterlijke macht................................................................................................................13

Mogelijke uitspraken....................................................................................................................13

De rechterlijke organisatie...........................................................................................................14

De rechtbanken............................................................................................................................14

Stof week 37................................................................................................ 14

Personen, rechten en feitelijk handelen.....................................................................................14

Rechtssubject...............................................................................................................................14

Subjectieve rechten......................................................................................................................15

Privaatrechtelijke subjectieve rechten.........................................................................................16

Vermogensrechten.......................................................................................................................16

De uitgangspunten van het privaatrecht....................................................................................16

Dwingend en regelend recht........................................................................................................17

1

Burgerlijk procesrecht..................................................................................................................17

Limitatieve opsomming................................................................................................................17

Feitelijke handeling en onrechtmatige daad..............................................................................17

Stof week 38................................................................................................ 20

Subjectieve rechten...................................................................................................................20

Zakenrecht (BW5)......................................................................................................................20

Rechtshandeling........................................................................................................................22

Belangrijkste type rechtshandeling: overeenkomst....................................................................23

Wilsgebreken................................................................................................................................23

Haviltexnorm................................................................................................................................24

Redelijkheid en billijkheid.............................................................................................................24

Ontbinding overeenkomst............................................................................................................24

Basisgedachten Privaatrecht......................................................................................................25

Stof week 40................................................................................................ 25

Onderscheid tussen privaatrecht en publiekrecht – verfijnd.......................................................25

Internationaal privaatrecht..........................................................................................................25

Internationaal publiekrecht..........................................................................................................25

Democratische rechtsstaat Nederland.......................................................................................26

Bestuur en burger: de normering van overheidshandelen..........................................................29

Handelingen van de overheid.......................................................................................................29

Uitgangspunten van het bestuursrecht........................................................................................29

Awb – Algemene wet bestuursrecht............................................................................................30

Bestuursorganen..........................................................................................................................30

Belanghebbende...........................................................................................................................32

Bezwaar en beroep.......................................................................................................................32

De algemene beginselen van behoorlijk bestuur..........................................................................32

Vervlechting bestuursrecht en strafrecht...................................................................................33

Vervlechting bestuursrecht en privaatrecht...............................................................................34

Bijzondere onafhankelijke rechterlijke instanties.......................................................................35

Kenmerken bestuursrechtprocedure.........................................................................................35

Stof week 41 en 42.......................................................................................35

Rechtsbronnen: kader...............................................................................................................35

Rechtsbron: de Wet......................................................................................................................36

2

Rechtsbron: het verdrag...............................................................................................................38

Rechtsbron: de Jurisprudentie......................................................................................................39

Rechtsbron: de beginselen...........................................................................................................40

Rechtsbron: de gewoonte............................................................................................................40

Pluralisme van rechtsbronnen......................................................................................................41

Rechtstheorieën........................................................................................................................41

Het legisme...................................................................................................................................41

Rechtspositivisme.........................................................................................................................41

Het natuurrecht............................................................................................................................42

Het rechtsrealisme.......................................................................................................................43

De invloed van het ideële moment............................................................................................44

Stof week 43................................................................................................ 44

Achtergrond van de rechtsstaat.................................................................................................44

Liberalisme en communitarisme..................................................................................................44

De basisgedachte van de democratie.........................................................................................44

Verschillende vormen van democratie.......................................................................................44

De rechtsstaat...........................................................................................................................45

De democratie en de rechtsstaat...............................................................................................47

De rechtsstaat in internationaal verband...................................................................................47

De Europese Unie.........................................................................................................................47

De Raad van Europa.....................................................................................................................48

Europese rechters........................................................................................................................48

Ontwikkelingen in de democratische rechtsstaat.......................................................................48

Drie voorbeelden van hedendaagse ontwikkeling........................................................................48

3

Stof week 35

1. De rechtswetenschapMulti- en interdisciplinariteit

Multidisciplinariteit Als de rechtswetenschap met andere hulpwetenschappen wordt verbonden.Interdisciplinariteit Wetenschappelijke verbondenheid en samenwerken van disciplines (bijv. de rechtswetenschap) op het niveau van hun grondslagen.

2. De rol van het rechta) Praktisch: problemen oplossenb) Principieel: de rol van het recht in de maatschappijc) Het recht kan enkel begrepen worden vanuit de context waarin het functioneert en

begrepen wordt.

3. De taal van het rechtHet recht bezit een eigen taal, met een andere context en begrippenbetekenis dan de taal van het gewone taalgebruik.

Discursieve grootheid Het recht is het altijd voorlopige resultaat van een proces van meningsvorming en overtuiging.

4. Casuïsme, Contextualisme, en Hard and Fast RulesContextualisme 1) Concrete geval

a) Hoe functioneert het recht in een concrete casus?i) Omstandigheden van functionerenii) Omstandigheden van totstandkoming

2) De context van het concrete gevala) De betekenis van woorden Van belang is:

i) Maatschappelijke contextii) Juridische context

Bij het geval van ACAB is het van belang of de woorden (“All Cops Are Bastards”) op het moment van het mogelijke delict als beledigend werden gezien (of deze afkorting op dat moment bekend was dat ACAB beledigend is). Als te bewijzen is dat de agent begreep wat bedoeld kan er sprake zijn van belediging.

Het recht kan enkel begrepen worden vanuit de context waarin het functioneert en begrepen wordt.

4

Casuïstische Rechtsvinding

1) Betekenis en rechtsgevolgen worden bepaald door de omstandigheden van het concrete geval.

i) Voorbeeld: HBU-Saladin(1) Bank versus Belegger (HBU versus Saladin)

(a) Saladin verliest geld bij een belegging die hem door de bank als risicoloos was voorgespiegeld.

(2) Exonoratieclausule in contract(a) Exonoratieclausule Vrijstelling van aansprakelijkheid van de bank

(3) Beslissing van de Hoge Raad(a) Je mag je als bank niet altijd beroepen op de exonoratieclausule(b) Rekening houden met de omstandigheden van het geval

(i) Wat voor overeenkomst?(ii) Maatschappelijke positie van de partijen (rechtskennis van de partijen)?(iii) Wat is de verhouding van de partijen?(iv) Was Saladin op de hoogte van de exonoratieclausule, en wat dat betekenen zou?

(c) Een overeenkomst kan opzij worden gezet als deze in strijd is met de redelijkheid en billijkheid (als de overeenkomst als oneerlijk kan worden aangemerkt).

(d) Uitspraak: Saladin krijgt zijn geld echter niet terug Want:(i) Saladin is een ervaren belegger(ii) De bank was er zelf ook van overtuigd dat de belegging honderd procent

betrouwbaar was.

2) Doel uitspraak rechter (oplossing juridische problemen) a) Rechtvaardigheid (billijkheid)

i) Wat doet het meest recht aan de feiten en de verhouding van de partijen?

Regelgeleide Rechtsvinding (Hard and fast rules)

1) De rechter moet vooral de regels toepassen. De regels moeten strak de rechtspraak voorschrijven, minder rekening houdend met de omstandigheden van het geval.

Verschil contextualisme en casuïstische rechtsvinding

1) Valt niet samen:a) Belang van scherpe, vaststaande regelsb) Interpretatie van scherpe, vaststaande regels

i) Scherpe, vaststaande regels moeten altijd worden geïnterpreteerdc) Er zijn altijd uitzonderingen op de regel mogelijk

Contextualisme staat een beetje boven de casuïstische en regelgeleide rechtsvinding Soms verkiest contextualisme de eerstgenoemde, soms de tweede methode. Casuïstische en regelgeleide rechtsvinding zijn oordeelsmethoden voor de rechter. Casuïstische rechtsvinding

5

gaat enkel over hoe de rechter dient te handelen in de rechtszaal (het alternatief: regelgeleid).

Open texture1. Taal

a. Taal heeft algemene begrippen die niet vanzelfsprekend te vangen zijn.b. Taal verandert.

2. Veranderende werkelijkheida. De maatschappij verandert constant en er ontstaan steeds nieuwe juridische

problemen die niet door het recht te voorzien zouden zijn.

5. Het driehoekmodel van recht

normatieve

ideële actuele

1. Het normatieve moment a. Het geheel van de regels die het positief recht vormen.b. Positief recht Het geheel van regels, beslissingen en beginselen dat op een

bepaalde tijd en plaats geldt (gehaald uit de rechtsbronnen)i. Uit het positief recht komen normen voort. Het leert ons hoe wij ons

moeten gedragen, hoe wij moeten handelen.ii. Rechtsnormen

1. Worden ontleend aan de rechtsbronnenc. Positief recht Geeft aan wat:

i. Wij moetenii. Wij mogen

iii. Wij niet mogen2. Het ideële moment

a. Wat willen we met het recht bereiken?b. De wet is gevormd om de zwakkere verkeersdeelnemers te beschermen.

3. Het actuele moment

6

a. Wat gebeurt er in de praktijk?

6. Het systeem van het recht1. Het systeem van juridische begrippen

a. De juridische begrippen spreken niet voor zich, ze moeten worden geïnterpreteerd:

b. Systeem product van de rechtsdogmatieki. Houdt zich bezig met het systeem van het recht.

c. Juridische begrippen Open texture.2. Functie van indelingen

a. Dan kunnen we de rechtsregels vindenb. Dan kun je weten welke regels (van welk rechtsgebied) je op een bepaald geval

toe moet passen

Rechtsdogmatiek1. Studie van het geldend recht2. Het geheel van de juridische casus3. De ordening van het recht door tekstanalytische methoden

7. Indeling in rechtsgebiedenSimpel schema

Privaatrecht PubliekrechtStaatsrecht Gaat over de onderlinge verhoudingen tussen de overheidsorganen en de bevoegdheden van de staatBestuursrecht Gaat over de verhouding tussen de burger en de staatStrafrecht Gaat over wetsovertreding van de burger en mogelijke sanctionering door de staat

Dit is het meest grove onderscheid dat je van de rechtsgebieden maken kunt Dit onderscheid is nog verder te verfijnen:

Materieel en formeel recht

1) Materieel:a) De inhoud van rechten en plichten

2) Formeel (=procesrecht):a) De wijze waarop het recht wordt gehandhaafd

7

Uitgebreid schema

Privaatrecht PubliekrechtStaatsrecht

Materieel Vermogensrecht Personen- en familierecht

Bestuursrecht Materieel Formeel (Bestuursprocesrecht)

Formeel (het burgerlijk procesrecht) Strafrecht Materieel Formeel (Strafprocesrecht)

Dwingend en regelend recht

1. Dwingend recht de regels waarvan niet mag worden afgeweken.2. Regelend recht (aanvullend recht) Regels die zelf buiten toepassing kunnen worden

gelaten.3.

a. Publiekrecht Volledig dwingend rechtb. Privaatrecht Slechts enkele gevallen van dwingend recht, vooral regelend

recht

Systeem en context

Je moet:

Het systeem van begrippen en regels in de context begrijpen Het samenspel van normatieve, ideële en actuele momenten van het recht De begrippen en systeem: een grove kaart van het recht

8. De soorten rechtsregels – Normatief, niet Normatief1. Rechtsregels Zijn algemeen:

a. Wet betreft Allen die tot de abstract omschreven categorie behoren.b. Rechtsregels en -gevolgen zijn herhaalbaar.

2. Normatieve rechtsregelsa. Beoordelen menselijk gedrag.b. Drie categorieën:

i. Gebodsbepalingen (je moet)ii. Verbodsbepalingen (je mag niet)

iii. Bevoegdheidsverlenende bepalingen (je mag)3. Niet normatieve rechtsregels

a. Staan los van menselijk gedragb. Drie categorieën:

8

i. Kwalificatieregels/definitiebepalingen 1. Omschrijvingen van begrippen uit een normatieve rechtsregel

ii. Verwijzingsregels/schakelbepalingen 1. Verklaren rechtsregels van werking buiten hun oorspronkelijke

werkingsgebiediii. Constructies/ficties

1. Men doet alsof (ongeboren kind)

Stof week 36

Indeling van rechtsbegrippenAlgemene RechtsbegrippenRechtsfeiten

Niet-rechtsfeit Wordt door het recht geen gevolgen aan verbondenRechtsfeit Wordt door het recht gevolgen aan verbonden

Rechtsfeiten en handelingen

Handelingen Kennen gevolgen toe aan het handelen van personenBloot rechtsfeit Hebben gevolgen, maar worden niet in werking gezet door menselijke handeling (bijvoorbeeld 65 worden).

9

Feit

Niet-rechtsfeit Rechtsfeit

Feit

Niet-rechtsfeit Rechtsfeit

Handeling Bloot rechtsfeit

Rechtshandeling en feitelijke handeling

Rechtshandeling Een handeling die is gericht op een rechtsgevolg. Je moet dit aan de buitenwereld verklaren. Bijvoorbeeld een testament of een huwelijk.In het publiekrecht: besluit Een schriftelijke beslissing van een bestuursorgaan, inhoudende een publieksrechtelijke rechtshandeling.Feitelijke handeling Een handeling die niet bedoeld was om een rechtsgevolg te veroorzaken, maar waar door het recht toch gevolgen aan worden verbonden. Twee soorten Rechtmatig Onrechtmatig In strijd met het recht

o Publiekrecht: onrechtmatige daado Strafrecht: wederrechtelijk handelen

Het functioneren van het strafrecht

Strafrecht: Uitganspunt Strafrecht is altijd een reactie op het wederrechtelijke handelen

o De regels beschermen onze fundamentele waarden Eigendom Lichamelijk integriteit Leven

o Ultimum remedium Laatste redmiddel Het is een zwaar middel dat je niet lichtvaardig moet hanteren

o Bescherming van de rechten van de verdachte Rechtsstaat

Het legaliteitsbeginselNullum crimen, nulla poena sine lege (geen misdaad, geen straf zonder wet)

10

Feit

Niet-rechtsfeit Rechtsfeit

Handeling

Rechtshandeling Feitelijke handeling

Bloot rechtsfeit

Er moet een wet zijn die bepaalt dat bepaald gedrag strafbaar is Er moet ook wet zijn die de vervolging van strafbaar gedrag bepaalt

Verbod op terugwerkende kracht Als je een strafbaar gesteld feit hebt begaan, voordat dit strafbaar werd gesteld, kun je hier later niet worden veroordeeld (als een wet wordt versoepeld nadat je een strafbaar feit hebt gepleegd kun je hier wel voordeel van hebben).Rechtszekerheid Het moet duidelijk zijn waar je aan toe bent.Grondslag in de wet In de wet moet staan waar je voor veroordeeld kunt worden. De rechter mag hier dus niet aan sleutelen

Trias politica Analogieverbod De rechter mag een wetsregel niet toepassen als de begane daad niet volledig overeenkomt met bepalingen van de rechtsregel.

Strafbepaling en strafvorderingEen strafbepaling mag ook door gemeenten worden opgesteld (er moet wel een basis voor de strafbepaling zijn in het strafrecht. Zo mogen gemeenten alleen overtredingen strafbaar stellen). De wijze van strafvordering mag enkel in de wet strafvordering worden geregeld. Deze kunnen dus enkel worden aangepast of aangevuld door de regering (de Tweede en Eerste Kamer).

Het Openbaar MinisterieMinister van Justitie Staat boven het Openbaar Ministerie, geeft aanwijzingen.

Hiërarchie OM (van boven naar beneden)

College van Procureurs GeneraalAdvocaten – GeneraalOfficieren van Justitie

Het opportuniteitsbeginsel van het Openbaar Ministerie

Het openbaar ministerie kan bepalen welke strafbare feiten worden vervolgd en welke niet.o Mogelijke beslissingen:

Seponeren Als je iets niet kunt bewijzen Ook: vervolgingsbeleid OM

o Sommige dingen zijn strafbaar, maar worden niet vervolgd gedoogbeleid.

Transactie Deal met verdachte Vervolgen (dagvaarden)

De strafrechtelijke procedureOpsporing en vervolging

Faseno Opsporing

11

o Verhoor Cautie Een verdachte hoeft geen antwoord te geven op de gestelde vragen.

o Evt.: Voorlopige hechteniso Vervolging? Ja/Nee? o Evt.: gerechtelijk vooronderzoek (hiervoor moet door een rechter toestemming worden

gegeven)o Uitbrengen dagvaardingo Onderzoek ter terechtzitting

Dwangmiddelen Iets dat kan gebeuren zonder de toestemming van de betrokkenen Afluisteren telefoon Fouilleren Belangrijk: Is het wel noodzakelijk om dit te doen?

o Proportionaliteit Staan de dwangmiddelen wel in verhouding met de ernst van de verdenking? Heiligt het doel de middelen wel?

o Voorwaarden Sommige dwangmiddelen mogen enkel onder bepaalde voorwaarden worden ingezet.

Terechtzitting

De dagvaarding als grondslag Een rechter mag niet iemand veroordelen voor iets dat niet in de dagvaarding staat. Als iets niet ten laste is gelegd mag je hier niet voor worden veroordeeld.

o Primair tenlastegelegdo Secundair tenlastegelegd

Indien niet het primair tenlastegelegde, dan in ieder geval dit Voorvragen rechter aanvullen:

o Art. 348 Sv Niet-ontvankelijkheid De Officier van Justitie heeft niet de bevoegdheid de

verdachte te vervolgen. Fouten bij de opsporing

o Misbruik van de bevoegdheden van het OM Verjaring

o Art. 350 Sv Bewijs

Is het zeker dat de verdachte het tenlastegelegde heeft begaan?o Ook: verklaringen

De auditu: Verklaring van horen zeggen. Strafbaarheid feit

Is het tenlastegelegde wel strafbaar?o Rechtvaardigingsgrond:

Redenen voor het begaan van een strafbaar feit Strafbaarheid verdachte

Is de verdachte wel strafbaar?o Schulduitsluitingsgronden:

12

Wat de verdachte heeft gedaan deed hij onder een vorm van ontoerekeningsvatbaarheid

Opzet en schuldDolus Willens en wetens strafbaar handelenCulpa Aan zijn schuld te wijten (is het strafbare feit aan de verdachte toe te rekenen?)

Straf en strafdoelen Straffen en maatregelen:

o Bij straffen is altijd schuld vereisto Bij maatregelen niet

TBS Maximum gevangenisstraf

o Levenslang: in strijd met het EVRM? Strafdoelen

o Vergelding Een vorm van justitiële wraak.o Generale preventie

Om andere burgers af te schrikken van het begaan van hetzelfde strafbare feito Speciale preventie

Om te voorkomen dat de dader zelf nogmaals de strafbare feiten begaan zal.

De rechterlijke macht De zittende magistratuur

o Rechters Worden voor het leven aangesteld (tot pensioen) Kunnen enkel door de Hoge Raad worden ontslagen Hun rechtspositie wordt niet door de regering, maar door de wet vastgesteld

De staande magistratuuro Openbaar Ministerie Verantwoordelijk voor

Opsporing Vervolging Nazorg (ervoor zorgen dat de mogelijke straf wordt uitgevoerd)

De schrijvende magistratuuro Griffiers, gerechtssecretarissen

NB Alleen de rechters zijn de onafhankelijke rechterlijke macht (trias politica)

Mogelijke uitspraken Ten laste gelegde feit niet bewezen Vrijspraak Bewezen feit niet strafbaar Ontslag van rechtsvervolging Feit niet te verwijten aan de dader Vrijspraak

Dictum De uiteindelijke uitspraak van de rechter Er zijn ook tussenvonnissen. Het dictum is de uiteindelijke uitspraak.

13

De rechterlijke organisatie Rechtbanken

o Eerste aanleg (hier kom je altijd het eerste) Gerechtshoven

o Hoger beroep (als je het niet eens was met de uitspraak van de rechtbank) Hoge Raad

o Cassatie (art. 79 RO) Er wordt niet gekeken naar de feiten gekeken Er wordt enkel gekeken of het recht goed is geïnterpreteerd

De rechtbanken Sector kanton

o Hier kun je met minder ernstige zaken op een laagdrempelige manier naartoe. Sector strafrecht Sector civiel recht Sector bestuursrecht

Wanneer kanton, wanneer strafrecht? Absolute competentie (art. 382 Sv) Welke rechter is bevoegd?

Een kantonrechter behandelt de overtredingen Een strafrechter behandelt de misdrijven

Stof week 37Personen, rechten en feitelijk handelen

Rechtssubject Rechtssubject Drager van rechten en plichten

Je bent een rechtssubject omdat dit is vastgelegd in het objectieve recht. Daarom is een chimpansee geen rechtssubject Voor een chimpansee bestaan geen vastgelegde rechten en plichten.

o Natuurlijke persoon Mensen van vlees en bloed

o Rechtspersoon Dit is een juridische constructie die een bedrijf juridisch als een drager van

rechten en plichten aanmerkt. Publiekrechtelijk (art. 2:1 BW)

o Gemeenteno De Nederlandse staato De Waterschappen

Privaatrechtelijk (art. 2:3 BW)o Vereniging, o Stichtingo BV

Kerkgenootschappen

14

o Rooms-Katholieke Kerk

Subjectieve rechten Rechten van personen

o Deze rechten worden door personen ontleend aan het objectieve recht. Objectief recht: het geheel van rechtsregels

o Statisch: Het objectief recht is het juridisch referentiekader voor het gedrag van burgers en bestaat onafhankelijk van wat de handelende subjecten ermee gaan doen.

Subjectief recht: de rechten die hieraan door personen worden ontleendo Dynamisch: Het objectief recht komt tot leven.

Beschermen je belangen Vrijheid van meningsuiting Recht op vertegenwoordiging door een advocaat.

Geven bevoegdheden Je mag zelf beslissen op welke manier je van je recht gebruik maakt

o Recht op privacy Je mag je deur gesloten houden, maar je mag ook mensen in je huis binnenlaten.

Publiekrechtelijk Deze rechten worden ontleend aan het publiekrecht.o Bijvoorbeeld: recht op AOW

Privaatrechtelijk Deze rechten worden ontleend aan het privaatrecht Persoonlijkheidsrecht Dit zijn de grondrechten, zoals de vrijheid van meningsuiting.

15

Subjectieve rechten

Publiekrechtelijk PrivaatrechtelijkPersoonlijkheids

recht

Privaatrechtelijke subjectieve rechten

Personen- en familierechtelijk:o Deze rechten zijn niet verhandelbaar.

Je kunt je recht op huwelijkstrouw niet verkopen.o Niet op geld waardeerbaar

Vermogensrechtelijk:o Vrij overdraagbaaro Op geld waardeerbaar

VermogensrechtenAbsoluut recht: Dit recht kan een rechtssubject tegenover iedereen handhaven (het recht op eigendom van een auto, en de respectering van dit eigendomsrecht).Relatief recht: Dit recht kan een rechtssubject slechts tegenover een bepaalde persoon handhaven (het recht op het geleverd krijgen van een auto).

De uitgangspunten van het privaatrecht Vrijheid van burgers

o Contractsvrijheido Eigendomsvrijheid

Dit was het liberale uitgangspunt Dit zou ook voldoende zijn voor een eerlijke, gezonde staat.

Maatschappelijke belangeno Bescherming zwakkeren

Later kwamen er wetten bij die de vrijheidsrechten gingen beperken om de zwakkeren in de maatschappij te beschermen.

Belang van het rechtsverkeero Vertrouwen

Deze rechten beschermen rechtspersonen bij het sluiten van contracten. Om de zekerheid te bevorderen wordt men beschermd. Als dingen niet zo zijn als mijn had mogen aannemen (zoals het eruit ziet) dan wordt men beschermd

16

Subjectieve rechten

Publiekrechtelijk Privaatrechtelijk

Vermogens-rechtelijk

Personen- enfamilierechtelijk

Persoonlijkheidsrecht

(als je een bed koopt op marktplaats, waarvan later blijkt dat de verkoper een bed heeft verkocht dat niet van haar is, dan ben je beschermd. Je kon immers aannemen dat het bed de eigendom van de verkoper was).

Open systeemo Overeenkomsteno Open normen

Veel regels zijn richtlijnen, waarop door burgers zelf uitzonderingen of aanvullingen kunnen worden gemaakt.

Belangrijk: Billijkheid Eerlijkheid

Dwingend en regelend recht Dwingend recht Aan deze rechtsregels dien je je altijd houden, je kunt van deze regels niet

afwijken. Regelend recht Dit recht geldt als niet iets anders is afgesproken (vooral in vermogensrecht).

Je hebt dus de vrijheid om in overeenkomsten zelf dingen te regelen. Als je zelf dingen in de bepaling niet hebt opgenomen geldt het regelend recht.

Burgerlijk procesrecht Rechter in eerste aanleg

o Vraag naar absolute competentie Welk soort rechter is bevoegd? Bij het privaatrecht heb je twee keuzes:

Civielrechter Kantonrechter

o Deze is voor vorderingen tot 5000 euro. Procesvormen

o Dagvaardingsprocedure Een van de partijen brengt zelf een dagvaarding uit (natuurlijke persoon of

rechtspersoon), en daagt de andere partij voor de rechter.o Verzoekschriftprocedure

In principe: Als er geen sprake is van een geschil tussen twee partijen Wijzigingen van je naam Aborteren van een kind

Tegenwoordig steeds uitgebreider: Veel zaken met betrekking tot het familierecht beginnen met een

verzoekschrift Verzoekschrift Afwijkende terminologie

o Bijzondere vorm: kort geding Voor het snel oplossen van een juridisch geschil

Bijvoorbeeld bij stakingen

Limitatieve opsommingEen vaste opsomming met grenzen (dit, dit of dit). Tegenovergestelde: niet-limitatieve opsomming (bijvoorbeeld dit, dit en dit).

17

Feitelijke handeling en onrechtmatige daad Vereisten:

o “Hij die jegens een ander een onrechtmatige daad pleegt, welke hem kan worden toegerekend, is verplicht de schade die de ander dientengevolge lijdt, te vergoeden.” (art. 6:162 lid 1 BW)

Onrechtmatig Toerekenbaar Schade Causaal verband

Wanneer is handelen nu onrechtmatig? Onwetmatigheid

o Strijd met de wettelijke plicht Als je handelt in strijd met de wet.o Inbreuk op een recht Als je inbreuk maakt op rechten van een ander.

Strijd met maatschappelijke zorgvuldigheido Lindenbaum-Cohen (HR 31-1-1919, W10365)

De ene drukker (Cohen) betaalde een klerk van de andere drukker (Lindenbaum) om de offertes van de laatstgenoemde drukker naar hem door te sturen. Zo kon hij steeds lagere offertes maken, en veel werk wegkapen voor de neus van Lindenbaum. Bij de rechtszaak tussen de twee drukkers besliste de Hoge Raad dat de onrechtmatige daad niet alleen geld voor onwetmatig handelen, maar ook in het geval waarin iemand handelt in strijd met wat in het maatschappelijk verkeer betaamt. Ook als iets dus niet bij wet bepaald is kan het als een onrechtmatige daad worden aangemerkt.

Gevaarzettingo Kelderluikcriteria

Een man die in een café naar de WC wilde gaan viel in een opengezet kelderluik. De Hoge Raad besliste hoe moet worden beoordeeld of er hier sprake is van een onrechtmatige daad Vier redenen:

De mate van waarschijnlijkheid waarmee de niet-inachtneming van de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid kan worden verwacht.

De hoegrootheid van de kans dat daaruit ongevallen ontstaan. De ernst die de gevolgen daarvan kunnen hebben. De mate van bezwaarlijkheid van de te nemen veiligheidsmaatregelen.

o Onredelijk hoge kosteno Andere onveiligheden worden veroorzaakt

Toerekenbaarheid Schuld Risico

o Werknemero Opstal en gebrekkige zaako Diero Kind

18

Iemand anders kan aansprakelijk worden gesteld, niet omdat hij (niet per se) zelf schuld heeft aan de schade die is veroorzaakt, maar omdat degene die de schade heeft veroorzaakt onder de verantwoordelijkheid van de risicohouder valt.

Causaliteit Conditio sine qua non

o Als het gedrag in kwestie niet op deze manier was gepleegd zou er geen sprake geweest zijn van schade.

o Soms is het echter niet helemaal duidelijk welk gedrag de schade heeft veroorzaakt. Er zijn vaak meerdere omstandigheden zijn die tot schade hebben geleid, wie wordt dan aansprakelijk gesteld?

Schade Materiële schade

o Gederfde inkomsteno Beschadiging van vermogen

Heel breed Immateriële schade

o Niet op geld waardeerbaaro Aantasting goede naamo Smartengeldo Niet onrechtmatig te stellen: Affectieschade De emotionele schade geleden door het

verlies van een kind of dierbare, etc. Taxibusarrest

De dochter van een vrouw wordt dichtbij huis door een taxibusje overreden, en de moeder vindt het stervende kind op straat. Ze wil een schadevergoeding eisen. De Hoge Raad oordeelt:

De schok geleden bij het vinden van haar dode dochtertje is wel aan te merken voor schadevergoeding. Dit is psychische schade (immateriële schade).

Het verdriet geleden door het verlies van het dochtertje is echter niet aan te merken voor schadevergoeding.

Grenzen aansprakelijkheidsrecht Verlaten uitgangspunt Ieder draagt zijn eigen schade?

o Tegenwoordig misschien meer: Ik heb pech, iemand anders moet ervoor opdraaien? Onmacht aansprakelijkheidsrecht Claimcultuur Vrijheid betekent ook verantwoordelijkheid

19

Stof week 38Subjectieve rechten

Absolute rechten: Tegenover iedereen te handhaven Zakelijk of niet-zakelijk

Relatieve rechten: Tegenover bepaald persoon te handhaven Recht op een prestatie

Zakenrecht (BW5) Gaat over eigendom en beperkingen op eigendom

Splitsing van vermogensrechtHet goederenrecht: het deel van het objectieve recht dat betrekking heeft op alle goederen, zowel zaken als vermogensrechtenHet zakenrecht: het deel van het objectieve recht dat alleen betrekking heeft op zaken

Twee belangrijkste eigenschappen van het privaatrecht:1. Het beschermt eigendom2. Het regelt de overeenkomsten tussen personen

Eigendom

20

Subjectieve rechten

Publiekrechtelijk Privaatrechtelijk

Vermogens-rechtelijk

Absoluut

zakelijk niet-zakelijk

Relatief

Personen- enfamilierechtelijk

Persoonlijkheidsrecht

Meest omvattende recht dat een persoon op een zaak kan hebbendo Art. 5:1 BWo Absoluut zakelijk rechto Anders dan niet-zakelijke rechten

Vrijheid van eigendomo Gebruiko Beschikken

Beperkingen van eigendom Rechten van anderen (je mag de rechten anderen niet schenden)

o Beperkte rechten Misbruik van recht (je mag geen misbruik van je recht maken)

o Voorbeeld: Watertorenarresten HR 13-3-1936 (NJ 1936, 415) HR 2-4-1937 (NJ 1937, 639) Bij een burenruzie plaatst een buur een watertoren in het uitzicht van de andere

buur. De vraag is of het plaatsen van de watertoren toegestaan is, of een misbruik van een recht?

De Hoge Raad zegt: er is sprake van een misbruik van een recht als de gebruiker van het recht geen enkel redelijk belang had bij het uitoefenen van dat recht, en het recht enkel uitoefende om een ander te benadelen.

Bij een nieuwe rechtszaak wordt geoordeeld dat de watertoren moet worden verwijderd.

Beperkte rechtenOok deze beperkte rechten zijn absoluut en dus tegenover iedereen te handhaven. Bijvoorbeeld als een stuk grond waarop je recht op overpad hebt verkocht wordt; dan kun je je recht op overpad bij de nieuwe eigenaar doen gelden. Rusten op een zaak of vermogensrecht

o Gebruiksrechten Recht op vruchtgebruik.

Iemand is eigenaar, maar geeft het recht op de opbrengsten van zijn eigendom aan een ander (bijvoorbeeld bij het dividend van aandelen).

o Zekerheidsrechten, beschikkingsrechtenDeze gelden in het bredere goederenrecht: Ze kunnen rusten zowel op zaken als vermogensrechten.

Hypotheekrecht Een recht om de schuldeisers zekerheid te geven.

o Als iemand de hypotheek niet meer kan betalen mag de bank het huis als eerste verkopen, en ze hebben het eerste recht op de opbrengst, voor andere schuldeisers.

Pand Een pandrecht lijkt op het hypotheekrecht, maar kan op alle goederen

worden ingesteld. Een hypotheek kan enkel op registergoederen rusten.

21

Bij beperkte rechten zijn altijd een of meer bevoegdheden van de eigendom afgesplitst, hetzij gebruiksbevoegdheden (vruchtgebruik, erfdienstbaarheid), hetzij beschikkingsbevoegdheden (pand/hypotheek). Er blijft dus altijd een beperkt eigendomsrecht over voor de eigenaar.

Rechtshandeling Omschrijving: art. 3:33 BW

o Op rechtsgevolg gerichte wilo Verklaring

Andere vereisten:o Handelingsbekwaamheid rechtssubject

Handelingsbekwaamheid: Je bent door het recht geschikt bevonden om rechtshandelingen te verrichten.

Voorrang voor wil of verklaring?In principe mag een persoon de verklaring van een ander persoon vertrouwen, ook als later blijkt dat de verklaring van die persoon niet overeenstemt met de wil.

3:35 BW Voorbeeld: Westhoff/Spronsen (HR 12-09-1986, NJ 1987, 267)

o Een vrachtwagenchauffeur loopt na een werkruzie boos weg en roept: “je bekijkt het maar, ik kom niet meer terug”. De werkgever gaat ervan uit dat de werknemer ontslag heeft genomen. Bij een rechtszaak bevestigt de HR dit: de verklaring van de vrachtwagenchauffeur gaat voor zijn wil.

Niet voldaan aan vereisten rechtshandeling: Niet handelingsbekwaam Vertrouwen niet gerechtvaardigd Wilsgebrek

o Consequentie: vernietigbaar of nietig Vernietigbaar:

handeling nodig (de rechtshandeling blijft geldig tot iemand een beroep doet op de vernietiging)

o Gevolg: nietigheid van de overeenkomst De overeenkomst wordt geacht nooit te hebben bestaan.

Nietig: van rechtswege Het recht verklaart automatisch dat een overeenkomst nietig is.

o In strijd met de goede zeden Meerzijdige rechtshandeling Rechtshandeling die door het gezamenlijk handelen van meer

personen tot stand komt.o Het sluiten van overeenkomsten

Eenzijdige rechtshandeling Door het handelen van een persoon worden rechtsgevolgen in het leven geroepen.

o Binnen eenzijdige rechtshandeling Onderscheid Gerichte rechtshandeling Een rechtshandeling gericht tot een bepaalde

andere persoon bijvoorbeeld het opzeggen van een overeenkomst Gerichte rechtshandeling door handelingsonbekwame Vernietigbaar

22

Ongerichte rechtshandeling Het verwerpen van een erfenis Het maken van een testament Ongerichte rechtshandeling door handelingsonbekwame Nietig

Belangrijkste type rechtshandeling: overeenkomst Wilsovereenstemming

o Obligatoire overeenkomst meerzijdige, verbintenisscheppende overeenkomsto Aanbod en aanvaardingo Dit is het enige vereiste voor een overeenkomst

Consensualisme Benadering van het contract waarbij niet meer nodig is dan consensus overeenstemming tussen de twee partijen.

Gevolg: Verbintenissen om te presteren Voorbeeld: koopovereenkomst

o Koper: verbintenis tot betalingo Verkoper: verbintenis tot levering

WilsgebrekenProblemen bij de totstandkoming van de overeenkomstEr was geen sprake van wilsovereenstemming

Wilsgebreken Wil van een persoon gebrekkig gevormdo Vormen

Dwaling Misbruik van omstandigheden Bedrog Bedreiging

Dwaling Verkeerde voorstelling van zaken

o Voorbeelden: Schirmeister-de Heus (HR 15-4-1994, NJ 1995, 614)

Schirmeister koopt van de Heus een auto die na een aantal controles helemaal goed lijkt te zijn. Hij rijdt er een jaar in, en bij de volgende APK blijkt dat de onderkant van de auto volledig is doorgeroest. Belangrijk is dat een essentieel onderdeel van de overeenkomst wordt aangetast. De intentie van de koper was in de auto te gaan rijden. Er is hier dan ook sprake van dwaling. Dat de verkoper het ook niet wist doet dan niet ter zake.

Kantharos van Stevensweert (HR 19-06-1959, NJ 1960, 59)

23

Een verkochte zilveren beker blijkt later, na onderzoek van de koper, veel meer waard te zijn van gedacht. De verkoper beroept zich op dwaling. Dit beroep wordt niet toegekend. De inspanningen van de koper brachten de waarde van de beker aan het licht.

Haviltexnorm HR 13 maart 1981, NJ 1981, 635

o “Mag je je beroepen op een exacte voorwaarde uit een contract?” HR: Een zuiver taalkundige uitleg van het contract is niet voldoende: Je moet

ook kijken naar de omstandigheden waarin het contract is gesloten, en wat de bedoeling was van de partijen bij het sluiten van het contract.

Haviltex-norm

Belang context

Pontmeyer (HR 19 januari 2007)o Door “entire agreement clause” Uitleg overeenkomst wel doorslaggevend.

De grootte en gedetailleerdheid van het contract, alsmede de wijze van totstandkoming en de entire agreement clause maken dat het contract hier letterlijk kan worden geïnterpreteerd.

Redelijkheid en billijkheid Redelijkheid en billijkheid

o Uitleg overeenkomsto Art. 6:248 BWo Aanvullende werking

Het contract kan worden aangevuld door beroep op redelijkheid en billijkheid. Een kaakchirurg komt per ongeluk in contact met het bloed van een

patiënt. De patiënt heeft een hoog risico op een Hivbesmetting. De kaakchirurg slaagt erin via rechtswege de patiënt te vorderen tot een bloedonderzoek. Dit wordt door de rechter als redelijk en billijk gezien, hoewel er niets over in het contract stond opgenomen.

o Derogerende werking Erkend in HR 19 mei 1967 (HBU-Saladin)

De redelijkheid en billijkheid kunnen delen van een overeenkomst ook buiten werking stellen of beïnvloeden.

Ontbinding overeenkomstDe overeenkomst is wel geldig gesloten, maar wordt niet (op de overeengekomen wijze) nagekomen door één van de partijen. Niet-nakoming (wanprestatie)

o Ontbindingo Schadevergoeding

De wanprestatie an sich veroorzaakt schade bij de andere partij.

24

Vergelijkbaar met onrechtmatige daad Een schadevergoeding is niet mogelijk als de tekortkoming de schuldenaar niet

kan worden toegerekend art. 6:75 Een tekortkoming kan de schuldenaar niet worden toegerekend, indien zij

niet is te wijten aan zijn schuld, noch krachtens wet, rechtshandeling of in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt.

Basisgedachten Privaatrecht Vrijheid en verantwoordelijkheid

o Rechten van andereno Belang van het rechtsverkeer

Open normen

Stof week 40Onderscheid tussen privaatrecht en publiekrecht – verfijnd Vier criteria

o De aard van de betrokken partijen Burgers onderling privaat Burger vs. staat publiek

o De aard van het te beschermen belang Algemeen belang publiek Privébelang privaat

o Het initiatief tot handhaving van het recht Publiekrechtelijke regels worden meestal niet op initiatief van burgers zelf

gehandhaafd. Privaatrechtelijke wel.

o De middelen tot rechtshandhaving Publiekrechtelijk Alleen de overheid mag optreden met strafvervolging of

bestuursdwang Privaatrechtelijk Minder ingrijpend

De overheid moet vaak, ook bij privaatrechtelijk handelen (het sluiten van overeenkomsten) het publiek belang in het achterhoofd houden. Bijvoorbeeld bij het aanschaffen van gevechtsvliegtuigen, een privaatrechtelijke handelen (koopovereenkomst), maar in naam van het algemeen belang. De overheid moet dus, anders dan de burger, altijd rekening houden met het openbaar belang. Daarom heeft de overheid soms meer plichten, en soms meer plichten.

Internationaal privaatrechtHet internationaal privaatrecht is een atypisch rechtsgebied. Het bestaat niet uit direct toepasbare regels, maar uit regels die bepalen welke nationale regels moeten worden toegepast. Deze vindt men hoofdzakelijk in verdragen en Europees recht, maar ook in de Nederlandse wetgeving.In een overeenkomst kan men overeenkomen welk recht van toepassing is.

Internationaal publiekrecht Internationaal publiekrecht verzamelterm die aanduidt:

o Het tussen staten geldende volkenrecht

25

Volkenrecht De regels die betrekking hebben op de verhouding tussen de staten onderling

o Het tot de burgers gerichte gemeenschapsrecht Belangrijke rechtsbronnen:

o Europese Unierechto Verdragen (EVRM)o Ook: gewoonterecht en algemene rechtsbeginselen

Internationaal strafrecht twee begrippeno Het strafrecht dat complementair is aan de nationale wetgevingo Regels die betrekking hebben op door Nederlanders in het buitenland en door

buitenlanders buiten Nederland begane Nederlandse strafbare feiten (muntvervalsing, belediging van de monarch).

Democratische rechtsstaat Nederland Organisatie Nederlandse staat

Grondwet Wet RO Provinciewet Gemeentewet Waterschapswet Ook: regelementen en gewoonten

Machtsevenwicht Checks and balances1. Balances Spreiding van bevoegdheden over verschillende organen.

Hierbij oefent ieder orgaan de bevoegdheden uit die hem door de wet (Gw of wet in formele zin) worden toegekend.

2. Checks De regel dat ieder orgaan bij de uitoefening van zijn bevoegdheden verantwoording verschuldigd is aan of onder controle staat van een ander orgaan (of de kiezer).

Balances Spreiding van bevoegdheden via decentralisatie

o Spreiding van bevoegdheden over lagere/decentrale overheidslichameno Nederland gedecentraliseerde eenheidsstaat

De overheid kan regelgevende en bestuurlijke bevoegdheden toedelen of overlaten aan lagere overheidsinstellingen

Wel zelfstandig, maar door toezicht door de rijksoverheid toch eenheid

o Territoriale decentralisatie Lagere overheidsinstelling kan de haar toegekende bevoegdheden slechts binnen

een bepaald gebied uitoefenen Provincies en gemeenten

o Functionele decentralisatie Regelgevende en bestuurlijke bevoegdheden worden toegekend aan lagere

overheidsinstellingen die zich uitsluitend bezighouden met de behartiging van bepaalde belangen.

26

Openbare lichamen van beroep en bedrijf (134 Gw)o Mengvorm de Waterschappen

De spreiding van bevoegdhedeno Autonomie

De regeling en het bestuur van de eigen huishouding, die aan provincie en gemeente wordt overgelaten (art. 124 lid 1 Gw)

Deels historische reden Provincies en gemeenten bestonden reeds voor de staat.

o Medebewind Daden van regelgeving en bestuur die provincies en gemeenten zelfstandig

verrichten ter uitvoering van een hogere regeling (art. 124 lid 2 Gw)o Het onderscheid tussen de twee is soms lastig te maken. Het begrip eigen huishouding is

nogal flexibel geworden. Het komt de centrale overheid soms goed uit iets tot deze huishouding te rekenen.

Op welke wijze krijgt een orgaan zijn bevoegdheden toebedeeld?o Delegatie Bestaande bevoegdheden worden door een orgaan overgedragen aan een

ander orgaan. Het uitvoerende orgaan is verantwoordelijk voor de uitvoering, maar het orgaan dat gedelegeerd heeft is verantwoordelijk voor de delegatie zelf

en de daarbij gegeven algemene regels Men kan geen aanwijzingen meer geven voor de uitvoering van de bevoegdheid

in concrete gevallen De delegatieverlening kan ten alle tijde worden beëindigd.

o Attributie Een orgaan schept nieuwe bevoegdheden die een ander orgaan kan uitoefenen.

Bevoegdheid van gemeenten om gemeentelijke verordeningen op te stellen Onder eigen verantwoordelijkheid van het uitvoerende orgaan.

o Mandaat Er wordt geen bevoegdheid overgedragen. Een lager orgaan krijgt de opdracht om de bevoegdheid van een hoger orgaan uit

te voeren, in naam van en onder de verantwoordelijkheid van dit hogere orgaan. De mandans (het orgaan dat mandateert) kan aanwijzingen geven.

Delegatie maakt slagvaardig beleid mogelijk. De regelgever komt zo ook dichter bij de burger te staan. Nadeel: weinig mogelijkheid van democratische controle.

De provincie Provinciaal bestuur bestaat uit ten minste drie organen:

o De provinciale staten Staan aan het hoofd van de provincie. Om de vier jaar verkiezingen. Regelgevende bevoegdheid

o College van gedeputeerde staten, bestaande uit: De gedeputeerde staten De commissaris van de Koning(in)

Bij koninklijk besluit aangesteld. Voorzitter van provinciale en gedeputeerde staten. In provinciale staten: enkel adviserende stem

27

Dagelijkse leiding van de provincie Uitvoering besluiten van de provinciale staten

De gemeente Gemeentebestuur bestaat uit:

o Een raad Staat aan het hoofd van de gemeente Benoemt de wethouders

o Een college van burgemeester en wethouders Wethouders zijn geen lid van de gemeenteraad Verantwoording schuldig aan de raad Het dagelijks bestuur van de gemeente

o Een burgemeester Bij koninklijk besluit benoemd Voorzitter van de raad (raadgevende stem) Ook voorzitter van het college

Stemrecht! Verantwoording schuldig aan de raad

o Algemeen en dagelijks bestuur Algemeen bestuur Elk orgaan van de gemeente Dagelijks bestuur

College van burgemeester en wethouders Burgemeester

o Handhaving openbare ordeo Handhaving openbare veiligheid

o Dualisme (2002) De raad doet de regelgeving, het college doet het bestuur. Doel: sterkere controle algemeen bestuur op dagelijks bestuur.

ChecksHoe wordt overheidshandelen gecontroleerd en bijgestuurd?

1. De leden van de vertegenwoordigende organen worden gekozen door de stemgerechtigde burgers.

a. Burgers hebben indirecte invloed.2. Bij gedelegeerde wetgeving De delegans kan de gedelegeerde controleren.3. Wet openbaarheid van bestuur de minister-president is bevoegd nadere regels te stellen

omtrent de toepassing van de bepalingen van deze wet (WOB). Hij kan hierover ter verantwoording worden geroepen door de Kamers.

a. Openbaarheid maakt controle mogelijk.4. Hogere organen kunnen toezicht uitoefenen op lagere organen.

a. Preventief toezicht Goedkeuring verlenen door hogere organen voor de uitvoering door lagere organen.

b. Repressief toezicht Toezicht achteraf op besluiten van lagere overheden5. Publieke opinie kan de besluitvorming beïnvloeden en werken als controle op de wetgevende

functie.a. Buitenparlementaire acties en lobbyen.b. Essentieel: vrijheid van meningsuiting en betoging

28

6. Recht van petitiea. Iedereen kan een schriftelijk verzoek indienen bij de bevoegde instantie.

7. De overheidsmacht is verdeeld over diverse organena. Ministers en staatssecretarissen zijn verantwoording aan het parlement schuldig.

8. De burger geniet rechtsbescherming tegen bestuurshandelena. Administratief beroepb. Bestuursrechtspraakc. Civiele rechtspraak

9. De Ombudsman geeft openbare aanbevelingen over overheidshandelen, in gevallen waarin er voor de burger geen regeling voor rechtsbescherming is.

Bestuur en burger: de normering van overheidshandelenHandelingen van de overheid

Publiekrechtelijke rechtshandeling Rechtshandeling van de overheid, in het belang van het publiek.

Privaatrechtelijke rechtshandeling Ook de overheid kan privaatrechtelijk handelen, bijvoorbeeld door een overeenkomst te sluiten voor de levering van kantoormeubilair.

Rechtmatige overheidsdaad Een rechtmatige feitelijke handeling door de overheid. Ook voor een rechtmatige feitelijke handeling kan schadevergoeding worden verleend.

Onrechtmatige overheidsdaad Als een onrechtmatige daad, maar dan onrechtmatig handelen door de overheid.

Overheid Alle organen met publiekrechtelijke bevoegdhedeno Nemen beslissingen die de belangen van burgers betreffen.

Uitgangspunten van het bestuursrecht Bestuursrecht

o Normeert het optreden van het bestuuro Het recht afkomstig van de zijde van het bestuur

Regels Beleid Besluiten

o Het recht dat rechtssubjecten tegen het bestuur kunnen inzetten

29

Handeling

Rechtshandeling

Publiekrechtelijkerechtshandeling

Privaatrechtelijkerechtshandeling

Feitelijkehandeling

Rechtmatigeoverheidsdaad

Onrechtmatigeoverheidsdaad

Verticale rechtsbetrekkingo Ongelijke positie: de overheid heeft de macht over de burger

LegaliteitsbeginselIeder overheidsoptreden moet een grondslag in de wet hebben.

o SpecialiteitsbeginselHet kader waarbinnen overheden moeten toetsen kan niet door de overheid worden uitgebreid. Het doet er niet toe of de zelf toegevoegde toetsingsgronden waarde hebben of niet. De gegeven bevoegdheid mag niet zomaar worden uitgebreid.

o GelijkheidsbeginselElke burger moet gelijk worden behandeld. Voorkeursbehandeling is niet toegestaan.

Beleidsvrijheid en beoordelingsvrijheido Rechtmatigheid en doelmatigheid (marginale toetsing)o Het handelen van een overheidsorgaan mag enkel worden beoordeeld op rechtmatigheid.

Er mag niet worden gekeken naar de doelmatigheid van de beslissing. Een rechter mag dus niet bepalen dat een andere beslissing een betere geweest zou zijn, als de genomen beslissing rechtmatig tot stand gekomen is (marginale toetsing).

Awb – Algemene wet bestuursrecht Doel: ordening in de wirwar

o Vroeger: gebrek aan eenheid Systematisering, vereenvoudiging, harmonisering Codificatie van jurisprudentie

Bestuursorganen Bestuursorganen

Alleen een bestuursorgaan kan publiekrechtelijk handelen.o Art. 1:1 onder a Awb

Ingesteld krachtens publiekrecht Dit zijn volledig publiekrechtelijke organisaties:

De gemeenten De staat De provincie Waterschappen Ook iedereen die deel uitmaakt van deze organen hebben

handelingsbevoegdheid volgens het publiekrecht, en kunnen dus als a-organen worden aangemerkt.

o Art. 1:1 onder b Awb Met openbaar gezag bekleed

Deze organisaties zijn privaatrechtelijk van oorsprong, maar zijn met een publieke taak bekleed. Op bepaalde terreinen kan dan ook publiekrechtelijk worden gehandeld. Alleen als ze hun publiekrechtelijk handelen wordt dit door het bestuursrecht geregeld. Bij hun privaatrechtelijk handelen wordt dit gewoon door het privaatrecht geregeld.

De Erasmus Universiteit kan ook publiekrechtelijk handelen, hoewel het in opzet een privaatrechtelijke organisatie is.

30

o De privaatrechtelijke Universiteit heeft bij wet publiekrechtelijke bevoegdheden gekregen.

o Uitzonderingen: art. 1:1 lid 2 Bijvoorbeeld: de wetgevende macht

Een gemaakte wet wordt niet als een besluit gezien De Raad van State De rechterlijke macht

Bevoegdheden van bestuursorganen Bevoegdheden:

o Besluiten nemeno Handhaven

Het besluit Definitie (art. 1:3 lid 1 Awb)

o “Een schriftelijke beslissing van een bestuursorgaan, inhoudende een publiekrechtelijke rechtshandeling”

Beschikkingen Bijvoorbeeld: het verlenen (of niet verlenen) van een vergunning

o Besluiten die gericht tot een specifieke persoon of een specifieke groep personen.

Besluiten van algemene strekking Algemeen verbindende voorschriften

o Bestemmingsplano Besluiten die niet tot een specifieke groep personen zijn gericht.o Geen beroep bij de bestuursrechter mogelijk

Andere besluiten van algemene strekkingo Het onderscheid tussen een a.v.v. en een ander besluit van algemene strekking is niet

altijd makkelijk te maken. Dit staat vaak ter discussie, want tegen de laatste kun je wel beroep aantekenen, tegen de eerste niet.

Handhaven Toezicht houden

o Gebeurt alles volgens de regels (de voorloper van het daadwerkelijke handhaven).

Handhavingsmogelijkheden van een bestuursorgaan Bestuursdwang

o Het bestuursorgaan voert uit wat de burger had moeten doen, en brengt de kosten bij de burger in rekening. Het wegslepen van een auto of fiets valt ook onder bestuursdwang.

Opleggen dwangsomo Als een burger nog een keer het gestelde beleid overtreedt kan door het bestuursorgaan

een dwangsom worden opgelegd. Bestuurlijke boete

o Een boete, als een boete voor het verkeerd aanbieden van vuilnis. Intrekken vergunning

31

o Als iemand zich niet aan de voorwaarden van de verstrekte vergunning houdt kan het bestuursorgaan de verleende vergunning intrekken.

Belanghebbende Wie mag bezwaar maken? Belanghebbende

o Definitie (art. 1:2 lid 1 Awb): “Degene wiens belang rechtstreeks bij een besluit is betrokken”

o Hieronder vallen bijvoorbeeld ook ideële organisaties Het belang:

o Moet objectief bepaalbaar zijno Moet actueel zijn

Je kunt geen bezwaar aantekenen omdat je denkt dat een besluit in de toekomst overlast zal gaan veroorzaken.

o Moet een persoonlijk belang zijn De belanghebbende moet zich onderscheiden anderen in zijn belang

o Het belang moet rechtsreeks zijn getroffen

Bezwaar en beroep Je moet altijd eerst bezwaar maken bij het bestuursorgaan.

o Als zij het bezwaar verwerpen beroep bij de bestuursrechtero Dit heet: Administratief beroep

Je kunt bezwaar aantekenen tegen:o Beschikkingo Overig besluit van algemene strekkingo Ook: de weigering een besluit te nemen (art. 6:2 Awb)

De algemene beginselen van behoorlijk bestuur Beginselen van behoorlijk handelen Functie algemene beginselen van behoorlijk bestuur

o Normeren bestuurshandelen Geven de norm waarop bestuurshandelen dient te worden gebaseerd.

o Beroepsgrond burger Geven de grond waarop de burger beroep aan kan tekenen.

o Toetsingsgrond rechter Geven de gronden waarmee de rechter kan toetsen of er sprake is geweest van

behoorlijk bestuur. Codificatie

o Ruimere betekenis Twee soorten algemene beginselen van behoorlijk bestuur (art. 3:2 Awb)

o Formele beginselen Hebben betrekking op de vorm en procedure: de voorbereiding van besluiten, de

wijze van besluitvorming, de inkleding/inrichting van besluiten Het formele zorgvuldigheidsbeginsel

32

De beschikkende ambtenaren moeten alle relevante informatie inwinnen en de betrokkene daarop horen.

De aanvrager van het besluit moet e juiste weg worden gewezen. Het beginsel van fair play (art. 2:4 Awb)

Elke schijn van partijdigheid moet worden vermeden. De burger mogen geen mogelijkheden worden ontnomen voor zijn

belang op te komen (art. 3:2 Awb). Het beginsel van de kenbare motivering (art. 3:47 Awb)

Het bestuur moet inzicht verschaffen in de door hem gevolgde gedachtegang.

o De motivering moet begrijpelijk en consistent zijn. Het beginsel van de daadkrachtige motivering (art. 3:46 jo. 3:50 Awb)

De motivering dient de beslissing te kunnen dragen.o Materiële beginselen

Het materiële rechtszekerheidsbeginsel/vertrouwensbeginsel De overheid dient opgewekte verwachtingen te honoreren.

Het gelijkheidsbeginsel (art. 1 Gw) Gelijke gevallen dienen gelijk te worden behandeld. Ongelijke gevallen verschillend naar de mate van het verschil.

Het materiële zorgvuldigheidsbeginsel (art. 3:4 Awb) Een beslissing moet voldoende overwogen tot stand zijn gekomen.

o Alle belangen moeten worden afgewogeno Elk belang moet het juiste gewicht krijgen toegekend

Het verbod van détournement de pouvoir (art. 3:3 Awb) De overheid mag haar bevoegdheden niet kennelijk voor een ander doel

gebruiken dan waarvoor deze haar zijn gegeven. Het verbod van willekeur

Bij afweging van de betrokken belangen moet de overheid in redelijkheid tot haar beslissing hebben kunnen komen.

Vervlechting bestuursrecht en strafrecht Publiekrechtelijk overheidshandelen Openbare orde en dwangmiddelen

o Preventief fouilleren Anders dan bij strafrecht is er geen verdenkingsgrond nodig. Het preventief

fouilleren is hier een bestuursrechtelijke bevoegdheid. De regels omtrent dergelijk handelen in het bestuursrecht zijn minder strikt dan in het strafrecht.

Bestuurlijke boete en strafrechtelijke boeteo Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersregels

Een verkeersboete is in essentie een strafrechtelijke aangelegenheid, maar deze wordt krachtens de bovengenoemde wet bestuursrechtelijk gehandhaafd.

Strafbeschikking OMo Dit lijkt een beetje op de schikking. De officier van justitie kan hier besluiten een straf op

te leggen, echter zonder de noodzakelijke instemming van de verdachte. Het gaat hier om het opleggen van boetes en taakstraffen. Uiteraard is hier beroep tegen aan te tekenen.

33

Vervlechting bestuursrecht en privaatrecht Een bestuursorgaan kan privaatrechtelijk handelen door gebruik te maken van overeenkomsten

met burgers. Onderscheid publiekrecht-privaatrecht

o Is er eenzijdig gehandeld? Eenzijdig publiekrechtelijk

o Is er sprake van een horizontale of een verticale rechtsverhouding? Gebruik van privaatrecht door bestuursorgaan

o In principe geen probleem Aanschaf kantoormeubilair

o Soms: lastig onderscheid Het aangaan van een overeenkomst waarmee publiekrechtelijke belangen zijn

gediend. Mag de overheid de privaatrechtelijke of de publiekrechtelijke weg

kiezen? Windmill-arrest De privaatrechtelijke weg mag niet gebruikt worden

als dit de publiekrechtelijke weg op onaanvaardbare wijze doorkruist.o Als het privaatrechtelijk handelen eigenlijk strijdig is met

publiekrechtelijke voorschriften Rechtmatige en onrechtmatige overheidsdaad

o Rechtmatige overheidsdaad Ook als de overheid volledig volgens het recht gehandeld heeft kan soms

schadevergoeding worden toegekend. Staat-Lavrijsen (HR 30-3-2001, AB 2001, 412)

Mevrouw Lavrijsen heeft mestvarkens. Deze houdt ze in een stal die niet haar eigendom is. Bij een huiszoeking van de stal (de eigenaar is betrokken bij een drugszaak) komen de varkens op de tocht te staan. Hierdoor lopen ze een groeiachterstand op. Hoewel de huiszoeking volledig rechtmatig was liep mevrouw Lavrijsen onevenredig veel schade op (égalité devant le charge publique). Er werd dus een schadevergoeding toegekend.

o Onrechtmatige overheidsdaad Een vorm van de onrechtmatige daad, maar dan door overheidshandelen. HR 20-3-1992, NJ 1993, 547 (Bussluis I)

Wie oordeelt nu in een zaak van onrechtmatig overheidshandelen? De privaatrechter of de bestuursrechter?

o Guldemond-Noordwijkerhout (HR 31-12-1915, NJ 1916, 407) Guldemond, een bloemist, graaf een sloot op zijn grondgebied. Op een bepaald

punt kruist de sloot een voetpad. Op een gegeven moment wil de gemeente het voetpad herstellen en besluit het kruispunt vol te storten met zand. Guldemond daagt de gemeente Noordwijkerhout voor de rechter.

o Wie oordeelt over zo’n geschil?o HR: burgerlijke rechter, als de burger stelt dat een privaatrechtelijk recht geschonden is.

34

Bijzondere onafhankelijke rechterlijke instanties De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (ABRvS)

o Treedt op als rechter in hoger beroep inzake het bestuursrecht. De Centrale Raad van Beroep (CRvB)

o Hoger beroep in arbeidsgeschillen van ambtenaren en socialeverzekeringsgeschillen Het College van Beroep voor het Bedrijfsleven (CBB)

o Beoordeelt handelingen en besluiten van publiekrechtelijke bedrijfsorganisaties.

Kenmerken bestuursrechtprocedure Toegestane partijen:

o De indiener van het beroepschrift Aanleg 1 Belanghebbende of eiser Aanleg 2 Appellant

o Het verwerende bestuursorgaano Overige belanghebbenden

Hebben gebruik gemaakt van de mogelijkheid als partij aan het geding deel te nemen.

Rechtsbijstand is niet noodzakelijk Voorschriften van de procedure Hoofdstuk 8 Awb

Stof week 41 en 42

Rechtsbronnen: kader Rechtsbron: vindplaats van rechtsregels

Vier disciplines geven het begrip steeds een eigen betekenis:1. De historicus:

De vindplaatsen van het recht in een bepaalde tijd en plaats. Een bron waaruit de wetgever heeft geput bij het tot stand brengen van de wet.

De stamboom van de wet2. De socioloog

Een rechtsbron is een factor die bepalend is geweest voor de inhoud van het recht. Deze factoren kunnen de inhoud van de wet verklaren.

Materiële rechtsbronneno Economische omstandighedeno Politieke factoreno Religieuze factoren

3. De filosoof Stelt vragen:

Wat zijn rechtsbronnen? Waarom erkennen we juist die rechtsbronnen?

4. De jurist Formele rechtsbronnen

De inhoud doet niet ter zake

35

Het gaat erom of een regel bij het positief recht hoort. Dit wordt bepaald naar de herkomst van de regel (de rechtsbron).

De jurist erkent vier rechtsbronnen:1. Wet 2. Verdrag3. Jurisprudentie4. Gewoonte5. (Steeds meer worden ook rechtsbeginselen als een rechtsbron erkend)

Steeds drie vragen:1. Wat houdt deze rechtsbron in?2. Onder welke voorwaarden geldt deze rechtsbron? (legaliteit/gelding)3. Waarom geldt deze bron als rechtsbron? (legitimiteit)

Legitimiteit Waarom wordt een rechtsbron als bindend ervaren?

Rechtsbron: de Wet De regering en staten generaal De wetgevende macht Wet niet enkel besluiten van de wetgevende macht. De term wet kan ook algemene rechtsregels

betekenen. Bijvoorbeeld: verkeersregels. Deze staan vastgelegd in een reglement, maar ze worden als wet geaccepteerd en gebruikt. Het begrip wet is een dubbelzinnig begrip

Wet in formele zin & wet in materiële zin

Wet in formele zin: o Een wet die door de wetgever (regering+SG!) is gevormd.

Als er in aanhef van de wet staat dat de wet is gevormd door de regering en staten generaal Wet in formele zin.

o Essentieel de wijze van de totstandkoming (art. 81 e.v. Gw) Wet in materiële zin:

o Algemene (niet op één burger gericht) besluiten, regelingen. Synoniem: AVV

o Afkomstig van overheidsorganen die bevoegd zijn tot het maken van regelso De rechter toetst deze lagere wetsregels altijd aan de hogere regels van de wet in formele

zin. Deze twee gebieden overlappen elkaar:

36

Wet in formele

zin

Wet in materiële

zin

o Wet in formele zin en wet in materiële zin Elke besluit afkomstig van de wetgever is formeel. Als de wet een inhoud heeft die algemeen, abstract en burgers bindend is ook

materieel. Bijvoorbeeld: de auteurswet

o Enkel wet in formele zin Besluit van de wetgever dat de burgers niet algemeen bindt Goedkeuring van de rijksbegroting

o Enkel wet in materiële zin Niet afkomstig van de wetgever, wel algemeen de burgers bindend. Bijvoorbeeld: Reglement verkeersregels en verkeerstekens

Geldingsvoorwaarden (legaliteit) wet Geschreven (lex scripta)

o Officiële publicatie Bevoegdelijk gegeven

o Door overheidsorganen die bevoegd zijn tot wetgeving De wet mag niet in strijd met een hogere regel zijn

Op volgorde van hiërarchieo Een verdrago De Grondwet (NB art. 120 Gw)

Art. 120 Gw - De wet in formele zin mag niet door de rechter getoetst worden aan de Grondwet.

o Wet in formele zino Algemene maatregel van bestuur (AMvB)o Etc.

Controle van de naleving van deze geldingsvoorwaarden:o Regering houdt toezicht op lagere overheden

Men kan deze lagere wetgeving vernietigeno Publicatie van beslissingen in het Staatsblad is verplicht

Openbaarheid maakt controle mogelijko Rechterlijke toetsing

Legitimatie van de wet Trias politica/machtenscheiding

o Wetgevende macht Regering en SG

Regering: Koning + ministerso Geen staatssecretarissen Die horen wel bij het

Kabinet Ministers + staatssecretarissen.o Uitvoerende machto Rechterlijke macht

Exclusieve bevoegdheid wetgevero Democratisch gekozen orgaan

37

De wet in formele zin geniet daarom dan ook bijzonder gezag. Hij is gevormd met de legitimering van het volk.

Relativering:o De machtenscheiding in Nederland is inmiddels niet zo strikt meer als in de visie van

Montesqieu. Ook organen van buiten de regering en staten generaal hebben invloed op wet- en regelgeving. De opkomst van de verzorgingsstaat maakte dat de wet anders werd gebruikt. Steeds meer werd de wet door de wetgever gebruikt om ontwikkelingen te sturen (modificerende wetten). Hierdoor veranderde de verhoudingen tussen de machten van de trias politica

Bijvoorbeeld: Kinderwetje van Van Houten o Regelgeving door bestuur

De wetgever laat het bestuur ruimte om de wet naar eigen inzicht uit te voeren. Het wetsapparaat is inmiddels te ingewikkeld geworden om alles centraal te blijven sturen.

o Interpretatie door de rechter Open normen (redelijkheid en billijkheid) in de wet geven de rechter

meer mogelijkheden om de wet te interpreteren bij het toepassen ervan. Steeds meer bipolair systeem

Rechter aan de ene kant Wetgever en bestuur aan de andere kant

Rechtsbron: het verdrag Ius cogens

o VN Dwingende normen van internationaal recht Hieraan zijn alle staten gebonden en hier dient men tegen op te treden.

Verbod op rassendiscriminatie Verbod op agressie

Verdrag: Overeenkomst tussen stateno Pacta sunt servanda

Beloften dienen te worden nagekomen. Dit internationaal geldende beginsel maakt dat staten zich aan gesloten verdragen houden.

Verdrag van bron van Nederlands rechto Legitimatie vergelijkbaar met de weto Geldingsvoorwaarden:

Sluiting van het verdrag Goedkeuring Ratificatie Bekendmaking

Werking verdrag in de nationale rechtsorde Art. 93/94 Grondwet – ‘Een ieder verbindende bepalingen’ Voorbeeld: art. 14 EVRM verbod van discriminatie. Monistisch systeem – De bepalingen van een gesloten verdrag is ook direct toepasbaar in het

nationale recht.

38

o Nederland heeft een gematigd monistisch systeem – Bepalingen uit een verdrag die ‘een ieder verbinden’ kunnen meteen toepassing vinden. Andere bepalingen zijn niet meteen toepasbaar.

Waarborgnormen EVRM Fair trial Discriminatieverbod

o Een wetsartikel moet op de burger gericht zijn. Als een wetsartikel op de staat is gericht niet meteen toepasbaar

Dualistisch systeem – De bepalingen van een gesloten verdrag zijn niet direct toepasbaar in het nationale recht.

o Er is eerst een schakelwet nodig, die de bepalingen in de wet werkend verklaart.

De Europese Unie EU Supranationale organisatie Staten hebben een deel van hun soevereiniteit

overgedragen. Als de EU een beslissing neemt dienen de lidstaten zich daaraan te houden. Bindende besluiten van de EU:

o Verordeningen Gericht op de burgers van de lidstaten Gelden meteen in elke lidstaat

o Richtlijnen Gericht op de lidstaten zelf Niet meteen geldig

o Beschikkingen Individueel gericht: op één lidstaat, of één burger

Rechtsbron: de Jurisprudentie Arrest Lindenbaum-Cohen (HR – 31 december 1919)

o Onrechtmatige daad: Strijd met de wet of strijd met het recht?

De Hoge Raad oordeelde dat ook het handelen in strijd met het recht (hetgeen in het maatschappelijk verkeer betaamt) als onrechtmatig kon worden aangemerkt.

Later: Art. 6:162 BW Codificatie van jurisprudentie

Wanneer is jurisprudentie geldig als rechtsbron? De rechter formuleert een nieuwe interpretatie of nieuwe regel. Factoren van gezag van de nieuwe rechtsinterpretatie/rechtsregel:

o Gezag van de motiveringo Gebruik in de praktijk

Is de nieuwe jurisprudentie bruikbaar in de praktijk? Wordt de jurisprudentie ook nagevolgd door andere rechters?

o Gezag van de rechter (hiërarchie) Precedentwerking Lagere rechters houden zich aan de eerdere uitspraken van hogere

rechterso Wij kennen feitelijke precedentwerking

Formeel niet, in de praktijk wel. Jurisprudentie is deel van de rechtsbronnen Eerdere interpretatie van rechtsregels creëert bij burgers verwachtingen, waar

de rechter rekening mee dient te houden

39

Legitimatie:o Onvermijdelijk verbonden met regeltoepassingo Wenselijk: Rechtvaardigheid in concreto

Rechtsbron: de beginselenRechtsbron: Ongeschreven normatieve gedachten die aan ons recht ten grondslag liggen Ideële moment van het driekhoekmodel Functies van rechtsbeginselen

o Normatieve functie Rechtsbeginselen kunnen tot rechtsgevolgen leiden Aanvullende werking Derogerende werking

Rechtsregels kunnen opzij worden gezet Contra legemo Legitimerende functie Beginselen kunnen een extra rechtvaardiging bieden aan een

rechterlijke uitspraako Actualiserende functie Beginselen dragen ertoe bij dat het recht wordt aangepast aan

de eisen van de tijd. Ongeschreven

o Soms: codificatie Bijvoorbeeld het legaliteitsbeginsel

o Beginselen zijn nauwelijks in de wet terug te vinden, maar ze hebben wel een algemene gelding.

Geldingsvoorwaardeno Het rechtsbeginsel moet een normatieve gedachte uitdrukken.

Iets wenselijks met morele of politiek betekeniso Verankering in wet, verdrag en jurisprudentie

Legitimiteitsgrondo Inhoudelijke relevantie

Rechtsbron: de gewoonte Actuele moment van het driehoekmodel Ongeschreven Legitimiteit:

o Oudste rechtsbrono Sluit aan bij maatschappelijke praktijken

Gelding van de gewoonte Geldingsvoorwaarden:

o Herhaling van feiten (usus) Het moet gaan om een gewoonte die een daadwerkelijk feitelijk gebruik is. De

gewoonte moet terug te vinden zijn in de praktijk. Geografisch bepaald (streekgewoonte) Professioneel (beroepsgewoonte)

o Normatieve overtuiging (opinio necessitatis) De overtuiging moet bestaan dat de gewoonte juridische consequenties moet

kunnen hebben.o Wederzijdse verwachtingen

40

Er bestaat pas een rechtsgeldige gewoonte als mensen over en weer van elkaar verwachten dat ze zich aan de gewoonte zullen houden.

Voorbeeldo Catoochi arrest (HR 7-9-1990, NJ 1991, 266)o Loterijen verboden op Aruba, maar algemeen geaccepteerd en gedoogdo Rechtsvraag: Loterij-overeenkomst nietig wegens strijd met de wet?

De Hoge Raad oordeelt: de overeenkomst is gewoon geldig is. Bij wet is het wel verboden, maar het is een algemeen verbruik op Aruba om deel te nemen aan loterijen. De overheid trad hiertegen niet op. De gewoonte gaat hier voor op de wet.

Pluralisme van rechtsbronnen Vaak zijn er meerdere rechtsbronnen op een geval van toepassing. Voorrangsregels

o Bv. verdrag gaat voor wet (art. 94 Gw) Interpretatie nodig:

o De rechter bepaalt de rangorde van de verschillende rechtsbronnen in het concrete geval.

Rechtstheorieën Vraag: Wat is recht? Verschillende visies:

o Legismeo Rechtspositivismeo Natuurrechto Rechtsrealisme

Het legisme Voornamelijk historisch idee De wet is volledig en hoeft enkel door de rechter te worden toegepast

o Dit bleek in de praktijk niet zo te zijn Recht is wet

Rechtspositivisme Nadruk op het normatieve moment Geschreven rechtsbronnen. De wijze van totstandkoming van het recht bepaalt de gelding ervan.

o Scheiding recht en rechtvaardigheid Een rechtspositivist vindt het enkel interessant of de wet op de juiste wijze tot stand is gekomen.

Als dit het geval is, dan is de wet recht. De inhoud van het recht doen er dan verder niet toe. Men hecht hier aan omdat men de rechtszekerheid heel belangrijk vindt.

Hart Twee soorten rechtsregelso Primaire rechtsregels

Reguleren gedrag Gericht op justitiabelen Het materiële recht

41

o Secundaire rechtsregels Gericht op de autoriteiten Regels die slaan op de totstandbrenging en wijziging van regels Ook: erkenningsregels geven aan: wat is geldend recht?

Relativering van het rechtspositivisme: functionele rechtsleer Menselijk handelen is vaak een reactie op het handelen van andere mensen. Naast het

bevelskarakter van de wet uit het rechtspositivisme bestaat er dus een tweede werking van de rechtsregels

o Ze bepalen de relatie tussen de door de wet aangesprokenen onderling J. Glastra van Loon

o Het recht schept zo verwachtingen bij het handelen tussen justitiabelen De rechtsnorm ligt niet enkel in de wet, noch enkel in de concrete situatie. De norm ligt in het op

elkaar betrekken van wet en situatie. Twee conclusies

o De rechtsnorm die de verhoudingen tussen partijen regelt is nooit algemeen, maar altijd contextueel van karakter.

o Wat in de praktijk recht is, is niet altijd het resultaat van de toepasselijke rechtsregels. Ook het ideële en actuele moment van het recht hebben invloed.

Het natuurrecht Het natuurrecht is een vorm van kritiek op het rechtspositivisme, met name ontstaan na de

Tweede Wereldoorlog. Toen bleek dat recht dat juist tot stand is gekomen groot onrecht kan opleveren (zie Duitsland)

Nadruk op het ideële momento Men gaat ervan uit dat er een recht is dat boven het positieve recht staat. Dit recht geldt

altijd en overal. Dit noemt men het natuurrecht.o Onrechtvaardig recht is geen recht

Rechtsbron beginseleno Dworkin Twee soorten beginselen

Principles Drukken een morele waarde uit. Policies Brengen een beleidsdoel tot uitdrukking. Dworkin maakt geen scheiding aan tussen het positief recht en het natuurrecht.

Hij benadrukt het belang van beginselen, die noodzakelijk zijn voor het begrijpen en het functioneren van het positief recht.

Beginselen zijn essentieel voor de interpretatie van het recht interpretivisme Verbondenheid van het recht en rechtvaardigheid Radbruch Er zijn grondbeginselen die sterker zijn dan welke vorm van positief recht. Deze zijn

door de eeuwen heen cultureel gevormd o Cultuurrecht natuurrecht met wisselende inhoud. Recht is een cultuurverschijnsel.

De verhouding tussen het natuurrecht en het positieve recht1. Het natuurrecht gaat boven het positieve recht.2. Positief recht dat strijdig is met het natuurrecht is geen geldend recht.

42

a. Wetgeving die racisme en discriminatie propageert heeft geen gelding, en dient niet te worden gehoorzaamd.

3. Het morele gehalte van het recht definieert wat recht mag heten.

Het natuurrecht vergeleken met het positieve recht1. Natuurrecht : Gelding van het recht is afhankelijk van de rechtvaardigheid ervan (een materieel

geldingscriterium)Rechtspositivisme: Gelding van het recht is afhankelijk van de wijze van totstandkoming (een formeel geldingscriterium)

2. Natuurrecht : Geen strikte scheiding tussen recht en moraalRechtspositivisme: Recht en moraal zijn strikt gescheiden

3. Natuurrecht : Er is een objectief fundament van moraal te bepalen op basis waarvan kan worden geoordeeldRechtspositivisme: Moraal is niet objectief vast te stellen.

Het rechtsrealisme Nadruk op het actuele moment

o Is het recht effectief? Op welke manier werkt het recht?

Gelding Het recht ontleent zijn gelding aan de naleving van de regel. Een rechtsregel geldt enkel als zij menselijk gedrag beïnvloedt

Rechtsbronnen: jurisprudentie en gewoonte Recht relevant voor de samenleving

o Het recht is een middel om maatschappelijke doelen te realiseren. Dit moeten altijd concrete doelen zijn (dus geen waarden tot uitdrukking brengen). Bijvoorbeeld: arbeidsomstandigheden verbeteren; levensverwachting vergroten.

Voorbeeld: US Supreme Court – Muller vs. Oregon 1908.o Brandeis brief

Brandeis was de advocaat van de staat Oregon. Hij leverde een enorme hoeveelheid bewijs uit onderzoek om aan te tonen dat vrouwen niet langer kunnen werken dan 10 uur per dag. De rechter hield bij zijn oordeel rekening met rechtssociologische en medische argumenten, niet enkel met de wetsregels.

Cardozo Als de logische toepassing van rechtsregels geen oplossing (open spaces in het recht) biedt:

o Dient de rechter een contextualist te worden. Hij moet rekening houden met de gevolgen van de beslissing De effecten op vergelijkbare gevallen De noden van de samenleving

o Het recht wordt pragmatisch

Interactionisme van Fuller Rechtsnormen ontstaan veelal uit het handelen tussen burgers Taak van het recht

o Het mogelijk maken dat burgers wederzijdse verwachtingen ontwikkeleno Gerechtvaardigde verwachtingen moeten kunnen worden afgedwongen

Grote nadruk op het gewoonterecht

43

De invloed van het ideële moment Een verschuiving in het ideële moment kan tot gevolg hebben dat wetten uit het normatieve

moment niet meer werken in het actuele moment zoals oorspronkelijk de bedoeling was. Verschuivende waarden van mensen zorgen voor een gebrek of andere wijze van navolging van normatieve regels.

Stof week 43Achtergrond van de rechtsstaatLiberalisme en communitarisme Liberalisme

o Basis van democratie en rechtsstaato Twee rechtvaardigheidsprincipes (Rawls)

Iedereen heeft een gelijk recht op een zo groot mogelijk vrijheid als verenigbaar is met een gelijke vrijheid voor anderen

Sociale en economische ongelijkheden dienen zodanig te worden ingericht dat zij tot voordeel strekken van iedereen, en verbonden zijn aan posities die openstaan voor iedereen.

Communitarisme:o Kritiek op het liberalisme Je kunt mensen niet los zien van de sociale connecties die hij

heeft. Ieder mens is onlosmakelijk verbonden met de mensen om hem heen.o Ruimte voor groepen in de samenleving (“maatschappelijk middenveld”)

De basisgedachte van de democratie Het volk regeert zichzelf Algemeen kiesrecht Actief en passief kiesrecht

o Het stemrecht en het recht om gekozen te worden Politieke grondrechten (horende bij de democratie)

o Vrijheid van meningsuiting Dit is essentieel voor een werkbare vorm van democratie. Als je je mening niet

kunt uiten kun je je ook niet als politicus profileren. Het volk krijgt geen keuze.o Vrijheid van vereniging en vergadering

Ook: vrijheid van betoging

Verschillende vormen van democratie Directe vs. vertegenwoordigende democratie

o Directe democratie De burgers beslissen zelf direct over het beleid van de staat bijv. referenda, maar ook initiatiefwetten van burgers.

o Vertegenwoordigende democratie Wij kiezen de politici die beleid gaan voeren Vertegenwoordiging

o Wetgeving De vertegenwoordigers maken nieuwe wetten

o Controle op bestuur Men houdt zich ook bezig met het controleren van het bestuur

44

De Tweede Kamer heeft als functie het parlement te controleren Enquêterecht Mogelijkheid tot het indienen van moties

Meerderheidsregelo Tirannie van de meerderheid

De meerderheid beslist (de helft plus één) Alternatief: unanimiteit?

Dit meerderheidsstelsel heeft ook nadelen: De belangen van minderheden kunnen door de meerderheid worden

geschaad. Dit is vooral problematisch als een minderheid nooit tot de

meerderheid behoort. Dit noemt met de tirannie van de meerderheid. Dit wordt

voorkomen door o Bescherming van fundamentele rechten

Dit dient om minderheden te beschermen tegen beslissingen van de meerderheid.

Grondwet

De rechtsstaat The rule of law, not of men

o De rechtsstaat moet voorkomen dat de staat zich als een tiran gaat gedragen. Daarom wordt ook de overheid “geregeerd” door de wet.

Vier fundamentele beginselen van de rechtsstaat:o Legaliteitsbeginsel

Overheidshandelen dient te zijn gebaseerd op de weto Trias Politica

De scheiding van de machten Het evenwicht tussen de machten Drie taken:

Het maken van regelso Wetgevende macht

Het uitvoeren van regelso Bestuurlijke macht

Het controleren van de uitvoer van regelso Rechterlijke macht

Wij kennen geen volledige scheiding van deze drie machten, maar meer een vorm van samenwerking tussen de verschillende machten. De machten raken steeds meer met elkaar verweven.

Meer bipolariteito Grondrechten

De beginselen van de rechtsstaat die het meest direct de vrijheden van de burgers beschermen

Klassieke grondrechten

45

Vrijheidsrechten die ervoor zorgen dat de overheid in sommige dingen die mensen doen niet mag ingrijpen. De rechten creëren een vrij gebied voor de burgers.

Niet absoluut:o “Iedereen heeft het recht zijn godsdienst of levensovertuiging, ...,

vrij te belijden, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet” (art. 6 Grondwet)

o Je mag je grondrecht dus niet gebruiken om bijvoorbeeld het wetboek van Strafrecht te overtreden.

o De vrijheid van burgers is dus niet onbeperkt. Een dergelijke clausule geeft de overheid ook veel mogelijkheden de grondrechten van de burgers in te perken.

Sociale grondrechteno Deze kwamen op (onder invloed van het socialisme) in de

20e eeuw. o De overheid ging bepaalde bestaansvoorwaarden

garanderen.o Je hebt als burger recht op door de staat gegarandeerde

voorzieningen. o Meestal niet afdwingbaar

Dit soort rechten zijn niet geformuleerd als individuele rechten van burgers, maar als taken van de overheid.

Als deze rechten worden geschaad valt dit onder de beleidsvrijheid van de wetgevende macht. Je kunt het recht als individuele burger niet afdwingen.

o Toegang tot de rechter (onder andere) uitgewerkt in: De beginselen van behoorlijke rechtspraak

Art. 6 EVRM1. Interne toegankelijkheid

In het proces mogen geen onnodige barrières voor de rechtszoekende mogen opgeworpen

De wetgever mag niet te hoge eisen stellen aan de voorwaarden voor toegang tot de rechter

Bij een procedurefout door een burger dient hij de kans te krijgen deze fout te herstellen.

2. Externe toegankelijkheid Iedere burger dient niet alleen het recht, maar ook de mogelijkheid

krijgen het recht te bereiken.3. Recht op rechtsbijstand

Het recht op een advocaat (als je deze niet kunt betalen)4. Het recht op hoor en wederhoor

Iedereen heeft het recht bij een rechtszaak te worden gehoord. Je hebt ook het recht getuigen bij een rechtszaak te ondervragen:

46

Het is in strijd met een eerlijk proces om iemand te veroordelen op basis van enkel anonieme getuigenverklaringen.

5. Het recht op openbare behandeling en uitspraak6. Het recht op redelijke termijn7. Onafhankelijkheid en onpartijdigheid

Een onafhankelijke rechtero Trias Politicao Beslissingsvrijheido Rechtspositionele waarborgen

Een rechter kan niet zomaar worden ontslagen Onpartijdigheid

o (Schijn van) vooringenomenheid Dit moet ten alle tijden worden voorkomen

o Verschoning en wrakingo Kledingvoorschriften

De toga drukt het achterlaten van persoonlijke kenmerken uit.

De democratie en de rechtsstaat De democratie en de rechtsstaat zijn op allerlei manieren met elkaar verbonden.

o Er bestaat ook spanning.o Bijvoorbeeld: Veiligheid vs. individuele rechten

Preventief fouilleren

De rechtsstaat in internationaal verband De Europese Unie De Raad van Europa De Verenigde Naties

De Europese Unie Supranationale organisatie De Europese Unie kan beslissingen nemen waar de lidstaten zich

aan dienen te houden, zelfs als ze het hier niet mee eens zijn. Europese regelgeving

o Verordeningeno Richtlijnen

Spanning Europa-Nederlando Wie is bevoegd?o Exclusieve, gedeelde of aanvullende bevoegdheid van de EU

Organisatiestructuuro Europese Raad

Hoogste orgaan van de Unie Verantwoordelijk voor het algemene politieke beleid Bestaat uit:

Staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten Voorzitter van de Europese Raad

47

Voorzitter van de Europese Commissieo Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers)

Treedt samen met het Europees Parlement op als wetgever en vaststeller van de begroting

Bestaat uit ministers van de lidstaten Ander onderwerp Andere samenstelling

o Europese Commissie Geen vertegenwoordigers Eigen commissarissen en ambtenaren Controleren de naleving van Europese regelgeving door lidstaten Nemen initiatieven voor wetgeving

o Europees Parlement Volksvertegenwoordiging Hier wordt door de gehele bevolking van de

Unie op gestemd. Stelt wetgeving en de begroting vast (met RvM) Controleert de Commissie)

De Raad van Europa Belangrijkste verdrag: EVRM

o Intergouvernementele organisatie Organisatie op basis van een overeenkomst tussen staten. Kan geen bindende beslissingen nemen zonder de instemming van de staten.

Europese rechtersDe Raad van Europa Europese Hof voor de rechten van de mens

o Oordeelt over schendingen van het EVRMo Voorwaarde: nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput (art. 35 EVRM)

Het Hof van Justitie EU Niet alleen rechtsbescherming burger Bijzondere bevoegdheid: prejudiciële beslissingen

o De nationale rechter vraag aan het Hof van Justitie hoe een bepaalde Europese regel dient te worden toegepast; hoe ver strekt de werking van de Europese regel?

Ontwikkelingen in de democratische rechtsstaatDrie voorbeelden van hedendaagse ontwikkeling

1. Internationalisering Het recht wordt steeds meer op internationaal niveau gevormd De rechtsorde maakt steeds meer deel uit van grotere verbanden

De Europese Unie2. Individualisering van burgers

Minder hechte banden tussen burgers Het wordt voor de overheid steeds moeilijker om het gedrag van de burgers te

sturen.3. Informatisering

48